A cruz do demo - tradutoresgalegos.comtradutoresgalegos.com/pdf/lendas.pdf · Gustavo Adolfo...

A cruz do demoGustavo Adolfo Bécquer

Tradución de Xoán Carlos Domínguez Alberte

Gustavo Adolfo BécquerA cruz do demo

Versión galega de Xoán Carlos Domínguez Alberte

Que o creas ou non, impórtame ben pouco. O meu avó narroullo ao meu pai, o meu pai referiumo a min, e eu cóntocho agora, aínda que non sexa máis ca por pasar o tempo.

I

O solpor comezaba a estender as súas lixeiras ás de vapor sobre as pintorescas orelas do Segre, cando, logo dunha fatigosa xeira, chegamos a Bellver, remate da nosa viaxe.Bellver é unha pequena poboación situada na aba dun cotarelo, tras da que se ven elevar, coma as bancadas dun colosal anfiteatro de granito, as costentas e nebulosas cimas dos Pirineos.Os brancos casais que a rodean, salferidos aquí e acolá sobre un ondulante manto de vizo, semellan ao lonxe unha bandada de pombas que abateron o seu voo para apagar a súa sede nas augas da ribeira.Unha pelada rocha, aos pés da cal torcen estas o seu curso, e sobre a cima da cal se notan aínda remotos vestixios de construcción, sinala a antiga liña divisoria entre o condado de Urgell e o máis importante dos seus feudos.Á dereita do tortuoso carreiro que conduce a este punto, remontando a corrente do río e seguindo as súas curvas e vizosas marxes, atópase unha cruz.A hasta e os brazos son de ferro; a redonda base na que se apoia, de mármore, e a escalinata que a ela conduce, de escuros e mal unidos fragmentos de perpiaño.A destructora acción dos anos, que cubriu de ferruxe o metal, rompeu e relou a pedra deste monumento, entre as físgoas do cal medran algunhas plantas rubideiras que soben enleándose ata o coroaren, namentres unha vella e corpulenta aciñeira lle serve de dosel.Eu adiantárame nalgúns minutos aos meus compañeiros de viaxe e, detendo a miña esguízara cabalgadura, contemplaba en silencio aquela cruz, muda e sinxela expresión das crenzas e a piedade doutros séculos.Un mundo de ideas axuntouse na miña imaxinación naquel intre. Ideas lixeirísimas sen forma determinada, que unían entre si, coma un invisíbel fío de luz, a profunda soidade daqueles lugares, o alto silencio da nacente noite e a vaga melancolía do meu espírito.Impulsado dun sentimento relixioso, espontáneo e indefiníbel, maquinalmente descabalguei, descubrinme e comecei a buscar no fondo da miña memoria unha daquelas oracións que me aprenderon de cativo; unha daquelas oracións que, canto máis tarde se escapan involuntarias dos nosos beizos, semella que alixeiran o peito oprimido e, semellantes ás bágoas, alivian a dor, que tamén toma estas formas para se evaporar.Xa comezara a murmurala, cando de socato sentín que me sacudían con violencia polos ombros. Vireime: un home estaba ao meu carón.Era un dos nosos guías, natural do país, quen, cunha indescritíbel expresión de terror pintada no rostro, pugnaba por me arrastrar consigo e cubrir a miña cabeza co feltro que aínda tiña nas miñas mans.A miña primeira ollada, metade de abraio, metade de anoxo, equivalía a unha interrogación enérxica, aínda que muda.O pobre home, sen afrouxar no seu empeño de me arredar daquel sitio, contestou a ela con estas palabras, que daquela non puiden comprender, pero nas que había un acento de verdade que me arrepiou:-¡Pola memoria da súa nai! ¡Polo que máis queira no mundo, señorito, cubra vostede a cabeza e afástese máis ca de présa desta cruz! ¡Tan desesperado está vostede que, non chegándolle a axuda de deus, recorre á do demo!E fiquei un anaco mirándoo en silencio. De certo, crin que estaba tolo; pero el proseguiu con igual ardencia:-Vostede procura a fronteira; daquela: se diante desa cruz lle pide vostede ao ceo que lle preste axuda, os cotos dos montes veciños ergueranse nunha soa noite ata as estrelas invisíbeis, só porque non atopemos a raia en toda a nosa vida.Eu tiven de sorrir.

-¿Búrlase vostede?... ¿Se cadra cre que esta é unha cruz santa, coma a do pórtico da nosa igrexa?... -¿Quen o dubida?-Pois engánase vostede de cheo; porque esa cruz, bardante do que ten de Deus, está maldita... ; esa cruz pertence a un espírito maligno, e por iso lle chaman A Cruz do Demo.-¡A cruz do Demo! -repetín, cedendo ás súas instancias, sen me decatar do involuntario temor que comezou a se apoderar do meu espírito, e que me rexeitaba coma unha forza descoñecida daquel lugar-. ¡A cruz do Demo! ¡Nunca feriu a miña imaxinación unha amalgama máis disparatada de dúas ideas tan absolutamente inimigas!... ¡Unha cruz... e do diabo! ¡Vaia, vaia! ¡Obrigado será que en chegando á poboación me expliques este monstruoso absurdo!Durante este curto diálogo, os nosos camaradas, que aguilloaran as súas cabalgaduras, uníronsenos ao sopé da cruz; eu expliqueilles en poucas palabras o que acababa de me acontecer; montei de novo no meu faco, e as campás da parroquia chamaban moi de vagar á oración cando nos apeamos no máis escondido e lóbrego das pousadas de Bellver.

II

As labaradas vermellas e azuis enrodelábanse coruscantes ao longo do groso toro de aciñeira que ardía no ancho lar; as nosas sombras, que se proxectaban a tremer sobre os ennegrecidos valados, minguaban ou tomaban formas xigantescas, segundo a fogueira despedía resplandores máis ou menos brillantes; o vaso do sabugueiro, agora baldeiro, agora cheo, e non de auga coma presexa de nora dera tres veces a volta arredor do círculo que formabamos onda o lume, e todos agardaban con impaciencia a historia da Cruz do Demo, que a xeito de sobremesa da frugal cea que acababamos de consumir se nos prometera, cando o noso guía tusiu por dúas veces, bebeu un último grolo de viño, limpou co reverso da man a boca e comezou deste xeito:-Hai moito tempo, moito tempo, eu non sei cánto, pero os mouros ocupaban aínda a meirande parte de España, chamábanse condes os nosos reis, e as vilas e aldeas pertencían en feudo a certos señores que, pola súa vez, prestaban homenaxe a outros máis poderosos, cando acaeceu o que lles vou referir a vostedes.Concluída esta breve introducción histórica, o heroe da festa gardou silencio durante algúns segundos, como para coordinar os seus recordos, e proseguiu así:-Pois é o caso que naquel tempo remoto esta vila e algunhas outras formaban parte do patrimonio dun nobre barón, quen tivo levantado o seu castelo señorial por moitos séculos sobre a cota dun petouto que baña o Segre, do cal toma o seu nome.Aínda testemuñan a verdade da miña relación algunhas informes ruínas que, cubertas de saramago e brión, se enxergan sobre o seu cume dende o camiño que conduce a este lugar.Non sei se, por ventura ou desgracia, quixo a sorte que este señor, a quen pola súa crueldade detestaban os seus vasalos, e polas súas más cualidades nin o rei admitía na corte, nin os seus veciños no fogar, se enfastiase de vivir só co seu mal humor e os seus besteiros no alto da rocha na que os seus devanceiros penduraron o seu niño de pedra.Noite e día dáballe voltas aos miolos na procura dalgún divertimento propio do seu carácter, o cal era abondo difícil logo de se ter cansado, como xa o estaba, de facerlle a guerra aos seus veciños, bourar nos seus servidores e aforcar os seus súbditos.Nesta ocasión, contan as crónicas que se lle ocorreu, aínda que sen ser exemplar, unha idea feliz.Sabendo que os cristiáns doutras poderosas nacións se dispoñían a partir xuntos nunha formidábel armada a un país marabilloso para conquistar o sartego do Noso Señor Xesús Cristo, que os mouros tiñan no seu poder, determinou marchar no seu seguimento.Se realizou esta idea con obxecto de purgar as súas culpas, que non eran poucas, derramando o seu sangue en tan xusta empresa, ou co de se transplantar a un punto onde as súas malas habelencias non coñecesen, ignórase; mais a verdade do caso é que, con gran contentamento de grandes e pequenos, de vasalos e de iguais, achegou canto diñeiro puido, redimiu os seus dominios do señorío mediante unha importante cantidade, e non conservando de propiedade súa máis có petouto do Segre e as catro torres do castelo, herdanza dos seus pais, desapareceu da noite para a mañá.A bisbarra enteira respirou en liberdade durante algún tempo, coma se espertara dun pesadelo.Xa non penduraban das árbores dos seus soutos, no canto de froitos, acios de homes; as rapazas da aldea xa non temían ao saíren co cántaro na testa para coller auga da fonte do camiño, nin os pegureiros levaban os seus rabaños ao Segre por vereas impracticábeis e agachadas, tremendo atoparen a cada revolta do vieiro os besteiros do seu moi amado señor.Así transcorreu o espacio de tres anos; a historia do Mal cabaleiro, que só por este nome se coñecía, comezaba a pertencer ao exclusivo dominio das vellas, que nas eternas veladas de inverno llela relataban con voz oca e tremelante aos abraiados rapaces: as nais asustaban os pequenos incorrexíbeis ou choróns

dicíndolles: "¡Que vén o señor do Segre!", cando velaquí que non sei se un día ou unha noite, se caído do ceo ou abortado dos profundos, o temido señor apareceu efectivamente e, como se adoita dicir, en carne e óso, en medio dos seus antigos vasalos.Renuncio a describir o efecto desta agradábel sorpresa. Vostedes poderán imaxinalo, mellor do que eu pintalo, só con lles dicir que tornaba reclamando os seus vendidos dereitos; que se mal foi, peor volveu, e se pobre e sen creto se atopaba denantes de partir á guerra, xa non podía contar con máis recursos que a súa despreocupación, a súa lanza e unha media ducia de aventureiros tan desalmados e perdidos coma o seu xefe.Como era natural, os lugares resistíronse a pagar tributos que a tanta custa redimiran; mais o señor prendeu lume ás súas herdades, aos seus casais e aos seus cereais.Daquela apelaron á xustiza do rei; mais o señor burlouse das cartas-leis dos condes soberanos, cravounas no poxigo das súas torres e pendurou os arautos dunha aciñeira.Alporizados, e non atopando outra vía de salvación, polo derradeiro, puxéronse de acordo entre si, encomendáronse á Divina Providencia e tomaron as armas; mais o señor reuniu os seus secuaces, chamou na súa axuda o demo, subiu á súa rocha e preparouse á loita.Esta comezou terríbel e sanguiñenta. Pelexábase con todas as armas, en todos os sitios e a todas horas, coa espada e o lume, na montaña e na chaira, no día e durante a noite. Aquilo non era pelexar para vivir: era vivir para pelexar.Ao cabo, triunfou a causa da xustiza. Oian vostedes cómo:Unha noite escura, moi escura, na que non se oía nin un rumor na terra nin brillaba un só astro no ceo, os señores da fortaleza, fachendosos por unha recente victoria, repartían o botín entre eles e, ebrios co bafo dos licores, na metade da tola e estrondosa orxía, entoaban sacrílegos cantares en loanza do seu infernal patrón.Como deixo dito, nada se oía arredor do castelo, bardante o eco das blasfemias, que latexaban perdidas no sombrío seo da noite, como latexan as almas dos condenados envoltas nas dobras do furacán dos infernos.Xa as descoidadas sentinelas fixaran algunhas veces os seus ollos na vila, que repousaba silandeira, e durmiran sen temor a unha sorpresa, apoiados no groso tronco das súas lanzas, cando velaí que algúns aldeáns, resoltos a morrer e protexidos pola sombra, comezaron a escalar o ergueito rochedo do Segre, a cima do cal tocaron por volta da media noite.Unha vez no curuto, o que faltaba por facer foi obra de pouco tempo: as sentinelas salvaron dun só brinco o valo que separaba o sono da morte; o lume, aplicado con teas de resina á ponte e á reixa, comunicouse coa rapidez do alustro aos valados, e os gabeadores, favorecidos pola confusión e abríndose paso entre as chamas, deron fin cos habitantes daquela gorida nun abrir e pechar de ollos. Todos pereceron.Cando o próximo día comezou a alborexar as altas cotelas dos xenebreiros, fumegaban aínda os calcinados cascallos das esboroadas torres; e ao través das súas anchas fendas, faiscando ao ferila a luz, e pendurada dun dos negros piares da sala do festín, era doado divisar a armadura do temido xefe, o cadáver do cal, cuberto de sangue e po, xacía entre os esgazados tapices e as quentes borrallas, confundido co dos seus escuros compañeiros.

O tempo pasou; comezaron as silveiras a rastrexar polos desertos patios, a hedra a se enlear nos escuros machóns e as campaíñas azuis a se arrandearen penduradas das ruinosas ameas. Os desiguais sopros da brisa, o grallar das aves nocturnas e o rumor dos réptiles que escorregaban entre as altas herbas, turbaban só de cando en vez o silencio de morte daquel lugar maldito; os insepultos ósos dos seus antigos moradores branquexaban ao raio da lúa, e aínda se podía ver a tropa de armas do señor do Segre pendurado do negro piar da sala do banquete.Ninguén ousaba tocalo; pero corrían mil fábulas arredor daquel abandonado obxecto, causa incesante de lerias e terrores para os que o miraban labarear durante o día, ferido pola luz do sol, ou crían percibir nas altas horas da noite o metálico son das súas pezas, que chocaban entre si cando as movía o vento, cun salouco prolongado e tristeiro.A pesar de todos os contos que a propósito da armadura se forxaron, e que en voz baixa lles repetían uns a outros os habitantes dos arredores, non pasaban de contos, e o único mal positivo que diso resultou reduciuse entón a unha dose de medo máis que regular, que de seu cadaquén se esforzaba en disimular o posíbel, facendo, como se adoita dicir, de tripas corazón.Se de aquí non tivese pasado a outra cousa, nada se tería perdido. Mais o demo, que segundo semella non se atopaba satisfeito da súa obra, sen dúbida co permiso de Deus, e a fin de facerlle pagar á bisbarra algunhas culpas, volveu coller a cousa de man.Dende este intre as fábulas, que ata daquela non pasaran dun rumor vago e sen ningunha aparencia de verosimilitude, comezaron a tomar consistencia e a se facer de día en día máis probábeis.Abofé que había algunhas noites que toda a aldea puidera observar un estraño fenómeno.Entre as sombras, ao lonxe, xa subindo as retortas encostas do petouto do Segre, xa a vagaren entre as ruínas do castelo, xa bambeándose, ao parecer, nos aires, víanse correr, cruzarse, esconderse e volver aparecer para se afastar en distintas direccións, unhas luces misteriosas e fantásticas, dunha procedencia

que ninguén sabía explicar.Isto repetiuse por tres ou catro noites durante o intervalo dun mes, e os confusos aldeáns esperaban, desacougados, o resultado daqueles conciliábulos diabólicos que de certo non se fixo moito de agardar, cando tres ou catro casais incendiados, varias reses desaparecidas e os cadáveres dalgúns camiñantes despenados nos cavorcos puxeron en alarma todo o territorio en dez leguas á redonda.Xa non quedou ningunha dúbida. Unha bandada de delincuentes acubillábase nos sotos do castelo.Estes, que só se presentaban ao comezo, moi de cando en vez e en determinados puntos do bosque que aínda no día se dilata ao longo da ribeira, concluíron por ocupar case todas as forcas das montañas, agochárense nos camiños, saquearen os vales e descenderen coma unha enxurrada á chaira, onde, a un si e a outro tamén, non deixaban quen o contase.Os asasinatos multiplicábanse, as rapazas desaparecían, os nenos eran arrincados dos berces, a pesar dos lamentos das súas nais, para os servir en diabólicos banquetes, en que, segundo a crenza xeral, os vasos sagrados subtraídos das profanas igrexas servían de copa.O terror chegou a se apoderar dos ánimos nun grao tal, que ao toque de oración ninguén se aventuraba a saír da súa casa, na que non sempre se coidaban seguros dos bandidos do monte penedoso.Mais ¿quen eran estes? ¿De onde viñeran? ¿Cal era o nome do seu misterioso xefe? Eis o enigma que todos querían explicar e que ninguén podía resolver ata entón, aínda que se observase, abofé, que a armadura do señor feudal desaparecera do sitio que antes ocupara e posteriormente varios labregos afirmaran que o capitán daquela desalmada gavela marchaba á súa fronte, cuberto con unha que, de non ser a mesma, se lle asemellaba en todo.Canto queda repetido, de se desposuír desa parte de fantasía con que o medo avulta e completa as súas creacións favoritas, nada ten de seu de sobrenatural e estraño.¿Que cousa máis corrente nuns bandidos que as ferocidades con que estes se distinguían, nin máis natural que o se apoderar o seu xefe das abandonadas armas do señor do Segre?Sen embargo, algunhas revelacións feitas antes de morrer por un dos seus secuaces, prisioneiro nas últimas liortas, acabaron de ateigar a medida, preocupando o ánimo dos máis incrédulos. Pouco máis ou menos, o contido da súa confesión foi este:"-Eu -dixo- pertenzo a unha nobre familia. Os extravíos da miña xuventude, as miñas tolas prodigalidades e os meus crimes, por último, atraeron sobre a miña cabeza a carraxe dos meus parentes e a maldición do meu pai, que me desherdou ao expirar. Atopándome só e sen recursos de ningunha caste, o demo, sen dúbida, debeu suxestionarme a idea de xuntar algúns mozos que se atopaban nunha situación idéntica á miña, os cales, seducidos coa promesa dun porvir de disipación, liberdade e fartura, non vacilaron un intre en se subscribiren aos meus designios. Estes reducíanse a formar unha banda de mozos de bo humor, despreocupados e pouco temerosos do perigo, que dende alí en diante vivirían ledamente do froito da súa afouteza e a custa do país, ata tanto que Deus servira dispoñer de cadaquén consonte coa súa vontade, segundo hoxe a min me acontece. Con este obxecto, sinalamos esta bisbarra para teatro das nosas expedicións futuras e escollemos como punto máis a propósito para as nosas reunións o abandonado castelao do Segre, lugar seguro non tanto pola súa posición forte e vantaxosa coma por estar defendido contra o vulgo polas supersticións e o medo. Congregados unha noite so as súas ruinosas arcadas, arredor dunha fogueira que iluminaba co seu arrubiado resplandor as desertas galerías, trabouse unha acalorada disputa sobre quén de nosoutros tería de ser elixido xefe. Cadaquén alegou os seus méritos: eu expuxen os meus dereitos; xa uns rosmaban entre si con olladas ameazantes, xa os outros, con voces descompostas pola embriaguez, puxeran a man sobre a empuñadura dos seus puñais para dirimir a cuestión, cando de súpeto oímos un estraño renxer de armas acompañado de pisaduras ocas e soantes, que cada vez se facían máis distintas. Todos botamos ao noso redor unha inqueda ollada de desconfianza; puxémonos de pé e despimos os nosos aceiros, determinados a vender caras as vidas; mais tivemos de ficar inmóbeis ao ver adiantarse con paso firme e igual un home de elevada estatura, completamente armado da cabeza aos pés e cuberto o rostro coa viseira do casco, o cal, espindo o seu montante, que dous homes poderían a penas manexar, e póndoo sobre un dos relados fragmentos das rotas arcadas, exclamou cunha voz oca e profunda, semellante ao rumor da caída de augas subterráneas: "Se algún de vós se atreve a ser o primeiro mentres eu habite o castelo do Segre, que tome esa espada, signo de poder". Todos gardamos silencio, ata que, transcorrido o primeiro momento de abraio, o proclamamos a grandes voces o noso capitán, ofrecéndolle unha copa do noso viño, a cal refugou por acenos acaso por non descubrirse a face, que en van procuramos distinguir a través do enreixado de ferro que a ocultaba aos nosos ollos. Non obstante, aquela noite pronunciamos o máis formidábel dos xuramentos, e á seguinte deron principio as nosas nocturnas andanzas. Nelas, o noso misterioso xefe marcha sempre diante de todos. Nin o lume o atalla, nin os perigos o intimidan, nin as bágoas o conmoven. Nunca desprega os beizos; mais cando o sangue fumega nas nosas mans, coma cando os templos se derruban calcinados polas chamas; cando as mulleres foxen espaventadas entre as ruínas, e os nenos botan berros de dor, e os anciáns perecen aos nosos golpes, contesta cunha gargallada de feroz ledicia aos laios, ás imprecacións e aos lamentos. Endexamais se ispe das súas armas nin abate a viseira do seu casco despois da victoria, nin participa do banquete, nin se entrega ao sono. As espadas que o feren fúndense entre as pezas da súa armadura, e non lle causan a morte nin se retiran tinguidas en sangue; o lume arroiba o seu lombo e a súa cota, e aínda prosegue impávido entre as chamas,

buscando novas víctimas; despreza o ouro, estoxa a fermosura e non o inqueda a cobiza. Entre nosoutros, uns creno un extravagante; outros, un nobre arruinado, que por un resto de pudor tapa a cara, e non falta quen se encontra convencido de que é o mesmo demo en persoa."O autor destas revelacións morreu co sorriso da mofa nos beizos e sen se arrepentir das súas culpas. Varios dos seus iguais seguírono en diversas épocas ao suplicio; mais o temíbel xefe, a quen continuamente se unían novos prosélitos, non cesaba nas súas desastrosas empresas.Os infelices habitantes da bisbarra, cada vez máis amolados e desesperados, non acertaban xa coa determinación que se debería tomar para concluír dunha vez con aquela orde de cousas, cada día máis insoportábel e triste.Inmediato á vila, e oculto no fondo dun mesto bosque, vivía daquela, nunha pequena ermida dedicada a San Bertomeu, un santo home, de costumes piadosos e exemplares, a quen o pobo tivo sempre en olor de santidade mercé aos seus saudábeis consellos e acertadas prediccións.Este venerábel ermitán, á prudencia e proverbial sabedoría de quen encomendaron os veciños de Bellver a resolución deste difícil problema, logo de implorar a misericordia divina por medio do seu santo patrón, que, como vostedes non han de ignorar, coñece o demo moi de preto e a quen en máis dunha ocasión reprimiu, aconselloulles que se emboscasen durante a noite ao pé do pedrallento camiño que sobe cobregueando pola rocha na cima da cal se encontraba o castelo, encargándolles ao mesmo tempo que, xa alí, non fixeran uso doutras armas para prendelo máis ca dunha marabillosa oración que lles fixo deprender de memoria, e coa que aseguraban as crónicas que San Bertomeu fixera ao demo o seu prisioneiro.Botouse a andar o proxecto, e o seu resultado excedeu cantas esperanzas se concibiran, pois aínda non iluminaba o sol do outro día a alta torre de Bellver, cando os seus habitantes, reunidos en grupos na praza maior, contaban uns a outros, con ar de misterio, cómo aquela noite, fortemente atado de pés e mans, e ao lombo dunha poderosa mula, entrara na poboación o famoso capitán dos bandidos do Segre.De qué artes se valeron os acometedores desta empresa para a rematar, ninguén o atinaba explicar nin eles mesmos o poderían dicir; pero o feito era que, gracias á oración do santo ou á afouteza dos seus devotos, a cousa acontecera do xeito como se refería.A penas a novidade principiou a se estender de boca en boca e de casa en casa, a multitude botouse ás rúas con estrondoso balbordo e correu a se reunir ás portas da prisión. A campá da parroquia chamou a consello, e os veciños máis respectábeis axuntáronse en capítulo, e todos agardaban devecentes a hora en que o reo ía comparecer perante os seus improvisados xuíces.Estes, que estaban autorizados polos condes de Urgell para administraren pronta e severa xustiza sobre aqueles malfeitores, deliberaron un anaco, pasado o cal mandaron comparecer o delincuente co fin de lle notificar a súa sentencia.Como deixo dito, así na praza maior coma nas rúas por onde o prisioneiro debía atravesar para se dirixir ao punto no que os seus xuíces se atopaban, a impaciente multitude fervía coma un amoreado enxame de abellas. Especialmente na porta do cárcere, a conmoción popular tomaba cada vez maiores proporcións. E xa os animados diálogos, os xordos murmurios e os ameazantes berros comezaban a pór en coidado os seus gardas, cando, afortunadamente, chegou a orde de sacar o reo.Ao aparecer este baixo o macizo arco da portada da súa prisión, completamente vestido de todas as armas e cuberto o rostro coa viseira, un xordo e prolongado murmurio de admiración e de sorpresa elevouse entre as compactas masas do pobo, que se abrían con dificultade para lle deixaren paso.Todos recoñeceran naquela armadura a do señor do Segre; aquela armadura obxecto das máis sombrías tradicións namentres se viu pendurada dos arruinados muros da fortaleza maldita.As armas eran aquelas, non cabía ningunha dúbida. Todos viran flotar o negro penacho da súa cimeira nos combates que nun tempo trabaron contra o seu señor; todos o viran mexerse ao sopro da brisa do crepúsculo, a carón da hedra do calcinado piar en que quedaron penduradas á morte do seu dono. Mais ¿quen podería ser o descoñecido personaxe que entón as levaba? Pronto se ía saber. Polo menos, así se cría. Os acontecementos dirán cómo esta esperanza quedou frustrada ao xeito doutras moitas e por qué deste solemne acto de xustiza, do que debía agardarse o completo esclarecemento da verdade, resultaron novas e máis inexplicábeis confusións.O misterioso bandido penetrou por fin na sala do Concello, e un silencio profundo sucedeu os rumores que se elevaran de entre os circunstantes ao oíren resoar so as altas bóvedas daquel recinto o metálico son das súas esporas de ouro. Un dos que compoñían o tribunal, con voz lenta e insegura, preguntoulle o seu nome, e todos prestaron o oído con desacougo para non perder unha soa palabra da súa resposta; pero o guerreiro limitouse a encoller os seus ombros lixeiramente, cun ar de desprezo e insulto que tivo de alporizar os seus xuíces, quen se ollaron entre si sorprendidos.Tres veces volveu a lle repetir a pregunta, que outras tantas obtivo semellante ou parecida contestación.¡Que erga a viseira! ¡Que se descubra! ¡Que se descubra! -comezaron a berrar os veciños da vila presentes no acto-. ¡Que se descubra! ¡Veremos se se atreve entón a nos insultar co seu abafallo como agora o fai protexido de incógnito!-Descubrídevos -repetiu o mesmo que anteriormente lle dirixira a palabra.O guerreiro ficou impasíbel.-Mándovolo en nome da nosa autoridade.

A mesma contestación.-No dos condes soberanos.Nin por esas.A indignación chegou ao extremo, ata o punto que un dos seus gardas, lanzándose sobre o reo, de quen a pertinacia en calar abondaría para lle esgotar a paciencia a un santo, abriulle violentamente a viseira. Un berro de xeral sorpresa escapou do auditorio, que por un intre ficou ferido dun inconcebíbel abraio.A cousa non era para menos. O casco, do que en parte se vía levantada a férrea viseira ata a fronte, en parte caída sobre a brillante gola de aceiro, estaba baleiro..., completamente baleiro.Cando pasado xa o primeiro momento de terror, quixeron tocala, a armadura abaneou lixeiramente e, descompoñéndose en pezas, caeu ao chan cun ruído xordo e estraño.A mor parte dos espectadores, á vista do novo prodixio, abandonaron tumultuosamente a habitación e saíron arreguizados á praza.A nova espallouse coa rapidez do pensamento entre a multitude que agardaba impaciente o resultado do xuízo, e foi tal a alarma, a revolta e a algueirada, que xa ninguén tivo dúbida sobre o que de pública voz se aseguraba; isto é, que o demo, á morte do señor do Segre, herdara os feudos de Bellver.Por fin acougou o balbordo e decidiuse levar a un calabozo a marabillosa armadura.Xa nel, despacháronse catro emisarios que, en representación da atribulada vila, lle fixeran presente o caso ao conde de Urgell e ao arcebispo, que non tardaron moitos días en tornar coa resolución destes personaxes, resolución que, como se adoita dicir, era breve e compendiosa.-Pendúrese -dixéronlles- a armadura na praza maior da vila, que de o demo a ocupar, forza será o abandonala ou aforcarse nela.Cativados os habitantes de Bellver con tan enxeñosa solución, volveron reunirse no Concello, mandaron levantar unha forca na praza e cando a multitude ocupaba as súas avenidas, dirixíronse ao cárcere polas armas, en corporación e con toda a solemnidade que a importancia do caso requiría.Cando a respectábel comitiva chegou ao macizo arco que daba entrada ao edificio, un home pálido e alporizado botouse ao chan na presencia dos atordados circunstantes, exclamando coas bágoas nos ollos:-¡Perdón, señores, perdón!-¡Perdón! ¿Para quen? -dixeron algúns-. ¿Para o demo que habita dentro da armadura do señor do Segre?-Para min -proseguiu con voz tremelante o coitado, en quen todos recoñeceron o alcaide das prisións-, para min... Porque as armas... desapareceron.Ao oíren estas palabras, o abraio pintouse no rostro de cantos se atopaban no pórtico, que, mudos e inmóbiles, ficaran na posición en que se atopaban Deus sabe ata cándo se a seguinte relación do arrepiado gardián non os fixera agruparse ao seu redor para escoitaren con avidez.-Perdoádeme, señores -dicía o pobre alcaide-, perdoádeme e non vos ocultarei ren; aínda que sexa en contra miña.Todos gardaban silencio, e el proseguiu así:-Eu non atinarei nunca a dar a razón; pero é o caso que a historia das armas baleiras decote me semellou unha fábula tecida a prol dalgún nobre personaxe a quen tal vez altas razóns de conveniencia pública non permitían descubrir nin castigar. Nesta crenza estiven sempre, crenza que tiña de me confirmar a inmobilidade en que se atopaban dende que por segunda vez tornaron ao cárcere traídas do Concello. En van unha noite e outra, desexando sorprender o seu misterio, de haber nelas misterios, erguíame ao pouco e aplicaba o oído ás físgoas da ferrada porta do seu calabozo; nin un rumor se percibía. En balde as procurei observar a través dun pequeno burato producido no muro. Guindadas sobre un pouco de palla, e nun dos máis escuros recantos, ficaban un día e outro descompostas e inmóbiles. Unha noite, polo derradeiro, aguilloado pola curiosidade e desexando convencerme de meu de que aquel obxecto de terror nada tiña de misterioso, acendín unha lanterna, baixei ás prisións, erguín as súas dobres aldrabas e, non coidando tan sequera (tanta era a miña fe en que todo non pasaba dun conto) de pechar as portas tras miña, penetrei no calabozo. Nunca o tivese feito. A penas andei algúns pasos, a luz da miña lanterna esmoreceu de seu e os meus dentes comezaron a bater e os cabelos a se arrepiaren. Turbando o fondo silencio que me rodeaba, oíra coma un ruído de ferros que se remexían e chocaban ao se uniren entre as sombras. O meu primeiro movemento foi botarme á porta para pechar o paso; mais ao asir as súas follas sentín sobre os meus ombros unha man formidábel cuberta cunha gran luva, que logo de me sacudir con violencia, derruboume sobre o lintel. Alí fiquei ata a mañá seguinte, que me atoparon os meus serventes esvaído e lembrando só que logo da miña caída crera percibir confusamente coma unhas pegadas sonoras, ao compás das cales resoaba un rumor de esporas que moi de vagar se foi afastando ata se perder.Cando concluíu o alcaide reinou un silencio profundo, ao que logo seguiu un infernal concerto de queixumes, berros e ameazas.Traballo lles custou aos máis pacíficos o conter o pobo que, carraxento coa novidade, pedía a grandes voces a morte do curioso autor da súa nova desgracia.Ao cabo logrouse apazugar o tumulto e comezaron a se dispor a unha nova persecución. Esta obtivo tamén un resultado satisfactorio.Ao cabo dalgúns días, a armadura volveu atoparse en poder dos seus perseguidores. Coñecida a fórmula, e mediante a axuda de San Bertomeu, a cousa non era xa moi difícil.

Pero aínda quedaba algo por facer, pois en balde, a fin de a suxeitar, pendurárona dunha forca; en van empregaron a máis exquisita vixilancia co obxecto de lle quitar toda ocasión de escapar por eses mundos. En canto as desunidas armas vían dous dedos de luz encaixábanse e, paseniñamente, volvían tomar o trote e a emprender de novo as súas excursións por montes e chairos, que era unha beizón do ceo. Aquilo era o conto de nunca acabar.En tan angustiosa situación, os veciños repartiron entre si as pezas da armadura, que acaso por centésima vez se encontraba nas súas mans, e pregáronlle ao piadoso ermitán que un día os iluminou cos seus consellos que decidira o que debía facerse con ela.O santo home ordenoulle ao pobo unha penitencia xeral. Pechouse por tres días no fondo da espenuca que lle servía de asilo, e ao remate deles dispuxo que se fundisen as diabólicas armas, e con elas e algunhas pedras de cantería do castelo do Segre se erguese unha cruz.A operación levouse a termo, aínda que non sen que novos e aterradores prodixios enchesen de pavor o ánimo dos consternados habitantes de Bellver.Entrementres as pezas arreboladas ás lapas comezaban a se arroibar, longos e fondos salaios semellaban escapar da ancha fogueira, e entre os seus toros choutaban coma se estivesen vivas e sentisen a acción do lume. Unha treboada de faíscas vermellas, verdes e azuis danzaba na cúspide das súas acesas linguas, e retorcíanse estralando coma se unha lexión de demos, cabalgando sobre elas, pugnasen por ceibaren o seu señor daquel tormento.Estraña, horríbel foi a operación namentres a candente armadura perdía a súa forma para tomar a dunha cruz. Os martelos caían resoando cun espantoso estrondo sobre a zafra, á que vinte traballadores vigorosos termaban as barras do fervente metal, que latexaba e xemía ao sentir os golpes.Xa se estendían os brazos do signo da nosa redención, xa comezaba a se formar a cabeceira, cando a diabólica e acesa masa se retorcía de novo como nunha convulsión espantosa e, rodeándose ao corpo dos malpocados que pugnaban por se ceibaren das súas apertas de morte, enrodelábase en aneis coma unha cóbrega ou contraíase en zigzag coma un alustro.O constante traballo, a fe, as oracións e a auga bendita conseguiron, polo derradeiro, vencer o espírito infernal, e a armadura converteuse nunha cruz.Esa cruz é a que hoxe vistes, e á cal se atopa suxeito o demo, que lle presta o seu nome. Diante dela, nin as mozas colocan no mes de maio ramallos de lirios, nin os pegureiros se descobren ao pasar, nin os anciáns se axeonllan, abondando a penas as severas amoestacións do clero para que os rapaces non a acantacen.Deus pechou os seus oídos a cantas pregarias se lle dirixen na súa presencia. No inverno, os lobos reúnense en grea xunto ao xenebreiro que a protexe para se lanzaren sobre as reses; os bandidos agardan á súa sombra os camiñantes, que enterran ao seu pé logo de que os asasinan, e cando a tempestade se desata, os raios torcen o seu camiño para se liaren, asubiando, á hasta desa cruz e romperen as pedras de cantería da súa peaña.

A creaciónGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA creación


(Poema Indio)

I

Os aéreos picos do Himalaia coróanse de néboas escuras, no seo das cales ferve o raio e sobre as chairas que se estenden ao seu sopé flotan nubes de ópalo, que deitan sobre as flores un orballo de perlas.Sobre a onda pura do Ganxes abaneaba a simbólica flor do loto, e na ribeira agarda a súa víctima o crocodilo, verde coma as follas das plantas acuáticas que o agachan aos ollos do viaxeiro.Nas selvas do Indostán hai árbores xigantescas, con pólas que lle ofrecen un pavillón ao canso peregrino, namentres que a sombra letal doutras o levan dende o sono á morte.O amor é un caos de luz e de tebras; a muller, unha amálgama de perxurios e tenrura; o home, un abismo de grandeza e miudeza; a vida, xa que logo, pode compararse a unha longa cadea con elos de ferro e de ouro.

II

O mundo é un absurdo animado que roda no baleiro para asombro dos seus habitantes.Non procuredes a súa explicación nos Vedas, testemuñas das tolemias dos nosos vellos, nin nos Puranas, onde, vestidos coas abraiantes galas da poesía, se acumulan desatinos sobre desatinos acerca da súa orixe.Oíde a historia da creación tal como lle foi revelada a un piadoso brahmana, logo de pasar tres meses de xaxún, inmóbil na contemplación de si mesmo e cos índices levantados cara ao firmamento.

III

Brahma é o punto da circunferencia: del parte e cara a el converxe todo. Non tivo principio, nin ha de ter fin. Cando non existían nin o espacio nin o tempo, Maya flotaba ao seu redor como unha brétema confusa, pois, cativado na contemplación de si mesmo, aínda non a fecundara cos seus desexos.Como todo cansa, Brahma cansou de se contemplar, e levantou os ollos nunha das súas catro caras e atopouse consigo mesmo, abriu alporizado os ollos doutra e volveuse ver, porque el ocupábao todo, e todo era el.A muller fermosa, cando púe o aceiro e enxerga a súa imaxe, deléitase en por si: mais ao cabo busca outros ollos onde fixar os seus, e se non os atopa, enfastíase.Brahma non é van coma a muller, porque é perfecto. Figurádevos se se anoxaría de se achar só, só no medio da eternidade e con catro pares de ollos para se ver.

IV

Brahma desexou por primeira vez, e o seu desexo, fecundando á creadora Maya que o envolvía, fixo abrollar do seu seo millóns de puntos de luz, semellantes a eses átomos microscópicos e acesos que nadan na raiola do sol que penetra por entre a cotela das árbores.

Aquel po de ouro encheu o baleiro, e ao se mexer produciu miríades de seres, destinados a entoar himnos de gloria ao seu creador.Os gandharvas, ou cantores celestes, cos seus rostros fermosísimos, as súas ás de milleiros de cores, as súas gargalladas sonoras e os seus xogos infantís, arrincáronlle a Brahma o primeiro sorriso, e del abrollou o Edén. O Edén cos seus oito círculos, os sapoconchos e os elefantes que os sosteñen, e o seu santuario na cúspide.

V

Os pícaros foron sempre cativos: rebuldeiros, fedellos e incorrexíbeis, comezan por facer gracia; unha hora despois atordan e conclúen por amolar. Unha cousa moi semellante debeu de lle acontecer a Brahma cando, apeándose do xigantesco cisne que coma un corcel de neve o paseaba polo ceo, deixou aquela turba de gandharvas nos círculos inferiores e retirouse ao fondo do seu santuario.Alí, onde non chega nin un eco perdido, nin se percibe o rumor máis leve; onde reina o augusto silencio da soidade, e a súa profunda calma convida ás meditacións, Brahma, procurando unha distracción con que matar o seu eterno fastío, despois de pechar a porta con dúas voltas de chave, entregouse á alquimia.

VI

Os sabios da terra, que pasan a súa vida engoumados sobre antigos pergamiños, que se rodean dun milleiro de obxectos misteriosos e coñecen as estrañas propiedades das pedras preciosas, os metais e as palabras cabalísticas, fan, por medio desta ciencia, transformacións incríbeis. O carbón convérteno en diamante, a arxila en ouro; descompoñen a auga e o ar, analizan a chama e arrincan do lume o segredo da vitalidade e da luz.Se todo isto consegue un mortal miserábel co reflexo do seu saber, coidade por un intre o que faría Brahma, que é principio de toda ciencia.

VII

Dun golpe creou os catro elementos, e creou tamén os seus gardiáns: Agnis, que é o espírito das chamas; Vajous, que ouvea montado no furacán; Varunas, que se revolve nos abismos do Océano, e Prithivi, que coñece todas as espenucas subterráneas dos mundos e vive no seo da creación.Despois pechou en redomas transparentes e dunha materia nunca vista xermes de cousas inmateriais e intanxíbeis, paixóns, desexos, facultades, virtudes, principios de dor e de gozo, de morte e de vida, de ben e de mal. E todo o subdividiu en especies e clasificou con dilixencia exquisita, poñéndolle un rótulo escrito a cada unha das redomas.

VIII

A turba de rapaces, que abouxaba mentres tanto coas súas voces e os seus ruidosos xogos os círculos inferiores do Paraíso, decatouse da falta do seu señor. "¿Onde estará?", exclamaban uns. "¿Que fará?", dicían para si os outros; e non eran quen de diminuíren o afán dos curiosos as columnas de negro fume que vían saír en espirais inmensas do laboratorio de Brahma, nin os globos de lume que dende o mesmo punto se lanzaban volteando ao baleiro, e alí xiraban coma nunha rolda luminosa e magnífica.

IX

A imaxinación dos rapaces é un corcel, e a curiosidade, a espora que o aguilloa e o arrastra a través dos proxectos máis imposíbeis. Movidos por ela, os microscópicos cantores comezaron a gabear polas pernas dos elefantes que sustentan os círculos do ceo, e dun noutro empolicáronse ata o misterioso recinto onde

Brahma ficaba aínda absorto nas súas especulacións científicas.Unha vez na cúspide, os máis afoutos amoreáronse arredor da porta, e uns polo ollo da chave e outros por entre as fendas e claros dos mal unidos taboleiros, penetraron coa mirada no inmenso laboratorio obxecto da súa curiosidade.O espectáculo que se ofreceu aos seus ollos tivo de os sorprender.

X

Alí había esparexidas, ao chou, vasillas e redomas colosais de todas as feituras e cores. Esqueletos de mundos, xermolos de astros e fragmentos de lúas xacían con homes a medio modelar, proxectos de animais monstruosos sen concluír, pergamiños escuros, libros en folio e aparellos estraños. As paredes estaban cheas de figuras xeométricas, signos cabalísticos e fórmulas máxicas, e no medio do apousento, nunha xigantesca marmita colocada sobre un lume inextinguíbel, fervían con ruído xordo milleiros e milleiros de ingredientes sen nome, da combinación sabia dos cales habían de resultar as creacións perfectas.

XI

Brahma, a quen a penas lle abondaban os seus oito brazos e as súas dezaseis mans para tapar e destapar vasillas, axitar líquidos e remover mesturas, tomaba algunhas veces un gran tutelo, a xeito de tiratacos, e así como os rapaces fan burbullas de xabón valéndose das canaveiras do trigo seco, mergullábao no licor, debruzábase logo sobre os abismos do ceo e sopraba nunha punta, aparecendo na outra un globo candente, que ao se lanzar, comezaba a xirar sobre si, e ao compás dos outros que xa flotaban no espacio.

XII

Debruzado sobre o abismo sen fondo, o creador seguíaos cunha ollada satisfeita, e aqueles mundos luminosos e perfectos, poboados de seres felices e fermosísimos sobre toda ponderación, que son eses astros que, semellantes aos soles, vemos aínda nas noites serenas, entoaban un himno de ledicia ao seu deus, xirando sobre os seus eixes de diamante e ouro cunha cadencia maxestosa e solemne.Os pequerrechos gandharvas, sen se atreveren mesmo a respirar, ollábanse arrepiados, cheos de abraio e medo perante aquel espectáculo grandioso.

