-Asier Usategi -Imanol Andrades -Aitor Arjona

«Kirikiño» ezizenez ezagutzen dugu gaur egun denok Ebaristo Bustintza Lasuen izan zena,1866ko urriaren 26an Bizkaiko Mañaria herrian jaioa,«Etxanoa» izeneko etxean.

Ebaristok zazpi urte zituela, familia osoa kale berean dagoen «Zumelaga» etxera aldatu zen.

Lehen mailako ikasketak herriko eskolan egin ondoren, Durangon jarraituzuen ikasten. 1878an familia osoa Almansara

(Albacetera) aldatu zenez, han egin zituen Batxiler-mailako

ikasketak. Bide Injeniari izateko asmoz Madrilera joan zen; baina, hasierako asmoari uko eginez, Zientzi Fakultatean burutu zituen Fisika eta Matematikako ikasketak.

• Lizentziatura atera eta laster Sigúenzan hasi zen Matematika irakasten, 1899an Bilbora itzuli zen arte.

• Gran Vía-n zegoen «Sociedad Minerade San Antonio de Montellano» lantegian zuen kargua euskarari eskaintzen zion orduekin tartekatzen zuen.

• 1909an,bere iloba zen Basili Bustintza Ozerinekin ezkondu zen. Ez zutenseme-alabarik izan.

• Bilbon R. M. Azkuek Euskalzale aldizkarirako laguntzaile lanetan aritu zen.

Aldizkari horretan argitaratu zituen lehen lanak

1928an, lanari utzita, Mañariara itzuli zen, bertan hil zelarik urte bete beranduago, baratzean zurreko egunetan izandako istripu baten ondorioz.

.

Euskaltzale” aldizkarian agertu zen bere lehenengo lana: ”Zerutar bat”.

”Ibaizabal” aldizkariaren zuzendari izan zen 1902tik 1903ra.

Bizkaiko Diputazioaren euskarazko eskola batean egon zen euskara irakasten hogeitalau urtetan.

Irakaskuntzan zuen ardura handiena: herri hizkera ondo ikasten, esaerak, ipuinak eta antzekoak biltzen, horretarako urtero hilabete bat ematen zuen Mañarian.

”Euzkadi” egunkarian egin zuen lanik handiena euskal atalaren zuzendari modura 1928ra arte. Egunkaria 1903an hasi zen Bilbon «Eusko Alderdi Jentzalea»ren ideologiari jarraituz. Hizlari trebea izanik hainbat jende ospetsurengan eragina izan zuenEuskalzaletasuna indartzea da bere lanaren ondorioa.

Kirikiñok beste idazle batzuk baino irakurle gehiago bereganatu zituen. Euskaraz gehien idatzi duen idazlea da eta; Txomin Agirrerekin batera, herrikoiena eta ezagunena da. Kirikiñoren heriotzak euskal kulturaren zati baten galera ekarri zuen. Euzkadi egunkarian artikulu asko agertu ziren haren omenez. Kazetari bezala kontuan hartu behar dugu,“Guda Nagusia”ri buruzko kronikak egiteagatik.Ikasleek “irakasle” deitzen zuten maitasunez.

Ekintza asko egin dira Kirikiñoren omenez, “Kirikiño saria” deituko zen literatur lehiaketa adibidez. Hil eta hirugarren urtera omenaldi bat egin zioten Mañarian, hura jaio eta hil zen etxeetan, “Etxanoan” eta “Zumelagan”, plaka bana jarriz.1966an, Aita Santi Onaiandiak omenaldia egiteko asmoz Abarrak liburuaren edizioa prestatu zuen.Geroago, Bixente Larrea, “Kirikiñoren omenez” eskultura lana egin zuen, 1967an.

• Kirikiñok asko idatzi zuen; euskal idazleen artean, Orixerekin batera, gehien idatzi zuena izango da. lanak egunkarietan idazten zituen.

• Kirikiñoren lana batez ere kazetari-lana da. Gehienetan idazlan laburrak dira, gai arin eta erraz ulertzekoak.

• Narrazio labur batzuk hur ahil ondoren zenbait liburutan bildu izan dira:

• 1) Abarrak (Bilbo, 1918): Guztira 21 ipuin dira hor bilduta daudenak, Narrazio liburu hau bizirik zegoenean atera zuten bakarra da.

