(2009) Erraketistak Las Raquetistas

55
- E 1:2 l2A\I\Elr Las raquetistas José Moría Urrutio Javier Sogostizobol DURANGOKO ARTE ETA HISTORIA MUSEOA MUSEO DE ARTE E HISTOR IA DE DURANGO

description

historia de las raquetistas

Transcript of (2009) Erraketistak Las Raquetistas

-E1:2 l2A\I\Elr~ l r A \ \Lasraquetistas JosMoraUrrutio JavierSogostizobol DURANGOKOARTEETAHISTORIAMUSEOA MUSEODEARTEEHISTORIADEDURANGO RafaelDurn,galndecinedelos aoscuarenta, quesecascon loroquetistomadri leo"Moriso". RafaelDurn,berrogeikohamarkadakozinemakogalaia. "Morisa"erraketistamodrildarrorekinezkonduzen. Hemoscomentadoquelasprimerasraquetistasfueronvas-cas,pero ms adelante, y amedida que seiban abriendo nue-vosfrontones,surgieron"seoritas-pelotaris"enotrosmuchoslu-gares.Entalsentidopodemosdecir sinmiedoaequivocarnos quehasidolaespecialidaddelapelotavascaquemsprac-ticanteshatenido de fuerade EuskalHerria.Indudablemente la cesta-puntahasidolamsuniversalde todas,perolainmensa mayorade lospracticanteseranvascos,mientrasque ennues-trocasolaproporcineranotablementemenor. Aunquelacanteraprincipalde roquetistasparece serque es-tobaenelPasVasco,apenashubofrontonesdonde sepracti-cestamodalidad.Fundamentalmenteramos"exportadores", comohasucedidoconlacesta-punta.Tenemosnoticiade que Lasprotagonistas Unadelaspocasfotografas enlasqueestnidentificadoslos protagonistas. Deizquierdoo derecho: MoraLuisaSenor, MoraPilarBelzolombas dePasajes).y Yolandalgollegol. Protogonistokidentifikotutodituenorgozkiurrietokobot.Ezkerretik eskuinero: MoraLuisaSenor, MoraPilarBelza(biokPasoiokoak) etoYolanda(goliziarra) . Orohar,emakumeeuskaldunekabizenaedojaioterriaera-bi ltzenzutenizenprofesionalgisa(Chiquitade ... ).Gainera-koek,ordea,bataio-izenaerabiltzenzuten. Bi txi adahalaber,azken GerraZibi lean ereardueraez zela eten, ezta gatazkak gogorrenjotoko eremuetanere,Bartzelonan esaterako.Horri esker,hainbat emakumek diruabidaliahalizan zietengurasoei,garaiko arazoeiourreegitenloguntzeko. Ez dakigu ourretikemakumeok bestekirolenbatean profesional gisoaritudiren.Ziurgoudegureerraketolariakaitzindariizan direlahorretan,etahorregatik,omenaldihandiamerezidute. 40Protagonistak seaprovechabanlosvocacionesquelos"artistas"disfrutaban ensuspueblosporoorganizarpartidosde exhibicinconoca-sindelosfiestas. Engenerallosvascoseranmsproclivesoutilizarcomo nombreprofesionalsuapellidoosulugardeorigen(Chiquito de ... ),mientrasquelosdemsusabanprincipalmentesunom-bredepilo. Entendemos que merecedestocarse elhecho de que durante loltimoguerracivilestoactividadcontinu desarrollndosein-clusoenlugaresmuyafectadosporelconflictoblico,como hemosvistoenelcosodeBarcelona,loquepermitiquemu-choschicospudieronenviar dineroosuspodresporoayudar-lesosobrellevarloscalamidadesdelmomento. No tenemosnoticiode que anteriormentelomujer hoyoprac-ticadoningndeporteconcarcterprofesional.Estamoscon-vencidosdequelospioneroshansidonuestrosroquetistos,lo queellosolojustificounsolemnereconocimiento. Efectivamentelomujerjugabaaltenisantesquenuestrospe-lotorisy,casicontodoseguridad,cobrandohonorariossupe-riores,peroeltenis(inclusoeldelosgrandesfigurasmasculi-nos)sehaexhibidocomo"amateur"hastahocepocosaos. DehecholoscompeticionesmsimportantescomoloCopo Dovisestabanvedados olosprofesionales.LosSantona,Oran-tesycompaaeranaficionados.Almenosoficialmente.Cree-mosrecordarqueAndrsGimenoposalprofesionalismoal