XIII

Cansou Brahma de facer experimentos, e abandonando o laboratorio, non sen lle ter botado, ao saír, a chave, e gardándoa no peto, volveu montar sobre o seu cisne co obxecto de tomar o ar. Mais ¡cal non habería de ser a súa preocupación cando el, que todo o ve e todo o sabe, non advertiu que, abstraído nas súas ideas, botara a chave en falso! Non lle pasou o mesmo á inqueda turba de cativos que, decatándose do descoido, o seguira a longa distancia coa vista, e cando se creron sós, un empurra ao pouco a porta, este asoma a testa, aquel adianta un pé, acabaron por invadir o laboratorio, tardando moi pouco en se atopar nel coma na súa casa.

XIV

Pintar a escena que entón se verificou naquel recinto sería imposíbel.Primeiramente examinaron todos os obxectos co maior asombro; logo atrevéronse a tocalos, e por fin remataron por non deixar quen o contase. Botaron pergamiños ao lume para que servisen de pasto ás chamas; destaparon as redomas, non sen crebar algunhas; remexeron as vasillas, derramando o seu contido, e logo de cheirar, probar e remexelo todo, uns penduráronse dos soles e estrelas aínda non concluídos e pendentes das bóvedas para secaren; outros rubían polas osamentas dos xigantescos animais

con formas que non agradaran ao señor. E arrincaron as follas dos libros para faceren mitras de papel, e colocaron os compases entre as pernas, a xeito de cabalo, e romperon as varas de virtudes misteriosas, alanceándose con elas.Por último, cansos de enredar, decidiron facer un mundo tal e como o viran facer.

XV

Aquí comezou o gran balbordo, a confusión e as gargalladas. A ola estaba candente. Chegou un, verteu un líquido nela e levantouse unha columna de fume. Logo veu outro, botou sobre aquel un elixir misterioso que contiña un matraz, co que chegou case sen folgos ata o bordo do receptáculo: tan grande era a vasilla e tan rapazote o seu conductor. A cada novo ingrediente que botaban na ola elevábanse do seu fondo labaradas azuis e vermellas, que saudaba o ledo xentío con brados de xúbilo e risadas interminábeis.

XVI

Alí mesturaron e confundiron todos os elementos do ben e do mal, a dor e a ledicia, a fealdade e a fermosura, a abnegación e o egoísmo, os xermes do xeo, destinados a mundos feitos de xeito que o frío causase unha fruición deleitosa nos seus habitantes, e os da calor, compostos para globos con seres que habían de gozar nas chamas, e revolveron os principios da divindade, o espírito coa groseira materia, a arxila e a lama, confundindo nunha mesma beberaxe a impotencia e os desexos, a grandeza e a pequeneza, a vida e a morte.Aqueles elementos tan contrarios adoecían ao se veren xuntos no fondo da marmita.

XVII

Feita a operación, un deles arrincou unha pluma das ás, cortoulle as barbas cos dentes e, mollando o restante no líquido, foi a se inclinar sobre o abismo sen fondo, e soprou, e apareceu un mundo. Un mundo deforme, raquítico, escuro, esmagado nos polos, que volteaba de medio ganchete, con montañas de neve e areais acesos, con lume nas entrañas e océanos na superficie, cunha humanidade fráxil e presuntuosa, con aspiracións de deus e fraquezas de barro. O principio da morte, destruíndo canto existe, e o principio da vida, con conatos de eternidade, reconstruíndoo cos seus mesmos reboutallos: un mundo desatinado, absurdo, inconcibíbel: o noso mundo en fin.Os raparigos que o formaran, ao miralo roldar no baleiro dun xeito tan grotesco, saudárono cunha inmensa gargallada, que resoou nos oito círculos do Edén.

XVIII

Brahma, ao escoitar aquel bruído, acordou e viu canto pasaba, e decatouse de todo. A indignación labareou nas súas pálpebras. O seu irado acento abouxou o ceo e amedrentou a turba de rapaces, que fuxiu arrepiada e dispersa a couces, e xa tiña levantada a man sobre aquela deforme creación para a destruír; xa só a simulación producira nela ese gran sinistro que aínda lembramos co nome de Dioivo, cando un dos gandharvas, o máis fedello, pero o máis engaiolador, botouse aos seus pés, dicindo entre saloucos:-¡Señor, Señor, non nos rompas o noso xoguete!

XIX

Brahma é grave, porque é deus, e sen embargo, tivo que facer un grande esforzo ao oír estas palabras para non deixar rebentar o riso que lle rebuldaba nos ollos. Ao cabo, repóndose, exclamou:-¡Ide, turba desalmada e incorrixíbel! Marchade onde non vos vexa coa vosa deforme criatura. Este mundo non debe, non pode existir, porque nel mesmo os átomos pelexan contra os átomos; pero marchade,

repítovos. A miña esperanza é que no voso poder non ha de durar moito.Dixo Brahma, e os rapazolos, dándose empurróns e rindo desmedidamente e ceibando brados descomunais, chimparon tras do noso globo, e este que lle dá por aquí, o outro que fedella acolá... Dende entón roldan con el polo ceo, para aglaio dos outros mundos e desesperación dos seus habitantes.Por fortuna nosa, Brahma díxoo, e daquela ha de acontecer. Nada hai máis delicado nin máis temíbel cás mans dos cativos; nelas, o xoguete non pode durar moito.

A axorca de ouroGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA axorca de ouro


I

(Lenda toledana)

Ela era fermosa, fermosa con esa fermosura que inspira a vertixe, fermosa con esa fermosura que non se asemella en nada á que soñamos nos anxos e que, sen embargo, é sobrenatural; fermosura diabólica, que tal vez presta o diaño a algúns seres para os facer os seus instrumentos na terra.El amábaa; amábaa con ese amor que non coñece freo nin límites; amábaa con ese amor en que se busca un gozo e só se atopan martirios, amor que se asemella á ledicia e que, emporiso, diríase que o infunde o ceo para a expiación dunha culpa.Ela era antolladiza, antolladiza e extravagante, coma todas as mulleres do mundo; el, agoireiro, agoireiro e afouto, coma todos os homes da súa época. Ela chamábase María Antúnez; el, Pedro Alfonso de Orellana. Os dous eran toledanos, e os dous vivían na mesma cidade que os viu nacer.A tradición que refire esta marabillosa historia, acontecida hai moitos anos, non di nada máis a respecto dos personaxes que foron os seus heroes.Eu, na miña calidade de cronista verídico, non vou engadir unha soa palabra da miña colleita para os caracterizar mellor.

II

El atopouna un día chorando, e preguntoulle:-¿Por que choras?Ela enxugou os ollos, fitouno, saloucou e volveu chorar.Pedro, entón, achegándose a María tomoulle unha man, apoiou o cóbado no peitoril árabe dende onde a fermosa ollaba pasar a corrente do río e volveu dicirlle:-¿Por que choras?O Texo retorcíase xemendo ao sopé do miradoiro, entre as rochas sobre as que se asenta a cidade imperial. O sol transpuña os montes veciños; a neboeira da tarde flotaba coma un veo de gasa azul, e só o monótono ruído da auga interrompía o alto silencio.María exclamou:-Non me preguntes por qué choro, non mo preguntes, pois nin eu hei de saber contestarche nin ti comprenderme. Hai desexos que afogan na nosa alma de muller, sen que os revele máis ca un salaio; ideas tolas que cruzan polo noso maxín, sen que ouse formulalas o beizo; fenómenos incomprensíbeis da nosa natureza misteriosa, que o home non pode aínda concibir. Prégocho, non me preguntes a causa da miña dor; se cha revelase, quizabes che había arrincar unha gargallada.Cando estas palabras expiraron, ela volveu inclinar a fronte e el reiterar as súas preguntas.A fermosa, rompendo por fin o seu teimudo silencio, díxolle ao seu amante con voz xorda e entrecortada:-Ti o queres; é unha tolería que te ha de facer rir, mais non importa; direicho, xa que o desexas. Onte estiven no templo. Celebrábase a festa da Virxe: a súa imaxe, colocada no altar maior sobre un tallo de ouro, resplandecía coma un remol; as notas do órgano tremían, dilatándose de eco en eco polo ámbito da igrexa, e no coro os sacerdotes entoaban o Salve, Regina. Eu rezaba, rezaba absorta nos meus pensamentos relixiosos, cando maquinalmente erguín a cabeza e a miña vista dirixiuse ao altar. Non sei por qué os meus ollos se fixaron, dende logo, na imaxe; digo mal; na imaxe non; fixáronse nun obxecto que, ata entón, non vira, un obxecto que, sen que o puidese explicar, chamaba sobre si toda a atención... Non rías...; aquel

obxecto era a axorca de ouro que ten a nai de Deus nun dos seus brazos en que descansa o seu divino Fillo... Eu afastei a vista e volvín rezar... ¡Imposíbel! Os meus ollos volvían involuntariamente ao mesmo punto. As luces do altar, reflectíndose nas mil faces dos seus diamantes, reproducíanse dun xeito prodixioso. Milleiros de faíscas de luz vermellas e azuis, verdes e amarelas, volteaban arredor das pedras coma un turbillón de átomos de lume, coma unha vertixinosa rolda deses espíritos das chamas que enfeitizan co seu brillo e a súa incríbel inquietude... Saín do templo, vin á casa, pero vin con aquela idea fixa no maxín. Deiteime para durmir, non puiden... Pasou a noite, eterna, con aquel pensamento... Ao lumbrigar pecháronse as miñas pálpebras, e, ¿pódelo crer?, aínda no soño vía cruzar, perderse e tornar de novo unha muller, unha muller morena e fermosa, que levaba a xoia de ouro e pedrería; unha muller, de certo, porque non era a Virxe que eu adoro e perante quen me abaixo; era unha muller, outra muller coma min, que me ollaba e ría mofándose de min. "¿Vela? -semellaba dicirme, amosándome a alfaia-. ¡Como brilla! Semella un círculo de estrelas arrancadas do ceo dunha noite de verán. ¿Vela? Pois non é túa, non o será nunca, nunca... Se cadra terás outras mellores, máis ricas, de ser posíbel; mais esta, esta, que lampexa dun xeito tan fantástico, tan engaiolador..., endexamais..., endexamais..." Acordei; pero coa mesma teima aquí, entón coma agora, semellante a un cravo ardendo, diabólica, incontrastábel, inspirada sen dúbida polo mesmo Satanás... ¿E que? Calas, calas e dobras a fronte... ¿Non che fai rir a miña tolemia?Pedro, cun movemento convulsivo, premeu o puño da súa espada, levantou a testa que, abofé, inclinara, e dixo con voz xorda:-¿Que Virxe ten esa alfaia?-A do Sagrario -murmurou María.-¡A do Sagrario! -repetiu o mozo con acento de terror-. ¡A do Sagrario da Catedral!...E nos seus trazos retratouse un intre o estado da súa alma, espaventada dunha idea.-¡Ah! ¿Por que non a posúe outra Virxe? -proseguiu con acento enérxico e apaixonado-. ¿Por que non a ten o arcebispo na súa mitra, o rei na súa coroa ou o demo entre as súas poutas? Eu arrincaríalla para ti, aínda que me custase a vida ou a condenación. Mais á Virxe do Sagrario, á nosa Santa Patroa, eu... eu, que nacín en Toledo, imposíbel, imposíbel.-¡Nunca! -murmurou María con voz case imperceptíbel- ¡Nunca!E seguiu a chorar.Pedro fixou unha mirada estúpida na corrente do río; na corrente, que pasaba e pasaba sen cesar perante os seus extraviados ollos, crebándose ao sopé do miradoiro, entre as rochas sobre as que se asenta a cidade imperial.

III

¡A catedral de Toledo! Pensade nun bosque de xigantescas palmeiras de granito que ao entretecer as súas pólas forman unha bóveda colosal e magnífica, so a que se gorece e vive, coa vida que lle prestou o xenio, toda unha creación de seres imaxinarios e reais.Figurádevos un caos incomprensíbel de sombra e luz, onde se mesturan e confunden coas tebras das naves os raios de cores das oxivas, onde loita e se perde coa escuridade do santuario o fulgor das lámpadas.Pensade un mundo de pedra, inmenso coma o espírito da nosa relixión, avesío coma as súas tradicións, enigmático coma as súas parábolas, e aínda non teredes unha idea arredada dese eterno monumento do entusiasmo e a fe dos nosos devanceiros, sobre o que os séculos espallaron a mantenta o tesouro das súas crenzas, da súa inspiración e das súas artes.No seu seo viven o silencio, a maxestade, a poesía do misticismo e un santo horror que defende os seus límites contra dos pensamentos mundanos e as mesquiñas paixóns da terra. A consunción material alíviase respirando o ar puro das montañas; o ateísmo debe curarse respirando a súa atmosfera de fe.Pero se grande, se impoñente se presenta a catedral aos nosos ollos a calquera hora que se penetre no seu recinto misterioso e sagrado, nunca produce unha impresión tan profunda coma nos días en que desprega todos os adobíos da súa pompa relixiosa, en que os seus tabernáculos se cobren de ouro e pedrería; os seus estrados, de alfombras, e os seus piares, de tapices.Entón, cando arden a despedir un torrente de luz o seu milleiro de lámpadas de prata; cando flota no ar unha nube de incenso, e as voces do coro e a harmonía dos órganos e as campás da torre abanean o edificio dende os alicerces máis fondos ata as máis altas agullas que o coroan, entón é cando se comprende, ao sentila, a tremenda maxestade de Deus, que vive nel, e o anima co seu sopro, e o enche co reflexo da súa omnipotencia.O mesmo día en que tivo lugar a escena que acabamos de referir celebrábase na catedral de Toledo o derradeiro da magnífica oitava da Virxe.A festa relixiosa atraera a ela unha multitude inmensa de fieis; pero xa esta se esparexera en todas direccións, xa se apagaran as luces das capelas e do altar maior, e as colosais portas do templo renxeran sobre os seus gonzos para se pechar tras do derradeiro toledano, cando de entre as sombras, e pálido, tan

pálido coma a estatua da tumba en que se apoiou un intre namentres dominaba a súa emoción, adiantouse un home que veu esvarando co maior sixilo ata o enreixado do cruceiro. Alí, a claridade dunha lámpada permitía albiscar as súas faccións.Era Pedro.¿Que acontecera entre os dous amantes para que se dispuxera, ao cabo, a poñer por obra unha idea que só ao concibila se lle arrepiaran os seus cabelos de horror? Nunca se puido saber. Mais el estaba alí, e estaba alí para levar a cabo o seu criminal propósito. Na súa ollada inqueda, no tremor dos seus xeonllos, na suor que corría en anchas gotas pola súa fronte, levaba escrito o seu pensamento.A catedral estaba soa, completamente soa e mergullada nun silencio profundo. Emporiso, de vez en cando percibíanse coma uns rumores confusos: estalos de madeira tal vez, ou murmurios do vento, ou, ¿quen sabe?, acaso unha ilusión da fantasía, que oe e ve e apalpa na súa exaltación o que non existe; pero a verdade era que xa preto, xa lonxe, agora ás súas costas, agora ao seu rente mesmo, soaban como saloucos que se comprimen, coma o roce de teas que se arrastran, coma un rumor de pasos que van e veñen sen cesar.Pedro fixo un esforzo para seguir no seu camiño; chegou ao enreixado e subiu o primeiro banzo da capela maior. Arredor desta capela están as tumbas dos reis, que esculpidas en pedra, coa man na empuñadura da espada, semellan velar noite e día polo santuario, no cal, á súa sombra, descansan todos por toda a eternidade. "¡Adiante!", murmurou en voz baixa, e quixo andar e non puido. Semellaba que os seus pés se chantaran no pavimento. Baixou os ollos, e os seus cabelos alporizáronse de horror: o chan da capela formábano largas e escuras lousas sepulcrais.Por un intre creu que unha man fría e descarnada o suxeitaba naquel punto cunha forza invencíbel. As moribundas lámpadas, que brillaban no fondo das naves coma estrelas perdidas entre as sombras, abanaron á súa vista, e abanaron as estatuas das campas e as imaxes do altar, e abanou o templo todo, coas súas arcadas de granito e os seus piares de perpiaño."¡Adiante!", volveu exclamar Pedro como fóra de si, e achegouse á ara; e gabeando por ela, rubiu ata o tallo da imaxe. Todo arredor seu se revestía de formas quiméricas e horríbeis; todo eran tebras ou luz dubidosa, máis impoñente aínda que a escuridade. Só a raíña dos ceos, mainamente iluminada por unha lámpada de ouro, semellaba sorrir tranquila, bondadosa e serena no medio de tanto horror.Sen embargo, aquel sorriso mudo e inmóbil que o tranquilizaba un intre concluíu por lle infundir temor, un temor máis estraño, máis fondo có que ata entón sentira.Emporeso, volveu dominarse, pechou os ollos para non vela, estendeu a man, cun movemento convulsivo, e arrincoulle a axorca; a axorca de ouro, piadosa ofrenda dun santo arcebispo; a axorca de ouro dun valor que equivalía a unha fortuna.Xa a alfaia estaba no seu poder; os seus dedos crispados premíana cunha forza sobrenatural; só restaba fuxir, fuxir con ela; mais para isto cumpría abrir os ollos, e Pedro tiña medo de ver, de ver a imaxe, de ver os reis dos sartegos, os demos das cornixas, os endríagos dos capiteis, as faixas de sombras e os raios de luz que, semellantes a brancas e xigantescas pantasmas, se movían moi de vagar no fondo das naves, poboadas de rumores temerosos e estraños.Por fin abriu os ollos, botou unha ollada, e un brado agudo escapou dos seus beizos.A catedral estaba chea de estatuas; estatuas que, vestidas con cumpridas e non vistas roupaxes, descenderan dos seus ocos e ocupaban todo o ámbito da igrexa e mirábano con ollos sen meniña.Santos, monxes, anxos, demos, guerreiros, damas, paxes, cenobitas e viláns rodeábanse e confundíanse nas naves e no altar. Aos seus pés oficiaban, en presencia dos reis, axeonllados sobre as súas campas, os arcebispos de mármore que el vira outras veces inmóbiles sobre os seus leitos mortuorios, namentres que, arrastrándose polas lousas, gabeando polos piares, aniñados nos doseis, pendurados nas bóvedas, rebulían, coma os vermes dun inmenso cadáver, todo un mundo de réptiles e animalias de granito, quiméricos, deformes, horrorosos.Xa non puido resistir máis. As vidallas latexaron cunha violencia espantosa; unha nube de sangue escureceu as súas santiñas; ceibou un segundo brado, un brado magoante e sobrehumano, e caeu esmorecido sobre a ara.Cando ao outro día os dependentes da igrexa o atoparon ao sopé do altar, aínda tiña a axorca de ouro entre as súas mans, e ao velos achegarse exclamou cunha estridente gargallada:-¡Súa, súa!O coitado estaba tolo.

O montedas ánimasGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO monte das ánimas


(Lenda soriana)

A noite de defuntos espertoume a non sei qué hora o dobre das campás. O seu repenique monótono e eterno tróuxome á cabeza esta tradición que oín hai pouco en Soria.Tentei durmir de novo. ¡Imposíbel! Unha vez aguilloado, o maxín é un cabalo que se desboca e ao que non serve tirarlle da renda. Por pasar o tempo, decidín escribila, como en efecto fixen.Ás doce da mañá, logo de xantar ben, e cun cigarro na boca, non lles ha de facer moito efecto aos lectores de El Contemporáneo. Eu oína no mesmo lugar que aconteceu, e escribina volvendo algunhas veces a cabeza con medo, cando sentía estralar os cristais do meu balcón, abalados polo ar frío da noite.Fose dela o que quixer, alá vai, coma o cabalo de copas.

I

-Atade os cans, facede o sinal coas trompas para se axuntaren os cazadores e deamos a volta á cidade. A noite achégase, é día de Todos os Santos e estamos no Monte das Ánimas.-¡Tan axiña!-De ser outro día, non deixara eu de concluír con ese rabaño de lobos que as neves do Moncayo botaron das súas tobeiras; mais hoxe é imposíbel. De aquí a un pouco ha de soar a oración nos Templarios, e as ánimas dos defuntos comezarán a tanguer o seu sino na capela do monte.-¡Nesa capela ruinosa! ¡Bah! ¿Quéresme asustar?-Non, fermosa curmá. Ti ignoras canto acontece neste país, porque aínda non hai un ano que viñeches a el dende moi lonxe. Refrea a túa egua, eu tamén porei a miña ao paso, e mentres dure o camiño contareiche esta historia.Os paxes reuníronse en ledos e rebuldeiros grupos. Os condes de Borges e de Alcudiel montaron nos seus magníficos cabalos, e todos xuntos seguiron os seus fillos Beatriz e Alfonso, que precedían a comitiva a bastante distancia.Mentres duraba o camiño, Alonso narrou nestes termos a prometida historia:-Ese monte que hoxe chaman das Ánimas pertencía aos Templarios, o convento dos cales ves alí, á marxe do río. Os templarios eran guerreiros e relixiosos asemade. Conquistada Soria aos árabes, o rei fíxoos vir de afastadas terras para defenderen a cidade pola parte da ponte, facendo niso notábel agravio aos seus nobres de Castela, que do mesmo xeito eles sós a saberían defender como sós a conquistaron. Entre os cabaleiros da nova e poderosa orde e os fidalgos da cidade fermentou por algúns anos, e estourou por fin, un odio profundo. Os primeiros tiñan coutado ese monte, onde reservaban caza abundante para satisfaceren as súas necesidades e contribuíren aos seus praceres. Os segundos determinaron organizar unha gran batida no couto, a pesar das severas prohibicións dos clérigos con esporas, como lles chamaban aos seus inimigos. Espallouse a voz do reto, e nada influíu a deter a uns na súa teima de cazar e aos outros na súa empresa de o empecer. A proxectada expedición levouse a cabo. Non se lembraron dela as feras. Antes teríana presente tantas nais como arrastraron senllos loitos polos seus fillos. Aquilo non foi unha cacería. Foi unha batalla espantosa: o monte ficou sementado de cadáveres. Os lobos, a quen se quixo exterminar, tiveron un sanguento festín. Polo derradeiro, interveu a autoridade do rei: o monte, maldita ocasión de tantas desgracias, declarouse abandonado, e a capela dos relixiosos, situada no mesmo monte, e no adro da cal se soterraron xuntos amigos e inimigos, comezou a se arruinar. Dende entón din que cando chega a noite de defuntos óese dobrar soa a campá da capela, e que as ánimas dos mortos envoltas en farrapos dos seus sudarios, corren coma nunha cacería fantástica por entre a touza e as silveiras. Os cervos esborrecan

arrepiados, os lobos ouvean, as cobras dan horrorosos asubíos, e ao outro día víronse impresas na neve as pegadas dos descarnados pés dos esqueletos. Por iso en Soria lle chamamos o Monte das Ánimas, e por iso quixen saír del denantes que peche a noite.A relación de Alonso concluíu xustamente cando os dous mozos chegaban ao extremo da ponte que dá paso á cidade por aquel lado. Alí esperaron o resto da comitiva, a cal, logo de se lle incorporaren os dous xinetes, se perdeu por entre as estreitas e escuras rúas de Soria.

II

Os serventes acababan de erguer os manteis; a alta cheminea gótica do palacio dos condes de Alcudiel despedía un vivo resplandor, iluminando algúns grupos de damas e cabaleiros que arredor do lume leriaban familiarmente, e o vento que azoutaba os chumbados vidros das oxivas do salón.Só dúas persoas semellaban alleas á conversa xeral: Beatriz e Alonso. Beatriz seguía cos ollos, e absorta nun vago pensamento, os antollos da chama. Alonso fitaba o reflexo da fogueira faiscar nas azuis meniñas de Beatriz.Ambos gardaban dende había un bo pouco un fondo silencio.As amas referíanse, co gallo da noite de defuntos, contos temerosos, en que os espectros e os aparecidos representaban o principal papel; e os sinos das igrexas de Soria tanxían ao lonxe cun repique monótono e magoante.-Fermosa curmá -exclamou, por fin Alonso, rompendo o longo silencio en que se atopaban-, de contado nos imos arredar, quizais para sempre; as ermas chairas de Castela, os seus costumes rudos e guerreiros, os seus hábitos sinxelos e patriarcais, sei que non gustas deles; oínte salaiar varias veces, acaso por algún galán do teu afastado señorío.Beatriz fixo un xesto de fría indiferencia: todo un carácter de muller se revelou naquela desdeñosa contracción dos seus delgados beizos.-Tal vez pola pompa da corte francesa, onde ata aquí viviches buliu a engadir o mozo. Dun xeito ou doutro, presinto que non tardarei en perderte. Ao nos separar, quixera que levases unha memoria miña. ¿Lémbraste cando fomos ao templo a darlle gracias a Deus por che devolver a saúde que viñeches procurar a esta terra? A xoíña que termaba a pluma da miña pucha cativou a túa atención. ¡Que fermosa estaría a suxeitar un veo sobre a túa escura cabeleira! Xa prendeu o dunha desposada, o meu pai regaloullo á que me deu o ser, e ela levouno ao altar... ¿Quérelo?-Non sei no teu -contestou a fermosa-; pero no meu país unha prenda recibida compromete unha vontade. Só nun día de cerimonia debe aceptarse un presente de mans dun parente..., que aínda pode ir a Roma sen volver coas mans baleiras.O acento xelado co que Beatriz pronunciou estas palabras turbou un intre ao mozo que, logo de acougar, dixo con tristura:-Seino, curmá; pero hoxe celébranse Todos os Santos, e o teu entre todos; hoxe é día de cerimonias e galanos. ¿Queres aceptar o meu?Beatriz mordeu lixeiramente os beizos e estendeu a man para tomar a alfaia, sen engadir unha palabra.Os dous mozos volveron ficar en silencio, e volveuse oír a rouca voz das vellas que latricaban de bruxas e de trasnos, e o zunido do ar que facía estralar os vidros das oxivas, e o magoante e monótono repenicar das campás.Ao pouco dalgúns minutos, o interrompido diálogo proseguiu deste xeito:-E denantes que remate o día de Todos os Santos, no que así como o teu se celebra o meu, e podes, sen atar a túa vontade, deixarme unha lembranza, ¿non o has de facer? -dixo el, coa ollada en fite na da súa curmá, que brillou coma un alustro, iluminada por un pensamento diabólico.-¿Por que non? -exclamou esta, levando a man ao ombro dereito como para buscar algunha cousa entre as dobras da súa ancha manga de veludo bordado en ouro. Logo, cunha infantil expresión de sentimento, engadiu-: ¿Lémbraste da fita azul que levei hoxe á cacería, e que por non sei qué emblema da súa cor me dixeches que era a divisa da túa alma?-Si.-¡Pois... perdeuse! ¡Perdeuse, e pensaba deixarcha como unha acordanza!-¡Perdeuse! ¿E onde? -preguntou Alonso, incorporándose do seu asento e cunha indescritíbel expresión de temor e esperanza.-Non sei... No monte, se cadra.-¡No Monte das Ánimas! -murmurou, palidecendo e deixándose caer sobre o sitial-. ¡No Monte das Ánimas! -logo proseguiu, con voz tatabexante e xorda-: Ti sábelo, porque teralo oído un milleiro de veces. Na cidade, en toda Castela, chámanme o rei dos cazadores. Aínda que non puiden probar as miñas forzas nos combates, coma os meus devanceiros, levei a esa brincadeira, imaxe da guerra, todos os folgos da miña xuventude, todo o ardimento hereditario na miña raza. A alfombra que tripan os teus pés son despoxos de

feras que matei pola miña man. Coñezo as súas espenucas e os seus costumes, combatín con elas de día e de noite, a pé e a cabalo, só e en batida, e ninguén dirá que me viu fuxir do perigo en ningunha ocasión. Outra noite voaría por esa fita, e voaría gozoso como a unha festa; e, sen embargo, esta noite... esta noite, ¿para que ocultarcho?, teño medo. ¿Oes? Os sinos repenican, a oración soou en San Xoán do Douro, as ánimas do monte van comezar agora a erguer os seus amarelentos cranios de entre o mato que cobre as súas foxas... ¡As ánimas!, a soa vista das cales pode xear de horror o sangue do máis afouto, tornar os seus cabelos brancos ou ripalo no turbillón da súa fantástica carreira coma unha folla que arrastra o vento sen que se saiba a ónde.Mentres o mozo falaba, un sorriso imperceptíbel debuxouse nos beizos de Beatriz, que, cando concluíu, exclamou nun ton indiferente e mentres remolaba o lume da lareira, onde saltaba e estralaba a leña, botando faíscas dun milleiro de cores.-¡Oh! Iso, de ningún xeito. ¡Que toleada! ¡Ir agora ao monte por semellante miudeza! ¡Unha noite tan escura, noite de defuntos e ateigado o camiño de lobos!Ao dicir esta última frase recargouna dun xeito tan especial, que Alonso tivo de se decatar de toda a súa amarga ironía; movido como por un resorte púxose de pé, pasou a man pola fronte, como para arrincar de si o medo que estaba na súa testa e non no seu corazón, e con voz firme exclamou, dirixíndose á fermosa, que aínda estaba debruzada sobre a lareira, entreténdose en remexer o lume:-Adeus, Beatriz, adeus. Deica... logo.-¡Alonso, Alonso! -dixo esta, volvéndose axiña; mais cando quixo ou aparentou querelo deter, o mozo desaparecera.Aos poucos minutos oíuse o estrondo dun cabalo que se afastaba a galope. A fermosa, cunha radiante expresión de fachenda satisfeita que coloreou as súas meixelas, prestou atención a aquel rumor que esmorecía, que se perdía, que se esvaeceu por último.As vellas, entrementres, continuaban nos seus contos de ánimas aparecidas; o ar zoaba nos vidros do balcón, e as campás da cidade repenicaban ao lonxe.

III

Pasara unha hora, dúas, tres; a medianoite estaba a punto de soar, cando Beatriz se retirou ao seu oratorio. Alonso non volvía, non volvía, e, de querer, en menos dunha hora podería telo feito.-¡Tería medo! -exclamou a moza, pechando o seu libro de oracións e encamiñándose ao seu leito, logo de tentar inutilmente murmurar algúns dos rezos que a igrexa consagra no día de defuntos aos que non existen.Logo de apagar a lámpada e cruzar as dobres cortinas de seda, durmiu; durmiu cun soño inquedo, lixeiro, nervioso.As doce soaron no reloxo do Poxigo. Beatriz oíu entre sonos as vibracións da campá, lentas, xordas, tristísimas, e entreabriu os ollos. Coidaba ter oído, á par delas, pronunciar o seu nome; pero lonxe, moi lonxe, e por unha voz afogada e doente. O vento xemía nos vidros da ventá.-Será o vento -dixo, e pondo a man sobre o corazón procurou acougar.Pero o seu corazón latexaba cada vez con máis violencia, as portas de alerce do oratorio renxeran sobre os seus gonzos cun renxer agudo, prolongado e abouxador.Primeiro unhas e logo as outras máis á beira, todas as portas que daban paso á súa habitación ían a soar pola súa orde; estas cun ruído xordo e grave, aquelas cun queixume longo e alporizado. Despois, silencio; un silencio cheo de rumores estraños, o silencio da media noite; cun murmurio monótono de auga distante, afastados ladros de cans, voces confusas, palabras intelixíbeis; eco de pasos que van e veñen, renxer de roupas que se arrastran, saloucos que se afogan, respiracións arfantes que case se senten, arreguizos involuntarios que anuncian a presencia de algo que non se ve, e que emporiso se nota a súa aproximación na escuridade.Beatriz, inmóbil, tremente, adiantou a testa fóra das cortinas e escoitou un intre. Oía mil ruídos diversos; pasaba a man pola fronte; volvía escoitar; ren, silencio.Vía, con esa fosforescencia da meniña nas crises nerviosas, coma vultos que se movían en todas direccións, e cando dilatándoas as fixaba nun punto, ren; escuridade, as sombras impenetrábeis.-¡Bah! -exclamou, volvendo recostar a súa fermosa cabeza sobre a almofada de raso azul do leito-. ¿Son eu tan medorenta coma esas pobres xentes cun corazón que latexa de terror debaixo dunha armadura ao oír un conto de aparecidos?E pechando os ollos, tentou durmir...; mais en van fixo un esforzo. Axiña volveu incorporarse, máis pálida, máis inqueda, máis aterrada. Xa non era unha ilusión: as colgaduras de brocado da porta rozaran ao se separar, e unhas pegadas lentas soaban sobre a alfombra; o rumor daquelas pegadas era xordo, case imperceptíbel, pero continuado, e ao seu compás oíase estralar unha cousa como madeira ou óso. E achegábanse, achegábanse, e moveuse o reclinatorio que estaba á beira do seu leito. Beatriz botou un brado agudo, e envurullándose na roupa que a cubría agachou a testa e contivo o alento.

O ar azoutaba os vidros do balcón; a auga da fonte distante caía cun rumor eterno e monótono; os ladros dos cans dilatábanse nas lufadas do ar, e os sinos da cidade de Soria, uns preto, outros distantes, repenicaban tristemente polas ánimas dos defuntos.Así pasou unha hora, dúas, a noite, un século, porque a noite aquela semelloulle eterna a Beatriz. Por fin, alborexou. Volta do seu temor, entreabriu os ollos aos primeiros raios da luz. Logo dunha noite de insomnio e de terrores, ¡é tan fermosa a luz clara e branca do día! Separou as cortinas de seda do leito, botou unha mirada acougada ao seu redor, e xa se dispuña a rir dos seus temores pasados, cando de súpeto unha suor fría cubriu o seu corpo, os seus ollos demudaron e unha palidez mortal descoloriu as súas meixelas: sobre o reclinatorio vira, sanguiñenta e esgazada, a fita azul que perdera no monte, a fita azul que foi procurar Alonso.Cando os seus servidores chegaron, espaventados, a noticiarlle a morte do primoxénito de Alcudiel, que pola mañá aparecera devorado polos lobos entre as malezas do Monte das Ánimas, atopárona inmóbil, crispada, asida con ambas as dúas mans a unha das columnas de ébano do leito, desencaixados os ollos, entreaberta a boca, brancos os beizos, tesos os membros, morta, morta de horror.

IV

Din que logo de acontecer este suceso, un cazador extraviado que pasou a noite de Defuntos sen poder saír do Monte das Ánimas, e que ao outro día, denantes de morrer, puido contar o que vira, referiu cousas horríbeis. Entre outras, asegúrase que viu os esqueletos dos antigos templarios e dos nobres de Soria soterrados no adro da capela levantárense no momento da oración cun estrondo horríbel, e cabaleiros sobre osamentas de corceis, perseguir como a unha fera a unha muller fermosa, pálida e despenteada que, cos pés nus e sanguiñentos, e ceibando brados de horror, daba voltas arredor da tumba de Alonso.

Os ollos verdesGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerOs ollos verdes


(Lenda)

Hai moito tempo que tiña ganas de escribir calquera cousa con este título. Hoxe, que se me presentou a ocasión, púxeno con letras grandes na primeira cuartilla de papel, e logo deixei ao antollo voar a pluma.Creo que vin uns ollos coma os que pintei nesta lenda. Non sei se en soños, pero vinos. De certo que non os hei poder describir tal como eran: luminosos, transparentes coma as pingueiras da chuvia que esvaran sobre as follas das árbores logo dunha treboada de verán. De todos xeitos, conto co maxín dos meus lectores para facerme comprender neste que puideramos chamar bosquexo dun cadro que hei pintar algún día.

I

-Ferido vai o cervo..., ferido vai; non cabe dúbida. Vese a pegada do sangue entre as silveiras do monte, e ao choutar un deses lentiscos afrouxaron as súas pernas... O noso mozo señor comeza por onde outros acaban... En corenta anos de monteiro non vin mellor golpe... Mais, ¡polo San Saturio, patrón de Soria!, cortádelle o paso por esas carqueixas, encirrade os cans, soprade nestas trompas ata botar os bofes, e fundídelles aos corceis unha cuarta de ferrón nas illargas: ¿non vedes que se dirixe cara á fonte dos Álamos e se a salva antes de morrer podemos dalo por perdido?As concas do Moncayo repetiron de eco en eco o brúo das trompas, o latexar do fato desencadeado, e as voces dos paxes resoaron con nova furia, e o confuso tropel de homes, cabalos e cans dirixiuse ao punto que Íñigo, o monteiro maior dos marqueses de Almenar, sinalara como o máis axeitado para lle cortar o paso á res.Pero todo foi inútil. Cando o máis áxil dos lebreiros chegou ás carqueixas, ampeante e cubertas as fauces de escuma, xa o cervo, rápido coma unha seta, as salvara dun só brinco, perdéndose entre as matogueiras dunha verea que conducía á fonte.-¡Alto!... ¡Alto todo o mundo! -berrou Íñigo daquela-. Estaba de Deus que tiña que fuxir.E a cabalgata detívose, e enmudeceron as trompas, e os lebreiros deixaron a rosmar a pista á voz dos cazadores.Naquel intre axuntábase á comitiva o heroe da festa, Fernando de Arxensola, o primoxénito de Almenar.-¿Que fas? -exclamou, dirixíndose ao seu monteiro, e namentres, xa se pintaba o abraio nas súas faccións, xa ardía a carraxe nos seus ollos-. ¿Que fas, imbécil? Ves que a peza está ferida, que é a primeira que cae pola miña man, e abandonas o rastro e déixala perder para que vaia morrer ao fondo do bosque. ¿Cres acaso que vin matar cervos para enchentes de lobos?-Señor -murmurou Íñigo entre dentes-, é imposíbel pasar deste punto.-¡Imposíbel! ¿E por que?-Porque esa verea -proseguiu o monteiro- conduce á fonte dos Álamos: a fonte dos Álamos, nas augas habita un espírito do mal. O que ousa avolver a súas corrente paga caro o seu atrevemento. Xa a res terá salvado as súas marxes. ¿Como as salvaredes vós sen atraer sobre a vosa testa algunha calamidade horríbel? Os cazadores somos reis do Moncayo, pero reis que pagan un tributo. Peza que se gorece nesa fonte misteriosa, peza perdida.-¡Peza perdida! Primeiro hei de perder eu o señorío dos meus pais, e primeiro hei de perder a ánima en mans de Satanás que permitir que se me escape ese cervo, o único que feriu a miña seta, a primicia das miñas excursións de cazador... ¿Velo?... ¿Velo?... Aínda se albisca a intervalos dende aquí: as pernas esmorécenlle, a súa carreira acúrtase; déixame..., déixame; solta esa brida ou chímpote no po... ¿Quen sabe se non lle impedirei cheguar á fonte? E se chegase, ao demo ela, a súa limpidez e os seus moradores.

¡Veña, Relampo!; ¡veña, cabalo meu! Se o alcanzas, mando engastallar os diamantes da miña xoíña na túa baraza de ouro.Cabalo e xinete partiron coma un furacán. Íñigo seguiunos coa vista ata que se perderon na maleza; logo volveu os ollos ao seu redor; todos, coma el, ficaban inmóbiles e consternados.O monteiro clamou por fin:-Señores, vós vístelo: expúxenme a morrer entre os pés do seu cabalo por detelo. Eu cumprín co meu deber. Co demo non serven afoutezas. Ata aquí chega o monteiro coa súa bésta; de aquí en diante, que probe pasar o capelán co seu hisopo.

II

-Tedes a cor crebada; andades murcho e mouco. ¿Que vos acontece? Dende o día, que eu sempre hei ter por funesto, en que chegastes á fonte dos Álamos trala res ferida, diríase que unha má bruxa vos entangarañou cos seus feitizos. Xa non ides aos montes precedidos do estrondoso fato nin o clamor das vosas trompas esperta os seus ecos. Só con estas cavilacións que vos perseguen, todas as mañás tomades a bésta para vos encarreirar á bouza e ficar nela ata que o sol se agacha. E cando a noite escurece e volvedes pálido e fatigado ao castelo, en van procuro na bandoleira o botín da caza. ¿Que vos ocupa tan longas horas lonxe dos que máis vos queren?Mentres Íñigo falaba, Fernando, cativado nas súas ideas, sacaba maquinalmente rachas do seu escano de ébano co coitelo de monte.Despois dun longo silencio, que só interrompía o renxer da folla ao esvarar sobre a puída madeira, o mozo exclamou, dirixíndose ao seu servidor, coma se non tivese escoitado unha soa das súas palabras:-Íñigo, ti que es vello, ti que coñeces todas as goridas do Moncayo, que viviches nas súas abas perseguindo as feras, e nas túas errantes excursións de cazador subiches máis dunha vez ao seu cume, dime: ¿atopaches, se cadra, unha muller que vive entre as súas rochas?-¡Unha muller! -exclamou o monteiro con aglaio fitándoo ao pouco.-Si-dixo o mozo-; é unha cousa estraña o que me acontece, moi estraña... Crin poder gardar este segredo eternamente, pero non é xa posíbel, reborda no meu corazón e asoma no meu cariz. Vou, xa que logo, revelarcho... Ti axudarasme a esvaer o misterio que envolve esa criatura que, segundo parece, só para min existe, pois ninguén a coñece, nin a viu, nin pode darme razón dela.O monteiro, sen despegar os beizos, arrastrou o seu tallo ata se colocar xunto ao escano do seu señor, do que non afastaba nin un intre os espaventados ollos. Este, logo de coordinar as súas ideas, proseguiu así:-Dende o día en que, a pesar das túas funestas prediccións, cheguei á fonte dos Álamos e, atravesando as súas augas, recobrei o cervo que a vosa superstición deixaría fuxir, encheuse a miña alma do desexo da soidade."¿Ti non coñeces aquel sitio? Mira: a fonte abrolla agachada no seo dun penedo, e cae, esvarando pingada a pingada, por entre as verdes e flotantes follas que medran ao bordo do seu berce. Aquelas pingadas, que ao se desprenderen brillan coma puntos de ouro e soan como as notas dun instrumento, reúnense entre a relva e, borboriñando, borboriñando, cun zumbido semellante ao das abellas que zoan arredor das flores, afástanse por entre as areas e forman unha cal, e loitan cos obstáculos que se opoñen ao seu camiño, e repréganse sobre si mesmas, e saltan, e corren, unhas veces con risadas; outras, con suspiros, ata caeren nun lago. No lago caen cun rumor indescritíbel. Laios, palabras, nomes, cantares, eu non sei o que oín naquel rumor cando sentei só e febril sobre o petouto aos pés do cal saltan as augas da fonte misteriosa, para se estancaren nunha pucharca fonda, cunha inmóbil superficie que a penas riza o vento da tarde."Todo alí é grande. A soidade, co seu milleiro de rumores descoñecidos, vive naqueles lugares e embriaga o espírito na súa inefábel melancolía. Nas prateadas follas dos álamos, nos ocos das penas, nas ondas da auga, semellan falarnos os invisíbeis espíritos da natureza, que recoñecen un irmán no inmortal espírito do home."Cando ao alborexar me vías tomar a bésta e dirixirme ao monte, non foi nunca para me perder entre as súas matogueiras tras da caza, non; ía sentar ao bordo da fonte a procurar nas súas ondas... non sei qué, ¡unha tolería! O día que choutei sobre ela co meu Relampo, crin ver brillar no seu fondo unha cousa estraña..., moi estraña: os ollos dunha muller."Tal vez sería unha raxeira que serpeou fuxidía entre a súa escuma; tal vez unha desas flores que flotan entre as algas do seu seo e con cálices que semellan esmeraldas...; non sei; crin ver unha ollada que se cravou na miña, unha ollada que acendeu no meu peito un desexo absurdo, irrealizábel; o de encontrar unha persoa cuns ollos coma aqueles. Na súa procura fun un día e outro a aquel sitio."Por último, unha tarde... crinme xoguete dun soño...; mais non, é certo; faleille xa moitas veces como che falo a ti agora...; unha tarde atopei sentada no meu posto, e vestida cunhas roupas que chegaban ata as augas e aboiaban sobre a súa face, unha muller fermosa por riba de toda ponderación. Os seus cabelos eran coma o ouro; as súas pálpebras escintilaban coma fíos da luz, e entre as pálpebras volteaban inquedas

unhas pupilas que eu xa vira..., abofé, porque os ollos daquela muller eran os ollos que eu tiña cravados na mente, uns ollos dunha cor imposíbel, uns ollos...-¡Verdes! -bradou Íñigo cun ton de fondo terror e incorporándose deu un chouto no seu asento.Fernando mirouno pola súa vez como abraiado de que concluíra o que ía dicir, e preguntoulle cunha mestura de desacougo e ledicia:-¿Coñécela?-¡Oh, non! -dixo o monteiro-. ¡Líbreme Deus de a coñecer! Pero os meus pais, ao me prohibiren chegar ata estes lugares, fartáronse de me dicir que o espírito, trasno, demo ou muller que habita nas súas augas ten os ollos desa cor. Eu conxúrovos polo que máis amedes na terra a non volver á fonte dos Álamos. Un día ou outro ha de vos alcanzar a súa vinganza e expiaredes, morrendo, o delicto de ter embulleirado as súas ondas.-¡Polo que máis amo! -murmurou o mozo cun triste sorriso.-Si -proseguiu o ancián-; polos vosos pais, polos vosos parentes, polas bágoas da que o ceo destina para vosa esposa, polas dun servidor, que vos viu nacer.-¿Sabes ti qué é o que máis amo neste mundo? ¿Sabes ti por qué daría eu o amor do meu pai, os bicos da que me deu a vida e todo o agarimo que poden atesourar todas as mulleres da terra? Por unha mirada, por unha soa mirada deses ollos... ¡Repara en cómo hei de poder deixar de os buscar!Dixo Fernando estas palabras con tal acento, que a bágoa que tremelicaba nas pálpebras de Íñigo esvarou silandeira pola súa meixela, mentres exclamou con acento sombrío:-¡Cúmprase a vontade do ceo!

