2Nina Simone

4Danza

5Melina Mercuri

7Castelao

meiga africanaA cantante e compositora Nina Simone atravesou o desfiladeiro que separa a música clásica do activismo

político agresivo. Convenceuse de que era o único camiño para unha negra na América dos cincuenta. Ramón González Rey cóntanos como foi o ascenso e destrución do seu talento. Camilo Franco analiza as

posibilidades de sobrevivir de Corpo a Terra, o único festival de danza que se celebra na rúa; na de Ourense, concretamente. Antonio Costa fala da nostalxia que lle provocou o vitalismo da actriz Melina Mercuri

nunha viaxe a Atenas. Ramón Rozas festexa a boa nova arredor de ‘Nós’, de Castelao; toda unha descuberta. Portorosa fala de sabedoría e Jaureguizar analiza as consecuencias do Brexit nas súas lecturas.

Táboa redonda

Domingo 3 de xullo de 2016 | Número 42 | Coordina: Santiago Jaureguizar

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

2

3 DE XULLO de 1976, Nina Simone subiu ao escenario do festival de

jazz de Montreux, en Suí-za, co pelo curto e un ves-

tido aínda máis negro ca súa pel. Era o primeiro recital da artista en dous anos. Á media hora de concerto, a cantante, colocada abondo, marchou ao camerino. Vol-veu ao pouco, entre os aplausos do público e cun ramo de flores na man. «Sei que vos deixei colgados», admitiu, «e eu non fago isto, nun-ca», mentiu. «Pero estou cansa. Estou cansa e creo que non sabedes o que quero dicir. Así que o único xeito de explicarvos como me sinto estes días é cantar unha canción de Janis Ian», anunciou. De súpeto, o intre de intimidade cos espectadores pareceu rematar. A diva aparcou as confidencias para preguntar se o seu amigo David Bowie estaba entre os presentes, pre-sumir dun colgante «feito para unha raíña» e mandar sentar ata tres veces a unha rapaza que ousou levantarse da cadeira.

Daquela, con 43 anos, a sacerdotisa da alma tentaba reflotar unha carreira que ela mesma quixera frear. Estaba na bancarrota económica, persoal e artística. David Brun Lambert conta os esforzos da artista por saír adiante en ‘La vida a muerte de Nina Simone’ (Global Rythm, 2011), unha biografía que ilumina as contradicións que marcaron a vida e maila obra da cantante norteamericana. O xornalista francés mostra as caras dunha muller ferida, criada á marxe da comunidade negra e tamén da branca nun país racista; que foi incapaz de cumprir as expecta-tivas da súa familia malia o seu talento; que despois dunha xuventude entregada ao piano clásico alcanzou a celebridade cunhas cancións que desprezaba. Unha persoa violenta e illada, devorada pola enfermidade mental. Ao tempo, unha intérprete maxistral, xenerosa.

Simone naceu co nome de Eunice Waymon en Tryon, Carolina do Norte, durante a Gran Depresión. Medrou no seo dunha familia nu-merosa, pobre e relixiosa. Axiña entendeu que o único futuro reservado para os negros pola América segregacionista dos anos 40 era a pre-cariedade e o nomadismo: de nena, díxolle a seu pai que debía «desfacerse» do seu irmán Harold, hemipléxico, «porque temos que mo-vernos sen arrastrar nada». O don para a músi-ca da pequena cambiaría a sorte dos Waymon. Con cinco anos, a pícara atraía a fieis que facían ducias de quilómetros cada domingo para ver como tocaba o piano da igrexa. Unha mecenas ofreceuse para custear unhas clases e a cati-va aprendeu cunha profesora branca. Eunice practicaba todo o día, nun barrio ao que doutro xeito non tería acceso, coa presión de satisfacer un soño que era menos seu que da súa comu-nidade: que fose a primeira concertista clásica negra.

As esperanzas postas en Eunice para derruír a barreira da raza esvaecéronse cando, aos 17 anos, a moza suspendeu o exame para entrar

no Curtis Institute de Filadelfia. A rapaza fi-cou irada ao entender que a rexeitaran pola cor da súa pel. Coa teima de volver examinarse, buscouse a vida para pagar as clases de piano e axudar á súa familia. Comezou a tocar en tugu-rios de Atlantic City, nos que actuaba con outro nome para que os seus non soubesen de onde quitaba o diñeiro. «Nina Simone naceu nun bar húmido de Nova Jersey, co chan cuberto de serrín para secar o alcol vertido», detalla Brun Lambert. A pianista adolescente viuse obrigada a ofrecer concertos en locais para adultos. Se quería conservar os traballos, tiña que cantar. Comezou así a interpretar, ao seu pesar, música pop folk, góspel e algo de jazz; coa súa voz de contralto e cunha sensibilidade clásica. Nos descansos, mentres as parellas se bebían, pedía na barra un vaso de leite.

Malia ter que coller estradas secundarias, as dotes da moza non pasaron desapercibidas. En decembro de 1956 gravou o seu primeiro álbum, ‘Little girl blue’. A súa inexperiencia levouna a asinar un contrato abusivo que a privaría dun millón de dólares nos seguintes 30 anos, unha estafa legal que levaría á diva a obsesionarse co diñeiro. Simone fíxose rica e famosa da man de Andy Stroud, un expolicía que se convertiu no seu mánager e marido. O prezo a pagar foi demasiado: sometida polo seu home a unha disciplina laboral insoportable, Nina perdeu o gusto pola música. Cabreada, deprimida, os síntomas dun transtorno bipolar comezaron a evidenciarse. Peor aínda, perdeu o gusto pola vida, pegada e violada con frecuencia polo seu esposo.

