Andaina 42

revista galega de pensamento feminista inverno 05 núm. 42 prezo: 5 euros

3 Editorial

4 Denuncias e comentos

8 Rede Internacional de Mulleres Xornalistas:

Unha aspiración feita realidade

11 Feminicidio

15 Meta-fora de min

[Dossier] 18 Muller e deporte

38 Querida mamá... os escritores e

a súa correspondencia

[Cine] 42 Fernando León de Aranoa

«Princesas da rúa»

46 Adelaida, a nai de todos

[Libros] 48 Violencia en parellas novas

Revista Galega de

Pensamento Feminista

Inverno, 2005

Apdo. 1058

Santiago de Compostela

www.andainamulleres.org

[email protected]

CONSELLO DE REDACCIÓN

Ana Arellano, Nanina Santos,Milagros Becerra, Felicia Estévez, Pilar Pérez Rey, Laura Gómez Lorenzo, Nadia Álvarez Fernández,Patricia Arias Chachero, Celia Balboa Guerra e Raquel Barreiro Paz

COLABORAN NESTE NÚMERO

Áurea SánchezMarisa González SeoaneRaquel Mato PaderneÁngeles Fer Raquel Barreiro PazLaura Gómez LorenzoPatricia Arias ChacheroCarmen BrizPatricia Costa GrandeNanina Santos

DESEÑO GRÁFICO

CEBRA

IMPRIME

Grafisant, S. L.D.L.: C-1.146-88

Andaina non se identifica necesariamente coas opinións dos artigos que aparecen

nesta revista

andaina 42

SUMARIO

3

Dunha maneira oudoutra o deporte estápresente en todas as cul-turas e en todas as épocas, asúa práctica é recoñecida comobeneficiosa por todos os organis-mos e institucións, podemos pórcomo exemplo o preámbulo daDeclaración de Brighton da Con-ferencia Internacional sobre Mu-ller e Deporte: «O deporte é unhaactividade cultural que, practi-cada xusta e equitativamente, en-riquece a sociedade e a amizadeentre nacións. É unha actividadeque ofrece aos individuos a opor-tunidade de coñecerse mellor, ex-presarse, e cumprir algo; de rea-lizar o éxito persoal, adquirirhabilidades e demostrar a súa ca-pacidade; en resumo, o deporteé unha actividade social agrada-ble que fomenta a saúde e o be-nestar».

Sen embargo, aínda que vaimedrando pouco a pouco, a par-ticipación das mulleres no de-porte segue a ser moi baixa, so-bre todo nos deportes de grupo.

A competitividade está tan vin-culada aos valores masculinosque moitas veces é mal vista porparte de mulleres feministas, peroaprender a competir, a gañar eperder, sen ter que levalo ao lími-te da prepotencia ou da humi-llación, forma parte tamén deaprender a vivir. Os deportes de grupo teñen ademais a virtu-de de ensinar a compartir e tra-ballar en equipa, de ceder o pro-tagonismo individual ante o docolectivo...

É frecuente atopar grupos dehomes que se reúnen de candoen vez para xogar en pequenascompeticións, algo que resultapouco habitual entre as mulleres.En xeral, as mulleres practicandeporte máis como exercicio fí-sico vinculado ao coidado do cor-po, ir nadar, correr... que comoactividade de competición.

Nos deportes individuais –na-tación, ciclismo, marcha, esquí,tenis...– é onde hai máis partici-pación feminina, aínda que algúnstamén individuais, como as ca-rreiras de coches ou de motos soncase terreo exclusivo de homes,por máis que faga anos que asmulleres conducimos motos e coches.

Patróns e estereotipos cultu-rais, moito máis que as diferen-zas biolóxicas postas tantas vecescomo escusa, marcan un papelmasculino e feminino diferencia-do desde idades moi temperás nasescolas ou nas casas á hora depracticar un deporte... O corpomusculado polo exercicio depor-tivo non se corresponde co este-reotipo de beleza feminina... Aagresividade, moito máis que acompetitividade, que impera napráctica dos deportes colectivosestá nas antípodas da sensibilida-de e a creatividade que se lles su-pón as mulleres...

Nos xornais deportivos, os demaior tirada con moita diferenzarespecto aos de información xe-

ral, son moi poucas as noticiasque aparecen protagonizadas pormulleres. As escasas carreiras ci-clistas para mulleres pasan aga-chadas entre as noticias locais. Ospartidos de baloncesto e de fút-bol feminino teñen pouca afec-ción que os anime. Nas competi-cións, as categorías femininasteñen premios monetarios másbaixos cás categorías masculinas.

Á hora de mudar estereotiposo deporte ten aínda moito que fa-cer, fomentar o interese e a par-ticipación das mulleres nos de-portes de grupo é tamén tarefapendente das Consellerías deEducación e de Cultura, ambaspor certo dirixidas por mulleres.

E neste novo goberno da Xun-ta, que celebramos como airefresco despois da longa etapa doPP, Andaina quere felicitar espe-cialmente a dúas mulleres conresponsabilidade na Vicepresi-dencia, Carme Adán, directoraxeral para a Igualdade e Ana Luí-sa Bouza directora do Servizo Ga-lego de Igualdade, ambas cola-boraron en diversas ocasións conartigos para esta revista e no ca-so de Ana Luísa Bouza, formabaparte ademais desde hai anos daequipa de redacción. Os nosos pa-rabéns para as dúas, e os mello-res desexos para esta nova andai-na que todas emprendemos. �

EDITORIALTarefas pendentes

denuncias e

4

Cindy Sheehan é a nai de Casey, un soldado esta-dounidense morto en Irak durante unha embosca-da en Bagdad no 2004. Ela converteuse en Nortea-mérica nun símbolo da campaña contra a invasióne a guerra en Iraq. A finais de xullo acampou du-rante máis de 20 días fronte ao rancho de Bush enTexas, pedíndolle unha entrevista para saber «porcal causa nobre» morrera o seu fillo.

A protesta solitaria de Sheehan, de 48 anos, quese mantivo 26 días no seu campamento, e a atenciónque gañou da prensa mundial rea-vivou o movemento de oposicióna Bush.

A desobediencia civil que nomes de setembro se trasladou pa-ra diante da «Casa Blanca» é unaforma de protesta característica dediferentes movementos sociais epolíticos en Estados Unidos.

Cindy, nai de Casey, ao igual que tantas outrasnais, a de José Couso, por exemplo, ou as emble-máticas Nais de Praza de Maio no tempo da dita-dura arxentina de Videla, son dignas dunha coraxee valentía merecentes de admiración.

A agulla de María Miramontes, modista, mu-ller de Ánxel Casal, que coñecemos agora grazas áexposición «Os artistas de Ánxel Casal. Arte e edi-ción nunha Galiza entusiasmada» (20 de outubro-11 de decembro de 2005) contribuíu a financiar o la-bor editorial do seu home.

Ela, como tantas, ficou en segundo plano, por-que o primeiro as máis das veces ocúpano eles e an-que o seu labor sexa importante e mesmo básico, osloureiros vanos levando eles.

É de agradecer que a memoria recupere para aluz e para os primeiros planos todas as persoas queos ocuparon. �

�

«Máis cárcere, máis castigo, máis penas»

O fiscal xeral do Estado, Conde-Pumpido, vén dedefender un meirande agravamento de penas pormaltrato para os homes.

Causa estupor a declaración cando menos pordúas cousas:

◗ As sucesivas reformas legais e penais dos últi-mos cinco anos, veñen agravando de vez en vezas penas dos varóns condeados por maltrato, senque coñezamos avaliación algunha do resultadodestes continuos cambios. Dan mellores resulta-dos? Peores? Serve para os obxectivos de prote-xer as vítimas, previr a violencia e educar a cida-danía e, en particular os varóns noutra liña?

◗ Conde-Pumpido non era da liña de máis cárce-re, máis castigo, máis penas e, que, de seguir avan-zando, chegará naturalmente á cadea perpetua.Que ten acontecido? É o cargo que moldea e mo-dela os ocupantes? Son abducidos pola liña poli-ticamente correcta do feminismo que máis se faioír?

As mulleres con cousas así non estamos de no-raboa. Cada vez máis medra a política tutelado-ra en nome da «protección ás vítimas». Da de-pendencia dos pais, maridos e mesmo fillos átutela do Estado a través das máis variadas insti-tucións. Cualquer cousa menos que as mulleresgañemos autonomía.

A FAES, os bispos, Aznar, Rouco Varela... abo-nados sempre a estas páxinas porque necesitan pu-blicidade e conséguena como saben: sei que agorao Estatut abre a porta á poligamia... por iso e paraiso están eles, con grandes oracións e fervorosas adi-cacións. Para manternos no bo camiño... coa COPE,FAES e Jiménez Losantos. �

�

comentos

5

den

un

cias

eco

men

tosEles prefírenas mortas

Grazas á sección de necrolóxicas do diario El Pa-ís coñecemos mulleres importantes que non sabia-mos delas. Liña editorial como calquera outra. Senembargo, non deixan de sorprendernos as declara-cións, máis inconscientes que conscientes? que din:«preferímosvos mortas».

Brianna Murphy, unha pioneira atrás da cámarade cine, a primeira directora de fotografía en Holly-wood; Françoise d’Aubonne, pioneira, esta, do femi-nismo francés dos anos setenta, profesora, novelistae xornalista de ocasión; Rosa Lee Parks e etc.

A aprobación da lei que permite a homosexuaise lesbianas casar, foi estreada por moitas parellas quede xeito público ou privado ordenaron os seus pa-peis e os seus desexos de formalizar por lei a súa con-vivencia cos dereitos que a institución matrimonialoutorga.

«Nosotras que perdimos la paz»

O 11 de outubro no Circulo de Belas Artes de Ma-drid presentouse o libro de Llum Quiñonero Noso-tras que perdimos la paz.

O libro, editado por Foca, recu-pera para a nosa memoria catro his-torias de vidas de mulleres. Catroque dalgún xeito recollen as catrotradicións máis fortes de loita pre-sentes naquelas alturas: anarquista,socialista, nacionalista e comunista.Durísimas e emotivas historias de

coraxe, valentía e sufrimento. Memoria de novo, pa-ra non enterrar o pasado e para non esquecer quehai milleiros de persoas ás que se lle debe recoñe-cemento público e privado. A elas e/ou aos des-cendentes. Tamén a quen recolleu socialmente a tes-temuña das persoas e colectivos que defenderon aorde legal que a segunda República encarnaba.

O libro inclúe o documental da autora: Mulleresdo 36. producido en 1999 por La Noche Temática daTVE 2. �

�

�

As directoras de orquestra

Imma Shara (Álava, 1972); Virginia Martínez(1979), Olga Isabel Ramos... Pouquísimas as direc-toras de orquestra de músicas clásicas no podio.

O acceso á Dirección de Orques-tra considérase o sancta sanctorum damúsica, por iso espazo reservado,xunto coa composición, aos varóns.

Elas sen embargo pouco a poucovan medrando, facéndose ver e diri-xindo orquestras. Seis nada máis, asque dirixen grandes orquestras domundo... Pouquísimas, por iso nece-sitan os nosos saúdos, desexos de sor-te e longa vida ademais de animar asraparigas que sintan inclinacións ca-ra a música a que non se corten.

Nesta liña de pular as mulleres namúsica (dirección, composición, in-terpretación) se ten creado a OSMUM:Orquestra Sinfónica de Mulleres de Madrid, porqueaínda que se insiste –e é verdade– que as leis nonnos discriminan, a vida é cousa ben diferente: os há-bitos, as rutinas, os privilexios, os prexuízos, as iner-cias... seguen funcionando con forteza en ocasiónse require, das mulleres sobre todo, valentía para nondeixarse amilanar nin comer terreo nin empurrarpolas resistencias, inercias ou privilexios doutros quelevan amparados polas tradicións e os costumes vi-das enteiras. �

6

den

un

cias

eco

men

tos

O PNUD

Dous datos do Informe 2005 para o Programa deNacións Unidas para o Desenvolvemento (PNUD):

◗ A SIDA MATA A 3.000.000 DE PERSOAS ANUAL-

MENTE.

◗ Os orzamentos que os países desenvolvidos adi-can a SIDA por ano é o mesmo que o que invis-ten en armamento durante tres días.

◗ OS 500 INDIVIDUOS MÁIS RICOS DO MUNDO te-ñen máis ingresos cás 416.000.000 de persoas máispobres do planeta.

Redadas nas rúas e bares, acosos continuos,fotos de clientes colgadas en Internet para humilla-los diante das familias, amizades, colegas de traba-llo, requisamento de automóbiles dos usuarios desexo de pago etc. (nas principais cidades dos EE. UU.,porén tamén se van collendo mañas semellantes enBarcelona, Madrid...)

As campañas de orde e pureza moral recrudé-cense... Ah pecadores!

Namentres as ANELA de turno tentan tirar o má-ximo beneficio traballando para que a prostituciónsó se poda exercer en locais de alterne. Nada de rúa,nada de autonomía.

Pola súa parte, sectores maioritarios do feminis-mo confundindo prostitución forzada (prostituídas)con prostitución elixida (prostitutas), achegan as sú-as forzas ás campañas desenvolvidas por gobernosmunicipais ou autónomos que nada teñen que vercoa liberdade, autonomía e dereito das mulleres aoseu sexo, ao seu corpo e a facer os tratos e contra-tos que queiran e poidan. �

�

O mercado mundial de roupa e calzado de-portivo xera moitos millóns de dólares (en 2002:máis de 58.000).

Estes beneficios son posíbeis polas condicións la-borais das persoas contratadas para este negocio, ensituacións vulnerábeis e vítimas en moitos casos deabusos e de explotación bárbara.

Xornadas de até 16 horas diarias durante seis díasá semana, baixos salarios vencellados ao destallo, os talleres onde cosen, cortan, pasan o ferro, etc.carecen de condicións básicas de seguridade e salu-bridade.

Tampouco poden afiliarse ou organizarse en sin-dicatos...

Os países máis afectados por esa situación sonBulgaria, Camboia, China, Indonesia, Turquía e Tai-landia (seguro que se reparamos no lugar de fabri-cación deste tipo de prendas, estes terán maior pre-senza que outros).

A campaña que desenvolveron no 2004 «XogaLimpo nas Olimpiadas», respaldada pola Confede-ración Internacional de Organizacións Sindicais Li-bres (CIOSL), Campaña Roupa Limpa e Oxfam In-ternacional, quixo pór todo isto de relevo e tracexara meta de conseguir melloras laborais concretas nes-tes países antes de Beijin 2008.

Sheryl Swoopes, xogado-ra de baloncesto da WNBA,recoñeceu nunha entrevistapara a televisión ESPN ser les-biana: «a razón pola que ad-mitín a miña sexualidadenon é para ser unha clase deheroína. Simplemente estou cansa de pretender seralguén que non son». Ningunha deportista nin nin-gún varón da súa categoría tiñan admitido a súaorientación sexual até o de agora. NORABOA! �

�

Remata de saír o Plande Igualdade 2005-2007do Concello composte-lán e agardamos que secumpran os seus obxec-tivos. �

7

Algúns premios Príncipe de Asturias 2005

resultan rechamantes:

O premio á Concordia á orde relixiosa das Fillasda Caridade polo labor humanitario e social a proldos desfavorecidos. Excepcional labor, dixeron... ecabe pensar o labor que fixeron nos cárceres de mu-lleres ao longo do século XIX até que Victoria Kent,directora xeral de prisións, botounas fóra e creouun corpo especializado.

Franco, repescounas para que seguisen aferro-llando as presas (as roxas, as prostitutas, as adúlte-ras, as que facían abortos e as que abortaron... e ou-tros máis delitos comúns aos varóns). Elas comooutras ordes relixiosas que tamén fixeron de carce-reiras no franquismo, son lembradas por mulleresaínda vivas que as padeceron... no seu excepcionallabor humanitario.

A Antoni Ruíz, Presidente da Asociación de ExPresos Sociais, foi unha monxa quen o delatou á Bri-gada Criminal por homosexual. Tiña só 17 anos, «ásseis da mañá presentáronse en casa catro secretas.Na Xefatura, no interrogatorio querían que denun-ciase outros homosexuais». Así empezou o seu pe-riplo polos cárceres: Valencia, Carabanchel, Madrid;despois o desterro… Foi no ano 1995 cando, por ca-sualidade, se enteirou de que seguía fichado por «ma-ricón». El non pode esquecer que a súa vida mar-couna a delación dunha monxa.

Tampouco é manco o premio a Fernando Alon-so. É un deportista de elite e moitos mozos –mozastamén– admírano e queren ser coma el, porén... osque concederon o premio lembraron o problemado exceso de velocidade en tantísimos accidentes detránsito de xente nova? �

Nome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Apelidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Enderezo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Localidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Código Postal . . . . . . . . . . . . .