III

-¿Quen es ti? ¿Cal é a túa patria? ¿Onde habitas? Eu veño un día e outro na túa procura, e nin vexo o corcel que te trae a estes lugares nin os serventes que conducen as túas angarellas. Rompe dunha vez o misterioso veo no que te envolves coma nunha noite fonda. Eu ámote, e, nobre ou vilá, hei de ser teu, teu sempre...O sol traspuxera o cume do monte; as sombras baixaban a grandes alancadas pola súa aba; a airexa xemía entre os álamos da fonte, e a brétema, elevándose pouco a pouco da superficie do lago, comezaba a envolver as rochas da súa marxe.Sobre unha destas rochas, sobre unha que semellaba próxima a se esboroar no fondo das augas, na superficie da cal se retrataba, tremendo, o primoxénito de Almenar, de xeonllos aos pés da súa misteriosa amante, procuraba en van arrincarlle o segredo da súa existencia.Ela era fermosa, fermosa e pálida coma unha estatua de alabastro, unha das súas crechas caía sobre os seus ombros, escorregando entre as dobras do veo coma unha raxeira que atravesa as nubes, e no cerco das súas pestanas rubias brillaban as súas pupilas coma dúas esmeraldas suxeitas nunha alfaia de ouro.Cando o mozo lle acabou de falar, os seus beizos removéronse como para pronunciaren algunhas palabras; pero só exhalaron un salaio, un salaio feble, doente, como o da lixeira onda que empuxa unha airexa a morrer entre os xuncos.-¡Non me respondes! -exclamou Fernando ao ver burlada a súa esperanza-. ¿Quererás que dea creto ao que de ti me teñen dito? ¡Ou, non!... Fálame; quero saber se me amas; quero saber se podo amarte, se es unha muller...-Ou un demo... ¿E se o fose?O mozo vacilou un intre; unha suor fría correu polos seus membros; as súas pupilas dilatáronse ao se fixaren con máis intensidade nas daquela muller, e enfeitizado polo seu brillo fosfórico, demente case, exclamou nunha arroutada de amor:-Se o foras..., amaríate... amaríate como te amo agora, como é o meu destino amarte, ata máis alá desta vida, de haber algo máis alá dela.-Fernando -dixo a fermosa entón cunha voz semellante á música-, eu ámote máis aínda do que ti me amas; eu que descendo ata un mortal sendo un espírito puro. Non son unha muller coma as que existen na terra; son unha muller merecente de ti, que es superior aos demais homes. Eu vivo no fondo destas augas, incorpórea coma elas, fugaz e transparente: falo cos seus rumores e ondulo coas súas dobras. Eu non castigo ao que ousa turbar a fonte onde moro; antes o premio co meu amor, coma un mortal superior ás supersticións do vulgo, coma un amante capaz de comprender o meu cariño estraño e misterioso.Mentres ela falaba daquel xeito, o mozo, cativado na contemplación da súa fantástica fermosura, atraído como por unha forza descoñecida, acaroábase máis e máis ao bordo da rocha. A muller dos ollos verdes proseguiu así:-¿Ves, ves o límpido fondo deste lago? ¿Ves esas plantas de longas e verdes follas que se axitan no seu fondo?... Elas darannos un leito de esmeraldas e corais..., e eu..., eu dareiche unha felicidade sen nome, esa felicidade que soñaches nas túas horas de delirio e que non che pode ofrecer ninguén... Ven; a neboeira do

lago flota sobre as nosas fontes coma un pavillón de liño...; as ondas chámannos coas súas voces incomprensíbeis; o vento empeza entre os álamos os seus himnos de amor; ven..., ven...A noite comezaba a estender as súas sombras; a lúa tremelucía na superficie do lago; a neboeira arremuiñábase ao sopro do ar, e os ollos verdes coruscaban na escuridade coma os lumes fatuos que corren sobre a face das augas infectas.... "Ven, ven..." Estas palabras zoaban nos oídos de Fernando coma un esconxuro. "Ven...", e a muller misteriosa chamábao á beira do abismo onde estaba suspendida, e semellaba ofrecerlle un beixo..., un beixo...Fernando deu un paso cara a ela..., outro, e sentiu uns brazos delgados e flexíbeis que se enleaban ao seu colo, unha sensación fría nos seus beizos ardorosos, un beixo de neve..., e vacilou..., e perdeu pé, e caeu á auga cun rumor xordo e lúgubre.As augas saltaron en muxicas de luz e pecháronse sobre o seu corpo, e os seus círculos de prata foron ensanchándose, ensanchándose, ata expiraren nas beiras.

O mestre Pérezo organistaGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO mestre Pérez o organista


(Lenda sevillana)

En Sevilla, no mesmo adro de Santa Inés, e mentres esperaba que comezase a misa do galo, oínlle esta tradición a unha mandadeira do convento.Como era natural, despois de a oír agardei inquedo que principiara a cerimonia, cobizoso de asistir a un prodixio.Nada menos prodixioso, sen embargo, que o órgano de Santa Inés, nin nada máis vulgar que os insulsos motetes con que nos agasallou o seu organista aquela noite.Ao saír da misa tiven de lle dicir á mandadeira con aspecto de burla:-¿De que se leva que o órgano do mestre Pérez soe agora tan mal?-¡Vaia -contestoume a vella-, en que ese non é o seu!-¿Non é o seu? ¿Daquela que foi del?-Esfarelouse en anacos de tan vello hai unha chea de anos.-¿E a alma do organista?-Non volveu aparecer dende que colocaron o que agora o substitúe.Se a algún dos meus lectores se lle ocorrese facerme a mesma pregunta despois de ter lido esta historia, xa sabe por qué non continuou o milagroso portento ata os nosos días.

I

-¿Vedes ese da capa vermella e a pluma branca no feltro, que semella que trae sobre o seu corpiño todo o ouro dos galeóns de Indias? ¿Aquel que baixa neste intre da súa padiola para dar a man a esoutra señora que, logo de deixar a súa, se adianta cara aquí, precedida de catro paxes con fachucos? Pois ese é o marqués de Moscosso, galán da condesa viúva de Vilapineda. Dise que antes de pór os seus ollos sobre esta dona pedira en matrimonio á filla dun opulento señor; mais o pai da doncela, de quen se murmura que é un pouco avaro... Pero, ¡cale!, falando do rei de Roma, velaí que asoma. ¿Vedes aquel que vén por debaixo do arco de San Felipe, a pé, embozado nunha capa escura e precedido dun só criado cunha lanterna? Agora chega fronte ao retablo."¿Reparastes, ao se desembozar para saudar a imaxe, na encomenda que brilla no seu peito? De non ser por ese nobre distintivo, calquera o crería un comerciante da rúa de Culebras... Pois ese é o padre en cuestión. Mirade cómo a xente da aldea lle abre e o saúda. Toda Sevilla o coñece pola súa colosal fortuna. El só ten máis ducados de ouro nas súas arcas ca soldados mantén o noso señor rei don Felipe, e cos seus galeóns podería formar unha escuadra suficiente a resistir a do Gran Turco..."Mirade, mirade ese grupo de señores graves; eses son os cabaleiros vintecatro. ¡Ola, ola! Tamén está aquí o flamengote, de quen se di que non lle botaron xa a man os señores da cruz verde mercé ao seu influxo cos magnates de Madrid... Este non vén á igrexa máis que a oír música... Non, pois se o mestre Pedro non lle arrinca co seu órgano bágoas coma puños, abofé que é un desalmado, a arder no inferno.... ¡Ai, veciña! Mao..., mao... Coido que imos ter liorta. Eu refúxiome na igrexa. Pois, polo que vexo, aquí van andar máis de sobra as xostregadas que os paternóster. Mirade, mirade: as xentes do duque de Alcalá dobran a esquina da praza de San Pedro, e polo canellón das Amas coido que enxerguei as do de Medina Sidonia. ¿Non volo dixen?"Xa se viron, xa se deteñen uns e outros, sen pasar dos seus postos... Os grupos disólvense... Os ministrís, a quen nestas ocasións bouran amigos e inimigos, retíranse... Mesmo o señor asistente, coa súa vara e todo, se refuxia no adro... E logo din que hai xustiza. Para os pobres..."Vamos, vamos, xa brillan os broqueis na escuridade... ¡O Noso Señor do Gran Poder nos asista! Xa comezan os golpes... ¡Veciña, veciña! Aquí..., antes que pechen as portas. Pero ¡cale! ¿Que é iso? Aínda

non comezaron, cando a deixan... ¿Que resplandor é aquel?... ¡Fachucos acesos! ¡Padiolas! É o señor arcebispo."A Virxe Santísima do Amparo, a quen invocaba agora mesmo co pensamento, tráeo na miña axuda...¡Ai! ¡Se ninguén sabe o que eu lle debo a esta Señora!... ¡Con canta usura me paga as candeíñas que lle acendo os sábados!... Védeo que fermoso está cos seus hábitos morados e o seu bonete vermello... Deus o conserve na súa cadeira tantos séculos como eu desexo de vida para min. De non ser por el media Sevilla xa tería ardido con estas disensións dos duques. Védeos, védeos, os moi hipócritas, cómo se achegan ambos á padiola do prelado para lle bicaren o anel... Cómo o seguen e o acompañan confundíndose cos seus familiares. Quen diría que eses dous que semellan tan amigos se dentro de media hora se atopan nunha rúa escura... É dicir, ¡iso, iso!... Líbreme Deus de os crer covardes. Boa mostra deron de si pelexando nalgunhas ocasións contra os inimigos do Noso Señor... Pero é certo que de se buscaren... E se buscaran con ganas de se atoparen, atoparíanse, pondo fin dunha vez a estas continuas liortas, nas cales os que verdadeiramente disputan de firme son os seus parentes, os seus achegados e a súa servidume."Pero vamos, veciña, vamos á igrexa, denantes de que se ateigue..., que algunhas noites coma esta adoita encherse de xeito que non cabe nin un gran de trigo... Boa ganga teñen as monxas co seu organista... ¿Cando se viu o convento tan favorecido coma agora?... Das outras comunidades podo dicir que lle fixeron ao mestre Pérez proposicións magníficas. Certo é que nada ten de estraño, pois mesmo o señor arcebispo lle ofreceu moreas de ouro por o levar á catedral... Mais el, nada... Primeiro deixaría a vida que abandonar o seu órgano favorito... ¿Non coñecedes o mestre Pérez? De certo que sodes nova no barrio.... Pois é un home santo, pobre si, mais esmoleiro coma ninguén... Sen máis parentes cá súa filla nin máis amigo có seu órgano, pasa a súa vida enteira en velar pola inocencia dunha e compoñer os rexistros do outro.... ¡Coidado que o órgano é vello!... Pois nada; dáse tal xeito en amañalo e coidalo, que soa que é unha marabilla... Como que o coñece de tal modo, que ás atoutiñadas... Porque non sei se volo dixen, pero o coitado do señor é cego de nacencia... ¡E con que paciencia leva a súa desgracia!... Cando lle preguntan que cánto daría por ver, responde... "Moito, mais non tanto como credes, porque teño esperanzas." "¿Esperanzas de ver?" "Si, moi pronto -engade, a sorrir coma un anxo-. Xa conto setenta e seis anos. Por moi longa que sexa a miña vida, pronto verei a Deus.""¡Coitadiño! E si o ha ver..., porque é humilde coma os coios da rúa, que se deixan tripar por todo o mundo. Sempre di que non é máis ca un pobre organista de convento, e pódelle dar leccións de solfa ao mesmo mestre da capela da Primada. Como que xa lle naceron os dentes niso... O seu pai tiña a mesma profesión ca el. Eu non o coñecín, pero a miña señora nai, que en santa gloria estea, di que a levaba sempre ao órgano consigo para lle dar aos foles. Logo, o rapaz amosou tales disposicións, que, como era natural, á morte do seu pai herdou o cargo... ¡E que mans ten! ¡Deus llas beiza! Merecía que llas levaran á rúa de Chicarreros e que llas engastallaran en ouro... Sempre toca ben, sempre; pero en semellante noite coma esta é un prodixio... Ten unha gran devoción por esta cerimonia da misa do Galo, e cando levantan a Sagrada Forma, ao dar as doce, que é cando veu ao mundo o Noso Señor Xesús Cristo... as voces do seu órgano son voces de anxos."En fin, ¿para que teño de ponderarlle o que esta noite ha oír? Abonde ver como todo o máis escolleito de Sevilla, mesmo incluso o señor arcebispo, veñen a un humilde convento para escoitalo. E non pense que só a xente sabida, e á que lle alcanza isto da solfa, coñecen o seu mérito, senón que mesmo a plebe. Todos eses bandos que vedes chegar con teas acesas, entoando vilancicos con berros desaforados ao son dos pandeiros, as ferreñas e as zambombas, contra o seu costume, que é o de bourearen nas igrexas, calan coma mortos cando pon o mestre Pedro as mans no órgano...; e cando alzan... cando alzan non se sente nin unha mosca...: de todos os ollos caen grandes bágoas, e ao concluír óese coma un suspiro inmenso, que non é outra cousa cá respiración dos circunstantes, contida mentres dura a música... Pero vaia, vaia; xa deixaron de tocar as campás, e xa vai comezar a misa. Vamos dentro... Para todo o mundo é esta noite Noiteboa, pero para ninguén mellor ca para nós.En dicindo isto, a boa muller que servira de cicerone á súa veciña atravesou o adro do convento de Santa Inés e, cotenada neste, empurrón naquel, internouse no templo perdéndose entre a multitude que se amoreaba na porta.

II

A igrexa estaba iluminada cunha profusión asombrosa. A fervenza de luz que se desprendía dos altares para encher os seus ámbitos faiscaba nas ricas xoíñas das damas que, axeonllándose sobre os coxíns de veludo que tendían os paxes e tomando o libro de oracións de mans das súas donas, viñeron formar un brillante círculo arredor do enreixado do presbiterio.Onda aquel enreixado, de pé, envoltos nas súas capas de cor enfeitadas con galóns de ouro, deixando entrever con estudiado desleixo as encomendas vermellas e verdes, nunha man o feltro, as plumas do cal bicaban os tapices; a outra sobre os brunidos traveseiros do estoque ou cofeando o pomo do cicelado puñal, os vintecatro cabaleiros, con gran parte do mellor da nobreza sevillana, semellaban formar un valo destinado a defender as súas fillas e as súas esposas do contacto coa plebe. Esta, que se axitaba no fondo

das naves cun brúo semellante ao do mar cando se alborota, prorrompeu nunha aclamación de xúbilo, acompañada do discordante son das ferreñas e os pandeiros, ao ver aparecer o arcebispo, quen, logo de sentar a rentes do altar maior, so un solio de gra que rodearon os seus familiares, botoulle por tres veces a beizón ao pobo.Era hora de que comezase a misa. Transcorreron, sen embargo, algúns minutos sen que o celebrante aparecese. A multitude comezaba a buligar amosando a súa impaciencia; os cabaleiros intercambiaban algunhas palabras a media voz, o arcebispo mandou á sancristía un dos seus familiares a inquirir o porqué de non principiar a cerimonia.-O mestre Pérez púxose mao, moi mao, e será imposíbel que asista esta noite á misa de media noite.Esa foi a resposta familiar.A nova espallouse instantaneamente entre o xentío. Pintar o efecto desagradábel que causou en todo o mundo sería cousa imposíbel. Abonde dicir que comezou a se notar tal batifondo no templo, que o asistente púxose de pé e os alguacís entraron a impoñer silencio confundíndose entre as amoreadas ondas da multitude.Naquel intre, un home mal trazado, magro, osudo e por riba vesgo, adiantouse cara ao sitio que ocupaba o prelado. O mestre Pérez está doente -dixo-. A cerimonia non pode comezar. Se queredes, eu tocarei o órgano na súa ausencia, que nin o mestre Pérez é o primeiro organista do mundo, nin á súa morte se ha deixar de usar este instrumento por falta de intelixentes.O arcebispo fixo un sinal de asentimento coa testa, e xa algúns dos fieis, que coñecían a aquel personaxe estraño por un organista envexoso, inimigo do de Santa Inés, comezaban a prorromper en exclamacións de desgusto, cando de socato se oíu no adro un ruído espantoso.-¡O mestre Pérez está aquí!... ¡O mestre Pérez está aquí!...A estas voces dos que estaban amoreados na porta, todo o mundo volveu a cara.O mestre Pérez, pálido e desencaixado, entraba, en efecto, na igrexa, conducido nunha cadeira de brazos, que todos se disputaban a honra de levar nos seus ombros.Os preceptos dos doutores, as bágoas da súa filla, non abondaran para detelo no leito.-Non -dixera-. Esta é a derradeira, seino. Ben o sei, e non quero morrer sen visitar o meu órgano, e esta noite sobre todo, a Noiteboa. Vamos, quéroo, mándoo. Vamos á igrexa.Os seus desexos cumpríranse. Os concorrentes subírono en brazos á tribuna e comezou a misa. Naquel punto soaban as doce no reloxo da catedral.Pasou o introito, e o evanxeo, e o ofertorio, e chegou o intre solemne en que o sacerdote, despois de tela consagrado, toma coa extremidade dos seus dedos a Sagrada Forma e comeza a elevala.Unha nube de incenso que se desenvolvía en ondas azuladas encheu o ámbito da igrexa. As campaíñas repenicaron cun son vibrante e o mestre Pérez puxo as súas crispadas mans sobre as teclas do órgano.As cen voces dos seus tubos de metal resoaron nun acorde maxestoso e prolongado, que se perdeu pouco a pouco, coma se unha lufada arrebatara os seus últimos ecos.A este primeiro acorde, que semellaba unha voz que se elevaba dende a terra ao ceo, respondeu outro distante e maino, que foi medrando, medrando, ata se converter nun torrente de atronadora harmonía. Era a voz dos anxos que, a atravesaren os espacios, chegaba ao mundo.Despois comezaron a se oíren coma uns himnos distantes que entoaban as xerarquías de serafíns. Mil himnos á vez, que ao se confundiren formaban un só que, con todo, só era o acompañamento dunha estraña melodía, que semellaba flotar sobre aquel océano de acordes misteriosos, coma un retallo de brétema sobre as ondas do mar.Logo foron perdéndose uns cantos; despois, outros. A combinación simplificábase. Xa non eran máis ca dúas voces, os ecos das cales se confundían entre si; logo ficou unha illada, sostendo unha nota brillante coma un fío de luz. O sacerdote inclinou a fronte, e por riba da súa cabeza canosa, e como a través dunha gasa azul que finxía o fume do incenso, apareceu a hostia aos ollos dos fieis. Naquel intre, a nota que o mestre Pérez sostiña tremendo abriuse, abriuse, e unha explosión de harmonía xigante abalou a igrexa, na que zoaba o ar comprimido nos seus ángulos e na que os vidros de cores abalaban nas súas estreitas fiestras con mainel.De cada unha das notas que formaban aquel magnífico acorde desenvolveuse un tema, e uns preto, outros lonxe, estes brillantes, aqueles xordos, diríase que as augas e os paxaros, as brisas e a follaxe, os homes e os anxos, a terra e os ceos, cantaban, en cadanseu idioma, un himno ao nacemento do Salvador.A multitude escoitaba abraiada e engaiolada. En todos os ollos había unha bágoa; en todos os espíritos, un profundo recollemento.O sacerdote que oficiaba sentía tremer as súas mans, porque Aquel que levantaba nelas, Aquel a quen saudaban homes e arcanxos, era o seu Deus, era o seu Deus, e semelláballe ter visto abrírense os ceos e transfigurarse a hostia.O órgano proseguía a soar; mais as súas voces esmorecían gradualmente, coma unha voz que se perde de eco en eco e se arreda e degoxa ao se arredar, cando soou un brado na tribuna, un brado arrepiante, agudo, un brado de mullerO órgano exhalou un son discorde e estraño, semellante a un salaio, e ficou mudo.A multitude amontoouse na escaleira da tribuna, cara á que, arrincados do seu éxtase relixioso, volveron a

mirada con desacougo todos os fieis.-¿Que aconteceu? ¿Que pasa? -dicían uns a outros, e ninguén sabía responder, e todos teimaban en adiviñalo, e medraba a confusión, e o balbordo comezaba a subir do punto, ameazando turbar a orde e o recollemento propios da igrexa.-¿Que foi iso? -preguntaron as donas ao asistente que, precedido dos ministrís, foi un dos primeiros en subir á tribuna e que, esvaído e con mostras de fondo pesar, se dirixía ao posto onde o esperaba o arcebispo, devecente, coma todos, por saber a causa daquela desorde.-¿Que hai?-Que o mestre Pérez acaba de finar.En efecto, cando os primeiros fieis, logo de se atropelaren pola escaleira, chegaron á tribuna, viron o pobre organista caído de boca sobre as teclas do seu vello instrumento, que aínda vibraba xordamente, mentres a súa filla, axeonllada aos seus pés, chamábao en van entre salaios e saloucos.

III

-Boa noite, miña señora dona Baltasara. ¿Tamén vostede vén esta noite á misa do Galo? Pola miña parte, tiña mentes de ila oír na parroquia; pero, o que acontece... ¿A onde vas Vicente? A onde vai a xente. E iso que, de lle dicir verdade, dende que finou o mestre Pérez semella que me botan unha lousa sobre o corazón cando entro en Santa Inés... ¡Coitadiño! Era un santo... De meu sei dicir que conservo un anaco do seu xibón coma unha reliquia, e meréceo. Pois en Deus e na miña ánima que se o señor arcebispo botara man niso, é seguro que os nosos netos o verían nos altares... Mais ¿como ha ser?... A mortos e a idos, poucos amigos... Agora o que prima é a novidade..., xa me entende vosa mercé. ¡Que! ¿Non sabe nada do que ocorre? Verdade que nos parecemos niso: da nosa casiña á igrexa e da igrexa á nosa casiña, sen coidar do que se di ou se deixa de dicir... Só que eu, así... polo ar..., unha palabra de acó, outra de acolá..., sen ganas sequera de me decatar, adoito estar ao corrente dalgunhas novidades."Pois si, señor. Semella cousa feita que o organista de San Román, aquel vesgo que decote está a botar pestes dos outros organistas, aquel perdulario, que máis parece matarife da Porta da Carne que mestre de solfa, vai tocar esta Noiteboa no canto do mestre Pérez. Xa saberá vosa mercé, porque isto sóuboo todo o mundo e é cousa pública en Sevilla, que ninguén se quería comprometer a facelo. Nin mesmo a súa filla, que é profesora, e logo da morte do seu pai entrou no convento de novicia."E era natural: acostumados a oír aquelas marabillas, calquera outra cousa había de nos parecer má, por máis que se quixeran evitar as comparacións. Pois cando xa a comunidade decidira que en honra do defunto, e como mostra de respecto á súa memoria, permanecería calado o órgano esta noite, velaquí que se presenta o noso home dicindo que el se atreve a tocalo... Non hai nada máis atrevido cá ignorancia... Certo que a culpa non é súa, senón dos que lle consenten esta profanación. Pero así vai o mundo... E digo... Non é cousa a xente que acode... Calquera diría que nada cambiou dun ano a outro. Os mesmos personaxes, o mesmo luxo, os mesmos empurróns na porta, a mesma animación no adro, a mesma multitude no templo... ¡Ai, se levantara o morto a cabeza! Volvía morrer por non oír o seu órgano tocado por mans semellantes."O que acontece é que, de ser certo o que me dixeron, as xentes do barrio lle preparan unha boa ao intruso. Cando chegue o intre de pór a man sobre as teclas, vai comezar un balbordo de ferreñas, pandeiros e zambombas que non haxa máis que oír... Mais, ¡cale!, xa entra na igrexa o heroe da función. ¡Xesús, que roupiña de colores, que gorgueira de canudos, que fumes de personaxe! Vamos, vamos, que xa hai un anaco que entrou o arcebispo e vai comezar a misa... Vamos, que me parece que esta noite vainos dar que contar para moitos días.En dicindo isto, a boa muller, que xa coñecen os nosos lectores polos seus exabruptos de locuacidade, penetrou en Santa Inés, abríndose, segundo costume, un camiño entre a multitude a forza de abalóns e cotenadas.Xa principiara a cerimonia. O templo estaba tan brillante coma o ano anterior.O novo organista, despois de atravesar polo medio dos fieis que ocupaban as naves para ir bicar o anel do prelado, subira á tribuna, onde tocaba, uns tras outros, os rexistros do órgano cunha gravidade tan afectada como ridícula.Entre a xente miúda que se amoreaba aos pés da igrexa oíase un murmurio xordo e confuso, certo presaxio de que a tempestade comezaba a se fraguar e non tardaría moito en se deixar sentir.-É un vergallán que, por non facer cousa boa, nin sequera mira ben -dicían uns.-É moi, moi ignorante e, logo de pór o órgano da súa parroquia peor ca unha trécola, vén profanar o do mestre Pérez -dicían os outros.E mentres este se desembarazaba do capote para se preparar a lle dar de firme ao seu pandeiro, e aquel apercibía as súas ferreñas, e todos se dispuñan a facer barafunda a máis e mellor, só algún que outro se aventuraba a defender tepedamente o estraño personaxe, que co seu porte orgulloso e pedantesco facía notábel contraposición coa modesta aparencia e a afábel bondade do defunto mestre Pérez.Por fin chegou o devecido intre, o intre solemne en que o sacerdote, logo de se inclinar e murmurar

algunhas palabras santas, tomou a hostia nas súas mans... As campaíñas repenicaron, semellando o seu repenique unha chuvia de notas de cristal. Eleváronse as diáfanas ondas de incenso e soou o órgano.Unha estrondoso algareo encheu os ámbitos da igrexa naquel intre, e afogou o seu primeiro acorde.Zanfonas, gaitas, ferreñas, pandeiros, todos os instrumentos da plebe alzaron as súas discordantes voces á vez; pero a barafunda e o estrondo só durou algúns segundos. Todos á vez, como principiaran, enmudeceron de súpeto.O segundo acorde, amplo, valente, magnífico, sostíñase aínda, abrollando dos tubos de metal do órgano coma nun cadoiro de harmonía inesgotábel e sonora.Cantos celestes coma os que agariman os oídos nos intres de éxtase, cantos que percibe o espírito e non os pode repetir o beizo, notas soltas dunha melodía afastada que soan a intervalos, traídas nas lufadas do vento; rumor de follas que se bican nas árbores cun murmurio semellante ao da chuvia, rechouchíos de lavercas que se levantan garulando de entre as flores coma unha seta despedida ás nubes; estrondos sen nome, impoñentes coma os brados dunha tempestade; coros de serafíns sen ritmo nin cadencia, ignota música do ceo que só a imaxinación comprende, himnos alados que semellaban remontarse ao trono do Señor coma unha tromba de luz e de sons... todo o expresaban as cen voces do órgano con máis vizo, con máis misteriosa poesía, con máis fantástica cor que o expresaran nunca.

Cando o organista baixou da tribuna, o xentío que se amontoou á escaleira foi tanto, e tanto o seu devezo por o ver e admirar, que o asistente, temendo, non sen razón, que o afogaran entre todos, mandou a algún dos seus ministrís para que, vara na man, lle foran abrindo camiño ata chegar ao altar maior, onde o prelado o esperaba.-Xa vedes -díxolle este último cando o trouxeron á súa presencia-. Veño dende o meu palacio aquí só por vos escoitar. ¿Seredes tan cruel coma o mestre Pérez que nunca quixo escusarme a viaxe tocando a Noiteboa na misa da catedral?-O ano que vén -respondeu o organista- prometo darvos gusto, pois por todo o ouro da terra non volvería tocar este órgano.-¿E por que? -interrompeu o prelado.-Porque... -engadiu o organista, procurando dominar a emoción que se revelaba na palidez do seu rostro-, porque é vello e mao, e non pode expresar todo o que se quere.O arcebispo retirouse, seguido dos seus familiares. Unhas tras doutras, as padiolas dos señores foron desfilando e perdéndose nas revoltas das rúas veciñas; os grupos do adro disolvéronse, esparexéronse os fieis en distintas direccións, e xa a mandadeira se dispuña a pechar as portas da entrada do adro, cando se albiscaban aínda dúas mulleres que logo de faceren o sinal da cruz e murmuraren unha oración perante o retábulo do arco de San Felipe, proseguiron o seu camiño, internándose na quenlla das Amas.-¿Que quere vosa mercé, miña señora dona Baltasara? -dicía unha-. Eu téñolle este xorne. Cada tolo coa súa teima... Habíanmo de asegurar capuchinos descalzos e non o crería de todo... Ese home non puido tocar o que acabamos de escoitar... Se o oín un milleiro de veces en San Bertomeu, que era a súa parroquia, e de onde o tivo que botar o señor cura por mao, e era cousa de tapar os oídos con algodóns... E logo, se non hai máis que o mirar ao rostro, que, segundo din, é o espello da alma... Eu lémbrome, malpocado, coma se a estivera vendo, lémbrome da face do mestre Pérez cando, en semellante noite coma esta, baixaba da tribuna, despois de engaiolar o auditorio cos seus primores... ¡Que sorriso tan bondadoso, que cor tan animada!... Era vello e semellaba un anxo... Non coma este, que baixou as escaleiras aos tropezóns, a fume de carozo, e cun fedor de defunto e unhas... Vamos, miña señora dona Baltasara, créame vosa mercé, e créame de veras: eu sospeito que a cousa ten miolo...Comentando as últimas palabras, as dúas mulleres dobraban a esquina da quenlla e desaparecían.Cremos inútil dicirlles aos nosos lectores quén era unha delas.

IV

Transcorrera un ano máis. A abadesa do convento de Santa Inés e a filla do mestre Pérez falaban en voz baixa, medio agachadas entre as sombras do coro da igrexa. O chocallo chamaba a voz ferida os fieis dende a torre, e algunha que outra rara persoa atravesaba o adro, silandeiro e deserto esta vez, e despois de tomar a auga bendita na porta, escollía un posto nun recanto das naves, onde uns cantos veciños do barrio esperaban tranquilamente que comezara a misa do Galo.-Xa o vedes -dicía a superiora-; o voso temor é pueril en exceso; non hai ninguén no templo; toda Sevilla acode en tropel á catedral esta noite. Tocade vós o órgano, e tocade sen desconfianza de ningunha caste; estaremos en comunidade... Pero... proseguides calando, sen que cesen os vosos suspiros. ¿Que vos pasa? ¿Que tedes?-Teño... medo -exclamou a moza cun acento profundamente conmovido.-¡Medo! ¿De que?-Non sei..., dunha cousa sobrenatural... Onte á noite, reparade, eu oíravos dicir que teimabades en que tocara o órgano na misa e, fachendosa con esta distinción, pensei amañar os seus rexistros e temperalo, a

fin de que hoxe vos sorprendera... Viñen ao coro... soa..., abrín a porta que conduce á tribuna... No reloxo da catedral soaba naquel intre unha hora..., non sei cál..., pero as badaladas eran tristísimas e moitas..., moitas..., estiveron a soar todo o tempo que eu fiquei coma chantada no lintel, e aquel tempo semelloume un século."A igrexa estaba deserta e escura... Alá lonxe, no fondo, brillaba, coma unha estrela perdida no ceo da noite, unha luz moribunda...: a luz da lámpada que arde no altar maior... Aos seus reflexos frouxísimos, que só contribuían a faceren máis visíbel todo o profundo horror das sombras, vin..., vino, madre, non o dubidedes; vin un home que, en silencio, e volto de costas cara ao sitio no que eu estaba, percorría cunha man as teclas do órgano, mentres tocaba coa outra os seus rexistros..., e o órgano soaba, pero soaba dun xeito indescritíbel. Cada unha das súas notas semellaba un salouco afogado dentro do tubo de metal, que vibraba co ar comprimido no seu oco e reproducía o ton xordo, case imperceptíbel, mais xusto."E o reloxo da catedral continuaba a dar a hora, e o home aquel proseguía percorrendo as teclas. Eu oía mesmo a súa respiración."O horror xeara o sangue das miñas veas; sentía no meu corpo coma un frío glacial, e nas miñas tempas lume... Entón quixen berrar, quixen berrar, pero non puiden. O home aquel volveu a face e olloume...; digo mal, non me mirou, porque era cego... ¡Era o meu pai!-¡Bah! Irmá, desbotade esas fantasías con que o inimigo mao procura turbar as imaxinacións febles... rezádelle un paternóster e unha avemaría ao arcanxo San Miguel, xefe das milicias celestiais, para que vos asista contra dos maos espíritos. Levade ao colo un escapulario toucado na reliquia de San Pacomio, avogoso contra as tentacións, e marchade, marchade ocupar a tribuna do órgano; a misa vai comezar, e xa esperan con impaciencia os fieis. O voso pai está no ceo, e dende alí, antes que a vos dar sustos, baixará inspirar a súa filla nesta cerimonia solemne, para o obxecto de tan especial devoción.A priora foi ocupar a súa cadeira de brazos no coro en medio da comunidade. A filla do mestre Pérez abriu con man tremente a porta da tribuna para sentarse no tallo do órgano, e comezou a misa.Comezou a misa e proseguiu sen que ocorrese nada notábel ata que chegou a consagración. Naquel intre soou o órgano, e ao mesmo tempo que o órgano, un brado da filla do mestre Pérez. A superiora, as monxas e algúns dos fieis correron á tribuna.-¡Mirádeo! ¡Mirádeo! -dicía a moza, fixando os seus desencaixados ollos no tallo, de onde se erguera, abraiada, para se agarrar coas súas mans convulsas á varanda da tribuna.Todo o mundo fixou as súas miradas naquel punto. O órgano estaba só, e, así a todo, o órgano seguía soando...; soando como só os arcanxos poderían imitalo nos seus arroubos de místico alborozo.*-¿Non volo dixen eu unha e un milleiro de veces, miña señora dona Baltasara; non volo dixen eu? ¡A cousa ten miolo! Védeo. ¡Que!, ¿non estivestes onte na misa do Galo? Pero, en fin, xa saberedes o que pasou. En toda Sevilla non se falaba doutra cousa... O señor arcebispo está feito, e con razón, unha furia... Deixar de asistir a Santa Inés, non poder presenciar o portento..., ¿e para que?... ¿Para oír unha chocallada, porque persoas que o oíron din que o que fixo o condenado organista de San Bertomeu na catedral non foi outra cousa... Se o dicía eu. Iso non o puido tocar o birollo, mentira...; o caso ten miolo, e o miolo era, en efecto, a alma do mestre Pérez.

O raio de lúaGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO raio de lúa


(Lenda soriana)

Xa non sei se isto é unha historia que semella conto ou un conto que semella unha historia; o que podo dicir é que no seu fondo hai unha verdade, unha verdade moi triste, da que quizais eu hei de ser un dos últimos en me aproveitar, dadas as miñas condicións de imaxinación.Outro, con esta idea, tal vez fixese un tomo de filosofía lacrimosa; eu escribín esta lenda, que, aos que nada vexan no seu fondo, polo menos poderá entretelos un chisco.

I

Era nobre; nacera entre o estrondo das armas, e o insólito clamor dunha trompa de guerra non lle tería feito levantar a cabeza un intre, nin afastar os seus ollos un chisco do escuro pergamiño en que lía a derradeira cantiga dun trobador.Os que quixeran atopalo non o debían buscar no espacioso patio do seu castelo, onde os palafreneiros domaban os poldros, os paxes ensinaban a voar os falcóns e os soldados entretíñanse os días de lecer en afiaren o ferro da súa lanza contra unha pedra.-¿Onde está Manrique? ¿Onde está o voso señor? -preguntaba algunhas veces a súa nai.-Non sabemos -respondían os seus servidores-; acaso estará no claustro do mosteiro da Pena, sentado ao bordo da tumba, prestando oído a ver se sorprende algunha palabra da conversación dos mortos; ou na ponte, mirando correr unha tras outra as ondas do río por debaixo dos seus arcos; ou anicado na fendedura dunha rocha e entretido en contar as estrelas do ceo, sen seguir unha nube coa vista ou enxergar os fogos fatuos que cruzan coma un lóstrego sobre a face das lagoas. Xalundes ha estar, bardante de onde estea todo o mundo.Abofé que Manrique amaba a soidade, e amábaa de tal xeito, que algunhas veces desexaría non ter sombra, porque a súa sombra non o seguira a todas partes.Amaba a soidade porque no seu seo, dando corda á súa imaxinación, forxaba un mundo fantástico, habitado por estrañas creacións, fillas dos seus delirios e dos seus soños de poeta, porque Manrique era poeta; tanto, que nunca o satisfixeran as formas en que puidera fechar os seus pensamentos e nunca os fechara aos escribir.Cría que entre os vermellos rescaldos do lar habitaban espíritos de lume de mil cores, que galgaban coma insectos de ouro ao longo dos toros acesos, ou danzaban nunha luminosa rolda de faíscas no cume das chamas, e pasaba as horas mortas sentado nun tallo, onda a alta cheminea gótica, inmóbil e cos ollos fixos no lume.Cría que no fondo das ondas do río, entre o brión da fonte e sobre os vapores do lago, vivían unhas mulleres misteriosas, fadas, sílfides ou nereidas, que exhalaban queixumes e salaios ou cantaban e rían no monótono rumor da auga, rumor que oía silandeiro, tentando traducilo.Nas nubes, no ar, no fondo dos bosques, nas degresas das penas imaxinaba percibir formas ou escoitar sons misteriosos, formas de seres sobrenaturais, palabras inintelixíbeis que non podía comprender.¡Amar! Nacera para soñar o amor, non para o sentir. Amaba a todas as mulleres un intre: a esta porque era loura, a aquela porque tiña os beizos vermellos, á outra porque se acaneaba, ao andar, coma un xunco.Algunhas veces chegaba ao seu delirio ata o punto de ficar unha noite enteira mirando a lúa, que flotaba no ceo entre un vapor de prata, ou as estrelas, que tremían ao lonxe coma os cambiantes das pedras preciosas. Naquela longas noites de poético insomnio exclamaba:-Se é verdade, como o prior da Pena me dixo, que eses puntos de luz sexan mundos; se é verdade que

neste globo de nácara que rolda sobre as nubes habitan xentes, ¡que mulleres tan fermosas serán as mulleres desas rexións luminosas! Eu non hei poder velas, e non hei poder amalas... ¿Como será a súa fermosura?... ¿Como será o seu amor?...Manrique non estaba aínda tolo abondo para que o seguiran os rapaces, mais si o suficiente para falar e acenar a soas, que é por onde se empeza.

II

Sobre o Douro, que pasaba a lamber as reladas e escuras pedras das murallas de Soria, hai unha ponte que conduce da cidade ao antigo convento dos Templarios, que estendía as súas posesións ao longo da oposta marxe do río.Na época a que nos referimos, os cabaleiros da orde xa abandonaran as súas históricas fortalezas; mais aínda ficaban en pé os restos dos anchos torreóns dos seus muros; aínda se vían, como en parte se ven hoxe, cubertos de hedras e campaíñas brancas, os macizos arcos do seu claustro, as prolongadas galerías oxivais dos seus patios de armas, nas que suspiraba o vento cun laio, a axitar as altas herbas.Nos hortos e nos xardíns, os carreiros dos cales non tripaban había moitos anos as pegadas dos relixiosos, a vexetación, de seu abandonada, despregaba todos os seus adobíos, sen temor de que a man do home a mutilara, crendo embelecela.As plantas rubideiras gabeaban empolicándose polos vedraños toros das árbores; as avesías rúas de álamos, de cotelas que se tocaban e mesturaban entre si, cubríranse de relva; os cardos silvestres e as estrugas xermolaban no medio dos areados camiños, e nos anacos de fábrica próxima a se esborrallar, o saramago, flotando ao vento coma o penacho dunha cimeira, e as campaíñas brancas e azuis, bambeándose coma nunha randeeira sobre os seus longos e flexíbeis talos, pregoaban a victoria da destrucción e a ruína.Era de noite; unha noite de verán, temperada, chea de perfumes e de rumores apracíbeis, e cunha lúa branca e serena na metade dun ceo azul, luminoso.Manrique, presa a súa imaxinación dunha vertixe de poesía, despois de atravesar a ponte, dende onde contemplou un intre a negra silueta da cidade que se destacaba sobre o fondo dalgunhas nubes esbrancuxadas e lixeiras enroladas no horizonte, internouse nas desertas ruínas dos Templarios.Chegaba o solpor. A lúa, que se fora remontando paseniño, estaba xa no máis alto do ceo, cando ao entrar nunha escura alameda que conducía dende o derrubado claustro á marxe do Douro, Manrique ceibou un brado, un brado lene, afogado, mestura estraña de sorpresa, de temor e de xúbilo.No fondo da sombría alameda vira mexerse unha cousa branca que flotou un intre e desapareceu na escuridade. A orla do traxe dunha muller, dunha muller que cruzara o carreiro e se agochaba entre a follaxe, no mesmo intre en que o tolo soñador de quimeras imposíbeis penetraba nos xardíns.-¡Unha muller descoñecida!... ¡Neste sitio!... ¡A estas horas! Esa, esa é a muller que eu busco -exclamou Manrique; e lanzouse no seu seguimento, rápido coma unha seta.

