Post on 19-Apr-2020
EL SUSTANTIVO
EL SUSTANTIVO
Se trata de palabras que tienen como función nombrar o designar a
las personas, animales, vegetales, lugares, sentimientos, cosas e
ideas. Todo lo existente en un espacio que rodea a un sujeto o un
elemento focal se conoce como sustantivo. Los sustantivos incluyen
concepciones intangibles e imaginarios como las matemáticas, el arte,
el amor y el rencor.
Son términos para designar nombres comunes y propios,
concretos y abstractos, contables y no contables e individuales y
colectivos.
La flexión del sustantivo permite que los nombres atribuidos tengan
género, sexo, posesión y número.
EL SUSTANTIVO EN ESPAÑOL
CLASES
POR SU FORMA POR SU ORÍGEN
son palabras
COMUNES - PROPIOS
INDIVIDUALES -
COLECTIVOS
CONCRETOS -
ABSTRACTOS
CONTABLES -
INCONTABLES
ANIMADOS -
INANIMADOS
SIMPLES
DERIVADOS
COMPUESTOS
VARIABLES
GÉNEROS NÚMEROS
MASCULINO
FEMENINO
AMBOS
EL SUSTANTIVO EN NAHUATL
CLASES
POR SU FORMA POR SU ORÍGEN
son palabras
COMUNES - PROPIOS
INDIVIDUALES -
COLECTIVOS
CONCRETOS -
ABSTRACTOS
CONTABLES -
INCONTABLES
ANIMADOS -
INANIMADOS
SIMPLES
DERIVADOS
COMPUESTOS
VARIABLES
SEXO NÚMEROS
MASCULINO
FEMENINO
EL SUSTANTIVO NÁHUATL
Los sustantivos en general tienen una característica, por su terminación con un
sufijo en TL, TLI, Li, N
Los sustantivos llevarán el sufijo absoluto tl después de una vocal (a, e, i, o)
Akatl
Etl
Metlatl
Chokolatl
Tlitl
Los sustantivos llevarán el sufijo absoluto tli después de una consonante
(que no sea l)
Nochtli
Pahtli
Ayohtli
Mayantli
Achtli
Los sustantivos llevarán el sufijo absoluto li después una consonante l
Chilli
Milli
Kalli
Wapalli
Tonalli
Los sustantivos llevarán el sufijo absoluto n los que terminan en vocal i y que
además la mayoría designan nombres de animales, excepto miston (gato).
Ocuilin
Totolin
Michin
Ayotochin
Sitlalin
En algunas variantes dialectales ciertos sustantivos en singular no llevan
sufijos, la raíz cumple la función de palabra.
Lama (vieja)
Wewe (viejo)
Choko (joven)
Moto (ardilla)
Marcadores de sustantivo
-tl
-tli
-li
-n
-
PLURAL DEL SUSTANTIVO
Para pluralizar, se quita la marca o sufijo absoluto y a la raíz del sustantivo se
agrega el sufijo meh
Xochimeh
Tepemeh
Totomeh
Siwameh
Tzapomeh
En algunos casos, cuando el número o cantidad es infinita, se utiliza (antes
del sustantivo) el adverbio de cantidad miak
Miak xalli
Miak atl
Miak poktli
Miak mixtli
Miak sintli
En ciertos casos, el plural meh es sustituido por el sufijo tinih. Al parecer
la regla consistía en que todos los sustantivos terminados en vocal
llevaban meh y los que terminaban en consonante tin o tinih
Cuatinih
Caltinih
Mihtotianih
Nochtin
Tlaxcaltin
SUSTANTIVO DIMINUTO
La diminutización no sólo expresa el tamaño o edad temprana, también alude al
respeto, honorabilidad, cariño, afecto, ternura; además de lástima y compasión.
Singular: tzin,tzintli
Plural: tzitzimeh, tzitzintin (los que terminan con n se pluralizan con tzitzih)
En otras variantes se utiliza el prefijo pil para denotar un aprecio especial.
El sufijo tzin se utiliza cuando el sustantivo comienza en consonante y que la raíz
terminal sea vocal; además que la vocal sea la misma.
