r e v i s t a t r i m e s t r a l a d e l ' i n s t i t u t d ' e s t u d i s o c c i t a n s

n° 142dec de 2012

gen/feb de 2013

4 €

issn 2105-620X

L'avenidor de la lenga occitanadiscutit a totes nivèls

Lenga :L'occitan blos

Un plan d'edicionper 2013

n°142 — 2

ENSENHADOR

Aquesta revista es publicada amb las ajudas de:

Editorial Un an s’acaba ! Visca l’an nòu ! p 3

Actualitats An agut lo labèl Òc per l’occitan !, Los produits de qualitat enfortissan lo ròtle de l’occitan p 4

Las ofertas del Servici de l’Emplec, Novèls corses e talhièrs d’occitan per adultes p 5

Jornaa occitana a Orvieto, Uc e lhi trobadors piemontés p 6

Emprener la cultura d’òc, Toponomastica d’òc en Val Maira p 7

Projèctes L’edicion a l’IEO : una realitat istorica, un enjuec per l’avenidor p 8-9

Seccions Nosauts de Bigòrra per la Tramontana p 10

Dorsièr L’occitan al centre del debat politic p 11-14

Seccions Formacion d’intervenents dins lei cors d’occitan per adultes dins Gard p 15

Libres Darrièras nòvas de l’edicion occitana p 16-17

Entre tradicion e surrealisme, la poesia de Sergi Bec p 18

Lenga L’occitan blos : L’escotes pas ! p 19

L’occitan blos : Se mudar p 20

Mòts mesclats niçards p 20

Tribuna Liura La diversitat bioculturala es la vida ! p 21

Colera : Bionic p 22

Venètz sòcis de l'Institut d'Estudis Occitans !

Nom, prenom : …………………………………………………….………………………………………..

Adreiça :……………………………………………………………...…………………………………………

CP : ………... Vila : ………………………………… Corrièl: ...……………………………………………..

Vòli prene l'adesion per l'annada (recebrai la revista) 30 € - individual

12 € - estudiant e caumaire

38 € - cople e associacion

M'aboni a la revista Anem ! Occitans ! 4 n° l'an : 15 € 20€ fòra Estat francés (virament obligatòri, ref. bancàrias : CEMP 13135 00080 08106194919 56)

Abonament de sosten : a comptar de 25 €.

Vòli far un don de .......... €

l'IEO es reconegut d'utilitat publica : lo vòstre don es deductible dels impòstes. Per exemple, s’avètz un revengut impausable de 1000€, podètz faire un don d'un montant de 20% maximum siá 200€.

Auretz alara una reduccion d'impòstes de 66% de vòstre don siá 120€ de reduccion d'impòstes.

mandi un chèc de ...... € a IEO federal, 11 carrièra Malcosinat 31000 Tolosa

An obrat per aqueste n°142 : Alexis Quentin, Estève Rós, Fabrici Bernissan, Fernand Vedèl, Gèli Fossat, Jac-me Taupiac, Laurenç Gòsset, Lisa Gròs, Michèu Chap-duelh, Magalí Urrós, Marçau de l’Oliu, Pèire Brechet, Reinat Toscano, Rosella Pellerino

Concepcion grafica de la tampa : MT Trace

Association Institut d’Etudes Occitanes 11 rue Malcousinat, 31000 Toulouse - 05 34 44 97 11

direccion@ieo-oc.org / www.ieo-oc.org

Editeur et directeur de la publication : Pierre Bréchet Imprimeur : Albédia Imprimeurs

137 avenue de Conthe BP 90449, 15004 Aurillac Cedex Dépôt légal : 4ème trimestre 2012

Date de publication : 20 décembre 2012

n°142 — 3

EDITORIAL

2012, una annada chanuda per l’IEO !

Una annada fruchosa en satis-faccions mai tanben una annada de crisi ambé de problèmas e de dificultats dins un periòde au contèxte generau gaire estrambor-dant.

Fruchosa en satisfaccions puei qu’avèm capitat de menar au succès l’organizacion concrèta de la Manifestacion dau 31 de març a Tolosa (maugrat totei leis en-gambis semenats tot de lòng dau camin). Satisfaccion morala tanben de veire que la mobilizacion sociala occitana es totjorn d’actualitat, e creissenta, de veire que nòstra ac-cion a dubèrt lo camin ais autrei lengas e que s’atròba totjorn mai refortida la legitimitat de nòstrei revidincacions. Satisfaccion d’aver capitat de faire reagir de mai en mai de po-litics, d’institucionaus ambé de pre-sa de posicion en favor dei lengas regionalas… emai se sabèm totei de segur que lei belei paraulas fan pas ren avançar e que çò que nos fau son d’actes ! Nòstre president (ambé lo mi-nistre de la Cultura) dison e tòrnan dire que se ratificarà la Carte eu-ropenca. Òsca ! mai ara per nau-trei es plus de dire : es de faire ! Sembla qu’aquò bolega au cai-re dau govèrn, que son a estudiar quinei serián lei consequéncias d’aquesta ratificacion. Se parla de la lèi tanben. Alora, a nautrei, un còp de mai, de quichar, secutar elegits, institu-cionaus per que s’engatjan e quand son favorables preisson sei collègas dins lo sens de nòstrei re-vindicacions e que l’aguem enfin la lèi quadre ambé son estatut juridic que nos donarà de garantidas de drech au desvolopament. Dins aquest ambient, avèm tan-

ben la satisfaccion de reçaupre de mai en mai de jornalets d’informacions, de rendut-còmptes d’activitats, de projèctes que mòstran la vitalitat dei seccions, l’importància d’aquesteis accions de proximitat que fan pas totjorn d’estampèu mai que fan viure au quotidian la lenga e la cultura nòstra e donan d’envam per bastir l’avenidor.

Satisfaccion de veire se desvo-lopar totjorn mai, pichon a pichon, lei projèctes e leis accions interre-gionalas. Aqueleis accions que me-ton en plaça d’otís qu’ajudaràn mai que mai la transmission de la lenga, l’alargament de l’occitan dins la vida publica, per carrièras e d’en pertot. An doblat per exemple lei cors per adultes labe-llizats PARLESC ; a creissut lo nom-bre de labellizats “Òc per l’Occitan” e s’es renovat lo site dau label ; de Conseus Generaus an començat de reagir e/ò de s’investir dins leis accions per la pichona enfància e lo bilingüisme precòci.

Aquò dich, emai se voguessiam positius, podèm pas escafar un pensament dei gròs de l’IEO d’aquesta passa qu’es la crisi a IDECO. Que siam a obrar a una operacion de sauvament. Avèm degut faire de chausidas urgentas qu’impausava una situa-cion financiera de mai en mai pe-rilhosa. L’associacion IEO a degut prendre en carga aquest an son finançament per lo pagament dei deutes anteriors e deis indemnitats de licenciaments que l’estructura pròpria IDECO aviá plus lei fons per lo faire. Investiment basica per permetre dins un promier temps la perenisacion a minima de l’edicion-difusion. S’agís uei de se plaçar dins una posicion sanitosa per envisatjar una sortida de crisi perenna.

L’existéncia d’una edicion occi-tana e de sa difusion son essencia-las, l’IEO a totjorn defendut l’idèia que l’edicion d’òbras e lo sosten a la creacion occitana an un ròtle irremplaçable dins la transmission de la lenga. E, per ansin, l’IEO es ben decidit de contunhar en 2013 amb un plan d’edicion de 13 titols que se concretizarà en foncion dei possi-bilitats financieras e deis ajudas obtengudas. 2013 ! una annada que s’anoncia

un còp de mai pron intensiva !

Faguem avans ambé lo concors de cadun per activar lo malhum IEO a trabalhar sus la basa topo-nimica BDTOPOC, per faire per-pensar la Comission lenga sus “Quin occitan volem parlar ?”, per assegurar la mutualizacion deis otís e deis informacions ambé la Comission pedagógica. Sensa parlar dau trabalh enta-menat a Hòrgas per reabilitar l’ostau (mercé lei benevòles) e ne’n faire un luòc de vida ò encara... Mai benlèu ben qu’anam pas tot dire tre ara per laissar un pauc de suspens per l’an novèu.

Amb aquò, avèm plus per ara que de vos desirar en totei un bòn bot d’an. A se retrobar tot plen d’energia e de vòlha au mes de genier per conquistar lei drechs de la lenga occitana. Lòngamai !

Pèire Brechet, President de l’IEO

Un an s’acaba ! Visca l’an nòu !

Vaqui que se sarra la fin de l’annada ambé son periòde de bilanç e sei presas de bònei resolucions per l’an novèu !

n°142 — 4

ACTUALITATS

An agut lo labèl Òc per l’occitan ! Aquí las darrièras estructuras labelizadas.

Ferme Auberge La Païrolle

Au vilatge 32120 ST BRÈS 05 62 05 36 07 05 62 65 17 66 gaec.faulong@orange.fr

Nivèl 2 : Aicí parlam occitan !

Radio Coupo Santo

32, carrièra deis Amolaires 84000 AVINHON 06 89 22 19 87 04 90 24 84 26 imagine.tours@gmail.com

Musica, lenga, lengatge e cultura en directe en partent d’Avinhon, pèrla de Provènça, al còr d’Occitània!

Nivèl 1 : l’occitan nos agrada !

Ludo lo musicaire e son vilatge deus jòcs

Cochet 32310 RÒCAS 005 62 28 53 45 jean-françois.capou@laposte.net

Lo programa d’aquera animacion que’s debana en un bèth espaci de jòcs d’agida e d’estrategia que lo public de totas las generacions pòt practicar coma vòu.

Nivèl 2 : Aicí parlam occitan !

Cyprien Belcour

37, carrièra de las Escòlas 33410 BEGUEY 05 56 62 97 58 caminarem@aol.com

Jumpat dens l’aire gascon, assadorat e assa-bentat de lenga gascona, n’ei pas jamei avut la possibilitat de la praticar. de la lenga a l’ordi deu jorn : per la deféner e la guardar viva.

Nivèl 3 : torni botar las paraulas e la musica de la lenga a l’ordi deu jorn : per la deféner e la guardar viva.

Qu’es un bòrda familiau que practica la venta directa de buòus, vedèths e pòrcs. Dens la continuitat e per desvolopar l’activitat agrí-cola e per sa diversificacion, Julien Faulong que tien ua bòrda-aubèrga.

Los produits de qualitat enfortissan lo ròtle de l’occitan

La mesa en davant de la lenga regionala mòstra

clarament qu’es un atot dins la valorisacion del

sàber far tradicional, d’ancoratge territorial; segurs

d’aquò de professionals e de filièras s’engatjan a

desmontrar que la lenga occitana es un motor de lor

desvolopament economic.

Ongan es la còla del labèl “Òc per l’occitan”, un

procediment associatiu que promèu l’usatge de la

lenga occitana dins los mitans economics,

qu’acompanhèt los organisators dins la mesa en pla-

ça e en davant dels productors e de lors produits.

Aital son cada jorn mai d’una animacion, amb

d’occitan e de francés, que foguèron prepausadas

als visitaires curioses coma a l’ensem dels responsa-

bles de filièras preocupats de respondre a las

exigéncias dels consomators e a l’evolucion dels mer-

cats. Las degustacions culinàrias, que nos faguèron

viatjar de la Bigòra als países tarneses, en passar

per lo “còr” de Gasconha, lo talhièr culinari ont ca-

dun serà motivat per aprene una recèpta o melhor

conéisser un produit, o per lo talhièr Carn, que pre-

sentarà una filièra en expansion fòrta, permetèron

de presentar un bon ventalh representatiu de totes

los biaisses d’utilizar la lenga del país amb de pro-

duits de qualitat.