III

Chegou ao punto en que vira perderse, entre a espesura das pólas, a muller misteriosa. Desaparecera. ¿Por onde? Alá lonxe, moi lonxe, creu albiscar por entre os cruzados toros das árbores coma unha claridade ou unha forma branca que se movía.-¡É ela, é ela, que leva ás nos pés e foxe coma unha sombra! -dixo, e precipitouse na súa busca, separando coas mans as redes da hedra que se estendían coma un tapiz duns a outros álamos. Chegou, a romper por entre a bouza e as plantas parasitas, ata unha especie de rechán que iluminaba a claridade do ceo... ¡Ninguén!-. ¡Ah!... por aquí, por aquí vai -exclamou entón-. Oio as súas pegadas sobre as follas secas, e o estralo do seu traxe, que arrastra polo chan e roza nos arbustos -e corría e corría coma un tolo, de aquí para acolá, e non a vía-. Pero seguen a soar as súas pegadas -murmurou outra vez-; creo que falou; non cabe dúbida, falou... O vento, que sotela entre as pólas; as follas, que semellan rezar en voz baixa, impedíronme oír o que dixo; pero non hai dúbida: vai por aí, falou..., falou... ¿En que idioma? Non sei; mais é unha lingua estranxeira...E volveu correr no seu seguimento. Degoxo inútil. Unhas veces crendo vela, outras pensando oíla; xa decatándose de que as pólas por entre as que desaparecera se movían, aínda agora coidando distinguir na area a pegada dos seus breves pés; logo, firmemente persuadido de que unha fragrancia especial, que aspiraba aos poucos, era un recendo pertencente a aquela muller, que se burlaba del compracéndose en fuxirlle por entre aquelas enguedelladas bouzas.Vagou algunhas horas dun lado a outro, fóra de si, agora parándose para escoitar, agora esvarando coas

maiores precaucións sobre a herba, agora nunha carreira frenética e desesperada.Avanzando, avanzando por entre os inmensos xardíns que enfeitaban a marxe do río, chegou por fin ao sopé das rochas sobre as que se levanta a ermida de San Saturio.-Tal vez, dende esta altura hei de poder orientarme para seguir as miñas pescudas a través dese confuso labirinto -exclamou, a agatuñar de pena en pena coa axuda da súa daga.Chegou á cima, dende ela dexérgase a cidade ao lonxe e unha gran parte do Douro, que se retorce aos seus pés, arrastrando unha corrente impetuosa e escura por entre curvas marxes que o apreixan.Manrique, unha vez no alto dos penedos, estendeu a vista ao seu redor, pero ao estendela e fixala ao cabo nun punto, non puido conter un xuramento.A luz da lúa tremelucía faiscando no ronsel que deixaba tras de si unha barca que se dirixía a todo remo á orela oposta.Naquela barca crera distinguir unha forma branca e esvelta, unha muller sen dúbida, a muller que vira nos Templarios, a muller dos seus soños, a realización das súas máis tolas esperanzas. Descolgouse dos penedos coa axilidade dun gamo, guindou ao chan a pucha, a redonda e longa pluma da cal podía empecelo para correr, e espíndose do ancho capote de veludo partiu coma un lóstrego cara á ponte.Maxinaba atravesala e chegar á cidade denantes que a barca tocase na ourela. ¡Que tolería! Cando Manrique chegou, arfante e cuberto de suor, á entrada, xa os que atravesaran o Douro pola banda de San Saturio entraban en Soria por unha das portas do muro, que naquel tempo chegaba ata a beira do río, nas augas do cal se retrataban as súas pardas ameas.

IV

Aínda que esvaída a súa esperanza de acadar os que entraran polo poxigo de San Saturio, non por iso o noso heroe deixou de saber a casa que na cidade podía acubillalos. Fixa na súa mente esta idea, penetrou na poboación e, dirixíndose cara ao barrio de San Xoán, comezou a vagar polas rúas ao chou.As rúas de Soria eran entón, e aínda o son, estreitas, escuras e tortuosas. Un silencio fondo reinaba nelas, silencio que só interrompían, agora o afastado ladro dun can, agora o rincho dun corcel que piafando facía soar a cadea que o suxeitaba ao presebe nas subterráneas cortes.Manrique, co oído atento a estes rumores da noite, que unhas veces lle semellaban as pegadas dalgunha persoa que dobrara xa a última revolta dunha quenlla deserta; outras, voces confusas de xentes que falaban ás súas costas e que a cada momento agardaba ver ao seu lado, andou algunhas horas a correr ás toas dun sitio para outro.Por último, detívose ao pé dun casarón de pedra, escuro e antiquísimo, e ao se deter brillaron os seus ollos cunha indescritíbel expresión de ledicia. Nunha das altas ventás oxivais daquel que puideramos chamar pazo víase un raio de luz temperada e lene, que pasando a través duns lixeiros colgadoiros de seda cor de rosa, reflectíase no mouro e regañado paredón da casa de en fronte.-Non cabe dúbida; aquí vive a miña descoñecida -murmurou o mozo en voz baixa e sen afastar un chisco os seus ollos da ventá gótica-; aquí vive... Ela entrou polo poxigo de San Saturio... Polo poxigo de San Saturio vénse a este barrio... Neste barrio hai unha casa onde, pasada a medianoite, aínda hai xente en vela... En vela... ¿Quen senón ela, que volve das súas nocturnas excursións, pode estalo a estas horas?... Non hai máis; esta é a súa casa.Nesta firme persuasión, e revolvendo na súa testa as máis tolas e fantásticas imaxinacións, agardou a alba fronte á ventá gótica, da que en toda a noite non faltou a luz nin el separou a vista un intre.Cando chegou o día, as macizas portas do arco que daba entrada ao casarón, e sobre a clave do cal se vían esculpidos os brasóns do seu dono, xiraron pesadamente sobre os gonzos, cun renxer prolongado e agudo. Un escudeiro apareceu no lintel cun feixe de chaves na man, refregando os ollos e ensinando ao boquexar unha caixa de dentes capaces de lle daren envexa a un crocodilo.Velo Manrique e chimpar á porta, foi todo obra dun intre.-¿Quen habita nesta casa? ¿Como se chama ela? ¿De onde é? ¿A que veu a Soria? ¿Ten esposo? Contesta, contesta, animal -esta foi a salutación que, abanándolle o brazo violentamente, lle dirixiu ao pobre escudeiro, quen, logo de o ollar un bo anaco de tempo cos ollos abraiados e parvos, lle contestou con voz tatexante pola sorpresa:-Nesta casa vive o moi honrado señor don Alonso de Valdecuellos, monteiro maior do noso señor rei, que, ferido na guerra contra os mouros, se atopa nesta cidade repóndose das súas fatigas.-Pero ¿e a súa filla? -interrompeu o mozo, inquedo-. ¿E a súa filla, ou irmá, ou esposa, ou o que sexa?-Non ten ningunha muller consigo.-¡Non ten ningunha!... Daquela ¿quen dorme alí naquel apousento, onde toda a noite vin arder unha luz?-¿Alí? Alí dorme o meu señor don Alonso, que, como está doente, mantén acesa a súa lámpada ata o abrente.Un alustro caendo de súpeto aos seus pés non lle houbera causado máis aglaio có que lle causaron estas

palabras.

V

-Eu heina atopar, heina atopar; e se a atopo, estou case certo que hei de coñecela... ¿En que? Iso é o que non poderei dicir..., pero hei de coñecela. O eco da súa pisada ou unha soa palabra súa que volva oír, un extremo do seu traxe, un só extremo que volva ver, abondaríanme para conseguilo. Noite e día estou mirando flotaren diante dos meus ollos aquelas dobras dunha tea diáfana e branquísima; noite e día estanme a soar aquí dentro, dentro da testa, o crepitar do seu traxe, o confuso rumor das súas inintelixíbeis palabras. ¿Que dixo?... ¿Que dixo?... ¡Ah!, se eu puidera saber o que dixo, acaso...; mais aínda sen o saber, heina atopar...; heina atopar; dámo o corazón, e o meu corazón non me engana nunca. Verdade é que xa percorrín inutilmente todas as rúas de Soria; que botei noites e noites ao relento, feito poste dunha esquina; que gastei máis de vinte dobras de ouro en facer parolar a donas e escudeiros; que lle dei auga bendita en San Nicolás a unha vella, acochada con tal arte no seu manto de anascote, que se me figurou unha deidade; e ao saír da Colexiata, unha noite de matinas, seguín coma un parvo a padiola do Arcediago, crendo que o extremo dos seus saións era o traxe da miña descoñecida; pero non importa...; eu heina de atopar, e a gloria de posuíla ha exceder con seguranza o traballo de procurala."¿Como serán os seus ollos?... Deben de ser azuis, azuis e húmidos coma o ceo da noite; gusto tanto dos ollos desa cor; son tan expresivos, tan melancólicos, tan... Si..., non hai dúbida: azuis deben ser, azuis son con seguridade e os seus cabelos, negros, moi negros e longos para que floten... Paréceme que os vin flotar aquela noite, á par do seu traxe, e eran negros...; non me trabuco, non; eran negros."¡E como lle campan uns ollos azuis moi esgazados e adurmiñados, e unha cabeleira solta, flotante e escura, a unha muller alta...; porque... ela é alta, alta e esvelta coma eses anxos das portadas das nosas basílicas, as ovaladas facianas dos cales envolven nun misterioso crepúsculo as sombras dos seus doseis de granito!"¡A súa voz!... A súa voz oína...; a súa voz é maina coma o rumor do vento nas follas dos álamos, e o seu andar compasado e maxestoso coma as cadencias dunha música."E esa muller, que é fermosa coma o máis fermoso dos meus soños de adolescente, que pensa como eu penso, que gusta do que eu gusto, que odia o que eu odio, que é un espírito irmán do meu espírito, que é o complemento do meu ser, ¿non se ha sentir conmovida ao me atopar? ¿Non me ha de amar como eu a hei amar, como a amo xa con todas as forzas da miña vida, con todas as facultades da miña alma?"Vamos, vamos ao sitio onde a vin a primeira e única vez que a vin... Quen sabe se, caprichosa coma min, amiga da soidade e do misterio, coma todas as almas soñadoras, se comprace en vagar por entre as ruínas no silencio da noite.

Dous meses transcorreran dende que o escudeiro de don Alonso de Valdecuellos desenganou ao iluso Manrique; dous meses durante os cales en cada hora botara as contas da vella, que a realidade esvaía dun sopro; dous meses durante os cales buscara en van aquela muller descoñecida, cun absurdo amor que lle ía medrando na súa alma, mercé ás aínda máis absurdas cavilacións súas, cando, logo de atravesar, cativado nestas ideas, a ponte que conduce aos Templarios, o namorado mozo se perdeu entre os ensarillados carrouchos dos seus xardíns.

VI

A noite estaba calma e fermosa; a lúa brillaba en toda a súa plenitude no máis alto do ceo, e o vento salaiaba cun rumor docísimo entre as follas das árbores.Manrique chegou ao claustro, espallou a vista polo seu recinto e mirou a través das macizas columnas das súas arcadas... Estaba deserto.Saíu del, encamiñou os seus pasos cara á escura alameda que conduce ao Douro, e aínda non penetrara nela, cando dos seus beizos escapou un berro de xúbilo.Vira flotar un intre e desaparecer, o extremo do traxe branco, do traxe branco da muller dos seus soños, da muller que xa amaba coma un tolo.Corre, corre na súa busca; chega ao sitio en que a viu desaparecer; pero ao chegar detense, chanta os arrepiados ollos no chan, fica inmóbil un anaco; un lixeiro tremor nervioso axita os seus membros, un tremor que vai medrando, que vai medrando, e ofrece os síntomas dunha verdadeira convulsión, e prorrompe, por fin, nunha gargallada, nunha gargallada sonora, estridente, horríbel.Aquela cousa branca, lixeira, flotante, volvera brillar perante os seus ollos; pero brillara aos seus pés un intre, non máis dun intre.Era un raio de lúa, un raio de lúa que penetraba a intervalos por entre a verde bóveda das árbores cando o

vento movía as pólas.

Decorreran algúns anos. Manrique, sentado nun sitial, a carón da alta chimenea gótica do seu castelo, case inmóbil, e cun ollar vago e inquedo coma o dun pasmón, a penas prestaba atención nin aos afagos da súa nai nin aos consolos dos seus servos.-Ti es mozo, ti es fermoso -dicíalle aquela-. ¿Por que te consomes na soidade? ¿Por que non buscas unha muller a quen ames, e que amándote poida facerte feliz?-¡O amor!... O amor é un raio de lúa -murmuraba o mozo.-¿Por que non acordades dese desleixo? -dicíalle un dos seus escudeiros-. Vestídesvos de ferro de pés a cabeza; mandades despregar ao ar o voso pendón de home rico, e marchamos á guerra. Na guerra encóntrase a gloria.-¡A gloria!... A gloria é un raio de lúa.-¿Queredes que vos diga unha cantiga, a última que compuxo mosén Arnaldo, o trobeiro provenzal?-¡Non! ¡Non! -exclamou por último o mozo, incorporándose alporizado no seu sitial-. Non quero ren...; é dicir, si quero; quero que me deixedes só... Cantigas..., mulleres..., glorias..., ledicia..., mentiras todo, pantasmas vas que formamos no noso maxín e vestimos ao noso antollo, e amámolas e corremos tras delas, ¿para que? Para atopar un raio de lúa.Manrique estaba tolo; polo menos, todo o mundo o cría así. A min, pola contra, figurábaseme que o que fixera fora recobrar o xuízo.

Crede en DeusGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerCrede en Deus


(Cantiga provenzal)

Eu fun o verdadeiro Teobaldo de Montagut, barón de Fortcastell. Nobre ou vilán, señor peiteiro, ti, calquera que sexas, que te detés un intre á beira da miña sepultura, cre en Deus como eu crin e prégalle por min.

I

Nobres aventureiros que, posta a lanza na bolsa da coxa, caída a viseira do casco e xinetes sobre un corcel poderoso, percorredes a terra sen máis patrimonio que o voso nome clarísimo e a vosa montante, procurando honra e prez na profesión das armas: se ao atravesar o esgrevio val de Montagut vos sorprendeu nel a treboada e a noite e atopastes un abeiro nas ruínas do mosteiro que aínda se ve no seu fondo, oídeme.

II

Pegureiros que seguides con lento paso as vosas brancas ovellas, que pacen esparexidas polos outeiros e as chairas; se ao conducilas á beira do transparente regueiro que corre, forcexa e chouta entre os penedos do val de Montagut, no rigor do verán e nunha sesta de lume, atopastes a sombra e o repouso ao pé das esborralladas arcadas do mosteiro, con piares de brión que bican as ondas, oídeme.

III

Nenas das veciñas aldeas, lirios silvestres que medrades ledos ao agarimo da vosa humildade: se na mañá do santo patrón destes lugares, ao baixar ao val de Montagut a coller trevos e margaridas con que enfeitar o seu retablo, vencendo o temor que vos inspira o avesedo mosteiro que se alza entre as súas penas, penetrastes no seu claustro mudo e deserto para vagar entre as súas abandonadas tumbas, no bordo das cales medran as margaridas máis nobres e os xacintos máis azuis, oídeme.

IV

Ti, nobre cabaleiro, tal vez ao lampo dun alustro; ti, pastor errante, queimado polas raiolas; ti, en fin, fermosa rapaza, cuberta aínda con pingadas de rosada, semellantes a bágoas: todos teredes visto naquel santo lugar unha campa, unha campa humilde. Antes compúñana unha pedra basta e unha cruz de pao; a cruz desapareceu e só fica a pedra. Nesta campa, inscrición da cal é o alcume do meu canto, repousa en paz o derradeiro barón de Fortcastell, Teobaldo de Montagut, de quen vos vou referir a peregrina historia.

*

I

Cando a nobre condesa de Montagut estaba preñada do seu primoxénito, Teobaldo, tivo un soño misterioso e terríbel. Se cadra un aviso de Deus; tal vez unha fantasía va que o tempo realizou máis adiante. Soñou que no seu seo xeraba unha serpe, unha serpe monstruosa que botaba agudos asubíos, e agora a se arrastrar entre a miúda herba, agora a se repregar sobre si para choutar, fuxiu da súa vista, agochándose, finalmente, entre unhas silveiras.-¡Alí está, alí está! -berraba a condesa no seu horríbel pesadelo, sinalándolles aos seus serventes a silveira na que se agochara o noxento réptil.Cando os seus serventes chegaron lixeiros ao punto que a nobre dama, inmóbil e presa dun fondo terror, lles sinalaba aínda co dedo, unha branca pomba levantouse de entre a touza e remontouse ás nubes.A serpe desaparecera.

II

Teobaldo veu ao mundo. A súa nai finou ao dalo a luz; o seu pai pereceu algúns anos despois nunha emboscada, pelexando como bo contra os inimigos de Deus.Dende este punto, a xuventude do primoxénito de Fortcastell só se pode compara a un furacán. Por onde pasaba víase sinalando o seu camiño un rastro de bágoas e de sangue. Aforcaba aos seus peiteiros, batíase cos seus iguais, perseguía as doncelas, bouraba nos monxes, e nas súas blasfemias e xuramentos, nin deixaba santo en paz nin cousa sagrada da que non maldicira.

III

Un día que saíu de caza e que, como era o seu costume, fixo entrar a se gorecer da chuvia toda a súa endiañada comitiva de paxes licenciosos, arqueiros desalmados e servos envilecidos, con cans, cabalos e xerifaltes, na igrexa dunha aldea dos seus dominios, un venerábel sacerdote, arrostrando a súa cólera e sen temer as violentas arroutadas do seu carácter impetuoso, conxurouno, no nome do ceo e levando unha hostia consagrada nas súas mans, a que abandonase aquel lugar e fose a pé e cun bordón de romeiro a pedirlle ao Papa a absolución das súas culpas.-¡Déixame en paz, vello tolo! -exclamou Teobaldo ao oílo-; déixame en paz, ou xa que non atopei unha soa peza durante o día, céiboche os meus cans e cázote coma un xabaril para me distraer.

IV

Teobaldo era home de facer o que dicía. O sacerdote, emporiso, limitouse a contestarlle.-Fai o que queiras; pero ten presente que hai un Deus que castiga e perdoa, e que se morro ás túas mans borrará as miñas culpas do libro da súa indignación para escribir o teu nome e facerche expiar o teu crime.-¡Un Deus que castiga e perdoa! -prorrompeu o sacrílego barón cunha gargallada-. Eu non creo en Deus, e para darche unha proba, vou cumprir o que che prometín, porque aínda que pouco rezador, son amigo de non faltar ás miñas palabras. ¡Raimundo! ¡Xerardo! ¡Pedro! Acirrade a manda, dádeme a seta, tocade o alalí nas vosas trompas, que imos darlle caza a ese imbécil, aínda que suba aos retablos dos seus altares.

V

Xa, logo de dubidar un intre a unha nova orde do seu señor, comezaban os paxes a desatar os lebreiros, que abouxaban a igrexa cos seus ladros; xa o barón armara a súa bésta, rindo cun riso de Satanás, e o venerábel sacerdote, murmurando unha pregaria, elevaba os seus ollos ao ceo e esperaba tranquilo a morte, cando se oíu fóra do sagrado recinto unha barafunda terríbel, brúos de trompas que facían sinais de axotar e berros de: "¡Ao xabaril! ¡Ao xabaril! ¡Polas touzas! ¡Cara ao monte!" Teobaldo, ao anuncio da desexada res, correu cara ás portas do santuario, ebrio de ledicia; tras el foron os seus serventes, e cos seus serventes, os cabalos e os lebreiros.

VI

-¿Por onde vai o xabaril? -preguntou o barón, subindo ao seu corcel sen se apoiar na estribeira nin desarmar a bésta.-Pola valgada que se estende ao sopé deses cotarelos -contestáronlle.Sen escoitar a última palabra, o arroutado cazador fundiu o seu aguillón de ouro na illarga do cabalo, que partiu axiña. Tras del partiron todos.Os habitantes da aldea, que foron os primeiros en daren a voz de alarma, e que ao se achegar o terríbel animal se goreceran nas súas choupanas, asomaron timidamente a cabeza aos couzóns das ventás, e cando viron desaparecer a infernal comitiva por entre a fronde da espesura persignáronse en silencio.

VII

Teobaldo ía diante de todos. O seu corcel, máis lixeiro ou máis castigado có dos seus servidores, seguía tan de preto a res, que dúas ou tres veces, deixándolle a rédea sobre o pescozo ao fogoso bruto, se empinara sobre as estribeiras e botara ao ombro a bésta para ferilo. Mais o xabaril, que só dexergaba a intervalos entre as mestas matagueiras, volvía desaparecer da súa vista para se amosar de novo fóra do alcance da súa arma.Así correu moitas horas, atravesou as vagantas do val, o pedrallento leito do río, e internándose nun bosque inmenso, perdeuse entre as súas avesedas revoltas, decote fixos os ollos na cobizada res, decote crendo alcanzala, decote véndose burlado pola súa axilidade marabillosa.

VIII

Por último, puido atopar unha ocasión propicia; tendeu o brazo e voou a seta, que foi cravarse tremendo no ombreiro do terríbel animal, que deu un chouto e un espantoso bufo.-¡Morto está! -exclama cun brado de ledicia o cazador, volvendo fundir por centésima vez o aguillón na sanguiñenta illarga do seu cabalo-. ¡Morto está! En balde foxe. O rastro do sangue que bota marca o seu camiño -e a dicir isto, comezou a facer na bucina o sinal do triunfo para que a oísen os seus servos.Naquel intre, o corcel detívose, afrouxaron as súas pernas, un lixeiro tremor axitou os seus contraídos músculos e caeu redondo ao chan, expulsando polo inchado nariz, cuberto de escuma, un cano de sangue.Morrera de fatiga, morrera cando a carreira do ferido xabaril comezaba a se acurtar, cando abondaba un só esforzo máis para o alcanzar.

IX

Pintar a ira do colérico Teobaldo sería imposíbel. Repetir as súas maldicións e os seus xuramentos, só repetilas, sería escandaloso e impío. Chamou a grandes voces aos seus servidores, e unicamente lle contestou o eco naquelas inmensas soidades, e arrincou os cabelos e repenou as barbas, presa da máis espantosa desesperación.-Seguireino á carreira, aínda cando teña que rebentar -exclamou, por fin, armando de novo a súa bésta e dispóndose a seguir a res; mais naquel intre sentiu ruído ás súas costas, entreabríronse as pólas da espesura e presentouse perante os seus ollos un paxe que traía do destro un corcel negro coma a noite.-O ceo envíamo -dixo o cazador lanzándose sobre o seu lombo, áxil coma un gamo.O paxe era magro, moi magro, e amarelo coma a morte, sorriu dun xeito estraño ao presentarlle a rédea.

X

O cabalo rinchou cunha forza que fixo estremecer o bosque; deu un brinco incríbel, un brinco no que se levantou máis de dez varas do chan, e o ar comezou a zoar aos oídos do xinete como zoa unha pedra guindada pola funda. Partira ao escape; pero a un escape tan rápido, que, receoso de perder os estribos e

caer a terra turbado pola vertixe, tivo que pechar os ollos e agarrarse con ambas as mans ás súas flotantes crinas.E sen axitar as súas rédeas, sen ferilo co aguillón nin animalo coa voz, o corcel galgaba, galgaba sen se deter. ¿Canto tempo galgou Teobaldo con el sen saber por ónde, sentindo que as pólas lle losqueaban a face ao pasar, e as silveiras esgazaban os seus vestidos, e o vento asubiaba ao seu redor? Ninguén o sabe.

XI

Cando, recobrados os folgos, abriu os ollos un intre para botar arredor súa unha ollada inqueda, atopouse lonxe, moi lonxe de Montagut e nuns lugares para el completamente estraños. O corcel galgaba, galgaba sen se deter, e árbores, rochas, castelos e aldeas pasaban á súa beira coma unha exhalación. Novos e novos horizontes abríanse perante a súa vista; horizontes que se lle borraban para deixaren lugar a outros máis e máis descoñecidos. Vales angostos, esgrevios polos colosais fragmentos de granito que as tempestades arrincaran do cume das montañas; ledas campiñas cubertas dun tapiz de vizo e sementadas de brancos casais; desertos sen límites, onde fervían as areas calcinadas polas raiolas dun sol de lume; vastas soidades, chairas inmensas, rexións de eternas neves, onde os xigantescos carambelos asemellaban, destacándose sobre un ceo gris e escuro, brancas pantasmas que estendían os seus brazos para asilo polos cabelos ao pasar: todo isto, e un milleiro doutras cousas que eu non poderei dicirvos, viu na súa fantástica carreira, tanto que, envolto nunha brétema escura, deixou de percibir o ruído que producían os cascos do cabalo ao ferir a terra.

*I

Nobres cabaleiros, sinxelos pegureiros, fermosas nenas que escoitades o meu relato: se vos marabilla o que conto, non coidedes que é unha fábula tecida ao meu antollo para sorprender a vosa credulidade. De boca en boca chegou ata min esta tradición, e a lenda do sepulcro, que aínda subsiste no mosteiro de Montagut, é un testemuño irrecusábel da veracidade das miñas palabras.Crede, xa que logo, o que dixen, e crede o que aínda me resta por dicir, que é tan certo coma o anterior, aínda que máis marabilloso. Eu poderei acaso adobiar con algunhas galas da poesía o nu esqueleto desta sinxela e terríbel historia; mais nunca me afastarei un chisco da verdade á mantenta.

II

Cando Teobaldo deixou de percibir as pegadas do seu corcel e se sentiu lanzado no baleiro, non puido reprimir un involuntario estarrecemento de terror. Ata entón crera que os obxectos que se representaban aos seus ollos eran pantasmas da súa imaxinación, turbada polo vágado, e que o seu corcel galgaba desbocado, é verdade; máis galgaba sen saír do termo do seu señorío. Xa non tiña dúbida de que era o xoguete dun poder sobrenatural que o arrastraba, sen que soubese a ónde, a través daquelas brétemas escuras, daquelas nubes de formas caprichosas e fantásticas, no seo das cales, que se iluminaba por veces co resplandor dun lóstrego, cría distinguir as ferventes charamuzas, próximas a se desprenderen.O corcel galgaba, ou, mellor dito, nadaba naquel océano de vapores calixinosos e acesos, e as marabillas do ceo comezaron a se despregar, unhas tras doutras, perante os espaventados ollos do seu xinete.

III

Cabalgando sobre as nubes, vestidos de cumpridas túnicas con orlas de lume, ceiba ao furacán a acesa cabeleira e brandindo as súas espadas, que alustran botando moxenas de azuída luz, viu os anxos, ministros da carraxe do Señor, cruzaren coma un formidábel exército sobre as ás da tempestade.E gabeou máis alto e creu dexergar ao lonxe as tormentosas nubes, semellantes a un mar de lava, e oíu bruar o trebón aos seus pés como brúa o Océano azoutando a rocha dende a cima na que o contempla o abraiado peregrino.

IV

E viu o arcanxo, branco coma a neve, que, sentado sobre un inmenso globo de cristal, o dirixe polo espacio nas noites serenas, coma un navío de prata sobre a superficie dun lago azul.E viu o sol volteando aceso sobre os seus eixes de ouro nunha atmosfera de cores e lume, e no seu foco os ígneos espíritos que habitan incólumes entre as chamas e dende o seu ardente seo, entóanlle ao Creador himnos de ledicia.Viu os fíos de luz imperceptíbeis que atan os homes ás estrelas e viu o arco da vella, botado coma unha ponte colosal sobre o abismo que separa o primeiro ceo do segundo.

V

Por unha escada misteriosa viu baixar as almas á terra; viu baixar moitas e subir poucas. Cada unha daquelas almas inocentes ía acompañada dun arcanxo purísimo, que a cubría coa sombra das súas ás. Os que tornaban sós, tornaban silandeiros e con bágoas nos ollos; os que non, subían cantando como soben as lavercas nas mañás de abril.Despois, as neboeiras rosadas e azuis, que flotaban no espacio coma cortinas de gasa transparente, racharon como o día de gloria esgaza nos nosos templos o veo dos altares, e o paraíso dos xustos ofreceuse ás súas miradas abraiante e magnífico.

VI

Alí estaban os santos profetas que habedes de ter visto bastamente esculpidos nas portadas de pedra das nosas catedrais; alí as virxes luminosas, que tenta en balde copiar dos seus soños o pintor nos vidros de cores das oxivas; alí os querubíns coas súas longas e flotantes vestiduras e os seus nimbos de ouro, coma os das táboas dos altares; alí, en fin, coroada de estrelas, vestida de luz, rodeada de todas as xerarquías celestes, e fermosa sobre toda ponderación, a Nosa Señora de Montserrat, a Nai de Deus, a Raíña dos arcanxos, o abeiro dos pecadores e o consolo dos aflixidos.

VII

Alén do paraíso dos xustos; alén do trebón onde se asenta a Virxe María, o ánimo de Teobaldo arrepiouse temeroso, e un fondo pavor apoderouse da súa alma. A eterna soidade, o eterno silencio, viven naquelas rexións que conducen ao misterioso santuario do Señor. De cando en cando azoutaba a súa fronte unha raxada de ar, frío coma a folla dun puñal, que alporizaba os seus cabelos de horror e penetraba ata a medula dos seus ósos, raxadas semellantes ás que lles anunciaban aos profetas a aproximación do espírito divino. Por fin chegou a un punto onde creu percibir un rumor xordo, que podería compararse ao zunido arredado dun enxame de abellas cando, nas tardes de outono, revoan arredor das derradeiras flores.

VIII

Atravesaba esa fantástica rexión a onde van todos os acentos da Terra, os sons que dicimos que se esvaen, as palabras que xulgamos que se perden no ar, os queixumes que cremos que ninguén oe.Aquí, nun círculo harmónico, flotan as pregarias dos nenos, as oracións das virxes, os salmos dos piadosos eremitas, as peticións dos humildes, as castas palabras dos limpos de corazón, as resignadas queixas dos que padecen, os ais dos que sofren e os himnos dos que esperan. Teobaldo oíu entre aquelas voces, que latexan aínda no éter luminoso, a voz da súa santa nai, que pedía a Deus por el; pero non oíu a súa.

IX

Máis alá feriron os seus oídos, cun estrondo discordante, un milleiro de acentos ásperos e roucos, blasfemias, berros de vinganza, cantares de orxías, palabras lúbricas, maldicións da desesperación, ameazas da impotencia e xuramentos sacrílegos da impiedade.Teobaldo atravesou o segundo círculo coa rapidez que o meteoro cruza o ceo nunha tarde de verán, por non oír a súa voz, que vibraba alí soante e atronadora, sobrepóndose ás outras voces no medio daquel concerto infernal.-¡Non creo en Deus! ¡Non creo en Deus! -dicía aínda o seu acento, mexéndose naquel océano de blasfemias; e Teobaldo comezaba a crer.

X

Deixou atrás aquelas rexións e atravesou outras inmensidades cheas de visións terríbeis, que nin el puido comprender nin eu acerto a concibir, e chegou, ao cabo, ao derradeiro círculo da espiral dos ceos, onde os serafíns adoraban o Señor, cuberto o rostro coas triples ás e prosternados aos seus pés.Quixo miralo.Un alento de lume abrasou a súa face, un mar de luz escureceu os seus ollos, un trebón xigante resoou nos seus oídos, e arrincado do corcel e guindado ao baleiro coma a pedra candente que guinda un volcán, sentiuse baixar e baixar, sen caer nunca; cego, aburado e enxordado, como caería o anxo rebelde cando Deus derrubou o pedestal da súa fachenda cun sopro dos seus beizos.

*I

A noite pechara e o vento xemía abanando as follas das árbores, por entre a ramallada das cales esvaraba un lene raio de lúa, cando Teobaldo, alpeirándose sobre o cóbado e refregando os ollos coma se acordara dun fondo soño, estendeu arredor unha ollada e atopouse no mesmo bosque onde feriu o xabaril, onde caeu morto o seu corcel, onde lle deron aquela fantástica cabalgadura que o arrastrara a unhas rexións descoñecidas e misteriosas.Un silencio de morte reinaba ao seu redor; un silencio que só interrompía o arredado brúo dos cervos, o temeroso murmurio das follas e o eco dunha campá distante que de cando en cando traía o vento nos seus refachos.-Soñaría -dixo o barón, e emprendeu o seu camiño ao través do bosque, e saíu, á fin, á chaira.

II

Ao lonxe, e sobre as rochas de Montagut, viu destacarse a negra silueta do seu castelo sobre o fondo azulado e transparente do ceo da noite.-O meu castelo está lonxe -murmurou-; esperarei o día nun lugar próximo -e dirixiuse ao lugar. Chamou a unha porta.-¿Quen sodes? -preguntáronlle.-O barón de Fortcastell -respondeu, e ríronselle na súa cara. Chamou a outra.-¿Quen sodes e que queredes? -volveron preguntarlle.-O voso señor -teimou o cabaleiro, sorprendido de que non o coñeceran-; Teobaldo de Montagut.-¡Teobaldo de Montagut! -dixo alporizada a súa interlocutora, que era unha vella-. ¡Teobaldo de Montagut, o do conto!... ¡Bah!... Seguide o voso camiño e non veñades sacar do seu soño as xentes honradas para lles dicir chacotas insulsas.

III

Teobaldo, abraiado, abandonou a aldea e dirixiuse ao castelo, ás portas do cal chegou cando a penas lumbrigaba. O foxo estaba cegado coas pedras de cantería das esborralladas ameas; a ponte levadiza, inútil xa, apodrentaba pendurada aínda dos seus fortes tirantes de ferro, cubertos de ferruxe pola acción dos anos;

na torre da homenaxe tanguía paseniño unha campá; fronte ao arco principal da fortaleza, e sobre unha peaña de granito elevábase unha cruz; nos muros non se vía tan sequera un soldado, e confuso e xordo, semellaba que do seu seo se elevaba coma un murmurio distante, un himno relixioso, grave, solemne e magnífico.-¡E este é o meu castelo, non cabe dúbida! -dicía Teobaldo, paseando a súa inqueda mirada dun punto a outro, sen acertar a comprender o que pasaba-. ¡Aquel é o meu escudo gravado aínda sobre a clave do arco! ¡Ese é o val de Montagut! ¡Estas terras que domina o señorío de Fortcastell!...Naquel intre, as pesadas follas da porta xiraron sobre os gonzos e apareceu no seu lintel un relixioso.

IV

-¿Quen sodes e que facedes aquí? -preguntoulle Teobaldo ao monxe.-Eu son -contestoulle este- un humilde servidor de Deus, relixioso do mosteiro de Montagut.-Mais... -interrompeu o barón- Montagut ¿non é un señorío?-Foino... -proseguiu o monxe- hai moito tempo... Ao seu derradeiro señor, segundo contan, levouno o demo, e como non tiña ninguén que o sucedera no feudo, os condes soberanos fixeron doazón destas terras aos relixiosos da nosa regra, que están aquí dende haberá cousa duns cen a cento vinte anos. E vós, ¿quen sodes?-Eu... -tatabexou o señor de Fortcastell, logo dun longo anaco de silencio-, eu son... un miserábel pecador que, arrepentido das súas faltas, vén confesarllas ao voso abade e pedirlle que o admita no seo da súa relixión.

O miserereGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO Miserere


(Lenda relixiosa)

Hai algúns meses que, visitando a célebre abadía de Fitero e ocupándome en remexer nalgúns volumes da súa abandonada biblioteca, descubrín nun dos seus recantos dous ou tres cadernos de música bastante antigos, cubertos de po e mesmo comezados a rillar polos ratos.Era un Miserere.Eu non sei a música; pero téñolle tanta afección que, aínda sen a entender, adoito coller ás veces a partitura dunha ópera e paso as horas mortas a follear as súas páxinas, a mirar os grupos de notas máis ou menos amoreadas, as raias, os semicírculos, os triángulos e as especies de etcéteras que chaman chaves, e todo isto sen comprender ren nin sacar ningunha caste de proveito.Consecuente coa miña teima, repasei os cadernos, e o primeiro que me chamou a atención foi que, aínda que na derradeira páxina había esta palabra latina, tan vulgar en todas as obras, finis, a verdade era que o Miserere non estaba rematado, porque a música non alcanzaba senón ata o décimo versículo.Isto foi, sen dúbida, o que me chamou a atención primeiramente; pero logo que me fixei un pouco nas follas de música, chocoume aínda máis o observar que en vez destas palabras italianas que poñen en todas, como maestoso, allegro, ritardando, più vivo, a piacere, había unhas liñas escritas con letra moi miúda e en alemán, das cales algunhas servían para advertir cousas tan difíciles de facer coma isto: "Estralan... estralan os ósos, e das súas medulas ha de semellar que saen os berros"; ou estoutra: "A corda ouvea sen discordar, o metal abouxa sen enxordecer; por iso soa todo e non se confunde nada, e todo é a humanidade que salouca e xeme"; ou a máis orixinal de todas, sen dúbida, recomendaba ao pé do derradeiro versículo: "As notas son ósos cubertos de carne; lume inextinguíbel, os ceos e a súa harmonía... ¡forza!..., forza e dozura. "-¿Sabedes que é isto? -pregunteille a un velliño que me acompañaba, ao rematar de medio traducir estas liñas, que me semellaban frases escritas por un tolo.O ancián contoume daquela a lenda que vos vou referir.

I

Hai xa moitos anos, nunha noite chuviñosa e escura, chegou á porta claustral desta abadía un romeiro e pediu un pouco de lume para enxugar as súas roupas, un anaco de pan con que satisfacer a súa fame e un albergue calquera onde agardar a mañá e proseguir coa luz do sol o seu camiño.A súa modesta colación, o seu pobre leito e a súa acesa lareira puxo o irmán a quen se lle fixo esta demanda a disposición do camiñante, ao cal, logo de que se repuxo da súa canseira, interrogou acerca do obxecto da súa romaxe e do punto a que se encamiñaba.-Eu son músico -respondeu o interpelado-. Nacín moi lonxe de aquí, e na miña patria gocei un día de gran renome. Na miña xuventude fixen da miña arte unha arma poderosa de seducción e acendín con ela paixóns que me arrastraron a un crime. Na miña vellez quero converter ao ben as facultades que empreguei para o mal, redimíndome por onde mesmo me puiden condenar.Como as enigmáticas palabras do descoñecido non lle pareceran de todo claras ao irmán leigo, en quen xa comezaba a curiosidade a espertar, e instigado por esta continuara nas súas preguntas, o seu interlocutor proseguiu deste xeito:-Choraba eu no fondo da miña alma a culpa que cometera; mais ao tentar pedirlle a Deus misericordia non atopaba palabras para expresar dignamente o meu arrepentimento, cando un día se fixaron os meus ollos por casualidade sobre un libro santo. Abrín aquel libro, e nunha das súas páxinas atopei un xigante berro de contricción verdadeira, un salmo de David, o que comeza: Miserere mei, Deus! Dende o intre en que lin as

súas estrofas, o meu único pensamento foi achar unha forma musical tan magnífica, tan sublime, que abondase para conter o grandioso himno de dor do Rei Profeta. Aínda non a atopei; mais de lograr expresar o que sinto no meu corazón, o que oio confusamente na miña cabeza, estou seguro de facer un Miserere tal e tan marabilloso, que non teñan oído outro semellante os nacidos; tan e tan desgarrador, que ao escoitaren o primeiro acorde os arcanxos dirán comigo, cubertos os ollos de bágoas e dirixíndose ao Señor: "¡Misericordia!", e o Señor teraa da súa pobre criatura.O romeiro, ao chegar a este punto da súa narración, calou por un instante, e logo, bafexando un salaio, volveu coller o fío do seu discurso. O irmán leigo, algúns dependentes da abadía e dous ou tres pegureiros da granxa dos freires que formaban o círculo arredor da lareira, escoitábano nun fondo silencio.-Logo -continuou- de percorrer toda a Alemaña, toda Italia e a meirande parte deste país clásico para a música relixiosa, aínda non oín un Miserere en que poida inspirarme, nin un, tan sequera un, e oín tantos, que podo dicir que os oín todos.-¿Todos? -dixo entón, interrompéndoo, un dos rabadáns-. ¿A que non tedes oído aínda o Miserere da Montaña?-¡O Miserere da Montaña! -exclamou o músico con ar de estrañeza-. ¿Que Miserere é ese?-¿Non dixen eu? -murmurou o campesiño, e logo proseguiu cunha entoación misteriosa-: Ese Miserere, que só oen por casualidade os que, coma min, andan día e noite tralo gando por entre as touzas e penedais, é toda unha historia, unha historia moi antiga, pero tan verdadeira coma, ao parecer, incríbel."É o caso que no máis esgrevio deses cordais de montañas que lindan o horizonte do val, no fondo do cal está a abadía, houbo hai moitos anos, ¡que digo moitos anos!, moitos séculos, un mosteiro famoso, o cal, ao que semella, edificou pola súa conta un señor cos bens que lle había de legar ao seu fillo, a quen desherdou ao morrer, en pena das súas maldades. Ata aquí todo foi bo; pero o caso é que este fillo, que polo que se ha de ver máis adiante debeu ser da pelica do demo, se non era o mesmo demo en persoa, sabedor de que os seus bens estaban en poder dos relixiosos e de que o seu castelo se transformara en igrexa, axuntou uns cantos bandoleiros, camaradas seus na vida de perdición que emprendera ao abandonar a casa dos seus pais, e unha noite de Xoves Santo, en que os monxes se achaban no coro, e no intre mesmo en que ían comezar ou comezaran o Miserere prendéronlle lume ao mosteiro, saquearon a igrexa, e un si, outro tamén, dise que non deixaron freire con vida. Logo desta atrocidade marcharon os bandidos, e o seu instigador con eles, ónde non se sabe, aos profundos tal vez. As lapas esborrallaron o mosteiro; da igrexa aínda fican en pé as ruínas sobre o cóncavo petouto de onde nace o cadoiro que, despois de se esfragar de penedo en penedo, forma o regueiro que vén bañar os muros desta abadía.-Pero -interrompeu impaciente o músico- ¿e o Miserere?-Agardade -continuou con gran retranca o rabadán-, que todo ha ir por partes.Dito o cal, seguiu daquela a súa historia:-As xentes do contorno escandalizáronse do crime: de pais a fillos e de fillos a netos referiuse con horror nas longas noites de velada; pero o que mantén máis viva a súa memoria é que todos os anos, tal noite coma na que se consumou, vense brillar luces ao través das rotas ventás da igrexa, e óese coma unha especie de música estraña e uns cantos lúgubres e aterradores que se perciben a intervalos nas lufadas. Son os monxes, quen, mortos tal vez sen se acharen preparados para se presentar no tribunal de Deus limpos de toda culpa, veñen aínda do purgatorio a impetrar a súa misericordia cantando o Miserere.Os circunstantes olláronse uns a outros con acenos de incredulidade; só o romeiro, que semellaba vivamente preocupado coa narración da historia, lle preguntou con ansiedade ao que a referira:-¿E dicides que ese portento se repite aínda?-Dentro de tres horas ha comezar sen ningunha falta, porque precisamente esta noite é a do Xoves Santo e acaban de dar as oito no reloxo da abadía.-¿A que distancia se atopa o mosteiro?-A unha legua e media escasa.-Pero ¿que facedes? ¿Onde ides cunha noite como esta? ¡Estades deixado da man de Deus! -exclamaron todos, ao veren que o romeiro, erguéndose do seu escano e tomando o bordón, abandonaba a lareira para se dirixir á porta.-¿Onde vou? A oír esa marabillosa música, a oír o grande, o verdadeiro Miserere, o Miserere dos que volven ao mundo despois de mortos e saben o que é morrer no pecado.E en dicindo isto, desapareceu da vista do espaventado leigo e dos non menos abraiados pegureiros.O vento zoaba e facía renxer as portas, coma se unha man poderosa pugnase por arrincalas dos seus guiceiros; a chuvia caía en torbóns, azoutando os vidros das ventás, e de cando en cando a luz dun alustro iluminaba por un intre todo o horizonte que dende elas se descubría.Pasado o primeiro intre de abraio:-¡Está tolo! -exclamou o leigo.-¡Está tolo! -repetiron os pegureiros, e remolaron de novo o lume e agrupáronse arredor da lareira.