Michin, michintzin
Kimichin, Kimichintzin
Se utiliza tzin para los sustantivos que en singular tienen terminación n y que se
conserva como tal, agregando al final el sufijo tzin, mientras que el plural se forma
con tzitzin
Tochintzin
Ocuilintzin
Los sustantivos en general forman diminutivo con el sufijo tzintli (tzin-tli)
Etzintli
Acatzintli
Mixtzintli
Los nombres propios siempre utilizan diminutivo tzin
Tizoctzin
Juantzin
Xalapantzin
Ecatepectzin
Veracrostzin
Yucatantzin
Pueblatzin
Todos los sustantivos son neutros, no marcan género
Tonatin
Metztli
Meetztli
Tetl
Kalli
Chakallin
Komitl
Omitl
Xochitl
Ehekatl
Amochtli
Ikpalli
Ixtli
Iyatl
Ayatl
Istatl
kostic
Los marcadores de sexo, son exclusivamente para los animados.
Se utiliza la raíz de Okichtli (macho) y siwatl (hembra)
Miston, okichmiston (gato macho), siwamiston (gato hembra)
Existen algunos sustantivos de animales que tienen nombre exclusivo para hembra
o macho
Totolin------Guajolota
Huexolotl-----Guajolote
Los marcadores de edad se hacen con las etapas del ciclo de vida (niño,
joven, viejo)
Konetl: pequeño de edad
Telpoch e ichpoch: joven (M y F)
Wewe y tenan o lama: viejo(a)
Pitzokonetl
Pitzowewe
Pitzoichpoch
Las plantas se marcan por su etapa de crecimiento y tamaño
(xiwitl, kuawelotl, kuawitl)
Sintlli: maíz
konetoktli
Toktli
Tohkuawitl
Xilotl
Elotl
Sintli
Tlaolli
EL SUSTANTIVO POSEÍDO
Los prefijos del sustantivo poseído son:
No-------mi
Mo-------tu
i----------su (ella, el)
To--------nuestro, nuestra
Inmo----su (de ustedes)
Inin------su (de ellos, ellas)
En otras variantes dialectales se conforma por:
No
Mo
I
to
Anmo
In
Para la formación del sustantivo poseído, se pierde su marca absolutiva y se
antepone a esta raíz el prefijo posesivo.
Ejempo: Kalli---casa
Nokal
Mokal
Ikal
Tokal
Inmokal
Ininkal
Para formar el plural del sustantivo poseído se agrega el sufijo wa
Nokalwa
Mokalwa
Ikalwa
Tokalwa
Inmokalwa
Ininkalwa
Singular Plural Diminutivo singular
Diminutivo plural Sexo femenino con diminutivo plural
Sexo masculino con diminutivo plural
Itzkuintli Itzkuinmeh Itzkuintzintli Itzkuintzintzinmeh siwaItzkuintzintzinmeh okichItzkuintzintzinmeh Ichkatl Ichkameh Ichcatzin Ichkatzitzimeh Kapolin kapolmeh kapoltzin kapoltzimeh Kimichin kimichimeh kimichtzin Kimichtzitzimeh Siwakimichtzitzimeh okichkimichtzitzimeh Nochtli nochmeh nochtzin Nochtzitzinmeh Epatl Epameh Epatzintli Epatzitzinmeh siwaepatzitzinmeh Okichepatztzinmen Mili Milmeh Miltzin Miltzinmeh
A Atl Agua Achikiwitl Cesto para pescar Akamaya Langostino Amatl Papel Amochtli Libro Askawastli Escalera Atimitl Piojo Awakatl Aguacate Ayakachtli Sonaja Ayotochin Armadillo
CH
Chantli Hogar Chayohtli Chayote
Chichi Perro
Chihchalli Saliva Chilli Chile
Chokolatl Chocolate
Xinachtli Semilla
Tenchopichtli Pico
Tlachihchiwalli Adorno
Tlankochtli Muela
E
Ehekatl Aire
Emilli Milpa de frijol
Elotl Elote
Epasotl Epazote
Epatl Zorrillo
Estli Sangre
Etl Frijol
Eltlapalli Ala
Etsatl Avispa
Exotl Ejote
