Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier...

54
Ministerio del Ambiente

Transcript of Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier...

Page 1: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Ministerio del AmbienteAv. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú

Teléfono: (511) 611 6000www.minam.gob.pe

Ministeriodel Ambiente

Page 2: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 3: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Créditos

Historias del Mar. Los Tiburones

Editado por:

Ministerio del Ambiente

Viceministerio Estratégico de los Recursos Naturales

Dirección General de Diversidad Biológica

Dirección de Conservación Sostenible de Ecosistemas y Especies

Textos: Dagnia Nolasco del Aguila.

Investigación y dirección creativa: Ximena Vélez-Zuazo y Dagnia Nolasco del Aguila.

Ilustraciones: Andrea Balmaceda.

Revisión de estilo y ortografía: Jairo Galvis.

Diagramación y diseño: Carlos Ureta.

Primera edición, diciembre de 2017

Tiraje: 2000 ejemplares

Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú n.° 2017-17872

Impresión:

Vanessa María Heinicke Prado

Jr. Emilio Althaus n.° 355, Lince. Lima, Perú

Noviembre de 2017

© Dagnia Nolasco del Aguila & Ximena Vélez-Zuazo

Todos los derechos de autoría y edición reservados conforme a ley. No está permitida la reproducción

total o parcial de los textos e ilustraciones por ningún medio sin la autorización escrita de los autores de la

presente edición.

Page 4: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 5: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 6: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Prólogo

Encontrar el sentido más cabal de la expresión “conservación ambiental” y

tomar conciencia de lo que implica, conlleva emprender acciones concretas

como salir de la ciudad, viajar, y explorar la naturaleza; en suma, aventurarse al

descubrimiento y la responsabilidad. Pero una forma de descubrir también es, sin

duda, la lectura. A través de los libros se puede conocer, por ejemplo, el mundo de

los tiburones; y eso es precisamente lo que ofrece esta publicación.

Los tiburones son los protagonistas de este libro, a quienes podrán conocer si se

animan a sumergirse en cada una de las historias del mar que aquí se narran.

La lectura de estas páginas produce una enorme satisfacción, ya que confirma

mi convicción: es posible utilizar la información científica para comunicar de un

modo persuasivo y atractivo, sin sacrificar el rigor de los datos ni renunciar a

la posibilidad de enseñar. En la profundidad azul de este mar de papel podrán

entender por qué es importante conservar los tiburones, formidables peces que

el cine y la fantasía se han encargado de convertir en criaturas temibles.

Los ávidos lectores, niños y adultos, podrán descubrir en este libro que los

tiburones pueden respirar bajo el agua, que los dientes del feroz tiburón blanco

se rompen con facilidad o que existen algunas especies que solo admiten una

dieta del plancton; sí, solo el minúsculo plancton para la versión más vegetariana

del tiburón.

En el Perú existen 66 especies de tiburones. ¿Qué podemos hacer para

protegerlos? Un punto de partida es acceder a información, y mucho mejor si,

al hacerlo, agregamos una dosis de buen humor y otra de conocimiento. Es muy

grato haber apoyado a que este libro llegue a tus manos.

Elsa Galarza Contreras

Ministra del Ambiente

Page 7: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 8: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

A todos los que no se cansan de proteger nuestro

mar y sus fascinantes criaturas.

A mi familia por enseñarme a respetar la naturaleza

y para aquellos que quieran inculcar lo mismo.

(Dagnia)

(Ximena)

(Andrea)

A mis hijos Yana y Arnaud, porque quiero que ellos,

sus hijos y los hijos de sus hijos puedan disfrutar de

un mar lleno de vida...

Page 9: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 10: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Los tiburones aparecieron sobre la faz de la Tierra hace más de

350 millones de años. ¡Son el grupo de peces más antiguos!

Hay más de 500 especies de tiburones distribuidos desde

zonas frías hasta cálidas y en los ambientes acuáticos más

diversos.

Pero los tiburones se encuentran, hoy en día, amenazados. La

pesca excesiva, captura incidental, contaminación, y

destrucción de sus hogares, han diezmado sus poblaciones.

Pero hay una amenaza adicional: la falta de información.

Con este libro queremos enseñar sobre los tiburones y por qué

es importante protegerlos y dejar saber que la conservación de

estas majestuosas criaturas es responsabilidad de cada uno de

nosotros. Muchas personas e instituciones dedican sus

esfuerzos a proteger y recuperar sus poblaciones, pero es

importante el apoyo de todos. La salud de nuestros mares y las

criaturas que lo habitan también depende de nosotros y es

nuestra responsabilidad dejar un mejor planeta para las futuras

generaciones.

Page 11: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Dicen que tengo

un apetito voraz,

que de devorar todo

lo que encuentro

a mi paso soy capaz.

Tiburón toro

Page 12: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 13: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Muchos creen que,

del hombre,

el peor enemigo soy,

pero, en realidad,

cuidándome de él

siempre voy.

Tiburones limón

Page 14: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 15: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 16: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Tiburón blanco

¿Tú, qué piensas?

¿Soy tan malo?

Page 17: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 18: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Acércate...

Acércate

Tiburón linterna enano

un poco más...

Obsérvame.

Page 19: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Los tiburones

somos peces increíbles.

Nuestro esqueleto

de cartílago

nos hace livianos,

rápidos y flexibles.

Además,

de los animales marinos

que tú conoces,

los tiburones mako

alcanzan 124 km/h,

eso los hace los más veloces.

Tiburón diamante (mako)

Page 20: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 21: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Nosotros,

bajo el agua,

podemos respirar;

nuestras branquias,

el oxígeno del agua,

pueden capturar.

