Post on 21-Feb-2018
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
1/8
LA
CONCI ENCI A
LING STI CA
ENEL VIA E
DETUR0U
MM
M RTINEL L GFRE
Uni ver si dad
de
Barcel ona
El Vi aj e de Turqu a 1558
l l eva,
en
l a
ed ci n
manej ada ,
el
subt tul o
l a
od sea
de
Pedro
de
Urdemal as y
se consi deraprobabl e
autor a J uandeUl oa
Perei ra
Est aobra, ensupri mera
ed ci n
de
1905
2,
fueatri bui da a
Cr i st bal
de
Vi l l al n,
deci si n puest a en
duda
en
l a segunda
ed ci n
3
Marcel
Batai l l on,
durante ms de cuarenta aos, vol vi unay
otra
vez
a aportar datos
que
aventurabanl a i denti dad
del autor del
Vi aj e
En1937,
ao
de l a publ i caci nde
Erasme et l Espagne4 propuso al doctor Laguna
como autor,
l o
que
segu a
manteni endo
en 1958S
Puede
conocerseel debateacerca de
l a
personal i dad
del autor tanto en l a
ed ci n
manej adapara
e l presente
estud o
comoen
l a
edi ci n de
1982 de E
Crtal on
6
Si
bi en no es nuest ro
cometi do
tomar posi ci n en
esta cuesti n,
s afectaa
nuestro
propsi to
el carcter ms
omenos
autobi ogrf i co de
l as andanzas de
Urdemal as . Pedro
l es
di ceasus i nter l ocutores
:
l as cond ci ones y
costumbres
deturcos y
gri egos
os
contar
uI , 128 stos deseabano r
l a
narraci nMta
hab a di cho J uan
deVoto
a
D os podr
quedar tandocto quepueda
habl ar
donde
qui era
que
1e preguntencorno test i go de
vi sta
111 127 Al f ina l de
ese
d a,
cuando Pedro
se
ha
reti rado a descansar, J uany
Mata
habl anacerca
de
l a
veraci dad
de
l o
que
han
escuchado
Nos i nteresa
en especi al esta opi ni nde
J uan haver
vi s t o
tantas d versi dades
de
r egi ones,
r ei nos, l enguaj es,
compl e-
xi ones, > xi v, 379
La
vari edad
de
l enguasmenci onadano est
propi ci adasl o
por
e l
i t i ne ra r i o
de
Pedro
l a
favorece
tambi n
el
camno
j acobeo
en
el
que
se
renen l os tres amgos D ce
J uan
por
gozar de
l a
d versi dad de l as gentes,
vari edadde
naci ones,
mul ti tuddel enguas y
tr aj es
queSeor Santi ago nos da
Madr i d,
Ctedra,
2
. a ed
1985, ed, deF
Gar c a
Sal i nero
I ndi co
nmero
de
cap tul o
y
de
pgi na
;
abr evi o
el nomre
de
l o s personaj es
:
J uan,
Mat a,
Pedro
z
Madr i d,
NBAE, I I
1905,
pgs
1 - 149 ed,
de
M
Serrano
y
Sanz
s
Madr i d, Cal pe, 1919 ed
de
GSol al i nde
4
BATA LLON rasme
e t
Espagne,
P a r s
1937 trad
espaol a de
A
Al atorr e, 2
ed
Mxi co-B A i r e s
FCE,
1966,
pgs
. 660-661
5BATA LLON Le
Doct eur
Laguna auteur du Voyage
en
Tur qui e,
P a r i s
C. i b r a i r i e
des
di ti ons
Espagnol es,
1958
DE
VILL LN
El
Crl al on,
Madr i d,
Ctedra,
1982,
ed
d
e
A
Ral l o
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
2/8
732
EMM
MARTINELL
GFR
por
huspedes
en
e s t e
su
per egr i naj e I , 99)
Deduci mos
que el aut or de l
V i a j e
de
Turqu a
e s consci ent e de que l a l engua e s un pat r i moni o c ol e c t i v o,
cam
bi ant e segn l os mar cos
geogr f i cos, c ul t u r a l e s y p o l t i c o s
.
Que e s t a
l uc i de z
pr ovenga de su
f ormaci n
human st i ca
o
mej or , que l a t uvi er a
vasta
o somer a
puede
r a s t r e a r s e
en
el
t e x t o
Por
ahora,
nos l i mt aremos
a
compr obar
l o s
dat os
r ef er ent es al
conoci ment o
de Pedr o
de l
l a t n y
de l
gr i ego
.
El pr i mer dato
pr ocede
de l a conver saci n
entre
un
mdi co j ud o y Pedr o
.