Desexo subscribirme á Revista Andaina

a partir do nº...........................................................................................

Prezo: Tarifa normal 15 € ano

Tarifa de apoio 16 € ano

Envío talón. Pago en efectivo

Transferencia bancária á cta. de Andaina (Caixa Galicia CCC:

2091-0377-74-3040003301)

Domiciliación bancaria (cubrir os datos adxuntos e enviar a:

Revista Andaina, apdo. 1058 de Santiago)

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bco/Caixa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Oficina . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Localidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Agradecerei-lles que a partir desta data atendan con

cargo a miña conta Nº CCC:

Entidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Oficina . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dc . . . . . . . . . . . . . . . . .Nº de conta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Os recibos presentados pola revista Andaina. Atentamente:

Nome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Apelidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sinatura do/a titular da conta:

andainaRevista Galega de Pensamento Feminista

Boletín

de subscrición

✃

A Rede Internacional de Mulle-res Xornalistas e Comunicadorascreouse formalmente na reuniónque tivo lugar en Madrid os días 16e 17 do pasado mes de setembro.

As súas promotoras principaisforon Fabiola Calvo, Ana Zarzue-la, Belén Merino, Lourdes Uquillae Nuria Varela.

8

Ao encontro de Madrid asisti-ron xornalistas de Andalucía, Ca-taluña, Galicia, A Rioxa, Madrid eCantabria.

O marco de discusión serviu pa-ra escoitar informes sobre a situa-ción das mulleres profesionais dosmedios de comunicación nas dis-tintas comunidades autónomas epara trasladar os temas ás 4 mesasde debate.

A proposta dunha das mesas,aprobouse en pleno a denomina-ción, Rede Internacional de Mu-lleres Xornalistas e Comunicado-ras. A proposta doutra delas deuseo visto bo á definición, «rede inde-pendente á que se suman asocia-cións existentes que o desexen xun-to con mulleres xornalistas que nonestean organizadas nin en gruposnin en asociacións».

Rede Internacional

ÁUREA SÁNCHEZ�

Unha aspiración feita realidade

9

A rede enmárcase nos valoresda democracia participativa e osdereitos humanos das mulleres.

Obxectivos

A mesa á que lle correspondeudefinir obxectivos elaborou dúaslistas paralelas de combate que pi-den visibilizar as mulleres. Unhadelas define os obxectivos das mu-lleres xornalistas e comunicadorase na outra márcanse os obxectivosde mellorar a calidade de vida dasdemais mulleres no mundo.

Así, as xornalistas e comuni-cadoras loitarán por:

◗ Visibilizar ás mulleres xor-nalistas e a súa situación nomundo.

◗ Fomentar o contacto entremulleres xornalistas e comuni-cadoras, o coñecemento e difu-sión da súa realidade.

◗ Promover os valores solidariose de cooperación.

◗ Utilizar unha linguaxe non se-xista e demandar a incorpora-ción de léxico feminista.

◗ Fomentar o uso estratéxicodos medios e o acceso ás tecno-loxías da información e a co-municación.◗ Democratizar o acceso aosmedios de comunicación.

Estrutura

A Rede Internacional de Mulle-res Xornalistas funcionará me-diante unha coordinadora itine-rante, que lle permitirá observarás asociadas e non asociadas aotempo que evitará a concentraciónde poder. A coordinación itineran-te contará cunha xornalista ou co-municadora como coordinadoraxeral.

Sobre a estrutura e a forma detraballo acordouse tamén estendere consolidar a rede nas cidades enúcleos de poboación máis pe-quenos, alí onde as mulleres xor-nalistas teñen máis dificultades pa-ra asociarse e dar a coñecer osobxectivos da rede.

◗ Esixir a incorporación da tra-dición intelectual feminista nomundo académico.

◗ Esixir a paridade nos mediosde comunicación: cargos, re-dacción e postos de toma de de-cisión.

◗ Loitar polos dereitos laboraise erradicar a precariedade dasxornalistas.

◗ Promover a formación conperspectiva feminista.

Visibilizar ás mulleres no mundo:◗ Loitar contra o patriarcado entodas as manifestacións.◗ Potenciar o «empoderamen-to» das mulleres◗ Promocionar os dereitos hu-manos das mulleres◗ Traballar contra todas as for-mas de violencia contra as mu-lleres.◗ Construír unha cultura de paze contra calquera tipo de guerra.◗ Recoñecer e fomentar ás mu-lleres como produtoras e ela-boradoras de información.◗ Rexeitar e denunciar as ima-xes estereotipadas e sexistas.

de Mulleres Xornalistas:

A Rede Internacional de Mulleres Xornalistas funcionará mediante unha

coordinadora itinerante, que lle permitirá observar ás asociadas e

non asociadas ao tempo que evitará a concentración de poder

10

Campañas, actividades e financiación

Acordouse que é de vital im-portancia a difusión da existenciada Rede Internacional de MulleresXornalistas e Comunicadoras paraque moitas máis mulleres entrennela e participen do seu crece-mento. A financiación dependeráda forma de constitución da rede,federal ou non, pero mentres tan-to pode haber apoios financeirospara actividades concretas a de-senvolver.

No encontro de Madrid consti-tuíuse unha comisión encargada dexestionar unha viaxe a México. Co-ordenado coa axencia de noticiasCIMAC, celebrarase un encontro daRede de Mulleres Xornalistas e Co-municadoras en Michoacán; un en-contro que terá lugar no mes denovembro. Espérase que nese en-contro se aprobe unha declaraciónde compromiso coas mulleres lati-noamericanas de loitar contra o «fe-minicidio» de Ciudad Juárez.

http://www.telefonica.net/web2/aureasanchez/ �

Tendo en conta que a forma fe-derativa é a que mellor permite unfuncionamento independente, acor-douse consultar a expertas en de-reito civil administrativo sobre aidea de federarse. Independente-mente da estrutura formal que seadopte no seu momento, mante-rase internamente a filosofía e di-námica adoptadas no encontro de«organización horizontal non xe-rarquizada, senón consensuada».

O encontro de Madrid levará co-mo proposta á reunión de México(do que se dará conta máis adian-te), que Madrid sexa a sede do pró-ximo encontro internacional, a ce-lebrar no ano 2007, e, polo tanto,que asuma a coordinación ata esadata, cando lle entregue a organi-zación a outro país que se com-prometa coa coordinación do en-contro bianual.

Escola

A rede considera moi impor-tante a creación dunha escola deformación para superar a forma-ción androcéntrica que reciben asalumnas nas facultades de xorna-lismo.

As mulleres xornalistas consi-deran malas praxes a invisibiliza-ción das mulleres, as súas aporta-cións, éxitos e traballos; o relatodos acontecementos só conside-rando o que afecta á metade da po-

A rede considera moi importante a creación dunha escola de formación para superar a

formación androcéntrica que reciben as alumnas nas facultades

de xornalismo

boación, os homes; ouso de xenéricos comosinónimos do mascu-lino; a falta de expertasa hora de completar asinformacións; o uso detópicos e estereotipos sexistas; afalta de formación e informaciónsobre os temas que afectan exclu-sivamente ás mulleres (violenciade xénero, violacións en conflitosarmados, protocolos sanitarios...);a falta de mulleres como fontes deinformación... A creación da escolafacilitará o crecemento da rede, asícomo a expansión, discusión e re-flexión, dos valores que esta de-fende.

A escola será tamén itinerantee terá como primeira finalidade aformación de xornalistas da redeen cada lugar.

Sobre a incorporación de homesá Rede de Mulleres Xornalistas, es-tudouse unha experiencia de Amé-rica Latina e propúxose incorpo-ralos para favorecer a difusión dosobxectivos da rede.

Páxina web

http://80.32.118.155:8181/index.php?Adoptouse a proposta de publi-

cación electrónica en formato fo-rum presentada polas colegas deCataluña mentres non haxa outrapropia.

11

O día 14 de setembro de 2005,na Galería Sargadelos de Santiagode Compostela foi apresentado undocumento na súa versión preli-minar da URNG (Unidade Revo-lucionaria Nacional Guatemalte-ca) pola congresista Alba Este-la Maldonado. Ela é unha das 14mulleres que teñen escano nun pa-ís onde o seu Congreso ten un nú-mero de representantes de 140membros. A participación e repre-sentación institucional da mullernese contexto é simbólica, apenaso 14%.

A comandante Lola, que foi gue-rrilleira durante varios anos (hoxea congresista Alba Estela Maldo-nado) veu para convencernos danecesidade de introducir un novotipo delitivo no Código Penal (CP)do seu país, pero tamén no restodos Estados que conforman a Co-munidade Internacional; o termoen cuestión é «feminicidio», é di-cir, segundo a/as autoras do tra-ballo que se presentará en novem-bro en Bruselas «acción por medioda cal se dá morte a unha muller,con acción ou omisión por partedo Estado».

Cremos que esta figura xa estárecollida e suficientemente san-cionada como homicidio ou, noseu caso, como asasinato nos ac-tuais CP vixentes e que é innece-sario por redundante abrir un de-bate técnico-político-xurídico paraintroducir o que xa está en vigor.A delincuencia, cando a figura davítima é unha muller non repre-senta, dentro da violencia xerali-zada que se dá en Guatemala, unhaporcentaxe tan elevada como paraxustificar un tratamento desigualatendendo á mesma.

MARISA GONZÁLEZ SEOANE

E RAQUEL MATO PADERNE

�

Fem nicidio

i

Certas contradicións aparecenno texto que non queremos deixarpasar por alto, por exemplo, díse-nos que o «Feminicidio» pretendetipificar a execución brutal e vio-lenta de asasinatos de mulleres (tor-tura, estrangulación, mutilación...)e por outro lado, deducimos do tex-to que case o 70% dos asasinatosson realizados con armas de fogo.Cal sería a base que xustifica esetrato de favor que se solicita por

12

diario español El País que nos in-forma sobre o asalto de bandas aun correccional guatemalteco cunsaldo de 14 mortos e 10 feridos. Al-gúns dos mortos foron mutilados.Entre agosto e 21 de setembro de2005 morreron 53 mareros (mem-bros das maras ou bandas).

Algunhas autoras ideolóxicasdo termo «feminicidio» esaxeranmáis aínda a conceptualización eindican que «é un xenocídio con-

nicos, raciais ou relixiosos». De na-da serve elaborar un novo tipo senon se investiga sobre a autoría dosfeitos.

A Constitución guatemalteca dique o Estado ten entre as súas obri-gas (arts. 2, 3 e 4 do texto consti-tucional) «protexer a vida e inte-gridade de todas e cada unha daspersoas que viven no territorio na-cional».

Se a pena imposta neste novi-doso tipo fose maior cá contem-plada no homicidio ou no asasi-nato, non se podería levar adiantese o Estado non actúa coa dilixen-cia debida e entrariamos asemadenunha espiral da violación do prin-cipio de igualdade e non discrimi-nación xa que, a violencia entre homes tamén é unha desgraciadarealidade en Guatemala.

O que deberiamos criticar des-de os movementos feministas, so-ciais, internacionais e políticos éprecisamente a falta ou carenciasde esforzos adecuados para com-bater con eficacia a violencia xe-ralizada (que non de xénero) quese está a vivir no país centroame-ricano.

Por non teren infraestruturas, oque conleva ausencia de investi-gación, de políticas sociais, non fiscalización das actividades dos or-ganismos públicos... xéranse con-secuencias como as seguintes: o15,79% das mortes non están xus-tificadas, existe unha alta porcen-taxe de vítimas non identificadas,o móvil que induce á execución do maior número deste tipo de asasinatos é ignorado, no 43% dos casos ignoramos o ofício dasvítimas...

Critícase no texto a ineficacia dosistema xudicial dando lugar á im-punidade dos delitos cometidoscontra a vida das mulleres (maior-mente de carácter político). En-tendemos que o problema residena inoperatividade do sistema xu-dicial-policial-forense, etc. Por tan-

tra as mulleres». Se baleiramos decontido o termo xenocidio» asimi-lándoo a accións que non respon-den por equivalencia ao resultadodo mesmo, estaremos entrandonunha espiral difícil de soster.

Segundo o Dereito Internacio-nal o significado de xenocidio é o«asasinato de grupos nacionais, ét-

Dísenos «o Estado e a sociedade guatemaltecaatópase actualmente fronte a un fenómeno querevela claras mostras de impunidade de xénero,xa que o suxeito activo comete o delito contra a

muller coa certeza de que segue patróns deconduta aprobados, asumidos e en poucas ocasións investigados e sancionados […]»

parte do Estado? Non sería discri-minatorio? Afirman tamén que onúmero de asasinatos de mulleresé notabelmente inferior ao de ho-mes (11,5% e 88% respectivamen-te) executados estes tamén con violacións e tratos absolutamentedenigrantes. Exemplo recente pu-blicado o 21 de setembro 2005 no

Alba Estela Maldonado (no centro) o día da súa exposición na Galería Sargadelos de Santiago

13

to, a situación en nada vai variarposto que se non se aplican as fi-guras delitivas en vigor (asasinato-homicídio) non cremos que por ar-te de birle birloque a nova figuraque se pretende recoller, melloreesta penosa e desastrosa situación.

Así vén recollido no informe doPDH (Programa de Dereitos hu-manos) de 2003, no que se especi-fica que no 82% dos casos non seidentifica ningún responsábel oususpeitoso destes crimes. Por tan-to entendemos que a deficiencianon radica no delito que se está acometer senón na incapacidade doEstado para investigar, procesar ecastigar os culpábeis. A maoría des-tes casos arquívanse por unha ma-la práctica policial como por exem-plo, detencións ilegais, alteracióndas probas (non se protexe a esce-na do crime), obtención irregularde probas, falta de unificación dotraballo forense (ausencia de pro-fesionalización...). Todo o expostodesincentiva as vítimas para de-nunciar e non como deducimos dotexto a represión contra as mulle-res nunha sociedade patriarcal emachista (que sen dúbida taméninflúe).

Dísenos na versión preliminarsobre «feminicidio en Guatemala»que «a maior parte das mortes vio-lentas contra mulleres ocorridasnos últimos anos ten unha ou va-rias das circunstancias que se atri-búen ao asasinato (alevosía, asaña-mento, premeditación coñecida,preparación, ocultación...) e con-clúe «a violencia de xénero non érecoñecida na lexislación como un-ha categoría de homicidio cualifi-cado nin como agravante».

Dísenos «o Estado e a sociedadeguatemalteca atópase actualmentefronte a un fenómeno que revelaclaras mostras de impunidade dexénero, xa que o suxeito activocomete o delito contra a mullercoa certeza de que segue patrónsde conduta aprobados, asumidos e

en poucas ocasións investigados esancionados. A isto súmase unhaacción colectiva de silencio, indi-ferenza e normalización fronte aun feito que se recoñece antixurí-dico e delitivo, salvo escasas excep-cións».

Pois ben, cremos que se debemodificar o paradigma cultural queincide neste modelo de actitudes ede pensamento PERO NON CREAR

novos tipos delitivos que nada van

Mellorar a situación socio-eco-nómica do país, estatalizar os ser-vizos sociais, despistolizar unha po-boación que ten armas sen ningúntipo de control, dereito facilitadopola Constitución guatemalteca(«dereito á tenza de armas de usopersoal non prohibidas pola lei»)pero o 90% das armas decomisadasson ILEGAIS, continúa dicindo o re-latorio. Isto agrávase xa que o De-partamento de Control de Armas

Dísenos na versión preliminar sobre «feminicidio en Guatemala» […] «a violencia

de xénero non é recoñecida na lexislación como unha categoría de homicidio cualificado

nin como agravante»

aportar se non enchemos de con-tidos e de valores democráticos ásociedade e ás institucións de Gua-temala.

e Municións, dependente do Mi-nisterio de Defensa e coa funciónde otorgar licenzas e o control dasarmas de fogo actúa con total se-cretismo afectando a seguridadepública do país. Seguridade queestá en mans de empresas (a maiorparte delas, ilegais), dirixidas porexmilitares e expolicías que tra-ballaron como tales ao servizo dabrutal ditadura que sufriu Gua-temala durante máis de tres dé-cadas.

Sobre os fundamentos ideoló-xicos da violencia contra as mu-lleres, o traballo apresentado enSargadelos fíxase «no sistema au-toritario de poder, as sociedades pa-triarcais e aquelas divididas enclases xeran mecanismos ideoló-xicos para perpetuar e xustificar asrelacións de desigualdade, discri-minación, inxustiza e todo tipo deviolación de dereitos. No caso dasmulleres, historicamente, a supe-restrutura ideolóxica patriarcal eclasista teñen utilizado unha seriede institucións sociais para funda-mentar e asegurar a subordinaciónnas relacións de poder familiares,económicas e sociais en xeral, es-pecialmente para garantir o cum-primento da súa función reprodu-tiva, concebida como unha obriganatural: Relixión, Dereito, SistemaEducativo e Medios de Comuni-cación teñen sido os instrumentosmáis importantes deste sistema».