II

Despois dunha ou dúas horas de camiño, o misterioso personaxe que cualificaran de tolo na abadía, remontando a corrente do regueiro que lle indicou o rabadán da historia, chegou ao punto en que se levantaban, negras e impoñentes, as ruínas do mosteiro.Escampara; as nubes flotaban en escuras bandas, e por entre as súas fendas esvaraba ás veces unha furtiva razada pálida e dubidosa; e o ar, ao azoutar os fortes esteos e se estender polos desertos claustros, diríase que bafexaba queixumes. Emporiso, nada sobrenatural, nada estraño viña ferir a imaxinación. Ao que durmira máis dunha noite sen outro abeiro cás ruínas dunha torre abandonada ou dun castelo solitario; ao que arrostrara na súa longa peregrinaxe un cento de tormentas, todos aqueles ruídos lle eran familiares.As pingadas de auga que se filtraban por entre as físgoas dos rotos arcos e caían sobre as lousas cun rumor compasado, coma o do péndulo dun reloxo; os brados do bufo, que grallaba acubillado so o nimbo de pedra dunha imaxe de pé aínda no oco dun valo; o ruído dos réptiles, que, espertos da súa letarxia por mor da tempestade, sacaban as súas deformes cabezas dos buratos onde dormen ou se arrastraban por entre os saramagos e os silveirais que medraban ao sopé do altar, entre as xuntas das campas sepulcrais que formaban o pavimento da igrexa, todos eses estraños e misteriosos murmurios do campo, da soidade, e da noite, chegaban perceptíbeis ao oído do romeiro, que, sentado sobre a mutilada estatua dunha tumba, agardaba devecente a hora que debera realizarse o prodixio.Decorreu tempo e tempo, e non se percibiu ren: aqueles mil confusos rumores seguían a soar e combinarse dun milleiro de xeitos distintos, pero sempre os mesmos."¡E aínda me había de enganar!",cavilou o músico; pero naquel intre oíuse un ruído novo, un ruído inexplicábel naquel lugar, coma o que produce un reloxo algúns segundos denantes de soar a hora: ruído de rodas que xiran, de cordas que se dilatan, de maquinaria que se axita xordamente e se dispón a usar das súa misteriosa vitalidade mecánica, e soou unha badalada..., dúas..., tres..., ata once.No esborrallado templo non había campá, nin reloxo, nin torre mesmo.Aínda non expirara, esmorecendo de eco en eco, a derradeira badalada; aínda se escoitaba a súa vibración tremendo no ar, cando os doseis de granito que acubillaban as esculturas, os banzos de mármore dos altares, os perpiaños das oxivas, os calados peitorís do coro, os reberetes de trevos das cornixas, os negros esteos dos muros, o pavimento, as bóvedas, a igrexa enteira comezou a se iluminar de socato, sen que se vise un fachuco, unha candea ou unha lámpada que esparexese aquela insólita claridade.Semellaba coma un esqueleto dos ósos amarelos do cal se desprendese ese gas fosfórico que brilla e fumega na escuridade cunha luz azulada, inqueda e medorenta.Todo semellou animarse, pero con este movemento galvánico quelle imprime á morte contraccións que parodian a vida, movemento instantáneo, máis horríbel aínda cá inercia do cadáver que axita coa súa descoñecida forza. As pedras axuntáronse ás pedras; a ara, cos seus fragmentos rotos que se vían antes esparexidos sen orde, levantouse intacta, coma se acabara de dar nela o seu derradeiro golpe de cicel o artífice, e á par da ara erguéronse as derrubadas capelas, os rotos capiteis e as escachizadas e inmensas series de arcos que, cruzándose e enlazándose caprichosamente entre si, formaron coas súas columnas un labirinto pórfiro.Unha vez reedificado o templo, comezou a se oír un acorde arredado que puidera confundirse co zunido do ar, pero que era un conxunto de voces afastadas e graves que semellaban saír do seo da terra e irse erguendo pouco a pouco, facéndose de cada vez máis perceptíbel.O afouto peregrino comezaba a ter medo; pero co seu medo loitaba aínda o seu fanatismo por todo o desusado e marabilloso, e afiunzado por el deixou a tumba sobre a que repousaba, inclinouse ao bordo do abismo por entre as rochas do cal saltaba o torrente, despenándose cun trebón incesante e espantoso, e os seus cabelos arrepiáronse de horror.Mal envoltos nos farrapos dos seus hábitos, enchoupadas as carapuchas, baixo as dobras das cales contrastaban coas súas descarnadas mandíbulas e os brancos dentes as escuras cavidades dos ollos das súas caveiras, viu os esqueletos dos monxes, que foron guindados dende o peitoril da igrexa a aquel cavorco, saíren do fondo das augas e, agarrándose cos longos dedos das súas mans de óso ás degresas das penas, gabear por elas ata tocar o bordo, dicindo con voz baixa e sepulcral, pero cunha magoante expresión de dor, o primeiro versículo do salmo de David:-Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam!Cando os monxes chegaron ao peristilo do templo, ordenáronse en dúas ringleiras e, penetrando nel, foron axeonllarse no coro, onde, con voz máis levantada e solemne, proseguiron entoando os versículos do salmo. A música soaba ao compás das súas voces: aquela música era o rumor distante do trebón, que, esvaída a tempestade, se afastaba murmurando; era o bruído do ar que xemía na concavidade do monte; era o monótono brúo do cadoiro que caía sobre as rochas, e a pingueira de auga que se filtraba, e o brado do moucho agachado, e o roce dos réptiles inquedos. Todo isto era a música e algo máis que non pode explicarse nin a penas concibirse; algo máis que semellaba coma o eco dun órgano que acompañaba os versículos do xigante himno de contrición do rei salmista, con notas e acordes tan xigantes coma as súas

palabras temíbeis.Seguiu a cerimonia; o músico, que a presenciara absorto e arrepiado, cría estar fóra do mundo real, vivir nesa rexión fantástica do soño, en que todas as cousas se revisten de formas estrañas e fenomenais.Unha sacuda terríbel veu sacalo daquel abraio que paralizaba todas as facultades do seu espírito. Os seus nervios choutaron ao impulso dunha conmoción fortísima, os seus dentes triscaron, abaneando cun tremor imposíbel de reprimir, e a friaxe penetrou ata a medula dos ósos.Os monxes pronunciaban naquel intre estas espantosas palabras:-In iniquitatibus conceptus sum; et in peccatis concepit me mater mea.Ao resoar este versículo e estendérense os seus ecos resoando de bóveda en bóveda, ergueuse un alarido tremendo, que semellaba un brado de dor arrincado á humanidade enteira pola conciencia das súas maldades; un brado horroroso, formado de todos os queixumes do infortunio, de todos os ouveos da desesperación, de todas as blasfemias da impiedade; concerto monstruoso, digno intérprete dos que viven no pecado e foron concibidos na iniquidade.Proseguiu o canto, agora tristísimo e profundo, agora semellante a unha raiola que rompe a nube escura dunha tempestade, facendo suceder a un lóstrego de terror outro lóstrego de xúbilo, ata que, mercé a unha transformación súbita, a igrexa lampexou bañada en luz celeste; as osamentas dos monxes vestíronse das súas carnes; unha auréola luminosa brillou arredor das súas frontes; esnacou a cúpula, e a través dela viuse o ceo coma un océano de lume aberto á ollada dos xustos.Os serafíns, os arcanxos, os anxos e as xerarquías acompañaban cun himno de gloria este versículo, que subía entón ao trono do Señor coma unha treboada harmónica, coma unha xigantesca espiral de sonoro incenso: -Auditui meo dabis gaudium et laetitiam: et exultabunt ossa humiliata.Neste punto, a claridade deslumbradora cegou os ollos do romeiro, as súas tempas latexaron con violencia, zoaron os seus oídos e caeu sen coñecemento por terra, e non oíu máis.

III

Ao día seguinte, os pacíficos monxes da abadía de Fitero, a quen o irmán leigo dera conta da estraña visita da noite anterior, viron entrar polas súas portas, pálido e coma fóra de si, ao descoñecido romeiro.-¿Oístes, ao cabo, o Miserere? -preguntoulle con certa mestura de ironía o leigo, botando ás agachadas unha ollada de intelixencia aos seus superiores.-Si -respondeu o músico.-¿E que tal vos pareceu?-Vouno escribir. Dádeme un asilo na vosa casa -proseguiu dirixíndose ao abade-, un asilo e pan por algúns meses, e vou deixarvos unha obra inmortal da arte, un Miserere que borre as miñas culpas aos ollos de Deus, eternice a miña memoria e eternice con ela a desta abadía.Os monxes, por curiosidade, aconsellaron ao abade que accedese á súa demanda. O abade, por compaixón, aínda créndoo un tolo, accedeu, por fin, a ela, e o músico, instalado xa no mosteiro, comezou a súa obra.Noite e día traballaba cun devezo incesante. Na metade da súa tarefa parábase e semellaba como escoitar algo que soaba na súa imaxinación, e dilatábanse as súas meniñas, saltaba no asento e exclamaba: -¡Iso é; así, así, non cabe dúbida..., así! -e proseguía escribindo notas cunha rapidez febril, que deu en máis dunha ocasión que admirar aos que o observaban sen seren vistos.Escribiu os primeiros versículos e os seguintes e ata a metade do salmo; pero ao chegar ao último que oíra na montaña foille imposíbel proseguir.Escribiu un, dos, un cento, dous centos de borradores: todo inútil. A súa música non se asemellaba a aquela música xa anotada, e o sono fuxiu das súas pálpebras e perdeu o apetito e a febre apoderouse da súa testa, e volveuse tolo, e morreu, en fin, sen poder rematar o Miserere, que, coma unha cousa estraña, gardaron os freires á súa morte e aínda conservan hoxe no arquivo da abadía.

Cando o velliño rematou de me contar esta historia, tiven que volver outra vez os ollos ao empoeirado e antigo manuscrito do Miserere, que aínda estaba aberto sobre unha das mesas.

In pecatis concepit me mater mea...

Estas eran as palabras da páxina que tiña perante a miña vista, e que semellaba moquearse de min coas súas notas, as súas chaves e os seus garabatos inintelixíbeis para os leigos na música.Por podelas ler tivera dado un mundo.

¿Quen sabe se non será unha tolemia?

O cristo da caveiraGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO Cristo da caveira


(Lenda toledana)

O rei de Castela marchaba á guerra de mouros, e para combater cos inimigos da relixión apelara en son de guerra a todo o máis florido da nobreza dos seus reinos. As silandeiras rúas de Toledo resoaban noite e día co marcial rumor dos atabais e dos claríns, e xa na mourisca porta de Visagra, xa na de Valmardón ou na embocadura da antiga ponte de San Martiño, non pasaba hora sen que oíse o rouco berro das sentinelas a anunciaren a chegada dalgún cabaleiro que, precedido do seu pendón señorial e seguido de xinetes e peóns, viña reunirse ao groso do exército castelán.O tempo que faltaba para emprender o camiño da fronteira e concluír de ordenar as hostes reais discorría en medio de festas públicas, luxosos convites e lucidos torneos, ata que, chegada, finalmente, a véspera do día sinalado de antemán pola súa alteza para a saída do exército, dispúxose un postremeiro serán, co que deberan rematar as troulas.A noite do serán, o alcázar dos reis ofrecía un aspecto singular. Nos amplos patios, arredor de inmensas fogueiras e esparexidos sen orde nin concerto, víase unha mesturada multitude de paxes, soldados, besteiros e xente miúda, que, estes a amañaren os seus corceis e as súas armas e dispóndoos para o combate; aqueles a saudaren con urros ou esconxuros as inesperadas voltas da fortuna, personificada nos dados do gobelete; os outros a repetiren en coro o refrán dun romance de guerra que entoaba un xograr, acompañado dun xeito de rabel; os de máis alá a mercárenlle a un romeiro cunchas, cruces e fitas tocadas no sartego de Santiago, ou a riren coas tolas gargalladas dos chistes do bufón, ou a ensaiaren nos claríns o ar bélico para entrar na pelexa, propio dos seus señores, ou referindo antigas historias de cabalerías ou aventuras de amor, ou milagres acabados de acontecer, formaban un infernal e abouxador conxunto, imposíbel de pintar con palabras.Sobre aquel avolto océano de cantares de guerra, rumor de martelos que golpeaban as engras, renxer de limas que mordían o aceiro, piafar de corceis, voces descompostas, risos inextinguíbeis, brados desaforados, notas destemperadas, xuramentos e sons estraños e discordes, flotaban a intervalos, coma un sopro de brisa harmoniosa, os arredados acordes da música do serán.Este, que tiña lugar nos salóns que formaban o segundo corpo do alcázar, ofrecía, pola súa vez, un cadro, se non tan fantástico e caprichoso, máis abraiante e magnífico.Polas extensas galerías que se prolongaban ao lonxe, formando un ensarillado labirinto de esteos esveltos e oxivas caladas e lixeiras coma o encaixe; polos espaciosos salóns vestidos de tapices, onde a seda e o ouro representaran con mil cores diversas escenas de amor, de caza e de guerra, e afeitados con trofeos de armas e escudos, sobre os cales verquían un mar de faiscante luz unha chea de lámpadas e candelabros de bronce, prata e ouro, penduradas aquelas das altísimas bóvedas e encravados estes nos grosos perpiaños dos muros; por todas partes onde se volvían os ollos víanse oscilar e axitarse en distintas direccións unha nube de damas fermosas con ricas vestiduras chapadas en ouro, redes de perlas aprisionando os seus rizos, xoias de rubís labareando sobre o seu seo, plumas suxeitas en vaporoso cerco a un mango de marfil, penduradas do puño, e alxofres de brancos encaixes que aloumiñaban as súas meixelas, ou ledas turbas de galáns con talabartes de veludo, corpiños de brocado e calzas de seda, borceguíns de coiro fino, capotes de mangas perdidas e carapucha, puñais con pomo de filigrana e estoques de corte, brunidos, delgados e lixeiros.Pero entre esta xuventude admirábel e abraiante, que os anciáns ollaban desfilar cun sorriso de gozo, sentados nos altos sitiais de alerce que rodeaban o estrado real, chamaba a atención pola súa beleza incomparábel unha muller, aclamada raíña da fermosura en todos os torneos e as cortes de amor da época, as cores de quen adoptaran por empresa os cabaleiros máis valentes, os encantos da cal eran asunto das coplas dos trobeiros máis versados na ciencia da arte poética, á que se volvían con abraio todas as olladas, pola que salaiaban en segredo todos os corazóns; arredor de quen se vían agrupar con afán, coma vasalos

humildes arredor da súa señora, os máis ilustres descendentes da nobreza toledana, reunida no serán aquela noite.Os que asistían arreo a formar o séquito de presuntos galáns de dona Inés de Tordesillas, que tal era o nome desta celebrada fermosura, a pesar do seu carácter fachendoso e menosprezante, non esmorecían endexamais nas súas pretensións; e este animado cun sorriso que crera adiviñar nos seus beizos, aquel cunha ollada benévola que xulgaba ter sorprendido nos seus ollos; o outro, cunha palabra afagante, un lixeirísimo favor ou unha promesa remota, cadaquén agardaba silandeiro ser o elixido. Emporiso, entre todos eles había dous que máis particularmente se distinguían pola súa asiduidade e rendemento, dous que, segundo semellaba, malia non seren os predilectos da fermosa, poderían cualificarse dos máis adiantados no camiño do seu corazón. Estes dous cabaleiros, iguais en berce, valor e nobres méritos, servidores dun mesmo rei e pretendentes dunha mesma dama, chamábanse Alonso de Carrillo, un, e o outro, Lope de Sandoval.Ambos naceran en Toledo; xuntos fixeran as súas primeiras armas, e nun mesmo día, ao se atoparen os seus ollos cos de dona Inés, sentíronse posuídos dun secreto e ardente amor por ela, amor que xermolou algún tempo retraído e silandeiro, mais que ao cabo comezaba a se descubrir e a dar involuntarios sinais de existencia nas súas accións e discursos.Nos torneos de Zocodover, nos xogos florais da corte, decote que se lles presentara conxuntura para rivalizaren entre si en afouteza ou donaire, tíñanse aproveitado con afán ambos os cabaleiros, devecentes de se distinguiren aos ollos da súa dama; e aquela noite, impelidos, sen dúbida, por un mesmo degoxo, trocando os ferros polas plumas e as mallas polos brocados e a seda, de pé onda o sitial onde ela se reclinou un instante logo de ter dado unha volta polos salóns, comezaron unha elegante loita de frases namoradas e enxeñosas, epigramas embozados e agudos.Os astros menores desta brillante constelación, formando un dourado semicírculo arredor de ambos galáns, rían e esforzaban as delicadas burlas; e a fermosa obxecto daquel torneo de palabras aprobaba cun imperceptíbel sorriso os conceptos escolleitos ou cheos de intención que agora saían dos beizos dos seus adoradores coma unha lixeira vaga de recendo que afagaba a súa vaidade, agora partían coma unha seta aguda que ía procurar, para se cravar nel, o punto máis vulnerábel do contrario: o seu amor propio.Xa o cortesán combate de enxeño e galanura comezaba a se facer de cada vez máis cru; as frases eran aínda corteses na forma, mais breves, secas, e ao pronuncialas, se ben as acompañaba unha lixeira dilatación dos beizos, semellante a un sorriso, os lixeiros relustros dos ollos imposíbeis de ocultar, demostraban que a cólera fervía comprimida no seo de ambos os rivais.A situación era insostíbel. A dona comprendeuno así, e erguéndose do sitial dispúñase a volver aos salóns, cando un novo incidente veu romper o valo do respectuoso comedimento no que se contiñan os dous mozos namorados. Tal vez con intención, acaso por desleixo, dona Inés deixara sobre a súa saia unha das recendentes luvas, coa que se entretivo en arrincarlle un a un os seus botóns namentres durou a conversa. Ao se pór de pé, a luva esvarou por entre as anchas dobras de seda e caeu na alfombra. Ao vela caer, todos os cabaleiros que formaban a súa brillante comitiva se inclinaron apresurados a recollela, disputándose a honra de acadar un leve movemento de cabeza en premio da súa galantería.Ao se decatar da precipitación con que todos fixeron o aceno de se inclinar, un imperceptíbel sorriso de vaidade satisfeita asomou aos beizos da fachendosa dona Inés, que logo de facer un saúdo xeral aos galáns que tanto empeño amosaban en servila, sen ollar a penas e coa mirada alta e desdeñosa, tendeu a man para recoller a luva na dirección en que se atopaban Lope e Alonso, os primeiros que semellaba que chegaran ao sitio en que caera.De certo, ambos os mozos viran caer a luva diante dos seus pés; ambos se inclinaran con igual presteza a recollela, e ao se incorporaren, tíñana asida por candanseu extremo. Ao velos inmóbiles, desafiándose en silencio coa ollada e decididos ambos a non abandonar a luva que acababan de erguer do chan, a dona deixou fuxir un brado leve e involuntario, que afogou o murmurio dos asombrados espectadores, os cales presentían unha escena borrascosa que no alcázar, e en presencia do rei, podería cualificarse dun horríbel desacato.Emporiso, Lope e Alonso ficaban impasíbeis, mudos, a se mediren cos ollos, da testa aos pés, sen que a tempestade das súas almas se revelase máis ca por un lixeiro tremor nervioso que axitaba os seus membros coma se estivesen acometidos dunha súbita febre.Os murmurios e as exclamacións ían subindo de punto; a xente comezaba a se agrupar arredor dos actores da escena; dona Inés, ou atordada ou compracéndose en alongala, daba voltas dun lado a outro, coma procurando ónde se refuxiar e evitar as miradas da xente, que cada vez acudía en maior número. A catástrofe era xa segura; os dous mozos cambiaran xa algunhas palabras en voz xorda, e namentres que cunha man termaban da luva cunha forza convulsiva, semellaban xa procurar instintivamente coa outra o puño de ouro das súas dagas, cando se entreabriu respectuosamente o grupo que formaban os espectadores e apareceu o rei.A súa fronte estaba serena; nin había indignación na súa face nin cólera nos seus xeitos.Tendeu unha ollada ao seu redor, e esta soa ollada foi abondo para lle dar a coñecer o que acontecía. Con toda a galantería do doncel máis cumprido, tomou a luva das mans dos cabaleiros que, como movidas por un resorte, se abriron sen dificultade ao sentir o contacto da do monarca e volvéndose a dona Inés de

Tordesillas, que apoiada no brazo dunha dona semellaba próxima a se desmaiar, exclamou, presentándoa, cun acento, aínda que temperado, firme:-Tomade, señora, e coidade de non deixala caer noutra ocasión onde ao devolvérvola, vola devolvan manchada en sangue.Cando o rei rematou de dicir estas palabras, dona Inés, non atinaremos a dicir se a impulsos da emoción ou por saír máis airosa do paso, esvaecérase en brazos dos que a rodeaban.Alonso e Lope, un estrullando en silencio entre as súas mans o bonete de veludo, a pluma do que arrastraba pola alfombra, e o outro mordendo os beizos ata facer abrollar o sangue, fitáronse con ollada tenaz e intensa.Unha ollada naquel lance equivalía a unha losqueada, a unha luva guindada á face, a un desafío a morte.

II

Ao chegar a media noite, os reis retiráronse á súa cámara. Rematou o serán, e os curiosos da plebe, que agardaban con impaciencia este momento formando grupos e círculos nas avenidas do palacio, correron a se estacionaren na costa do alcázar, os Miradores e o Zocodover.Durante unha ou dúas horas, nas rúas inmediatas a estes puntos reinou un bulicio, unha animación e un movemento indescritíbeis. Por todas partes se vían cruzar escudeiros caracoleando nos seus corceis ricamente aparellados, reis de armas con luxosas casulas cheas de escudos e brasóns, timbaleiros vestidos de cores vistosas, soldados cubertos de armaduras resplandecentes, paxes con capotes de veludo e bonetes coroados de plumas, e servidores de a pé que precedían as luxosas liteiras e as angarellas cubertas de ricos panos, levando nas súas mans grandes fachicos acesos, ao vermello resplandor dos cales se podía ver a multitude que, con face abraiada, beizos entreabertos e ollos espantados, miraba desfilar con abraio todo o mellor da nobreza castelá, rodeada naquela ocasión dun fausto e un esplendor fabulosos.Logo, aos poucos foi cesando o ruído e a animación; os vidros de cores das altas oxivas do pazo deixaron de brillar; atravesou por entre os amoreados grupos a última cabalgata; a xente da aldea, pola súa vez, comezou a se dispersar en todas direccións, perdéndose entre as sombras do enguedellado labirinto de rúas escuras, estreitas e torcidas, e xa non turbaba o profundo silencio da noite máis có brado arredado de vela dalgún guerreiro, o rumor dos pasos dalgún curioso que se retiraba o último ou o ruído que producían as aldrabas dalgunhas portas ao se pecharen, cando no alto da escalinata que conducía á plataforma do pazo apareceu un cabaleiro, quen, logo de botar unha ollada por todos os lados, como procurando a alguén que o debía esperar, descendeu paseniñamente cara á costa do alcázar, pola que se dirixiu ata o Zocodover.Ao chegar á praza deste nome detívose un intre e volveu pasear a mirada ao seu redor. A noite estaba escura; non brillaba unha soa estrela no ceo, nin en toda a praza se vía unha soa luz; con todo, alá ao lonxe, e na mesma dirección en que comezou a se percibir un lixeiro ruído coma de pasos que ían achegándose, creu albiscar o vulto dun home: sen dúbida, o mesmo a quen semellaba agardar con tanta impaciencia.O cabaleiro que acababa de abandonar o alcázar para dirixirse a Zocodover era Alonso Carrillo que, en razón ao posto de honra que desempeñaba preto da persoa do rei, tivera que acompañalo na súa cámara ata aquelas horas. Quen, en saíndo de entre as sombras dos arcos que rodean a praza, se veu reunir con el, Lope de Sandoval. Cando os dous cabaleiros se axuntaron trocaron algunhas frases en voz baixa.-Coidei que me agardabas -dixo un.-Esperaba que o supuxeras -contestou o outro.-¿E onde imos ir?-A calquera parte onde se poidan achar catro palmos de terreo onde se revolver e un raio de claridade que nos alumee.Rematado este brevísimo diálogo, os dous mozos internáronse por unha das estreitas rúas que desembocan no Zodocover, desaparecendo na escuridade coma esas pantasmas da noite que, logo de aterraren un intre ao que os ve, se desfán en átomos de neboeira e se confunden no seo das sombras.Longo tempo andaron a dar voltas a través das rúas de Toledo, procurando un lugar axeitado para remataren as súas diferencias; mais a escuridade da noite era tan fonda que o duelo semellaba imposíbel. Non obstante, ambos desexaban baterse, e baterse denantes que lumbrigase, xa que ao amencer debían partir as hostes reais, e Alonso con elas.Proseguiron, logo, cruzando ás toas prazas desertas, pasadizos sombríos, canellóns estreitos e tenebrosos, ata que, por último, viron brillar ao lonxe unha luz, unha luz pequena e moribunda, arredor da que a neboeira formaba un cerco de claridade fantástica e dubidosa.Chegaran á rúa do Cristo, e a luz que se dexergaba nun dos seus extremos semellaba ser a do faroliño que alumeaba naquela época, e alumea aínda, a imaxe que lle dá o seu nome.Ao vela, ambos botaron unha exclamación de xúbilo e, apresurando o paso na súa dirección, non tardaron moito en se atoparen onda o retablo en que ardía.Un arco afundido no muro, no fondo do cal se vía unha imaxe do Redentor encravado na cruz e cunha

caveira ao pé; un basto alpendre de táboas que o defendía da intemperie, e o pequeno faroliño pendurado dunha corda, que o iluminaba con febleza, vacilando ao impulso do ar, formaban todo o retablo, arredor do cal penduraban algúns festóns de hedra que medraran entre os escuros e rotos perpiaños, formando unha especie de pavillón de vizo.Os cabaleiros, logo de saudaren respectuosamente a imaxe do Cristo quitando os bonetes e murmurando en voz baixa unha curta oración, recoñeceron o terreo cunha ollada, botaron á terra os seus mantos, e apercibíndose mutuamente para o combate e dándose o sinal cun leve movemento de cabeza, cruzaron os estoques. Mais a penas se tocaran os aceiros, e denantes de que ningún dos combatentes puidese dar un só paso ou tentar un golpe, a luz apagouse de súpeto e a rúa ficou mergullada na escuridade máis profunda. Como guiados dun mesmo pensamento, e ao se veren rodeados de repentinas tebras, os dous combatentes deron un paso atrás, baixaron ao chan as puntas das súas espadas e levantaron os ollos cara ao faroliño; a luz deste, momentos antes apagada, volveu brillar de novo no intre en que fixeron ademán de suspender a pelexa.-Será algunha raxada de ar que abateu a chama ao pasar -exclamou Carrillo, volvendo pórse en garda e previndo cunha voz a Lope, que semellaba preocupado.Lope deu un paso adiante para recuperar o terreo perdido, tendeu o brazo e os aceiros tocáronse outra vez; mais, ao se tocaren, a luz volveuse a apagar de seu, ficando así mentres non se separaron os estoques.-En verdade que isto é estraño -murmurou Lope, ollando o faroliño, que de socato se volvera acender e se mexía con lentitude no ar, deitando unha claridade trémula e estraña sobre o amarelo cranio da caveira colocada aos pés do Cristo.-¡Bah! -dixo Alonso-. Será que a beata encargada de coidar o farol do retablo rapina aos devotos e escasea o aceite, polo cal, a luz, próxima a morrer, loce e escurece a intervalos en sinal de agonía.E ditas estas palabras, o afouto mozo volveuse colocar en actitude de defensa. O seu contrario imitouno; mais esta vez non tan só volveu rodealos unha sombra moi mesta e impenetrábel, senón que ao mesmo tempo feriu os seus oídos o eco profundo dunha voz misteriosa, semellante a eses longos queixumes do vendaval, que semella que se queixa e articula palabras ao correr entalado polas torcidas, estreitas e tenebrosas rúas de Toledo.Qué dixo aquela voz medorenta e sobrehumana, nunca puido saberse; mais ao oíla ambos os mozos se sentiron posuídos de tan fondo terror, que as espadas fuxiron das súas mans, o cabelo arrepióuselles e polos seus corpos, que arreguizaba un tremor involuntario, e polas súas frontes, esvaídas e descompostas, comezou a correr unha suor fría coma a da morte.A luz, por terceira vez apagada, por terceira vez volveu resucitar, e as tebras esvaeceron.-¡Ah! -exclamou Lope ao ver o seu contrario entón, e noutros días o seu mellor amigo, abraiado coma el, coma el pálido e inmóbil-. Deus non quere permitir este combate, porque é unha loita fratricida, porque un combate entre nós ofende ao ceo perante o que nos xuramos centos de veces unha amizade eterna.E en dicindo isto, botouse nos brazos de Alonso, que o apertou entre os seus cunha forza e unha efusión indecíbeis.Pasados algúns minutos, durante os cales ambos os mozos se deron toda caste de mostras de amizade e cariño, Alonso tomou a palabra, e con acento conmovido aínda pola escena que acabamos de referir, exclamou, dirixíndose ao seu amigo:-Lope, eu sei que amas a dona Inés; ignoro se tanto coma min, mais ámala. Posto que un duelo entre nós é imposíbel, resolvámonos a encomendar a nosa sorte nas súas mans. Vamos na súa procura: que ela decida con libre albedrío cál ha de ser o ditoso, cál o coitado. A súa decisión será respectada por ambos, e o que non mereza os seus favores, mañá sairá co rei de Toledo, e irá buscar o consolo do esquecemento na axitación da guerra.-Pois se ti o queres, sexa -contestou Lope.E un apoiado no brazo do outro, os dous amigos dirixíronse cara á catedral, na praza da cal, e nun pazo do que xa non fican nin aínda os restos, habitaba dona Inés de Tordesillas.Estaba a punto de raiar o día, e como algúns dos parentes de dona Inés, os seus irmáns entre eles, marchaban ao outro día co exército real, non era imposíbel que nas primeiras horas do alborexar puidesen penetrar no seu palacio.Animados con esta esperanza, chegaron, finalmente, ao pé da gótica torre do templo; mais ao chegar a aquel punto un ruído particular chamou a súa atención, e deténdose nun dos ángulos, agachados entre a sombra dos altos piares que flanqueaban os muros, viron, non sen grande abraio, abrirse o balcón do palacio da súa dama, aparecer nel un home que esvarou ata o chan, ao parecer coa axuda dunha corda, e, por último, unha forma branca, dona Inés, sen dúbida, que, debruzándose sobre o calado peitoril, cambiou algunhas tenras frases de despedida co seu misterioso galán.O primeiro movemento dos dous mozos foi levar as mans ao puño das súas espadas; pero, deténdose como feridos dunha idea súbita, volveron os ollos a se miraren, e houberon de se atopar cunha face de aglaio, tan cómica, que ambos prorromperon nunha ruidosa gargallada, gargallada que, repetíndose de eco en eco no silencio da noite, resoou en toda a praza e chegou ata o palacio.Ao oíla, a forma branca desapareceu do balcón, escoitouse o ruído das portas, que se pecharon con violencia, e todo volveu ficar en silencio.

III

Ao día seguinte, a raíña, colocada nun estrado luxosísimo, vía desfilar as hostes que marchaban á guerra de mouros, tendo ao seu lado as damas máis principais de Toledo. Entre elas estaba dona Inés de Tordesillas, na que aquel día, coma sempre, se fixaban todos os ollos; pero, segundo a ela lle semellaba advertir, con diversa expresión da de costume. Diríase que en todas as curiosas olladas que a ela se volvían rebuldaba un sorriso burlón.Este descubrimento non a deixaba de inquedar algo, sobre todo, tendo en conta as ruidosas gargalladas que a noite anterior crera percibir ao lonxe e nun dos ángulos da praza, cando pechaba o balcón e despedía o seu amante; mais ao mirar aparecer entre as ringleiras dos combatentes, que pasaban por debaixo do estrado botando faíscas de lume das súas brillantes armaduras e envoltos nunha nube de po os pendóns reunidos das casas de Carrillo e Sandoval; ao ver o significativo sorriso que ao saudar a raíña lle dirixiron os dous antigos rivais, que cabalgaban xuntos, todo o adiviñou, e a púrpura da vergoña arroibou a súa fronte e brillou nos seus ollos unha bágoa de despeito.

O gnomoGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO gnomo


(Lenda aragonesa)

I

As rapazas do lugar voltaban da fonte cos seus cántaros á testa. Voltaban cantando e rindo cun ruído e unha barafunda que só puidera compararse co ledo algareo dunha bandada de andoriñas cando revoan mestas coma a sarabia arredor do catavento dun campanario.No pórtico da igrexa, e sentado ao pé dun xenebreiro, estaba o tío Gregorio. O tío Gregorio era o máis velliño do lugar. Tiña preto de noventa nadais, o pelo branco, a boca de risa, os ollos ledos e as mans trementes. De cativo fora pegureiro; de mozo, soldado. Logo colleitou unha pequena herdade, patrimonio dos seus pais, ata que, polo derradeiro, lle faltaron as forzas e sentou tranquilo a agardar a morte, que nin temía nin desexaba. Ninguén contaba un conto con máis gracia ca el, nin sabía historias máis estupendas, nin enfiaba tan ao caso un refrán, unha sentencia ou un adaxio.As raparigas, ao velo, apuraron o paso con ánimos de lle ir falar, e cando estiveron no pórtico, todas comezaron a suplicarlle que lles contase unha historia con que entreter o tempo que aínda faltaba para ser noite, que non era moito, pois o sol poñente fería de esguello a terra e as sombras dos montes dilatábanse por intres ao longo da chaira.O tío Gregorio escoitou a sorrir a petición das rapazas, as cales, unha vez obtida a promesa de que lles había de referir algunha cousa, deixaron os cántaros no chan e, sentando ao seu redor, formaron unha roda, no centro da cal ficou o velliño, que comezou a falarlles deste xeito:-Non vos contarei unha historia, porque aínda que lembro algunhas nesta ocasión, atanguen a cousas tan graves que nin vosoutras, que sodes unha toliñas, me prestariades atención para escoitala, nin a min, polo avanzado do serán, me queda tempo para referila. Dareivos no seu canto un consello.-¡Un consello! -exclamaron as rapazas con ar de visíbel mal humor-. ¡Bah! Non é para oír consellos para o que nos detivemos. Cando nos cumpran, xa nolos ha dar o señor abade.-É -proseguiu o ancián co seu habitual sorriso de voz gastada e tremente- que o señor abade quizais non saberá dárvolo nesta ocasión tan axeitado como volo pode dar o tío Gregorio, porque el, ocupado nos seus rezos e ladaíñas, non terá reparado, coma min, en que cada día ides por auga á fonte máis cedo e vindes máis tarde.As rapazas olláronse entre si cun imperceptíbel sorriso de burla, non faltando algunha das que estaban colocadas ás súas costas que se tocase a fronte co dedo, acompañando a súa acción cun aceno significativo.-¿E que mal atopades en que nos deteñamos na fonte latricando un chisco coas nosas amigas e veciñas?... -dixo unha de elas-. ¿Andan acaso faladurías no lugar porque os mozos saen ao camiño a nos botaren flores ou veñen a se brindar para traeren os nosos cántaros ata a entrada da aldea?-De todo hai -contestoulle o vello á moza que lle dirixira a palabra en nome das súas compañeiras-. As vellas do lugar moumean de que hoxe vaian as rapazas tolear e entreterse a un sitio ao cal elas chegaban de présa e tremendo ao tomar a auga, pois só de alí se pode traer, e eu vexo mal que perdades pouco a pouco o temor que a todos inspira o sitio onde se acha a fonte, porque podía acontecer que algunha vez vos sorprendese nel a noite.-¡A noite! Pois ¿que acontece de noite nese sitio, que tales espaventos facedes e con tan temerosas e escuras palabras nos falades do que alí podería acontecernos? ¿Hannos comer acaso os lobos?-Cando o Moncayo se cobre de neve, os lobos, botados das súas goridas, baixan en rabaños pola súa aba, e máis dunha vez os temos oído ouvear en horroroso concerto, non só nos arredores da fonte, senón nas mesmas rúas do lugar; mais os lobos non son os hóspedes máis terríbeis do Moncayo. Nos seus profundos

cavorcos, nos seus cumes solitarios e ásperos, no seu oco seo, viven uns espíritos diabólicos que durante a noite baixan polas súas vertentes coma un enxame, e poboan o baleiro e rebolen na chaira, e choutan de rocha en rocha, xogan entre as augas ou méxense nas espidas pólas das árbores. Eles son os que ouvean nas degresas dos penedos; eles os que forman e empurran esas inmensas bólas de neve que baixan rolando dende os altos curutos e enrolan e esmagan canto atopan ao seu paso; eles os que chaman coa sarabia aos nosos cristais as noites de chuvia e galgan coma chamas azuis e lixeiras sobre a face dos pantanos. Entre estes espíritos que, botados das chairas polas beizóns e os exorcismos da Igrexa, foron a se refuxiar ás cristas inaccesíbeis das montañas, hainos de diferente natureza e que, segundo semella, aos nosos ollos se revisten de xeitos variados. Os máis perigosos, sen embargo, os que se insinúan con doces palabras no corazón das mozas e as abraian con promesas magníficas, son os gnomos. Os gnomos viven nas entrañas dos montes. Coñecen os seus camiños subterráneos e, eternos gardadores dos tesouros que encerran, velan día e noite onda os xacementos dos metais e as pedras preciosas. ¿Vedes -proseguiu o vello, sinalando co pao que lle servía de apoio o cume do Moncayo, que se erguía á súa dereita, destacándose escuro e xigantesco sobre o ceo violáceo e bretemoso do solpor-, vedes esa inmensa mole coroada aínda de neve? Pois no seu seo teñen a súa morada eses diabólicos espíritos. O palacio que habitan é horroroso e magnífico á vez."Hai moitos anos que un pegureiro, seguindo unha res extraviada, penetrou pola boca dunha desas espenucas, as entradas das cales cobren mestas matagueiras e das que non vira ninguén a súa fin. Cando volveu ao lugar estaba pálido coma a morte. Sorprendera o segredo dos gnomos, respirara a súa envelenada atmosfera e pagou o seu atrevemento coa vida; pero denantes de morrer referiu cousas estupendas. Andando por aquela caverna adiante atopara, á fin, unhas galerías subterráneas e inmensas, alumadas cunha luzada dubidosa e fantástica, producida pola fosforescencia das rochas, semellantes alí a grandes anacos de cristal callados en mil formas caprichosas e estrañas. O solo, a bóveda e as paredes daqueles extensos salóns, obra da natureza, semellaban xaspeados coma os mármores máis ricos; pero as vetas que os cruzaban eran de ouro e prata, e entre aquelas vetas brillantes víanse como inseridas multitude de pedras preciosas de todas as cores e tamaños. Alí había xacintos e esmeraldas a moreas, e diamantes, e rubís, e zafiros e, eu qué sei, outras moitas pedras descoñecidas que el non soubo nomear, pero tan grandes e tan fermosas, que os seus ollos se cegaron ao contemplalas. Ningún ruído exterior chegaba ao fondo da fantástica espenuca. Só se percibían a intervalos uns saloucos longos e magoantes do ar que discorría por aquel labirinto encantado, un rumor confuso de lume subterráneo que fervía comprimido, e murmurios de augas correntes que pasaban sen se saber por ónde."O pegureiro, só e perdido naquela inmensidade, andou non sei cántas horas sen achar a saída, ata que, por fin, tropezou co nacemento do manancial ao que lle oíra o seu murmurio. Este abrollaba do chan coma unha fonte marabillosa, cun gran salto de auga coroado de escuma que caía formando unha vistosa fervenza e producindo un murmurio sonoro ao se arredar esvarando por entre as vagantas das penas. Ao seu redor medraban unhas plantas nunca vistas, con follas anchas e grosas unhas, delgadas e longas coma fitas flotantes as outras."Medio agachados entre aquela húmida ramallada discorrían uns seres estraños, en parte homes, en parte réptiles, ou ambas as cousas á vez, pois transformándose continuamente, agora semellaban criaturas humanas deformes e pequerrechas, agora píntegas luminosas ou chamas fugaces que danzaban en círculos sobre a cúspide do chafariz. Alí, a rebuliren en todas direccións, correndo polo chan en forma de ananos noxentos e aleixados, empolicándose polas paredes, babexando e retorcéndose en figura de réptiles ou bailando con aparencia de lumes fatuos sobre a superficie da auga, andaban os gnomos, señores daqueles lugares, contando e remexendo as súas fabulosas riquezas. Eles saben ónde gardan os avaros eses tesouros que en balde procuran despois os herdeiros; eles coñecen o lugar onde os mouros, denantes de fuxiren, ocultaron as súas xoias; e as alfaias que se perden, as moedas que se extravían, todo o que ten algún valor e desaparece, eles son os que o buscan, o atopan e o rouban para agachalo nos seus tobos, porque eles saben andar todo o mundo por debaixo da terra e por camiños secretos e ignorados. Alí tiñan, pois, amontoados en moreas toda caste de obxectos raros e preciosos. Había xoias dun valor inestimábel, colares e gargantillas de perlas e pedras finas, ánforas de ouro de forma antiquísima cheas de rubís, copas ciceladas, armas ricas, moedas con bustos e lendas imposíbeis de coñecer ou descifrar, tesouros en fin, tan fabulosos e inmensos, que a imaxinación a penas pode concibilos. E todo brillaba á vez, deitando unhas faíscas de cores e uns reflexos tan vivos, que semellaba como que todo estaba a arder e se movía e tremía. Polo menos, o pegureiro referiu que así lle parecera.Ao chegar aquí, o ancián detívose un intre. As rapazas, que comezaron por oír a relación do tío Gregorio cun sorriso de chacota, gardaban entón un profundo silencio, agardando que continuase, cos ollos espaventados, os beizos lixeiramente entreabertos e a curiosidade e o interese pintados no rostro. Unha delas rompeu por fin o silencio e exclamou sen poderse conter, entusiasmada ao oír a descrición das fabulosas riquezas que se lle ofreceran á vista do pegureiro:-¿E que, non trouxo nada daquilo?-Nada -contestou o tío Gregorio.-¡Que parvo! -exclamaron en coro as rapazas.-O ceo axudouno naquel transo -proseguiu o ancián-, pois no intre en que a cobiza que a todo se sobrepón

comezaba a esvaecer o seu medo e, abraiado á vista daquelas xoias, das cales unha soa abondaría para facelo poderoso, o pegureiro ía apoderarse dalgunhas, di que oíu, ¡marabilládevos do suceso!, oíu nidio e distinto naquelas profundidades, e a pesar das gargalladas e as voces dos gnomos, do fervedoiro de lume subterráneo, do murmurio das augas correntes e dos salaios do ar, oíu, digo, coma se estivese ao pé do outarelo en que se encontra, o clamor da campá que hai na ermida da Nosa Señora do Moncayo. Ao oír a campá, que tocaba a avemaría, o pegureiro caeu ao chan invocando a nai do noso Señor Xesús Cristo e, sen saber cómo nin por ónde, atopouse fóra daqueles lugares e no camiño que conduce á aldea botado nun carreiro e preso dun grande estupor, coma se viñese de saír dun soño. Dende entón explicouse todo o mundo por qué a fonte do lugar trae ás veces entre as súas augas coma un po finísimo de ouro, e cando chega a noite, no rumor que produce óense palabras confusas, palabras enganosas con que os gnomos que a corrompen dende a súa nacencia procuran seducir os incautos que lles prestan os seus oídos, prometéndolles riquezas e tesouros que han de ser a súa condenación.Cando o tío Gregorio chegaba a este punto da súa historia, xa a noite entrara e a campá da igrexa comezou a tocar as oracións. As rapazas persignáronse devotamente, murmuraron unha avemaría en voz baixa, e despois de se despediren do tío Gregorio, que lles volveu aconsellar que non perderan o tempo na fonte, tomaron cadanseu cántaro, e todas xuntas saíron silandeiras e preocupadas do adro da igrexa. Xa lonxe do sitio en que atoparon o velliño, e cando estiveron na praza do lugar, onde habían de se separar, exclamou a máis resolta e falangueira delas:-¿Vós credes algo das parvadas que nos contou o tío Gregorio?-¡Eu non! -dixo unha.-¡Eu tampouco! -exclamou outra.-¡Nin eu! ¡Nin eu! -repetiron as demais, burlándose con risas da súa credulidade dun intre.O grupo das raparigas disolveuse, afastándose cadaquén cara a un dos extremos da praza. Logo de dobraren as esquinas das diferentes rúas, que viñan desembocar a aquel sitio, dúas rapazas, as únicas que non separaran aínda os beizos para protestaren coas súas chacotas da veracidade do tío Gregorio, e, preocupadas coa marabillosa relación, semellaban absortas nas súas ideas, marcharon xuntas, e con ese vagar propio de persoas distraídas, por unha ruela sombría, estreita e tortuosa.Daquelas dúas rapazas, a máis vella, que parecía ter uns vinte anos, chamábase Marta, e a máis nova, que aínda non cumprira os dezaseis, Madalena.O tempo que durou o camiño, ambas gardaron un profundo silencio; pero cando chegaron aos limiares da súa casa e deixaron os cántaros no asento de pedra do portal, Marta díxolle a Madalena:-¿E ti cres nas marabillas do Moncayo e nos espíritos da fonte?...-Eu -contestou Madalena con sinxeleza-, eu creo en todo. ¿Dubidas ti acaso?-¡Oh, non! -buliu a interromper Marta-. Eu tamén creo en todo: en todo... o que desexo crer.