El j ud o qui er e
habl ar en
espaol
;
Pedr o pr opone hacer l o en
l a t n
o
en
gr i ego
El mdi co
r econoce no conocer
e s a s l e n gua s , de l o cual s e al egr a Pedro v i
171) Segundo
dat o
: cuando
huye
a Gr e c i a , al Monte Sant o Mont e A t h o s ) ,
Pedr o e s t t r a n -
q u i l o
donde tantos
f r a i r e s hay, no e s menos si no que l es
agradar
con
ms
pocas l e t r a s
gr i e ga s y l a t i n a s
X
267)
.
En e f e c t o , as aborda
al papa Ni col a
:
comencel e
de
habl ar
en gr i e go , l a t i no y
cosas
de l e t r a s
x i
281) . Hay una
tercera
r e f e r e n c i a ,
muy i n t e r e s a n t e
Pedr o
l e e o
r e c i t a de
memor i a) un docu-
ment o
di pl omt i co
de l
Dux
de Veneci a
a
su
amo,
f echado
en
1554
y r edact ado
en l a t n La r eacci n de
Mat a
e s i nmedi at a
: Yo
no veo
nada
n i ent i endo esa
ger i gonza s i no
h a bl i s ms
c l a r o x x i ,
462
Suarr oganci a t r a e
a l a memori a
numer osas
r eacci ones de l
msm
t i p o en per sonaj es
r s t i c o s
de l a
l i t e r a t u r a
espaol a
.
Querems
i n d i c a r
que t ambi n en e s t e
punt o, s i Pedr o posee o no
unos
conoci ment os human st i cos, hay desacuer do entre l os
est udi osos
de l
Vi aj e
Para
l l e v a r a cabo
e s t e
t rabaj o hems par t i do de l a
base
de que tanto s i
est amos
ant e un t e x t o
r eal ment e aut obi ogr f i co
com
ant e un
t e x t o
cuyo
aut or
i m t , copi y t r a n s c r i b i prr af os
ent er os
de di ver sas obras que t ratan
de Tur qu a y
l os
t u r c o s
v
nuest r a post ur a
puede
s e r
l a
msma
No
i mpor t a
que
Pedr o
est uvi er a
caut i vo
t r e s
o
cuatro
aos
I 1 I ,
1 2 1 ) ,
que
f uer a
uno
ms
entre
l o s
s e t e c i e n t o s
escl avos v, 156 esas c i f r a s
podr an s e r f a l s a s o,
i n c l us o,
no
haber
e x i s t i d o caut i vi dad Lo
r eal ment e
i n t e r e s a n t e , ennuest r a o p i n i n , e s
que
en l a
narr aci n
s e c i t e a un caut i vo que hab a
muchos
aos que est aba a l l
I v,
1 3 3 ) ,
a un hi dal go de Ar val o
que hab a qui nce aos que er a caut i vo i v
158- 159)
Por que esos hechos
s
det ermnan un
cont act o de l enguas perdura-
bl e
v
e f e c t i v o Ya
sea a travs de l a
memri ao
de
una cr eaci n
f a n t a s i o s a ,
ant e
l os
oj os
de l l e c t o r de s f i l a n e s p a s
gr i egos
que l l evan a l os c r i s t i a n o s hast a
el
l m t e
de l i mper i o
otomano
x, 253
muj er es mor i scas
que de Ar agn
y
Val enci a s e huyen cada d a con sus mar i dos
y hazi endas de medo de l a
I n q u i s i c i n
x i x ,
4 5 1 ) ,
un barbero por t ugus
i v 147
; v i 173)
compaer o
de
gal er a
de Pedr o
;
gr i egos
y
ar meni os
i n s t a l a do s
en
Const ant i nopl a
x x i l i
487)
;
F . WBERDE
KURLAT
Lat i ni smos
arr ust i cados
en
el sayagus,
NRFH
r
1947, pgs
166-170 L B BUCKLIN Some Spani sh
Wrds
der i ved from
t he
RomanLi t urgy, HR xxv,
1957 pgs 50-52 J
.
MOLINA El l a t n , recurso de
humr
en
el Qui j ote,
Estud os ded cados al
profesorRaquero Goyanes Murci a, 1 9 74 ,
pgs
273- 284
AGSol al i nde
Madri d,
Cal pe, 1919, pg 5 habl a
de
al gunos conoci ment os mdi cos,
l a
prcti ca deci ert os i di omas Opi ni n di f er ent e sosti enenL
GLy J . G L,
en
Fi cci n
y
real i dad
en
el V i a j e
de
Tur qu a
gl osas
y coment ar i os al r ecor r i do
por
Greci a), RFE XLV 1962 pg
158
En
clara
di screpanci a con
Bat ai l l on,
creemos haber demostrado
quenuestr o
amgo,
aparte
de t ener un
i nt er s
hartomenguado por
e l
mundo ant i guo, pose a
una
cul t ura
cl si ca
muvprecari a
.