14

As antinomias que chaman a no-sa atención son:

◗ Delincuencia ligada á pobre-za; isto non é certo se temos enconta que as situacións de maiorpobreza danse no ámbito rural e omaior índice de delincuencia pro-dúcese no ámbito urbano.

◗ Atendendo ás estatísticas quese nos ofrecen, o maior número devítimas mulleres encádrase entreas ladinas e as menores de idade(entón por que se recrama maiorprotección para as indíxenas?).

◗ O incremento da actividadeprodutiva das mulleres que se pretende facer valer ao longo dotexto como unha das causas que xeran este tipo de violencia por asu-mir a muller roles non tradicionaisnon é proporcional ao incrementoda delincuencia contra elas.

En Guatemala existe unha Leicontra a violencia intrafamiliar e orecoñecemento no Código Civil(CC) da igualdade da representati-vidade conxugal. Criticamos deacordo coa/s autora/s do texto queesta lei só inclúa medidas de pro-tección mais non sancións contrao infractor por non estar tipificadoeste comportamento como deliti-vo (por exemplo, os maos tratosdentro do seo familiar). Asemadeconsideramos que a figura de «aco-so sexual» debería ser delito e nonfalta.

Consideramos que o crime or-ganizado (maras-bandas con for-mación piramidal e nas que osmembros que compoñen os niveisxerarquicamente máis altos estánimpunes), o narcotráfico, o bran-queo de diñeiro, a corrupción... soncausa de descontento social e vio-lencia xeralizada.

As modificacións no CP intro-ducindo a tipoloxía «feminicidio»non prosperarán nin aliviarán ascondicións de vida das mulleresguatemaltecas se antes non se in-cide no coñecemento e na asun-ción por parte da sociedade no seuconxunto dos valores democráticosmáis básicos recoñecidos e asi-nados nos diversos tratados, con-vencións internacionais e leis au-tónomas do Estado Guatemalteco.

En todo caso si amosamos a no-sa conformidade coas recomenda-cións sinaladas neste interesante eprolífero traballo para modificar emellorar a situación global de Gua-temala.

Esa e non outra é a nosa opi-nión. �

PU

BL

ICID

AD

E

15

Cando unha nace no 74, vive asúa infancia, incluso a adolescen-cia e a xuventude, sen decatarseapenas da orde establecida ó seuredor. Cando unha é nova a forzaé tanta... un río de vitalidade capazde arrastrar ó seu paso calqueravestixio de sexismo, pero tamén declasismo, de fascismo ou de catoli-cismo. A esa idade unha pénsase asi mesma invencible: «Non existenos obstáculos, quen dixo medo? Omedo ficou no pasado. Eu perten-zo a outra xeración. As cousas cam-biaron. Teño a sorte de vivir nou-tro mundo. Vou chegar onde mepete porque son unha muller quepode dirixir a súa carreira, que po-de demostrar o que vale e vencer

os prexuízos dos que non tiverona sorte de nacer canda min».

Palabrería, cegueira, incons-ciencia.

Un bo día abres os ollos. Alguénche fai abrir os ollos. E levántaseante ti o muro do PATRIARCADO.De súpeto, o teu camiño está pe-chado por unha lousa grosa e in-mensa, un muro dunha peza, altoe circular, que te rodea a ti e a to-das as demais.

Pero aínda che queda forza e vi-talidade. Queres fuxir de entre esasparedes asfixiantes e intentas saltar.Entón, o muro convértese nunhaalambrada de espiño. E sénteste in-migrante no teu propio país: mal-tratada, ferida e esquecida dende

hai séculos, igual que todos os sub-saharianos. Agora, igual ca eles,estás embarcada nunha odisea enon es quen de albiscar o final.

Entón fas un repaso da túa vidae voltas ó comezo. Eras xornalista.Querías viaxar, contar o que pa-saba, dicir a verdade, prestar a túavoz para denunciar a inxustizas...Pero chegaron os dinosaurios me-diáticos coas súas mañas xurásicase aplastaron aquela inocencia,aquelas ansias de loitar. Fúchesteconvertendo nunha máis. En fin,nunha máis non, na apestada quesempre se metía en problemas, quenon sabía estarse calada, que nonera o suficientemente fría e inteli-xente para saber que lle conviña

Meta-fora de min

ÁNGELES FER�

máis morder a lingua e preocu-parse polo seu benestar persoal queintentar solucionar os problemas domundo, e que por iso ía peregri-nando dun traballo a outro, dunxefe a outro, e en todas partes aca-baba pasando o mesmo.

E o peor era que pensabas queeras a única. Ata que atopaches ou-tra coma ti. Compañeiras de pro-moción na carreira, cunha historiaprofesional parella e, en cambio,tan afastadas a unha da outra. Asmulleres tardamos demasiado tem-po en darnos conta de que as cou-sas que nos pasan, non nos pasanso a nós. Aquel mozo que tivechesque... non fuches a única. Aquelxefe que che dixo... tampouco fu-ches a única.

16

na que traballamos durante casecinco meses. Durante ese tempodemos forma a trece capítulos, demedia hora aproximada de dura-ción, enfocados dende a perspecti-va de xénero, nos que se analizabaa situación da muller en torno a di-ferentes problemáticas: a educa-ción, a saúde, a violencia de xéne-ro, a prostitución, a sexualidade, amaternidade, a muller na terceiraidade, a muller no rural, a mullerno mar, as amas de casa, a mullernos medios de comunicación, amuller no entorno laboral e a his-toria do feminismo.

A ilusión era inmensa. Por finpodiamos contarlle ó mundo todasestas cousas, e ademais, dende aTelevisión de Galicia. Aquelo era

plexos polo acontecido, nos cal-maron con palabras de cariño e deánimo.

Preguntarédesvos o porqué des-te despido. Tamén nos. Podería-mos dicir, o patriarcado, pero seríademasiado fácil. Tamén nos, as mu-lleres temos a culpa. Porque poucasveces protestamos. Pero desta vol-ta era demasiado. Non podiamosbotar ó lombo unha inxustiza así equedar caladas cando estabamos atraballar, precisamente, nunha serieque tiña como tema central a pro-blemática da discriminación de xé-nero, e como principal obxectivo, aconcienciación para a erradicacióndas desigualdades.

Propuxémonos que a prensa sefixera eco da nosa situación e des-cubrimos que o que a nós nos pa-sara non era máis que a punta doiceberg. Só un feito sintomático daprecariedade que vive o sector au-diovisual en canto ás condicións la-borais dos seus traballadores e, es-pecialmente, das súas traballadoras.O informe publicado por CC. OO.no mes de maio deste ano desco-bre un sector audiovisual no que opersoal das televisións é maiorita-riamente masculino: 67 de cada 100traballadores destas empresas sonhomes. Ademais, o 39% dos tra-balladores desenvolven a súa acti-vidade baixo unha relación laboralprecaria, e no caso das mulleres aporcentaxe de precariedade alcan-za o 50%.

Ó escoitar estes datos, lembrei-me daquela vez na que fun cha-mada para traballar no departa-mento de guión dunha serie deficción para TVG, xunto con outroscatro guionistas, todos homes. Re-cordo que me dixeron que eu eraa cota feminina, que estaba alí pa-ra guiar ás personaxes femininas,para informarlles sobre cales serí-an as reaccións máis adecuadas ne-las. Despois dunhas poucas sesións,un deles díxome que a miña cola-boración non lles estaba servindo

A miña compañeira, outra xornalista, foi a que me abriu os ollos. Tanta indignación

contra o sexo oposto por fin canalizada en algo que tiña sentido e que ata tiña nome:

PATRIARCADO

A miña compañeira, outra xor-nalista, foi a que me abriu os ollos.Tanta indignación contra o sexooposto por fin canalizada en algoque tiña sentido e que ata tiña no-me: PATRIARCADO. Descubrimoso alcance real desta palabra, xun-tas, durante unha das etapas máisbonitas, anque tamén máis dolo-rosas, da nosa vida profesional.Despois de tantas conversas e tan-ta impotencia compartida, por fintiñamos a posibilidade de facer unprograma de televisión sobre o te-ma que máis nos preocupaba nanosa vida diaria: as mulleres.

A produtora de televisión, AL-

DEA FILMS, contratounos para ela-borar os contidos dunha serie do-cumental para Televisión de Galicia

coma un sono, pero pensamos quexa era tempo de que se fose fa-cendo realidade. Demasiado bonitopara ser verdade. Despois de en-trevistar a decenas de persoas detódolos ámbitos, de meternos nassúas vidas e, en moitos casos, nassúas casas, un bo día, o propietariode ALDEA FILMS, Javier Valiño, chá-manos ó seu despacho para di-cirnos que temos que abandona-laprodutora, a pesares de que «nonteño dúbidas da vosa valía profe-sional e da calidade do voso tra-ballo». Empeza entón, o calvarioburocrático de todo despido, sua-vizado en grande medida poloapoio incondicional de CC. OO. epor todas e todos os que tiñan co-laborado connosco e que, per-

para o que querían porque nas his-torias que eu propoñía, as mulle-res non se comportaban como mu-lleres e non eran personaxes cribles.Era verdade. Non eran cribles, pe-ro eran mulleres con o todo derei-to a comportarse así.

Volvendo ó noso caso, a respostada prensa ante a información quelle proporcionamos foi moderada-mente boa e nos tamén quedamossatisfeitas coa nosa vitoria legal emediática. Era o final dun amargoproceso, e tiñamos unha sensaciónde bacío solidario, porque pensa-bamos que a nós nos tocara caerintentando salta-la alambrada pa-ra que outras puideran chegar óoutro lado. Pero non foi así. As ou-tras caeron atrás nosa. As dúas xor-nalistas que a produtora contrata-ra para rematar o traballo que nósiniciamos, tamén foran despedidas,e non contentos con iso, ata a di-rectora tiña quedado fora de xogo.

17

E como o proxecto era seu, o quefixo a produtora foi cambiarlle onome e rexistrar o programa cuntítulo distinto para evitar calqueradenuncia xudicial.

A estas alturas xa tiñan caídocinco mulleres, unha atrás doutra,e moitas das entrevistadas (prosti-tutas coas que se chegara a uncompromiso de distorsionar vocespara non compromete-la súa iden-tidade) estaban en perigo, porquea súa imaxe ía ser utilizada por per-soas que tiñan demostrado carecerde escrúpulos. Ante este atropelo,as nosas esperanzas estaban postasna nova dirección que chegaría aTVG co cambio político. Despoisde varias semanas de especulaciónssobre quen sería o novo director,nas que so se escoitou un nome fe-minino, chegaron por fin os espe-rados nomeamentos: Nin unha soamuller á fronte dos principais de-partamentos da CRTVG.

Neste intre, temos solicitadaunha entrevista para que nos recibaa dirección da TVG. Han coñece-loque sucedeu, ata pode que nos es-coiten e tomen medidas para pararesa produción ilegalmente xestio-nada a conta dos diñeiros públi-cos, pero eu sígome a preguntar...Cando chegue o momento de re-latarlles isto, ¿como falarlles do pa-triarcado, como explicarlles a unshomes que mandan (na tele) o quefixo outro home que manda (nasúa propia produtora e ademais naAsociación Galega de ProdutorasIndependentes, AGAPI, da que épresidente na actualidade)? �

17

O 20 de xullo de 2005 numero-sos medios de comunicación fa-cíanse eco do extraordinario logrodeportivo que unha muller acaba-ba de conseguir, un feito que su-cede con escasa frecuencia. O no-me desa muller é Edurne Pasabane a súa fazaña coroar o Nanga Par-bat, co que se converteu na únicamuller viva que lograba acadar ocume de oito oitomiles, é dicir, deoito das montañas máis altas da Te-rra, aquelas que superan os oitomil metros de altitude. A única mu-ller que o conseguira antes de

20

Edurne foi a que para moitos tensido a mellor escaladora de todosos tempos, Wanda Rutkiewicz, de-saparecida en 1992 no Kangchen-junga, o seu noveno oitomil. Só undía despois de que Edurne acada-ra o cume, a escaladora austríaca,Gerlinde Kaltenbrunner, pisaba acima do Gasherbrum II e igualabaasí o récord da tolosarra.

A noticia dos éxitos destas esca-ladoras trinteneiras probabelmen-te sorprendeu moita xente mais arealidade é que non son elas as úni-cas mulleres que practican con ex-

Alpinistas:

por riba das nubes

RAQUEL BARREIRO PAZ�

celente rendemento deportes quecomportan un risco extremo e querequiren unha preparación física epsicolóxica extraordinaria, depor-tes considerados tradicionalmentecomo masculinos pola súa durezae esixencia. Desde hai décadas hou-bo mulleres que, pasando máis ou

21

cións e estivo a piques deperder a vida. Somente pa-saron catro anos desde oseu primeiro oitomil, oEverest (ano 2001). Os dousúltimos oitomiles: K2 (no2004) e Nanga Parbat (no2005), levounos adiante in-tegrada nun equipo do pro-grama de TVE Al filo de loimposible. Á marxe da súaactividade deportiva, estu-dou enxeñería industrial eé propietaria dun restau-rante no que traballa.

Araceli Segarra (Lleida,1970) foi a primeira espa-ñola que fixo cume no Eve-rest (1996), esta expediciónreportoulle unha grandepopularidade xa que o ob-xectivo da expedición era arodaxe da película Everesten formato IMAX, que se proxec-tou en numerosos países, mais asúa carreira deportiva comezaramoito antes. No 1992 logrou o seuprimeiro oitomil sen a axuda deosíxeno artificial, no Sisha Pangma.A última expedición que empren-deu no 2005 é outro oitomil, oKangchenjunga. É probabelmentea alpinista española máis coñecidaporque ademais de coprotagonizarEverest, participou no documentalWomen of K2 (2002), producido porNational Geographic, ao que se en-gade, fóra do ámbito deportivo, oseu traballo como modelo. Aíndaque é fisioterapeuta de profesión,as súas ocupacións laborais son moidiversas: traballa como presenta-dora de radio e televisión, dá char-las para directivos e mesmo cola-

borou como axudante de cámarana rodaxe de Siete años en el Tíbet.

Chus Lago (Vigo, 1964) foi a pri-meira muller española e a terceirado mundo en escalar o Everest senaxuda de osíxeno artificial (1999) e ademais fíxoo soa, coa única com-pañía dun sherpa.1 Labrouse a pul-so un extensísimo currículo: esca-lou por todo o mundo: MonteKenya (1989), Andes bolivianos(1990) e desde o ano 1991 no Hi-malaia.

menos desapercibidas, viaxaron po-las maiores cordilleiras do planeta:os Alpes, o Himalaya, os Andes…Mesmo en épocas pasadas nas quea información dispoñíbel sobre es-tas rexións era moi escasa, algun-has mulleres en virtude de dife-rentes motivacións (exploraciónxeográfica, investigación cientí-fica, reto deportivo ou inquedan-za persoal), desenvolveron activi-dades en territorios cun acceso que comporta un importantísimo esforzo fisiolóxico, rexións de cli-matoloxía extrema e impredicíbel onde nin sequera hoxe en día a tec-noloxía pode garantir a supervi-vencia.

A pesar de que o alpinismo nonse asocia habitualmente coas mu-lleres e da tendencia xeralizada deminusvalorar os logros deportivosfemininos, sen saír do ámbito máiscercano atopámonos con depor-tistas que están demostrando sercapaces de acadar obxectivos moiambiciosos. Ademais da xa men-cionada Edurne Pasaban cabe des-tacar os nomes de Araceli Segarrae Chus Lago, tres españolas que fi-xeron cume no Everest, non nece-sariamente a máis importante dassúas respectivas conquistas perosen lugar a dúbidas unha das máismediáticas.

Edurne Pasaban (Tolosa, 1973),ademais de ser unha das tres úni-cas mulleres que en toda a historiaconseguiu coroar oito oitomiles,foi a primeira española que ascen-deu con éxito ao K2, a segundamontaña máis alta do mundo econsiderada a máis difícil e peri-gosa, onde sufriu graves conxela-

A pesar de que o alpinismo non se asocia habitualmentecoas mulleres e da tendencia xeralizada de minusvalorar os logros deportivos femininos, sen saír do ámbito máis cercano atopámonos

con deportistas que están demostrando ser capaces de acadar obxectivos moi ambiciosos. Ademais da xa mencionada Edurne Pasaban

cabe destacar os nomes de Araceli Segarra e Chus Lago, tres españolas que fixeron cume no Everest […]

1 Sherpa: habitante da fronteira en-tre O Nepal e O Tíbet que lles servede guía ás expedicións de alpinistas queprocuran o cume do Himalaia.