• 2) Bigarrengo Abarrak (Zornotza, 1930): Kirikiño hil eta gero “Euzko Pizkundea” erakundeak egindako argitapena. 43 ipuin eta 3 olerkik osatzen dute. Ipuin honek osatzen dituen kondairek aurreko liburuaren haria segitzen dute, hau da, barregarriak edo pasadizu antzekoak gehienak.

• 3) Abarrak… eta abar (Bilbo, 1966): Aita Santi Onaindiaren ardurapean egindako edizio honetan goian aipatutako liburu biak daude. Euskalzale eta Ibaizabal aldizkarietan agertutako lanak daude bilduta. Mañariako herriak kirikiñori egin zion omenaldia zela eta argitaratu zen. Artikuluak lau ataletan bereiz daitezke: 1)Euskera, 2)Jakingarriak, 3) Bertsoak eta Izkirimiak, eta 4)Albistak.

• Kirikiñoren ipuinak sarri argitaratu izan dira euskal aldizkari eta egunkarietan, zatika batez ere. Euskaltzaindiak idazle honen 5 ipuin argitara eman zituen bizkaieraz eta gipuzkeraz 1956an, Donostian.

Oraindik Euzkadi egunkarian 1913tik 1928ra egunero-egunero idatzi zituen lanak falta ditugu, denak bilduta ditu Xabier Perea Kirikiñozale eta langileak, 16 tomo loditan. Hauetatik batzuk dagoeneko argitaratuta daude.

• 4)Egunekoa (Bilbo, 1981): Kirikiñok luzaroan atera zuen “Egunekoa” izeneko kolumna Euzkadi egunkariaren lehen orrian. Kolumna horren bilduma dugu liburu batean; gai asko lantzen ditu, adibidez politika, euskara, jaiak,…

• 5)Edo geuk edo inork ez euskararen alde (Bilbo, 1984): Liburu honetako idazlanak ere denak dira Euzkadi egunkaritik hartutakoak. Idazlearen pentsakeraren muinean sartzen garela esan daiteke.

• 6)Guda nagusia (1914-1918) (Bilbao,1989): Guda Nagusiko kronikak .

• Kirikiñok gehien landu zuen literatura mota narrazioa izan arren olerki eta antzerkigintzan ere jardun zen. Olerkietako batzuk sarituak izan dira,adibidez “Fides”, 1901ean Bilbon euskal jaietako lore-jokoak egin zirenekoa, adibidez.

Antzerkiari dagokionez, 1914ean antzeztu zen lehenengoz Anton Beakatz bakarrizketa. Bere antzezlan batzuk hauek izan ziren: Lelo eta Txomin Arraio komeria eta Meza Barriya, bizkaieraz idatziak.

• Kirikiñoren ardura nagusia bere lanak garaiko irakurleek ulertzea zen, irakurlego minoritario batentzat idaztea. Beren hitzen arabera, berak ez zuen idazten 100 urte barruko euskaldunentzat, baizik eta bere inurukoentzat baizik.

• Kirikiñoren ipuinak laburrak eta, itxura batean, azalekoak izan arren, benetako gertaera eta fantasiaren arteko nahasketa izanik, idazlea narrazioak egiteko dituen ahalmen, etorri eta baliabideei esker maisu-lan txikiak egitera heldu da.

• Euskara eta euskaldunentzat toki eta tratamendu berezia du idazlan guztietan, bizi egiten baititu gai horiek.

• Edozer idazten duela ere iraakurleengandik oso hurbil jartzen da, askotan hura ere elkarrizketaren bidez, kotaeran sartzen du.

Kirikiñok bere idazlanak atsegin eta barregarriak izatea nahi du, umorea sortzeko kontrasteaz baliatzen da batez ere. Batzuetan azaleko umore horren azpian gai serioak egongo dira, idazleak apropos barregarri bihurtuak.

• Hizkera herrikoia erabili ez ezik hitz berriak sortzeko ere joera bazuen.

• Baserritartzat hartzen du bere burua, baserritar jatorrikoa eta baserrian jaioa.

• Normalean bizkaieraz idazten bazuen ere gipuzkeraz edo lapurteraz ere egoki moldatzen zen.

Informazioa:bidegileakhttp://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/15_buztintza.pdf