H
Ahaya Estropajo
Ahkolli Hombro
Atlahtli Arroyo
Ayohtli Calabaza
Ihtitl Estómago
Ohtli Camino
Pahtli Medicina
Ehekatl Viento
Tzohmitl Pelo
Xihtli ombligo
I
Chiichiwalli Seno
Ichkatl Algodón
Ichpokatl Muchacha
Ihyotl Aliento/aire anímico
Ilwitl Fiesta
Ilwikatl Cielo
Istatl Sal
istak
Iyatl
Blanco
Tabaco
Ixtiyolli Ojo
Ichtli Fibra de maguey
K
Chikiwitl Canasta
Ikpalli Silla/asiento
Kalli Casa
Kamohtli Camote
Kimichin Ratón
Komitl Olla
Kowatl Víbora
Tekitl Trabajo
Tlakoyoktli Agujero
Tokatl Araña
L
Ahawilli juguete
Aketzpalli caimán
Altepetl Ciudad/Cabecera
Amelli Manantial
Atolli Atole
Ekawilli Sombra
Kilitl Quelite
Koyolli Coyol, corozo
Olotl Olote
Tonalli Alma/día
M
Mekapalli Mecapal, banda para cargar
Metl Maguey
Metlapilli Mano de metate
Metztli Luna
Maitl mano
Mahpilli Dedos de la mano
Matzahtli Piña
Michin Pez
Molkaxitl Molcajete
Moyotl Zancudo
Kamaktli Boca
N
Nakastli Oreja
Nakatl Carne
Nantli Madre
Nektli Miel
Nehmahtli Lado derecho
Nelwayotl Raíz
Nenepilli Lengua
Nepamitl Lindero
Nextamalli Nixtamal
Nochtli Tuna
O
Ohtlatl Otate, bambú
Okichtli Varón
Okotl Ocote/Pino
Okuilli Gusano
Olli Hule/Plástico
Omitl Hueso
Oselotl Ocelote
Osomahtli Mono
Ostotl Cueva/Zorro
Owatl Caña de azúcar
P
Apipiyalotl Libélula
Papalotl Mariposa
Pesohtli Tejón
Pihpilolli Arete
Pilkonetl Niño/bebé
Pitzotl Cerdo
Popochkomitl Sahumerio
Popontli Gota
Tepostototl Avión
Xopepe Cucaracha
S
Sakatl Zacate
Sekuistli Frío
Sempowalxochitl Cempaxúchitl
Sinolotl Mazorca
Sintli Maíz
Sintoktli Mata de maíz
Sitlallin Estrella
Siwatl Mujer
Sokitl Lodo Solli Codorniz
T
Akixtilli Cubeta
Tamalli Tamal
Tehtli Polvo
Tekolotl Tecolote/búho
Tepetl Cerro
Tetl Piedra
Tixtli Masa
Tomatl Tomate
Totolli Pavo (Guajolote)
Tototl Ave
W
Awewetl Ahuehuete
Kakawatl Cacahuate/cacao
Tlawilli Luz
Wahkalli Jícara
Wahtli Amaranto
Wapalli Tabla
Wexotl Sauce
Weyatl Mar
Witzitzilli Colibrí
Witztli Espina
X
Xokotl Naranja
Xalli Arena
Xamitl Adobe
Xalchokotl Guayaba
Xichtli lechuza
Xiwitl Año/hoja/hierba
Xochitl Flor
Xohchilli Chile verde
Xohpilli Dedos del pie
Y
Ayaktli Neblina
Ayatl Ayate
Ayotl Tortuga
Ixayotl Lágrima
Koyotl Coyote
Yakatzolli Nariz
Yeyohtli Nuera
Yolotl Corazón
Yowalli Noche
yoyomitl Ropa/tela
TL
Metlatl Metate
Petlatl Petate
Tlakatl Hombre
Tlalli Tierra
Tlakualli Comida
Tlapalli Color
Tlapechtli Cama
Tlikotl Luciérnaga
Tlitl Fuego Tlixiktli Fogón
KU
Akuakuahtli Sapo
Kuahtli/Kuawtli Águila
Kuatochin Conejo
Kuawitl Árbol/palo
Kuaxilotl Plátano
Kueyatl Rana
Kueyitl Falda
Kuikatl Canción
Kuitlatl Excremento
Kuitlapilli Cola
TZ
Itztetl Pedernal
Itzminkilitl Verdolaga
Tlatzotzonilli Instrumento musical de
cuerda
Tzakualli Montículo de piedras/ruinas
arqueológicas Tzapotl Zapote Tzopilotl Zopilote Tzonkalli Cabello Tzonkawilli Sombrero Tzikatl Hormiga roja Tzintamalli Nalgas
Tlakayotl Cuerpo Itlakayo (su cuerpo)
Kuetlaxtli Piel Ikuetlax
Tzontekomitl Cabeza Itzontekon
Kuechkuayotl Cuello Ikuechkuayo
Ixtiyolli Ojo Iixtiyol
Ixtentzoyotl Pestaña Iixtentzoyo