Fotografía de Edurne Pasaban

En 1997 conquistou o seu pri-meiro oitomil, o Cho Oyu. Tras co-roar os cinco picos máis altos daantiga URSS, logrou o título de Leo-pardo das Neves (2004). Foi a pri-meira muller que acadou a cimado Macizo Vinson, na Antártida,en solitario (2004). Durante moi-tos anos combinou a escalada coasúa profesión, monitora de aeró-bic. É autora de dous libros: Eve-rest, fuera de la Tierra (Laverde,2000) e Una mujer en la cumbre (Pla-za y Janés, 2004).

22

Se as dificultades ás que debeenfrontarse calquera escalador quedecide emprender unha grande expedición, son arduas (entrena-mento extremadamente esixente,loxística complicada, búsqueda definanciación, etc.), no caso dunhamuller ditas dificultades poden che-gar a ser abrumadoras. Teñen quevencer o escepticismo dos posíbeispatrocinadores (nin sequera as tresextraordinarias escaladoras men-cionadas poden permitirse vivirdeste deporte), dos medios de co-municación e a desconfianza doscompañeiros varóns de expedición–polo xeral pouco dispostos a per-mitir que sexa unha muller quen

tome as decisións ou a crer nas po-sibilidades reais delas de alcanzaros seus obxectivos–. Estas dificul-tades convértense a miúdo en obs-táculos insalvábeis. Cando vemosa foto dunha escaladora no cumesobre un branco mar de nubes, axi-tando sorrinte e exhausta unhabandeira, estamos vendo no só un-ha fazaña deportiva, senón taméno froito de longos e duros anos depreparación, dunha enorme cons-tancia e unha vontade firme quelle permitiron vencer un sinnúme-ro de adversidades entre as que oscondicionantes sociais teñen un pe-so considerábel.

Algunhas escaladoras, por iso,deciden viaxar soas ou ben en ex-

pedicións moi re-ducidas nas queelas poidan con-

Araceli Segarra (Lleida, 1970) foi a primeiraespañola que fixo cume no Everest (1996), esta expedición reportoulle unha grande

popularidade xa que o obxectivo da expediciónera a rodaxe da película «Everest» en formatoIMAX, que se proxectou en numerosos países,

mais a súa carreira deportiva comezara moito antes

Fotografías do lateral superior esquerdo da páxina pertencentes a alpinista

Wanda Rutkiewicz, lateral inferior dereito, a Chantal Mouduit

Páxina seguinte, fotografía de Edurne Pasaban

máis, como a actualidade do de-porte feminino.

O alpinismo é unha actividadeque vai máis alá do estritamentedeportivo; ten un compoñente deaventura e deporte pero tamén tenmoito que ver co gusto polo desa-fío e coa superación dos propios lí-mites, polo que chega mesmo aconverterse nun modo de vida. Co-mo explica quen o practica «non sóé importante o lugar onde se che-ga, senón tamén –e moito– cómose chega ata el». Araceli Segarra co-mentou, por exemplo, que nonconcede especial importancia á súaascensión ao Everest xa que, dadasas condicións en que se fixo, en es-tilo clásico, con sherpas, cordas fi-xas e osíxeno artificial, non aportanada.

Na actualidade a tecnoloxía per-mite aos alpinistas extremos disporde materiais inimaxinábeis hai unsanos: os entrenamentos seguenpautas científicas, as expediciónscontan con medios como GPS, or-denadores e teléfonos satélite, quefan posíbel algo tan valioso comorecibir información meteorolóxicaactualizada e estar en contacto coresto do mundo, sen embargo ofactor humano continúa sendo fun-damental para valorar riscos, paratomar decisións e, sobre todo, por-que na orixe de cada desafío sem-pre hai un espírito inquedo, un im-pulso vitalista que ten moito quever co inconformismo e cun afánde superación que leva a fixarse unsobxectivos cada vez máis altos, a ircada vez máis lonxe en busca denovas fronteiras.

23

trolar todos os detalles e non de-pender de ninguén máis. Outrasorganizan expedicións integradasexclusivamente por mulleres: é ocaso das escaladoras catalás que en2001 organizaron a expedición«Dones al Shisha Pangma»; dis-postas a demostrar ata onde erancapaces de chegar por si mesmas eque non precisaban ser protexidas,formaron un equipo de mulleresexclusivamente, persoal auxiliar,cociñeiras e sherpas incluídas. A es-ta iniciativa seguíu en 2004 «Donesa l’Everest». Estas dones, conscien-tes de que poden ser un modelo aseguir, pretenden tamén animar asrapazas a practicar deporte e mo-tivalas para que non abandonen apráctica do alpinismo ante as difi-cultades.

É posíbel que a percepción doalpinismo como un deporte mas-culino estea comezando a cambiare é un feito que as escaladoras es-tán comezando a despertar intere-se fóra dos medios especializados:a revista deportiva El mundo del out-door ocupábase no seu primeiro nú-

mero (marzo 2005) de Araceli Se-garra e Edurne Pasaban, entre ou-tras deportistas de alto nivel. A re-vista Yo dona, distribuída co diarioEl Mundo e dirixida a un público fe-minino, dedicou catro páxinas doseu número 30 (30 xullo 2005) aEdurne Pasaban. Xusto ao día se-guinte El País Semanal publicabaunha extensa e interesante entre-vista de Rosa Montero con ChusLago.

Aínda tendo demostrado unhavalía fóra de toda dúbida, resultamoi difícil que un escalador –e máisaínda unha escaladora– obteña recoñecemento e visibilidade e, como consecuencia, atope patro-cinadores, sen os que é inviábelafrontar grandes retos. Con notá-beis excepcións como El Correo, pa-trocinador de Edurne Pasaban, quelevou a cabo un seguimento exem-plar da súa aventura, os medios dancabida, se cadra, ás imaxes espec-taculares, aos triunfos e ás historiasdramáticas ou heroicas, pero esca-samente á información deportiva(fútbol aparte) que non se axuste aestes parámetros. A conquista deoitomiles vende, non obstante sevaloran pouco as ascensións amontañas de menor altitude anquequizais sexan tecnicamente máiscomplicadas ou as expedicións quepropoñen outro tipo de retos e que non implican bater un récord.Vende a suposta rivalidade entreEdurne Pasaban e Gerlinde Kal-tenbrunner na súa hipotética ca-rreira por ser a primeira muller encoroar os catorce oitomiles, perohai moi pouca información sobreasuntos que nos interesan moito

Aínda tendo demostrado unha valía fóra de toda dúbida, resulta moi difícil que un

escalador –e máis aínda unha escaladora– obteña recoñecemento e visibilidade e, como

consecuencia, atope patrocinadores, sen os queé inviábel afrontar grandes retos

Chus Lago, unha das melloresescaladoras actuais, leva a cabo dúas actividades mediante as quenos fai partícipes da súa actividadedeportiva: dar charlas e escribir.Tras Everest, fuera de la Tierra, undiario pormenorizado da súa as-censión ao Everest en 1999, Unamujer en la cumbre é o seu segundolibro e probabelmente non será oúltimo a xulgar polo gusto –pou-co habitual entre deportistas– quea autora demostra pola escritura.Chus leva sempre, desde hai anos,un diario nas súas viaxes e iso nó-tase. Como ela di, «esquecer ho-rrorízame máis do que esvarar porunha rampa de xeo cara o abismo,é como quedar sen parte dun mes-mo» (p. 32), por iso adquiriu o cos-tume de anotalo todo, de rexistrarcada detalle. Nótase neste libro aman dunha persoa afeita a escribire tamén a pasar moito tempo soa,o que lle permite reflexionar e in-teriorizar as experiencias vividas encada viaxe. O resultado é un rela-to escrito con soltura, interesantee ameno, a ratos poético e a ratosdivertido, de lectura moi reco-mendábel para os amantes do de-porte, do ar libre e das viaxes fórados camiños trillados.

24

Desde que Chus se iniciou nomontañismo á idade de once anosno club Montañeros Celtas de Vi-go xunto cos seus irmáns, trans-correron tres décadas ao longo dasque non cesou na súa progresión,escalando por todo o mundo. Unamujer en la cumbre está compostopor seis relatos independentes nos que narra as expedicións máisimportantes que emprendeu en-tre1989 e 2003: Perú, Kenya, Ne-pal, a terríbel experiencia do Po-beda (Kirguizistán), onde salvou avida grazas á súa propia forza devontade e á heroicidade do alpinistaxeorxiano Merab Khabazi (faleci-do en accidente de montaña en xu-llo de 2005) e sobre todo o Everest,para a conquista do cal precisou va-rias acometidas ao longo de seteanos e culminou con éxito o 26 demaio de 1999 en compaña do sher-pa Sandu.

Habilmente mestura o relato decada viaxe con anécdotas, pensa-mentos, descricións da paisaxe, vi-vencias persoais e lembranzas deaventuras pasadas. Faino con hu-mor e tamén con sensibilidade, de-téndose en detalles en aparencia ni-mios, como a súa gratitude cara unalpinista que lle ofrece auga (un dos

bens máis prezados na alta mon-taña) dúas veces nun mesmo día,ou a sensación de volver a pisar aherba e sentir o cheiro da terra hú-mida despois de ter pasado sema-nas nos campamentos de altura,sen outra paisaxe que pedras e xeoarredor. Nun ton ás veces próximoá confidencia, Chus vainos facen-do partícipes dos seus temores edúbidas e tamén das súas esperan-zas, alegrías e satisfaccións. As fo-tografías contribúen a dar ao libroun certo ar de álbum de familia, dexeito que ao rematar a lectura te-mos a impresión de ter estado dal-gunha maneira alí arriba, no Pa-mir, no Himalaya. Aínda que sendúbida as persoas afeccionadas aomontañismo apreciarano en maiormedida, non se trata dun libro téc-nico e non cómpre ter coñece-mentos de escalada para disfrutarcoa súa lectura.

Chus non dramatiza nin resaltaas dificultades; pola contra, comoun día lle reprochou Gaspar Ro-sety, fai que a vida a oito mil me-tros pareza sinxela e natural, quenon teña especial importancia chegar ata alí. Sen embargo non éunha suicida e ten moi presenteque nesas condicións extremas a

Chus Lago: Una mujer en la cumbrePlaza y Janés, Barcelona, 2004.

25

lesións, a tarefa ingrata de buscarpatrocinadores, a dura rutina decompaxinar entrenamento, traba-llo e vida persoal… Todo iso con-figura a historia dunha superaciónconstante, dun tesón a toda proba.

Partidaria do estilo alpino, li-xeiro e rápido, con expedicións moireducidas e soamente o mínimomaterial imprescindíbel, Chus La-go, escaladora independente, noné unha cazadora de records nin unha coleccionista de oitomiles.Este libro non nos presenta, pois,unha heroína, senón unha persoaque ama profundamente o que faie que é quen de transmitilo. Per-soas coa actitude de Chus desmen-ten tópicos como que o Himala-

cercanía da morte –propia e de se-res próximos– é unha realidade quedebe ser tida moi en conta. Son so-brecolledoras as páxinas en quedescribe a noite que se viu obriga-da a pasar á intemperie no Pobe-da, con síntomas de conxelación edeshidratada, soa a máis de sete milmetros de altura porque o esgo-tamento e o mal tempo lle impi-den descender ata o campamento;consciente de que ten moi poucasprobabilidades de sobrevivir ata achegada da alba, chama por telé-fono ao seu marido.

Non nos oculta Chus a cara me-nos espectacular das grandes aven-turas, a dos desgustos cotiáns, aqui-lo que non se ve nas fotografías: as

ya está condenado a converterse nunha especie de parque temáti-co ou que no mundo actual no éposíbel emprender novos retos ou non hai lugar para a aventura. Porque, como ela mesma escribereflexionando sobre as súas mo-tivacións tras facer cume no Eve-rest: «[…] as montañas eran comoespellos xigantes onde un podíaverse reflectido, representaban a di-mensión do propio desafío huma-no. […] a fin non estaba naquel cume nin estaría en ningún outro;vivir a montaña… esa era a fin» (p.33). �

26

Teresa Portela (Aldán, Pontevedra), 22 anos, Club de Mar Ría de Aldán

Entrevista a

LAURA GÓMEZ LORENZO�

Teresa

Portela PALMARÉS:

◗ Medalla de ouro en K-1 200 metros, no Campionato do Mundo, Zagreb (Croacia), 2005.◗ Medalla de prata en K-2 200 metros, no Campionato do Mundo, Zagreb (Croacia), 2005.◗ Medalla de bronce en K-4 200 metros, no Campionato do Mundo, Zagreb (Croacia), 2005.◗ Medalla de bronce en K-2 500 metros, no Campionato de Europa, Poznan (Polonia), 2004.◗ Medalla de bronce en K-4 500 metros, no Campionato de Europa, Poznan (Polonia), 2004.◗ Medalla de ouro en K-1 200 metros, no Campionato do Mundo, Gainesville, (Atlanta, Estados Unidos), 2003.◗ Medalla de ouro en K-2 200 metros, no Campionato do Mundo, Gainesville, (Atlanta, Estados Unidos), 2003.◗ Medalla de ouro en K-4 200 metros, no Campionato do Mundo, Gainesville, (Atlanta, Estados Unidos), 2003.◗ Medalla de bronce en K-4 500 metros, no Campionato do Mundo, Gainesville, (Atlanta, Estados Unidos), 2003.◗ Medalla de ouro en K-1 200 metros, no Campionato do Mundo, Sevilla, 2002.◗ Medalla de bronce en K-4 500 metros, no Campionato do Mundo, Sevilla, 2002.◗ Medalla de ouro en K-1 200 metros, no Campionato de Europa, Szeged (Hungría), 2002.◗ Medalla de ouro en K-4 200 metros, no Campionato de Europa, Szeged (Hungría), 2002.◗ Medalla de prata en K-4 500 metros, no Campionato de Europa, Szeged (Hungría), 2002.◗ Medalla de bronce en K-4 500 metros, no Campionato do Mundo, Poznan (Polonia), 2001.◗ Medalla de bronce en K-4 500 metros, no Campionato de Europa, Milán (Italia), 2001.◗ Medalla de prata en K-1 500 metros, no Campionato de Europa Junior, Boulogne (Francia), 2000.

Teresa Portela é unha estrela mundial do piragüismo na modalidade de kaiak. Esta

modalidade de embarcación lixeira, identifícasepola súa primeira inicial (K), acompañada do

número de tripulantes, que poden ser unha, dúas ou catro (K-1, K-2, K-4). A palista ou o palista vai

sentada/o e manexa o timón cos pés. Teresa reside no Centro de Tecnificación Deportiva

de Pontevedra, entrena catro horas diarias. Despois do excelente resultado deste ano, ten

como obxectivo prepararse en 500 metros, unhadistancia na que cada día se atopa mellor.

A súa ilusión está en conseguir unha medalla nasOlimpíadas de Beijín en 2008.

Quedamos en Aldán. Paseamos polo peirao pertodo club, cruzamos un parque. Algunhas crianzas

están xogando, recoñécena e sinálana co dedo, osollos como pratos: «é Teresa Portela...!»; ela ricara á rapazada, para saudar algunhas veciñas.

A estrela mundial ten un carácter alegre e sinxelo.

27

Que che enganchou, Teresa, do piragüismo candocomezaches a practicalo?

T. P. Comecei con 9 anos, o club quedaba xunto aomeu colexio, tiña o mar enfronte, vía todas as tar-des a xente remando e a min gustábame moito apraia, a auga, así que pensei en probar, fun cunhaamiga, as súas irmás xa o practicaban. Despois,para continuar nun deporte, inflúe moito o am-biente, no remo todos eramos amigos e pasabá-molo moi ben, foi por isto que me foi gustandomáis e máis.

A. Aos 18 anos, despois de marchar soa a Ponteve-dra con 14, decídeste polo piragüismo profesional,xa vías que tiñas unhas determinadas aptitudespara este deporte, foi unha decisión difícil?

T. P. Non, xa dende os 9 anos ía a competicións anivel galego e comecei a destacar e a subir aopodio, claro iso facíame ilusión, así que seguínadestrándome e con 14 anos chamáronme para oCentro de Tecnificación. A min gustábame, eraduro prepararse, mais ao final obtiña recompensa.Aos 18 chamáronme para o equipo nacional, funa Olimpíada de Sydney. O que se me facía difícil eraestar fóra da casa, ese ano xa marchei para Sevillae, aínda que estaba lonxe da familia e dos amigos,a recompensa era moi gratificante.

A. Supúxoche algún problema saber que cando oteu corpo comezara a desenvolverse ías ter unhamusculatura que non casaría cos canons de belezado corpo feminino?, de que maneira o viviches?