finaldesucarrerodeportivo,loquenoshocesospecharque de"aficionado"ibamejorpagado.Deahloafirmacinque hacamosalcomienzo. Ybien,qusobemosenestemomentodetodosestosartis-tas . Menos de loquequisiramos.Como eltiemponoposoen balde yoquedanpocos y adems mayores.Hastahoce nomu-chosereunananualmenteenlzior celebrandounomisoyuno comidode herr10ndod.Elactopareceque dej de celebrarse porquecodovezdisminuaelnmerodeasistentes,olopor queaumentabasuedad.Hemosconseguidoalgunosfotogra-fasdeestosactostonentraables.LosresidentesenMadrid continanreunindoseylohocenencompaade pelotoris de otrosespecialidades(polo,cestooremonte)allafincados. EmilioGmez Muoz"Emili ",valencianoquededictodosuvidao loroqueta.Comenzde"tito"enelChiquideValencia,debuten elNuevomundodeBarcelona, posandopornumerososfrontonesde loPennsula, Canariosy Mxico,terminandocomoentrenadoraenel FrontnMadrid. 41 EmilioGmezMuoz"Emil i",bizitzoosoaerraketarieskainizion volentziorra."Tito"gisahosizenVolentziakoChiquiFrontoion, BortzelonakoNuevoMundoFrontoianeginzuendebuto, eto penintsuloko,KanarietakoetaMexikokofrontoiugoritanorituizan zen, MadridFrontoionentrenotzailegisoamaituarte. Todos losroquetistos guardan muybuenosrecuerdosdesuposoporMxico.En estoloto delFrontnMetropoli tanodelocapital azteca, vemos entreotros o:Merche Merodiode lofamilia deChiquitodeGollorto, PuritoArriago, MoraLuisa Gorote, Mari Tere,MoraLuisaSenor(6porlo izquierdo),MirentxuGolds,"Amporito",ms conocidopor"Txiki". ErroketistoguztiekosooroitzopenonakzituztenMexikokoegonaldiariburuz.HiriburuaztekokoMetropolitanoFrontoikoargozkihoneton, hauekikusditzakegu,besteakbeste: MercheMerodia(ChipentodeGallarterenfamiliakoa) ,PuritoArriaga, MaraLuisaGarete,MariTere, MaraLuisaSenar(6.aezkerretik),MirentxuGalds,"Amparito"("Txiki "izenaz ezogunagoa). Noscontabahacepoco tiempolayaci tadaMaria LuisaSe-nar,queIrosret irarseenelfrontnMetropoli tanodeMji co continuall mi smocomomaestraderaquetistas,queelLehen-dakari Ardanza, con ocasinde unavisitaoficialaaquelpas, les invi taunalmuerzoalas que all vivanyles entreg un di-plomaconmemorati vo enunaini ciativadigna de aplauso,pues entendemos que estehasi do elnico gestodereconocimiento queestaspi oneras deldeportefemeninohanreci bidohastael momento. Comoresumen de lo dichohastaaqu queremosdejarcons-tanciadequetodas las"supervivientes"quehemos entrevista-docoincidenendestacarquelamejorpocadesu vidafue precisamentelaquededicaronalaprcticade estedeporte y quesivolvierananacerintentarandenuevoserraquetistas. 42 Gureanemakumeekpilotanjokatuaurretik,emakumeakeni-seanaritzenzirenetasoldatahandiagoaklortzenzituzten, boinatenisa(bailagizonezkoizarrenakere)"amateurra"izan daoraindelaurtegutxiraarte.lldohorretan,CopaDaviseta antzekotxapelketagarrantzitsuakdebekatutazeudenprofesio-nalentzat.Orantestarrak,SantaAnoetagainerakoakafiziona-tuokbainoez ziren,ofizialkigutxienez.Andrs rako,berekirolibilbidearenomoieranigarozenprofesjonal izatera,etahorrenbestez,"ofizionotu"gisahobetoirooazten zutelaondorioztatudugu(hasieronesandugunez). Horrenbestez,zerdakiguorainemakumeartistaguztieibu-ruz?Nahi baino gutxiago.Denborok aurreraeginahala,gutxi daude etaadinekoak di ro.Orain dela gutxiraarte,urteroltzia-rrenelkartzenziren,mezatarojoanetobazkariaegitenzuten. DespedidodelFrontnMetropolitano de