Son
pal abr as de l
aut or
de
l a
edi ci n
manej ada,
en
J us t i f i caci n,
pg
36
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
3/8
L 1 ON EN
LING~STICA ENEL
VIAE
DE TURQU 733
unmdi co
j udo
catal n xvi ,
411 ;
unpaj ede l a Sul tana genovs
y
capado
i x ,
252) ,
gi tanos
taimdos
v i , 192) yhngaros que
mueren
en l a cruz i x , 240
Y
ante
t odo, muchos j ud os y cr i st i anos renegados Gente toda e l l a ,
quehabl a
turco v ,
en
consecuenci a
entendanl a una y l a
otra
l enguay
l o
queac
y
a l l
se
usa
v i ,
169) ,
hartos
hay
a l l
que
sepan
l as dos l enguas v i ,
174)
Hay pues
una
gran
mescol anza
i di omti ca:
se
habl an
l as
l enguas de
l a
I gl esi a
Romna
como i ta l i ano, al emnvngaro
y
espaol
tan
comncomo
ac i x ,
248
de l a
quePedroes
t esti go,
por ej emp o conocasin
dev i s i t a r
auna seora a l a que
acompaanotras damas: unas
me
habl aban turquesco
otras gr i ego, otras
i ta l i ano, v aunal gunas f i no
espaol
xi x,
451
El msmonarrador
semuest ra
i nmscri cordecon l os dotes l i ng st i cos de l os popes griegos De
di ez
partes
l as
nuebeno
saben
l eer ni
escrebi r,
gramti ca
griega de
m l ]
uno yaqul l a
bienpoca x i , 288) , de
l os
griegosengeneral : N en
Ahenas
ni entoda Geci a
hay
escuel ani rastrode
haber
habi do l et ras entre
l os gri egos, si no
l a
gentems
brbara
que
pienso
haber
habido
en
el
mundo
x i i ,
317
El
msmo
j u i c i o
l e
merecen
l os
turcos
:
al gunos
hay que saben arbi go
y
l een
Abizena
pero
tampoco
enti endenmucho Turcos y gri egos no saben
l et r as
v i , 171)
Unaspectopuestoderel i eve ycomentadoporBatai l l on
1
es
el deseode
preci si nquemn f i estan l os
tres
amgos en di f erent es ocasi ones Enprimer
l ugar,
al habl ar de
l as
i das y venidas de J uana J erusal n, Pedro l e
pregunta
Pues
cmo
os entendan
vuestro
l enguj e?, y J uan
responde Habl aba
yo
griego y
otras l enguas I I I ,
122)
Ensegundo
l ugar, al comentar
Pedro
su
trabaj o
en
l a demol i ci n
decasas
para l a
construcci nde unos pal aci os
Un
turco
l e
pregunt
de
qu
l e haban aprovechado l a f i l osof a, l a
el ocuencia
l a
medi ci na
l
contestque
para
saber
suf r i r
l os d as trabaj osos
J uan
corta
esas
profundas
ref l ex i ones
con
l a
pregunta
:
Y
en
qu
l engua?
Pedro
contesta
En
esta
propi a v i , 188) La tercera
vez,
al evocar Pedrouna
di scusinentre
l
y l os
mdicos j udos del Baj acerca de l as propi edades
curati vas
de
unas
p antas
Pedro
est
di ciendo
y
d xel es
:
seores
cuandoMat a
l o
i nterrumpe
con
En
qu l engua?
Pedro sat i s face
su curi osidad
pero
reemprende su
di scurso
En
turquesco
que
nunca
Dosmefal taba
no
por
v ade di sputa ni
decontradezi r cosa
quehari s si noparasaber
:
esas
yerbas
. ) ?