En setembro do 1963, catro nenas negras fo-ron asasinadas ao estoupar unha bomba nun-ha igrexa de Birmingham, Alabama. O suceso marcou a radicalización da obra de Simone, que se involucrou na loita polos dereitos civís. Na súa postura había indignación verdadeira, unha necesidade de sentirse aceptada polos seus logo de recibir unha educación musical bran-

ca, devezos de desquite tralo revés da súa adolescen-cia e a necesidade de marcar territorio con Stroud, oposto á súa implicación políti-ca. A intérprete delicada tornouse nunha composito-ra de combate que deixaba ver nas letras a influencia de Malcom X ou Stokely Carmichael. Só escribía cancións para a súa raza: ‘Four women’, ‘Blacklash blues’, ‘Mississippi goddam’. No es-cenario era unha xamana. No 1969, abatido un ano antes Martin Luther King, presentouse no barrio de Harlem vestida como unha raíña africana. Nun intre do concerto achegouse ao público e recitou un poema de David Nelson: «Estades preparados para queimar edificios?/ Para matar se é necesario?», ruxiu.

A principios da década dos 70, Simone co-lapsou. Non aguantaba o ritmo de traballo imposto por Stroud, tiña problemas co fisco e a súa implicación política pasáralle factura pro-fesional —perdía actuacións— e persoal —ami-gos e referentes eran asasinados ou presos—. «A loita polos dereitos civís provocou o caos na esfera privada dos que nos metimos nela. Sacrificamos as nosas vidas», explica Attalah Shabazz, filla de Malcom X, no documental ‘What happened, miss Simone?’ (Liz Garbus,

Hai 40 anos, Nina Simone sentou ao piano no festival de jazz de Mon-treux e en sete minutos de beleza, os que dura ‘Stars’, contou a historia dunha nena pro-dixio que caería presa do seu pro-pio personaxe.

Nina Simone, a diva rota

Opor

Ramón González Rey

pERDEU O GUSTO pOLA MÚSICA. (...) pERDEU O GUSTO pOLA VIDA, pEGADA E VIOLADA CON FRECUENCIA pOLO SEU ESpOSO

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

3

2015). A película está por estrear en España, ao igual que a biopic ‘Nina’ (Cynthia Mort, 2016), na que a mulata Zoe Saldaña interpreta á diva, negra coma o chamizo. A escolla da actriz pro-tagonista levantou polémica.

No 1971, Simone deixou o seu anel de casada na mesa da súa habitación e iniciou unha ma-nobra de evasión. A primeira parada foi Bar-bados. A segunda, África, o paraíso para unha persoa identificada coa súa negritude. Tanto no Caribe coma en Liberia adicouse a desfrutar da vida e a buscar un marido rico que a mantivese,

empresa na que fracasou; o primeiro minis-tro barbadense Errol Barrow esquivou un dos seus lances. Tan feliz coma insolvente na súa busca de emancipación, Nina distanciouse en corpo e alma da súa familia. Seu pai morreu antes de que poidesen facer as paces logo dunha discusión e a súa única filla, Lisa, regresou a Estados Unidos farta dos seus desplantes. Nos últimos 30 anos da súa vida, a diva buscou re-lanzar a súa carreira en Europa, ao abeiro dal-gúns amigos. Cada vez máis enferma, foi máis protagonista polas súas polémicas —disparou

a un rapaz que xogaba nos arre-

dores da súa casa francesa— que pola

súa música. Vítima dun cancro, morreu no

2003.No vídeo colgado en You-

tube, non se ve se aquela rapa-za do festival de jazz de Montreux

fixo caso ou non dos berros da diva. Se finalmente sentou, débelle un favor.

Porque Nina Simone quería explicarlle a aquela xente a soidade de Eunice Waymon. E comezou a interpretar ‘Stars’, esa canción que fala do abismo entre o artista e o público, que tenta limar esa sima. «Vós nunca saberedes da dor/ de usar un nome que non é teu», laia a cantante, e olla para o auditorio sen ver a nin-guén. «Rapaces de 25 anos/ que te perseguen por un autógrafo,/ que te bican na meixela/ sen que podas crer nunca que te aman». Nunca, repite, a un planeta de distancia. «Algúns fano de vellos,/ igual teñen unha alma/ que non te-men mostrar./ Ou igual non hai ninguén aí», dubida, e a esta altura non se sabe quen está máis espido, a intérprete ou os propios espec-tadores. «Todos temos unha historia», lembra no clímax final, como á procura dunha ponte imposible cos ouvintes. Pero é certo, todos te-mos unha historia. A de Nina Simone foi dura, rugosa, apaixonante.

«Morrerei aos setenta porque despois só hai dor», anunciou Nina Simone. En efecto, a esa idade apagouse no sur de Francia a tur-bulenta vida dunha muller que coñeceu a gloria e a humillación, a dicha, a violencia e, desde logo, tamén a dor. Foi un mito, pero tamén unha bruxa afri-cana enganada e rota que nunca agachou a cabeza, nin sequera cando o personaxe que construíra se desmoro-naba aos poucos, com-bate tras combate.