II

Marta e Madalena eran irmás. Orfas dende os primeiros anos da nenez, vivían miserabelmente á sombra dunha parenta da súa nai, que as recollera por caridade, e que a cada paso lles facía sentir cos seus dicterios e as súas humillantes palabras o peso do seu beneficio. Todo semellaba contribuír a que se estreitaran os lazos de cariño entre aquelas dúas almas, irmás, non só polo vencello de sangue, senón polos de miseria e sufrimento, e, sen embargo, entre Marta e Madalena existía unha xorda emulación, unha secreta antipatía, que só podería explicar o estudio dos seus caracteres, tan en absoluta contraposición coma os seus tipos.Marta era altiva, vehemente nas súas inclinacións e dunha rudeza salvaxe na expresión dos seus afectos. Non sabía nin rir nin chorar, e por iso non chorara nin rira nunca. Madalena, pola contra, era humilde, amante, bondadosa, e en máis dunha ocasión viuse chorar e rir coma os cativos.Marta tiña os ollos máis negros cá noite, e de entre as súas escuras perfebas diríase que a intervalos coruscaban moxenas de lume coma dun carbón ardente.A meniña azul de Madalena semellaba nadar nun fluído de luz dentro do cerco de ouro das súas perfebas louras. E todo era nelas harmónico coa diversa expresión dos seus ollos. Marta, enxoita de carnes, crebada de cor, de estatura esvelta, movementos ríxidos e cabelos crechos e escuros, que sombreaban a súa fronte e caían polos seus ombros coma un manto de veludo, formaba un singular contraste con Madalena, branca, rosada, pequena, infantil na súa fisionomía e nas súas formas e cuns cadrelos louros que rodeaban as súas tempas, semellantes ao nimbo dourado da cabeza dun anxo.A pesar da inexplicábel repulsión que sentían unha pola outra, as dúas irmáns viviran ata entón nunha especie de indiferencia, que se podería confundir coa paz e o afecto. Non tiveran aloumiños que se disputar nin preferencias que envexar, iguais na desgracia e a dor. Marta pechárase para sufrir nun egoísta e altivo silencio, e Madalena, atopando enxoito o corazón da súa irmá, choraba a soas cando as bágoas se acumulaban involuntariamente nos seus ollos.

Ningún sentimento era común entre elas. Nunca se confiaron as súas ledicias e pesares, e, sen embargo, o único segredo que procuraban agachar no máis fondo do corazón adiviñárono mutuamente, con ese instinto marabilloso da muller namorada e ciumenta. Marta e Madalena tiñan, efectivamente, postos os seus ollos nun mesmo home.A paixón dunha era desexo tenaz, fillo dun carácter indomábel e voluntarioso; na outra, o agarimo asemellaba esa vaga e espontánea tenrura da adolescencia, que, necesitando un obxecto en que empregarse, ama o primeiro que se ofrece á súa vista. Ambas gardaban o segredo do seu amor, porque o home que o inspirara tal vez fixera mofa dun cariño que se podería interpretar como ambición absurda nunhas rapazas plebeas e miserábeis. Ambas, a pesar da distancia que as arredaba do obxecto da súa paixón, alimentaban unha esperanza remota de posuílo.Preto do lugar, e sobre un alto que dominaba os contornos, había un antigo castelo abandonado polos seus donos. As vellas, nas noites de velada, referían unha historia chea de marabillas verbo dos seus fundadores. Contaban que estando o rei de Aragón en guerra cos seus inimigos, esgotados xa os seus recursos, abandonado dos seus parciais e próximo a perder o trono, presentóuselle unha día unha pastoriña daquela bisbarra e, logo de revelarlle a existencia duns subterráneos por onde podía atravesar o Moncayo sen que se decatasen os seus inimigos, deulle un tesouro en perlas finas, riquísimas pedras preciosas e barras de ouro e prata, coas cales o rei pagou as súas mesnadas, levantou un poderoso exército e, marchando por debaixo da terra durante toda unha noite, caeu ao outro día sobre os seus contrarios e desbaratounos, asegurando a coroa na súa cabeza.Despois de acadar tan sinalada victoria, din que lle dixo o rei á pastoriña: "Pídeme o que queiras que, aínda cando fose a metade do meu reino, xuro que cho hei de dar de contado." "Eu non quero máis que volver coidar do meu rabaño", respondeu a pastoriña. "Non has coidar senón das miñas fronteiras", replicoulle o rei, e deulle o señorío de toda a raia e mandoulle edificar unha fortaleza na aldea máis fronteiriza a Castela, a onde se trasladou a pegureira, casada xa cun dos favoritos do rei, nobre, galán, valente e señor así mesmo de moitas fortalezas e moitos feudos.A estupenda relación do tío Gregorio acerca dos gnomos do Moncayo, o segredo de quen estaba na fonte do lugar, exaltou novamente as tolas fantasías das dúas namoradas irmás, completando, por dicilo así, a ignorada historia do tesouro achado pola pastoriña da lenda, a lembranza do cal tiña turbado máis dunha vez as súas noites de insomnio e de amargura, presentándose á súa imaxinación coma un feble raio de esperanza.A noite seguinte á tarde do encontro co tío Gregorio, todas as rapazas do lugar fixeron conversa nas súas casas da estupenda historia que lles referira. Marta e Madalena gardaron un profundo silencio, e nin naquela noite nin en todo o día que amenceu despois volveron cambiar unha soa palabra relativa ao asunto, tema de todas as conversas e obxecto dos comentarios das súas veciñas.Cando chegou a hora de costume, Madalena tomou o seu cántaro e díxolle á súa irmá:-¿Imos á fonte?Marta non contestou, e Madalena volveu dicirlle:-¿Imos á fonte? Mira que de non bulirmos, ha de pórse o sol denantes da volta.Marta exclamou por fin, con acento breve e áspero:-Eu non quero ir hoxe.-Nin eu tampouco -engadiu Madalena despois dun intre de silencio, durante o cal mantivo os ollos fincados nos da súa irmá, coma se quixera adiviñar neles a causa da súa resolución.

III

As rapazas do lugar había preto dunha hora que estaban de volta nas súas casas. A derradeira luz do crepúsculo apagárase no horizonte e a noite comezaba a pórse a cada pouco máis peche, cando Marta e Madalena, a esquivárense mutuamente e por cadanseu camiño, saíron da aldea con dirección á fonte misteriosa. A fonte abrollaba agochada entre uns penedos cubertos de brión no fondo dunha fonda alameda.Despois de se iren apagando ao pouco os rumores do día e xa non se escoitar o afastado eco da voz dos labradores que volven, cabaleiros nas súas xugadas, a cantaren ao temón do arado que arrastran pola terra; despois que se deixou de percibir o monótono ruído das chocas do gando, e as voces dos pegureiros, e o ladro dos cans que reúnen as reses, e soou na torre do lugar a postremeira badalada do toque de oración, reinou ese dobre e augusto silencio da noite e a soidade, silencio e murmurios estraños e leves, que o fan aínda máis perceptíbel.Marta e Madalena esvararon por entre o labirinto das árbores e, protexidas pola escuridade, chegaron sen se ver á fin da alameda. Marta non coñecía o temor, e os seus pasos eran firmes e seguros. Madalena tremía con só o ruído que producían os seus pés ao triparen as follas secas que tapizaban o chan.Cando as dúas irmás estiveron xunto á fonte, o vento da noite comezou a abanar as cotelas dos álamos, e ao murmurio dos seus sopros desiguais semellaba responder a auga do manancial cun rumor compasado e

uniforme.Marta e Madalena prestáronlle atención a aqueles ruídos que pasaban baixo os seus pés coma un murmurio constante e sobre as súas cabezas coma un queixume que nacía e se apagaba para volver medrar e dilatarse pola espesura. A medida que transcorrían as horas, aquel soar eterno do ar e da auga principiou a lles producir unha estraña exaltación, unha especie de vertixe que, turbando a vista e zoando no oído, semellaba trastornalas por completo.Entón, ao xeito que se oe falar entre os soños cun eco afastado e confuso, semelloulles percibir entre aqueles rumores sen nome, sons inarticulados, coma os dun neno que quere e non pode chamar a súa nai; logo, palabras que se repetían unha vez e outra, sempre o mesmo; despois, frases inconexas e dislocadas, sen orde nin sentido, e, polo derradeiro..., polo derradeiro, comezaron a falar o vento vagando entre as árbores e a auga saltando de penedo en penedo.E falaban así:A auga. -¡Muller!... ¡Muller!... ¡Óeme..., óeme e achégate para oírme, que eu bicarei os teus pés mentres tremo ao copiar a túa imaxe no fondo avesedo das miñas ondas! ¡Muller!.... Óeme, que os meus murmurios son palabras.O vento. -¡Meniña!... Meniña xentil, ergue a túa cabeza; déixame en paz bicar a túa fronte, namentres bambeo os teus cabelos. Meniña xentil, escóitame, que eu sei falar tamén e heiche murmurar ao oído frases afagantes.Marta. -¡Oh! ¡Fala, fala, que eu heite comprender, porque a miña intelixencia flota nunha vertixe como flotan as túas palabras indecisas! Fala, misteriosa corrente.Madalena -Teño medo. ¡Ar da noite, ar de recendos, refresca a miña fronte, que arde! Dime algo que me infunda valor, porque o meu espírito vacila.A auga. -Eu crucei o tenebroso seo da terra, sorprendín o segredo da súa marabillosa fecundidade e coñezo todos os fenómenos das súas entrañas, onde xerminan as futuras creacións. O meu rumor adormece e esperta. Esperta ti, que o comprendes.O vento. -Eu son o ar que move os anxos coas súas ás inmensas ao cruzar polo espacio. Eu amontoo no Occidente as nubes que lle ofrecen ao sol un leito púrpura e traio ao mencer, coas borraxeiras que se desfán en pingas, unha chuvia de perlas sobre as flores. Os meus suspiros son un bálsamo. Ábreme o teu corazón e heite inundar de felicidade.Marta. -Cando eu oín por primeira vez o murmurio dunha corrente subterránea, non en balde me inclinaba á terra prestándolle oído. Con ela ía un misterio que eu debía comprender ao cabo.Madalena . -Suspiros do vento, eu coñézovos. Vós aloumiñabádesme durmida cando, fatigada do pranto, me rendía ao sono na miña nenez, e o voso rumor figurábaseme as palabras dunha nai que arrola o seu fillo.

A auga enmudeceu por algúns instantes, e non soaba senón como auga que rompe entre penedos. O vento calou tamén, e o seu bruído non foi outra cousa có bruído de follas movidas. Así pasou algún tempo, e logo volveron falar, e falaron así:A auga. -Despois de me filtrar pingueira a pingueira a través do filón de ouro dunha mina inesgotábel; despois de correr por un leito de prata e saltar coma sobre pelouros entre infindos zafiros e ametistas, arrastrando no canto de areas, diamantes e rubís, uninme en misterioso consorcio a un xenio. Rica co seu poder e coas ocultas virtudes das pedras preciosas e os metais, dos átomos dos cales veño saturada, podo ofrecerche canto cobizas. Eu teño a forza dun conxuro, o poder dun talismán, e a virtude das sete pedras e as sete colores.O vento. -Eu veño de vagar pola chaira, e coma a abella que volve á colmea co seu botín de recendentes meles, traio saloucos de muller, pregarias de neno, palabras de casto amor e aroma de nardos e azucenas silvestres. Eu non recollín ao meu paso máis ca perfumes e ecos de harmonías. Os meus tesouros son inmateriais; mais eles dan a paz da alma e a vaga felicidade dos soños venturosos.

Namentres a súa irmá, atraída coma por un encanto, se debruzaba ao bordo da fonte para oír mellor, Madalena íase indistintamente afastando dos penedos entre os cales abrollaba o manancial.Ambas tiñan os seus ollos fixos, unha no fondo das augas, outra no fondo do ceo.E exclamaba Madalena, mirando brillar os luceiros na altura:-Eses son os nimbos da luz dos anxos invisíbeis que nos custodian.Namentres dicía Marta, vendo tremer na linfa da fonte o reflexo das estrelas:-Esas son as partículas de ouro que arrastra a auga no seu misterioso curso.O manancial e o vento que, por segunda vez enmudeceran un intre, volveron falar, e dixeron:A auga. -Remonta a miña corrente, íspete do temor coma dunha vestidura groseira, e ousa traspasar os limiares do descoñecido. Eu adiviñei que o teu espírito é a esencia dos espíritos superiores. A envexa terate arrebolado tal vez do ceo para envorcallarte no bulleiro da miseria. Eu vexo, sen embargo, na túa fronte avesía un selo de altivez que te fai digna de nosoutros, espíritos fortes e ceibos... Ven; eu vou aprenderche palabras máxicas de tal virtude, que ao pronuncialas abriranse as rochas e han brindar cos diamantes que están no seu seo, coma as perlas nas cunchas que sacan do fondo do mar os pescadores. Ven; dareiche tesouros para vivires feliz, e máis tarde, cando se crebe o cárcere que o cativa, o teu espírito asimilarase aos

nosos, que son espíritos irmáns, e todos confundidos, seremos a forza motora, o raio vital da creación, que circula coma un fluído polas súas arterias subterráneas.O vento. -A auga lambe a terra e vive no bulleiro. Eu discorro polas rexións etéreas e voo no espacio sen límites. Sigue os movementos do teu corazón, deixa que a túa alma suba coma a chama e as azuis espirais do fume. ¡Malpocado o que, tendo ás, baixa ás profundidades para buscar o ouro, podendo remontarse á altura para atopar amor e sentimento! Vive escura coma a violeta, que eu heiche traer nun beixo fecundo o xermolo vivificante doutra flor irmá túa e riscarei as brétemas para que non falte unha raiola que ilumine a túa ledicia. Vive escura, vive ignorada, que cando o teu espírito se desate, eu hei subir ás rexións da luz nunha nube vermella.

Calaron o vento e a auga e apareceu o gnomo. O gnomo era coma un homiño transparente; unha especie de anano de luz semellante a un lume fatuo, que ría ás gargalladas, sen ruído, e choutaba de pena en pena e mareaba coa súa vertixinosa mobilidade. Unhas veces mergullábase na auga e continuaba a brillar no fondo coma unha xoia de pedras de mil cores; outras saía á superficie e axitaba os pés e mans, e sacudía a cabeza a un lado e a outro cunha rapidez que raiaba en prodixio.Marta viu o gnomo e estívoo seguindo coa vista extraviada en todas as súas extravagantes evolucións, e cando o diabólico espírito se guindou á fin por entre as escabrosidades do Moncayo coma unha lapa que corre, axitando a súa cabeleira de muxicas, sentiu unha especie de atracción irresistíbel e seguiu tras del cunha carreira frenética.-¡Madalena! -dicía mentres o ar, que se afastaba a modiño.E Madalena, pasada a pasada e coma unha somnámbula guiada no soño por unha voz amiga, seguiu tralo refacho, que ía sotelando pola chaira. Despois todo ficou outra vez en silencio na escura alameda, e o vento e a auga seguiron soando cos murmurios e os rumores de sempre.

IV

Madalena tornou ao lugar pálida e chea de abraio. A Marta esperárona en van toda a noite.Cando chegou a tarde do outro día as rapazas atoparon un cántaro roto ao bordo da fonte da alameda. Era o cántaro de Marta, da cal nunca volveu saberse. Dende entón as rapazas do lugar van por auga tan cedo que madrugan co sol. Algunhas aseguráronme que de noite oíuse en máis dunha ocasión o pranto de Marta, o espírito da cal vive aprisionado na fonte. Eu non sei qué creto darlle a esta parte da historia, porque a verdade é que dende entón ninguén se atreveu a penetrar para oílo na alameda despois do toque da avemaría.

A cova da mouraGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA cova da moura


I

Fronte ao establecemento de baños de Fitero, e sobre unhas rochas cortadas en pico, ao sopé das cales corre o río Alhama, vense aínda os restos abandonados dun castelo árabe, célebre nos fastos gloriosos da reconquista por ter sido teatro de grandes e memorábeis fazañas, así pola banda dos que o defenderon coma dos que afoutamente chantaron sobre as súas ameas o estandarte da cruz. Dos muros non quedan máis ca algúns ruinosos vestixios; as pedras da atalaia caeron unhas sobre outras ao foxo e atoárono por completo; no patio de armas medran silveirais e matogueiras de saramago; por todas partes onde se volven os ollos non se ven máis ca arcos rotos, perpiaños escuros e relados; aquí un entrepano de barbacá, entre as físgoas do cal nace a hedra; alí un torreón que aínda se ten en pé coma por milagre; alén os esteos de morteiro coas armelas de ferro que termaban da ponte colgante.Durante a miña estadía nos baños, xa por facer exercicio, que, segundo me dicían, era conveniente ao estado da miña saúde, xa levado da curiosidade, todas as tardes tomaba entre aqueles carreiros o camiño que conduce ás ruínas da fortaleza árabe e alí pasaba horas e horas escaravellando o solo por ver de atopar algunhas armas, dando golpes nos valados para observar se soaba a oco e sorprender a tobeira dun tesouro, e meténdome por todos os recantos coa idea de atopar a entrada dalgún deses subterráneos que é sona existen en todos os castelos dos mouros.As miñas dilixentes pescudas foron polo demais infructuosas.Sen embargo, unha tarde na que, xa desesperanzado de atopar algo novo e curioso no alto da rocha sobre a que se asenta o castelo, renunciei a subir a ela e limitei o meu paseo ás ourelas do río que corre aos seus pés, andando, andando ao longo da ribeira, vin unha especie de buraco aberto na pena viva e medio agachado por vizosas e moi mestas matagueiras. Non sen o meu pouquiño de temor, separei a ramallada que cubría a entrada daquilo que me semellou espenuca formada pola natureza e que, logo que andei algúns pasos, vin era un subterráneo aberto a pico.Non podendo penetrar ata o fondo, que se perdía entre as sombras, limiteime a observar curiosamente os accidentes da bóveda e do piso, que me pareceu que se elevaba formando coma uns grandes banzos en dirección á altura en que se atopa o castelo do que xa fixen mención, e nas ruínas do cal lembrei entón ter visto unha poterna cegada. Sen dúbida, descubrira un deses camiños secretos, tan comúns nas obras militares daquela época, que debeu servir para facer saídas falsas ou coller, estando sitiados, a auga do río que corre alí inmediato.Para cerciorarme da verdade que puidera haber nas miñas induccións, despois que saín da cova por onde mesmo entrara, trabei conversa cun traballador que andaba a podar unhas viñas naqueles camiños e a quen me acheguei co pretexto de lle pedir lume para acender un cigarro.Falamos de varias cousas indiferentes: das propiedades medicinais das augas de Fitero, da colleita pasada e a por vir, das mulleres de Navarra e o cultivo das viñas; falamos, en fin, de todo o que ao bo home se lle ocorreu, antes que da cova, obxecto da miña curiosidade.Cando, por último, a conversa recaeu sobre este punto, pregunteille se sabía de alguén que tivese penetrado nela e visto o seu fondo.-¡Penetrar na cova da Moura! -díxome, coma abraiado ao oír a miña pregunta-. ¿Quen había de se atrever? ¿Non sabe vostede que desa sima sae todas as noites unha ánima?-¡Unha ánima! -exclamei eu, sorrindo para min-. ¿A ánima de quen?-A ánima da filla dun alcaide mouro que aínda anda penando por estes lugares, e vese todas as noites saír vestida de branco desa espenuca, e enche no río unha xerriña de auga.Pola explicación daquel bo home decateime de que acerca do castelo árabe e do subterráneo que eu supuña en comunicación con el había algunha historieta, e como eu son moi amigo de oír todas estas tradicións, especialmente de beizos da xente da aldea, supliqueille que ma referira, o cal fixo, pouco máis ou

menos, nos mesmos termos que eu, pola miña banda, llela vou referir aos meus lectores.

II

Cando o castelo, do que agora só restan algunhas informes ruínas, era aínda dos reis mouros, e as súas torres, das que non quedou pedra sobre pedra, dominaban dende o alto da rocha en que ten asento todo aquel fertilísimo val que fecunda o río Alhama, tivo lugar xunto á vila de Fitero unha rifada batalla, na cal caeu ferido e prisioneiro dos árabes un famoso cabaleiro cristián, tan digno de renome pola súa piedade coma pola súa valentía.Conducido á fortaleza e cangado de ferros polos seus inimigos, estivo algúns días no fondo dun calabozo loitando entre a vida e a morte, ata que, curado case milagrosamente das súas feridas, os seus parentes o rescataron a forza de ouro.Volveu o cativo ao seu fogar; volveu estreitar entre os seus brazos os que lle deron o ser. Os seus irmáns de armas e os seus homes de guerra reloucaron ao velo, crendo chegada a hora de emprenderen novos combates; pero a alma do cabaleiro enchérase dunha profunda melancolía, e nin o cariño paterno nin os esforzos da amizade eran quen de esvaeren a súa estraña melancolía.Durante a súa catividade logrou ver a filla do alcaide mouro, da fermosura de quen tiña novas pola sona denantes de a coñecer; pero que cando a coñeceu a atopou tan superior á idea que dela se formara, que non puido resistir a seducción dos seus encantos e namorouse perdidamente dun obxecto para el imposíbel.Meses e meses pasou o cabaleiro a matinar nos proxectos máis arriscados e absurdos; agora imaxinaba un medio de romper as barreiras que o separaban daquela muller, agora facía o mor esforzo por esquecela, e xa se decidía por unha cousa, xa se amosaba partidario doutra absolutamente oposta, ata que, por fin, un día reuniu os seus irmáns e compañeiros de armas, fixo chamar os seus homes de guerra e, despois de facer co maior sixilo todos os aprestos necesarios, caeu de socato sobre a fortaleza que gardaba a fermosura obxecto do seu insensato amor.Ao partir a esta expedición, todos creron que só movía ao seu caudillo o devezo de se vingar de canto o tiñan feito sufrir agrilloándoo no fondo dos seus calabozos; mais logo de tomada a fortaleza, non se lle ocultou a ningún a verdadeira causa daquela afouta empresa, na que tantos bos cristiáns pereceran para contribuíren ao logro dunha paixón indigna.O cabaleiro, embriagado no amor que, a fin de contas, logrou acender no peito da fermosísima moura, nin facía caso dos consellos dos seus amigos, nin reparaba nas rexoubas nin nas queixas dos seus soldados. Uns e outros clamaban por saíren canto antes daqueles muros, sobre os cales era natural que habían de caer novamente os árabes repostos do pánico da sorpresa.E, en efecto, así aconteceu: o alcaide achegou xentes dos lugares comarcáns e unha mañá o vixía que estaba posto na atalaia da torre baixou a anunciar aos namorados amantes que por toda a serra que dende aquelas rochas se descobre se vía baixar tal nubrado de guerreiros, que ben podía asegurarse que ía caer sobre o castelo a mourería enteira.A filla do alcaide ficou ao oílo esvaecida coma a morte; o cabaleiro pediu as súas armas con fortes brados e todo se puxo en movemento na fortaleza. Os soldados saíron en tumulto dos seus cuartos; os xefes comezaron a dar ordes; baixáronse as reixas, levantouse a ponte colgante e coroáronse de besteiros as ameas.Algunhas horas despois comezou o asalto.O castelo podía chamarse con razón inexpugnábel. Só por sorpresa, como se apoderaron del os cristiáns, era posíbel rendelo. Resistiron, xa que logo, os seus defensores, unha, dúas e ata dez acometidas.Os mouros limitáronse, vendo a inutilidade dos seus esforzos, a cercalo estreitamente para facer capitular aos seus defensores por fame.A fame comezou, en efecto, a facer estragos horrorosos entre os cristiáns; pero sabendo que, unha vez rendido o castelo, o prezo da vida dos seus defensores era a cabeza do seu xefe, ningún quixo facerlle traizón, e os mesmos que reprobaran a súa conducta xuraron perecer na súa defensa.Os mouros, impacientes, resolveron dar un novo asalto ao mediar a noite. A acometida foi adoecida, a defensa desesperada e o choque horríbel. Durante a pelexa, o alcaide, partida a fronte dun machadazo, caeu ao foxo dende o alto do muro, ao que lograra subir coa axuda dun esqueiro, ao mesmo tempo que o cabaleiro recibía un golpe mortal na fisga da barbacá, onde uns e outros combatían corpo a corpo entre as sombras.Os cristiáns comezaron a recuar e a se repregaren. Neste punto a moura debruzouse sobre o seu amante, que xacía no solo, moribundo, e tomándoo nos seus brazos cunhas forzas que facían mor a desesperación e a idea do perigo, arrastrouno ata o patio de armas. Alí tocou un resorte, levantouse unha pedra como movida dun impulso sobrenatural e pola boca que deixou ver ao levantarse, desapareceu coa súa preciosa carga e comezou a descender ata chegaren ao fondo do subterráneo.

III

Cando o cabaleiro acordou, botou ao seu redor unha ollada chea de extravío, e dixo:-¡Teño sede! ¡Morro! ¡Abrásome!E no seu delirio precursor da morte, dos seus beizos enxoitos, ao pasar polos cales asubiaba a respiración, só se oían saír estas palabras magoantes:-¡Teño sede! ¡Abrásome! ¡Auga!A moura sabía que aquel subterráneo tiña unha saída ao val por onde corre o río. O val e todas as alturas que o coroan estaban cheos de soldados mouros, que, unha vez rendida a fortaleza, buscaban en van por todas partes o cabaleiro e a súa amada para saciaren neles a súa sede de exterminio. Sen embargo, non vacilou un intre, e tomando o casco do moribundo, esvarou coma unha sombra por entre as matogueiras que cubrían a boca da cova e baixou á orela do río.Xa tomara a auga, xa ía incorporarse de novo a carón da súa amante, cando asubiou unha seta e exhalou un brado.Dous guerreiros mouros que velaban arredor da fortaleza dispararan os seus arcos na dirección en que oíran moverse as gallas.A moura, ferida de morte, logrou, sen embargo, arrastrarse á entrada do subterráneo e penetrar ata o fondo, onde se atopaba o cabaleiro. Este, ao vela cuberta de sangue e próxima a morrer, acordou e, coñecendo a enormidade do pecado que tan duramente expiaban, volveu os seus ollos ao ceo, tomou a auga que a súa amante lle ofrecía e, sen achegala aos beizos, preguntoulle á moura:-¿Queres ser cristiá? ¿Queres morrer na miña relixión e, se me salvo, salvarte comigo?A moura, que caera ao chan esvaecida coa falta de sangue, fixo un movemento imperceptíbel coa testa, sobre a cal derramou o cabaleiro a auga bautismal invocando o nome do Todopoderoso.Ao outro día o soldado que disparou a seta viu un rastro de sangue á ourela do río, e seguíndoo entrou na cova, onde atopou os cadáveres do cabaleiro e a súa amada, que aínda veñen polas noites a vagar por estas contornas.

A promesaGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA promesa


(Lenda castelá)

Margarida choraba co rostro oculto entre as mans; choraba sen xemer, pero as bágoas corrían silandeiras ao longo das súas fazulas, esvarando por entre os seus dedos para caeren á terra, cara á que dobrara a súa fronte.Xunto a Margarida estaba Pedro; este levantaba de vez en cando os ollos para mirala, e véndoa chorar, volvía baixalos, gardando pola súa vez un silencio profundo.E todo calaba arredor e semellaba respectar a súa mágoa. Os rumores do campo apagábanse; o vento da tarde durmía e as sombras comezaban a envolver as mestas árbores do souto.Así transcorreron algúns minutos, durante os cales se acabou de borrar a pegada de luz que o sol deixara ao morrer no horizonte; a lúa comezou a se debuxar vagamente sobre o fondo violáceo do ceo do crepúsculo, e unhas tras outras foron aparecendo as meirandes estrelas.Pedro rompeu por fin aquel silencio angustioso, exclamando con voz xorda e farfallante, e coma se falase consigo mesmo:-¡É imposíbel..., imposíbel!Despois, achegándose á desconsolada nena e tomando unha das súas mans, proseguiu con acento máis cariñoso e suave:-Margarida, para ti o amor éo todo, e ti non ves nada máis alén do amor. Emporiso, hai algo tan respectábel coma o noso cariño, e é o meu deber. O noso señor, o conde de Gómara, parte mañá do seu castelo para reunir as súas hostes ás do rei don Fernando, que vai tirar Sevilla do poder dos infieis, e eu debo partir co conde. Orfo escuro, sen nome e sen familia, a el débolle canto son. Eu servino no lecer das paces, durmín baixo o seu teito, quenteime na súa lareira e comín pan á súa mesa. Se hoxe o abandono, mañá os seus homes de armas ao saíren en tropel polas poternas do seu castelo, preguntarán marabillados de non me ver: "¿Onde está o escudeiro favorito do conde de Gómara?", e o meu señor calará con vergoña, e os seus paxes e os seus bufóns dirán, en son de chufa: "O escudeiro do conde non é máis ca un galán de xustas, un lidador de cortesía".Ao chegar a este intre, Margarida levantou os seus ollos, cheos de bágoas, para fixalos nos do seu amante, e removeu os beizos como para lle dirixir a palabra; pero a súa voz afogou nun salouco.Pedro, con acento aínda máis doce e persuasivo, proseguiu así:-Non chores, por Deus, Margarida; non chores, porque as túas bágoas fanme dano. Vou arredarme de ti; mais eu hei volver despois de atinxir un pouco de gloria para o meu nome escuro... O ceo ha de axudarnos na santa empresa. Conquistaremos Sevilla, e o rei daranos feudos nas ribeiras do Guadalquivir aos conquistadores. Entón volverei na túa procura e iremos xuntos a habitar naquel paraíso dos árabes, onde din que mesmo o ceo é máis limpo e máis azul có de Castela; volverei, xúrocho; volverei cumprir a palabra solemnemente empeñada o día que puxen nas túas mans ese anel, símbolo dunha promesa.-¡Pedro! -exclamou entón Margarida, dominando a súa emoción e con voz resolta e firme-. Vai, vai manter a túa honra -e ao pronunciar estas palabras botouse por derradeira vez en brazos do seu amante. Despois engadiu, con acento máis xordo e conmovido-: Vai manter a túa honra; pero volta..., volta e tráeme a miña.Pedro bicou a fronte de Margarida, desatou o seu cabalo, que estaba suxeito a unha das árbores do souto e afastouse ao galope polo fondo da alameda.Margarida seguiu a Pedro cos ollos ata que a súa sombra se confundiu entre a brétema da noite, e cando xa non puido distinguilo, volveu engorde ao lugar onde a agardaban os seus irmáns.-Pon os teus vestidos de gala -díxolle un deles ao entrar-, que mañá imos ir a Gómara con todos os veciños do lugar para ver o conde, que marcha a Andalucía.-A min máis me magoa que me aleda ver irse os que acaso non han de volver -respondeu Margarida cun salaio.-Sen embargo -teimou o outro irmán-, has vir con nosoutros, e has vir enfeitada e leda; daquela non han dicir as xentes rexoubeiras que tes amores no castelo e que os teus amores van á guerra.

II

A penas alborexaba, cando principiou a se oír por todo o campo de Gómara a aguda trompetería dos soldados do conde, e os campesiños que chegaban en numerosos grupos dos lugares veciños viron despregarse ao vento o pendón señorial na torre máis alta da fortaleza.Uns sentados ao bordo dos foxos, outros subidos nas cotelas das árbores, estes vagando pola chaira, aqueles coroando os cumes dos cotarelos, os de máis alá formado un cordón ao longo da calzada, xa habería preto dunha hora que os curiosos agardaban o espectáculo, non sen que algúns comezaran a se desacougar, cando volveu soar de novo o toque dos claríns, renxeron as cadeas da ponte, que caeu con pausa sobre o foxo, e levantáronse as reixas, namentres se abrían de par en par, e xemendo sobre os seus gonzos, as pesadas portas do arco que conducía ao patio de armas.A multitude correu a se amorear nas cembas do camiño para ver máis ao seu xeito as brillantes armaduras e os luxosos atavíos do séquito do conde de Gómara, célebre en toda a bisbarra pola súa esplendidez e as súas riquezas.Romperon a marcha os arautos, que, deténdose de anaco en anaco, pregoaban en alta voz e a son de caixa as cédulas do rei, chamando os feudatarios á guerra de mouros e requirindo as vilas e lugares ceibes para que desen paso e axuda ás súas hostes.Aos arautos seguíronos os heraldos de corte, fachendosos coas súas casulas de seda, os seus escudos bordados de ouro e cores e os seus bonetes gornecidos de plumas vistosas.Despois veu o escudeiro maior da casa, armado de gala, cabaleiro sobre un poldro mouro, levando nas súas mans o pendón de home rico coas súas divisas e as súas caldeiras, e ao estribo esquerdo, o executor das xustizas do señorío vestido de negro e vermello.Precedían o escudeiro maior ata unha vintena daqueles famosos trompeteiros da terra chá, célebres nas crónicas dos nosos reis pola incríbel forza dos seus pulmóns.Cando deixou de ferir o vento o agudo clamor da formidábel trompetería, comezou a se oír un rumor xordo, compasado e uniforme. Eran os peóns da mesnada, armados de longas picas e provistos de senllas adargas de coiro. Tras estes non tardaron en aparecer os aparelladores das máquinas, coas súas ferramentas e as súas torres de pao; os fatos de gabeadores e a xente miúda do servicio das bestas.Logo, envoltos na nube de po que levantaba o casco dos seus cabalos, e lanzando faíscas de luz dos seus petos de ferro, pasaron os homes de armas do castelo, formados en grosos pelotóns, que semellaban ao lonxe un bosque de lanzas.Por último, precedido de timbaleiros, que montaban poderosas mulas con cobertoiras e penachos, rodeado dos seus paxes, que vestían ricos traxes de seda e ouro e seguido dos escudeiros da súa casa, apareceu o conde.Ao velo, a multitude levantou un balbordo intenso para saudalo, e entre a confusa algueirada afogouse o berro dunha muller, que naquel intre caeu desmaiada e coma ferida dun raio nos brazos dalgunhas persoas que a acudiron a socorrer. Era Margarida, Margarida, que coñecera o seu misterioso amante no moi alto e moi temido señor conde de Gómara, un dos máis nobres e podentes feudatarios da coroa de Castela.

III

O exército de don Fernando, logo de saír de Córdoba, viñera de vagar e continuo ata Sevilla, non sen ter loitado antes en Écixa, Carmona e Alcalá do Río de Guadaira, unha vez expugnado o fermoso castelo, puxo os reais á vista da cidade dos infieis.O conde de Gómara estaba na tenda sentado nun escano de alerce, inmóbil, pálido, terríbel, as mans cruzadas sobre a empuñadura do montante e os ollos fixos no espacio con esa vaguidade do que semella ollar un obxecto e, así a todo, non ve nada de canto hai ao seu arredor.A un lado, e de pé, faláballe o máis antigo dos escudeiros da súa casa, o único que naquelas horas de negra melancolía ousaría interrompelo sen atraer sobre a súa cabeza a explosión da súa carraxe.-¿Que tedes, señor? -dicíalle-. ¿Que mal vos afecta e consome? Triste ides ao combate e triste volvedes, aínda tornando coa victoria. Cando todos os guerreiros dormen esgotados á fatiga do día, óiovos salaiar angustiado, e se corro ao voso leito, véxovos alí loitar con algo invisíbel que vos atormenta. Abrides os ollos e o voso terror non esvaece. ¿Que vos ocorre, señor? Dicídemo. Se é un segredo eu saberei gardalo no fondo da miña memoria coma nun sartego.O conde semellaba non oír o escudeiro. Non obstante, despois dun longo espacio, e coma se as palabras tivesen tardado todo aquel tempo en chegaren dende os seus oídos á súa intelixencia, saíu pouco a pouco da súa inmobilidade e, atraéndoo cara a si cariñosamente, díxolle con voz grave e repousada:-Levo sufrido abondo en silencio. Coidándome xoguete dunha fantasía va, mesmo agora calei por vergoña;

pero non, non é ilusión o que me acontece. Eu debo atoparme baixo a influencia dalgunha maldición terríbel. O ceo ou o inferno deben querer algo de min, e avísano con feitos sobrenaturais. ¿Lémbraste do día do noso encontro cos mouros de Nebrixa na seara de Triana? Eramos poucos. A pelexa foi dura, e eu estiven a piques de perecer. Non reparaches: no máis disputado do combate, o meu cabalo, ferido e cego de furor, precipitouse cara ao groso da hoste moura. Eu pugnaba en balde por contelo. As rédeas escaparan das miñas mans, e o fogoso animal corría levándome a unha morte segura. Xa os mouros, pechando os seus escuadróns, apoiaban en terra o regatón das súas longas picas para recibirme nelas. Unha nube de setas asubiaba nos meus oídos. O cabalo estaba a algúns pés de distancia do valado de ferro no que nos iamos esnaquizar, cando... Crédeme: non foi unha ilusión. Vin unha man que, termándoo da brida, o detivo cunha forza sobrenatural e, volvéndoo en dirección ás ringleiras dos meus soldados, salvoume milagrosamente. En van pregunteille a uns e a outros polo meu salvador. Ninguén o coñecía, ninguén o vira. "Cando voabades a vos esnafrar na muralla de picas -dixéronme-, iades só, completamente só. Por iso nos marabillamos ao vervos tornar, sabendo que xa o corcel non obedecía ao xinete". Aquela noite entrei desacougado na miña tenda. Quería en van arrincar da imaxinación a lembranza da estraña aventura. Mais ao me dirixir ao leito volvín ver a mesma man, unha man fermosa, branca ata a palidez, que descorreu as cortinas, desaparecendo logo de as descorrer. Dende entón, a todas horas, en todas partes, estou a ver esa man misteriosa que prevén os meus desexos e se adianta ás miñas accións. Vina, ao expugnar o castelo de Triana, coller entre os seus dedos e partir no ar unha seta que viña ferirme; vina, nos banquetes onde procuraba afogar a miña mágoa entre a confusión e o tumulto, escanciar o viño na miña copa, e sempre se atopa diante dos meus ollos, e por onde vou ségueme: na tenda, no combate, de día, de noite... Agora mesmo, míraa, míraa aquí, apoiada suavemente nos meus ombros.Ao pronunciar estas últimas palabras o conde púxose de pé e deu algúns pasos coma fóra de si e paralizado dun terror profundo.O escudeiro enxugou unha bágoa que corría polas súas meixelas. Crendo tolo ao seu señor, non teimou, sen embargo, en contrariar as súas ideas, e cinguiuse a lle dicir con voz profundamente conmovida:-Vinde... Saïamos un intre da tenda. Acaso a brisa da tarde ha refrescar as vosas vidallas, calmando esa incomprensíbel dor, para a que eu non atopo palabras de consolo.