v i i i ,
216
La
cuarta y
l tim
pregunta surge al expl i car Pedro su hui da
a Geci a Dce
preguntronmededndevena
digo
Constantinop a ei ntervi eneJ uan En
qu
l engua? Pedro
l e
acl ara
Qundogr i ego, qundoturquesco quetodo l o
saban
x ,
258
Yt ras esto, siguecontando
l o
que l e
di j eron
Este pruri t o,
a
nuestro
modode
ver
muy
sugest i vo,
de
preci sar en
qu
l engua se
mntuvi eron
esos
dil ogos es paral el o al det a l l e conel queel l ector
va
recibi endo
i nformci n
acerca del aprendi zaj e
l i ng st i co
del
protagoni sta
Pedro est en
l a
gal era desde hace sl o
unmes cuando cae
al
mar
una
so r t i j a depl a ta quel os turcos
usan
a
mododese l l oenl as cartas Pensandoque
Pedro l a
esconde
l l egan a
meterl e el
dedo en
l a
boca
y
acaban
l l amndo
al
guardi n
mayor de
l os
escl avos
El desti nodePedroparece
trazado pues
no
podrdefenderse dieron
como
el l os qui si eronl a
i nformci nde
l o pasado l a
qua
pod aser
sentencia
y todo porqueyonoten aqui enhabl aseporm
ni
yo
Andrs
Laguna
auteur du V i a j e de Turqu a l a
l um re
de
recherches
rcentes, BH,
~ c u ~ 1956, pg 131
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
4/8
734
MM
M RTINELLFR
msmopod a, porquenosab a l enguani nguna i v 139) Msadel ante,
cuando
Pedro l l eva
sei s
meses demdi co de escl avos,
su
si tuaci n
ha mej orado Al
cabodestos
sei s
ten avo ya
al gunas
l et ras y
experi enci a,
que
pod ahabl ar con
qui en
qui er a, y
famque
no f al t aba
v i
168)
Enl aetapadurante
l a cual
goza
de
l a confi anza
de
Si nn
Baj,
Pedro
es
l l amdo para
sal var l a
vida
de l a
sul tana h i j a
deSol imn
El progreso l i ng s t i co
es notori o s i n esperar
queel
i nt r pr et e
habl ase,
que ya yo
barbul l aba
unpoco l a l engua, d xel e v i l
197)
Las dos frases quepronunci en
turco
fueron l a otramanodame,
Sul tana
y
t u
l engua scame, Sul tana La si gui entepruebade su progreso
no
se
hace
esperar
Si nn
Baj
enferm y l os mdi cos j ud os l o tratan Pedro i ntenta
evi t ar
que
e l Baj
tome
unj arabe, i ntervini endoenturco
ya
yocomenzaba a
habl ar turquesco
si n i nt r pr et e
VI I I, 209 Pero
l os
mdi cos j ud os se def i en-
den
Habla
l a
l engua
queentendemos
Para qu
habl i s l a que
no
sabi s?
Pensi s
por
venturaque l os
turcos os enti enden?
VII I ,
209
En
dos
ocasi ones,
Pedro
atri buye
a
i ntervenci n
di vi na su
faci l i dad
para
expresarse
en
turco ci ert o
ml agrosamentemesocorr a
Dos
conbocabl os,
porque
ni nguno i gnoraba v i i i 209), En turquesco, quenunca
Dos
mef al
taba
v i i i
216)
La
segunda
c i t a
correspondea l aescenaen
l a
quePedro, ante
l a i ncredul i dadde l os mdi cos j ud os del Baj ,
se
compromete
a
encontrar
y
proporci onarl es
sentabra
r ui pnt i co)
Entre
otras cosas
asegura
por vi rtud
del carcter del bapti smo
s
l as
l enguas todas
que tengomenester para
con-
fund ros
vi I I ,
217-218)
De
hecho, en este
momento
Pedrodi ce
saber l a l en-
gua No
sl o
eso,
reconoceque
saberl a
l e
val e
de
mucho
Vi no l a pri vanca a
subi r tantodegradoy estar
todos
en
casa
tan
bi en
conmgo, comoya sab a l a
l engua, que v i i i
218)
Transcurre el t i empoysuposi ci ncomohombrede
confi anza
del
Baj vaafi anzndose
Pedro
habl a
de
sus
muchos
amgos,
y
este
hecho
da
quepensar
a
sus
i nt er l ocut or es
Reproduzcamos l a conversaci n
Mata
No
os aprobechastes
de nada en esos t i empos?
Pedro S , ymucho deprend
muybi en
l a
l engua,
turquesca
y
i tal i ana,
por
l as
qual es supe
muchas
cosas
que
antes i gnoraba,
y
vi ne por el l as
a
ser
el
chr i s t i ano
ms
pri bado
que
despus
que
hay i nf i el es
j ams
entre
el l os
hubo
Mat a : No
d go
yo si nodeal gunos d neros para rescataros?
Pedro
Qu
ms
d neros ni ri queza
qui eroyoquesaber? stasmerescata-
r on, stasmehi zi eronpri var tantoquef ui
i nt rpr et e
del l as conC nnBax, de
todos
l os
negoci os de
importancia
del l as,
y
an
contodo seestnenpi e, y
l os
d neros
fueran gastados
i x
246) Lamoderaci n de que aqu da muestra
Pedrohace pensar en l a est oi ca
vi rtud i nter i or del
peregri no, hroe
nove-
l escode
l a
Contrarreform
En
cuanto
al
conocimento
deotras l enguas, hay
una
sol a
i nd caci nsobre
e l hngaro, enel momentoenel
que
J uan
l e pregunta s i esehngaro, conde-
nado, muri cr i s t i ano Pedro
responde
Yo
no
entend
su
l engua
i x 240
Muy
curi osas
son
l as
referenci as
al
gri ego
Ya
hemos vi s t o
que
Pedro
posi bl e-
ment e t i ene
conocimentos
de
l a t n
y
degri ego cl s i co
Aprendi
el gri ego
de
l a
poca
durante l os aos que
estuvo en Constanti nopl a?