La vida a muerte de nina simone David Burn Lambert

Editorial Global Rythmin Press Páxinas 320 Prezo 22,30 €

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

4 {Fatiga ocular}por Camilo Franco

Os electores que van á danza

OXE PODE s e r d í a i n q u e d o.

Como entrar nun teatro e que

os espectadores non teñan que sentar no patio de butacas. Como entrar nun teatro e que os intérpre-tes non estean onde a convención os coloca habitualmente. É un momento lixeiramente inquedante, como non saber cal das saídas da autoestrada tes que coller. Entras no teatro e o edificio é o mesmo, pero o que sucede nel non. Supoño que os cambios políticos nas democra-cias son así. Como eses cinco minutos nos que o reconto de votos anuncia os resultados. Ti fuches á cociña porque a hora reclamaba ma-nutención e, ao regresar, os titulares do país eran outros.

Os cambios políticos unhas veces acaban en portas xiratorias do electorado e outras con-clúen co corpo a terra. Incluso sen dramatizar. O electorado, como os espectadores, sempre es-pera que pase algo. Ese debe ser o problema sen resolver. Esperar. Igual non se deberían facer analoxías entre electorado e espectadores, pero por veces coinciden. O debate é saber en que.

En ocasións, o electorado entra nun teatro e ten que subir ao escenario para ver a obra. Para os espectadores galegos deixou de ser raro. Fai-no Teatro de Atlántico en ‘O principio de Arquí-medes’, faino Ibuprofeno Teatro en ‘Raclette’. Dous dramas de agora e de aquí que, sacando conclusións precipitadas, poderían soster que cando cambias os espectadores do seu lugar ha-bitual todo mellora. Ao electorado cámbiano de sitio para evitar que se acomode. Unhas veces pola forza da necesidade e outras pola violen-cia das mentiras. Polo sentido común ou pola doctrina do shock.

O público entra a un teatro e pídenlle que sexa espectador. A cidadanía sae un día da casa e pídenlle que sexa votante. Pero sempre que-dan posibilidades polo medio. Que os electores saian un día da casa convertidos en especta-dores e se encontren con outra parte do corpo electoral bailando pola rúa. Non pode pasar a diario porque nos falta algo de organización

social, pero a esta semana, en Ourense poderán ter esa terceira vía: se os espectadores non van á danza, a danza irá aos espectadores. Para hoxe o asunto electoral terá perdido actualidade no sentido menos estricto da palabra, pero unha das vantaxes é que electorado é unha palabra que resiste ben o cambio de estacións incluso para quen se encontre coa danza en lugares inesperados dun Ferrol reconvertido en salón de baile.

Sucederá que alguén sae da casa en Ourense e, ademais de encontrarse con esas gloriosas horas de calor de verán que rebotan nas pedras da cidade, dará con corpos en movemento tentando contar outras historias. Historias do cotián como se fosen épicas e historias épicas como se fosen de todos os días. Pode parecer extraordinario ver Ferrol convertido en escena-rio, pero as cidades teñen tendencia a selo. O que fan o festival Corpo a Terra e Vai de Baile é converter a cidade nun bo escenario, digno das historias que pasan.

A outra circunstancia que debería chamar a atención sobre Corpo a Terra é que estea someti-do á necesidade de facer crowfunding para que os espectadores cambien a súa condición pasiva pola do patrocinio activo. Non estou seguro de que sexa bo. Está ben que os espectadores con-tribúan a que o espectáculo exista alén da súa presenza como público. Pero non está ben a febleza que demostra que un festival teña que

pedir auxilio económico para sobrevivir. E tam-pouco queda ben esa idea de que as iniciativas sobreviven ou non independentemente de se son boas ou malas. Un principio de inxustiza estendido en case todos os ámbitos da socieda-de. Incluso máis. Hai ocasións nas que os ollos enganan e queda a impresión de que as cousas malas sobreviven mellor. As malas herbas, dicía a miña tía Emilia, que nunca morren. Ou as malas iniciativas, que nunca pasan. A sabedoría popular insiste: os mellores morren antes.

As formacións políticas insisten na mobili-zación do electorado. Algunhas, claro, teiman en mover só o seu. Como teñen máis ben pouca imaxinación promocional e a cabeza comple-tamente perdida entre vídeos virais, mans sen limpar, cadeiras, sofás e demais utensilios de descansar mentres se traballa, é improbable que pensaran en mobilizar o electorado me-diante a danza. Mediante o baile creo que si se fixo, pero era sempre despois da empanada. Baile e danza son falsos amigos. Teñen pareci-do, pero non son o mesmo. A obviedade é que podes levar o peixe electoral á túa rede polo baile pero non pola danza. Porque o tiquitaca pode ser baile, pero para danza está curto de co-reografía. Quizais os partidos deberían danzar máis. Pero mellor non: nós deberiamos facer danzar moito máis aos partidos. Aos de fútbol tamén.