De la documentacion sus la lenga e la cultura oc-

citana e sul malhum dels labelizats “Òc per l’occitan”

foguèt disponibla pendent lo salon, serà tanben pos-

sible d’aprendre a degustar vins de Galhac e Ar-

manhac dins la lenga o de dinnar a l’estanquet de

“La Bocariá” amb de menuts bilingües.

Ongan los organisators an decidit d’accentuar la

comunicacion especifica sus las animacions occitanas

amb de films que son encara en linha dins la ret so-

ciala e sus la màger part dels sites dels partenaris

abans e pendent la SISQA, de qué far salivar o bal-

har l’enveja de participar a las animacions .

Los partenaris màgers d’aquela operacion, lo

Conselh Regional de Miègjorn Pirenèus, los Conselhs

Generals de Gèrs, dels Nauts Pirenèus e del Tarn e

lors partenaris associatius, vos convidan a venir pas-

sar amb eles un moment agradiu d’enriquiment cultu-

ral e de partatge.

Article sancèr de consultar

sul blòg del labèl :

www.occitan-oc.org

Ongan encara, d’animacions en occitan foguèron prepausadas pendent las quatre jornadas del salon dedicadas als produits regionals per lo salon internacional de la securitat e de la qualitat alimentària

Ràdios Jòcs

Elevaire / Jaç Cultura

ACTUALITATS

Las ofèrtas del Servici de l’Emplec

Retrobatz aquelas anóncias e plan d’autras sus www.emplec.com Emai lo Servici conta amb sa pròpria newsletter : anatz sus lo site oficial de l’IEO,

dins la seccion Letras d’informacion, per i vos marcar.

REGENT(A) EN CALANDRETA

Nivèl en occitan : Se saber exprimir

Competéncias requisidas : Connéissença dels programas de l’educacion nacional ; saupre ensenhar a de mainatges de 6 a 10 ans ; trabalhar en

concertacion amb d’autres regents

Emplegaire : Escòla Calandreta La Garriga - Aurelle domeni Carabotte - 34150 Ginhac - 04 67 57 68 00

PROFESSOR(A) D’OCCITAN (VACACIONS)

Missions : Qu’ensenharatz l’occitan en classas de collègi. Qu’ètz encargat de 4 nivèus.

Nivèl en occitan : Mestresa correnta

Emplegaire : Collègi Augustin Malrós - M. ND Tommazi - 0810788S@ac-

toulouse.fr

AGENT D’ARCUELH

Missions : En collaboracion dab l’animadora e los responsables associatius que seratz encargat de : l’arcuelh deu public, la venta de libes e CD, lo seguit de l’estòc, la tenguda de la caisha, missions de secretariat, l’entreteng deus locaus de l’associacion.

Emplegaire : Centre Cultural Occitan de l’Albigés - 28, carrièra Ròcaguda 81000 Albi - 05-63-46-21-43 - centre-occitan-rochegude@orange.fr

ANIMADOR(A) PARAESCOLAR

Missions : Que tribalharatz au matin, au meidia e au ser e seratz encargatz de l’animacion de grops de mainats de 3 a 12 ans. Qu’ acompanhatz l’ensenhanta 2 òras per setmana en classa. Qu’avetz dret a un CUI-CAE.

Nivèl en occitan : Mestresa correnta (B2 o C1)

Emplegaire : Calandreta Garoneta - 5 carrièra del pont de Tonís - 31100 Tolosa - clae.garoneta@free.fr

Novèls corses e talhièrs d’occitan per adultes

En Bòcas dòu Ròse

A LA CIUTAT :

"Bar de la renaissance", primier estanci

Avenguda Gallieni

En faci de la Pòsta

13600 LA CIUTAT

Totei lei diluns dau 17 de setembre a la fin de

junh de 18h30 fins a 20h

En Cruesa y AU BUÇON :

Cafè associatiu Le Fabuleux destin

6, charriera Sant Jan

23200 AU BUÇON

06 95 34 11 61

Corses de quinzenat lo dimars de 20h a 21h30

En Garona Nauta l A GRANADA :

Lo Luquet Occitan

Ancian collègi

31330 GRANADA

05 61 82 70 30 Maryse Letourmy

lo-luquet-occitan.fr

lo.luquet.occitan@gmail.com

2nd e 4en dijòus de cada mes de 18h a 19h30

A partir d’aquesta edicion, traparetz los darrièrs apondis dins la base de donnadas de la campanha Aprenem l’occitan. Esitetz pas a nos assabentar de las nòvas de vòstre cèrcle local pel corrièl comunicacion@ieo-oc.org

n°142 — 5

n°142 — 6

ACTUALITATS

Lo 26 d'avost, en ocasion de l'Umbria Folk Festival d'Orvieto, la minorança occitana – rapresentaa per l’ocasion da Fredo Valla, Ser-gio Berardo, lhi Gai Saber, Ines Cavalcanti per Chambra d’òc, Ro-sella Pellerino per Espaci Occitan – es estaa protagonista d'una direc-ta radiofònica sus Rai Isoradio (nacionala) de 6 oras, tota dediaa a l'istòria, la lenga e la musica d'òc.

Gracias a la disponibilitat del director del canal radiofònic Aldo Papa, apassionat cultor del mond occitan, tota l’Italia a porgut co-neisser mielh, a travers aquesta “taula rotonda” radio, la nòstra lenga e cultura, decò gracias a las musicas de diferents grops qu’an entervalat las conversacions en estudi. Decò la cusina es estaa

protagonista, emè la folkcena rea-lizaa dal cusinier Edo Loira d’Elva; son pas mancaas lhi colegament telefònics emè las valadas (Esteve Martini, Dominique Boschero), au-tras minoranças o lhi amìs de La Gardia, ni las danças, emè lhi se-minaris de Beatrice Pignolo e l’exi-bicion en costum del grop Escarton.

La jornaa es finia emè lo festós concert di Gai Saber, enserits ent-

’un cartelon de grands noms que se son exibits dal 21 al 26 per lo fes-tival, coma l’Orchestraccia de Go-ran Bregovich, Ambrogio Spara-gna, Pepe Barra e la Nuova Com-pagnia di Canto Popolare, Fran-cesco de Gregori. Lo grand numre de messatges, mail e contactes Fa-cebook e Twitter recebuts da Iso-radio es estat la manifestacion de l’apreciament e de l’enterés que la nòstra cultura tròba en tota Italia, e de la quantitat d’occitans espan-teats en la penisola.

Totas las registracions d’aquela jornaa se pòlon escotar e consultar en la mediateca d’Espaci Occitan a Draonier.

Rosella Pellerino

Jornaa occitana a Orvieto

Uc e lhi trobadors piemontés Es estaa presen-taa a octobre e no-vembre la mòstra Uc de Saint Circ e i tro-vatori piemontesi, pariaa al Musèu Sòn de Lenga d’Espaci Occitan a Draonier.

Trobador del Carcin, actiu entre 1217 e 1253, Uc es

estat un di mai importants poetas de lenga d’òc presents en Italia en la premiera meitat del XIII sècle. Après aver virat per divèrsas corts d’Europa, se ferma a Trevìs a la cort d’Alberic da Roman, ente de-ven un de lhi autors de la sistema-tizacion e divulgacion de la poesia cortesa en lenga d’òc, encrivent ben de vidas, biografias di troba-dors, e esquasi segurament reali-zant lo premier libre de gramatica d’una lenga vulgara: lo donat pro-ensal. Uc a de contacts decò emè lo Piemont, fasent de tensos emè Peire Guilhem de Luserna e Nicolet de Turin.

La seccion sus Uc de Saint Circ, curaa dai medievalistas Amedeo Gheller, Moira Pegoraro e Matteo Scolaro de l’Universitat de Padova, es jà estaa presen-taa a Noale (Venecia) ental junh dal 2011; la part de-diaa a las corts del Piemont e ai trobadors vivuts aicì en-tal XIII sècle ensito es inedita, e es estaa curaa da Rosella Pellerino.

La visita ai documents e a las installacions a agut una introducion – conferença ten-gua dai curators sus la poe-sia en Veneto e en Piemont ental XIII sècle, seguida dal concert Chansonete et Jo-glars, Musicas dai cantons de la societat medievala, chan-çons e poesias de joglars occitans del XIII secle, di Li-lium Lyra, triu vocal e instru-mental de Caralh.

La mòstra es disponibla decò per èsser “exportaa”

fòra Italia, contactant l’Espaci Oc-citan de Draonier.

Rosella Pellerino

n°142 — 7

ACTUALITATS

Per lo 2012-2013 Espaci Occi-tan propon, al costat de cinq cors de lenga occitana en preséncia o en linha, de seradas culturalas e activitats praticas liaas ai sabers tradicionals del territòri: aquesti lhi cors en partença.

Lhi sants gardians del temps. Nòtas de Folklor meteorològic al-

pin, emè lo Professor Fulvio Romano, collaborator de La Stampa e Ousitanio vivo. La cusina occitana. Cors istòric teòric sus la cucina occitana: tradicions, costumas e curiosi-tats. Ensenhaires Elma Sche-na e Adriano Ravera, escri-vaires, experts de cucina, qu’an ganhat lo Premi Ban-carella de la Cucina. Pol-hentas emè Ombretta Audi-sio Collino, experta de mer-

lets e trinas d’l’auta val Varacha, cors de realizacion de polhentas. Per la duraa del cors la magistra butarè a disposicion de lhi inscrichs cuissinet e fusets. Danças occita-nas emè Daniela Mandrile, istòrica magistra de danças tradicionalas, cors de diferents livèls e seminaris su bals especials, per grands e

mainaas. La baudeta emè Paolo Marchetto, baudetaire de Torretas de Chasteldelfin en Val Varacha: lecions praticas per emprener a sonar la baudeta, la clòca ado-braa per marcar lhi moments de festa en las valadas.

Tuchi lhi cors se passarèn en la nòva estructura de l’Institut d’Estu-dis d’Espaci Occitan, dapè al Mu-sèu Sòn de Lenga. A la fin di cors serè donat un certificat de parteci-pacion. Per informacions, costs e datas Espaci Occitan, Tel.0171.904075, segreteria@espaci-occitan.org, www.espaci-occitan.org.

Rosella Pellerino

Emprener la cultura d’òc

Abò la sistemacion di cartèls en 55 ruaas autas de Draonier la Comunitat Montana Vals Grana e Maira a completat lo projèct d’la toponomasti-ca occitana qu’en lhi darriers ans a enteressat tota la Val Maira. L’en-tervent promovut da la Comunitat Montana e financiat da la Presiden-ça del Conselh di Minis-tres per la Lei 482/99, a vist l’adesion de la Co-muna de Draonier abò la sistemacion di cartèls bi-lengas en las ruaas di valons de Mosquieras, Plossasc, Olivenc e Techs. Coma totats las autras comunas de la Val Maira, da Cartinhan a Acelh, a chasque ruaa correspond un cartèl que pre-senta lo nom original del pòst, da-pè a n’aquel italian, l’indicacion sus l’autessa e una pichòta etimolo-gia del topònim occitan (esclentas per pòsts coma Comba, Celeta o

Chastelar, pus originalas o dròlas per Fogirós o Sartorin). Mancon pas curiositats e informacions istòri-cas, ricavaas da libres o da la tes-timoniança directa de lhi abitants, que conton coma lhi pòsts qu’en-cuei sovent son abandonats ental passat sien estats protagonistas de fachs de guerra (Pralets), o d’la vita sociala e econòmica (Molin,

Mosquieras). Al tra-balh, realizat sal ter-ritòri de Draonier en granda part da Ro-sella Pellerino, lin-guísta e consulenta scientifica d’Espaci Occitan, an contribuit lhi senhors Nazareno Ghio, Giovanni Po-mero, Adolfo Ramon-da e Pasqualino Ghio. Lhi cartèls, cen-tenas en tota la va-lada, son un sistema per far coneisser l’is-tòria locala, lhi micro-aveniments d’una

comunitat, un fil rouge entre ruaas e brics per apassionar lhi escursio-nistas e lhi visitators a las questions anticas o recentas qu’en lhi secles an vist protagonistas pòsts e òmes d’la Val Maira.