En
su
hui da no
pareceque e l
tem
de l a l engua l e
preocupe
Eranme am tan
fci l es
estas
1 A
VI LANOVA, El peregri noandanteen e l Pers i l es de Cervantes 1949), Erasmoy Cer -
uantes, Barcel ona,
Lumen, 1989, pg 386
Siguiente
http://020005_0001.pdf/http://020005_0001.pdf/http://020005_0001.pdf/7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
5/8
LA
CONC ENC A
LINUSTI CA ENEl
V AJE
E
TURQU
735
cosas, como
sab a
l a
l engua
gr i ega, quenoera
menester
msde
medi avez
que
me
l o dixeran x 256 ,
Yosab atanbi en
l a l engua
x 254 ,
me
vieronhabl ar
tan bi en v tan
osadamente su
l engua xn,
299
De todos
modos,
muy
seguro
no
estar
de
s
msmodesde e l
momentoen
que
se
hacepasar
por
nati vo
de
Qu os
porque s i
acaso
habl ase
al guna
pal abraqueno
pareciese
gri egonatural
no se
mrabi l l asen, por
respecto
que
en aquel l a
i s l a
se
habl a
tambin i tal i ano,
y
todos l os
gri egos
l o
saben
x
272 Pedro
consi dera
t i l
el
conocimentode
l as l enguas
yol es t en abuena conversaci n
y
el l os
a
m,
comosab amos
bien
l as
l enguas
x,
261
; por l o tanto,
se
i r r i t a al ver que su compaero
de fuga,
turcocasado
conunagri ega deRodas, confunde
l a
voz
de
sal udo
Metaniacon
Asthenia,
hecho que puede cost arl es
l a
l i ber t ad o
l a
vida
As l e reprocha
Pues una
sol a
pal abra
quenos hadesal var o
condenar, no
soi s
paradepren-
der?
x 256
Lo
ci er t o es que
Pedrose
ufanade su
conocimentodel gr i ego,
pero
al l ector l e
queda l a duda de s i no
ser
unapruebade esa af i ci n a
l a
supercher a
y
al
di simul o
que
Batai l l on
reconoce
como
un
rasgode
carc-
t er del
doctor
Laguna 2 dadoque su
expl i cacindel al ej amentodel griegodel
xvi
del
griego
cl si co es al go rudimentari a
pg
318 Se habl a
de
l a
l engua
l a t i n a
quevino
despus
a
barbari carse
y
corromperse, y
quedsta, quet i ene
l os
rnesmos bocabl os
l at i nos, ms
no
es
l at i na
x i i
318 ,
sumndose as el del
Vi aj e de
Turqu a a
l os
testimonios de aquel l a
poca
en
l os que se adopta
i gualmente l a t eor a de l a
corrupcin de
l os humanistas vul gares i t al i anos
3
Es
unaposturadi ferente
de
l a que
adopta
e l Licenciado Vi l l al n en l a Gram-
t i c a
Cast el l anapubl i cada
en
Amberes en
1558 Y por esto dizen t odos, que
l as
l enguas Hebrea, Gri ega
y Lati na
son
dems
per f eci on, l o
cual
me
l astimo
tanto
que de afrenta
enmudec
maravi l l andome de tanto
varon cuerdo
y
sabio
queha
cri ado
esta
Cast i l l a
con
su
l engua
natural
no
huvi essen
i ntentado
re s t i t u i r l a
en suhonra
En
l a
comuni caci ndePedrocon l os
turcos j uegaunpapel fundamental
e l
i nt rprete, como
l o
estaba haciendo, por
l os msmos
aos, en
e l Nuevo
Mundo
Ya
vimos
cmo
Pedro
tempor
suvida
cuando
estaba
en l a gal era,
si n
entender ni poder
darse
a entender
Ahora
bi en, a
part i r del i n i c i o de su
reconocimento soci al , cuando l os
mdicos del
Baj
l omndan
l l amar, suamo
comenz a contar su enfermedad
por uno de l os i ntrpret es VI , 169 ;
durante
esaescena
hay unos roces
entre
e l mdico
j ud oy
Pedro El
Bax se
haz a
deci r
todo l o
quepasaba,
de
l os i ntrpretes v i 172 Las
vi si tas
de
Pedro
al Baj debi eronde
menudear,
y
con
e l l o
aument su fama
En
una
ocasi n,
l o
l l am el proveedor de l a
armada
e
hi zo
a
m
i ntrprete, queyo
me
t ra a, queme
di xeseque
v i i
173 Por vez
primera
encontramos ese
m
posesi vo
Tambi n
l o oyen
sus
i nterl ocut ores,