Que un festival de danza se chame Corpo a Terra pode ser unha adverten-cia. Que outro se chame Vai de Bai-le, parece a adver-tencia contraria. O festival ourensán e o de Ferrol ce-lébranse despois da segunda final electoral que volve especular co re-sultado e terá que resolverse a penal-tis.

h

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

5

N DÍA ME SENTÉ en el café Melina, cerca de la calle Adriano, cerca

de la Grecia que inventó el emperador Adriano, y

estaban sus fotos antiguas, sus flores sensuales, su boca tomando café con toda el alma, su imagen de niña abierta al mundo, su entusiasmo de mujer apasiona-da rodeada de tirabuzones, sus altarcitos, las mesas en la calle que subía en escalera hacia las locuras de Anafiótica, sus ventanas donde la luz entraba enloquecida como antiguos di-tirambos.

Después me fui al Pireo, iba preguntando a la gente en el tren donde estaba el puerto, una señora me indicó la parada, y dije : «El Pireo, Melina Mercuri», y la mujer sonrió, y me acordé de la película ‘Nunca en domingo’ de Jules Dassin, de aquella prostituta que no quería que la adoctrinara el filósofo moralista norteamericano, que avanzaba por el puerto ante las miradas de todos, que se tiraba desnu-da desde el barco, que amaba con pasión y daba la vida con generosidad y rompía los esquemas y mandaba al diablo la filosofía, pero sentí una gran decepción, vi que El Pireo era un montón de bares de estilo internacional, apelotonados uno a continuación del otro, que no dejaban ni tocar el mar con el dedo meñique, y ya no había tabernas de marineros, ni estaba Zorba en alguna de ellas esperando a Nikos, ni había restaurantes con todos los olores de la vida, ni

cantaba nadie la canción ‘Los niños del Pireo’, ni se imaginaba uno entonándola en ningún local, todo se lo había llevado el turismo, y el capitalismo monocorde y salvaje, y la deuda, y la tecnología que robotiza todo, y qué sé yo qué mas...

Volví a la ciudad, me fui a pasear por la Ana-fiótica, hablé con viejos sentados en sus patios bajo las parras, miré el Likavitos teatral hacia lo lejos, me acordé del espíritu de las islas que parecen volar en los mares, me sentí en una Grecia sabrosa de vino y de color, subí por ca-llejuelas escalonadas solitarias, crucé esquinas sorprendentes, aluciné con los muros encalados y azules, me asombré bajo las parras que caen sobre la calle, creí que en recodos podría encon-trarme con los héroes antiguos, y me dije: «Por aquí sí que anda todavía Melina Mercuri, sus faldas al viento, su sonrisa invencible, su rebel-día, su ser griega en todas partes, sus amores, sus interpretaciones apasionadas, esta es la Grecia que amo, esta es la Grecia de Melina».

Fui por la calle Adriano y pensé en Nietzs-che, en Dionisos y las uvas, en la tragedia y el entusiasmo, en las fiestas y el teatro, en los espectáculos que arrastraban a todos los griegos en medio de dos guerras, en las diosas acalladas y las noches, pensé que Grecia era mucho más que los números y las medidas, que la lógica que sustituye a la realidad, que la deuda exter-na que vale más que el vino retsina y los poe-mas entusiastas, pensé que era cierto que como decía Nietzsche Sócrates inventó la filosofía

porque era feo, porque no estaba de acuerdo con la vida, y por eso se burlaba de los mitos y del entusiasmo, pensé que Grecia no era Sócrates sino Melina Mercuri, Grecia la soñó Hölderlin cuando escribía ‘El archipiélago’, y Heidegger cuando concibió la verdad como desvelamiento siguiendo a los presocráticos, y Robert Graves al hablar de las Musas que nos inspiran, y Platón cuando habló de las Ideas como embriagueces imposibles, y Henry Miller cuando se emborra-chó en Cortú, y esa Grecia es Melina Mercuri.

Me metí en una calle de la Plaka y me fui a tomar una cena con retsina, una niña estaba cantando sirtaki, algo que había tomado de sus abuelos y no esperaba que ningún extran-jero fuera a oír, tomé ensalada griega con vino blanco, me puse expansivo, me acordé de lord Byron, recordé como había muerto por el sueño de Grecia, pensé que la Grecia real podía ser decepcionante, que lo mejor era como todos nos imaginábamos Grecia, después pasé por la Biblioteca de Adriano, una parte de los muros y una columnata gigantesca con capiteles corin-tios, pensé que Grecia era la nostalgia de Adria-no, Adriano la expresó de manera desmesurada con sus columnas oníricas, y también esa era la desmesura y el vitalismo y la generosidad de Melina Mercuri.

Al día siguiente al atardecer subí a la Acrópo-lis, y despotriqué contra el Partenón, me dije que era un templo militarista dórico, marcado por la austeridad y la fuerza, pero me fijé en la cabeza de un caballo entusiasta que quedaba en una esquina del frontón, y luego miré en el Erecteion como se extendían los vestidos de las cariátides con sus curvas adaptándose a la car-ne, y pensé que los guerreros dorios machistas no podían eliminar a las mujeres como Ariadna o como Antígona que llevaban el sentido de la tierra y de la noche, y me dije: «Aquí está Meli-na otra vez, este es el espíritu de Melina, este es el alma de su personaje en ‘Nunca en domingo’ y es el empuje desenfadado de su canción ‘Los niños del Pireo’ y es la fuerza de su libro ‘Nací griega’ que la hace proclamarse griega en todas partes, como las ánforas llenas de vino, como las representaciones de teatro, cuando los coro-neles le habían quitado su nacionalidad».