Mxicodeloroquetistomadrileo"Cori",(vestidode collel,quecontinujugando enMadrid "Cori "erroketistomodrildorrok(kolekoorropekindogojontzito)MexikokoMetropol itanoFrontoioriagureginzionekoorgozkio.Ondoren, Modrilenjokotzenjorroituzuen Roquetistos delFrontnChi quide Valencia VolentziokoChiquiFrontoikoerroketistok Losprotagonistas Pixkonoko,emokumeekodineonourreroeginoholo,geroeto gutxiogojootenzirenekitoldiro,etoozkeneondesogertuegin zenospokizuno.Topoguneberezihorienzenboitorgozkilortu ditugu.Modrilenbizidirenokeguneretortekoelkortzendiro, bestemodolitoteetokopilotoriekinbotero(polo,zesto-punto). MarioLuisaSenarrekoroindelogutxiesondigu,Mexikoko Metropolipilotolekuonesonzioloagurerroketorenmunduori boinageroroirokosleorituzelobertan.Ardantzalehendakari ohiakberakherrialdehartaraeginikobidaiaofizialbatean bazkaltzeragonbidatu omenzituenhanbizizireneuskalerrake-talariak,etaaroitzopenezkodiplomabonoemanziela.Oso ekimentxalogarriadahori ,orainarteemakumekiroloriokjaso dutenomenaldibokarroizanbaila. 43Protagonistok Roquetistoiniciandoelsaque Erroketislobolsokeoegiten Losroquetistostenanlosmismosdefectosy vi rtudesquelos pelotoris.Aquvemosounozagueroenunsaltoespectacularpropio delgran JosMiguelRezolo"Tximeleto " Erroketi stekpilotorienakatselodohoi nberberakziluzten. Atzelari bol,saltoikusgorr ioegilen, JosMiguelRezolo"Tximeleto" handiobolitzbezolo ltimostiemposdelFrontnMadrid.Laprimeraporladerechaes"Cari ".Yasehabaimplantadolafaldaminiy elniki MadridFrontoiorenazkengoraiak.Eskuinetikhasita,lehenengoa"Cori"da.Ordurako,minigonaetani kiaerabiltzenhasiziren Los protagoni stas46Protagonistak Unoreuninanualderoquetistosenltzior Erroketistenurterokobilero,ltziorren Losprotagonistas47Protogonistak FEDERACIONMEXICANA DEFRONTON, A.C. DiplomaentregadooMoraLuisaSenor"Senor" porelLehendokori JosAntonioArdonzoconmotivodesuvisitooMxico MoraLuisaSenor" Senor"erroketistoriemondokodiploma. JosAntonioArdonzolehendokoriokemonzion,Mexikoroeginzuenbisitobatean ERANSKINAKAPNDICES Elaprendizaje AL IGUALQUEahoratambinanteshabaescuelasde pelo-ta; esms, .estoscentros de aprendizaje propiciadospor lasempresas de los diversosfrontonesfueronlasprecursorasde lasque actualmente funcionanalamparo federativo, como ocu-rri, enotroordende cosas, conlas"escuelasde aprendices" patrocinadasporciertasindustriasque,enmuchoscasos, fueronelorigendelasescuelasdeF_ormacinProfesional. Enloscomienzoslasque acudan alasescuelaspagabanla enseanza, oalmenospartedesucoste,debiendo adquirir a susexpensas lasraquetas, pelotas, ropay abonar elalquiler de la cancha.Esdecir, funcionabancomolas "escuelas de pago" . Segnnosrelataelgranpelotazale JosAgustnLarraaga enuninteresanteartculo, enEibarllegaronafuncionartreses-cuelasalovez.Poresoresultatotalmentelgicoquehubiera muchasraquetistas de lavillaarmera, de Ermua,Mallabia,etc. LamsfamosadelasescuelaseraladelAstelenadirigido porelcancheroysumujer,unaautnticamaestradelaespe-cialidad.Unasegundaestabaenlacalle lsasi,enelfrontnde "Caminero",alfrentedelacualestabaMarinoelfamosope-lotaridemano,autnticoartistaenlaejecucindeladejada. Estehombredebaseruntipomuy"xelebre"yseleatribuyen muchasancdotasgraciosas. Y loterceroescuelaseubicabaenelFrontn/V\unicipol. \ ~ stardeseabrieronlasdeTolosa(FrontnBeotbar,patrocinada porAnabitarte Jr.quetambi nmantenaotraenMadrid).Za-rautzyRentera .Enestasnuevasescuelaselaprendizajeera muchomenosgravosoparalasaspirantesque enlapocaan-terior.Ademspuededecirsequecasitodoslosfrontoneste-nansupequeaescueladondeelintendente,algnjuez,o quizuncorredor,acti vi dades stasque mayoritariamente eran desempeadasporex-pelotaris,seencargabandeenseara lasaspirantes,que,enlamayorpartedeloscasos,empeza-banhaciendo suspinitos comorecoge-pelotas, alasqueseles conocacomo"ti tas". 