Rosella Pellerino

Toponomastica d’òc en Val Maira

n°142 — 8

L’edicion a totjorn fach partida daus pretzfachs de l’IEO. Publiar en occitan, coma publiar sus l’occitan, es indispensable per l’existéncia d’un cultura occitana viva. Maugrat las dificultats financieras que meneren questa annada au licenciament de la còla salariala d’IDECO, l’edicion occitana demòra una prioritat per l’IEO. Una restructuracion de l’edicion era alaidonc necessària poder contunhar quela activitat.

Un equilibri entre politica volontarista e realitat economica

Ben segur, la politica editoriala de l’IEO deu pas èsser dictada per la recercha dau profiech financier. Pasmens, l’edicion, quitament l’edicion occitana, es una activitat economica e deu trobar son e qu i l i b r i f i n a n c i e r e n t r e l’autofinançament per las ventas, l’implicacion benevòla, e las ajudas publicas que, mai si son indispensablas, son pas pro per assegurar l’essenciau de quel equilibri.

Un trabalh d’estructuracion e un plan d’edicion per 2013

La reorganizacion de l’edicion s’es endralhada dempuei queste estiu alentorn dau benevolat, jos la coordinacion d’un membre dau bureu, Esteve Ros, en liam emb la còla de l’IEO e son director Laurenç Gosset per la gestion tecnica. Un estat dau luòc fuguet fach, qu’a permetut de bastir un plan d’edicion per l’annada 2013, dins la continuitat de la politica editoriala de l’IEO : literatura o c c i t a n a c o n te m po ran è ia , literatura per la joinessa, obratges sus la realitat occitana istorica e actuala e l’analisi que se’n pòt far, sens comptar los obratges pedagogics.

Entau, es previst d’editar en 2013 una diezena de titols : una plega de la colleccion A Tots au primtemps ; daus libres dins doàs colleccions a destinacion de la joinessa, Mainatj’òc per los mau pitits, e Joven’òc per los mai

grands ; dos libres en francés sus la cultura occitana ; dos diccionaris plan esperats, una novela edicion, emendada e aumentada, dau diccionari Tot en un de J-C. Serras prumier, puei los dos darriers tòmes dau diccionari francés-occitan de C. Rapin.

Los enjuecs a venir

La reorganizacion aguet per prumiera tòca d’assegurar l’activitat editoriala per l’annada 2013. Queu trabalh se deu contunhar per donar una basa mai solida a l’edicion dins l’IEO. Los en juecs son d’autant mai importants que la revolucion numerica comença de tocar l’edicion, e que sas consequéncias sus l’economia dau libre son larjament inconegudas. Per l’edicion occitana, quo es una risca mas maitot una chança, mas que nos impausa d’èsser imaginatius e reactius sus una evolucion a venir onte lo libre occitan deu èsser present.

L’edicion a l’IEO : una realitat istorica, un enjuec per l’avenidor

PROJÈCTES

Novèl site dedicat a IEO edicions e a IEO difusion. De consultar sus l’adreiça ideco-dif.com

n°142 — 9

La respelida del site d’IDECO

Après ua barradura de quasi 6 mes (au bèth miei de julh), lo navèth site dedicat a la difusion deus libes occitans qu’ei en linha. Que’s pòt trapar a l’adreça costumèra, www.ideco-dif.com. Çò de navèth, que perpausam a l’ensemble deus editors de libes en occitan o sus la lenga e la cultura occitanas, qu’es la mesa en abans deus editors e non pas deus titols o deus libes. Solide, ua recerca per titol o autor qu’ei tostemps possible, mes es tanben possible de se passejar dens las colleccions deus uns e deus autes en foncion de las soas envejas.

Dens un purmèr temps, que son subretot los libes de las colleccions d’IEO Edicions que seràn disponibles entà la venta en linha. Au fur e a mesura deu reviscol deu foncionament de l’estructura, que damòra peu moment basada a

Puèglaurenç, los editors que volerén estar difusats per IEO Difusion que seràn presentats en detalh mercés au site. Totun, d’aubuns que seràn tanben presentats tà véner l’estòc de libes presents dens los locaus de l’associacion e que l’apartienen. L’objectiu qu’es, chic a chic, de tornar bastir IEO Difusion com un punt centrau de la difusion deu libe de cap au public, com aus p ro fe s s i onau s , ua m i s s i on conf i rmada peus Conselhs d’administracion, ua reaccion positiva en fasa dab la demanda deus aderents com deu public larg, en recerca de creacions literaras en occitan. Solide, lo foncionament ne serà pas, lhèu, a la hautor de çò qu’estó, dens un purmèr temps, deu temps de Robert Marty. Mes la còla salariada de l’IEO, mercès a l’ajuda de benevòles, que s’implicarà tà mantiéner aquesta activitat au servici deus objectius

de l’associacion.

Lo site navèth, qu’es purmèr un site bilingüe, que la lenga i serà tostemps presenta quitament entà un usatge en francés ta’u monde (parents , responsables de bibliotecas,…) que ne la parlan pas. Que permet de balhar informacions suus autors, extrèits de libes, resumits, quatau de cobèrta… en mei de las informacions que hèn necèra, de costuma, tà ua comanda a distància. Solide, que prenerà drin de temps tà arribar a aver un contengut omogenèu e sancèr, mes, dab l’ajuda de tots, que deu estar ua escaduda.

Estève Ros ; Laurenç Gòsset

PROJÈCTES

Aquí un exemple de ficha bibliografica que se pòt trapar sul site d’IDECO

n°142 — 10

Qu’ei lo títol d’un navèth projècte europenc de qui mian sèt associacions de tres país. Aquera campanha qu’a per tòca : (i) hicar en comun la loa metodologia de collecta de materiaus culturaus auprès deus abitants, (ii) hèr un gran nombre d’enquèstas de te-rrenh e, (iii) difusar los resultats obtenguts. L o s p a r t e n a r i s d’aqueths projècte que son : No-sauts de Bigòrra-IEO 65 ; Eth os-tau comengés ; Numericulture-Gascogne ; Bambun, Itàlia ; La leggere, Itàlia ; Lem-Italia, Itàlia ; Binaural-Nodar, Portugal. Las zònas de trabalh que son centra-das suus territòris de montanhas : Hauta Garona, Hautas Pireneas e Arièja, en França ; Abruces, Tos-cana e Polha en Itàlia ; lo territòri de Braga-Pòrto au Portugal. L’objectif a posteriori qu’ei de re-cuélher e difusar auprès d'un large public los elements caracteristics deus patrimònis immateriaus d’aqueras zònas de montanhas.

Que prevegem duas etapas : (i) 2012 : mesa au punt metodologica + formacion + escantilhs de tra-balhs de terrenh ; (ii) enquèstas auprès deus abitants + redaccion d’articles + difusion deus 1ers re-sultats per internet e restitucions publicas. Après un trabalh de me-sa en hialat e de formacion que s’agirà de materializar los pa-

trimònis immate-riaus d’aquestas zònas notadament a t r a v e r s l ’ i n v e s t i g a c i o n (enquèstas enregis-tradas e filmadas), l a r e d a c c i o n d’articles de hons, e l'animacion d'un site internet.

Lo programa que durarà 20 mes, entre lo 1èr mai 2012 e lo 31

decembre 2013, e qu’a com bud-get globau 400.000 euros. Lo plan d’accions que’s consisteish en quate etapas :

1a) Creacion d’un hialat en partir de l’existent. Rencontres de tra-balh in situ diguens las zònas de trabalhs de cada partenari entà familiarisar-se aus sués camps d’accions, tipes de descripcions, analisas, tipes e mejans de difu-sion.

1b) Mesa au punt d’ua metodolo-gia de trabalh : partir de las nos-tas experienças respectivas di-guens lo but de redactar un pro-tocòle d’enquèstas. Que s’agirà de hicar en plaça ua apròcha pluri-disciplinaria notadament diguens los domanis seguents : linguistica (toponimia, morfologia verbau, sintaxa, locucions), antropologia (coneishença de l’òmi, relacion dab lo son mieilòc, variacions), etnomu-sicologia (creacion, instruments, musica e dansas).

2) Realizacion de 790 collectas auprès deus abitants.

3) Redaccion d’articles, expleita-cion de las enquèstas e mesa en linha deus resultats descriptius deus trabalhs diguens un site inter-net a crear.

4) Gestion et coordinacion deu projècte.

Qu’ei diguens aqueth cadre que’s debanèn las Rencontras Pire-neas deu 25 de junh au 2 de julhet 2012. Los partenaris que’s son arretrobats purmèr en Bigòrra dont an podut hèr uns desbats, presentacions de trabalhs, confron-tacions e escambis de metòdes. Qu’avem plan pagerat a quin punt las problematicas que son sem-blantas en Italia, en Portugau o ací. En nos unir que poderam por-tar quauques responsas de metò-de e avançar suu terrenh de la coneishença de las culturas vivas o ancestraus deus nostes territòris.

Aqueras rencontras estón tan-ben lo parat d’associar dab un gran interèst lo Parc Nacionau de las Pireneas ad aquera reflexion : coma prénguer en compte e difu-sar las especificitats culturaus e linguisticas deus territòris ?

Los dusau volet d’aqueras ren-contras qu’èra dedicat a la difu-sion. Los partenaris qu’estón convi-dats a assistar a un concèrt deu grope ròck-gascon Papà Gahús a Aureilhan. L’escagença avèva volut tanben que’s hàcian las Rencontras au moment de la serada mensuau de cantèra au Celtic a Tarba. Tà coroar lo tot los participants qu’estón arcuelhuts en Barossa e Comenge per Eth ostau comengés au parat de duas restitucions pu-blicas e desbats a Sarp e a Arbon.

Las Rencontras a vénguer qu’auràn lòc en Italia, deguens las Abruces, e entremei Roma e Napòli. Que serà lo parat d’adoptar la medologia de la co-llecta e de definir sus quin eishs especifics de recerca que trabal-heram l’an a vénguer.

Se la desmarcha vos interessa, se’n voletz saber mes que nos po-detz contactar : ieo65@ieo-oc.org

Fabrici Bernissan

Tramontana au Parc nacionau de las Pireneas a Tarba

Nosauts de Bigòrra per la Tramontana

SECCIONS

A Estrasborg

A las termièras entre la lenga d'Oil e la lenga alemanda, un còp per mes, ua sesilha de tres dias de tribalh que

ved deputats d'Europa sancèr viéner au Parlament Europèu tà discutir e validar lo tribalh en comission iniciat a

Brussèlas. Lo dijaus, qu'ei lo dia de las votacions. Qu'ei tanben lo "dia de la paga", enta'us euro-deputats que

deven justificar de la lor preséncia e accion politica en favor deus europèus. Los eurodeputats que son tanben

organizats en enter-grops, en foncion de tematicas especificas que'us agrada, quina que sia la lor color politica.

L'entergrop entà las minoritats tradicionaus, las lengas e las comunautats nacionaus qu'organizè au mes de junh

passat, ua sesilha dedicada, en seguida de l'eleccion de Francés Hollande, a la revendicacions deu Collectiu deu

31 de març, aqueste movement associatiu enter-regionau qu’amassa los diferents moviments qui desfileron per

carrèras, com la Coordinacion per la Lenga occitana, a Tolosa.

A l'iniciativa de Catarina Grèze, elegida de l'euro-region Sud Oest, originari deu Lauraguès, l'entergrop qu'or-

ganize lo 22 de noveme ua sesilha dedicada a la lenga occitana. Pòrta-paraulas de movements associatius e

politics qu'eràn convidats tà escambiar dab los euro-deputats de la situacion de l'occitan. C. Grèze que tribalha

sus l’inegalitat de tractament deus ciutadans entre los diferents Estats de l’UE : per exemple, qu’es possible,

entà ua estatjant de Catalonha, d’escriver en occitan a l’UE (aus frais de Madrid), pr’amor la soa letra que serà

arrevirada dens ua lenga oficiau de l’UE. Mes non es pas lo cas entà un ciutadan francés : que seré donc a Fran-

ça d’ac demandar un tau procediment entà las soas lengas.