quenodudan
en
preguntar
Vuestropatrnos di o
1 - BATAILLON Sobre
el
humnismodel doctor
Laguna 1963 ,
Erasmo
y
el
erasmsmo,
Barcelona,
Cr t i ca, 1977, pg 325
;
BAHNFR,
La
l i ng s t i ca espaol a del
Sigl ode
Oro,
Madri d,
Cenci a
Nueva,
1966, pg
75
a
Edi cin
de C Garca, Madri d,
CSIC, 1971, pgs 5-6
1 F
DE
SOLANO
El i ntrprete unode l os ej es de l a
acul turacin,
Simposi o
hispanuameri -
cano
de
i ndi geni smo hi
. ac ri co,
Terceras
J ornadas
ameri cani stasde l a Uni versi dadde
Val l a-
d c l l i d
1975
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
6/8
736
EMMMARTINELL
G FR
i nt r pr et e
oera mnester buscarl e cada vez?,
cuesti n
que qui z
desazona
a al gn l ector,
ansi osode
verosi ml i tud
Pedrocontesta Uno de l os
que
me
guardaban
si r v a
deso y
desotro v i i
174
Queel i nt rprete
e s t
presente
en si tuaci ones
i mortantes
o
comromti das l o
demestra el hecho de que
acta commdi ador en
l a
ocasi n en l a
que
el Baj i ntenta
que Pedro
ren egue
de
su
f e
v i
177 ,
o i ncl uso
una
vez que el Baj desea pedi r l e
per-
dn a Pedro, y
l o
hace por medi o del i nt rpret e
v i i
195
Com
es l gi co,
as que
Pedro
es capaz
de habl ar en
turco,
presci nde
del
i ntermd ari o
si n
esperar
que el i nt r prete habl ase que ya yo
barbul l aba
un poco l a
l engua
d xel e
v i i
197 ,
Yo de
puro
agudo, pensando saber
l a l engua,
no qui se
esperar
a
que
el i nt r pr et e
habl ase por m x x i i 480
Mucho
no sabr a
Pedro cuando
l os mdi cos del rey comnaron a descoser contra m tanto
en turquesco
v i i
198 Ms
adel ante
da
l a
sensaci n de
que
el
i nt rprete
sl o
i ntervi ene en
mmntos
de apuro unpaj e desta Sol tana, gi novs,
que
hab a
si do
de
C nn
Bax
capado,
que
yo
quando
no
sab a
l a
l engua
era
m
i nt r pr et e, di xo
i x
252
La
di f i c ul t ad del aprend zaj e
l i ng sti co, l a mul ti pl i ci dad de
l enguas
ha-
bl adas en Constanti nopl a
al a que se ve enfrentado Pedro-, l a si tuaci n
de
l os
extran eros
que permnecen cauti vos
durante
aos o bi en
se
asi entan
en t e r r i t or i o
otomno,
consti tuyen mgn f i cos
pretextos que
el autor del
Vi aj e aprovecha
para crear si tuaci ones
de comci dad
Qui ero destacar
una
conversaci n
mnteni da entre Pedro, Mata
y
J uan
Habl ando de c i ert os compaeros cr i st i anos de gal er a, di ce Pedro
Com
en
f i n son de baxa suerte y entend mento, aunque estn
al l m l i
aos no
deprenden de l a l engua
ms
de aquel l o que aunque l es pese, por o r l o
tan-
t as vezes,
se
l es encasqueta
de
t al
manera
que
por
cada bocabl o
ytal i ano
que deprenden ol vi dan otro de su propi a l engua
cabo
de
tres
oquatro
aos no saben
l a
suya ni l a
aj ena si no por ensal adas
i v 141-142
part i r
de
este
momento, se sucede l a narraci n
de
vari as hi stor i as l a del
que
vuel ve de Aragn y ya no
pi de
un
mdi co, si no que l e portasen el mnge
i x
142 ,
l a del que
regresa
de
Franci a
y
contesta
as a su mdre, que l e
pregunta s i qui ere huevos y vi no Mams, parl eu bus a Pi err es, e Pi er res
parl ara
a
mi , que chi
non
so res
d Espaa
i x 143 , l a del espaol
que
al
posadero
i t al i ano
l o l l am `Madono , y l e ordena porta
mnj ar i x 144 En
estas
ancdotas
se r i di c ul i z an
l as
ensal adas
y
sal pi cones
de
l enguas
que
se
dan
con
tanto
i r
y
veni r ,
cami ar
de l engua
y
acabar perdi endo
l a
propi a
Y,
comvemos,
l os
tres
amgos
se
mfantanto
de
l os
que