51 lkaskuntza ORAINBEZALA,lehenerepilotaeskolakzeuden;hainzu-zenere,pilotalekuenenpreseksortutakoikaskuntza zentrohoriekizanzirenegunfederazioarenmenpemartxan dauden eskolenaitzindariak. Jldoberean,garaibateanzenbait industriakbultzatutako"ikasle eskolak"ereegungo LanbideHe-ziketakoeskolenaitzindariakizanziren. Hasierabateaneskoletarajoatenzirenekikaskuntzarengas-tuaordaintzenzuten,zatibatgutxienez,etahorrezgainerra-ketak,pilotak,arropaetakantxarenalokairuaordaindubehar izatenzituzten."Ordaindutakoeskolen"antzekofuntzionamen-duazuten. JosAgustnLarraagapilotarihandiakartikulubateanidatzi zuenez,garaibateanhirueskolaegonzirenmartxanEibarren aldiberean.Horregatik,ulergarriadaosoEibarren,Ermuan, Mallabianetainguruetanerraketalariaskosortzea. Astelenako eskolazenfamatuena.Kantxakoburuak etaharen emazteak gidatzenzuten, emakumeaadituabaitzenerraketan. lsasi kaleanbeste eskolabat zegoen,"Caminero" pilotalekuan, Marinopilotariezagunaburuzela(dejadakegitentrebea) . Gizon horiosoxelebreaamenzen, etahareninguruanhainbat gertaerabarregarrisortudira. HirugarreneskolaUdalPilotalekuanzegoen.Geroago, Tolo-sokoa(Beotiborpilotolekuo,Anobitartejaunokbobestua.Ano-bitartekbestepilotalekubatzuenMadrilen).Zarautzekoaeta Errenteriakoasortuziren.Eskolaberrihorietan,ikasleentzat ikas-kuntzaez zenhorrengarestia.Gainera, pilotalekugehienek es-kolazuten,etabertan,pilotariohiak,intendente,epaileedo apustularizirenakaritzenzirenirakasle.Bestalde,ikasleakpilo-ta-biltzailearitzenzirenhasieran,eta"titak"esatenzieten. El"padre de la criatura" YA HEMOSCITADOsunombremuchosveceshastaahora. Es lldefonsoAnobitorteAnzo,nacidoenSonSebostinel 13defebrerode1878ybautizadoenloiglesiaparroquial deSantoMora. Destoccomopelotaride cesto-puntoenlosms famososfrontonesdelopocaperoonosotros nos interesomssufacetodecreadordeuno nuevomodalidaddelopelotovoseo(el "frontenis-cuero") ydeempresariodefronto-nes,queyohasidocomentadoololargo de estospginas. Tambinhemosapuntadoqueloltimo guerraci villesorprendienMadridelao 1936, quedando sufami liaatropadoenSon Sebostinodondehabaacudi dooposarlos vocacionesdeverano.Acomienzosde1937 parecequeviolooportunidaddereunirseconlos suyos ysepusoencominoporoDonostiocuando"de-sapareci"el9deenero. No seleconocaningunosignificacinpoltico,fuerespetuo-soconlolegalidadrepublicano, comolofuetambincontodos losquele conocieron y especialmenteconsusempleados, que, siendodelasmsvariadosfiliacionespolticosysindicales, suscribieronundocumentocertificandosuhonestidadybuen hacercomoempresario,cuyocopionoshasidofacilitadopor sunietoyqueloutilizabacomosalvoconductoydelquese suponeeroportadorcuandoseprodujosudesaparicin.Triste final porounotrayectoriahumanoyprofesionaldeestotolla. Kirolarensortzailea ORAINARTE,hoinbotoldizoipotuduguhorenizeno.llde-fonsoAnobi torteAnzojounodoerroketomunduoren oito,Donostion1 878ko otsoiloren1 3onjoioo,etoSantoMa-rioporrokionbotoiotuo. Zesto-puntonpilotorigorrantzitsuoizanzen goraiko