Y volví al café de Melina Mercouri, miré la infinidad de recuerdos de Melina que había en las paredes, en las mesitas, en los veladores, debajo de los racimos colgando, las fotos en las que se veía su alegría torrencial desde que era niña, y pensé que los griegos siempre tuvieron problemas, en la antigüedad los persas quisie-ron aprender de ellos y un emperador azotó el mar por haberlo impedido, después Atenas pe-leaba con Esparta y sus rigores fascistas, el im-perio bizantino se rompió mil veces, más tarde los turcos masacraron poblaciones y arrasaron los monumentos, en la independencia los grie-gos tuvieron que buscarse un rey alemán, en el siglo XIX las montañas de Atenas estaban infestadas de bandidos, la corrupción persi-gue al comisario Jaritos en las novelas de Petros Markaris, solo los sueños parecen inamovibles, Grecia siempre fue un problema continuo, y sin embargo ahí está, llevando los vicios y la melancolía inveteradas con Cavafis a Alejan-dría, recuperando los festivales de Delfos y ‘El ditirambo de la rosa’ con Ángelos Sikelianos, sugiriendo vitalidad inagotable, alucinando a Lawrence Durrell con sus visiones contra-dictorias, seduciendo con sus islas solitarias a las inglesas solteronas, y sin embargo sigue su sueño, y ese sueño estaba en el café Melina, se desplegaba con esplendor en las buganvillas sobre las ventanas, en las mesas extendidas en la calle, en el torrente de nostalgias y de nuevas incitaciones nacidas de la nostalgia.

Buscando en Atenas a Melina Mercuri

«...Grecia la soñó Hölderlin cuando escribía ‘El archi-piélago’, y Heideg-ger cuando conci-bió la verdad como desvelamiento siguiendo a los presocráticos, y Graves al hablar de las Musas que nos inspiran, y Pla-tón cuando habló de las Ideas como embriagueces im-posibles, y Henry Miller cuando se emborrachó en Cortú, y esa Grecia es Melina Mer-couri.»

upor Antonio Costa

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

6 por

Javier Nogueira

Xeopolítica para non lectores

X I S T E T O D O u n subxénero de ensaio dirixido á indigna-

ción. Poderiamos dicir que o malestar dos máis

novos vende, ou iso pode deducirse da grande cantidade de obras supos-tamente apuntan cara eles. Como idea orixinal desta semana, descartada por falla de tempo, pensei en contrarrestar isto facendo obras como ‘Política para conservadores’ ou ‘Xeopolítica para ultradereitistas’, pero para iso xa están a Fundación Faes e Paul Johnson. Desta non me vou facer millonario tampouco.

O problema desta morea de textos é que non todos poden ter a máxima calidade. Ao fin e ao cabo, mesmo para defender unha tese radical é preciso ter bos argumentos e saber procesalos. O risco de non facelo supón simplificar os te-mas e, ao final, dar razóns á parte contraria. Sucede isto con ‘Política y geopolítica para re-beldes, irreverentes y escépticos’, obra do pro-fesor nicaraguano Augusto Zamora publicada polo selo Foca.

O primeiro defecto que se pode atopar na obra está en relación co seu título. Ademais de longo de máis, plantexa unha pregunta: os rebeldes, irreverentes e escépticos len obras de xeopolítica? O certo é que isto semella cousa de frikis, máis cando as primeiras páxinas se dedican a unha moi interesante historia da disciplina e deixan a un lado o ton panfletario que suporía un ao abrir o libro.

A partires deste inicio, tan necesario como anticlimático, Zamora constrúe un argumenta-

rio que explica a cosmovi-sión da esquerda latinoame-ricana, cun forte compoñente antiestadounidense e contrario ao colonialismo e o imperialismo. No fondo, todos estes discursos nacen como resposta á doutrina Monroe e o intervencio-nismo dos USA nos asuntos do resto de Amé-rica. E un nicaraguano, por certo, ten moito de que se queixar. Que se trate de argumentos de parte non sempre anula a súa validez: non coñezo na literatura española mellor descrición da situación en Siria da que fai o autor. Breve e contundentemente explica que Daesh non saíu de ningures —como poderiamos chegar a crer se só lésemos medios «tradicionais»— senón da demencial política estadounidense na zona, que buscaba excluír a Irán e Rusia, e rematou facendo a ambos países eixes do Medio Oriente namentres Turquía se afunde no islamismo... e financia e acolle ao Daesh.

Pero coma sempre nestes casos, a necesidade de defender unha postura remata en incohe-rencias e terxiversacións históricas. Entre as primeiras son salientables as estrañas louvan-zas a Rusia e o réxime nacionalista de Vladimir Putin, que non é precisamente un modelo de li-

berdades. Entre as segundas, a omisión

dos horrendos crimes levados a cabo polos réximes

(teoricamente) comunistas da URSS e China, e o recoñecemento de que a viabi-

lidade económica dos países do Pacto de Varso-via, a pesares da mellora das condicións para millóns de persoas, era nula. A estes aspectos negativos súmase unha excesiva atención á trama de tratados e alianzas tecidas co paso das décadas por Estados Unidos, algo monótono e que podería terse resolto cun capítulo que ex-plicase os aspectos máis básicos da diplomacia daquel país e outro máis especificamente cen-trado na Otan.