Solide, la question de l’occitan en çò de l’entergrop qu’estó pausada com ua question transnacionau. Tanben,

lo ròtle deu CIRDOC com pòle associat a la Biblioteca Nacionau de França que permet de desvolopar la vision

patrimoniau de l’occitan. Mes totun, los eurodeputats presents qu’eran en demanda d’accions e de perpausicions

entà har avançar la question occitana, e donc, la question de la reconeishança vertadèr per França de la soa

diversitat lingüistica. Fragilitat juridica de la situacion actuau, abséncia de sostien financèr vertadèr e duradis,

qu’estón mots sovent entenuts dens la boca deus entervenents. Aquesta sesilha que s’acabè dab l’anoncia d’ua

iniciativa entà un rapòrt sus la desapareishuda de las lengas per la Comission cultura deu parlament europèu.

Qu’esperam de saber çò que, au-delà deu constat, ne serà las seguidas. Mes qu’ei lo dusau co-president, Csaba

Tabatji, que rebrembè aus sons colegas presents lo comportament vergonhós de França ; qu’insistè totun, sus la

necessitat que i agi ua vertadèra accion de la societat concernida, per la lenga occitana, de la societat occitana

donc, entà la transmission de la lenga qui, atau, poderé acompanhar e sostièner las demandas politicas.

La velha, a l'iniciativa de Francés Alfonsi, elegit dens l'euro-region Sud Est, ua amassada informau que recam-

pè representants associatius de Provença Aups Còsta d'Azur. Lo director de l'IEO, Laurenç Gosset, que i represen-

tè l'IEO-CREO Provença. Antonia Luciani, conselhèra politica enta'us 7 euro-deputats de l'Aliança Libra Europèa

en çò deu Grop Verd/ALE, que presentè lo tribalh intèrne realizat entà la presa en compte, au nivèu de las aju-

das, de la question de las lengas minorizadas. Que cau saber que l'Union Europèa n'a pas qu'ua competéncia de

sostien aus Estats que ne son membres per la question culturau. Abans 2001, que i avó fòrça sostien entà las

lengas ditas regionalas mes a partir de 2001, cad Estat que guardè la soa competéncia culturau, au maugrat que

la diversitat e sia ua valor importanta de l'Union Europèa. Deishar los Estats préner en man la question e la des-

tinada de las questions de lengas, qu'ei, segon Alfonsi "deishar lo nenè au pedofil", tà utilizar un imatge a pré-

ner au dusau grad. Dab l'arrivada deu movement eurosceptic, que demanda las justificacions de la moneda des-

pensada per l'UE, fòrça proceduras qu'eston hicadas en plaça tà limitar las politicas europèas, entre 2000 e

2007, puish entre 2007 e 2013. L'arrefus d’acordar a d’editors bretons la capacitat d'arrevirar dens la lor lenga

l'autor anglés Shakespeare que deishè traças en çò deu Parlament Europèu. E uei, ua membra de la comission

que hasó ua demanda entà que los programes ligats a las lengas regionaus estossin mei aisidament ajudats

dens lo cadre de la futura programacion 2014-2020. Solide, que depen deu budget finau que serà acordat peus

Estats a l'UE, pr'amor la Cultura que serà purmèr impactada per aquesta causida. Actuaument, las mielhors prati-

cas europèas de cap a lengas minorizadas que son las de la Finlanda, dab los Sâmis. Mes la França que contunha

d'agir entà esvitar aquesta competéncia e sia transmesa a l'UE, pr'amor de la plan coneguda excepcion culturau

francesa, coma, d'alhors, tà l'energia, pr'amor de la question deu nucleari. L'UE, e los parlamentaris europèus, tà

poder influençar los Estats dens aqueste domeni, que deveré donc justificar d’un risc entà la securitat…

Ne podem pas diser se aquesta purmèra introduccion de la question occitana au Parlament que permeterà do-

man, d’iniciar cambiaments importants entà França. Totun, los contactes que son pres, e l’IEO que demandarà

regularament aus eurò-deputats un compte rendut sus l’activitat e las iniciativas presas au Parlament Europèu.

dorsièr n°142 - 1

L’occitan al centre del debat politic Parla

ment e

uro

pèu

A Bordèu

Au parat de l’Amassada regionau organizada augan au Conselh generau de Gironda, en çò de la consel-

hèra generau Isabèla Dexpert, lo David Grosclaude que presentè, au nom de las regions Aquitània e Mièg-

jorn-Pirenèus, lo purmèr projècte d’Ofici Public per la Lenga Occitana (OPLO). L’originalitat ne serà pas la

marca de fabrica d’aqueste utís, qu’ei bastit suus modèles bretons e bascs, quitament se lo son fonciona-

ment que deveré préner en compte la crisi com l’estructuracion actau deu malhum associatiu. Mei d’un

còp, lo conselher regionau qu’insisti sus l’implicacion que hè necèra de las associacions (ua fòrça) entà

que l’OPLO sii ua escaduda. Los representants associatius presents n’avom pas, totun, l’escasença de dis-

cutir ua presentacion seriosa mes prudenta de çò que deveré estar aqueste utis pensat per las regions,

que cerca a integrar l’Estat com partenari incortonable. Qu’ei ua demanda, que pensam e serà entenuda,

que las associacions siin tostemps en capacitat de criticar la politica en plaça, com de perpausar projèc-

tes navèths. Aquesta presentacion n’èra pas lo punt finau a un esquèma de validacion que debutè tres

setmanas abans dab vistalhas de mei d’ua collectivitat de la region Aquitània (los Conselhs generaus, vi-

las e comunautats d’aglomeracions de Bordèu, Datz, lo Mont, Marmanda, Brageirac, Peiriguèrs, etc…); au

contre, ne seré pas que la debuta.

Lo projècte que sembla au de l’IEO, e que concerneish l’augmentacion importanta deu nombre de locu-

tors entà ua recuperacion de la lenga. Lo còr de cibla assumit d’aquesta politica que serà la joenessa.

Duas missions entà l’OPLO : participar a la concepcion e definicion de la politica linguistica e mobilizar

los mejans financèrs tà menar las accions retengudas. A la question pausada de la presa en compte de

mei d’ua activitat culturau, qu’es a diser au-delà de la lenga occitana, com lo teatre, la musica, … los

genitors de l’OPLO que pensan transversalitat : la question deu teatre occitan ne pòt pas estar diferenta

de la deu teatre, la musica occitana de la musica, l’edicion occitana de l’edicion… que i aurà discutidas,

solide !

Los partenaris deu Gropament d’Interès Public que seràn purmèr las regions concernidas mei l’Estat,

puish que i aurà acòrds tà har entrar los partenaris com los departaments, las comuna, las comunautats

d’aglomeracion, els. Entà préner decision, que i aurà ua ponderacion de las votz en foncion de l’apòrt

financèr… e l’unanimitat que seré la règla tà adoptar las decisions estrategicas, com lo budget e lo pro-

grame d’activitats.

Los axes d’intervencion que son donc i) la transmission de la lenga (desvolopament de l’ensenhament

de l’occitan e en occitan deus cors enta’us adultes e de la formacions, que concerneishen tots dus l’IEO),

ii) la question deu desvolopament de las ninoèras (n’avèm pas que Pimponet en Bearn), la socializacion

de la lenga (dens la vita publica e sociau, dens los mèdias), entà que sii mei vededèra, mes escotadèra,

mei presenta e iv) ua foncion supòrt de la politica lingüistica. Ua causa interessanta, ne calerà verificar

lo foncionament, qu’es l’abséncia de sieti sociau dedicat, que i aurà sietis sociaus dens las capitalas re-

gionalas membres de l’OPLO. La fin de la concertacion qu’ei prevista en decembre, e que serà seguida

dab ua votacion tà la creacion deu GIP OPLO l’an que ven.

L’amassada d’Aquitània qu’èra un moment deus bons tà recampar las associacions e las collectivitats

concernidas per la lenga occitana. Totun, aici com dens d’autas regions, l’exercici que sembla de mei en

mei complicat de non pas balhar

l’impression d’assistir a ua cram-

ba d’enregistrament de las deci-

sions e accions passadas. De la

medeisha faiçon que l’IEO que’s

deu de verificar de damorar au

contacte dab la soa basa asso-

ciativa, lhèu un enjòc a brac

temps entà las Amassadas (que

seràn lhèu inutila un còp l’OPLO

efectiu) que serà de damorar un

espaci d’escambis e de perpausi-

cions entre los actors, entà esvi-

tar de vader ua pèça de teatre

que los participants ne coneis-

hen la fin abans d’i assistir.

Am

ass

ada -

Conse

lh d

e d

esv

olo

pam

ent

per

la l

enga o

ccit

ana e

n A

quit

ània

dorsièr n°142 - 2 Presentacion de l’Ofici Public de la Lenga Occitana © La Setmana

A Pau

A la seguida de l’Amassada, l’IEO (Pèire Brechet, Ana-Maria Poggio, Estèfe Ros e Laurenç Gòsset) que participè

a la 22au edicions deus encontres interregionaus. Après ua sesilha, au mes de genièr passat, dedicada aus mè-

dias, que’s debanè en Martinica, qu’èran Occitània e Bascoat qui, amassa, organizèn 2 dias d’encontres e d’es-

cambis, entre Bordèu, capitala regionau, Baiona e Pau (sieti deu Conselh Generau deus Pirenèus Atlantics). Mer-

cés aus encontres, que l’IEO n’ei membre fondator, la nosta associacion que basteish ligams dab representants

culturaus e associatius de la metropoli com de las islas (ex DOM-TOM). Organizada augan per l’IEO Aquitània e lo

son director Olivier Sirgue, los encontres que permetèn un còp de mei de mielher compréner las politicas de so-

cializacion desvolopadas entà las lengas ditas regionaus e d’afinar l’estrategia comuna de cap a ua melhora re-

coneishança per França, de sa diversitat linguistica istorica.

Ne tornaram pas aicí sus l’ensemble de las presentacions hèitas pendant las diferentas sesilhas de tribalh or-

ganizadas. Com un resson a la presentacion de l’OPLO, que son l’OPL Bretona e Kevre Breizh qu’avèn lo mei d’in-

terès entà ço que se poderé bastir per Occitània. A la debuta associativa, OPLB qu’ei ara reconegut com un utis

tà la politica publica bretona (desempuish 2010), que permet de desvolopar classas bilingüas com imersivas. En

2012, suus 5 departaments de l’espaci breton, que i avó 14 obèrturas de classas (chifra a comparar dab la reali-

tat occitana). Que son 23 agents que tribalhan a temps plen, a costat deu demiei associatiu, que pòt ocupar

locaus deishats a la lor dispausicion tà menar accions de terrenh. Kevre Breizh que’s pausa questions sus la

question de la lenga en 2012 : parlar breton uei, qu’es diferent que 30 ans fa ? Pendent aqueste periòde, l’es-

piar deus bretons sus la lor lenga que cambiè : l’identitat qu’ei vaduda positiva, lo sostien politic mei impor-

tant. Mes, e qu’es de notar, que i a tanben ua lassituda revendicativa. Que cau tanben responer aus que volen

desvolopar lo bilinguisme, mes un bilinguisme francés/anglés. Que i a estudis reaus a har (a mesurar), com la

vision de la lenga qu’an lo monde e lo son usatge vertadèr, e analisi deu remplaçament de la familha per l’esco-

la entà la transmission de la lenga. Enfin, quan se parla de Bretanha, que se parla deu Breton com deu Gallo ;

d’ua situacion pro aisida a compréner entre las duas lengas, dens ua societat en moviment, l’asseparacion qu’ei

de mensh en mensh ua realitat e que se pòt pausar, uei la question de la pertinéncia territoriau de l’ensenha-

ment d’ua lenga rapòrt a l’aute dens aqueste espaci, que damora de Bretanha. Que son questions a las quaus e

devem tanben responer pro lèu a l’IEO.