pi lotolekufomatueneton, boi nahorrez goi n,guretzotosogorrontzi tsuodoeuskol pilotarenbestemodoli totebotsortuzuela ("lorru-fronteniso")etolehenogoesondu-gunez, pi lotolekuetonenpresoriizanzelo. AzkenGerroZibilopiztuzeneon, 1936on,ModrilenzegoenAnobitorte. UdokooporretonfamiliaDonostionhorro-potuzuengerroteak etoontzo,1937.urte hosieron,hoiekinelkortzekoosmozDanos-tiarajozuen.Hoin zuzenere,urtorriloren9on "desogertu"zenAnabitorte. Ezzenpolitikonnobormendu,Errepublikorenlegeo errespetotuzuen,etohalogogoratzenduteezagutuzutenek, batez erehoren menpezeudenlongileek.Izanere,poli tikoeto sindikotuoskotokolongileakzituenorren,guztiekdokumentu bot sinotuzuten,enpresorizintzoaetoleioloizanzeloerokus-teko.Anobitarterenbilobokdokumentuhorrenkopiobotemon digu,etookinorozidigunez,ibiltzekoboi mengisoerobiltzen zuen.Antzo, dokumentuoereoldeonzeromondesogertuzene-on.Amoierotr isteoizan zuenbenetan,gizonzintzoetoprofe-sionalhondihonek. lldefonsoAnobitorteAnzoensustiemposdepel otari lldefonsoAnobitorteAnzo,pilotoriozeneon 52 ValentnZumalabe, maestro raquetero COMOYAHEMOSSEAlADOtodalainformacinsobreeste mutrikuarro, que aprendi eloficio de ebanistaenelas-tillerodelosEgoa,seladebemosoCarmeloUrdangarn,in-vestigadorimpenitente de losoficioscuriososodesaparecidos. Naci nuestrohombreaprincipiosdelsigloXX,pueselao 1921seencuentraenMadrid cumpliendo elserviciomilitar,al trminodelcualdecideestablecerseenlocapitaldonderea-lizodiversostrabajosparaelMinisterio de Marina,quehaba vistomuyde cercosushabilidadesmientrashaca"lamili". Suvalaqued demanifiestoalresultarganador delconcur-sopblicoconvocadoparareproducir,aescalareducida,lo carabelaSantoMara(quefueloutilizadopor Colnensupri-mervi ajeoAmrica),rplicaqueestabadestinadaaserex-puestaenelmuseolondinensedelasCiencias,donde anse exhibe.Invi rtitresmeseseneltrabajoylaremuneracinfue de3.600 pesetas. Apartir de entonceslosserviciosde Zumalabefueronreque-ridosporollevaracabolostrabajosdemayorresponsabili-dad, entreotrosporDelaCiervaqueleconfilaconstruccin devariosmodelosparadesarrollar susinvestigaciones. AlresidirenMadridesdesuponerquenuestrohombrese acercase cuando poda al frontnparaver eldeporte de sutie-rraycharlar conlospelotaris, que, enunanotableproporcin, erandesuentorno(Mutriku,Ondarroa, Markina,etc.).Sindu-doenunodeestosvisitasconocialempresario(Anabitarte), quienleexpusolosproblemasde aprovisionamientode lasra-quetas(medidas especiales,plazos de entregodilatados, aran-celes, etc.). 53 ValentnZumalabe, erraketa irakaslea ARESTIANESANdugunez,CarmeloUrdongarindesagertuta-kolanbideenedo lonbideberezienikertzoilesutsuaries-kereskuratuduguZumolabemutrikuarrariburuzkoinformazio guzti o.Egoatarrenontziolanikosizuenebanistalanbideo. Zumo la beXX.mendehasieranjaiozen,1921 eanMadrilen soldoduskoeginzueladokigueta.Armodokolonokomoituos-lean,Madrilen geratzeaerabakizuen,etahainbatIoneginzi-tuenltsosMinisterioan.Izanere,soldoduskonzegoeloosoger-tutikjarrai tu zutenZumoloberentrebezia. Hoinzuzenere,ColonekAmeriketaroegindokolehenbi-daionerabilizuenSantaMariakarabelaeskalotxikianeroiki-tzekolehioketopublikooirobozi zuenZumolobek.Geroztik,ka robelohoriLondreskoZientzienmuseoondogo ikusgoi.Hiruhi-labetebeharizanzituenlonagauzatzeko,eta3.600pezeta eskuratuzituensarigiso. Ordutik,erontzukizunhondiko zereginok oginduzizkiotenZu