O horizonte de expectativas do lector mar-cará a valoración que fagamos deste ensaio: se esperan vostedes unha linguaxe panfletaria e argumentos que esmaguen ao rival, aínda a costa de certas simplezas, esta non é a súa obra; se pola contra desexan un estudo de xeopolíti-ca afastado do pensamento dominante e cun discurso non demasiado académico, Augusto Zamora halles dar boas horas de lectura.

Política y geoPolítica Para rebeldes... Augusto Zamora

Editorial Foca Páxinas 400 Prezo 20,00 €

e

un paseo por unos tiempos turbios, una mirada sobre el oficio del escritor y, so-bre todo, un relato traba-jado, lujoso, sugerente. El investigador antimafia Roberto Saviano opina de este libro que «mucho más que un ensayo, mucho más que una novela, por-que Caparrós utiliza la lite-ratura para acompañarnos a un infierno hecho de una realidad a la que a menudo se le presta sólo una aten-ción distraída». Según el escritor gallego Agustín Fernández Paz ‘Echeverría’ es «un libro que, seguro, será importante. Un libro que faltaba» en la litera-tura escrita en español a ambos lados del charco. por R.l.

sión: debe inventar, para hacer de su país naciente un país real, una literatu-ra. Sus grandes poemas románticos terminarán por conseguirlo y el joven Echeverría se converti-rá en el poeta nacional. Esteban Echeverría vive esos años turbulentos ti-roneado entre su tarea y su enfermedad, sus amores y el miedo, la ciudad y la Pampa, la poesía y la mili-tancia contra la dictadura, que terminará por llevarlo al exilio. En este cruce de variadas pasiones, Mar-tín Caparrós escribe una novela monumental que es también la biografía de una de las figuras más sig-nificativas de la historia y la literatura argentinas,

Buenos Aires, 1830. La Ar-gentina acaba de empezar y no sabe, todavía, cómo ser. Un joven, entonces, decide que tiene una mi-

echevarría Martín Caparrós

Editorial Anagrama Páginas 376 Precio 21,90 €

la violencia que nace de la pertinaz estupidez hu-mana... Este experimen-to surgió como válvula de escape a la presión que suponía para el autor la dedicación a su obra mag-na ‘Antagonía’. Los dos pri-meros volúmenes de este proyecto fueron publicados por Anagrama con los títu-los ‘Ojos, círculos, búhos y Devoraciones’, en 1970 y 1976, respectivamente, a los que siguen ‘Una son-risa a través de una lágri-ma’, en 1981, y, ahora, ‘El atasco’, que completa dicho experimento. Uno que recupera aquí toda su vigencia gracias también al prólogo en que Ignacio Echevarría traza una pre-cisa genealogía. por R. l.

intención ejemplarizante. Son, más bien, una serie de apuntes, aforismos o juegos de palabras que, más allá de todo género, sirven al autor como una herramienta de análisis y crítica satírica del mundo contemporáneo. Con tanto humor como aliento lírico y onírico, siguen siendo absolutamente pertinen-tes, diríase que cada vez más pertinentes, tanto por la forma como por el con-tenido. Así, vemos desfilar textos sobre el poder om-nívoro de la publicidad, la degradación autoparódica de los sistemas democrá-ticos, la manipulación del lenguaje, el radical ena-jenamiento que padece el hombre contemporáneo,

Escritas a lo largo de más de cuarenta años, las fá-bulas reunidas en este volumen carecen de ani-males, sentimentalismo e

el atasco y demás fábulas Luis Goytisolo

Editorial Anagrama Páginas 180 Precio 16,90 €

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

7por

Ramón Rozas

{El vicio solitario}

por

Portorosa

O primeiro Nós

INCRÍBEL como a vida arredor de certos per-sonaxes, que un pode

considerar xa suficien-temente analizados ou

estudados, permite aínda certas descubertas que non fan máis que afon-dar no seu talento e nas súas capacidades. A exposición que dende esta semana se amosa no Museo de Pontevedra titulada ‘Meu Ponte-vedra’, arredor do íntimo e alongado vencello da súa cidade de acollida e á que sempre levou no seu corazón, está chea destas descubertas, de pezas descoñecidas, de datos anovados e co-rrexidos e, sobre todo, dese abeizoado achado, nas mans dun particular, dos orixinais do ál-bum ‘Nós’, dos que non se tiña coñecemento da súa pervivencia no tempo, alén dalgunhas atribucións maledicentes.

Todos estes fitos arredor dunha exposición só poden falar ben dos seus comisarios, Ángeles Tilve e Xosé Manuel Castaño, mergullados nun-ha tarefa titánica, como é a de contextualizar Pontevedra na vida e obra de Castelao e tamén á inversa, a análise dun Castelao apegado ás pe-dras e á sociedade pontevedresa na que el mes-mo xogou unha sorte de papel revolucionario dende diferentes frontes culturais, artísticas e sociais. O descubrimento do álbum ‘Nós’ pon-nos ante un deses fitos da nosa arte, xa que a importancia da colección de estampas ven dada polo significado que ten dentro do conxunto da obra creativa de Castelao. O álbum ‘Nós’, feito, como o propio autor fai constar entre 1916 e 1918, supón un xiro total na súa relación coa arte ao substituír un feito puramente plástico polo emprego da arte como manifesto reivindi-cativo ou político da situación de Galicia. Cas-telao dende estes momentos deixará de lado o seu labor como artista de seu, isto é, deixa de participar en exposicións e incluso abandoará a súa faceta como pintor de grandes lenzos, redu-

cindo o contido pictórico ao tem-po que amplían as compoñentes reivin-dicativas da súa obra.