La realitat deus navèths raports possibles tanben entre l’Estat, las collectivitats, e las reivendicacions deus

actors culturaus, tà la presa en compte de navèths poders tà la mesa en òbra de politicas vertadèras entà las

lengas ditas regionaus, qu’ei tanben la fusion, en Alsacia, deus dus Conselh generau dab la region, prevista

après referendum en 2013. La perpausicion que serà hèita aus alsacians d’aver lo bilinguisme, entà que ne sia

pas deishat a l’unica Educacion Nacionau. Aquesta posicion deus alsacians que parteish deu constat de l’aban-

don progressiu per l’Estat de la soa politica en favor de l’Alsacian, e deu recuol de l’ensenhament d’aqueste dia-

lècte aleman. Las consequéncias ne son ua baisha de las exportacions de cap a l’Alemanha, com de l’augmenta-

cion deu caumatge. Estossi la politica pensada mercés a la convencion quadri-partida (Estat, region e CGs) ua

escaduda, que i auré avut l’obèrtura de 50 postes cada annada entre 2007 e 2013 (que n’i a avut 8 en 2012).

Segon los representants alsacians, l’Educacion Nacionau que seré responsable de la situacion, pr’amor rasons

corporatistas, ideologicas, quitament un anti-germanisme primari e difus !

Mes las problematics que son hòrt diferentas per mei d'ua lenga suu continent, au regars de las discutidas a la

Reunion, en Guiana, o a la Martinica sus la situacion deus creòles (causida de la lenga, ierarquia entre las len-

gas, normalizacion ortografica, invencion de mots navèths, raprochament o aluenhament de cap au francés...).

E tostemps aqueste constat: actuaument, la poblacion ne sembla pas considerar la lenga e seré en dangèr, mes

la realitat de la practica com la ierarquia entre las lengas (lo tribalh, los mèdias,...) que hican en dangèr las

lengas d'otre-mar; ua presa de consciéncia que hè necèra, lèu, e las lengas de la metropòli que son un exemple,

a maugrat d'eths, de çò que se pòt passar dab los creòles a brac tèrme.

A Pau, au Parlament de Navarre, qu'estó lo president deu conselh general, Georges Labazée, secondat de Cole-

ta Laplechèra, encargada de mission tà l'occitan dens lo Bearn, qu'arculhè lo president Yvon Bissol e los repre-

sentants deus encontres, a la seguida, la velha, d'ua pausa dens lo bascoat vesin. Qu'estó lo parat, enta'u presi-

dent deu CG, de brembar lo ròtle de son omolog senator, lo president Bel, entà la mesa en pratica de las pro-

messas electoraus deu President Hollande "dens los quatre cantons d'Occitània" !

Au nivèu deu CG, qu'ei possible d'aver accions de sensibilizacion de cap aus salariats entà apréner e practicar

l'occitan o lo basc. A la seguida, lo president de l'OPL basc, Frantxua Maitia, que brembè la dificultat de convin-

cer la CAF tà bastir ua politica de sostien au desvolopament de ninoèras costat occitan.

Aquesta matiada de tribalh qu'èra dedicada a la presentacion de las accions significati-

vas entà l'occitan sus l'ensemble deu territòri, après la presentacion deu tribalh de l'IEO

Aquitania entà l'estructuracion deus cors enta'us adultes lo divés. Quauques exemples tà

illustrar las discutidas: l'InOc que detalhe las accions deus sons tres pòles de competén-

dorsièr n°142 - 3

Resco

ntre

s inte

rregio

nals 2

012 d

e la

s lengas e

cultu

ras

cias en Aquitània (dab un budget de 450 000 €), Pimponet, la grèpia bearnesa, tornè brembar au monde las difi-

cultats entà vadèr, quitament dens ua vath perduda deu Bearn (entà las personas eventuaument interessadas, que son

en recèrca d'espectacles entà los mainats qu'an mensh de tres ans).

Suu modèle breton "quêteurs de mémoires", l'Ostau bearnès qu’expliquè las soas accions tà har encontrar monde

qu'an la lenga mairau e mainats e joens bearnés. Pèire Brechet, president de l'IEO, que presentè lo site dedicat a la

toponimia (bdtopoc.org), que se poderà tanben consultar a partir deu site en linha deu Congrès per l'occitan. Qu'insis-

tè sus la mesa en plaça progressiva de la Comission Toponimica Occitana, experts missionats tà assegurar ua omoge-

neitat deus toponims causits sus l'ensemble de l'espaci. Lo ròtle de l'IEO que serà d'amassar l'ensemble de las informa-

cions collectadas, en tot partir deus toponims tà arribar, au cap de quauques annadas, aus microtoponims; que serà

donc un tribalh de gestion de la produccion, e non de la produccion era-medeisha. Lo labèl Òc per l'occitan, dens la

soa version dedicada a la mesa en abans de l'economia, qu'estó presentat per Laurenç Gosset, director de l'IEO.

Enfin, qu'ei sus ua mocion, votada a l'unanimitat deus membres de l'associacion presents, que s'acabè aquestes

22aus encontres. Qu'estó entà mei d'un participant, l'escasença de jos-linhar lo tribalh efectuat en çò de las diferentas

"regions" desempuish lo debut, com, enta l'occitan, l'ensemble de las accions de socializacion ara en plaça.

A Genèva

ELEN (la Ret Europèa per l’Egalitat de las Lengas) e sos representants lai saguèron presents a diferents nivèls

amb Davyth Hicks per ELEN-EUROPA, Tangi Louarn de Kevre Breizh, Alexis Quentin de l’Institut d’Estudis Occi-

tans e Pau Bilbao de Konstseilua pel País Basco, per ELEN-FRANÇA.

D’en primeir lo "Minorities Forum" de l’ONU se tenguèt del 27 al 28 de novembre al palais de las Nacions Uni-

das de Geneva en Soïssa. Sa tòca es de melhorar per un seguit annadièr las practicas e la legislacion dels Estats

e dels governs segon los principis de la Declaracion Universala suls Drechs de las Personas qu’apertènon a de

minoritats. D’aquel costat França dempuèi lo darreir rappòrt de l’experta independenta Dòna Mac Dougall en

2008 faguèt pas brica de progresses, ço diguèron los representants d’ELEN davant totes las missions permanen-

tas dels Estats, las ONG, los representants de la societat civila e los experts independants. França, en ratificar

pas la Carta europèa de las lengas regionalas e minoritarias, al contrari de la majoritat dels païses europèus,

daissa sas minoritats linguisticas dins un non-drech que permet pas de finançar amb d’argent public d’escòlas

occitanas, de desvolopar los mèdia en òc e d’aver una usança normala de l’occitan dins la vida publica, tant co-

ma totas las autras lengas del territòri francès. Tot aquò qu’es enebit de lònga per mor de tribunaus se refèron a

l’article 2 de la constitucion que fa del francès la soleta lenga de la Republica, çò qu’es en fach una discrimina-

cion estructurala ancorada dins las mentalitats e las instituticions francesas. Tot aquò los representants que

seguèron a l‘ONU o sabon pas totjorn e es per aquò que ELEN o es vengut dire.

De mai, la jornada del 29 de novembre saguèt consacrada a una sesilha oficiala de la pre-session de l’"Exami

Periodic Universau" que França dèu passar en 2013 davant totes los Estats. Aquel mecanisme de l’ONU permet

d’examinar se cadun dels 193 estats-membres de las Nacions Unidas respecta sas obligacions e engatjaments en

matèria de Drechs de l’Òme. Aqueste jorn i aviá sonca de las ONG que presentèron lor criticas e recomandacions

a la França davant las missions permanentas dels Estats a l’ONU. Aquela escasença arriba totes los quatre ans.

ELEN-FRANÇA amb Tangui Louarn per Kevre Breizh e Alexis Quentin per l’IEO poguèt un còp de mai, presentar lo

mème tablèu de la situacion en França tant coma al "Minority Forum" puei aconselhèt de recomandacions a la

França. Es a dire que maldespièch las recomandacions passadas faitas pels Estats membres, Austria, Canadà,

India, Russia, Egipta, podem afortir que França faguèt pas res mai dins sa legislacion per aparar melhor las len-

gas minoritarias e reconéisser los drechs de lors locutors. ELEN e l’IEO son totjorn a esperar una modificacion de

la Constitucion puei una ratificacion de la Carta europèa de la lengas regionalas e minoritaris mai una lei-

quadra que puèscha aparar e desvolopar las nòstras lengas sul territòri de la Republica. ELEN espera que lo Pre-

sident de la Republica François Hollande tenrà sas promessas electoralas. Aura l’ONU es tanben tenguda al fial.

Per clavar pareis important per l’IEO de quichar cada annada dins aquels forums e institucions internacionalas

que sovent los diplomatas pensan onestament, al contrari de totas realitats sul terrenh, que los nòstres drechs

e lengas son respectats tant coma dins lors países que sovent an ja ratificada la Carta e l’applican cada jorn. Los

ciutadans de França que parlan de lengas regionalas son los parents paures de la democracia françesa e d’Euròpa

e devon supportar una discriminacion vertadièra per mor los principis de la Republica reconeisson de drechs a

de ciutadans mas pas a de comunautats linguisticas, es aquò que truca amb los grand textes de l’ONU e conven-

cions internacionalas que protegisson las minoritats. La França sap ben que sus aquel sicut aquò marca mal per

sa reputacion internacionala.

La resulta d’aquela dicha aprèp lo 21 de genièr quand los Estats auràn fait lors rapports e ben-

lèu resson a las nòstras remarcas sus França a l’ONU aquí dessus.

Dorsièr preparat per Laurenç Gòsset e Alexis Quentin

Org

anis

aci

on d

e l

as

Naci

ons

Unid

as

dorsièr n°142 - 4

n°142 — 15

Formacion d’intervenents dins lei cors d’occitan per adultes dins Gard

SECCIONS

Dempuèi d’annadas la MAR-POC e l’IEO 30 donan de cors de lenga occitana per adultes. Una còla afogada e fidèla leis animèt e ajudèt ansin a la transmission de la lenga. D’uneis animators èran d’ensenhaires o d’estudiants, d’au-trei, a fòrça de participar ai tal-hièrs e de trabalhar tanben solets, venguèron afortir la còla. Lo temps passèt e lei benevòles venguèron un pauc mens nombrós. Fuguèt doncas mestièr de lei remplaçar dins lei cors MARPOC per de vo-lontaris, sovent eissuts dei talhièrs de lenga.

L’IEO, coma d’autrei seccions, creèt dos emplegs de professor d’occitan diplomats e prenguèt en carga salaris (IEO Region) e des-plaçaments (IEO 30). Es pas totjorn aisit de trobar aquelei professors. Coma, de còps que i a, d’anima-tors novèus an pas cap de forma-cion pedagogica, la MARPOC pensèt de n’organizar una.

E vaquí la convidacion que mandèt en octòbre de 2012 : “Dins l’encastre de sas activitats de promocion de la lenga occitana, la MARPOC prepausa una sesilha de

formacion d’intervenents, Dimècres 21 de novembre de 2012. La tòca es de donar de dralhas pedagogi-cas a de monde qu’an enveja de s’investir dins l’animacion de tal-hièrs o de corses de lenga. D’un biais mai general aquela sesilha es doberta a totes e a gratis”.