malaberi.DelaCiervak,esaterako,ikerketakegitekohainbat eredusorizeaeskatuzion. Madrilenbizizenez,ohalzueneanZumalobepilotalekura jootenzelaustedugu,joioterrikokiroloz gozotuetopilotoriekin hitzegiteko.Askogaineraingurukoakzituen(Mutriku,Onda-rroa,Markino,etob.).Zolontzarikgabe,halakobisitabatean ezogutuzuenAnabitarte enpresoriaetohark emanzionerrake-tak lortzeko arazoarenberri(neurriberezikoak,atzerapenak en-tregotzekoepeeton,arontzelok,etob.). Zumalobekesanzuengoizeloarazohorikonpontzeko,eta antzaAnabitartek zalantzanjarrizuenhorihasieran.Ondorioz, etoeuskoldunenarteanpilotalekukontuetonbotezereoskoton ValentnZumalabeensucasade Mutriku ValentnZumalabe, Mutrikuko bereetxean Zumolobedijoqueerocapazderesolverelproblema,lo que, enprincipio,parecelopusoendudoAnobitorte, envisto delocual,ycomoocurreentrevascos,mximeentemasrela-cionadosconelfrontn,secruzentreamboslocorrespon-dienteopuesto,quefueganadoporelmutrikuorroconloen-tregodelosprototiposyelvistobuenodelempresario. Porolofabricacinempleabafresnosdelosqueaprovecha-basolamentelos primeros1 , 9metrosdeltronco,puesconel resto(normalmenteunos56metros ms)noconsiguiobte-nernuncaunobuenoroqueta.Deltroncoobtenatablasdelo citadolongitudpor30 centmetrosde ancho y14 de espesor, que los sometaounopresin de2.500 atmsferas enunocal-derode vapor queelmismohabadiseado. Looperacinsiguienteconsistaenobtenerelorodeloro-quetaporoloqueempleabaunosplantillasdiseadosalefecto olosquefobolomoderode fresnomedianteunos"sargentos". Estoerounooperacincomplicadoyhacia1940 trotdesus-tituir lopiezanico del oro por unoserie de "tiros" pegados entre s,loquenodiotonbuenresultado,cosolgicopuesenesto pocanoestabadesarrolladoestotcnico .Detodosformasel mritodeZumolobeesimportanteporqueseadelantalfuturo, yoqueenestemomentoestotcnicoesmuyhabitual . Separadamentepreparabalosmongosconmoderodelco-razndelnogalporodespusunirlosolosoros.Acontinua-cinenunomquinayconunoplantillo,ambosdediseo propio,efectuabaelagujereado,quedandoelproductolisto porolovento,puesel encordadocorraocargo delosroque-terosdelosdiversosfrontones,queseocupabantambindel mantenimiento. SegnnosrelatoCormeloUrdongorn,Zumolobellegofa-bricar, enelmomentomslgido,3.000 roquetasalao ylos vendao todoslosfrontonesde este y delotro lodo del Atlntico. Loproduccinfueomenos pordosmotivos.Fundamentalmente porque,comoyohemosdichoensumomento,loactividadfue decayendoenlosdiversosfrontonesy,porotrolodo,porlo aparicin enelmercado de laroquetametlica, que, segnnos informaba Mario LuisaSenor, yoempez ousarseenMj ico en losltimostiemposdefuncionamientode dichofrontn. 55 gertotzendenez,opustuoeginzutenetomutrikuorrokirobozi zuen.Erroketenereduokourkeztuzituenetoenpresoriokoniri-tziaemonzien. Lizorraerobiltzenzuenerroketokfobrikotzeko.Enborroren lehen1 ,9 metrohortzenzituen,goinerokoorekin(5edo6me-trogehiogo)ezinizanzuelokoerroketoonikegin.Enborretik 1,9metrokooholokoteratzenzituen,30 zentimetrozoboleto 14 zentimetrolodizirenok.Ondoren,berok diseinoturikolurrun-goldorobatean2.500 otmosferokopresioonjortzenzituen. Ondorenerroketorenuztaiaegitenzuen,berezikidiseinoturi-koereduokerobiliz.Sorjentenbidez,lizor-zuroereduetonfin-kotzenzuen.Lonzoilozeneto1940 inguruonuztoioegiteko erobiltzenzenpiezorenordezelkorriitsotsitoko"tirok"erobil-tzensoiotuzen,boinaemoitzoezzenonoizangoroihartan teknikohoriezzegoelokogorotuto.Nolonohiere,Zumolobek