Deterse ante o medio cento de debuxos que com-poñen o álbum amósanos, por unha banda, todo un alarde das aptitudes para o debuxo de Castelao, e por outra, a capacidade para inxerir unha sor-prendente forza a partir dunhas poucas liñas. Os seus rostros, a composición das esceas, as re-lacións entre as figuras, a súa esquematización déixanos ante un discurso dun vigor arrepiante e que se ve alimentado polas frases que acompa-ñan ás imaxes. Textos que amosan o asoballa-mento dos máis febles, as inxustizas, as mise-rias dunha vida que facían de Galicia un lugar no que comezaba a prender a faísca do asoballa-mento fronte a outras rexións. O álbum ‘Nós’ amosa unha vida propia, non só como unha obra artística ou como un manifesto, senón como un traballo que, dende a súa magnifi-cencia, ía arrastrando diferentes secuencias ao seu arredor. A súa primeira exposición pública será en 1920 na Coruña; en Pontevedra, a cida-de na que se artellou, exhibirase en 1922; e en 1924 farao na Casa de Galicia de Madrid que, en

t e m p o s de Primo

de Rivera, c o n l e v o u a

censura de textos, como no que se falaba

da Revolución de Irlanda que podía plantexar algunha

equivalencia coa situación de Galicia fronte a España. As estampas imprímense

grazas ao apoio económico de varios ponteve-dreses e aos contactos doutro, Francisco Javier Sánchez Cantón, quen acadou a posibilidade de que foran impresas na prestixiosa Hauser y Menet de Madrid. A abundante corresponden-cia que completa a exposición do álbum entre Castelao e Sánchez Cantón evidencia a impor-tancia desa amizade levada no tempo máis aló do que se tiña pensado e afasta a lenda escu-ra de que fora o propio Cantón quen ocultara uns orixinais que o abraiaron cando chegaron a Madrid. Do mesmo xeito que nos acontece a nós vendo uns orixinais nos que se atopan veladuras imposibéis de ser reproducidas, así como certas augadas, ou a gradación de planos, ou as liñas de cor que forman parte desta feliz descuberta.

O achado dos orixinais do álbum ‘Nós’, feito por Castelao entre 1916 e 1918, marca a ex-posición ‘Meu Pon-tevedra’ no Museo de Pontevedra, e propón a revisión dunha obra clave no seu devir artís-tico.

É

Aquí y allá

«Mi padre se emo-cionaba, permi-tiéndose salir esa parte suya que ha mantenido siem-pre bajo control»

OY TAN ignorante que, además de saber

poco, mucho de lo que he aprendido no me ha

enseñado nada. Por eso no conocía, hasta que hace unos días mi padre lo remedió, a Facundo Cabral; y por eso al escu-charle hablar y cantar se me iba poniendo esa cara de tonto que se nos queda a veces, cuando nos damos cuenta de que no nos hemos ente-

rado de lo que importaba, cuando nos damos cuenta de que sonreíamos con seguridad y en realidad estábamos haciendo el ridículo. «No soy de aquí ni soy de allá»: los hombres que ca-llan, y la vida es esto, ni más ni menos. A mi hija, que tiene la intuición que a mí me falta, le encantó a primera vista. A su lado, mi padre se emocionaba, permitiéndose dejar salir esa par-te suya que ha mantenido siempre bajo control y casi nadie conoce; esa parte que también en

él pudiera haber sido y que me ha hecho, por ejemplo, a mí.

Esta semana conducía y miraba, por encima de los edificios, el cielo rosa anaranjado de la última hora de la tarde. Conducía sin música y la ventanilla me aislaba tanto que todo parecía un poco irreal. Hay cosas que únicamente se pueden sentir a solas. Por el retrovisor veía el resplandor del centro de la ciudad y los prime-ros faros de algunos coches. La calle bajaba y las luces parecían mantenerse quietas en lo alto, como en una escena de alguien regresando a su casa de las afueras en una película america-na. En un semáforo, la chica de al lado se rascó la mejilla y bostezó. Al ponernos de nuevo en marcha, cada coche, cada uno de nosotros, con la vista clavada en el frente, continuó hacia el final de su día, aquí y allá. Unos teniendo cierta idea de para qué, otros sabiendo que para nada, otros haciendo el ridículo.

s

Domingo 3 de xullo de 2016 elpRogReso

Táboa Redonda

8 por

Santiago Jaureguizar

OI NA CASA da miña avoa Aurora Zaldibar onde lin por vez pri-

meira a Charles Dic-kens, Agatha Cristhie e

Robert Louis Stevenson. A miña avoa vivía en Londres sen vivir. Nunca estivo na cidade, máis que nada porque a paga dunha mestra xubilada dos anos 80 non daba tanto de si e Ryanair non irrompera aínda cos seus enxeños voadores. Vivía en Bilbao, pero non renunciou a enmoquetar o baño —a pesar de ser asmática— nin asegurarse de que El Cor-te Inglés mantiña o fluxo de té e pastas. Cada vez que montabamos nun autobús vermellos de dous andares que nos levaban dende o Corte de Zabalburu a súa casa, en Indautxu, lembrá-bame que foran comprados en Londres polo al-calde José Luis Berasategui Goicoechea. A miña avoa consideraba que esa adquisición revelaba un detalle de bo gusto que compensaba que o rexedor fose da Falange Española Tradicionalis-ta, unha vulgaridade aos ollos azuis e acuosos dunha militante clandestina do PNV. Soamen-te había unha cousa que a irritase máis, que era a falta de puntualidade allea.