Avem toteis en tèsta la necessi-tat d’aprene una lenga d’un biais viu per pas tombar dins la trapèla de çò que coneguèrem au licèu, dins leis annadas 50/60 : après d’annadas d’aprendissatge de l’in-glès, èrem pas nombrós de poder conversar. Faliá anar faire de se-jorns dins un pais per mestrejar sa lenga. Lo banh de lenga es essen-ciau, la diversitat deis espleits aju-da l’aprendissatge e lei diversas situacions favorizan la presa de paraula.

Faire sautar la clau qu’empacha aquela presa de paraula es fon-damentau. Se volem faire clantir e ausir la lenga en public, çò que devem faire tre que siam dos de la parlar, fau contunhar de l’en-senhar d’un biais modèrne e se donar lei mejans de la capitada. MARPOC e IEO 30 òbran per aquò.

Lisa Gròs

Programa del 21 de novembre passat 15 oras : Lisa Gros, Presidenta IEO 30, contaira, ensenhaira retirada :

Mesa en plaça de la conversa per lo deblocatge de la paraula en Òc de mantuns biais (conversa sim-pla sus de tèmas amb questions/responsas; conversa a partir de legida d'imatges (fotografias o des-senh o encara emission de television) Recerca d’espleits ;

Creacion collectiva d'un conte (sus mai d'una sesilha) : lo metòde 16 oras : Jòrdi Peladan, President de la MARPOC, ensenhaire al Cadref a Nimes e Alès :

Usatge pedagogic d’un document (tèxte, cançon…) Prepausicion de dralhas per escapar a la “lectura-revirada” : l’autor, son environa, la tematica, lo vocabulari, un pauc de gramatica, escambis orals : torn de paraula, seguida creacion.

17 oras : Questions e escambis.

n°142 — 16

Voix vives de Méditerranée en Méditerranée : anthologie Sète 2012. Ed. Bruno Doucey. 272 p., 20 €.

Aquesta antologia recampa lei textes de totei lei poètas convidats au festivau de poesia de Sèta Voses vivas dau mes de julhet passat. Lei poèmas son presentats dins sa lenga d'origina e revirats en francés. I a tanben una notiça biografica per cadun. La poesia o c c i t ana e s e n ca ra ben representada aquest an, amé de tèxtes de Silvia Berger, Aubin Bonnet, Felip Gardy, Joan-Francés Mariot, Joan-Maria Petit, Ives Roqueta, Esteve Salendres, Joan-Pèire Tardiu.

Aurelia Lassaca : La ronda

del fènix / La ballade du phénix. Illustracions d'Eric Meyer. Ed. de la Lune bleue, 2012. 14 p., 15 € (pòrt comprés).

Per comendar : editionslunebleue@yahoo.fr

Tòrnamai avem aquí un polit l ibr i lhon d 'art i s ta ( t i ra tge

numerotat e s ignat) , ame l'agachada risolièra d'Aurelia Lassaca sus lo monde dins de tèxtes brèus, mai eficaces.

Es l’ora que las gojatas Atravèrsan de corredors En trigossar de gonèlas Pesugas coma de fialats de pesca. (La ronda del fènix)

De plan notar, l’evolucion de son estil comença a mirar monde : seguida a mai d’un eveniment literari internacional, Lassaque se fai mai que mai revirar. Lo libre Solstice and other poems - Poems in Occitan (sortit en julhet per l’ostal d’edicions britanic de Francis Boutle) es son primièr recuèlh en l e nga ang l e sa e foguè t recentament subjècte d’article dins la prestigiosa The Times Literary Supplement lo 30 de novembre. Se sentís aquí un vertadièr interès del public de literatura de cap a l’occitan que depassa lo sol cadre academic. Un afar de sègre.

L u c D e l e s t r e : L o Rabassier bigame. Ed ; Elan sud, 2012. Revirat en occitan provençau per Beatritz Briole-Barbui. 117 p., 14 €.

Arriba un jorn dins un vilatge dei monts de la Vauclusa un estrangier, “mossur Eliott”. I agrada talament l'endrech que i crompa un ostau. Aquel òme, un pauc misteriós, tèn un poder extraordinari : tròba lei rabassas mielhs que lei chins (ò lei pòrcs) rabassiers ! Aquò vai trebolar la vida dau vilatge, empurar rancuras e jelosiás. E puèi, mossur Eliott a doas mestressas ! Lei fachs son contats d'un biais plasent, per un narrator ben plaçat per tot saupre deis umans...

Escrich en francés per Luc Delestre, nascut en 1953, lo roman foguèt revirat en occitan sus l'iniciativa de l'associacion Ben lèu d'Aurenja e de l'IEO de Vauclusa.

Per comendar, doas possibilitats (apondre 2,30 € per lo pòrt) : associacion Ben lèu, en cò de Bernard Vaton, 564 bd E-Daladier, 84100 Aurenja, ò IEO 84, en có de Chantal Fournillier, 3259 camin de la Peiriera, 84200 Carpentràs.

Darrièras nòvas de l’edicion occitana

Gèli Fossat, Marçau de l’Oliu e la còla de l’Institut d’Estudis Occitans del Lemosin, nos an preparat un pichòt estat dels luòcs de las publicacions recentas o per paréisser al començament de 2013

LIBRES

n°142 — 17

Paul Fabre : Anthologie des t r o u b a d o u r s . E d . Paradigme, 2010. 694 p., 58 €.

Paul Fabre es professor onorari de linguistica a la facultat de Montpelhièr, e ancian vice-president de l'IEO. Son libre ven comolar una manca, dau fach que leis antologias mai ancianas (Bec, Lavaud e Nelli) èran agotadas. Dins son prefaci, l'autor fai la constatacion que “les éditions courantes et/ou populaires sont absentes des vitrines de libraires. On édite Villon dans nos livres de poche, pas Guilhem de Peitèus ni Pèire Cardenal”. Lo libre recampa 143 tèxtes de 96 trobadors e trobairitz, en occitan ame revirada en francés, comentaris estilistics e filologics, biografias.

Paul Fabre a tanben publicat en 2006 un Petit dictionnaire de la littérature occitane du Moyen Age per las Premsas universitàrias de la Mediterranèa (Montpelhièr).

Jacques Bruyère et Line

F r o m e n t a l : P e t i t dictionnaire insolite de l'occitan et des Occitans. Ed. Larousse, 2012. 127 p., 5€.

Es una bòna suspresa que nos vèn deis edicions Larousse : un pichòt libre fòrça illustrat, de la cubèrta sopla, e d'un prètz mai que rasonable. Lo meriti primier dei dos autors (jornalistas e escrivans) es de presentar la lenga e la cultura occitanas d'un biais plasènt, mai sensa folklorisme, au contrari de tant de libres que pretèndan parlar dau “Miègjorn” o dau “Sud” sensa mencionar sa lenga, o que lo fan en repapiant leis estereotipes. Aquí, l'occitan tèn la part bèla, dins una seleccion de mòts, d'expressions, de provèrbis. La cultura es presentada au travèrs de quauqueis elements emblematics d'un biais de viure.

Se pòu regretar que l'ensèmble siágue tròp centrat sus Lengadòc e Provènça, leissènt de caire leis autrei regions (perqué parlar de “patois béarnais ?”). Dins la partida “Ils ont fait l'Occitanie”, se tròban tanben de causidas discutibles : Joan Molin (nascut a Besièrs) es de segur un òme mai que respectable, mai quid de son accion per Occitània ? E que vèn faire Miquèu Galabru aquí dedins ?! Un òme de teatre coma Francés Gag, de Niça, i auriá puslèu agut sa plaça.

Aquò dich, lo libre merita d'èstre legit e conselhat per faire descubrir is Occitans (e is autrei) lei basas d'una lenga e d'una cultura soventei-fes escondudas o mespresadas.

Joanda : Le petit dico du Pays d’Oc. Ed. Trabucaire, 2012. 127 p., 17 €.

Encara dins la dralha “L’Occitan pels nulasses”, avèm aquí un autre diccionari de lexics e d’expressions d’origina occitana passats dins lo francés - “regional”, mas pas sonque. Lo Diccionariòt del País d’Òc amassa una tièra de cronicas radiofonicas difusidas sus France Bleu e publicadas dins lo jornal La Gazette. Es lo trabalh del musicaire interprèt e professor de lenga Joanda, que se fa de mai en mai conéisser pel public generalista francés. A far virar dins vòstre ròdol !

Doas parucions de l’IEO Lemosin

per aqueste invèrn

De la Chassagne au Monteil... : Noms de lieux du Parc naturel régional de Millevaches en Limousin. 120 pajas, 17 euros.

Coneissetz vautres Plan-Colena, Ei Trondèl, Bona-Font-Sigala, Pimperijas ? Non ?! Vautres ne vatz pas me dire totparier que la raiç preindoeuropenca trukk- vos rapela ren ?... Pas mai ?

E ben per mon arma, vos fodra

LIBRES

n°142 — 18

Fins ara introbables, los quatre primièrs recuèlhs del poèta foguèron tornats estampar dins l'edicion tota novèla Sergi Bec : òbra poetica (1954-1960) : s'agís de Li gaio negro (1954, revirat per Joan Claudi Forêt), Cants de l'estre fòu (1957, revirat per Felip Gardy), Miegterrana (1957) e Memòria de la carn, seguit de Auba (1959-1960, traduccion de l'autor). Sèm aquí al bèl mièg d'un camp larg de possibilitats de cap a son long caminament artistic que perdura per mai de cinquanta ans,

per mai de quinze libres publicats. Instrument al punh, lo trobador lança una votz que cerca l'acòrdi imminent. E aital daissa parlar tanben son silenci.

“Lo provençau es prefondament estacat, enracinat dins la còla, li vau, lis aubres, dins tota l'encontrada, dins tota la Provènça, es pèr aquela reson qu'es talament dificil de lo derrabar” (Responsa a un acte d'acusacion, grafia modernizada). Nascut en 1933 a Cavalhon, al sen del Parc Natural Regional de Leberon, Bec unís son

arma a son ròdol topografic e social.

Amb sas paraulas percorrem las vals e las montanhas de son país durencenc, calavonenc, jos las piadas d'un caminaire prismatic, oniric e a l'encòp talament tangible, uman. Sa mitologia personala se vòl una lectura centripèta d'aqueste paisatge provençal e una religion d'un sol òme. Los vèrses que’n resultan valon plan lo detorn.

Marçau de l’Oliu

LIBRES

Entre tradicion e surrealisme, la poesia de Sergi Bec L'ostal d'edicion Jorn vos prepausa de tornar descobrir lo mestièr poetic d'aquel Provençal e son començament

Ai plus retrobat la cara Que ma man grafinhava Rata-penada is alas de fèrre Au temps de ma granda espelida

Ai davans ièu l'òdi dau vuege

Que me fai lo nharre malaut dins sa caforna E lo dròlle blos dins l'aiga linda Se ta cara sinosa trecola trampelanta

Solet dins l'uscle dau solèu Nus abocats sus la gravilha Ai vougut traucar la terra femnelenca

Amor estèrla de luchaire enrabiat

Mon bèu còs a quielat

Dins lo plus grand esfòrç de ma vida

Ma carn tancada avugla dins l'escandilhada A clavelat qu'un pauc de sovenir

La susor e lo sang d'una nuet

Que me fai lo cadabre enviscat de vèrme Lo prèga-Dieu a barja amara Que me fai lo rasin bèn madur Escarchat sus la rocalha blanca Se ta cara mieuna s'esvalís

Me sièu encigalat de l'amor de la tèrra E la tèsta embrasada dins sei chivus Ai dormit mai de cent ans. (La vièlha dança, grafia modernizada per Anem Occitans !)

’chaptar queu libre gaire mai n’era per petassar quelas mancas. Nascut a la sega d’una enquesta toponimica menada sur totas las comunas dau Parc naturau regionau de Miuvachas en Lemosin queu pitit guide presenta, tras ’na dotzena d’entradas tematicas lu tesmonhatge culturau, uman, istoric, paisatgier que nos balhen los noms daus vialatges de la Montanha Lemosina. Emb totas sas fòtos e sos dessenhs vos balhara segur envia de ’nar segre las pitas rotas que trauchen quilhs puegs e vos permetra de pus badar lu bec davant lu prumier paneu vengut.