van por
el extranj ero
com de l os
que
se trasl adan dentro
de
Espaa
En
l a segunda parte del
Vi aj e,
en
el
cap tul o desti nadoa descri bi r cm
comn l os
turcos, Pedro
l es
cuenta a
Mata y a
J uan
que
un sul tn d i j o que no
ten a
truhanes que
l e
di vi rt i eran,
pues l
se re a ms ante cual qui er
mro
o
cr i st i ano que estu-
vi ese empezando a
habl ar
turco Interesante el
comntari o
que
aade
el
propi o Pedro tubo grande racn porque ci ertamnte,
com
l a l engua
es
al go oscura y t i ene
pal abras
que se parescen unas a otras, no hay vi zca no
en
Cast i l l a
ms
graci oso que
uno
que
a l l
qui ere habl ar l a l engua
xx i i
480 Comej eml o, aduce su propi a
experi enci a
Ante
un grupo de dams,
pensando
deci r azcar
hab a di cho
al go
i nconven ente,
y
l as
dams
se
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
7/8
LA
CONCENC
LI NGCSTICA
EN
EL VIAJEDE
TURQU
737
quedaron
muertas
der i s a x x i i ,
480
Es sabi do
que
e l
habl a
de
l os
vi zca nos,
como
l a de l os negros gi t anos,
cte es presentadade
modo
r i di cul i z ado en
l a
l i t er at ur a
espaol a
I b
El
autor
del
Vi aj e
no
prodi gaestas cortas escenas
cmcas basadas
en l a
i ncomprensi n
por
parte
de
un
personaj e
de
pal abras d chas
por
su
i nt er l ocut or
enotra l engua pero
l o
c i e r t o
es
que
l anovel a casi
empi ezaconuna
( 1 , 106-107-
108)
.
Este
t i p o de
j uegover bal , basadoenunpareci do
f ni co, es
usadopor Lopc
de
Rueda cuyas obras
de
publ i caron
pstumamente
en1567
aunque
venan
representndose1 1
y
por
CervantesenDon
Qui j ot e
I s
.
De
un
error
de
confusi n
se deri va
un
efecto cmco
e l
l ec tor uoyentese
r e
del a torpezadel
personaj e
Enel Vi aj e de Tur qu a
estnexpuestas nopocas
opi n ones l i ng s t i cas
Es
not abl e,
por ej emplo
l a i ns i s t enc a con l a quese reconoce
l a
i mportanci a
de
l a
pronunci aci n
de
l as l enguas Por una
parte, que l a pronunci aci ndel ata a
al gu encomonati vo en
unbocabl omuy
prestose
descubre
no
s er l e
natural l a
l engua
x,
269-270
Por otra, quel o ms
i mportante
es
pronunci ar
bi en
Ante
l a
contundenci a
del
j u i c i o
de
Mata
El
pronunci ar
es
l o
de
menos
r epl i ca
Pedro
.
ni nguna
cosa
hayparaentender l as l enguas
y
serentendi do
msnecesari ay
que
ms i mporte
que l a pronunci aci n
xi i ,
319
Tambi n
se
di ce que el
domni ode
una
l engua
impl i casuuso
El
Vi aj e conti enei deasde
unadi dcti ca
de l enguas compl etamente al
uso,
comoha s i do puestode r el i eve 19
Ll ama
l a atenci n
del
l ec tor el despreci o
dePedro
por l os gri egos El ms
prudente
de todos
es
como
el
menos
de l a t i e r r a
deSayago x l i ,
317 .
Los
habi tantesdeesa
comarca
zamoranal l egaronaadqui ri r
una
f amat al de
toscos
en suexpresi n l i ng s t i ca
en
cast el l ano
que trascend
como
prototi pode
i nef i caci a .
Autores
comoLucasFernndez
o
SnchezdeBadaj oz
usaronsi ste-
mti camente
esaman festaci n
deformndola hasta
conver t i r l a enfuentede
comci dad
Hay
abundantes
y
notabl es estud os
211
Porl timo
destacaremos
l os comentari osexpuestossobre
Antoni o
de
Nebri j a
x i i i , 360,
361y362
Se
c r i t i c a l a
di f i cul t ad
de
l as voces
l at i nas quepropone
se
di scute
s i
todava
se l ee
su
gramti ca Pedro
es
brutal
Agorad go
queno
me
maravi l l o
que
todos
l os espaol essean
brbaros
porqueel
pecado
ori gi nal
del a
barbari e
que
a
todosnos
ha
ten does esaarte mu, 361 .