Enfadábase mesmo cando sabía que alguén fixera perder o tempo a outra persoa. «Que desfachatez!», protestaba. Unha vez que ela estaba de visita nunha casa que tiñamos na Coruña, eu citárame con Manuel Rivas en Catro Camiños para entrevistalo. Rivas gardou os dez minutos de atraso esixibles e mesmo engadiu outros dez non sei. Apareceu nervioso, pálido e avergoñado. Traía unha desculpa na man: a novela ‘Wilt’, de Tom Sharpe. Regalouma.

Ese retraso de Rivas determinou unha cadea de demoras que me fixo chegar tarde ao xantar. Eu, claro, boteille a culpa a Manuel Rivas. «O entrevistado chegou tarde? Que desfachatez!». A miña avoa estaba furiosa. Para acalmala re-galeille o libro de Tom Sharpe.

Esa mesma noite comezou a lelo e a soltar gargalladas amplas e estrondosas que viñan acompañadas de asaltos feroces de asma. De volta en Bilbao, o neumólogo prohibiulle as

moquetas no baño e as novelas de Sharpe, pero ignorouno porque non tardou en sufrir un ata-que violento e definitivo.

Esa anglofilia que me aprenderon na infan-cia foi a que non soportou o resultado do Brexit. O día no que espertei coa noticia de que os britá-nicos nos repudiaran democraticamente empe-cei a buscar unha explicación no lugar de sem-pre, nos libros. Talvez a resposta podería darma Jane Austen cando no principio de ‘Mansfield Park’ (Penguin) presenta a «Maria Ward, con soamente sete mil libras de dote, tivo a sorte de cativar a sir Thomas Bertram». Poida que esa visión da economía como medio que conduce á felicidade explique unha boa parte do Brexit. De to-dos os xeitos, o Londres que describe Austen (1755-1817) era cativo : «A señora Fraser —que non era mal xuíz— confesa que soamente co-ñece tres homes na capital que teñan tan boa figura, talla e ademán», con-ta en ‘Mansfield Park’.

Remexendo na obra de Aus-ten, tan britá-nica, decateime de que debería b u s c a r u n h a visión externa e unha visión pos-terior. Non mesmo andel que Austen tiña ‘El comienzo de la madurez’ (Periférica), unha crónica na que Henry James (1843-1916) conta a che-gada a Inglaterra. Debaixo dunha prosa densa ata a exasperación pode atoparse a ollada intelixente e minuciosa

do autor. James lembra en 1893 o desembarco en Liverpool nun trasatlántico que o trouxera dende Estados Unidos. Nun primeiro momen-to conta marabillas como que «a bandexa de magdalenas ponse sagrada e enxeñosamente sobre unha fonte de auga quente» ou a delicia de sentir «o cruxido das grosas e ríxidas páxinas do Times», non tarda en acusar aos ingleses de vivir en «habitacións sombrizas» e de xan-tar en restaurantes que son tan pequenos «que os cubertos ameazan todo o tempo con ferir as faccións dos veciños». A pesar dese desen-canto inicial, o escritor nunca se arrepentiu de ter abandonado un país que percibía como de espazos amplos e lixeireza intelectual para seguir o seu convencemento de que «soamen-te un norteamericano pode facerse europeo». Henry James morreu no Londres da Primeira Guerra Mundial, unha vez superada a literatu-ra francesa do XIX e namorado de Italia. Morreu sendo europeo.

Os partidarios de abrir un foxo no estreito de Dover ou estreito de Calais que hai no canal da Mancha defendían un argumento económico propio de Jean Austen («tivo a fortuna») e su-maban outro migratorio. O segundo tamén é económico no fondo, porque, cando Londres era metrópole colonial, os británicos non es-

taban tan preocupados pola mestizaxe. Sempre que eclosionase fóra do Reino

Unido, claro.Ignoro que se o líder do nega-cionismo europeo, Nigel Fa-

rage, leu ‘Solos en Londres’, que acaba de publicar Au-

tomática Editorial en es-pañol. Debería. É unha

novela escrita en 1956 por Sam Selvon, un autor de Trinidade e Tobago, que narra a migración masi-va de caribeños a Londres nos anos 50. A situación é levemente distinta á actual. O prota-gonista explica que era máis fácil atopar

un traballo que un salario decente ou un

lugar digno onde dur-mir. Nunha páxina per-

dida da novela, un perso-naxe que limpa un urinario

explícalle a un compañeiro o motivo polo que dous brancos

veñen de chamalos ‘negros’ con ánimo ofensivo por non ter os baños

suficientemente limpos: «Non lles moles-tamos nós, moléstalles a cor da nosa pel».

A miña avoa non sobreviviu ao Brexit

O único que me consola do Brexit é que a morte libe-rou á miña avoa anglófila de ter que sobrelevar o disgusto.

f