Les fêtes du Pont Saint-

Étienne à Limoges (1906-1914)

Lo Jan-Piere Cavaillé es aura plan conagut dau mitan occitanista per son blog consacrat a las culturas e lingas minorisadas e a l’occitan mai que mai : Mescladis e còps de gula. Çò qu’un sap mins qu’es que mena despuei dietz ans un trabalh sur l’ancien quartier populari daus ponts a Limòtges e qu’arregis un autre site sur queu subject : La memòria ponticauda e sas lengas.

Dins queu libre, a partir d’una mi raud i o sa co l l e c c i o n de fotografias ineditas sur las prumieras festas dau pont Sent Estiene de Limòtges (1906-1914), lo Jan Piere Cavaillé nos balha un estudi riche sur quelas bravéias d’aicianta au grand desvirament de la prumiera guerra mondiala. Moments de vita d’un quartier populari arderos qu’a farjat una bona partida de son identitat pont icauda autorn de sos e n g a t j a m e n t s p o l i t i q u e s republicans e de la solidaritat entre sa gent.

n°142 — 19

LENGA

Loís Alibèrt explica clarament que per exprimir una interdiccion (en lengatge gramatical se parla de l'“imperatiu negatiu”) se ditz: Vengas pas; Cantes pas; Tornes pas; Anes pas enlòc; Non volgatz o creire (Gramatica occitana, 1935) La segonda edicion d'aquel libre fondamental (1976) pòrta los me-teisses exemples.

Dins la siá Grammaire du pro-vençal moderne, Louis Bayle pòrta en grafia mistralenca: Legissen, Regardas bèn, mas Toques rèn, Tou-qués rèn. Es doncas exactament la meteissa nòrma que la d'Alibèrt : l'imperatiu negatiu se fòrma ambe lo present del subjontiu.

Josèp Salvat, dins sa celèbra Gramatica occitana plan coneguda (a agut cinc reedicions) pòrta aqueles exemples: Cantes pas; Cantetz pas. (Cinquena edicion re-vista per Ernèst Negre, en 1998, pagina 130).

Florian Vernet ditz la meteissa causa. A l'“imperatiu positiu” Balha-lo-me e Prenètz-las correspond l'“imperatiu negatiu” Lo me balhes pas e La s p rengatz pas (Dictionnaire grammatical de l'occi-tan moderne, 2000).

Gustave Thérond, nascut en 1866 e mòrt a Seta en 1941, pòrta aquela frasa dins sos Elé-ments de grammaire languedocien-ne (2002): Me parles pas.

Alan Boràs (Alain Bouras), dins sa Petite grammaire de l'occitan dauphinois (IEO de la Droma, 2002) pòrta : Minja-lo; Lo minjes pas (sic; per minges).

Maurici Romieu e Andrieu Bian-chi pòrtan dins lor Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu (2005): L'imperatiu s'emplega tà marcar un ordi positiu; si l'ordi es negatiu, es lo subjontiu que s'em-plega a totas las personas. Exem-ples d'imperatiu positiu: Escota!,

Escotatz! Exemples d'imperatiu ne-gatiu : Ne parles pas! Ne demorem pas ací!

Bernard Moulin, dins sa Gram-maire occitane - Le parler basviva-rois de la région d'Aubenas (2006) explica el tanben que las fòrmas de l'imperatiu negatiu son manle-vadas al subjontiu present: Los es-cotes pas.

Aitor Carrera, dins la siá gra-matica de l'occitan de la Val d'A-ran, intitulada Gramatica aranesa (2007) pòrta: Parlatz! Non parletz!

Lo fach que l'imperatiu negatiu se fòrma ambe lo subjontiu dins totes los parlars occitans fa qu'es, tot naturalament, la nòrma de l'oc-citan estandard. Cal dire : Canta! Cantes pas!; Escota-lo! L'escotes pas!; Parla! Parles pas! Esitetz pas a me telefonar!

Jacme Taupiac

L’escotes pas ! L’occitan blos

Los tres monins savis : “Escotes pas, parles pas, vejas pas” © MichaelMaggs, Wikipedia

n°142 — 20

Definicion dau mòt que cau trovar : Víron sus la rota per faire avançar la veitura.

01) AUTOMOBILA 02) CAIREFORC 03) DESPASSAR 04) ENCALADAT 05) AUTOROTA 06) PASSATGE 07) TREPADOR 08) QUITRAN 09) VEITURA 10) CALADA 11) PARGUE 12) CAMIN 13) VIRAR 20) ROTA

Solucion de l’edicion passada : ENFREIOLIT

Reinat Toscano

Mòts mesclats niçards

LENGA

Parla mai que de fonetica, l'uni-versitària de Niça, Françoise Weck, que publiquèt en 2009 Pu-tain d'accent ! Comment les méridio-n a u x v i v e n t l e u r l a n gu e (L'Harmattan, 114 paginas). Parla tanben de gramatica. Non sola-ment colonizam lo francés lenga qu'es una lenga venguda d'en-dacòm mai, ambe lo nòstre occitan nacional, dins la manièira de lo prononciar mas tanben dins la ma-nièira de tractar los vèrbes : “Agachem aquest gost demasiat pel pronominal dins la lengua del Sud (sic), tendéncia qu’empòrta nombrosas expressions cap a un singular cara e cara de l’individú amb el meteis : c'est ainsi qu'on se bouge, qu'on s'enrage ou que les fruits se pourrissent tandis qu'il est même concevable de s'accou-cher !” (p. 65.)

Solide que fariá pas la meteis-sa analisi umoristicopsicanalitica s'aviá a explicar qu'en espanhòl se ditz “Con el nuevo hijo se mudaron a un piso más grande, porque allí

ya no cabían” (Diccionario Planeta de la lengua española usual, 1988), mentre qu'en francés aquò se diriá : “Quand ils eurent un autre enfant ils déménagèrent dans un appartement plus grand, par man-que de place”. Çò que se ditz en francés déménager (intransitiu) se ditz en castelhan mudarse (pronominal). Es aital. E coma l'es-panhòl es una granda lenga de cultura, degun se permet pas de parlar de “singular cara e cara de l’individú amb el meteis”, manièira de rire, per explicar que dins la lenga de Cervantes aquel vèrbe se conjuga pronominal.

Als assimilacionistas franci-mands, o los fasèm rire (s'avèm vergonha de nòstra identitat) o lor fasèm páur (se nos volèm pas dais-sar escanar).

Cossí que siá, Françoise Weck es una bona observatritz del fran-citan de Niça e a remarcat una caracteristica gramaticala que se-riá plan estonada se li disián que se tròba dins tota la lenga occita-

na. Crei qu'aquò es sonque niçard mas se tròba tanben dins los autres dialèctes nòstres. A un fum de vèrbes occitans pronominals corres-pondon de vèrbes franceses in-transitius : arrèsta-te!; a lo tòrt de se culpabilizar; s'estrèssa de mai en mai; se focaliza sus aquel aspècte del problema; la nèu se fond; la frucha se poirís; la tèrra se seca.

Lo vèrbe se mudar fa partida, despuèi las originas de la lenga, d'aquela longa lista de vèrbes que son pronominals en lenga nòstra :

Mudèron-si az Ièras, e aquí abitèron. (Vida de santa Doceli-na, tèxte de 1315; edicion de R. Gout, 1927)

Se soun muda (Se son mudats)(Frederic Mistral, Lou Tresor dóu Felibrige)

Nos mudarem per Nadal (“Nous déménagerons à la Noël”) (Nicolas Béronie, Dictionnaire du patois du Bas-Limousin, 1823).

Jacme Taupiac

Se mudar

Un trepador © Bob Ionescu

n°142 — 21

A la debuta del sègle 21en, diversitat biologica e diversitat lingüistica subisson una crisi d'ex-tinccion. La biodiversitat subís una perda annadièra d'espècias vege-talas e animalas que seriá gaire-ben 1000 còps pus granda que los tauses istorics (1). Dins lo meteis temps, la perda lingüistica dins unes continents coma las Americas atengèt 60% pendent los darrièrs 35 ans e unes lingüistas predison la disparicion de 50 a 90% de las lengas del mond per la fin del sègle (2).

D'estudis publicats fa qualquas annadas, a partir d'una analisi parciala, donavan ja una reparti-cion geografica similara per diver-sitat biologica e diversitat lingüisti-ca. D'estudis recents confirman aquela colocalisacion a partir d'u-na analisi globala portant sus la localisacion geografica de las qualquas 6900 lengas parladas sus Tèrra (3). Mòstran que las re-gions de la biodiversitat rica, re-presentant 24 % de la susfàcia de las tèrras emergidas contenon a quicòm prèp 70 % de las lengas parladas uèi. Entre las regions las pus ricas se tròban: America del sud, l'èst african, las illas indone-sianas, lo sud-èst asiatic. Per ma-lastre, la desforestacion en Ameri-ca del sud per cultivar sojà OGM (que servís a noirir lo bestial eu-ropèu), en Africa equatoriala e dins las illas indonesianas per l'ex-portacion de fusta exotica e la cultura del palmièr d'òli, en Pa-poasia Guinea Novèla per l'ex-traccion dels combustibles fossils (gas e petròli), mena a la code-gradacion rapida de las diversi-tats biologica e lingüistica dins aquelas regions. Las pichonas so-cietats ruralas son esclafadas per los cambiaments brutals dins lor environament e lor biais de viure.

Las rasons d'una colocalisacion de las diversitats biologica e lin-güistica son complexas perque va-

riablas d'una region a l'autra. Pels autors (3), a una escala globala, l'espandiment biologic europèu de las populacions, amb plantas culti-vadas, malautiás e lengas agèt per consequéncia la reduccion de la diversitat culturala e lingüistica dins mai d'un airal de la planeta. Aquel espandiment se faguèt dins las regions temperadas similaras a Euròpa puslèu que dins las regions tropicalas de la biodiversitat rica. L'influéncia dels pòbles europèus prenguèt raiç, quand los nòstres ancessors del neolitic inventèron l'agricultura a partir de la domes-ticacion de las cerealas (blat, òrdi e segal) dins lo creissent fertil, re-gion de l'Orient Mejan, constituida uèi de Palestina, Israèl, Liban, Si-ria, Anatolia, Jordania, nord d'I-rak, oèst d'Iran. Una còla interna-cionala pluridisciplinària ven d'a-fortir l'ipotèsi d'una origina anato-liana, puslèu qu'una origina estepi-ca, per la familha de las lengas indo-europèas (4), a partir d'aprò-chis filogeografics e d'estudis sul vocabulari de 103 lengas indo-europèas ancianas e contemporan-èas, Aquela resulta s'acòrda plan amb l'espandiment de l'agricultura a partir d'Anatolia fa entre 8000 e 9500 ans enrè, fins a Euròpa occidentala i a 5000 ans, e tanben amb las coneissenças arqueologi-cas, geneticas e craniometricas. Mas ça que la, l'agricultura seriá pas lo sol motor de l'espandiment lingüistic sul continent nòstre: l'ar-bre lingüistic mòstra que las cinq grandas sosfamilhas (Celtica, Ger-manica, Italica, Balto-Eslavica e

Indo-Iraniana), espeliguèron fa entre 4000 e 6000 ans enrè. Dins cada sosfamilha las lengas co-mencèron lor diversificacion fa en-tre 2000 e 4500 ans enrè, plan après l'espandiment de l'agricultu-ra.