T. P. A verdade é que chegou un momento en quenon só tiñamos que nos adestrar no mar, tiñamosque complementar o exercicio con carreira, connatación, con pesas... sabiamos que iamos desen-volver musculatura, niso inflúe tamén a xenética ea miña predisponme a ter musculatura a poucoexercicio que faga. A min non me supuxo ningúnproblema, pois era importante para o meu ben epara o meu deporte, mais si é certo que tiven com-pañeiras e amigas que se botaron atrás por estemotivo.Penso que a feminidade non ten que ver coa prác-tica dos deportes, pódese ser igual de coqueta caunha moza que non practique ningún.

A. En que modalidade de kaiak te sentes máis có-moda?

T. P. Remei en todas e en todas me adapto ben. Re-mar en barcos de equipo ten as súas particularida-des, cómpre adaptarse a outra ou outras persoas,unha non pode remar ao seu aire, hai que traba-

llar en conxunto para obter o mellor resultado. NoK-1 200 fun campiona do mundo dúas veces e gús-tame moitísimo, tamén o K-1 500, creo que son asque máis me gustan.

A. Cando traballas no K-4 cal é a túa función, tessempre a mesma posición ou varías?

T. P. Remei de última, no cuarto posto, aí cómpreseguir o ritmo, por descontado, e manter a estabi-lidade do barco. Fun tamén este ano no posto ter-ceiro, neste, ademais de manter o acoplamento e

a estabilidade, hai que remar con moita forza. Demarca fun algunhas veces, hai anos xa, consiste enmarcar o ritmo do paleo pensando en que todas ascompañeiras vaian cómodas. Unhas posicións sonmáis complicadas ca outras, mais podo ir ben entodas.

Penso que a feminidade non ten que ver coa práctica dos deportes, pódese ser igual de coqueta ca unha moza que nonpractique ningún

28

A. As mulleres non poden competir en canoa, aque cres que se debe, hai algunha cuestión física?,non hai mozas que queiran dedicarse á canoa?

T. P. Pois a verdade non sei a que se debe... Habi-tualmente adúcese que a canoa supón un exercicioasimétrico, só se rema por unha banda e polo tantodesenvólvese máis unha parte do corpo cá outra,en cambio no kaiak se rema polas dúas bandas. Asíque parece que é por unha cuestión estética;mesmo escoitei que con ese exercicio as mullerespoderían ter dificultades para a maternidade.

A. Vaia unha lenda! E por esa razón da asimetría,tampouco podería haber lanzadoras de martelo ninde xavelina nin tenistas..., non che parece?

T. P. Si, vaia lenda... Certo!, pois non sei, eu eraunha nena, dixéronme que kaiak e tocou kaiak...tampouco pensei máis niso.Agora en Canadá, que é o país de orixe da canoa,están facendo equipos de mozas, no campionatodo mundo tiveron lugar unhas exhibicións demulleres remando en canoa, competindo entre elase entre países para reclamar a incorporación dasmulleres a esta modalidade.

A. Como ves o tratamento informativo das especia-lidades deportivas femininas, o feito de calquerapersoa que non teña interese no deporte saibaquen é Fernando Alonso, Ronaldo, Miguel Indu-ráin..., mais non lle soe de nada unha ciclista cunpalmarés como o que ten Joane Somarriba?

T. P. A verdade é que non reflexionei sobre isto,pero é certo, por unha banda hai deportes quemoven máis xente, aínda que na tele non transmi-ten gran variedade de competicións deportivas epor iso o público só coñece a uns cantos deportis-tas das especialidades que máis cobren os medios,por outra banda si que se coñece menos as mulle-res deportistas. Non sei a que se debe, pensareinoesta noite [risas].

A. Que plans tes para o futuro, para cando deixesde competir?

T. P. A verdade é que penso seguir competindo omáximo posíbel, é unha etapa que acabará, no pira-güismo aos 28 anos estase na mellor idade, é factí-bel chegar ata os 32 competindo, intentarei chegaraí, sempre que libre de lesións importantes e queconsiga manter a cabeza fría, polo que comenta-bamos, polas concentracións, porque desequilibramoito estar viaxando de aquí para alá...

En Alemania hai unha piragüistaque ten 42 ou 43 anos, deixounodurante un tempo, tivo os fillos

e agora segue competindo. O anopasado na Olimpíada participaba

en K-2 coa súa sobriña e quedaron subcampionas.

A. Que atrancos atopaches como muller deportistade elite?

T. P. Sinceramente creo que ningún. Nunca atopeiningunha diferenza nin á hora de cobrar, nin nonivel de esixencia. Hai unhas probas e unhas mar-cas ás que hai que chegar, tanto para eles comopara nosoutras.

29

Non se pode ir co neno de acá para alá. No equipotemos un compañeiro que ten tres fillos, mais noné o mesmo para eles.

A. O nivel de estudos entre mozos e mozas doequipo de piragüismo é parello? O teu caso é o ha-bitual?

T. P. No equipo nacional os mozos non estánfacendo carreiras; agás un que estuda Dereito,practicamente todos están preparando oposiciónspara o corpo da Policía Nacional. As mozas si estu-damos, tres estamos facendo Maxisterio, dúasDereito... A preocupación principal é que facer cando remateo tempo de competir, en que traballar. A xente dosmeus anos xa levará tempo traballando, sacaramemoita vantaxe cando eu deixe o piragüismo profe-sional; quedamos máis que tirados, cando mepidan o currículo, que fago? «Son campiona domundo», diranme «parabéns!, e experiencia?».

A. Claro, isto é un serio problema, a cuantía dasbolsas ADO ou dos premios que recibides non vosdá para xubilarvos como nos casos dos e das tenis-tas profesionais ou do fútbol masculino do mesmonivel, eses deportistas, se queren, poden non traba-llar nunca máis...

T. P. Pois non, a nós, como moito, dános para unano sabático. Aínda por riba non cotizamos á Segu-ridade Social. Preocúpanos moito o futuro. �

Estou facendo Maxisterio, na especialidade de Edu-cación Física, teño que levalo con calma, non podoir a clase, só me presento aos exames, nin podosacar curso por ano. Con todo, quero rematar ededicarme ao ensino, aínda que quen sabe qué aca-barei facendo, porque ás veces estudas unha espe-cialidade e despois tes un traballo que non gardarelación algunha. Tamén querería formar unhafamilia.

A. De momento a competición dificulta un pou-co a túa vida familiar e as túas relacións afectivas,non, si?

T. P. Si, claro. No equipo hai xente casada e confillos, mais son homes, eles poden seguir, en cam-bio as mulleres... coñezo a dúas, Ana Penas e BelénSánchez, que deixaron a competición arredor dos30 anos e despois tiveron os fillos.

A. Non hai mulleres competindo que sexan nais?T. P. En España non. En Alemania hai unha pira-güista que ten 42 ou 43 anos, deixouno durante untempo, tivo os fillos e agora segue competindo. Oano pasado na Olimpíada participaba en K-2 coasúa sobriña e quedaron subcampionas. Hai taménunha italiana que deixou de competir, tivo dousfillos, o último con 37 anos e nun par de meses xase estaba preparando de novo, tamén quedou sub-campiona olímpica en K-1. Mais estas mullereslevan moito adestramento no corpo, non é omesmo deixar de adestrarse un ano aos 20 que aostrinta e pico.

A preocupación principal é que facercando remate o tempo de competir, en que traballar. A xente dos meusanos xa levará tempo traballando, sacarame moita vantaxe cando eu deixe o piragüismo profesional; quedamos máis que tirados […]

Mulleres e deportes

Comisión Mujer y Deporte do Comité OlímpicoInternacional

http://www.olympic.org/uk/organisation/commissions/women/index_uk.asp

Nos primeiros xogos olímpicos da era moderna (1896) nonparticiparon mulleres, comezaron facelo en 1900 e dende en-tón non cesou de aumentar a súa presenza, alcanzando enAtenas 2004 a meirande participación da historia (44,9% dototal dos deportistas eran mulleres, fronte ao 3,5 % de 1990).

O Comité Olímpico Internacional creou en 1995 o grupode traballo Mujer y Deporte, posteriormente emendou a car-ta olímpica para facer constar o seu compromiso en favor daigualdade entre homes e mulleres. O grupo de traballo con-verteuse en 2004 nunha comisión olímpica que ten o obxec-tivo de promover a participación da muller no deporte a to-dos os niveis, como practicantes e tamén como membros dasdiversas organizacións.

A Web, bastante reducida, contén algúns documentos degran interese, en particular os que fan a análise da participa-ción das mulleres, como diversas estatísticas e un completoinforme de 134 páxinas, Women Participation at the Games ofthe XXVIII Olympiad.

Idiomas: inglés, francés.

http://www.mujerydeporte.org/http://www.mulheresdesporto.org.pt/q–somos.htmhttp://www.iwg–gti.org/e/index.htmhttp://www.feminist.org/sports/http://www.wsf.org.uk/

@REC

UR

SOS

NA

RED

E

30

31

Algunhas deportistas son abondo coñecidas, mais non polosseus méritos deportivos precisamente (Kournikova, Sharapova…).Porén só as persoas afeccionadas ao deporte poderían recoñecer acara dalgunhas das moitas extraordinarias atletas, por poñer al-gúns exemplos:

Paula Radcliffe. En 2003 pulverizou a marca feminina na proba de maratón deixándoa en 2:15:25, un tempo incribel-mente próximo (talvez o máis próximo en toda a historia) á marca masculina (Paul Tergat, 2:04:55). Aínda ninguén foi capaz de superala.

Yelena Isinbayeva. Acadou varias veces este ano o record feminino de salto con pértega ata deixalo (por agora) en 5,01 m. Ata non hai moitos anos o salto con pértega considerábase pouco axeitado para as mulleres.

Maria Mutola. A veterana atleta mozambiqueña que o gañou todo.

Os ídolos chegan a selo polos seus propios méritos, mais tamén porque os medios de comunicación e os intereses comerciais os upan. Sen visibilidade non hai modelos. Algúns deportistas (David Beckham, Pau Gasol, Fernando Alonso, Dani Pedrosa, Rafa Nadal) son ídolos para ambos os dous sexos,homes e mulleres aclámanos. Podemos imaxinar a unha mullerocupando ese lugar? Existen sequera produtos publicitarios para maior gloria dalgunha deportista, ademais de Navra-tilova? Se non se nos ocorren máis exemplos, temos a proba de que é a excepción.

Queda moito por facer, algúns aspectos para reflexión:

◗ Vese con frecuencia homes que arbitran ou adestran mulleres ou equipos femininos, por que non ocorre á inversa?

◗ No deporte afeccionado moitas rapazas abandonan a práctica deportiva na adolescencia

◗ Unha elevada porcentaxe de mulleres adultas carece da educación física elemental básica para a súa saúde

Algunhas mulleres DEPORTISTAS

Falsas crenzas:

◗ O deporte feminino é pouco espectacular ou de baixo nivel

◗ Algúns deportes son máis axeitados para os homes, outros, para as mulleres

◗ A práctica deportiva masculiniza as mulleres

Joane Somarriba (Biskaia, 1972). Ciclismo

Premio Reina Sofía 2003.Medalla de ouro da Real Orden al Mérito Deportivo.Participa nas Olimpíadas de Sydney 2000 e Atenas 2004.Gañadora do Tour de Francia en 2000, 2001 e 2003.Gañadora do Giro de Italia en 1999 e 2000.Campiona do mundo CRI (contrarreloxo individual) en 2003.Subcampiona do mundo CRI (contrarreloxo individual) en 2005.Retírase da competición en 2005.

Gemma Mengual (Barcelona, 1977). Natación sincronizada

Medalla de prata da Real Orden al Mérito Deportivo.Participa nas Olimpíadas de Sydney 2000 e Atenas 2004.Medalla de bronce en sincronizada no Campionato do Mundo (2005)Medalla de bronce en individual no Campionato do Mundo (2005)Tres medallas (ouro, prata e bronce) no Campionato de Europa(2004).Tres medallas (prata e dous bronces) en individual e un cuarto posto por equipos no Campionato do Mundo (2003).Dúas medallas de prata no Campionato de Europa (2002).http://www.gemmamengual.com

Paola Tirados (Las Palmas de Gran Canaria, 1980). Natación sincronizada

Medalla de bronce da Real Orden al Mérito Deportivo.Participa nas Olimpíadas de Sydney 2000 e Atenas 2004.Medalla de bronce en sincronizada no Campionato do Mundo (2005)Dúas medallas (ouro e prata) no Campionato de Europa (2004).Dúas medallas (prata e bronce) en individual e un cuarto posto por equipos no Campionato do Mundo (2003).Dúas medallas no Campionato de Europa (2002).

Marga Fullana (San Lorenzo, Baleares, 1972). BTT (bicicletas todo terreo)

Medalla de ouro da Real Orden al Mérito DeportivoParticipa nas Olimpíadas de Sydney, 2000 e Atenas, 2004Campiona de España (2005)Medalla de bronce no Campionato de Europa (2005)Dúas medallas (bronce) no Campionato de Europa (2003)Medalla de bronce na Copa do Mundo (2001 e 2002)Medalla de bronce nos Olimpíadas de Sydney (2000)Campiona do mundo (1999 e 2000)Medalla de bronce no Campionato do Mundo (1998)http://www.margafullana.com/

32

Alg

un

ha

s d

ep

ort

ista

s d

e

tra

xect

ori

a s

ob

resa

ínte

Algunhas deportistas de especialidades... «pouco femininas»?

33

Pilar Hidalgo (Santiago, 1979). Triatlón

Participa nas Olimpíadas de Atenas, 2004.Medalla de prata no Campionato do Mundo (2004)Medalla de bronce Campionato de Europa (2004).Campiona de España (2004)Campiona de España (2003).Campiona do mundo sub-23 (2002), subcampiona de Europa sub-23 (2000).Campiona do mundo de acuatlón (2002).

Ana Burgos (Madrid, 1967). Tríatlon

Medalla de bronce da Real Orden al Mérito DeportivoParticipa nas Olimpíadas Atenas, 2004Subcampiona de Europa (2005)Campiona de España (2005)Campiona de Europa (2004)Campiona de Europa (2003)Subcampiona do mundo de larga distancia (2003)

Isabel Fernández (Alicante, 1972). Judo

Medalla de ouro e prata da Real Orden al Mérito Deportivo.Participa nas Olimpíadas de Atlanta, 1996, Sydney, 2000 e Atenas, 2004.Medalla de bronce no Campionato de Europa (2005)Medalla de ouro nos Xogos Mediterráneos (2005)Medalla de ouro en Sydney (2000)

Josune Bereziartu (Lazkao, Guipuzkoa, 1972). Escalada

Escalou por todo o mundo e leva varios anos ao máximo nivel, moi próximo ao doshomes. En 2004 e 2005 está tendo un rendemento espectacular. O 29 de outubro de 2002 escribiu unha páxina na historia da escalada mundial, fixorealidade o seu soño de superar a marca do mundo feminino, ao ascender en Suízaa vía Bain du Sang, de dificultade 9a. Polo de agora segue a ser a única muller domundo que conseguiu encadear un 9a. En 2004 encadeou outro e en 2005, o seuprimeiro 9a/+ e tamén o primeiro do mundo para unha muller. Encadeou tres 8b avista (2004 e 2005).http://www.josunebereziartu.com

Laia Sanz (Corbera de Llobregat, Barcelona, 1985). Trial

Jutta Kleinsmidt, a alemana que gañou o rally París-Dakar, demostrou que os de-portes de motor non son patrimonio exclusivo dos homes. Con só 20 anos, LaiaSanz foi seis veces consecutivas (2000-2005) campiona do mundo de trial, catro(2002-2005), campiona de Europa e dúas subcampiona de Europa (2000-2001).http://www.laiasanz.com/principal.htm �

No Estado Español o fútbol éo deporte rei, esta é unha afirma-ción que se repite a miúdo e sobrea que hai pouca discusión; é o de-porte rei en tal medida que a cotíose tende a dar por suposto que énon só maioritario senón o únicoque existe ou o único que paga apena. O certo é que se trata dundos deportes máis practicados e oque maior interese esperta; sonmoitos os miles de persoas –na súainmensa maioría homes– afeccio-nados a este deporte: existe infi-nidade de ligas e categorías, fede-radas ou non, de todas as idades,de empresas, de círculos, de vete-ranos, etc. É ademais o deporte es-colar máis estendido e tamén omáis practicado a nivel popular, dexeito informal, tanto polos nenoscomo por xoves e adultos. Por ribados clubs, a selección española defútbol («a selección» por antono-masia), sobrevalorada moi por ribada seu non especialmente brillantecurrículo, suscita unha expectaciónque non xustifican os seus logrosdeportivos e consegue espertarvivos sentimentos de identificacióne orgullo patrio.