Tambi n
se r e f i e r ea
que hay otros camnos
para aprender
el l a t n ti enen otras ml
artes muy
buenas . .
DeHerasmo
21,
de Phel i po
Melanthon del
Donato
x i i l ,
362
16
S NTOSDOMNGUEZ Las
habl as
mar gi nal es
en l a l i t e r a t u r a espaol a
mor i sco, vi zca no
y
gui neo { t e s i s doct oral ),
Uni ver si dad
Compl utense
de
Madr i d, curso 1982- 83
Sonconoci dos l os
t r abaj os
a
LIDA
El fanfarrn
en
el teatr o del
Renaci m ent o,
RPh,
xx , 1957- 58,
pgs
. 268- 291 ; J EGLLET
Not es
on
t heLanguageof
t he Rust i cs i n t he Drama
of
t he Si xteent h Cent ur y,
Homenaj eaMenndez
P i d a l , I , 1 9 25 , pgs
443- 453.
E
VEREs
JOCON
J uegos
i di omt i cos
en
l a s
obras deLope
de
Rueda,
RFE, 34 ,
1950, pgs
195- 237
ALoNso
Las pr evari caci ones
i di omt i cas de Sancho,
NRFH 2,
1 9 4 8 ,
pgs
.
3- 27
19
TLLEZ
i deas
di dcti cas de
l a obra deV i l l a l n ,
Vi aj e
de
Tur qu a ,
Revi st a
de
Segunda
Enseanza Madr i d) , I v, 1926,
pgs
33- 37
2
CH STERN Sayagoand Sayagus i n t he
Spani sh
Hi story
and
Li teratur e,
HR
x xl x , 3,
1961, pgs
217- 237
2
CBOSES
El
sayagus, Ar chi vos Leoneses, 44 , 1968, pgs
. 383- 402
;
A
MOREL FATIO
Not es
sur l a l angue des Farsas y gl ogas, Romani a, x ,
1881,
pgs
239- 242
J
LIHAN
SomeNot es on
Sayagus,
Hi spani a,
XLI , 1958,
pgs
165- 169
.
2 1
El bl anco de estas c r t i c a s no parece
ser
tanto l a Gr amt i ca
de
l a
l engua
cast el l ana
Sal amanca,
1492)
como
posi bl ement e
l a s
I nt r oducti ones
l ati nae
Sal amanca,
1481 ,
muy
7/24/2019 La Conciencia Lingstica en El Viaje de Turqua 0
8/8
7 8
EMMM RTINELLGFR
Como
se ha
vi s to, el
Vi aj e de
Turqu a
conti ene
unaatrayente
i nformaci n
de l as peri peci as
que
se
deri van
de estar
en t i er r as extraas y
necesi tar enten
der y procurar
ser entendi do Al
msmti emo es r i c o en opi ni ones
sobre l as
l enguas su
evol uci n
y su aprendi zaj e
Tanto
s i l a
narraci n
responde a una
experi enci a
real
del
autor
como
s i
es
una
mezcl a de
i magi naci n
y
de datos
tomados de fuentes
var i adas, el hecho
es
que atravs de
esas ref erenci as ,
se
di buj a
una notabl econci enci a l i ng s t i ca
22 `
conoci das por e l t t u l o
de
ot ra edi ci n, I nt roducti ones i n
l at i namgrammati camSon
de
i nt ers
l a s
pgi nas
queF
Ri co
l e s dedi ca en
Nebri j a
frente a
l o s
brbaros,
Uni versi dad
de
Sal amanca,
1978,
pg
41
Pero
tambi n
su
gramt i ca cast el l ana f ue denost ada
por
l o s
que
cre an
en
l a norma
t ol edana
Ver
e l
Di l ogo
de
l a l engua, de JU NDEV LDS
Madr i d,
Cas t a l i a
1976, pgs
46 75 8 87 y
114
I nf ormaci n compl ement ari a
se
encuent r a
en
ASENSI O
J uan de Val ds cont ra
Del i cado
Fondo de una pol mca,
Homenaj e
a
Dmaso
Al onso,
Madr i d, Gredos,
F
196
pgs
101- 113
22
ER SMOpubl i c
en 1528 su
De rectaLati ni
Graeci que
ser moni s
pr onunt i at i one
D al ogus
I
ERR NDONE
Er asmo o Nebri j a?,
Emer i t a,
xm 1945,
pgs
65- 96
Anterior Inicio
http://020005.pdf/http://020005.pdf/http://020005.pdf/http://020005.pdf/http://020005.pdf/