egindakolonaosogorrontzitsuoizanzenetoetorkizunoriau-rreohortuzion,gour egunberoksortutokoabailaerroketenuz-toiokegitekoohikotekniko. lntxourzurorenbihotzozbiheldulel,de est:acaplt:al JuanaArozceguiLe ce. MaraLuisaAlberdi . ElenaAramburu. RosarioAramburu. FlorenciaAlcelay. EladiaAlcuna. JuanaArenaza. MaraTeresaAriz.nabarreca. MaraCristinaBarrenechea. VirginiaBarragn. EncarnacinBarrios. JuliaBe raza. Angeles cebri.I. JosefinaGrace. LucaGucirrez. FelipaMalluquiza. MaraMaganto. CarmenMartnez. JoaquinaMartnez. DoloresMollar. ManuelaNada!. AgustinaOcaola. Ma{aPulido: MaraCruzQuerejeca. GloriaRodrigo. MaraTeresaRodrigo. ConsueloRodrguez. IsabelRoncero. ManuelaRuizMaganto. CarmenSegura. ConcepcinSez. AngelesSobrino. PilarTaibo. MaraAntoniaUzcudun. MnicaUz.cudun. Ave!inaZamcola. Elad.iaZubizarreca. RosarioCano. deDiego. Soleaad""Echl!verra. MaraLazen. CarmenMisis. FelisaPellejero. DominiCaRejas. CarmenTorrejn. Relati611delcuadrodeseoritaspelocarisdelfrontnChiqui,de Barcelona ::armenArana,cCarmel. lucaAreitioaurtena,eLuda.. lucaBarrutia,Ba:rrutiaTh. MegraBeco laza,Alegra.. feresaBlanco,cTereIb. )agrarioBriso,cSagrario. HortensiaBozal,cHorcensiu. :oncepcinBlistinduy,cConchita. Casademunc,cAncoita. Cabanillas,cDeva.. Camprecis,cMariIl. Elcoro,cAureli. '4:oocserratEspaa,cMonse. Esqu.,Nuri: :armenEsqu,cMari"Carmen. l{araLuisa,cGarcaLumi . losefaGzquez,.Chiqui. :armenGioer,oCarmina. AsuncinJusce:cAsunci;u. CarmenMarrn,cCarmen. JosefaMenchaca,cPepita. PilarMonees,cPili. RosaMoz,c.Margarica.. AscensinNavarro,cAscensin. NatividaddelPrado,cNati. AsuncinQuerol,cAsumo. PilarRico,cPilar. FranciscaRuiz,cPaquica". AntoniaSalaverra,cToni. MaraLuisaSenar,cSenan. MercedesSerrat,cHorcinu. AnaSoriano,cAnita. NuriaSoriano,Nuiia.. AuroraVz.quez,cAurora . . JesusaZubiaurre.,cArrateb. EugeniaZubia.urre,!trrateIh. Relacindelctiadrode pelocarisdelfrontnSierpes,deSevilla. NievesBerasaluceZabala, Chiquita deMallavia. DoloresOviedoDurn,.Loii. MercedesdelaTorre,cMercedes. CarmenSnchezMejas,cMelita. JosefCastellanoCanoRosario. PerraMenndezAguirre,cPecra. . CarmenOrcizVenna,.cCarmela.. AntoniaMrquezMarcnez,cAnconiu. JosefaSnchezMejas,cClarita. TrinidadLpezEncinas,cTrini. NarcisaFernf\dezMelgarejo, DoloresLupiilez" .cLupe. :RufinaLarraaga c:Rufl. OigaCazalisSantiago,cOlgu. BlancaOlaveAristondo,cBlancu. MatildePrietoEsparza,cTilde. EncarnacinLeraEgua,e Egua. DoloresPrezEspinar,cDolores. lsabeldelaTorreCordero,cisabeh. ConcepcinCambrilesCorona,cDiana. AmeliaPimentelPrez,cElia>. }oaquina Lj>ezRodrguez,cLuci. MaraLpezMartn,cPalmira. MaraValverdeMarcnez,cSilvia. JosefaPineroBarbl\, CarmenAmayaGarda;cLaura. TeresaValverdeMarcnez,cBolchica. . AnastasiadelSolCascajarescMarisol. TeresaCuadradoRomerocTeresitu. EncarnacinCarmona:Encarna. BernardaPacoPrados,cNardi . DoloresManzanoRodrguez,cTrene. EncarnacinJascaNez,cMirenchu>. Relacindelcuadrode:SeocaspelorarisdelfrontnSolySombra.,de Barcelona. FerminaGarda,Fenni. DoloresGuergu,Lidia.. Manolita/ucasbar,cManoli. MargaritaBas,cMili . ElviraBetancour:t,Eiviru . .A.nconkCasajoana,Toita. MaraLisaCrespo,cMarisu. MaradeFrancisco,cMaruchh. CarmendeSocia,cSoriat . ]nanitaDemangeot,c}uanicu. LolitaFernndez,Lolita. EnriquetaFrnquet,cBoni: FranciscaGui, LolaHervs,e Urzay>. VicentaLpez,cGloriu. Antonial..apesa,cToni >. MarinaMarco,cMarina.. MercedesOrmaecliea,cOrmaechealb. FranciscaPlanas,cCbiq.deBaleares. MoncserratOrodea,cMonseJ. FranciscaRuiz,.FranciSJ. EncarnacinSaquero,cDani . NatividadTrecec,cTrecen. AsuncinVii!alba,cSusi. .A.ngelaZabaco,c.A.ngelu . . Relacindelcuadrode . seoritaspelotarisdelfrontnaChikiJai,.de Madrid. JuliaAbanzabaleguiSan .Martn. GloriaAguirrezabalagaOlano. AngelitaAlberdiAldazbal, MaraAguirrezabal.agaDeva. Josefa _Aswloa Arriarn. Petra Alonso. Garda MargaritaArenazaVelasco. MaraBastidaArriarn. BonifaciaBermejoHerondez. HerminiaBozalArabiana. PaulinaBullido delCastillo. ConcepcinCifuentes.Corrales. AngelesCifuentesCorrales. Maria. PilarC6ceraPrez. AmparoDiazTrueba. MaradeDiegoPrez. PazEcheverraMendiguren. ConcepcinEstebanGarda. CarmenGardaDiaz. MariaTeresaGachagaEsnal. JosefaGarcaOate. AmanciaGardaEscobar. PilarGallegoGmez. JuliaIglesiasHeml.m. MaraLuisaIsernMarnez. MariaCarmenLenGimnez. Mara JosefinaLealAranaz. MaraCarmenLasagabsterPadilla. MercedesMerodioGalindo. CeliaLpezOrtega. MaraLuzLpezOrtega. JustaMollarCallejo. CarmenMatasCuenca. MargaritaLpezMansilla. JuliaMataHerrero. MaraPaz -MaclaHerrero. Nieve$MoroAlucha. . RocoMartnezdela. Torre. MaraCarmen0jangurenAyerbe. AmparoPrraga Gascn. AntoniaPrragaGascn. RaquelRodriguezAbad. CarmenRomeroComeche. JosefaRoldnMoreno. AdelaSnchezRodriguez. CarmenSnchezGarda. PilardelaTorre. LuisaCalvoAnguas. MercedesCastellanosMartnez. RosarioCortzarLongarte. DoritaEcheverrlaI.arraaga. JuanaLpezNieto. RelacindepelotarisqueintegranloscuadrosdelosfronronescCon-dalyColn.deBarcelona. JosefinaCompany,cFina. SilviaGaruz,cSilviu. ConchitaMan,cTinu. MercedesGarca,MercedeS. RositaDuch,cRosinu. Mica el aEgaa,Egaa 1. JuliaFernndez,cJuli. Enriqueta.Aranda,e Pan. RosalaGaliana,cRasalu. FranciscaIbez,cPa1:uh. FelisaOsoro,cFelisu. TeodoraEscobar,cDoritu. MariaAntoniaRosa,cMaraAntonia. MaraChurruca,cChurrucu. MaraPcig,c.Asuncin. FranciscaNarbona,cFannp. MancilitacManolitu. CarmenTorn,cCarmenchu. DoloresRivera,cLolinan . Julia . Fernndez,.cJulitall . CarmenMurga,cMenchu. DoloresSmihr,cLolh. MariaTeresaRodriguez,cTere. CarmenMiralles,cCarmencita. MarujaSancho;cMarichu. EsterZubielqci,cEster. Conchita Rosa,cConchi. EsterGorostidi,cEsterll . . LolitaCompany,ci.ofita. JulitaIrsola,Julita. MercedesGrate,cEdurne . JesusaArriera,cJesusu. PilarGaritaonainda,cAzcoitiu. MarujaHerrero,cMaruja1. TeresaGarca,cTeresu. Maria:TeresaSalsamendi,cSalsamendi. AureaGcate,cAurea. Mitjavila,cTeresitu. MaraLuisaGtate,cCantabria . Diana-Garitaonaindia,cChiquitade1 JuanaFerondez,cEchevecra. . Mare,Galds,cMi.renchu. YolandaSarasa,cYolandu. Mar,. Miln,Miln AmparoNavarro,Navarro. AntoniaQuintana,Quintana. AdelinaMiln,cAdelina. BalbinaRodrguez,.cVasquh. PilarFuertes,cPilarin. Mara Cl'lurruca,cChurruca. CarmenMiralles,cCarmencita. Relacindepelocarisque integranelcuadrodelfconrnNuevo deBarcelona. AdelinaCalledeRiego. MagdalenaAristizbaL Paquita:Astarloa. TeresaBaruoll. RitaBel. AngelesBozal. MariaBegoaBustillo. 'CarmenCabezas. RosaColobrns. CarmenErole. AntoninaFuertes. RosarioGallardo. RositaGasque. LuisaGeli. MagdalenaGonzlez. RositaGmez. EmiliaG6mez. PepitaGuerrero. AnitaHerrn. VictoriaJuan. CarmenMaltas. MercedesMorec. MarlOrmaechea. PaquitaRodrguez. CarmenRufas. TeresaSala. VictoriaSaos. CarmenCervera. Enelmomentodeimprimirseestelibro; elpresentecuadrosehalladisuibufdo los. demsfrontones,oorestarcerradoeltitular.