34

Ao ser un deporte de masas é ta-mén o favorito de moitas persoasque non practican ningún, maisque son fieis seguidoras como es-pectadoras. A enorme expectaciónque xera o fútbol queda demos-trada polas cifras de audiencia deTV e as cifras de asistencia a deter-minados encontros, así como po-las alteracións que se producen no

sar de que un partido en PPV é máiscaro ca unha entrada de cine.

O fútbol protagoniza en grandemedida o ocio e esténdese cada veza máis sectores; ao dos videoxogos(entre os máis populares atópanseano tras ano diversos simuladoresde fútbol) sumouse este verán o docine, unha vía aínda sen explotar,coa estrea dunha longametraxe

Fútbol

RAQUEL BARREIRO PAZ�

tráfico nas grandes cidades candomiles de persoas se desprazan si-multaneamente con motivo dunpartido. Resulta tan atractivo quemoitas persoas non só están dis-postas a pagar un prezo conside-rábel por unha entrada, senón ta-mén a pagar por ver un partido enTV, mesmo se é en diferido, a pe-

sobre o Real Madrid, Real, a pelí-cula, unha gran película de paixónssobre o Club que maiores emo-cións esperta ao longo do mun-do» segundo dicía a nota de pre-sentación.

Xa que «é o que interesa á xen-te», o fútbol goza dun predominioabsoluto sobre calquera outro de-

35

coa saturación. Mais, hai realmen-te contidos para encher tanto es-pazo? É tanta a información que sexera? Non é necesario examinalomoi a fondo para comprobar queboa parte do que se nos presenta co-mo información non é máis que ru-moroloxía, comentarios con esca-so fundamento, declaracións e

a miúdo a chamada información deportiva non é en realidade nin información nin trata sobre de-porte. Por outra parte, concédeseao fútbol unha relevancia despro-porcionada en comparación con ou-tros deportes ou entretementos: aretransmisión de partidos consi-derados «de interese xeral» xustifi-

ca, por exemplo, a alteración da pro-gramación de TV, o cambio de ho-ra de emisión dos informativos oua redución da súa duración ao mí-nimo. Por tanto, cabe preguntarsese non é tramposo o argumento deque o fútbol «é o que a xente que-re ver», xa que non hai alternativa.É evidente que interesa a millónsde espectadores pero o é máis quea quen interesa sobre todo é aoenorme e complexo entramado deintereses económicos que o sustentae que fai todo o posíbel por que continúe sendo así. Cuestións de-portivas á marxe, o fútbol conver-teuse nun grande mercado, nun xigantesco negocio con normas decapitalismo salvaxe:

◗ As diferenzas entre os clubs demaior e menor presuposto sonabismais e levan camiño de ser in-salvábeis.

◗ É un círculo vicioso: os gran-des poden permitirse os mellores(máis caros) e máis mediáticas fi-chaxes e reciben os maiores ingre-sos por publicidade e merchandising.Os primeiros comercializan todotipo de produtos coa súa marca,que van desde roupa e reloxos ataprodutos de aseo e comida. RealMadrid e Barcelona posúen as sú-as propias canles de TV.

◗ Os grandes clubs que mane-xan presupostos multimillonariosacumulan asimesmo multimillo-narias débedas nunha espiral as-cendente, pero toléranselle mano-bras contábeis prohibidas paraoutro tipo de empresas.

◗ Os xogadores estrela cobransoldos desorbitados (como comen-tou Gemma Mengual, subcampio-na mundial en xullo de 2005, entredivertida e resignada, todas as na-dadoras de sincronizada do mun-do non gañan o que un deles), aosque se suman os cuantiosos ingre-sos que reciben a cambio de múl-tiples patrocinios publicitarios. Unindicio do desquiciamento a que sechegou é unha das máis recentes

Xa que «é o que interesa á xente», o fútbol goza dun predominio absoluto

sobre calquera outro deporte nos mediosde comunicación; […] boa parte do que

se nos presenta como información non é máis que rumoroloxía […]

porte nos medios de comunica-ción; protagoniza horas e horasde transmisións televisivas, adí-canselle a cotío longuísimos pro-gramas de radio e un considerábelnúmero de páxinas en todos osxornais, non só nos deportivos,nun exceso de oferta que ameaza

contra-declaracións sen a menortranscendencia (o modo de cele-bración dos goles por parte de de-terminados xogadores foi recen-temente motivo de discusión),polémicas intencionadamente cre-adas, debates sobre frases sacadasde contexto, etc. É dicir, que moi

36

contrario, non é infrecuente) co-mo por espectadores. Posto que opropio seleccionador nacional con-tinúa no seu posto tras ter feito enpúblico declaracións racistas, nonparece que exista vontade de pórfin a este problema.

◗ O esperpéntico Jesús Gil, xafalecido, foi un excelente exemplode como un personaxe alleo aomundo do deporte pode accederao poder, gozar de gran eco me-diático e apoio económico e im-pulsarse nesta base para fundar unpartido político e acadar a alcaldíade varios municipios, protexido eaclamado por miles de seguidores.Aínda que este caso pertenza aopasado, as inquedantes maneiraspopulistas que apunta máis dun,fan aconsellábel que non o esque-zamos.

Non hai nada que obxectar aofútbol, si hai e moito a este fútbol,como a calquera outro deporte en-tendido desta maneira:

◗ Igual que sucede noutro tipode empresas, os clubs buscan a to-da costa o éxito inmediato, poloque se inviste grandes sumas de di-ñeiro en fichaxes estrela, mentresse descoidan as escolas (son conta-dos os casos en que os xogadoresda canteira chegan ao primeiroequipo), os equipos xuvenís e filiaise as demais seccións deportivas,por tanto é moi pouco o que se faia favor do deporte de base. Para-doxalmente se contrata xogadorescada vez máis novos, adolescentese nenos que teñen calidades paraser futuras estrelas, bloqueando osseus contratos para evitar que fi-chen por outros clubs. Perseguin-do ese soño, eses nenos abandonana súa cidade (ou o seu país e a súacultura: os que andan a busca nondescoidan o rico mercado brasilei-ro e africano) e o seu entorno fa-miliar e social e deciden prematu-ramente o seu futuro.

operacións publicitarias da marcadeportiva Nike: as botas de pelbranca feitas a medida para Ronal-dinho con apliques de ouro de 24 quilates. Máis que deportistas, algúns deles son personaxes da vi-da social e xogadores como Da-vid Beckham convertéronse habil-mente nunha marca comercial porsi mesmos e nunha icona. Pese atodo, os xogadores son cosificados:considéraselle mercadoría que secompra (previo exame minucioso),se vende, se cede en aluguer, setraspasa… pero ás veces se rompe,unha palabra que se utiliza con fre-cuencia para referirse aos lesiona-dos. Posto que é imprescindíbelrentabilizar as inversións, aceléra-se a recuperación das lesións ata ex-tremos prexudiciais para a saúdedo xogador, ou ben fórzaselle a xo-gar en condicións que non son asóptimas, co consecuente risco deque as lesións pasen a converterseen crónicas.

Ao anterior engádese unha seriede cuestións preocupantes:

◗ Sen ser os que máis abondan,non son tampouco estraños entreos afeccionados ao fútbol os com-portamentos irracionais que che-gan ao fanatismo. É así a actitudede quen considera que pertencer aun equipo significa por definiciónser oposto acérrimo doutro (Celtae Deportivo, Real Madrid e Barce-lona, Sevilla e Betis), a quen é lexí-timo prexudicar por todos os me-dios; unha rivalidade que algúnslevan ao extremo de desprezar ouodiar canto proceda da cidade ini-miga aínda que non teña que verco fútbol.

◗ Algúns clubs toleran e ata fa-vorecen (a permisividade do RealMadrid cara os Ultra Sur é un doscasos máis coñecidos) manifesta-cións racistas, xenófobas e fascis-tas nos seus estadios e non tomanmedidas tallantes fronte á violen-cia tanto cometida por futbolistas(dar patadas, insultar ou cuspir ao

[…] como comentou Gemma Mengual,subcampiona mundial en xullo de 2005, entre

divertida e resignada, todas as nadadoras de sincronizada do mundo non gañan o que

un deles […]

Fotografía da fulbolista Ximena Manzano Fotografía da fulbolista Farmerou

37

que estes sexan máis rápidos esi-xentes ou espectaculares e neles in-terveñan deportistas españois conexcelentes resultados a nivel euro-peo ou mesmo mundial. A exis-tencia doutros deportes e outrosmodelos deportivos posíbeis pasadesapercibida ou ben queda mini-mizada a súa importancia, comosucede en especial coas mulleresdeportistas. A consecuencia é queo modelo de deportista que se es-tá a ofrecer masivamente é moiparcial e non se axusta á realidade.

Coa inestimábel axuda dos me-dios de comunicación que teñenun papel de sobra coñecido comoconsolidadores dos roles de xénero,o fútbol continúa a ser en Españao deporte masculino por excelen-cia. De acordo con diversos estu-dos levados a cabo nos últimos

aceptación. En España fixofalta que chegase a futbolistaMilene Domingues (daquelaesposa do tamén xogador bra-sileiro Ronaldo) para quemoitos visen por primeira vezunha muller xogando ao fút-bol, algo que probabelmentenon tería sucedido de non sera muller dun futbolista fa-moso e multimillonario.

Nun ámbito moito máismodesto, recentemente foi noticia(Marca, 11-10-05) unha moza fut-bolista andaluza, Virginia Jiménez,por ser a primeira muller en xogarnunha liga oficial masculina en vir-tude dun cambio no regulamentoaprobado pola Federación Anda-luza de Fútbol que permite ás mu-lleres desta comunidade xogar enequipos mixtos en determinadas

partido de fútbol feminino con mo-tivo das festas parroquiais (A NosaTerra, núm. 1189, 24-10-05). Teñaou non continuidade a iniciativa, oque sen dúbida si ten é un valorsimbólico incuestionábel. �

Coa inestimábel axuda dos medios de comunicación que teñen un papel

de sobra coñecido como consolidadores dosroles de xénero, o fútbol continúa a ser enEspaña o deporte masculino por excelencia

◗ As fichaxes multimillonariasson a miúdo rapaces moi novosque aínda non remataron os estu-dos básicos (xogadores como IkerCasillas interromperon o bachare-lato para dedicarse profesional-mente ao fútbol) e carecen de cal-quera clase de formación, algúnsmesmo a desprezan. Son percibi-dos coma ídolos por moitos rapa-ces xoves porque teñen a súa mes-ma idade, posúen coches caros,consénteselles todo, gozan de pro-tagonismo e son presentados cons-tantemente coma triunfadores, co-mo modelos. Sen embargo sonídolos que se crean e se destrúencon rapidez.

◗ A omnipresenza do fútbol nosmedios fai que apenas quede es-pazo para outros deportes aínda

anos, a maioría das mulleres e ho-mes consideran a súa práctica máisapropiada para os segundos, queamosan tamén un interese consi-derabelmente maior como espec-tadores. Sen embargo tamén as mu-lleres xogan ao fútbol (a RFEF dá asorprendente cifra de 40 millóns demulleres futbolistas federadas entodo o mundo, fronte a 120 millónsde homes; aínda que son datos dehai uns cantos anos, non deixan deser significativos) e –algo que moi-tos e moitas ignoran– o fútbol fe-minino é deporte olímpico desdeAtlanta 1996. Curiosamente, un dospaíses onde está máis desenvolvidoo fútbol feminino é EE. UU. onde écomún a súa práctica nas universi-dades, mentres que a modalidademasculina ten en cambio escasa

categorías, unha cuestión que–máis alá da anécdota e das inevi-tábeis referencias á película Queroser como Beckham– xerou un certodebate e serviu para chamar a aten-ción sobre o feito de que hai mu-lleres que xogan ao fútbol e tomana súa afección en serio. Ademais dehaber xogadoras, hai mulleres queoptan por exercer como adestra-doras ou árbitras. Aínda que esta-mos moi lonxe de acadar unhasituación de normalidade con res-pecto ao fútbol masculino, poucoa pouco se están a dar pequenospasos na dirección correcta. Sen lu-gar a dúbidas un deles é o decidi-do o pasado mes de agosto pola co-misión de festas de Cequeliños(Arbo), composta integramentepor mulleres, que organizou un

Antoine de Saint-Exupéry

Con todo o que se ten falado dasrelacións materno-filiais, unha nondeixa de se sorprender cando com-proba como as máis consagradasfiguras da literatura mundial dei-xaron simpáticas mostras dun «en-madramento epistolar» en verda-de digno de ser comentado.

Así é relativamente fácil ler co-mo Antoine de Saint-Exupéry es-cribe desde París á súa nai fermo-sas cartas cheas de afectividade.Decora estes textos cuns pequenosdebuxos que anuncian ao escritor

38

que foi quen de contar a historiadun cativo namorado dunha rosa.

Na correspondencia que man-teñen durante a Segunda Guerra

Mundial non dubida: «Querida ma-má, Didi, Pierre, a vós que certa-mente vos quero desde o fondo domeu corazón. Que é de vós? comoestades? como vivides? que pensa-des? É realmente triste este longoinverno», continua «Sen embargoeu agardo estar nos vosos brazosnuns meses, miña mamaciña, mi-ña vella mamá, miña tenra ma-má...». Un ano despois desapare-ceu en combate.

Fermosas palabras embelecidasaínda máis polo contexto. A re-

PATRICIA ARIAS CHACHERO�

Querida os escritores e

Oh minha mae, minha mae!Oh minha mae, minha amada!Quem tem uma mae tem tudo,

Quem nao tem mae nao tem nada.

39

ceptora era unha muller, unha nai,a nai dun home de 43 anos. Tantoten a idade. Del e para ela sempreo infantil e sonoro nome: mamá.

Tamén desde París escribe Flau-bert. Breve texto no que o autor dapolémica e adúltera Madame Bovarydille á que foi súa nai: «abrázotecon todo o meu corazón cheo deti. Mil caricias». Semella frase máisben adecuada para a protagonistanamorada dunha das súas novelas.

cialmente aceptado. Antes de pu-blicar os seus primeiros poemas es-cribe delicadas cartas en verso, adestinataria, como non! Súa nai.

Continuemos o noso percorri-do. O ano en que Baudelaire pu-blica Les fleurs du mal (1857) véncoincidir co ano en que morría oseu padrasto, o xeneral Jacques Au-pick con quen a súa nai casara can-do o pequeno Charles tiña só 7anos.

mente ao pobo para que fusilasenao xeneral Auspick.

Co consabido «querida mamá»encabezaba o controvertido poetaas cartas que a partir da morte doxeneral lle dirixe á súa cada vezmáis desenganada nai. Uns textosnos que sae a relucir o medo queel sempre lle inspirou, unhas car-tas nas que ao lado dun «ti xamaisme apreciaches nin coñeciches»atopamos un «ameite apaixonada-mente na miña infancia» ou un «te-ño necesidade de ser salvado e sóti me podes salvar».

Claro que etimoloxicamente na-morado vén ser quen «sente amor».As fronteiras son sempre sutís.

Máis abrazos maternos... «A cha-ma dunha lámpada treme. O marsusurra. Todo está calmo... Come-zo por abrazarte mil veces. Des-pois o relato da miña viaxe». Ago-ra é Jean Cocteau, apenas ten 17anos e acabará sendo vangardista so-

A relación entre o xeneral e opoeta nunca foi boa.

Con 21 anos Baudelaire mal-gasta a herdanza paterna nun Pa-rís onde contraerá a sífilis que omarcará de por vida. O enérxicoAupick tenta afastalo desta vida de-sordenada enviándoo á India, lu-gar que nunca chega a pisar. Dousanos despois a familia logra inha-bilitalo e sometelo a consello xu-dicial, o seu diñeiro será adminis-trado a partir daquel momentopolo fero padrasto.

Durante a revolución de 1848Charles Baudelaire incitou inutil-

mamá...a súa correspondencia

[…] o autor da polémica e adúltera «Madame Bovary» dille á que foi súa

nai: «abrázote con todo o meu corazón cheo de ti. Mil caricias». Semella frase máis ben

adecuada para a protagonista namorada dunhadas súas novelas. Claro que etimoloxicamente

namorado vén ser quen «sente amor». As fronteiras son sempre sutís

Gustave Flaubert

[…] «moi querida mamá»: «É totalmente necesario que te escriba e te abrace aínda que teño medo de que non

poidas contestarme até dentro dun tempo» e segue«Teño medo de que teñas sufrido moito co frío

e agardo que o peor xa pasara»

Apenas recoñecemos nestas pa-labras ao eterno rebelde e incon-formista, o xenio transgresor mós-trase uterinamente xunguido ámuller que lle deu a vida.Non podemos deixar desentir que resulta realmen-te complexo xustificar de-terminadas dependencias,sobre todo cando un xa tencumprido os 40 anos.