La seconda granda revolucion, après la de l'invencion de l'agricul-tura, foguèt la de la revolucion industriala, començada fa a pro pena 200 ans, e que permetèt a unas lengas europèas d'espandir lor poténcia. L'occidentalisacion del mond agís uèi tal un rotlèu com-pressor que subrespleita las rique-sas naturalas e espotís culturas e lengas minoritàrias. Devèm luchar de tota fòrça contra la perda bio-culturala (destruccion dels ecosistè-mas e perda lingüistica), dins las regions tropicalas coma dins las regions temperadas. S'agís ni mai ni mens que d'aparar la nòstra subrevida e la de las espècias vi-ventas que nos enrodan. (1) Mace G.M. et al. (2005) Millenium

ecosystem assessment, vol.1, Island press, Washington.

(2) Moseley C. (2010) Atlas des lan-gues en danger dans le monde, 3ème edn, UNESCO, Paris.

(3) Gorenflo L.J. et al. (2012) Co-occurrence of linguistic and biolo-gical diversity in biodiversity hots-pots and High biodiversity wilder-ness areas. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 109, 8032-8037.

(4) Bouckaert R. et al. (2012) Map-ping the origins and expansion of the indo-european language fami-ly. Science, 337, 957-960.

Fernand Vedèl

La diversitat bioculturala es la vida !

TRIBUNA LIURA

n°142 — 22

Avetz benleu remarcat que sei un pauc profeta. Dins ma cronica paranò-derisionista, bute totjorn a l’absurde un travers de nòstre pre-sent. E ne’n risetz, que li cresetz pas. Cinq ans mai tard, çò qu’aviá anonciat es arribat e la gent, vos tanben, tròban quò normau. E ben anam gatjar sus çò que vos vau dire uei.

Un temps fuguet que lo monde risián dau paubre Nas-de-Vernhe daus contes vielhs. Ont aviá ben pogut conhar son nas per lo se far copar ? E de mai una protèsi de fusta se pòt cussonar ! Los militaris de la chamba de fusta avián mai de prestigi, segur. Lo capitani Cròc tanben. Eroïsme. Personalitat ba-talhiera...

Puei, emb los progrès de la me-decina, de la cirurgia e de la tec-nologia, las protèsis vengueren mai comòdas e se cussonavan o se ro-vilhavan pasmai. Puei veguerem los adolescents pivelats per Robo-cop e l’òme bionic. Puei, recenta-ment, quò fuguet lo fenomèn Oscar Pistorius. E vertadierament quo es extraordinari de veire un òme sens chambas corre mai regde que daus atletas que an un integritat fisica totala.

Bon. Quo es meravilhós. Un es-per sens boina per tots los ende-chats de la genetica o de la vita. Mas avetz benleu coma io auvit lo “micrò-trepador” que passet una chadena de television après l’esplech de Pistorius : “E vos, lo jorn que la tecnologia permetrá a las protèsis d’anar mai regde que las chambas vertadieras, vos las fariatz copar per una medalha olimpica ?” Los esportius coma vos e io, pas tròp. Mas los vertadiers, los que viven per la competicion, tesicavan ben un pauc avant de dire un non un pauc mòu. Benleu zo farián pas... Mas que ne’n vai leu pensar lo famós Monsur Ramirez,

lo manager que desjà los embuca de potingas qu’un buòu nen creba-riá, mas que lor fan montar l’Everest a bicicleta sens susar ? E de mai l’emprotesit auriá la simpa-tia dau public, çò qu’a pas lo po-tingat. Quant seriatz prestes a gatjar que quò se fará pas per los J.O. de 2020 ?

De l’ umor, cresetz ? Perqué los esportius en chambra aurián mens d’umor que los que gimban sus la pista ?

Après lo micrò-trepador, l’escotaire banqueta. Au restau-rant, dins lo chamin de fer, ai tot-jorn una aurelha sociologicament disponibla. Doàs dròllas darrier io debaten daus avantatges compa-rats d’un òme e d’un sextoy. E ben, l’òme a pas de variator electronic,

pas de reglatge de la temperatu-ra, a pas totjorn la rigiditat opti-mala, se pòt pas emportar au bu-reu (ten, ne’n ai tres dins mon sac. espia...), es mens comòde per lo fotre au retrum quand n’as pro, daus còps vòu e pas tu, daus còps es pas disponible quand vòles, li fau un temps fòu per tornar botar lo cubert, te pausa de las questions e es gelós, te rend necessària una contracepcion o/e una profilaxia... Lo sol avantatge es que te fai daus presents e te convida au res-taurant. Mas io tanben, ditz l’autra, te pòde far dau presents e te convidar au restaurant e çò que minjaràs será pas mens bon qu’emb un colharut fàcia tu.

Dòna Ramirez, courrier du cœur : Vesetz los òmes çò que vos demòra de far per assegurar dins la competicion qu’es aurá la vita, per èsser a la nautor de las per-formanças que vos son demanda-das ?

E avetz aquí nonmàs dos exem-ples ! Tot i pòt passar, dau petit artelh a las cervelas. E perqué pas, justament, començar per las cervelas ?

Michèu Chapduelh

Bionic

TRIBUNA LIURA

Colera

Oscar Pistorius © EPA

n°142 — 23

ADREIÇAS

L’Institut d’Estudis Occitans de pertot IEO (FEDERAL) Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - direccion@ieo-oc.org www.ieo-oc.org

IEO-IDECO Carrièra dels ancians combatents ZA plana St Martin 81700 Puèglaurenç ideco@ideco-dif.com www.ideco-dif.com SECCIONS REGIONALAS

IEO AQUITÀNIA 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 39 27 99 - ieoaquitania@ieo-oc.org http://ieoaquitania.free.fr

IEO AUVÈRNHE, BORBONÉS, VELAI 4, carrièra Sent Eutròpi 63000 Clarmont d’Auvèrnhe 09 54 49 26 63 - 09 59 49 26 63 ieoregionauvergne@gmail.com

IEO LEMOSIN Plaça daus vinhairons 19140 Usercha 05 55 98 28 90 - contact@ieo-lemosin.org http://www.ieo-lemosin.org

IEO LENGADÒC 14, avenguda Estienne d'Orves BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91- ieolengadoc@ieo-oc.org www.ieo-lengadoc.org

IEO MEIDIA-PIRENÈUS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 09 62 56 09 91 - ieom-pireneus@ieo-oc.org

IEO PROVENÇA-AUPS-CÒSTA D’AZUR (CREO PROVENÇA) Ostau de Provença 8 bis, avenguda Jules Ferry 13100 Ais de Provença 04 42 59 43 96 - ieopaca@ieo-oc.org http://c-oc.org/ieo/provenca

IEO RÒSE-AUPS Chez Gerard Betton - Le Petit Avanon 07370 Auzon 04 75 23 02 71 - ieor-aups@ieo-oc.org SECCIONS DEPARTAMENTALAS

IEO 04-05 "ESPACI OCCITAN DEIS AUPS" 21, charrièra de l'Estampariá 05000 Gap 04 92 53 98 40 - ieo04-05@ieo-oc.org www.espaci-occitan.com

IEO AUPS MARITIMES En çò de J.P Baquié 17, baloard Carabacel 06000 Niça 04 92 04 27 20 - ieo06@ieo-oc.org http://ieo06.free.fr

IEO ARDESCHA En çò de Denis Capian La pastourelle A 07000 Privàs 04 75 64 87 74 - ieo07@ieo-oc.org

IEO ARIÈJA "OSTAL OCCITAN" 11, carrièra Henri Fabre 09100 Pàmias 05 61 69 60 96 - ieo09@ieo-oc.org

IEO AUDE 79, la Trivala BP 105 11022 Carcassona 04 68 25 19 78 - ieo11@ieo-oc.org http://perso.orange.fr/ostal.sirventes

IEO AVAIRON Ostal del patrimòni Plaça Foch 12000 Rodés 05 65 68 18 75 - ieo12@ieo-oc.org www.ieo12.org

IEO BOCAS DE RÒSE Ostau de Provença 8 bis, avenguda J. Ferry 13100 Ais de Provença 06 15 89 59 38 - ieo13@ieo-oc.org

IEO CANTAL 32, ciutat "Clair vivre" BP 602 15006 Orlhac 04 71 48 93 87 - ieo15@ieo-oc.org http://ieo15.cantalpassion.com

IEO CHARANTA "CONVERSA OCCITANA" 13, carrièra Gaston Agard 16800 Soyaux 05 45 38 03 08 - ieo16@ieo-oc.org

IEO DORDONHA "NOVELUM" Centre sociau de Marsac 95, rota de Bordèu 24430 Marsac/ L’Isla 05 53 08 76 50 - ieo24@ieo-oc.org http://novelum.ieo24.online.fr

IEO DROMA "DAUFINAT, PROVÈNÇA, TÈRRA D'OC" Ostal dels Servicis Publics Servici de la vida associativa 1, avenguda St Martin 26200 Monteleimar 04 75 46 86 52 ieo26@ieo-oc.org www.ieo-droma.org

IEO GARD 4, carrièra F. Pelloutier 30900 Nimes 04 66 76 19 09 - ieo30@ieo-oc.org www.ieo30.org

IEO GARONA NAUTA Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 61 11 24 87 - ieo31@ieo31.com www.ieo31.com

IEO GÈRS 6, carrièra Lamartina 32000 Aush 09 54 10 11 41 - ieo32@ieo-oc.org

IEO GIRONDA Ostau occitan 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 36 30 27 - ieo33@ieo-oc.org ostau.occitan.online.fr

IEO ERAU 14, avenguda Estienne d'Orves BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91 - ieo34@ieo-oc.org

IEO GASCON LANAS En cò de Miquèu Baris 313, alèa de las Alaudas Partiment Sent-Robèrt 40440 Ondres 06 09 62 52 99 - ieo40@ieo-oc.org

IEO LÉGER NAUT "L'AURA" Centre Pèire Cardenal Charrièra Jules Vallès 43000 Lo Puèi de Velai 04 71 06 17 42 - ieo43@ieo-oc.org

IEO ÒLT Espaci Clément Marot Plaça Bessières 46000 Caurs 05 65 24 62 82 - ieo46@ieo-oc.org

IEO ÒUT E GARONA "ESCÒLA OCCITANA D’ESTIU" 16, carrièra pujòls 47300 Vilanuèva d’Òlt 05 53 41 32 43 - ieo47@ieo-oc.org

IEO PUÈI DE DOMA Centre J. Richepin salle B12 21, carrièra Richepin 63000 Clarmont d'Auvèrnhe 06 08 21 45 55 - ieo63@ieo-oc.org

IEO HAUTAS PIRENÈAS "NOSAUTS DE BIGÒRRA" Ostal de comuna 65350 Bouilh-Péreuilh 05 62 93 04 65 - ieo65@ieo-oc.org www.ieo65.com

IEO PARÍS En cò d'Alexis Quentin 31, carrièra Vandrezanne 75013 París ieo75@ieo-oc.org

IEO TARN 3, carrièra de la Torque BP 14 81120 Realmont 05 63 79 06 67 - ieo81@ieo-oc.org www.ieo-tarn.org

IEO TARN E GARONA "ANTONIN PERBÒSC" 307, avenguda de Montech 82000 Montalban 05 63 03 48 70 ieo82@ieo-oc.org

IEO VAR "PROVÈNÇA TÈRRA D’ÒC" En cò de J. G. Babois - Plaça deis infèrns 83790 Pinhans 04 94 33 22 51 - ieo83@ieo-oc.org http://textoc.hostzi.com/ieo83.html

IEO VAUCLUSA 26, carrièra dels Tinturièrs 84000 Avinhon 04 90 67 16 90 - ieo84@ieo-oc.org

IEO VINHANA Madame Christiane Carron Résidence du Petit Breuil 37, rue de la Vallée 86000 Poitiers ieo86@ieo-oc.org

ASSOCIACIONS AFILIADAS

OFICI PER L'OCCITAN Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa

05 34 44 97 11 - ofici@occitan-oc.org

www.occitan-oc.org