Ixtenihwiyotl Ceja Iixtenihwiyo
Yakatzolli Nariz Iyakatzol
LAS PARTES DEL CUERPO
yakatzolihwiyotl Vello nasal Iyakatzolihwiyo
Nakastli Oreja/oído Inakas
Tzonkalli Cabello Itzonkal
Tlamitl Diente Itlan
Tlakuayotl Muela Itlakuayo
Kamaktli Boca Ikamak
Nenepilli Lengua Inenepil
Kamachalli quijada Ikamachal
Tenkeketzotli Barbilla Itenkeketzo
Tentzomitl Barba/Bigote Itentzon
Tenxipalli/Tentli Labio Itenxipal/Iten
Ihtitl Estómago/Vientre Iihti
Yolixtli Pecho/Tórax Iyolix
kuitlapantli Espalda Ikuitlapan
Chiichiwalli Seno de mujer Ichiichiwal
Yolotl Corazón Iyolo
Ahkoll Hombro Iahkol
Moliktli Codo Imolik
Elantli Axila Ielan
Maitl Mano Ima
Makpilli Dedos de la mano Imakpil
Istitl Uña Iisti
Tzinkechkuayotl Cintura Itzinkechkuayo
Tzintamalli Nalgas Itzintamal
Kespamitl Muslo Ikespan
Metztli Pierna Imetz
tlankuaixtoloyotl Rodilla Itlankuaixtoloyo
Ikxitl Pie Iikxi
Xohpilli Dedos del pie Ixohpil
Ihwitl Vello iihwi
Omitl Hueso iomiyo
Eltapachtli Hígado ieltapach
Kuetlaxkolli Intestinos Ikuetlaxkol
Estli Sangre Iesso
Tepolli Pene Itepol
Kuekue/Kuichilli Vagina Ikuekue/Ikuichil
Milli Sementera (Milpa)
Milpan En la sementera
Tonalmilli Milpa de sol (Secas)
Xopanmilli Milpa de lluvia (de Temporal)
Emilli Milpa de frijol
Chilmilli Milpa de chile
Pamitl Surco
Nepamitl Lindero de la milpa
Tlatohketl Sembrador
Tlamehketl Escardador
Pixkahketl Cosechador
Xinachtli Semilla
MILPA
Sintli Maíz
Konetoktli Mata de maíz tierna
Elotoktli Mata de maíz con elotes
Sintoktli Mata de maíz madura
Nelwayotl Raíz
Xilotl Jilote, maíz tierno
Elotl Elote
Sinolotl Mazorca
Miyawatl Espiga de maíz
Totomoxtli Hoja de la mazorca
Awakatl Aguacate
Kamohtli Camote
Etl Frijol
Exotl Ejote
Xitomatl Jitomate
Chilli Chile
Ayohtli Calabaza
Kuawitl Árbol/leña
Xinachtlakualistli Ofrenda a las semillas
Miltlakualtilistli Ofrenda a la milpa
Miyawaltlakualistli Ofrenda a las espigas
Elotlamanalistli Ofrenda a los elotes
Sintlakualtilistli Ofrenda al maíz
cosechado
Tepetl: cerro
Kuawitl: árbol/leña
Tlalli: Tierra
Milli: sementera/Milpa
Milpan: en la milpa
Kuawitl: árbol/leña
Tekiti: trabaja Miltekitihketl: trabajador del campo / agricultor Miltekitianih: agricultores
Kamohtli: camote
Ayatl: ayate Tlakualli: comida
Tomatl: tomatillo
Etl: frijol Chikiwitl: Canasta
Kuawitl: árbol
Chilli: chile
Chilkuawitl: árbol de chille
Koyolkuawitl: árbol de coyol
Ohtli: camino
Kuaxilotl: plátano
Chikiwitl: canasto
Sintli: maíz
Toktli: mata de maíz
Tlatoktli: sembradío de maíz
Nelwayotl: raíz
Toktli: mata de maíz
Konetoktli: mata de maíz tierna
Miyawatl: espiga de maíz
Elotoktli : mata de maíz con elotes
Elotl: elote
Atl: agua Atlahtli: arroyo Tetl: piedra
Michin: pez / pescado
Itskia: atrapar
Michitskihketl: pescador
Michitskianih : pescadores
Nolwayokonetl Ixhuaktli
Tzontekon
Yolotl
Tohkuayokonetl
Nelwayotl
Konetokxiwitll
Tohkuawitl
Toknelwayotl
Tokxiwitl
Miawatl
Xilotzonkalli
Sinolotl
c
Sintzonkalli
Totomochtli
Olotl
Tzinolotzin
Sintlaolli (N)
Isis (T)