Curiosamente o poetamaldito morreu nos brazosda súa nai nun hospital deParís (onde ela o ingresara)e foi soterrado no cemite-rio de Montparnase xuntoa tumba de Aupick a quensempre odiou. Decidiunoela?

40

O seu último texto manuscri-to datado en Bruxelas en 1866 co-mezaba cun inevitábel «queridamamá».

Non menos particular foi a re-lación epistolar que o trinteneiro eafectado Marcel Proust mantén en-tre 1901 e 1904 coa súa tamén «que-

rida mamá». Longas cartascheas de detalles a respec-to de gastos, horarios, visi-tas e hábitos. Informes ex-haustivos dunha doenza(asma) que desde neno omantivo unido de maneiraenfermiza á súa mai.

Tanto é así que en 1906,tras a morte dela, Proustdecide pecharse nun cuar-to insonorizado. A cortizaserá a partir de entón queno protexa do mundo. Nes-te pequeno espazo durmede noite e escribe de día ogroso da súa obra. Usa unspequenos cadernos espe-cialmente pensados para es-cribir na cama. Pero deixe-mos aos franceses.

[…] «ti xamais me apreciaches nin coñeciches» atopamos un

«ameite apaixonadamente na miña infancia» ou un «teño necesidade

de ser salvado e só ti me podes salvar»

Henry James

Charles Baudelaire

41

Henry James a quen en vida nonse lle coñeceu compañía femininae cuxas mulleres na ficción imitana unha prima súa que morreu moinova, dille á súa «moi querida ma-má»: «É totalmente necesario quete escriba e te abrace aínda que te-ño medo de que non poidas con-testarme até dentro dun tempo» esegue «Teño medo de que teñas su-frido moito co frío e agardo que opeor xa pasara». Ela nunca chegoua lelo, morreu ese mesmo día, co-rría o ano 1882. Os máis íntimosmedos do escritor tíñanse feito rea-lidade.

Hemingway e Faulkner taménescriben ás súas nais. O primeironunha carta datada en 1918 xusti-fícase: «Non te amargues, non cho-res nin te inquietes coa idea de quenon son un bo cristián. Si que son,tanto que todos os días fago as mi-ñas oracións», despois é tallan-te: «pídoche que non empeces denovo a criticar aos meus melloresamigos».

Até agora o único que senten-cia en negativo, que se opón. Nonfagas. Intúese que con máis de 20anos mantén aínda unha sorte depulso umbilical, case como se oproceso de independencia adoles-cente aínda non estivese rematado.Intimidade difícil de conciliar coacoñecida imaxe do escritor bebe-dor e aventureiro.

Faulkner dille á súa «quérotemáis que a nada no mundo». Equen non? Até agora todos estánde acordo.

E xa aquí na terra, sirva de mos-tra un don Ramón Otero Pedrayoque mantén coa súa «querida ma-maciña» (desta vez na lingua orixi-nal) unha relación a todas luces pe-culiar. Centos e centos de cartas,en moitas ocasións diarias dan tes-temuño durante máis de cincuen-ta anos dunha intimidade estreitae pechada.

Escribiuse Blanco Amor coasúa? E Curros Enríquez coa súa?Quen sabe... neste país esas cousas,como tantas outras, tardan en pu-blicarse!

Parece pois que non importannin a nacionalidade, nin a idade,nin a celebridade, nin por supostoa xenialidade... a última hora o cer-to é que detrás dun «home» haisempre unha «mamá» e entre elesunha realidade (máis ou menosumbilical) que só eles son quen decomprender na súa totalidade. �

William FaulknerErnest Hemingway

«Non te amargues, non chores nin te inquietes coa idea de que non son un bo

cristián. Si que son, tanto que todos os días fago as miñas oracións» […]

Faulkner dille á súa«quérote máis que a

nada no mundo»

Ramón Otero Pedrayo

Fernando León de Aranoa

Entrevista de Carmen Briz(Página Abierta, 163, outubro de 2005)

O que segue é parte dunha entrevista feita aprincipios do xullo pasado a Fernando León deAranoa, director de Princesas –cando estaba adar os últimos retoques á súa película, antes da súa estrea– para Cómo se rodó (ou making off)Princesas.

Produtores: Fernando León de Aranoa e Jaume Roures

Guión e dirección: Fernando León de Aranoa

Protagonistas: Candela Peña (Caye) e Micaela Nevárez (Zulema)

Música: Alfonso de Villalonga e Manu Chao

Director de fotografía: Ramiro Civita

Duración: 113 minutos

«Princesas da rúa»

De esquerda a dereita, Pilar Pérez Rey, Candela Peña, Fernando León de Aranoa e Carmen Briz

43

Princesas, a última película do di-rector de cine Fernando León deAranoa, conta a historia de amiza-de de Caye e Zulema, unha ami-zade inesperada, non buscada, nonpreparada, porque a elas dúas, enprincipio e case por definición, tó-calles ser rivais. Ámbalas dúas tra-ballan no mesmo, pero Zulemachega do outro lado do Atlánticoe significa a competencia aberta.Xuntas aprenderán que a súa ami-zade é un fermoso refuxio.

Adoita repetir Fernando Leónque quería contar algo que tras-cendese o mundo da prostitucióne que, en realidade, a película fun-cionaría igual de ben se as rapazasfosen caixeiras dun supermercado.Mais non o son, son putas, e esterealizador soubo recoller cunhasensibilidade exquisita todo o ale-gre, todo o doloroso, todo o bo-nito que encerran as vidas desassuperheroínas que exercen a pros-titución nas nosas rúas. Para con-seguilo, mergullouse durante unlongo período de tempo nun tra-ballo duro de documentación.

A tarefa de documentación

Conta Fernando León de Ara-noa que Princesas arrinca da histo-ria que lle contou un amigo seu. Asúa nai tiña unha perruquería naque se reunían as prostitutas do ba-rrio, e el, sendo un cativo, escoita-ba as súas conversas sen perder de-talle. Conta tamén que a ideaescribiuna dunha tirada nunha via-xe en tren e desde aquela non pui-do soltala. A piques de iniciar a ro-daxe de Os luns ao sol, mandou oguión nun sobre a Madrid para nono voltar a tocar, porque a historiadas súas princesas xa o tiña atra-pado. Cando voltou sobre el, des-pois da longa vida de Os luns –co-mo sempre se refire á súa anteriorpelícula–, comezou a súa tarefa dedocumentación, un traballo quecada vez se toma máis en serio. Pa-ra Fernando León, a documenta-

ción empeza a ser un obxectivo ensi mesmo, máis que un medio pa-ra escribir ben un guión ou parapoder facer unha película. «Ten un-ha parte moi bonita. Sempre queempezo un traballo de documen-tación, empézoo pensando que conese traballo e as entrevistas que ásveces filmo, farei un documentalalgún día».

Segundo el, cada vez adica máistempo a esta tarefa de documen-tarse e cada vez disfruta máis conela. «Paréceme un luxo, un deses

Paréceme un luxo, un deses agasallos que che fai o cine, quizais dos mellores. Porque tesacceso a que alguén lle apeteza abrirse e que

che conte cousas da súa vida que doutra maneira seguramente non chas contaría,…

agasallos que che fai o cine, quizaisdos mellores. Porque tes acceso aque alguén lle apeteza abrirse e queche conte cousas da súa vida quedoutra maneira seguramente nonchas contaría, sabendo que tam-pouco vas facer uso delas de formareal, como pode facelo un progra-ma de televisión, senón que des-pois vas inventar, transformar e póren boca dos personaxes que teñenoutra idade, outra pinta. Nesta úl-tima película, máis que nas outras,foi marabilloso». Cando tan só ti-ña as primeiras vinte páxinas da his-toria escritas, enteirouse de formacasual de que no Museo NacionalCentro de Arte Reina Sofía podíaverse unha exposición fotográficade Maya Goded, titulada Sexoser-vidoras, que é como chaman as tra-balladoras do sexo en México.«Ademais da exposición había un-ha charla do colectivo Hetaira, quetraballa pola defensa dos dereitosdas prostitutas. Dous anos despois,cando xa empecei a escribir a his-toria, voltei contactar coa xente do

44

Pero sobre todo tra-ballou escoitando. Si-nala que tivo o privile-xio de poder estar moicerca de moitas rapa-zas na Casa de Campo,nos polígonos indus-triais, de poder falarcon elas, de escoitalas.E engade que empe-zou este traballo coaidea de facer unhas en-trevistas, pero, poucoa pouco, foise decatando de que iso era o menos útil de todo, que,en realidade, o mellor era estar aí.«Hai un momento en que es par-te do mobiliario simplemente e es-coitas as súas conversas igual ca elas escoitan as túas. Ves a norma-lidade dunhas persoas, e iso é im-pagábel».

Xa tiña a historia armada e sabía,en liñas xerais, o que quería con-tar, mais precisaba contrastar a súaficción coa realidade: «Tentas en-tender a través da documentación,cheirar un pouco, quedarte cunprofumo, atopar un espíritu. Nonprocuras unha trama, un argu-

día e preguntando. Seguramentenon che van respostar ou che vandicir cousas que seguramente nonsexan certas. Para entender, cómpreestar alí durante un tempo máislongo, porque esa conclusión nona sacas nun día nin en dous. Nor-malmente partes dunha intuición.Aparecen cousas que intuíches eoutras sorprendentes que acostu-man ser as máis interesantes».

E captou a beleza presente nasconversas sobre os seus fillos, osseus mozos, as súas familias, nassúas miradas, nos seus vestidos epeiteados, no contido das súas mo-chilas, no xeito de enfrontarse ao

colectivo. Custoume un pouco fa-lar con elas [ri], todas estaban moiocupadas facendo manifestacións.Ao fin conseguino e tiven a sortede que confiasen no proxecto, enmin, que me deixasen acompaña-las no seu traballo».

Fernando León converteuse porun longo tempo, nun máis dentrodo colectivo Hetaira e estivo enreunións, manifestacións, concen-tracións, xornadas de debate e fes-tas. Ademais, sentouse durante lon-gas noites na roda de reposto daLibertina, furgoneta coa que cadasemana visitan as zonas onde seexerce a prostitución e traballourepartindo Cola-Cao, galletas, fo-lletos, condóns… Di que empezara acompañalas no seu traballo foipara el a parte máis interesante,máis especial, polo que supuxo decontacto coa realidade. «As mulle-res de Hetaira, ademais do traba-llo asistencial, crean unha relaciónao longo dos anos coas mulleresque traballan na Casa de Campo,nos polígonos. E séntense cómo-das a pesar de ser xente que nonpertence ao seu mundo, pero con

quen se pode falar dos problemase tratar de resolvelos. Danlles unpouco de acougo. É algo que qui-zais non se pode escribir nun fo-lleto de axuda, mais é das máis im-portantes ou das máis bonitas quevin. É pura socialización».

mento. Iso sae da mistura de va-rias cousas, da imaxinación. Queríasaber como é de dramático, comoé de esperanzado, canto hai de ten-rura, o que hai de dor, o que haide alegría, o que hai de esmorgatamén. Iso non o consegues indo un

«As mulleres de Hetaira […] con quen se pode falar dos

problemas e tratar de resolvelos. Danlles un pouco de acougo. É algo que quizais

non se pode escribir nun folleto de axuda, mais é das

[cousas] máis importantes oudas máis bonitas que vin.

É pura socialización»

45

mundo: «Logo hai detalles –comocollen o teléfono, por exemplo–que parece que son unha parvada,pero que che fan falta para escribirun guión. Tratábase de comprobarse estaba moi errado sobre o queandaba a escribir. O do piso com-partido de Zulema sae realmentenunha conversa con Marga, unharapaza albanesa que traballa na Ca-sa de Campo. Ela falaba dos seusproblemas, das súas diferenzas cul-turais cunha familia de ecuatoria-nos coa que compartía casa, dasbroncas coa música, coa ducha…A película constrúese con todasesas pequenas cousas e hai duciasdelas».

Tampouco quería rodar desdea mirada do cliente que amosa as rapazas alineadas na beirarrúadunha estrada, a través da ventanado coche. Explica que lle interesa-ba o contraplano desa mirada; non o diálogo entre o cliente e a pros-tituta, senón a rapaza que se vira eque se pon a falar con outra com-pañeira. «Tiña que estar alí candoela dese a volta. As mulleres tiñanmoita confianza no colectivo e para elas non era un problema queeu estivese na furgoneta acom-pañándoas. Iso púxomo moi fácil.Unha das primeiras cousas que des-cubrín é que, como en calquera ou-tro mundo, todo é bastante ambi-guo, as fronteiras non están tanclaras, temos visións abondo es-quemáticas das cousas. É un mun-do tan complexo como o que máis,con tantas posibilidades e situaciónsdistintas como persoas hai den-tro. Cada rapaza coa que falaba ti-ña unha circunstancia vital com-pletamente distinta».

maioría de invitados xa fóra. Foi oque el chamou, contento e orgu-lloso, «o seu primeiro cinefórum».

O seu desexo é que quen vaiaver a película se sinta preto das pro-tagonistas, que estas non lle re-sulten alleas, que se entendan as

Aloumiñar as mulleres da rúa

Antes de comezar a rodaxe, e xapechado o casting, con CandelaPeña como «Caye» e Micaela Ne-várez como «Zulema», Fernandoregresou á Casa de Campo acom-pañando esta vez as actrices. Mi-caela afirmaba: «Agora vou veronde nace Zulema». Todo o equipotécnico e artístico de Princesas vol-couse no proxecto e alumiñou asmozas da rúa. Fernando León que-ría que lle devolvesen as súas visi-tas, que fosen elas agora as que sedesprazasen ata a rodaxe, que for-masen parte da súa película. Que-ría que lle botasen unha man e non só que aparecesen na película.«Apetecíame que axudasen a trans-mitir ás outras rapazas de figu-ración cómo esperan, cómo seplantan diante dun coche. Fíxomemoita ilusión telas por alí».

«Existimos porque alguén pensa en nosoutras e non ao revés»

Agora, case un ano despois, tiñaganas de ensinarlles a película,porque sentía a necesidade de «de-volvérllela», e tamén algo de te-mor: «Sobre todo á xente que es-tivo aí, axudando, esforzándose,contándoche cousas. Todo está re-inventado na película. Medo sem-pre dá. Mais isto ocórreme a miú-do. Ocorreume cando ensinei Osluns á xente dos estaleiros. E agoratamén pasará, mais está claro quehaberá que facelo igualmente».

Pasou e na preestrea en Madridas mulleres voltaron a acompaña-lo. Non paraba de repetir, e con eltodo o seu equipo, que o que máislle importaba esa noite era a opi-nión das mulleres. E houbo mo-mentos especiais nos que elasaplaudiron con intensidade. E denovo, un pequeno curro onde con-versar, mais esta vez non na Liber-tina, senón no patio de butacas, coa

súas motivacións. A Fernando Le-ón gustaríalle, como el di, conse-guir transmitir a sensación de queas mozas se coñecen, de que xa asviches antes. «Estaría moi ben selle quedase unha idea semellante áque me quedei eu durante todo oproceso de documentación. Os per-sonaxes das películas só existen sealguén os imaxina, os inventa, sealguén pensa neles, como di a per-sonaxe de Caye na película variasveces, algo que repite a súa nai:«Existimos porque alguén pensa ennosoutras e non ao revés». Grazasa Zulema, Caye existe. Zulemapensa nela e dálle a vida. Agora, sea xente pensa nos personaxes, lém-braos e considéraos ante todo co-mo persoas, estaraos facendo exis-tir. É algo semellante ao que pideCaye para si mesma, o que pide pa-ra elas». �

PATRICIA COSTA GRANDE*�

O vindeiro 30 de xaneiro cumprirá 83 anos, e só elasabe o difícil que foi chegar ata eles. Naceu na rúa doCurro, en Bouzas, unha pequena aldea de A Merca(Ourense). Filla de Basilio Díaz Pracer –un dos moi-tos homes que emigraron a Cuba sen éxito– e Xose-fa Suárez Iglesias. O seu único irmán, Xosé, marchoua La Habana sendo un neno, con 14 anos, e cando mo-rreu deixoulle todo o que tiña, que non era pouco da-quela. Da súa infancia o que lembra é a miseria e otraballo, sobre todo o traballo:

Nada de escola –bastaba con aprender o máis importantena casa–, pero si moitos amenceres de choiva, frío oucalor levando as vacas cara o monte, sen apenas comer oudurmir.