Tiburón ballena

Page 22: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 23: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 24: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Tiburón blanco

Yo, el tiburón blanco,

por culpa de mis dientes

tengo mala fama,

pero no quiero hacer

de esto un melodrama.

En realidad, mis dientes

se rompen con facilidad.

Felizmente, cuando esto sucede,

¡otro diente crece inmediatamente!

Page 25: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 26: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Corren rumores

de que todos los tiburones

somos carnívoros despiadados.

Esto es una exageración

o quizás una leyenda

de siglos pasados;

para que no pierdan la ilación,

aquí está mi versión.

Tiburón ballena

Page 27: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Ciertos tiburones,

pequeños invertebrados

apetecen; algunos otros,

únicamente peces buscan;

también existen aquellos

que solo con plancton se

complacen; y solo unos pocos,

mamíferos marinos degustan.

Tiburón gato

Page 28: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 29: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Otto, mi dentista,

el pez piloto,

no cree en los rumores,

entra y sale

de mi boca sin temores.

A pesar

de que yo como peces,

él no se inquieta,

pues no lo considero

parte de mi dieta.

Tiburón oceánico de puntas blancas

Page 30: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 31: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Por otro lado, te cuento

que viajo acompañado.

La pequeña Dora, la rémora,

es muy feliz a mi lado.

Nos ayudamos mutuamente

de manera diferente:

yo, por doquier,

llevo su delicada silueta,

cuando ella con su ventosa

a mí se sujeta.

Ella, a menudo, me acicala

y de los parásitos

me libera de forma completa.

Tiburón nodriza

Page 32: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 33: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Me gustaría

que todos se enteren...

Nosotros, los tiburones,

además de un oído fino,

tenemos un muy buen olfato;

si de buscar presas se trata,

con nuestros sentidos

ganamos el campeonato.

Tiburón zorro ojón

Page 34: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 35: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Tiburón tigre

Tal vez pensabas

que de los mares era

el peor villano...

Page 36: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 37: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Aunque nuestra apariencia

te pueda engañar, somos muy

apreciados en nuestro hogar...

nos reconocen como los

doctores del mar.

Me como a los animales

débiles y enfermos,

para que sus

enfermedades no

contagien a los demás...

Tiburón de arrecife punta negra

Page 38: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 39: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Me gustaría ser invencible,

pero lo que nos pasa

¡es algo terrible!

Muchos de nosotros estamos

en peligro de desaparecer.

Caemos en redes

o líneas de pesca fácilmente,

en las que morimos

atrapados diariamente.

Tiburón martillo (Sphyrna zygaena)

(Alopias vulpinus)Tiburón zorro

Page 40: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 41: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Me gustaría pasar desapercibido,

pero somos más buscados

que las anchovetas;

muy aprecidados por nuestra

carne y nuestras aletas.

Una reducción

de la cantidad de tiburones

en el mar ha provocado

una fuerte preocupación.

Tiburón martillo

Page 42: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 43: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Las malas costumbres

de los seres humanos,

como botar basura al mar y

con dinamita pescar,

ha llevado a la desaparición

de nuestro hogar.

Page 44: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 45: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 46: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Ahora

que me conoces un poco más,

no te olvides de protegerme.

¡Quiero seguir vivo

y yo sé que tú

me puedes ayudar!

Tiburón punta blanca oceánico

Page 47: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Hay varias maneras efectivas

de ayudar a los tiburones.

No botes basura a los mares.

Evita comer tiburón.

No caces a los tiburones

para vender sus aletas.

Y contarle a tus amigos

lo importante que son

los tiburones para

el océano y las amenazas

que tienen que enfrentar.

Tiburón ballena (Rhincodon typus)

(Squatina californica)

(Sphuyrna zygaena)Tiburón martillo

Tiburón angel

Page 48: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 49: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Tiburones

Page 50: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 51: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 52: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Estudió Biología y realizó investigaciones con tiburones durante sus estudios

doctorales. Ha vivido al lado del mar toda su vida. Su primera experiencia bajo el

agua la tuvo en Isla de Mona, Puerto Rico. Fue allí donde vió su primer tiburón.

Le encantan todas las criaturas del mar; desde las más chiquitas hasta las más

grandes. Si tuviese que elegir a su tiburón favorito, elegiría al tiburón zorro.

Dagnia es bióloga y ecóloga, sus primeras experiencias marinas fueron al lado

de pingüinos de Humboldt, pero cuando conoció a las tortugas marinas, sintió la

necesidad de seguirlas y es así que conoció diferentes playas de diferentes países.

Con estos maravillosos animales creció su interés por enseñar a niños, grandes y

más grandes la importancia del mundo marino, dedicando así, todo su tiempo, a

la educación ambiental. Hoy, un poco lejos del mar, desea que este libro llegue a

manos de más gente para poder juntos, contribuir a la protección del tiburón.

Es diseñadora gráfica y desde niña la ilustración fue su mayor pasatiempo. Desde

pequeña vivió rodeada de las enciclopedias de animales que pertenecían a su

padre por lo que su amor por la vida animal siempre estuvo presente. Esto fue

decisivo para unirse al proyecto, ya que además de aprender mucho más de los

tiburones, le encantó la idea de que este libro ayude a que la gente los entienda

mejor y desmienta ciertos mitos que tienen respecto a los tiburones, unos animales

fascinantes.

Dagnia Nolasco del Aguila, MSc

Andrea Balmaceda Tejeda

Ximena Vélez-Zuazo, PhD

Page 53: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio
Page 54: Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú ... · Ministerio del Ambiente Av. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú Teléfono: (511) 611 6000 Ministerio

Ministerio del AmbienteAv. Javier Prado Oeste n.° 1440, San Isidro. Lima, Perú

Teléfono: (511) 611 6000www.minam.gob.pe

Ministeriodel Ambiente