IV

O real dos cristiáns estendíase por todo o campo de Guadaira ata tocar a marxe esquerda do Guadalquivir. En fronte do real, e destacándose sobre o luminoso horizonte, alzábanse os muros de Sevilla, flanqueados de torres, ameadas e fortes. Por cima da coroa de ameas sobordaba o verdor do milleiro de xardíns da mourisca cidade, e entre as escuras manchas da follaxe lucían os miradoiros brancos coma a neve, os minaretes das mesquitas e a xigantesca atalaia, sobre a aérea varanda da cal lanzaban moxenas de luz, feridas polo sol, as catro grandes bólas de ouro, que dende o campo dos cristiáns semellaban catro chamas.A empresa de don Fernando, unha das máis heroicas e coraxudas daquela época, trouxera ao seu redor os máis célebres guerreiros dos diferentes reinos da Península, non faltando algúns que de países estraños e distantes viñeran tamén, chamados pola sona, a uniren os seus esforzos aos do santo rei.Espalladas ao longo da chaira mirábanse, xa que logo, tendas de campaña de todos os xeitos e cores, sobre o remate das cales ondeaban ao vento distintas insignias con escudos partidos, astros, grifóns, leóns, cadeas, barras e caldeiras e un cento de figuras ou símbolos heráldicos que pregoaban o nome e a calidade dos seus donos. Por entre as rúas daquela improvisada cidade circulaban por todas as direccións multitude de soldados, que, falando dialectos diversos e cadaquén vestindo ao uso do seu país e armado ao seu xeito, formaban un estraño e pintoresco contraste.Aquí descansaban algúns señores das fatigas do combate, sentados en escanos de lárice á porta das súas tendas e xogando ás táboas, mentres que os seus paxes lles escanciaban o viño en copas de metal; alí algúns peóns aproveitaban un intre de lecer para axeitar e amañar as súas armas rotas na última liorta; máis alá cubrían de setas un branco os máis expertos besteiros da hoste, entre as aclamacións da multitude, aloulada da súa habelencia; e o rumor dos tambores, o clamor das trompetas, as voces dos mercadores ambulantes, o golpear do ferro contra o ferro, os cánticos dos xograres, que entretiñan os seus oíntes coa relación de fazañas portentosas, e os berros dos arautos que publicaban as ordenanzas dos mestres de campo, enchendo o ar de milleiros de ruídos discordes, prestábanlle a aquel cadro de costumes guerreiros unha vida e unha animación imposíbel de pintar con palabras.O conde de Gómara, acompañado do seu fiel escudeiro, atravesou por entre os animados grupos sen erguer os ollos da terra, silandeiro, triste, coma se ningún obxecto ferira a súa vista nin chegase ao seu oído o rumor máis leve. Andaba maquinalmente, do mesmo xeito que un somnámbulo, con espírito desacougado no mundo dos soños, que se move e marcha sen a conciencia das súas accións e como arrastrado por unha vontade allea á súa.Próximo á tenda do rei, e no medio dunha gran roda de soldados, paxes e xente miúda que o escoitaban coa

boca aberta bulindo a lle mercaren algunha das bagatelas que anunciaba a voces e con hiperbólicos encomios, había un estraño personaxe, metade romeiro, metade xograr que, agora a recitar unha caste de ladaíña en latín bárbaro, agora a dicir unha bufonada ou unha chocallada, mesturaba na súa interminábel relación de chistes capaces de pór roibo a un besteiro con oracións devotas, historias de amores picarescos con lendas de santos.Na inmensas alforxas que penduraban dos seus ombros atopábanse revoltos e confundidos un milleiro de obxectos diferentes: fitas tocadas no sartego de Santiago, cédulas con palabras que el dicía seren hebraicas, as mesmas que dixo o rei Salomón cando fundaba o templo e as únicas para se libertar de toda caste de doenzas contaxiosas; bálsamos marabillosos para apegar homes partidos pola metade; evanxeos cosidos en saquetiñas de brocatel, segredos para se facer amar de todas as mulleres, reliquias dos santos patróns de todos os lugares de España, alfaias, cadeíñas, cintos, medallas e outras moitas quincallas de alquimia, de vidro e chumbo.Cando o conde chegou preto do grupo que formaban o romeiro e os seus admiradores, comezaba este a temperar unha especie de mandolina ou gusla árabe con que se acompañaba na relación dos seus romances. Despois de estirar ben as cordas unhas tras doutras e con moita calma, namentres o seu acompañante lle daba a volta ao círculo sacando os últimos cornados da frouxa escarcela dos oíntes, o romeiro principiou a cantar con voz fungallona e cun ar monótono e choromiqueiro un romance que decote remataba co mesmo refrán.O conde achegouse ao grupo e prestou atención. Por unha coincidencia, ao que parece estraña, o título daquela historia respondía nun todo aos lúgubres pensamentos que absorbían o seu ánimo. Segundo anunciara o cantor denantes de comezar, o romance titulábase Romance da man morta.Ao oír o escudeiro tan estraño anuncio, pugnou por arrincar o seu señor daquel sitio; mais o conde, cos ollos en fite nos do xograr, ficou inmóbil escoitando esta cántiga:

I

A nena ten un amanteque escudeiro se dicía.O escudeiro anúncialleque á guerra partía.-Vaste e acaso non tornes.-Tornarei pola vida miña.Mentres o amante xura,seica o vento repetía:¡Malia quen en promesas de home fía!

II

O conde, coa mesnada,do seu castelo saía.Ela, que o coñeceu,con grande aflicción xemía:-¡Ai de min, que se vai o condee leva a honra miña!.Mentres a coitada chora,seica o vento repetía:¡Malia quen en promesas de home fía!

III

O seu irmán, que estaba alí,estas palabras oía.-Deshonráchesnos, di.-Xuroume que tornaría.-Non te ha atopar, se torna,

onde atoparte adoitaba.Mentres a infeliz morre,seica o vento repetía:¡Malia quen en promesas de home fía!

IV

Morta lévana ao souto;enterrárona no avesedo;por máis terra que lle botaban,a man non lle cubría:a man onde un anelque lle deu o conde tiña.De noite, sobre a tumba,seica o vento repetía:¡Malia quen en promesas de home fía!A penas o cantor rematou a derradeira estrofa, cando rompendo o muro de curiosos, que se apartaban con respecto ao recoñecelo, o conde chegou onde se atopaba o romeiro e, colléndoo con forza do brazo, preguntoulle en voz baixa e convulsa:-¿De que terra es?-Da terra de Soria -respondeulle este sen se alterar.-¿E onde aprendiches este romance? ¿A quen se refire a historia que contas? -volveu exclamar o seu interlocutor, cada vez con mostras de emoción máis fonda.-Señor -dixo o romeiro, cravando os seus ollos nos do conde cunha fixeza imperturbábel-, esta cántiga repítena duns noutros os aldeáns do campo de Gómara, e refírese a unha coitada cruelmente ofendida por un poderoso. Altos xuízos de Deus permitiron que ao soterrala ficase decote fóra da sepultura a man na que o seu amante lle puxo un anel ao facerlle unha promesa. Vós saberedes, quizais, a quén lle toca cumprila.

V

Nun lugar miserábel e que se atopa a unha beira do camiño que conduce a Gómara vin non hai moito o sitio onde se asegura tivo lugar a estraña cerimonia do casamento do conde.Despois que este, axeonllado sobre a humilde foxa, estreitou na súa a man de Margarida e un sacerdote autorizado polo Papa beiceu a lúgubre unión, é fama que cesou o prodixio e a man morta afundiu para sempre.Ao pé dunhas árbores vedrañas e corpulentas hai un anaquiño de prado que ao chegar a primavera se cobre de socato de flores. A xente do país di que alí está soterrada Margarida.

A corza brancaGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA corza branca


I

Nun pequeno lugar de Aragón, e aló polos anos de mil trescentos e pico, vivía retirado na súa torre señorial un famoso cabaleiro, chamado don Denís, quen, logo de servir o seu rei na guerra contra infieis, descansaba daquela, entregado ao alegre exercicio da caza, das rudas fatigas dos combates.Aconteceulle unha vez a este cabaleiro, atopándose na súa favorita diversión, acompañado da súa filla, á cal a súa beleza singular e extraordinaria brancura lle granxeara o alcume da Azucena, que, ao lles decorrer o día abstraídos en perseguiren unha res no monte do seu feudo, tivo que se acoller durante as horas da sesta a unha vaganta por onde corría un regueiro saltando de rocha en rocha cun ruído manso e agradábel.Habería cousa dunhas dúas horas que don Denís se atopaba naquel delicioso lugar, encostado sobre a miúda grama á sombra dunha lamagueira, departindo amigabelmente cos seus monteiros sobre as peripecias do día e referíndose uns a outros as aventuras máis ou menos curiosas que na súa vida de cazador lles aconteceran, cando polo alto da máis costenta ladeira, e a través dos alternados murmurios do vento, que axitaba as follas das árbores, comezou a se percibir, cada vez máis preto, o son dun chocallo semellante ao da guía dun rabaño.En efecto, era así, pois ao pouco de se oír o chocallo comezaron a choutar por entre as amontoadas matagueiras de cantroxo e tomiño e á descenderen á ourela oposta do regueiro, ata uns cen años brancos coma a neve, tras dos que, coa súa caparuza calada para libertar a testa das perpendiculares raiolas, e o seu fardelo ao ombreiro na punta dun pao, apareceu o zagal que os conducía.-A propósito de aventuras extraordinarias -exclamou ao velo un dos monteiros de don Denís, dirixíndose ao seu señor-, aí tedes o Estevo, o zagal, que dun tempo para acá anda máis apampado do que naturalmente o fixo Deus, que non é pouco, e quen vos pode facer pasar un anaco divertido referindo a causa dos seus continuos sustos.-Pois ¿que é o que lle acontece a ese pobre diaño? -exclamou don Denís con ar de curiosidade aguilloada.-¡Gran cousa! -engadiu o monteiro en ton de chacota-. ¡Que sen ter nado o Venres Santo, nin estar sinalado coa cruz, nin se achar en relacións co demo, segundo se pode colixir dos seus hábitos de cristián vello, se atopa, sen saber cómo nin por mor de qué, dotado da facultade máis marabillosa que posuíu ninguén, de non ser Salomón, de quen se di que mesmo sabía a linguaxe dos paxaros!-¿E a que se refire esa facultade marabillosa?-Refírese -proseguiu o monteiro- a que, segundo el afirma, e o xura e perxura por todo o máis sagrado do mundo, os cervos que discorren por estes montes confabuláronse para non deixalo en paz, sendo o máis gracioso do caso que en máis dunha ocasión os sorprendeu concertando entre si as burlas que lle han facer, e despois que estas burlas remataron oíu as ruidosas gargalladas con que as celebran.Mentras isto dicía o monteiro, Constanza, que así se chamaba a fermosa filla de don Denís, achegárase ao grupo dos cazadores, e como amosara a súa curiosidade por coñecer a extraordinaria historia do Estevo, un destes adiantouse ata o sitio onde o zagal lle daba de beber ao seu gando e conduciuno onda o seu señor que, para disipar a turbación e o visíbel encollemento do pobre mozo, buliu a saudalo polo seu nome, acompañando o saúdo cun bondadoso sorriso.Era o Estevo un rapaz de dezanove a vinte anos, membrudo, coa cabeza pequena e fundida entre os ombros, os ollos pequenos e azuis, a ollada incerta e torpe, coma a dos albinos; o nariz romo, os beizos grosos e entreabertos, a fronte calzada, a cute branca, mais ennegrecida polo sol, e o cabelo, que lle caía en parte sobre os ollos e arredor da cara en guedellas ásperas e roxas, semellantes ás crinas dun faco colorado.Isto, pouco máis ou menos, era o Estevo en canto ao físico. Respecto á súa moral, podía asegurarse, sen temor de ser desmentido nin por el nin por ningunha das persoas que o recoñecían, que era perfectamente

simple, aínda que un tanto suspicaz e malicioso, como bo rústico.Unha vez o zagal reposto da súa turbación, dirixiulle de novo a palabra don Denís, e co ton máis serio do mundo, e finxindo un extraordinario interese por coñecer os detalles do suceso a que o seu monteiro se referira, fíxolle unha multitude de preguntas, ás que o Estevo comezou a contestar dun xeito evasivo, coma desexando evitar explicacións sobre o asunto.Apertado, sen embargo, polas interrogacións do seu señor e polos rogos de Constanza, que semellaba a máis curiosa e interesada en que o pegureiro referise as súas estupendas aventuras, decidiuse este a falar, mais non sen denantes dirixir ao seu arredor unha ollada de desconfianza, como temendo ser oído por outras persoas que as que alí estaban presentes, e de rañar tres ou catro veces a cabeza tratando de reunir as súas lembranzas ou fiar o seu discurso, que por fin comezou deste xeito:-É o caso, señor, que, segundo me dixo un presbítero de Tarazona, ao que acudín non hai moito para consultar as miñas dúbidas, co demo non serven xogos, senón boca pechada, boas e moitas oracións a San Bertomeu, que é quen lle coñece as cóxegas, e deixalo andar, que Deus, que é xusto e está alá arriba, proverá todo. Teimudo nesta idea, decidira non dar nin un chío sobre o asunto a ninguén nin por nada; pero fareino hoxe por satisfacer a vosa curiosidade, e a fe, abofé que, despois de todo, se o demo mo toma en conta e volve amolarme en castigo da miña indiscreción, bos evanxeos levo cosidos á pelica, e coa súa axuda creo que, coma noutras ocasións, non me ha ser inútil a moca.-Mais, vamos -exclamou don Denís, impaciente ao escoitar as digresións do zagal, que ameazaba non concluír nunca-, anda sen rodeos e vai directo ao asunto.-A iso vou -contestou cachazudo o Estevo, que logo de botar un berro, acompañado dun asubío, para que se agruparan os años, que non perdía de vista e comezaban a se esparexeren polo monte, volveu rascar a testa e proseguiu así:-Por unha banda as vosas continuas excursións, e por outra o dálle que dálle dos cazadores furtivos que, xa con trampa ou con bésta, non deixan res con vida en vinte xornadas na contorna, esgotaran non hai moito a caza nestes montes, ata o extremo de non se atopar un veado neles nin por nada do mundo. Falaba eu disto mesmo no lugar, sentado no pórtico da igrexa, onde despois de acabada a misa do domingo adoitaba reunirme con algúns peóns dos que labran a terra de Veratón, cando algúns deles me dixeron: "Pois, home, non sei de qué se leva o que ti non os atopes, pois podemos asegurarche que non baixamos nin unha vez aos eidos que non atopemos rastro; e vai para uns tres ou catro días, sen ir máis lonxe, un fato, que a xulgar polas pegadas debía comporse de máis de vinte, segoulle antes de tempo unha veiga de trigo ao santeiro da Virxe do Romeral". "¿E cara a que sitio seguía o rastro?", pregunteilles aos peóns, con ánimo de ver se tropezaba coa tropa. "Cara á vaganta dos cantroxos", contestáronme. Non botei en fol roto a advertencia, e aquela mesma noite fun apostarme entre os chopos. Durante toda a noite estiven a oír por acá e por acolá, tanto de lonxe coma de preto, o brúo dos cervos, que se chamaban uns a outros, e de cando en vez sentía moverse a ramallada ás miñas costas; pero por máis que abrín os ollos, a verdade é que non puiden enxergar ningún. Con todo, ao alborexar, cando levei os años á auga á orela deste río, como a xeito de dous tiros de tirafunda do sitio no que nos atopabamos, e nun avesedo de chopos, onde nin á hora da sesta esborrexía unha raiola, atopei pegadas próximas dos cervos, algunhas gallas esgazadas, a corrente un pouco toldada e, o que é máis particular, entre o rastro das reses, as breves pegadas duns pés miudiños coma a metade da palma da miña man, sen ningunha ponderación.Ao dicir isto, o mozo, instintivamente, e ao parecer buscando un punto de comparación, dirixiu a vista cara ao pé de Constanza, que asomaba por debaixo do brial, calzado dun precioso chapín de coiro amarelo; mais como, canda o Estevo, baixasen tamén os ollos don Denís e algúns dos monteiros que o rodeaban, a fermosa nena buliu a agachalo, exclamando co ton máis natural do mundo:-¡Oh, non! Por desgracia, non os teño eu tan pequeniños, pois dese tamaño só se atopan nas historias que nos refiren os trobadores das fadas.-Pois non quedou aquí a cousa -continuou o zagal cando Constanza concluíu-, senón que outra vez, colocándome noutro escondedoiro por onde indubidabelmente tiñan de pasar os cervos para se dirixiren á vaganta, alá por volta da media noite rendeume un pouco o sono, aínda que non tanto que non abrira os ollos no mesmo punto en que crin albiscar que as pólas se movían ao meu arredor. Abrín os ollos, segundo deixo dito; incorporeime con sumo coidado e, prestando atención a aquel confuso murmurio, que cada vez soaba máis próximo, oín nas refoladas do ar coma brados e cantares estraños, gargalladas e tres ou catro voces distintas que falaban entre si cun ruído e un algareo semellante ao das raparigas do lugar cando, rindo e chanceando polo camiño, volven en bandas da fonte cos seus cántaros na testa. Segundo colixía da proximidade das voces e do próximo triscar das pólas que estralaban ao se romperen para dar paso a aquela turba de tolainas, ían saír da espesura a un pequeno rechán que formaba o monte no sitio onde eu estaba agachado, cando, enteiramente ás miñas costas, tan preto ou máis do que me atopo de vós, oín unha nova voz fresca, delgada e vibrante, que dixo (crédeo, señores, isto é tan seguro coma que hei de morrer), dixo..., claro e distintamente, estas propias palabras: ¡Por aquí, por aquí, compañeiras,que está aí o bruto do Estevo!Ao chegar a este punto da relación do zagal, os circunstantes non puideron xa conter por máis tempo a risa, que había un bo anaco que lles reloucaba nos ollos, e dando corda ao seu bo humor, prorromperon nunha

gargallada estrepitosa. Dos primeiros en comezaren a rir e dos últimos en deixalo foron don Denís que, malia a súa finxida circunspección, tivo que tomar parte na troula xeral, e a súa filla Constanza, quen, cada vez que ollaba o Estevo, todo suspenso e confuso, volvía rir coma unha tola, ata o punto de lle saltaren as bágoas aos ollos.O zagal, pola súa banda, aínda que sen facer caso do efecto que a súa narración producira, semellaba todo turbado e inquedo, e mentres os señores rían canto lles petaba das súas inocentadas el volvía a vista a un lado e a outro con visíbeis mostras de temor e como querendo descubrir algo a través dos cruzados troncos das árbores.-¿Que é isto, Estevo? ¿Que che acontece? -preguntoulle un dos monteiros, decatándose do crecente desacougo do pobre mozo, que xa fixaba as súas espaventadas meniñas na filla riseira de don Denís, xa as volvía ao seu redor cunha expresión abraiada e estúpida.-Acontéceme unha cousa moi estraña -exclamou o Estevo-. Cando, logo de escoitar as palabras que deixo referidas, me incorporei con prontitude para sorprender a persoa que as pronunciara, unha corza branca coma a neve saíu de entre as mesmas matogueiras onde eu estaba agachado e, dando uns choutos enormes por riba das carrasqueiras e os lentiscos, arredouse, seguida dunha tropa de corzas da súa cor natural, e daquela tanto estas coma a branca que as ía guiando non ceibaban brúos ao fuxiren, senón que rían cunhas gargalladas que xuraría que aínda me están a ecoar nos oídos neste instante.-¡Bah, bah! Estevo -exclamou don Denís con aceno burlón-, sigue os consellos do presbítero de Tarazona. Non fales dos teus encontros cos corzos amigos de burlas, non sexa que faga o demo que finalmente perdas o pouco xuízo que tes, e pois que xa estás provisto dos evanxeos e sabes as oracións de San Bertomeu, volve aos teus años, que comezan a se desbandaren pola valgada. Se os espíritos malignos volven amolarte, xa sabes o remedio: paternóster e mocazo.O zagal, despois de gardar no zurrón un medio pan branco e un anaco de carne de xabaril e no bandullo un valente grolo de viño que lle deu por orde do seu señor un dos palafreneiros, despediuse de don Denís e da súa filla, e a penas andou catro pasos comezou a voltear a funda para reunir a cantazos os años.Como daquela notase don Denís que entre unhas e outras as horas de calor eran xa pasadas e o ventiño da tarde comezaba a mover as follas dos chopos e a refrescar os campos, deu orde á súa comitiva para que aparellasen as cabalerías, que andaban a pacer soltas polo inmediato souto, e cando todo isto estaba a punto fixo sinal a uns para que soltasen as trenlas e aos outros para que tocasen as trompas, e saíndo en tropel da lamagueira proseguiu adiante a interrompida caza.

II

Entre os monteiros de don Denís había un chamado Garcés, fillo dun antigo servidor da familia e, por tanto, o máis querido dos seus señores.Garcés tiña, pouco máis ou menos, a idade de Constanza, e dende moi neno acostumárase a previr o menor dos seus desexos e a adiviñar e satisfacer o máis leve dos seus antollos.En por si entretíñase en afiar nos intres de lecer as agudas setas da súa bésta de marfil. El domaba os poldros que había montar a súa dona, el exercitaba nas artimañas da caza os seus lebreis favoritos e amaestraba os seus falcóns, os que mercaba nas feiras de Castela caparuzas vermellas bordadas de ouro.Para cos outros monteiros, os paxes e a xente miúda do servicio de don Denís, a exquisita solicitude de Garcés e o aprecio con que os seus señores o distinguían valéranlle un xeito de xeral animadversión, e ao dicir dos envexosos, en todos aqueles coidados con que se adiantaba a previr os caprichos da súa señora revelábase o seu carácter adulador e mesquiño. Non faltaban, sen embargo, algúns que, máis avisados ou maliciosos, creron albiscar na asiduidade do solícito mancebo algúns sinais de mal disimulado amor.Se de certo era así, o agachado cariño de Garcés tiña máis que sobrada desculpa na incomparábel fermosura de Constanza. Cumpriría un peito de rocha e un corazón de xeo para ficar impasíbel un día e outro á carón daquela muller singular pola súa beleza e os seus raros atractivos.A Azucena do Moncayo chamábana en vinte leguas á rendonda, e ben merecía este alcume, porque era tan airosa, tan branca e tan loura que, coma as azucenas, semellaba que Deus a fixera de neve e de ouro.E, sen embargo, entre os señores comarcáns era rexouba que a fermosa castelá de Veratón non era tan limpa de sangue coma belida, e que, a pesar dos seus cadrelos e a súa cute de alabastro, tivera por nai unha xitana. O de certo que puidera haber nestas murmuracións ninguén puido nunca dicilo, porque a verdade era que don Denís tivo unha vida bastante azarosa na súa xuventude, e despois de combater longo tempo so os mandados do monarca aragonés, de quen acadou, entre outras mercés o dominio do Moncayo, marchou a Palestina, onde andou errante algúns anos, para volver por último a se pechar no seu castelo de Veratón cunha filla cativa, nada, sen dúbida, naqueles países remotos. O único que podería ter dito algo acerca da misteriosa orixe de Constanza, pois acompañou a don Denís nas súas arredadas peregrinaxes, era o pai de Garcés, e este xa morrera había tempo abondo, sen lle dicir unha soa palabra nin ao seu propio fillo, que varias veces e con mostras de grande interese llo tiña preguntado.

O carácter, tan pronto retraído e melancólico coma bulicioso e alegre, de Constanza; a estraña exaltación das súas ideas, os seus extravagantes caprichos, os seus nunca vistos costumes, mesmo a particularidade de ter os ollos e as cellas negras coma a noite, sendo branca e loura coma o ouro, contribuíran a dar pábulo ás lerias dos seus veciños, e aínda o mesmo Garcés, que tan intimamente a trataba, chegara a se persuadir que a súa señora era algo especial e á parte das demais mulleres.Presente á relación do Estevo, coma os outros monteiros, Garcés foi acaso o único que oíu con verdadeira curiosidade os pormenores da súa incríbel aventura, e se ben non deixou de sorrir cando o zagal repetiu as palabras da corza branca, desque abandonou o souto en que sestearan comezou a revolver na súa mente as máis absurdas cavilacións."Non hai dúbida de que todo iso de falaren as corzas é pura aprehensión do Estevo, que é un completo badulaque -dicía para si o mozo monteiro mentres que, xinete nun poderoso alazán, seguía paso a paso o palafrén de Constanza, a cal tamén semellaba amosarse un chisco distraída e silandeira e, retirada do balbordo dos cazadores, a penas tomaba parte na festa-. Pero ¿quen di que no que refire ese babiolo non existirá algo de verdade? -proseguiu a pensar o mancebo-. Cousas máis estrañas temos visto no mundo, e unha corza branca ben a pode haber, posto que de darlles creto ás cántigas do país, San Huberto, patrón dos cazadores, tiña unha. ¡Oh, se eu puidera coller viva unha corza branca para ofrecerlla á miña señora!Así pensando e matinando pasou a tarde, e cando xa o sol comezou a se agachar tras das veciñas lombas e don Denís mandou recuar a súa xente para tornaren ao castelo, afastouse sen que a comitiva se decatase e foi na procura do zagal polo máis mesto e intricado do monte.A noite pechara case por completo cando don Denís chegaba ás portas do seu castelo. Acto seguido dispuxéronlle unha frugal colación e sentou coa súa filla á mesa.-E Garcés, ¿onde está? -preguntou Constanza, decatándose de que o seu monteiro non se atopaba alí para servila, como tiña por costume.-Non sabemos -apresuráronse a contestar os outros servidores-. Despareceu de entre nós preto da valgada, e aínda non o vimos.Neste intre chegou Garcés todo abafado, cuberta aínda de suor a fronte, mais coa face máis alegre e satisfeita que se puidera imaxinar.-Perdoádeme, señora -exclamou, dirixíndose a Constanza-; perdoádeme se faltei un intre á miña obriga; pero alá de onde veño a todo o galgar do meu cabalo, coma aquí, só me ocupaba en vos servir.-¿En servirme? -repetiu Constanza-. Non me decato do que queres dicir.-Abofé, señora; en servirvos -teimou o mozo-; pois descubrín que é verdade que a corza branca existe. Amais do Estevo, dano por certo outros varios pegureiros, que xuran tela visto máis dunha vez, e coa súa axuda agardo, pola mercé de Deus e do meu patrón, San Huberto, denantes de tres días, viva ou morta, traérvola ao castelo.-¡Bah, bah! -exclamou Constanza con expresión de chacota namentres facían coro ás súas palabras as risas máis ou menos disimuladas dos circunstantes-. Déixate de cacerías nocturnas e de corzas brancas. Repara que o diaño deu en tentar aos simples, e de teimares en lle pisar os calcaños, vai dar que rir contigo coma co pobre Estevo.-Señora -interrompeu Garcés con voz entrecortada e disimulando no posíbel a carraxe que lle producía a burlona rexouba dos seus compañeiros-, eu non me vin nunca co diaño; e por conseguinte, non sei aínda cómo as fai; pero conmigo xúrovos que todo poderá facer menos dar que rir, porque o uso dese privilexio só en vós sei toleralo.Constanza coñeceu o efecto que a súa burla producira no namorado mozo; mais desexando apurar a súa paciencia ata o último, volveu dicir no mesmo ton:-¿E se ao dispararlle te saúda con algunha rima do xénero da que oíu o Estevo ou ri de ti na túa cara, e ao escoitares as súas sobrenaturais gargalladas che cae a bésta das mans e antes de te repores do susto xa desapareceu a corza branca máis lixeira que un lóstrego?-¡Oh! -exclamou Garcés-. En canto a iso, estade certa que como eu a atopase a tiro de bésta, aínda que me fixese máis acenos que un xograr, aínda que me falara, non xa en romance, senón en latín, coma o abade de Munilla, non ía sen un arpón non corpo.Neste punto do diálogo terciou don Denís, e cunha desesperante gravidade, a través da que se adiviñaba toda a ironía das súas palabras, comezou a lle dar ao xa amoucado mozo os consellos máis orixinais do mundo para o caso en que se atopase de socato co demo convertido en corza branca. A cada nova ocorrencia do seu pai, Constanza fitaba os seus ollos no atribulado Garcés e rompía a rir coma unha tola, entrementres os outros servidores esforzaban as burlas coas súas miradas de intelixencia e o seu mal encuberto gozo.Mentres durou a colación, prolongouse esta escena, na que a credulidade do mozo monteiro foi, por dicilo así, o tema obrigado da rexouba xeral. De xeito que cando se levantaron os panos e don Denís e Constanza se retiraron ás súas habitacións e toda a xente do castelo se entregou ao repouso, Garcés ficou un longo espacio de tempo irresoluto, dubidando se, a pesar das burlas dos seus señores, proseguiría firme no seu propósito ou desistiría completamente da empresa.-¡Que diaño! -exclamou, saíndo do estado de incerteza en que se atopaba-. Maior mal do que me sucedeu non me pode suceder e se, pola contra, é verdade o que nos contou o Estevo... ¡Oh, entón como hei de

saborear o meu triunfo!En dicindo isto, armou a súa bésta, non sen ter feito antes o sinal da cruz na punta da vira, e colocándoa ás costas dirixiuse á poterna do castelo para tomar a verea do monte.Cando Garcés chegou á vaganta e ao punto en que, segundo as instruccións do Estevo, debía agardar a aparición das corzas, a lúa comezaba a remontarse con lentitude por tras dos próximos montes.En virtude de bo cazador e práctico no oficio, denantes de elixir un posto axeitado para se colocar ao axexo das reses, andou un gran anaco de acó para aló a examinar os carrouchos e as vereas veciñas, a disposición das árbores, os accidentes do terreo, as curvas do río e a fondura das súas augas.Por último, logo de rematado este minucioso recoñecemento do lugar en que se atopaba, acazapouse nunha ribada onda uns chopos de cotelas elevadas e escuras, ao pé dos cales medraban unhas matas de lentisco, abondo altas para agachar un home botado en terra.O río, que dende as rochas con lique onde tiña a súa nacencia viña, seguindo as sinuosidades do Moncayo, entrar na raigada por unha vertente, esvaraba dende alí bañando o pé dos salgueiros que sombreaban a súa orela ou brincando con alegre murmurio entre os callaos do monte, ata caer nunha fondura próxima ao lugar que lle servía de acocho ao monteiro.Os álamos, as prateadas follas dos cales movía o ar cun rumor docísimo; os salgueiros, que, abaixados sobre a limpa corrente, humedecían nela as puntas das súas desmaidas pólas, e as apertadas carrasqueiras, polos toros das cales rubían e se enrodelaban as madreselvas e as campaíñas azuis, formaban unha mesta sebe de follaxe arredor do relanzo do río.O vento, abaneando os vizosos pavillóns de verdura que se espallaban arredor da súa flotante sombra, deixaba penetrar a intervalos unha furtiva raiola, que brillaba coma un alustro de prata sobre a superficie das augas inmóbiles e profundas.Agachado tralas matas, co oído atento ao máis leve rumor e a vista cravada no punto onde, segundo os seus cálculos, debían aparecer as corzas, Garcés agardou inutilmente un grande espacio de tempo. Todo ficaba ao seu arredor somerxido nunha profunda calma.Pouco a pouco, e ben fose que o peso da noite, que xa pasara a súa metade, comezara a deixarse sentir; ben que o afastado murmurio da auga, o penetrante recendo das flores silvestres e os afagos do vento comunicasen aos seus sentidos o doce sopor en que parecía estar impregnada a natureza toda, o namorado mozo, que ata aquel instante estivera entretido revolvendo na súa mente as máis agradábeis imaxinacións, comezou a sentir que as súas ideas se elaboraban con máis lentitude e os seus pensamentos tomaban formas máis leves e indecisas.Despois de se arrandear un intre nese vago espacio que media entre a vixilia e o sono, musgou finalmente os ollos, deixou escapar a bésta das súas mans e ficou profundamente durmido...Cousa de dúas horas ou tres habería que o mozo monteiro roncaba coma unha pedra, gozando a todo sabor dun dos soños máis apracíbeis da súa vida, cando de súpeto entreabriu os ollos sobresaltado e incorporouse a medias, cheo aínda dese abraio de quen acorda de socato despois dun sono profundo.Nas refoladas do ar, e confundido cos leves rumores da noite, creu dexergar un estraño rumor de voces delgadas, doces e misteriosas que falaban entre si, rían ou cantaban, cadaquén pola súa parte e unha cousa diferente, formando unha algareo tan ruidoso e confuso coma o dos paxaros que espertan ao primeiro raio de sol entre as frondes dunha alameda.Ese estraño rumor só se deixou oír un intre e despois todo volveu ficar en silencio.-Sen dúbida soñaba coas necidades que nos referiu o zagal -exclamou Garcés, arreluando os ollos con moita calma e na firme persuasión de que canto supuxera oír non era máis que esa vaga pegada do soño que fica, ao espertar no maxín, como fica no oído a última cadencia dunha melodía despois que expirou tremendo a derradeira nota. E dominado pola invencíbel languidez que paralizaba os seus membros, ía debruzar de novo a cabeza sobre a relva cando volveu oír o eco distante daquelas misteriosas voces, que, acompañándose do rumor do ar, da auga e das follas, cantaban así:

CoroO arqueiro que velaba no alto da torre reclinou a súa pesada cabeza no muro.Ao cazador furtivo que coidaba sorprender a res sorprendeuno o sono.O pegureiro que agarda o día consultando as estrelas dorme agora, e durmirá ata ao mencer.Raíña das nereidas, sigue as nosas pegadas.Ven randearte nas pólas dos salgueiros, sobre a face da auga.Ven embriagarte co recendo das violetas que se abren entre as sombras.Ven gozar da noite, que é o día dos espíritos.Mentres flotaban no ar as mainas notas daquela deliciosa música, Garcés ficou inmóbil. Despois que se esvaeceu, con moita precaución apartou un pouco as pólas, e non sen experimentar algún sobresalto, viu aparecer as corzas, que en tropel e salvando as matogueiras con lixeireza incríbel unhas veces, deténdose como a escoitar outras, xogueteando entre si, xa a se agacharen entre a bouza, xa a saíren novamente á senda, baixaban do monte con dirección ao relanzo do río.

Diante das súas compañeiras, máis áxil, máis feituca, máis argalleira e alegre ca todas; choutando, correndo, parándose e volvendo correr, de xeito que semellaba non tocar o chan cos pés, ía a corza branca, a estraña cor da cal destacaba cunha fantástica luz sobre o escuro fondo das árbores.Aínda que o mozo se sentía disposto a ver en canto o rodeaba algo de sobrenatural e marabilloso, a verdade do caso era que, prescindindo da momentánea alucinación que turbou un intre os seus sentidos, finxíndolle música, rumores e palabras, nin na forma das corzas, nin nos seus movementos, nin nos cortos muxidos con que semellaban chamarse había nada co que non debera estar xa moi familiarizado un cazador práctico nesta clase de expedicións nocturnas.A medida que rexeitaba a primeira impresión, Garcés comezou a comprendelo así, e rindo interiormente da súa credulidade e o seu medo, dende aquel intre só se ocupou en esculcar, tendo en conta a dirección que seguían, o punto ónde se atopaban as corzas.Feito o cálculo, colleu a bésta entre os dentes, e esvarando coma unha cobra por detrás dos lentiscos, foise situar a xeito duns corenta pasos máis lonxe do lugar en que antes se atopaba. Unha vez acomodado no seu novo acocho, agardou o tempo suficiente para que as corzas estiveran xa dentro do río, a fin de facer o tiro máis seguro. A penas comezou a se escoitar ese ruído particular que produce a auga que se bate a golpes ou se axita con violencia, Garcés comezou a se levantar pouquiño a pouco e coas maiores precaucións, apoiándose na terra primeiro sobre a punta dos dedos e despois cun dos xeonllos.Xa de pé, e persuadíndose atoutiñando de que a arma estaba preparada, deu un paso cara adiante, alongou o colo por riba dos arbustos, para dominar o remanso, e tendeu a bésta; pero no mesmo punto en que, á par da bésta, estendeu a vista buscando o obxecto que tiña que ferir, fuxiu dos seus beizos un imperceptíbel e involuntario brado de abraio.A lúa, que fora remontándose con lentitude polo ancho horizonte, estaba inmóbil e como suspendida na metade do ceo; a súa doce claridade inundaba o souto, abrillantaba a intranquila superficie do río e facía ver os obxectos como a través dunha gasa azul.As corzas desapareceran.No seu lugar, cheo de estupor e case de medo, viu Garcés un grupo de belísimas mulleres, das cales unhas entraban na auga a brincar, namentres as outras remataban de se desprender das lixeiras túnicas que aínda ocultaban á cobizosa vista o tesouro das súas formas.Neses lixeiros e cortados soños da mañá, ricos en imaxes riseiras e voluptuosas, soños diáfanos e celestes coma a luz que entón comeza a transparentarse a través das brancas cortinas do leito, non houbo nunca imaxinación de vinte anos que bosquexase coas cores da fantasía unha escena semellante á que se ofrecía naquel punto aos ollos do atónito Garcés.Desprendidas xa das súas túnicas e os seus veos de mil cores, que destacaban sobre o fondo suspendidas das árbores ou tiradas con descoido sobre a alfombra de relva, as rapazas discorrían ao seu pracer polo souto, formando grupos pintorescos, e entraban e saían na auga, facéndoa saltar en faiscas luminosas sobre as flores da marxe coma unha miúda chuvia de orballo.Aquí unha delas, branca coma o vélaro dun año, sacaba a súa cabeza loura entre as verdes e flotantes follas dunha planta acuática, da cal semellaba unha flor a medio abrir, cun talo flexíbel que máis ben se adiviñaba que se vía tremer debaixo dos infinitos círculos de luz das ondas.Outra acolá, co cabelo solto sobre os ombreiros, randeábase pendurada da póla dun salgueiro sobre a corrente dun río, e os seus pequenos pés cor de rosa facían unha raia de prata ao pasaren rozando a tersa superficie. Entrementres estas ficaban encostadas aínda no bordo da auga, cos azuis ollos adurmiñados, aspirando con voluptuosidade o recendo das flores e estremecéndose lixeiramente ao contacto da fresca airexa, aquelas danzaban en vertixinosa rolda, entrelazando caprichosamente as súas mans, deixando caer atrás a cabeza con delicioso abandono e ferindo o chan co pé en alternada cadencia.Era imposíbel seguilas nos seus áxiles movementos, imposíbel abranguer cunha ollada os infidos detalles do cadro que formaban, unhas correndo, xogando e perseguíndose con alegres risas por entre o labirinto das árbores; outras atravesando a auga coma un cisne e rompendo a corrente co levantado seo; outras, en fin, mergullándose no fondo, onde ficaban un bo anaco para volveren á superficie, traendo unha desas flores estrañas que nacen escondidas no leito das augas profundas.A ollada do abraiado monteiro vagaba absorta dun lado a outro, sen saber ónde fixarse, ata que sentado baixo un pavillón de vizo que semellaba servirlle de dosel, e rodeado dun grupo de mulleres, cadaquén máis bela, que a axudaban a se desprender das súas lixeirísimas vestiduras, coidou ver o obxecto das súas acochadas adoracións: a filla do nobre don Denís, a incomparábel Constanza.Marchando de sorpresa en sorpresa, o namorado mozo non se atrevía xa a dar creto nin ao testemuño dos seus sentidos, e coidábase so a influencia dun soño engaiolador e enganoso.Non obstante, pugnaba en van por persuadirse de que todo canto vía era efecto do desamaño da súa imaxinación, porque mentres máis a ollaba e máis de vagar, máis se convencía de que aquela muller era Constanza.Non podía caber dúbida, non; seus eran aqueles ollos escuros e sombreados de longas perfebas, que a penas abondaban a amortecer a luz das súas meniñas; súa aquela loura e abundante cabeleira que, despois de coroar a súa fronte, se espallaba polo seu branco seo e as súas redondas costas coma unha fervenza de ouro; seus, en fin, aquel colo airoso que sostiña a súa lánguida cabeza, lixeiramente inclinada coma unha flor

que se rende ao peso das pingadas de orballo, e aquelas voluptuosas formas que el soñara tal vez, e aquelas mans semellantes a monllos de xazmíns, e aqueles pés diminutos, comparábeis só con dous anacos de neve que o sol non puido derreter e que á mañá branquean entre o vizo.No intre en que Constanza saíu da boscaxe, sen ningún veo que agochase aos ollos do seu amante os escondidos tesouros da súa fermosura, as súas compañeiras comezaron novamente a cantar estas palabras cunha melodía docísima:

CoroXenios do ar, habitadores do luminoso éter, vinde envoltos nun retallo de brétema prateada.Silfos invisíbeis, deixade o cáliz dos entreabertos lirios, e vinde nos vosos carros de nácar, aos que voan xunguidas as bolboretas.Larvas das fontes, abandonade o leito de lique e caede sobre nosoutras en miúda chuvia de perlas.Escaravellos de esmeralda, vagalumes de lume, bolboretas negras, ¡vinde!E vinde vós todos, espíritos da noite; vinde zoando coma un enxame de insectos de luz e de ouro.Vinde, que xa o astro protector dos misterios brilla na plenitude da súa fermosura.Vinde, que xa chegou o intre das transformacións marabillosas.Vinde, que as que vos aman agárdanvos impacientes.Garcés, que ficaba inmóbil, sentiu, ao oír aqueles cantares misteriosos, que o áspide dos ciúmes lle mordía o corazón, e obedecendo a un impulso máis poderoso cá súa vontade, desexando romper dunha vez o encanto que fascinaba os seus sentidos, separou con man trémula e convulsa a ramallada que o ocultaba, e dun só brinco púxose na marxe do río. O encanto rompeu, esvaecendo todo como o fume e ao esparexer arredor seu a vista, non viu nin oíu máis que o bulicioso tropel con que as tímidas corzas, sorprendidas no mellor dos seus nocturnos xogos, fuxían espaventadas da súa presencia, unha por aquí, outra por acolá, esta salvando dun chouto as matagueiras, aquela gañando a todo galgar a verea do monte.-¡Ouh! Ben dixen eu que todas estas cousas non eran máis que fantasmagorías do diaño -exclamou entón o monteiro-; pero, por fortuna, esta vez andou un pouco torpe, deixándome entre as mans a mellor presa.E, en efecto, era así; a corza branca, desexando escapar polo souto, guindárase entre o labirinto das súas árbores, e enleándose nunha urda de madreselvas, pugnaba en van por se ceibar. Garcés encaroulle a bésta; pero no mesmo punto en que ía ferila, a corza volveuse cara ao monteiro e con voz clara e aguda detivo a súa acción cun berro, dicíndolle:-Garcés, ¿que fas?O mozo vacilou, e despois dun intre de dúbida, deixou caer ao chan a arma, espaventado á soa idea de ter podido ferir á súa amante. Unha sonora e estridente gargallada veu sacalo por fin do estupor. A corza branca aproveitara aqueles curtos intres para rematar de se desenguedellar e fuxir lixeira coma un lóstrego, rindo da moca feita ao monteiro.-¡Ah, condenado espantallo de Satanás! -dixo este con voz espantosa, recollendo a bésta cunha rapidez indecíbel-. ¡Pronto cantaches victoria! ¡Pronto te consideraches fóra do meu alcance!E en dicindo isto, deixou voar a seta, que partiu asubiando, e foi perderse na escuridade do souto no fondo do cal soou ao mesmo tempo un berro, ao que seguiron logo uns saloucos sufocantes.-¡Meu Deus! -exclamou Garcés ao percibir aqueles queixumes angustiosos-. ¡Meu Deus, se será verdade!E fóra de si, coma un tolo, sen decatarse a penas do que lle acontecía, correu na dirección en que disparara a seta, que era a mesma en que soaban os saloucos. Por fin chegou; pero, ao chegar, os seus cabelos arrepiáronse de horror, as palabras anoáronse na súa gorxa e tivo que agarrarse ao toro dunha árbore para non caer á terra.Constanza, ferida pola súa man, expiraba alí á súa vista, envorcallándose no seu propio sangue, entre as agudas silveiras do monte.

O beixoGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerO beixo


(Lenda toledana)

Cando unha parte do exército francés se apoderou a principios deste século da histórica Toledo, os seus xefes, que non ignoraban o perigo a que se expuñan nas poboacións españolas esparexéndose en aloxamentos separados, comezaron por habilitar para cuarteis os meirandes e mellores edificios da cidade.Despois de ocupado o suntuoso Alcázar de Carlos V, botouse man da casa de Consellos, e cando esta non puido conter máis xente, comezaron a invadir o asilo das comunidades relixiosas, rematando á fin por transformaren en cortes mesmo as igrexas consagradas ao culto. Nesta conformidade atopábanse as cousas na poboación onde tivo lugar o suceso que vou referir, cando unha noite, xa a hora bastante avanzada, envoltos nos seus escuros capotes de guerra e abouxando as estreitas e solitarias rúas que conducen dende a Porta do Sol a Zodocover co choque das súas armas e o ruidoso golpear dos cascos dos seus corceis, que sacaban muxicas dos coios, entraron na cidade ata uns cen dragóns daqueles, altos, fachendosos e rexos, dos que aínda nos falan con admiración as nosas avoas.Mandaba a forza un oficial bastante mozo, quen ía como a distancia duns trinta pasos da súa xente, falando a media voz con outro, tamén militar, polo que podía colixirse polo seu traxe.Este, que camiñaba a pé diante do seu interlocutor, levando na man un faroliño, semellaba servirlle de guía por entre aquel labirinto de rúas escuras, ensarilladas e revoltas.-En verdade -dicíalle o xinete ao seu acompañante- que se o apousento que se nos prepara é tal como mo pintas, mesmo, mesmo sería preferíbel amañarnos para o rancho no campo ou en medio dunha praza.-¿E que queredes, meu capitán? -contestou o guía, que, efectivamente, era un sarxento apousentador-. No Alcázar non cabe xa un gran de trigo, canto máis un home. De San Xoán dos Reis non digamos, porque hai celas de freire nas que dormen quince húsares. O convento onde vou conducirvos non era mal local; pero haberá cousa de tres ou catro días caeunos aquí coma das nubes unha das columnas voadoras que percorren a provincia, e gracias que puidemos conseguir que se amontoen polos claustros e deixen ceiba a igrexa.-En fin -exclamou o oficial logo dun curto silencio e como resignándose co estraño aloxamento que a casualidade lle deparaba-, máis vale incómodo que ningún. De todos xeitos, de chover, que non será difícil segundo se amorean as nubes, estaremos a colleito, e algo é algo.Interrompida a conversa neste punto, os xinetes precedidos do guía, seguiron en silencio o camiño adiante ata chegaren a unha praciña, no fondo da cal se destacaba a negra silueta do convento coa súa torre mourisca, o seu campanario de espadanas, a súa cúpula oxival e os seus tellados de cristas desiguais e escuras.-Eis o voso aloxamento -exclamou o apousentador ao albiscalo e dirixíndose ao capitán que, logo que mandou facer alto á súa tropa, descabalgou, tomou o farol de mans do guía e dirixiuse cara ao punto que este lle sinalaba.Como queira que a igrexa do convento estaba completamente desmantelada, os soldados que ocupaban o resto do edificio coidaran que as portas lles eran xa pouco menos que inútiles, e un taboleiro hoxe, outro mañá, foran arrincándoas anaco a anaco para faceren lumieiras con que se quentar polas noites.O noso mozo oficial non tivo, xa que logo, que torcer chaves nin descorrer ferrollos para penetrar no interior do templo.Á luz do faroliño, a dubidosa claridade da cal se perdía entre as mestas sombras das naves e debuxaba con xigantescas proporcións sobre o muro a fantástica silueta do sarxento apousentador, que ía precedéndoo, percorreu a igrexa da punta ao cabo e pescudou unha por unha todas as súas desertas capelas, ata que, unha vez feito cargo do local, mandou descabalgar á súa xente e, homes e cabalos revoltos, foi acomodándoa como mellor puido.

Segundo deixamos dito, a igrexa estaba completamente estragada: no altar maior penduraban aínda das altas cornixas os rotos farrapos do veo con que o cubriran os relixiosos ao abandonaren aquel recinto; esparexidos polas naves víanse algúns retablos pegados ao muro, sen imaxes nas fornelas; no coro debuxábanse cun reberete de luz os estraños perfís do escuro cadeirado de alerce; no pavimento, estragado en varios puntos, distinguíanse aínda largas lousas sepulcrais cheas de timbres, escudos e longas inscricións góticas, e alá ao lonxe, no fondo das silandeiras capelas e ao longo do cruceiro, destacaban confusamente entre a escuridade, semellantes a brancas e inmóbiles pantasmas, as estatuas de pedra que, unhas tendidas, outras de xeonllos sobre o mármore das súas tumbas, semellaban ser os únicos habitantes do ruidoso edificio.A calquera outro menos moído que o oficial de dragóns, quen traía unha xornada de catorce leguas no corpo, ou menos acostumado a ver estes sacrilexios como a cousa máis natural do mundo, teríanlle abondado dúas migallas de imaxinación para non pegar os ollos en toda a noite naquel escuro e impoñente recinto, onde as blasfemias dos soldados, que se queixaban en voz alta do improvisado cuartel; o metálico golpe das súas esporas, que resoaban sobre as largas laxes sepulcrais do pavimento; o ruído dos cabalos, que piafaban impacientes, acenando e facendo soar as cadeas con que estaban suxeitos aos piares, formaban un rumor estraño e temeroso que se dilataba por todo o ámbito da igrexa e se reproducía cada vez máis confuso, repetido de eco en eco nas súas altas bóvedas.Pero o noso heroe, aínda que mozo, estaba xa tan familiarizado con estas peripecias da vida de campaña, que a penas tivo acomodada a súa xente, mandou colocar un saco de forraxe ao pé dos banzos do presbiterio e, acochándose como mellor puido no seu capote e botando a cabeza no chanzo, aos cinco minutos roncaba con máis tranquilidade que o mesmo rei Xosé no seu palacio de Madrid.Os soldados, facendo almofadas das monturas, imitaron o seu exemplo, e pouco a pouco foi apagándose o murmurio das súas voces.Á media hora só se oían os afogados salaios do ar que entraba polas rotas vidreiras das oxivas do templo, o tarabelo revoar das aves nocturnas que tiñan os seus niños no dosel de pedra das esculturas dos muros e o alternado rumor das pegadas do vixiante que paseaba, envolto nas anchas dobras do seu capote, ao longo do pórtico.

II

Na época a que se remonta a relación desta historia, tan verídica coma extraordinaria, o mesmo que ao presente, para os que non sabían apreciar os tesouros da arte que encerran os seus muros, a cidade de Toledo non era máis que un lugarexo escanastrado, antigo, ruinoso e insufríbel.Os oficiais do exército francés, que, a xulgar polos actos de vandalismo con que deixaron nela triste e perdurábel memoria da súa ocupación, de todo tiñan menos de artistas ou arqueólogos, non hai para qué dicir que se amolaban soberanamente na vetusta cidade dos Césares.Nesta situación de ánimo, a máis insignificante novidade que viñese romper a monótona quietude daqueles días eternos e iguais era acollida con avidez entre os ociosos; así é que a promoción ao grao inmediato dun dos camaradas, a nova do movemento estratéxico dunha columna voadora, a saída dun correo de gabinete ou a chegada dunha forza calquera á cidade convertíase en tema fecundo de conversa e obxecto de toda clase de comentarios, ata que outro incidente viña substituílo, servindo de base a novas queixas, críticas e suposicións.Como era de agardar, os oficiais que, segundo tiñan por costume, acudiron ao día seguinte a tomaren o sol e a latricaren un anaco no Zodocóver, non leriaron doutra cousa máis ca da chegada dos dragóns, o xefe dos cales deixamos no anterior capítulo durmindo coma unha pedra e descansando as fatigas da súa viaxe.Preto dunha hora había que a conversa xiraba arredor deste asunto, e xa comezaba a se interpretar de diversos xeitos a ausencia do acabado de chegar, a quen un dos presentes, antigo compañeiro seu de colexio, citara para o Zodocover, cando nunha das embocaduras da praza apareceu por fin o noso afouto capitán, desprendido do seu ancho capote de guerra, lucindo un gran casco de metal, con penacho de plumas brancas, unha casca de azul turquí con voltas vermellas e unha magnífica espada con vaíña de aceiro, que resoaba arrastrándose ao compás das súas marciais pegadas e do golpe seco e agudo das súas esporas de ouro.A penas o viu o seu camarada, saíu ao seu encontro para saudalo, e con el adiantáronse case todos os que daquela se atopaban no círculo, nos que espertaran a curiosidade e a gana de o coñeceren as miudezas que xa oíran referir a respecto do seu carácter orixinal e estraño.Despois das estreitas apertas de costume e das exclamación, felicitacións e preguntas de rigor nestas entrevistas; despois de falar por extenso sobre as novidades que andaban por Madrid, a varia fortuna da guerra e os amigos mortos ou ausentes, indo dun noutro asunto, a conversa veu parar ao tema obrigado, isto é, as penalidades do servicio, a falta de distraccións da cidade e o inconveniente dos aloxamentos.Ao chegaren a este punto, un dos da reunión que, polo visto, tiña noticia do mao xorne con que o mozo

oficial se resignara a acomodar a súa xente na abandonada igrexa, díxolle con ar de mofa:-E a propósito de apousento: ¿que tal pasou a noite no que ocupades?-Houbo de todo -contestou o interpelado-, pois se ben é certo que non durmín gran cousa, a orixe da miña vixilia paga a pena da velada. O insomnio xunto a unha muller bonita non é seguramente o peor dos males.-¡Unha muller! -repetiu o seu interlocutor, como admirándose da boa fortuna do acabado de chegar-. Iso é o que se chama chegar e encher.-Será tal vez algún antigo amor da corte que o segue a Toledo para lle facer máis soportábel o ostracismo -engadiu outro dos do grupo.-¡Oh, non! -dixo entón o capitán-. Nin moito menos. Xuro, a fe de quen son, que non a coñecía e que nunca coidei atopar tan bela patroa en tan incómodo aloxamento. É todo o que se di unha verdadeira aventura.-¡Contádea! ¡Contádea! -exclamaron en coro os oficiais que rodeaban o capitán.E como este se dispuxera a facelo así, todos prestaron a maior atención ás súas palabras, mentres el comezou a historia nestes termos:-Durmía esta noite pasada como dorme un home que trae no corpo trece leguas de camiño, cando velaquí que no mellor do sono me fixo acordar sobresaltado e incorporarme sobre o cóbado un estrondo horríbel, un estrondo tal, que me abouxou un momento para deixarme logo os oídos zoando á beira dun minuto, coma se un moscardo me cantara na orella. Como vos teredes figurado, a causa do meu susto era o primeiro golpe que oía nesa endemoñada campá gorda, especie de sochantre de bronce, que os cóengos de Toledo penduraron na súa catedral co laudábel propósito de matar a desgustos os necesitados de lecer. Renegando entre dentes da campá e do campaneiro que a toca, dispúñame, unha vez apagado aquel insólito e temeroso rumor, a coller novamente o fío do interrompido sono, cando veu ferir a miña imaxinación e ofrecerse perante os meus ollos unha cousa extraordinaria. Á dubidosa luz da lúa que entraba no templo pola estreita fiestra con mainel do muro da capela maior vin unha muller axeonllada onda o altar.Os oficiais miráronse entre si con expresión entre abraiada e incrédula. O capitán, sen atender o efecto que a súa narración producía, continuou deste xeito:-Non vos podedes imaxinar nada semellante a aquela nocturna e fantástica visión que se debuxaba confusamente na penumbra da capela, coma esas virxes pintadas nos vidros de cores que vistes algunha vez destacaren ao lonxe, brancas e luminosas, sobre o escuro fondo das catedrais. O seu rostro ovalado, onde se vía impreso o selo dunha leve e espiritual consunción; as súas harmoniosas faccións, cheas dunha suave e melancólica dozura; a súa intensa palidez, as purísimas liñas do seu contorno esvelto, o seu ademán repousado e nobre, o seu traxe branco e flotante, traíanme á acordanza esas mulleres que eu soñaba cando case era cativo. ¡Castas e celestiais imaxes, quimérico obxecto do vago amor da adolescencia! Eu considerábame xoguete dunha alucinación e, sen lle quitar un chisco os ollos, nin aínda ousaba respirar, temendo que un sopro esvaese o encanto. Ela ficaba inmóbil. Antollábaseme, ao vela tan diáfana e luminosa, que non era unha criatura terreal, senón un espírito que, revestindo por un intre a forma humana, descendera no raio da lúa, deixando no ar detrás de si o azulado ronsel que dende o alto mainel baixaba verticalmente ata o pé do oposto muro, rompendo a escura sombra daquel recinto lóbrego e misterioso.-Mais... -exclamou interrompéndoo o seu camarada de colexio que, comezando por tomar en chanza a historia, concluíra interesándose co seu relato-. ¿Como estaba alí aquela muller? ¿Non lle dixeches ren? ¿Non che explicou a súa presencia naquel sitio?-Non me determinei a lle falar porque estaba seguro que non había de contestarme, nin verme, nin oírme.-¿Era xorda?-¿Era cega?-¿Era muda? -exclamaron a un tempo tres ou catro dos que escoitaban a relación.-Érao todo á vez -exclamou por fin o capitán, despois dun intre de pausa-, porque era... de mármore.Ao oír o estupendo desenlace de tan estraña aventura, cantos estaban no círculo prorromperon nunha ruidosa gargallada, mentres un deles lle dixo ao narrador da peregrina historia, que era o único que ficaba calado e nunha grave actitude:-¡Acabaramos dunha vez! O que é dese xénero teño eu máis dun milleiro, un verdadeiro serrallo, en San Xoán dos Reis. Serrallo que dende agora poño á vosa disposición, xa que, segundo semella, tanto vos ten unha muller de carne coma de pedra.-¡Ouh, non! -continuou o capitán sen se alterar no máis mínimo polas gargalladas dos seus compañeiros-. Estou certo que non poden ser coma a miña. A miña é unha verdadeira dama castelá que, por un milagre da escultura, semella que non a soterraron no seu sartego, senón que aínda fica en corpo e alma de xeonllos sobre a campa que a cobre, inmóbil, coas mans xuntas en aceno suplicante, mergullada nun éxtase de místico amor.-De tal xeito te explicas, que has rematar por nos probar a verosimilitude da fábula de Galatea.-Abofé que podo dicirvos que sempre a crin unha tolería; mais dende onte comezo a comprender a paixón do escultor grego.-Dadas as especiais condicións da túa nova dama, creo que non terás inconveniente en nola presentar. Eu de certo que xa non vivo ata ver esa marabilla. Mais... ¿que diaños che pasa?... Diríase que esquivas a presentación. ¡Ha, ha, ha! Bonito fora que xa te tiveramos mesmo ciumento!

-Ciumento -buliu a dicir o capitán-, ciumento... Dos homes, non... Mais vede, sen embargo, ata ónde chega a miña extravagancia. Xunto á imaxe desa muller, tamén de mármore, grave e segundo semella con vida coma ela, hai un guerreiro... O seu marido, sen dúbida... Pois ben: vouno dicir todo, aínda que vos mofedes da miña necidade... De non ter medo de que me tratasen de tolo, creo que xa a tería feito anacos un cento de veces.Unha nova e aínda máis ruidosa gargallada dos oficiais saudou esta orixinal revelación do estrambótico namorado da dama de pedra.-Nada, nada; cómpre que a vexamos -dicían uns.-Si, si; cómpre saber se o obxecto corresponde a tan alta paixón -engadían os outros.-¿Cando nos reunimos a botar un grolo na igrexa na que vos aloxades? -exclamaron os máis.-Cando mellor vos pareza. Esta mesma noite, se queredes -respondeu o mozo capitán, recobrando o seu habitual sorriso, disipado un intre por aquel lóstrego de ciúmes-. A propósito: coas bagaxes mesmo trouxen un par de ducias de botellas de champagne; verdadeiro champagne, restos dun galano feito ao noso xeneral de brigada, que, como sabedes, é algo parente.-¡Bravo! ¡Bravo! -exclamaron os oficiais a unha voz, prorrompendo en ledas exclamacións.-¡Hase beber viño do país!-¡E cantaremos unha canción de Ronsard!-E falaremos de mulleres, a propósito da dama do anfitrión.-Conque... ¡ata a noite!-¡Ata a noite!

III

Xa había un bo anaco que os pacíficos habitantes de Toledo pecharan con chave e ferrollo as pesadas portas dos seus antigos casaróns; o sino gordo da catedral anunciaba a hora da queda, e no alto do alcázar, convertido en cuartel, oíase o derradeiro toque de silencio dos claríns, cando dez ou doce oficiais que pouco a pouco se foran reunindo no Zodocover tomaron polo camiño que conduce dende aquel punto ao convento en que se acollía o capitán, animados máis coa esperanza de apuraren as prometidas botellas que co desexo de coñecer a marabillosa escultura.A noite pechara avesía e ameazante. O ceo estaba cuberto de nubes de cor de chumbo. O ar, que zoaba encarcerado nas estreitas e retortas rúas, abaneaba a moribunda luz do faroliño dos retablos ou facía xirar cun renxer agudo os cataventos de ferro das torres.A penas os oficiais dexergaron a praza en que se atopaba situado o apousento do seu novo amigo, este, que os agardaba impaciente, saíu a atopalos e, despois de cambiaren algunhas palabras a media voz, todos penetraron xuntos na igrexa, no lóbrego recinto da cal a escasa claridade dunha lanterna loitaba traballosamente coas escuras e moi mestas sombras.-¡Por quen son -exclamou un dos convidados, tendendo ao seu redor a vista-, que o local é dos menos axeitados do mundo para unha festa!-Efectivamente -dixo outro-. Tráesnos a coñecer unha dama, e a penas con moita dificultade se lle ven os dedos da man.-E, sobre todo, vai un frío que non semella senón que estamos na Siberia -engadiu un terceiro, a se acochar no capote.-Acougo, señores, acougo -interrompeu o anfitrión-. Acougo, que a todo se ha prover. ¡Ei rapaz! -proseguiu, dirixíndose a un dos seus asistentes-, busca por aí un pouco de leña e acéndenos unha boa larada na capela maior.O asistente, obedecendo as ordes do seu capitán, comezou a descargar golpes no cadeirado do coro, e despois que reuniu unha gran cantidade de leña, que foi amoreando ao pé dos chanzos do presbiterio, tomou a lanterna e dispúxose a facer un auto de fe con aqueles fragmentos tallados de riquísimos labores, entre os que se vían, por aquí, parte dunha columniña salomónica; por acolá, a imaxe dun santo abade, o torso dunha muller ou a disforme cabeza dun grifón a asomar entre follaxe.Aos poucos minutos, unha gran claridade que de súpeto se esparexeu por todo o ámbito da igrexa anuncioulles aos oficiais que chegara a hora de comezar a esmorga.O capitán, que facía os honores do seu apousento coa mesma cerimonia que tería feito os da súa casa, exclamou, dirixíndose aos seus convidados:-Se gustades, pasaremos ao buffet.Os seus camaradas, afectando a máxima gravidade, responderon á invitación cun cómico saúdo, e encamiñáronse á capela maior precedidos do heroe da festa, que ao chegar á escalinata se detivo un intre e, estendendo a man en dirección ao sitio que ocupaba a tumba, díxolles coa finura máis exquisita:-Teño o pracer de vos presentar a dona dos meus pensamentos. Creo que conviredes comigo en que non esaxerei a súa beleza.

Os oficiais volveron os ollos ao punto que lles sinalaba o seu amigo, e unha exclamación de abraio fuxiu involuntariamente de todos os beizos.No fondo dun arco sepulcral revestido de mármores negros, axeonllada diante dun reclinatorio, coas mans xuntas e a face volta cara ao altar, viron, en efecto, a imaxe dunha muller tan bela, que xamais saíu outra igual de mans dun escultor, nin o desexo puido pintala na fantasía tan soberanamente fermosa.-É verdade que é un anxo -exclamou un deles.-¡Mágoa que sexa de mármore! -engadiu outro.-Non hai dúbida que, aínda que non sexa máis cá ilusión de se atopar onda unha muller deste calibre, é abondo para non pechar os ollos en toda a noite.-¿E non sabedes quén é ela? -preguntaron algúns dos que contemplaban a estatua do capitán, que sorría satisfeito do seu triunfo.-Lembrando un pouco do latín que na miña nenez souben, conseguín a duras penas descifrar a inscrición da tumba -contestou o interpelado-, e, segundo puiden colixir, pertence a un título de Castela, famoso guerreiro que fixo a campaña de Italia co Gran Capitán. O seu nome esquecino; mais a súa esposa, que é a que vedes, chámase dona Elvira de Castañeda, e, á fe pola fe que poño que se a copia se asemella ao orixinal, debeu ser a muller máis notábel do seu século.Despois destas breves explicacións, os convidados, que non perdían de vista o principal obxecto da súa reunión, procederon a destapar algunhas das botellas e, sentando arredor do lume, empezou a roldar o viño.De vez que as libacións se facían máis numerosas e frecuentes e o vapor do escumoso champagne comezaba a trastornar as cabezas, medraba a animación, o ruído e o rebumbio dos mozos, dos cales, estes guindábanlles aos monxes de granito apoiados aos piares os cascos das botellas baleiras, e aqueles cantaban a toda voz cancións báquicas e escandalosas, namentres os de alén prorrompían en gargalladas, batían as palmas en sinal de aplauso ou disputaban entre si con blasfemias e xuramentos.O capitán bebía en silencio coma un desesperado e sen apartar os ollos da estatua de dona Elvira.Iluminado polo rubio resplandor da luminaria, e a través do confuso veo que a embriaguez puxera diante da súa vista, semelláballe que a marmórea imaxe se transformaba ás veces nunha muller real: semelláballe que entreabría os beizos coma murmurando unha oración, que se alzaba o seu peito coma oprimido e salaiante, que cruzaba as mans con máis forza, que as súas meixelas se coloreaban, en fin, coma se arroibase perante aquel sacrílego e repugnante espectáculo.Os oficiais, que advertiron a taciturna tristura do seu camarada, sacárono do éxtase no que se atopaba somerxido e, presentándolle unha copa, exclamaron en coro:-¡Vamos, brindade vós, que sodes o único que non o fixo en toda a noite!O mozo tomou a copa e, póndose de pé e alzándoa en alto, dixo encarándose coa estatua do guerreiro axeonllado onda dona Elvira:-¡Brindo polo emperador e brindo pola fortuna das súas armas, mercé ás cales puidemos vir ata o fondo de Castela a cortexarlle a súa muller, na súa mesma tumba, a un vencedor de Ceriñola!Os militares acolleron o brinde cunha salva de aplausos, e o capitán, bambeándose, deu algúns pasos cara ao sartego.-Non... -proseguiu dirixíndose sempre á estatua do guerreiro e con ese sorriso parvo propio da embriaguez-, non creas que che teño ningún rancor porque vexo en ti un rival. Pola contra, admírote coma un marido paciente, exemplo de longanimidade e mansedume, e pola miña vez quero tamén ser xeneroso. Ti habías ser bebedor, en condición de seres soldado... Non se ha dicir que te deixei morrer de sede véndonos baleirar vinte botellas... ¡Toma!E a dicir isto, levou a copa aos beizos e, despois de os humedecer no licor que contiña, guindoulle o resto á faciana, prorrompendo nunha gargallada estrepitosa ao ver como caía o viño sobre a tumba, pingando das barbas de pedra do inmóbil guerreiro.-¡Capitán! -exclamou naquel intre un dos seus camaradas en ton de mofa-. Coidado co que facedes... Reparade que esas bromas coa xente de pedra acostuman custar caras. Lembrade o que lles aconteceu aos húsares do quinto no mosteiro de Poblet... Os guerreiros do claustro, din que puxeron man unha noite ás súas espadas de granito e lles deron que facer aos que se entretiñan en pintarlles bigotes con carbón.Os mozos acolleron con grandes gargalladas esta ocorrencia; mais o capitán, sen facer caso dos seus risos, continuou, sempre fixo na mesma idea:-¿Coidades que eu lle tería dado o viño, de non saber que tragaba polo menos o que lle caese na boca?... ¡Oh, non!... Eu non creo, coma vosoutros, que esas estatuas son un anaco de mármore tan inerte hoxe coma o día que o arrincaron da canteira. Indubidabelmente, o artista, que é case un deus, dálle á súa obra un sopro de vida que non logra facer que ande e se mova, mais que lle infunde unha vida incomprensíbel e estraña, vida que eu non entendo ben, mais que a sinto, sobre todo cando bebo un pouco.-¡Magnífico! -exclamaron os seus camaradas-. Bebe e prosigue.O oficial bebeu e, fitando a imaxe de dona Elvira, proseguiu cunha exaltación crecente:-¡Mirádea! ¡Mirádea!... ¿Non vedes eses cambiantes vermellos das súas carnes mórbidas e transparentes?... ¿Non semella que por debaixo desa lixeira epiderme azulada e donda de alabastro circula un fluído de luz cor de rosa?... ¿Queredes máis vida?... ¿Queredes máis realidade?...-¡Oh, si, seguramente! -dixo un dos que o escoitaban-. Quixeramos que fora de carne e óso.

-¡Carne e óso!... ¡Miseria, podremia!... -exclamou o capitán-. Eu sentín nunha orxía arder os meus beizos e a miña cabeza. Eu sentín este lume que corre polas veas fervente coma a lava dun volcán, cos seus vapores calixinosos que turban e trastornan o cerebro e fan ver visións estrañas. Entón, o beixo desas mulleres materiais queimábame coma un ferro candente, e afastábaas de min con desgusto, con horror, mesmo con noxo, porque entón, coma agora, necesitaba un sopro de brisa do mar para a miña fronte calorosa, beber xeo e beixar neve. Neve tinxida de maina luz, neve colorada por unha dourada raiola... Unha muller branca, fermosa e fría, coma esa muller de pedra que semella incitarme coa súa fantástica fermosura, que semella que se arrandea ao compás da chama e me provoca entreabrindo os seus beizos e ofrecéndome un tesouro de amor... ¡Oh, si! Un beixo..., só un beixo teu poderá calmar o ardor que me consume.-¡Capitán! -exclamaron algúns dos seus oficiais ao velo dirixirse cara á estatua coma fóra de si, extraviada a vista e con pasos inseguros-. ¿Que loucura ides facer? ¡Abonda de broma e deixade en paz os mortos!O mozo non oíu nin sequera as palabras dos seus amigos, e, acaneándose e como puido, chegou á tumba e achegouse á estatua; pero ao lle tender os brazos resoou un brado de horror no templo. Botando sangue polos ollos, boca e nariz, caeu redondo e coa cara desfeita ao pé do sartego.Os oficiais, mudos e arrepiados, nin se atrevían a dar un paso para prestarlle socorro.No intre en que o seu camarada intentou achegar os seus beizos ardentes aos de dona Elvira, viran o inmóbil guerreiro erguer a man e derrubalo cunha espantosa losqueada da súa luva de pedra.

A rosa de PaixónGustavo Adolfo Bécquer


Gustavo Adolfo BécquerA rosa de Paixón


(Lenda relixiosa)

Unha tarde de verán, e nun xardín de Toledo, referiume esta singular historia unha rapaza moi boa e moi bonita.Namentres me explicaba o misterio da súa forma especial, beixaba as follas e os pistilos que ía arrincando un a un, da flor que dá nome a esta lenda.Se eu a puidera referir co suave encanto e a tenra sinxeleza que tiña na súa boca, conmoveríavos como a min me conmoveu, a historia da coitada Sara.Xa que isto non é posíbel, aí vai o que desa piadosa tradición lembro neste instante.

I

Nunha das ruelas máis escuras e retortas da cidade imperial, encaixada e case agachada entre a alta torre mourisca dunha antiga parroquia mozárabe e os avesíos e brasonados muros dunha casa orixinaria, tiña hai moitos anos a súa habitación raquítica, tenebrosa e miserábel coma o seu dono, un xudeu chamado Daniel Leví.Era este xudeu rancoroso e vingativo, coma todos os da súa raza, aínda que máis ca ninguén enganador e hipócrita.Dono, segundo os rumores do vulgo, dunha inmensa fortuna, víase, emporiso, todo o día aniñado no avesío portal da súa vivenda, compoñendo e axeitando cadeíñas de metal, cintos vellos ou gornicións rotas, coas que traía un gran trafego entre os rapineiros de Zodocover, as revendedoras do Postigo e os escudeiros pobres.Anoxoso implacábel dos cristiáns e de canto a eles puidera pertencer, endexamais pasou xunto a un cabaleiro principal ou un cóengo da Primada sen quitar unha e ata dez veces o lordento bonetiño que cubría a súa cabeza calva e amarelada, nin acolleu na súa tenda un dos seus habituais clientes sen o abafar a forza das súas humildes salutacións, acompañadas de afagantes sorrisos.O sorriso de Daniel chegara a se facer proverbial en todo Toledo, e a súa mansedume, a proba das trasnadas máis pesadas e as burlas e chanzas dos seus veciños, non coñecía límites.Inutilmente os rapaces, para alporizalo, guindaban pedras ao seu cortello; en van os paxes e mesmo os homes de armas do próximo palacio pretendían amolalo, chamándoo cos nomes máis aldraxantes, ou as vellas devotas da freguesía se persignaban ao pasar polo lintel da súa porta, como se visen o mesmo Lucifer en persoa.Daniel sorría eternamente, cun sorriso estraño e indescritíbel. Os seus beizos delgados e fundidos dilatábanse á sombra do seu nariz desmesurado e corvo coma o peteiro dun aigote, e aínda que dos seus ollos pequenos, verdes, redondos e case ocultos entre as mestas cellas, abrollaba unha chispa de mal reprimida cólera, seguía impasíbel a golpear co seu marteliño de ferro a engra onde axeitaba o milleiro de bagatelas balorentas e, ao parecer, sen ningunha aplicación, de que se compuña o seu trafego.Sobre a porta da choupana do xudeu, e dentro dun marco de azulexos de vivas cores, abríase un mainel árabe, resto das antigas construccións dos mouros toledáns. Arredor das furadas franxas do mainel e enrodelándose pola columniña de mármore que o partía en dous ocos iguais, gabeaba dende o interior da vivenda unha desas plantas rubideiras que se abalan cheas de zume e vizo sobre os negrexantes valados dos edificios ruinosos.Na parte da casa que recibía unha dubidosa luz polos estreitos vans daquel mainel, único aberto no lañado e cuberto de lique paredón da ruela, habitaba Sara, a filla predilecta de Daniel.

Cando os veciños do barrio pasaban por diante da tenda do xudeu e vían por casualidade a Sara tralas celosías do seu mainel mourisco e a Daniel anicado xunto á súa engra, exclamaban en alta voz, abraiados das perfeccións da hebrea::-¡Parece mentira que tan ruín tronco dera de si tan fermoso abrocho!Porque, en efecto, Sara era un prodixio de beleza. Tiña os ollos grandes e rodeados dun sombrío cerco de pestanas negras, no fondo do que brillaba o punto de luz da súa ardente meniña coma unha estrela no ceo dunha noite moura. Os seus beizos, acesos e vermellos, semellaban recortados habilmente dun pano de púrpura polas invisíbeis mans dunha fada. A súa cute era branca, pálida e transparente coma o alabastro da estatua dun sartego. Contaba a penas dezaseis anos, e xa se vía gravada no seu rostro esa doce tristura das intelixencias precoces, e xa inchaban o seu seo e fuxían da súa boca eses suspiros que anuncian o vago espertar do desexo.Os xudeus máis podentes da cidade, engaiolados da súa marabillosa fermosura, tíñana solicitado para esposa; mais a hebrea, insensíbel ás homenaxes dos seus adoradores e aos consellos do seu pai, que a instaba para que elixise un compañeiro denantes de quedar soa no mundo, mantíñase pechada nun fondo silencio, sen dar máis razón da súa estraña conducta có antollo de ficar ceiba.Por fin, un día, canso de sufrir os desdéns de Sara e sospeitando que a súa eterna tristeza era indicio certo de que no seu corazón agachaba algún segredo importante, un dos seus adoradores achegouse a Daniel e díxolle:-¿Sabes, Daniel, que entre os nosos irmáns se murmura da túa filla?O xudeu levantou un intre os ollos da súa incre, suspendeu a súa continua martelada e, sen amosar a menor emoción, preguntoulle ao seu interpelante::-¿E que din dela?:-Din -proseguiu o seu interlocutor-, din... ¡Que sei eu! Moitas cousas... Entre outras, que a túa filla está namorada dun cristián...Ao chegar a este punto, o rexeitado amante de Sara detívose para ver o efecto que as súas palabras facían en Daniel.Daniel ergueu de novo os seus ollos, fitouno por un anaco, sen dicir palabra, e, abaixando outra vez a ollada para seguir a súa ininterrompida tarefa, exclamou:-¿E quen di que iso non é unha calumnia?:-Quen os ten visto conversar máis dunha vez nesta mesma rúa, mentres ti asistes ao oculto sanedrín dos nosos rabinos -teimou o mozo hebreo, admirado de que as súas sospeitas primeiro, e logo as súas afirmacións, non fixesen efecto no ánimo de Daniel.Este, sen abandonar a súa ocupación, fixa a mirada na engra, sobre a que despois de deixar a un lado o martelo se ocupaba de puír o bronce de metal dunha gornición cunha pequena lima, comezou a falar en voz baixa e entrecortada, como se maquinalmente fosen repetindo os seus beizos as ideas que cruzaban pola súa mente.-¡He, he, he! -dicía, a rirse dun xeito estraño e diabólico-. ¿Conque á miña Sara, o orgullo da tribo, o báculo en que se apoia a miña vellez, pensa arrebatarma un malvado cristián? ¿E vós credes que o ha facer? ¡He, he! -continuaba, sempre a resmungar e sempre a se rir mentres a lima renxía cada vez con máis forza, mordendo o metal cos seus dentes de aceiro-. ¡He! ¡He! ¡Pobre Daniel, dirán os meus, xa chochea! ¿Para que quere ese vello moribundo e decrépito esa filla tan fermosa e tan nova, se non sabe gardala dos cobizosos ollos dos nosos inimigos?... ¡He, he, he! ¿Coidas ti, por ventura, que Daniel dorme? ¿Coidas ti, por ventura, que se a miña filla ten un amante..., que ben pode ser, e ese amante é cristián e procura seducila, e a seduce, que todo é posíbel, e proxecta fuxir con ela, que tamén é doado, e foxe mañá, por exemplo, o cal cabe dentro do humano; coidas ti que Daniel se ha deixar arrebatar así o seu tesouro?... ¿Coidas ti que non ha saber vingarse?-Pero -exclamou interrompéndoo o mozo- ¿sabedes acaso...?-Sei -dixo Daniel, erguéndose e dándolle un golpiño nas costas-, sei máis ca ti, que nada sabes nin nada saberías de non ter chegado a hora de o dicir todo... Adeus; avisa os nosos irmáns para que se reunan axiña. Esta noite, dentro dunha ou dúas horas, eu hei estar con eles. ¡Adeus!-E en dicindo isto, Daniel empurrou suavemente o seu interlocutor cara á rúa, recolleu os seus trebellos moi de vagar e comezou a pechar con dobres ferrollos e aldrabas a porta da tendiña.O ruído que produciu esta ao se encaixar renxendo sobre os seus pesados gonzos impediu ao que se afastaba oír o rumor das celosías do mainel, que naquel punto caeron de golpe, coma se a xudía acabara de se retirar do seu peitoril.

II

Era noite de Venres Santo, e os habitantes de Toledo, despois de asistiren ás Tebras na súa magnífica catedral, acababan de se entregar ao sono, ou referían ao amor do lume lendas semellantes á do Cristo da

Luz, que, roubado por uns xudeus, deixou un rastro de sangue polo cal se descubriu o crime, ou a historia do Santo Neno da Garda, en quen os implacábeis inimigos da nosa fe renovaron a cruel paixón.Reinaba na cidade un silencio profundo, interrompido a intervalos, xa polas arredadas voces dos gardas nocturnos que naquela época velaban arredor do alcázar, xa polos salaios do vento, que facía xirar os cataventos das torres ou zoaba entre as torcidas revoltas das rúas, cando o dono dun barquiño que se arrandeaba amarrado a un poste preto dos muíños, que semellan como incrustados ao pé das rochas que baña o Texo, e sobre as que se asenta a cidade, viu aproximarse á orela, baixando traballosamente por un dos estreitos carreiros que dende o alto dos muros conducen ao río, unha persoa a quen, ao parecer, agardaba con impaciencia.

-¡É ela! -rosmou o barqueiro-. ¡Non semella senón que esta noite anda revolta toda esa endiañada raza de xudeus!... ¿Onde diaño terán dada cita con Satanás, que todos acoden á miña barca, tendo tan preto a ponte?... Non, non irán a nada bo cando así evitan atoparse de socato cos homes de armas de San Cervantes, mais, en fin, o caso é que me dan bo diñeiro a gañar, e a cadaquén o seu, que eu en nada entro nin saio.Isto a dicir, o bo home, sentando na súa barca, aparellou os remos, e cando Sara, que non era outra a persoa a quen ao parecer agardara ata entón, choutou ao barquiño, soltou a amarra que o suxeitaba e comezou a vogar en dirección á orela oposta.-¿Cantos pasaron esta noite? -preguntoulle Sara ao barqueiro a penas se afastaron dos muíños e como a se referir a algo do que xa trataran anteriormente.-Nin os puiden contar -respondeu o interpelado-; ¡un enxame! Parece que esta noite será a última que se reúnen.-¿E sabes de qué tratan e con qué obxecto abandonan a cidade a estas horas?-Ignóroo...; pero iso é que agardan a alguén que debe chegar esta noite. Non sei para qué o agardarán, aínda que presumo que para nada bo.Despois deste breve diálogo, Sara mantívose algúns instantes sumida nun fondo silencio e como tratando de coordinar as súas ideas. "Non cabe dúbida -matinaba para si-; o noso pai sorprendeu o noso amor e prepara algunha vinganza horríbel. Cómpre que eu saiba ónde van, qué fan, qué intentan. Un intre de vacilación podería facer que se perdera."Cando Sara se puxo un intre en pé, e como para afastar as horríbeis dúbidas que a preocupaban pasou a man pola fronte, que a angustia cubrira dunha suor glacial, a barca abeiraba a orela oposta.-Bo home -exclamou a fermosa hebrea, botándolle algunhas moedas ao seu conductor e sinalando un camiño estreito e tortuoso que subía cobregueando por entre as rochas-, ¿é ese o camiño que seguen?-Ese é, e cando cheguan á Cabeza do Mouro, desaparecen pola esquerda. Despois o demo e eles saberán a ónde se dirixen.Sara afastouse na dirección que este lle indicara. Durante algúns minutos viuse aparecer e desaparecer alternativamente entre aquel escuro labirinto de rochas escuras e cortadas a pico; despois, e cando chegou á cima chamada a Cabeza do Mouro, a súa negra silueta debuxouse un intre sobre o fondo azul do ceo e, por último, desapareceu entre as sombras da noite.

III

Seguindo o camiño onde hoxe se atopa a pintoresca ermida da Virxe do Val, e como a dous tiros de bésta da curota que o vulgo coñece en Toledo pola Cabeza do Mouro, existían aínda naquela época os ruinosos restos dunha igrexa bizantina, anterior á conquista dos árabes.No adro, que debuxaban algúns pelouros esparexidos polo solo, medraban silveiros e herbas parasitas, entre as que xacía, medio agachado, o esbarroado capitel dunha columna, xa un perpiaño groseiramente esculpido con follas entrelazadas, endríagos horríbeis ou grotescas e informes figuras humanas. Do templo só ficaban en pé os muros laterais e algúns arcos rotos e cubertos de hedra.Sara, a quen semellaba guiar un sobrenatural presentimento, ao chegar ao punto que lle sinalara o seu conductor, vacilou algúns intres, indecisa acerca do camiño qué debía seguir; mais, por último, dirixiuse con paso firme e resolto cara ás abandonadas ruínas da igrexa.En efecto, o seu instinto non a enganara. Daniel, que xa non sorría; Daniel, que xa non era o vello feble e humilde, senón que, antes ben, respirando cólera dos seus pequenos e redondos ollos, semellaba animado do espírito da vinganza, rodeado dunha multitude coma el, ávida de saciar a súa sede de odio nun dos inimigos da súa relixión, estaba alí e parecía multiplicarse dando ordes a uns, animando nos traballos aos outros, dispoñendo, en fin, cunha horríbel solicitude os aprestos necesarios para a consumación da espantosa obra na que estivera a matinar días e días, namentres golpeaba impasibelmente a engra na súa covacha de Toledo.Sara, que abeirándose na escuridade lograra chegar ata o adro da igrexa, tivo que facer un esforzo supremo

para non liberar un brado de horror ao penetrar no seu interior coa mirada.Ao arroibado resplandor dunha fogueira que proxecta o resplandor daquel círculo infernal nos muros do templo, dexergara que algúns facían esforzos por ergueren unha pesada cruz, mentres os outros tecían unha coroa coas pólas das silveiras ou esmagaban sobre unha pedra as puntas de enormes cravos de ferro. Unha idea espantosa cruzou pola súa mente: lembrou que aos da súa raza os tiñan acusado máis dunha vez de misteriosos crimes; lembrou vagamente a aterradora historia do Neno Crucificado, que ela ata entón crera unha groseira calumnia inventada polo vulgo para apostrofar e abelloar os hebreos.Pero xa non lle cabía ningunha dúbida; alí, diante dos seus ollos, estaban aqueles horríbeis instrumentos de martirio, e os feroces verdugos só agardaban a víctima.Sara, chea dunha santa indignación, rebordando en xenerosa ira e animada desa fe inquebrantábel no verdadeiro Deus que o seu amante lle revelara, non puido conterse á vista daquel espectáculo e, rompendo por entre a maleza que a agachaba, presentouse de socato no lintel do templo.Ao vela aparecer, os xudeus botaron un brado de sorpresa, e Daniel, dando un paso cara á súa filla, con aceno ameazante, preguntoulle con voz rouca::-¿Que buscas aquí, malpocada?:-Veño descargar sobre as vosas frontes -dixo Sara con voz firme e resolta- toda a aldraxe da vosa infame obra, e veño dicirvos que en balde agardades a víctima para o sacrificio, se xa non é que tentades acirrar en min a vosa sede de sangue, porque o cristián a quen agardades non vai vir porque eu o prevín dos vosos enganos.-¡Sara! -exclamou o xudeu bruando de cólera-. Sara, iso non é verdade; ti non puideches facernos traizón, ata o punto de revelar os nosos misteriosos ritos, e se é certo que os revelaches, ti non es a miña filla...-Non; xa non o son; atopei outro pai, un pai todo amor para os seus, un pai a quen vós espetastes nunha aldraxante cruz e que morreu nela por vos redimir, abríndonos para unha eternidade as portas do ceo. Non; xa non son a vosa filla, porque son cristiá e avergóñome da miña orixe.Ao oír estas palabras, pronunciadas con esa enérxica enteireza que só pon o ceo na boca dos mártires, Daniel, cego de furor, botouse sobre a fermosa hebrea e, derrubándoa en terra e termándoa polos cabelos, arrastrouna, como posuído dun espírito infernal, ata o pé da cruz, que semellaba abrir os seus descarnados brazos para recibila, exclamando ao se dirixir aos que a rodeaban:-Aí vola entrego; facede vós xustiza desa infame, que vendeu a súa honra, a súa relixión e os seus irmáns.

IV

Ao día seguinte, cando os sinos da catedral abouxaban o ar tocando a gloria e os honrados veciños de Toledo se entretiñan en arrebolar tiros de bésta aos Xudas de palla, nin máis nin menos que como aínda o fan nalgunhas das nosas poboacións, Daniel abriu a porta da súa tenda, como tiña por costume, e co seu eterno sorriso nos beizos comezou a saudar os que pasaban, sen deixar por iso de golpear na bigornia co seu marteliño de ferro; pero as celosías do mourisco mainel de Sara non volveron abrirse, nin ninguén viu máis a fermosa hebrea encostada no seu peitoril de azulexos de cores.*Contan que algúns anos despois un pegureiro lle trouxo ao arcebispo unha flor ata entón nunca vista, na cal se vían figurados todos os atributos do martirio do Salvador do mundo, flor estraña e misteriosa, que medrara enleando os seus talos por entre os esborrallados muros da derruída igrexa.Cavando naquel lugar, e tratando de inquirir a orixe daquela marabilla, engaden que se atopou o esqueleto dunha muller e soterrados con ela outros tantos atributos divinos como a flor tiña.O cadáver, aínda que nunca se puido coñecer de quén era, conservouse por moitos anos con veneración especial na ermida de San Pedro do Verde, e á flor, que hoxe se fixo bastante común, chamárona Rosa da Paixón.

A cruz do demo - tradutoresgalegos.comtradutoresgalegos.com/pdf/lendas.pdf · Gustavo Adolfo...

Documents

Transcript of A cruz do demo - tradutoresgalegos.comtradutoresgalegos.com/pdf/lendas.pdf · Gustavo Adolfo...