46

Aos 18 anos coñeceu o que sería o seu home,Ramón Grande Iglesias. Ao pouco tempo quedou em-barazada da súa primeira descendente, Xosefa. Estivoacompañada por Ramón ao longo dos nove meses,pero logo este desaparecería do mapa case tres anospor mor da guerra, en Irún. De volta a casa, a familianon fixo máis que medrar. Primeiro viría Carme, osdous anos Encarnita, máis tarde Marisa, Moncho, Pepee, por último, Lourdes. Aínda así, poucas veces visitouo hospital, tódolos alumbramentos tiveron lugar nofogar, coa única axuda dunha afamada curandeira dosarredores, Luz Divina, nai de Prieto, futuro homede Carme:

Adelaida,a nai de todos

Lembranzas dunha época

47

Nunca esquecerei o parto de Pepe, nunha casa sen parede,protexida soamente grazas a unha tea e soa, moi soa. Gra-zas a unha veciña que, de alí a uns días, me levou un caldi-ño para repor forzas. De aí que sempre nos levásemos to-das tan ben e, aínda hoxe, as que quedamos somos comada familia, sempre unhas por outras.

No que se refire ao traballo, o campo era naquelestempos o único sustento familiar, con tres vacas, unburro e pouco máis. A alimentación non era a ade-cuada e a vida, en xeral, tampouco. De aí que Ade-laida tivese dous abortos, un deles perigoso, aos cin-co meses, por mor dunha forte caída do burro, queata a levou, desta vez si, a estar ingresada; e outro, porcausas naturais. Por outra banda, non tardaron moi-to en ter que repartilos os retoños polas casas adiante,enténdase, de familiares:

Aos catro anos a Marisa levámola a casa do tío Xosé, a Re-dondela, o resto non quería quedar. Aos vintecatro meses,a avoa fíxose cargo de Encarnita. Os demais eran moi pe-quenos ou pouco espabilados para marchar do meu carón.

No 1952, o cabeza de familia decidiu que o mellorera viaxar a Venezuela, onde lle agardaban boa partedos seus irmáns e un país no que, cría, podería triun-far. Os plans non saíron todo o ben que esperaba. Vol-veu cunha úlcera de estómago e tivo que ser opera-do de urxencia no sanatorio ourensán do Carme. Eisto grazas a axuda dos seus oito irmáns, que tiverona boa vontade de pagárllelo billete de regreso. Recu-perar recuperouse, e tanto! Pouco despois, Adelaidadescubriría a súa, en teoría, primeira infidelidade, ecunha veciña. Pese a pouca prosperidade en terras su-damericanas, 38.000 pesetas –unha parte de aforros eoutra parte cedida novamente polos irmáns de Ra-món– serviron para mudar de fogar e construír unhacasa digna. O baixo aproveitaríano para abrir unhatenda e un almacén de legumes, patacas e outros pro-dutos que saían vender pola provincia cun humildecamión.

O panorama melloraba para a familia de Adelaida.A maior parte dos fillos xa casaran e comezaban aconstruílas súas propias vidas. Só quedou na casa apequena, Lourdes. A partir de entón as únicas saídasfamiliares da miña avoa estaban xa programadas, asmisas dominicais e, no peor dos casos, os soterra-mentos e funerais de turno:

Naquel entón saías con calquera roupa…incluso a interior,cosíama unha prima miña… que, por certo, morreu no Bra-sil! Aproveitaba calquera retal que tivera a man, mesmo sa-co nalgúns tempos. Ademais, houbo unha época na que omeu irmán Xosé enviaba teas dende Palma de Mallorca.

A tristeza volveu de súpeto Ao camiño de Adelai-da, coa morte do seu marido, aos 51 anos. Nunca pui-dera presumir de boa saúde, pero quen traballaba du-ro no campo era Adelaida. El, sorprendentemente,prefería ocuparse da casa e dos fillos. Pouco despois,a filla maior de Adelaida, Carme, e o seu home Prie-to, volveron de Alemaña e fixéronse responsables datenda/almacén e restaurante, porque tamén se ser-vían comidas caseiras. Mentres, a depresión cebousecoa miña avoa. Baixo a súa responsabilidade estabaagora manter unido o niño e sacar adiante o que que-daba del, a pequena Lourdes, con tan só 13 anos.

Ademais, había caras novas na familia de Adelaida,as de Celso e Monchiño, dous netos, os fillos de Xo-sefa, emigrada a Suíza, que estarían ao seu cargo ataos 16 e 19 anos, respectivamente. Marisa, pola súa ban-da, estaba en terras xermanas, e a súa descendente,Pastori, pasaría tamén os seus tres primeiros anos coaavoa. E logo Carmiña, a filla de Carme (antes da mor-te do patriarca), e Aidita, coas súas 9 primaveras, fillade Moncho, que se atopaba traballando en Suíza…Por se fora pouco, durante un ano este foi o fo-gar dunha consogra, a nai de Alfredo, o marido de Xosefa.

No 1978 casou a benxamina e o fogar encheuse denovo de rapaces. O primeiro, Rogeliño, estivo pretodun ano en mans de Adelaida (dende os seis meses),unha vez máis por mor da emigración. Logo viríanNoelia e Míriam. Pouco a pouco, a vida foi sorrindo,aínda que as bágoas nunca desapareceran dos ollos damiña avoa, por unhas ou outras cuestións, mesmo aslembranzas:

Agora, cos fillos e mesmo cos netos criados e casados, nonhai máis que disfrutar do que queda, dos bisnetos, do día adía, que en nada se asemella ao que eu tiven que sufrir. Amaior satisfacción é botar unha ollada rápida e comprobaro ben que lles foi aos meus fillos na vida e, agora, aos meusnetos e ao resto da familia. Isto é o máximo desexo que po-de pedir unha nai, a nai que fun para todos! �

* Patricia Costa Grande é neta de Adelaida.

No prólogo que abre o libro, ad-vírtenos Gonzalo MUSITO OCHOA

dese importante paradoxo que con-tén a familia pois ao tempo que élugar de máximo afecto, apoio,comprensión, tamén é o cenarioonde se producen grande númerode actos violentos.

E este é un dos problemas difí-ciles. Difícil entender como podenunirse cariño con malos tratos, có-mo unha persoa que te quere po-de violentarte psíquica e fisica-mente. E é difícil tamén porqueeste é un dos nós que destrúe a re-sistencia das vítimas.

O libro parte dunha investiga-ción realizada entre 1.146 estu-dantes de ensino medio de entre16 e 18 anos, feita en centros esco-lares da provincia de Santa Cruz deTenerife porque para as autoras éimportante desenvolver políticasde carácter preventivo e isto esixecoñecemento polo miúdo das si-tuacións de maltrato e da relacióndeste maltrato con outras formasde maltrato familiar.

As nosas autoras colócanse enposicións moi de sentido común,porén que non son as que máis seescoitan sobre todo cando as pre-sións mediáticas apretan e repre-sentantes da Administración, or-ganizacións de mulleres, etc usan

palabras máis ou menos grandilo-cuentes e sempre repetidas sobrea erradicación da violencia, sobreo incremento de penas, de castigos,de novas reformas de leis...

Rosaura González e Juana Do-lores Santana asentan o seu traba-llo noutros criterios:

A violencia de xénero no ámbito daparella é un fenómeno complexo emultidimensional, é dicir, son di-versos os factores que fan posíbel es-ta violencia.Erradicala non é tarefa fácil, e nonpor repetilo máis veces e máis alto, oproblema encontrará mellor solución.Esixe, ademáis, modificacións no xei-to de concebir as relacións no ámbi-to familiar.

Para desenvolver políticas pre-ventivas é de todo punto preciso ocoñecemento polo miúdo polo quehai que investigar en concreto, pe-ro, nos advirten contra as lecturassuperficiais dos resultados do es-tudo pois cando elas indican situa-cións de risco o que queren e aoque nos invitan, é a alentar ás per-soas afectadas (e á comunidade) aloitar conscientemente contra aviolencia porque as circunstanciasque afectan ao noso comporta-mento son máis poderosas candoignoramos a súa influencia.

Non se trata de sinalar a nin-guén cómo potencial agresor, ade-mais importa e importa moito,evitar os efectos perversos da eti-quetaxe social (para evitar profe-cias autocumpridas).

O texto está dirixido a xoves eeducadores co obxectivo de lograrun labor preventivo máis amplo efomentar a igualdade. E diríxesepor igual a elas e a eles porque sa-ben, como sabemos, que é impo-síbel acabar coa violencia sen o esforzo conxunto de mulleres e homes.

O libro organízase cun prólogodo xa mentado MUSITO e unha in-troducción no que as autoras ex-plican os seus propósitos e a es-truturacion do libro: seis capítulos.

Contexto sociocultural e eco-nómico das familias; o noviazgo eos seus sinsabores; resultados doestudo con parellas xóvenes; a xei-to de reflexión; unha mirada carao futuro, e no último capítulo, des-crición da metodoloxía emprega-da e, como remate seis páxinas dereferencias bibliográficas.

48

Violencia en parellas novas1

Libros

NANINA SANTOS�

1 GONZÁLEZ, Rosaura, e Juana Do-lores SANTANA HERNÁNDEZ: Violenciaen parejas jóvenes. Análisis y prevención,Madrid, Pirámide, 2001.

49

En cada capítulo inclúese un ca-dro-resumo sistematizado e conci-so de utilidade.

Reproduzo o do capítulo seis:«Unha mirada cara ó futuro», por-que se centra e refire a un tipo moiconcreto de acción preventiva, aque se pode desenvolver no ámbi-to educativo.

2 Idem nota 1, p. 93.

Resumo2

◗ É imprescindibel emprender un labor preventivo no ámbitoeducativo. Sen embargo, isto non debe facerse sen un planeamentoacaído e unha avaliación rigorosa que detecte posíbeis efectos per-versos.

◗ Os intentos de pór en marcha programas de prevención deviolencia con xoves son relativamente recentes, polo que non tenpasado tempo bastante para avaliar a súa eficacia a medio e lon-go prazo.

◗ Recoméndase aplicar os programas de prevención a ida-des temperás, cando resulta máis fácil modificar as actitudes dosxoves.

◗ Recoméndase potenciar aquelas habelencias que lles permi-tirán desenvolver relacións saudábeis, en troca de cargar as tintasnos perigos que asexan.

◗ A boa marcha dos programas de prevención require estable-cer un clima de conciliación entre sexos. De outro xeito, podenprovocarse efectos non desexados (pesimismo dos xoves respectoás relacións de parella, resistencias nos varóns cara ás mensaxesdo programa, etc.).

◗ Debe fomentarse a participación dos xoves no proceso de cam-bio co obxecto de canalizar a influencia do grupo, crebar a imaxede falso consenso, coñecer aquelas situacións e crenzas que pro-pician a violencia, etc.

É necesario coordenar estes pro-gramas dentro dunha política xe-ral de prevención.

A violencia nas relacións de pa-rella é mais frecuente do que amaioria imaxina, porén non se tratadunha dificultade máis a superarpola parella e o mellor xeito decombatela é freala desde que co-meza:

Os que aceptan as primeiras agresiónssoen entrar nun espiral que lles levapaulatinamente cara a maiores niveisde violencia e lles fai perder perspec-tiva sobre a situación que viven. Moipoucas persoas admitirian manter unha relación con alguen que lles dáunha malleira na primeira cita, peropoden crer que un empurrón non tenimportancia. Sen embargo, a violen-cia comeza facendo unha tímida apa-rición primeiro e, posteriormente fai-se dona dalgunhas relacións duranteanos. Por iso, propoñémonos descri-

bir cales son as situacións de maiorrisco para as parellas, e analisar a di-námica que se xera após a aparicióndas primeiras manifestacións violen-tas (p. 22).

Hai circunstancias que poten-cian a violencia pero que por si so-as non explican a súa aparición:

[...] dificultades económicas, illa-mento social, o divorcio etc., contri-búen a facer medrar o estrés das fa-milias. O consumo de alcool e drogasindica outro tipo de problemas de so-cialización e inadaptación nos agre-sores. Sen embargo, soe ser necesarioalgo máis para que se manifeste a vio-lencia, un sistema moral que xustifiqueo seu uso e traslade á vítima a responsa-bilidade polas agresións.3

O libro é estupendo. Paga a pe-na lelo, difundilo, debatilo nos gru-pos de xente que traballan en pre-vención desta violencia e ver quée cómo se pode levar aos centros

de ensino, entre o profesorado epara traballar cos mozos e mozas.

Naturalmente que se aportanmoitas cousas do que sucede noámbito familiar e convén, polo tan-to a súa lectura a proxenitores, epor suposto ás persoas que traba-llan en prevención social, que de-señan políticas, que...

Ben estaría que neste país hou-bese estudos semellantes ou que sepromovan investigacións concre-tas no futuro, porque ademais deaxudar a cobrar consciencia da gra-vidade do maltrato feminino tan-to tempo silenciado, danos ferra-mentas para traballar a prol da súaeliminación. �

50

PU

BL

ICID

AD

E

Servicio de Asesoramento das Mulleres■ CONCELLERÍA DA MULLER ■

Para a atención específica

dos problemas que afectan ás

mulleres o Concello de Santiago

pon a súa disposición o Servicio

de Asesoramento das Mulleres

Para asesorarte nas túas dúbidas

e buscar unha solución ós teus

problemas familiares, laborais,

xurídicos e sociais.

Estamos a túa disposición na Prazada Constitución s/n.

■ Horario de atención ó público

Tódolos dias de 10 a 14 h.

Teléfono: 981 57 14 61 Concellería da Muller

3 A cursiva é miña.

LugoCasa da Muller. Concellería da MullerAvda. da Coruña, 212. Tel.: 982 206 336

SantiagoServicio de Asesoramento das Mulleres Concellería da MullerHorario: mañá de 10 a 13 / tarde dos luns, mércores e venres de 17 a 19 h.Praza da Constitución s/n. Tel.: 981 571 461

VigoAlecrínCentro de Documentación, biblioteca, hemerotecaHorario: 10 a 1:30 / 4 a 8 h de luns a venres.García Barbón, 30 - 5º. Oficina 8Tel.: 986 439 459

Casa da Muller (Centro Municipal de Asesoramento dos Dereitos da Muller)Rúa Romil, 20. Tel.: 986 293 963

PontevedraAsesoría Xurídica MulleribusAsamblea de Mulleres de PontevedraBenito Corbal, 36-1º. Tel.: 986 865 028Horario: Martes e Xoves de 19 a 21 h

Xanela. Apartado 90. 36810 Redondela

S.G.I.Servicio teléfonico de asesoramento gratuito. Tel.: 900-400 273

AxendaALGÚNS DE INTERESEENDEREZOS E TELÉFONOS

Puntos de venda

A CoruñaLibrería Couceiro. Praza do Libro, 12

Librería Xiada. Avd. de Fisterra, 76-78

Librería Lume. Rúa Fernando Macias

PontevedraLibrería Michelena.Rúa Michelena, 22

Librería Paz. Peregrina, 29

SantiagoLibrería CouceiroRúa do Hórreo, 9

Librería PedreiraRúa do Home Santo, 55

Baba. Área Central

El Kiosko. Praza de Galicia

Ártico. Rúa do Vilar, 49

OurenseLivraria Torga. Rúa da Paz, 12

PU

BL

ICID

AD

E

Rosa

LEE PARKS

Claudette Colvin foi a primeira mullerafroamericana, que con só 15 anos, se ne-gou a ceder o seu asento nun autobús deMontgomery a un branco e foi detida. Mais Claudette estaba embarazada, era pobre e a súa pel era máis preta que a damuller que pasaría á historia polo mesmo,Rosa Lee Parks.

Rosa Lee Parks –nada en Tuskegee (Alabama) o 4 de febreiro de 1913– estudounun colexio alternativo, seguiu un curso deactivismo en Tenessee e, ademais, traballoupara unha branca da Costa leste involucradana loita contra o racismo, antes de tomar adecisión que cambiaría a historia recentedos Estados Unidos. Dez anos despois de ser electa secretaria en Montgomery da Coaligación para o Avance da Xente de Cor,unha tarde de decembro de 1955, Rosa negouse a deixar a súa praza nun autobúsurbano a un branco. O condutor ameazoucon denunciala e Parks, costureira, respon-

deu: «Podería facelo». A partir da súa detencióndesatouse un movementode resistencia civil da comu-nidade afroamericana, o seucaso chegou ao Supremo,gañouno e Rosa Parks converteuse nun símbolo.

O resto é a historia que cambiaría a realidade do sur: recrudecéronse osatentados contra os líderes do movemento afroamericano; nos anos sesentaaprobouse a acta de dereitos civís da Administración Kennedy; a loita no seodo Partido Demócrata polo recoñecemento dos delegados negros do sul naconvención que remataría elixindo a Johnson...

O nome de Rosa Parks, xunto ao de Fannie Lou Hamer, Ella Baker, Ma-lone Jones, Francis Carter-Hilliard, Angela Davis e tantas outras mulleresafroamericanas feministas, forma parte da historia da dignidade e da valentíadun movemento que puxo contra as cordas a unha das principais potenciasdo planeta.

Rosa Parks faleceu o 24 de outubro de 2005.

Andaina 42

Documents

Transcript of Andaina 42