XornadasECONOMÍA CIRCULAR: UN NOVO MODELO PRODUTIVO PARA SAIR DA CRISE

30 D E M A R Z O D E 2 0 1 7F A C U L T A D E D E C C . E C O N Ó M I C A S E E M P R E S A R I A I SU N I V E R S I D A D E D E S A N T I A G O D E C O M P O S T E L A

Economía Ecolóxica, Sustentabilidade e Decrecemento

Xoán R. Doldán GarcíaDepartamento de Economía AplicadaUniversidade de Santiago de Compostela

• Nace á par que a civilización industrial:

– Guíase por un razoamento monetario, resalta a dimensión criadora de valor ou utilidade

– Non atende as deterioracións sociais e ambientais que a xestión económica orixina

• Respecto aos recursos naturais, rexístrase só o custe de extracción e de manexo, e non o de reposición. Consecuencias:

– Prima a extracción sobre a reutilización ou a reciclaxe (onde si se incorporan os custes de reposición)

– Acelera os problemas de escaseza dos materiais e a xeración de residuos.

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• Concibe o sistema económico como un ámbito independente do ambientefísico no que se desenvolve e condiciona

• A terra: apenas vista como espazo e materia

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• Funcionamento básico do sistema económico: a partir do concepto de fluxocircular da renda (interrelacións entre empresas e familias)

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• Un ciclo fechado de produción-consumo-produción

• Visión antropocéntrica que considera todas as cousas físicas como a mesmamateria indestrutíbel

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• A análise limítase ás relacións entre axentes económicos, tendo como puntocentral os intercambios mercantís (que só son unha parte das relaciónseconómicas)

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• Pode facerse máis complexo (goberno, sistema financeiro e sector exterior)pero a economía segue a considerarse un sistema fechado e autosuficiente defluxos de renda

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

http://www.iedge.eu/carlos-hernandez-modelo-macroeconomico-basico-el-pib

• Construción teórica que non considera límites físicos (necesidades demateriais e enerxía) e choca coa lóxica de funcionamento da biosfera

Fonte: Naredo 1994

Problemas das relacións economía-biosfera:

O ENFOQUE ECONÓMICO CONVENCIONAL

• Considera ao sistema económico como un subsistema dun sistema máis amplo(a Terra ou biosfera).

• Este sistema (biosfera) está aberto á entrada de enerxía solar e practicamentefechado á entrada de materiais

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

• A economía precisa de entradas de enerxía e materiais e produce residuos(calor disipado ou enerxía degradada e residuos materiais)

• Os residuos materiais: poden volver entrar tras ser reciclados ou reutilizados

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

• Todo sistema económico é un sistema aberto: a diferenza estriba na cantidadee o tipo de recursos extraídos da natureza

• Non deberíamos utilizar o denominación produción para actividades que sonmeramente extractivas

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Implicacións do cambio de perspectiva:

1. Se as actividades económicas só adquiren significado en relación áspersoas, será na esfera humana onde acaden a súa finalidade (máxime seconsideramos que o benestar é algo máis que a acumulación de bens eservizos)

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Implicacións do cambio de perspectiva:

1. Se as actividades económicas só adquiren significado en relación áspersoas, será na esfera humana onde acaden a súa finalidade (máxime seconsideramos que o benestar é algo máis que a acumulación de bens eservizos)

2. A reprodución dunha esfera depende da reprodución das restantes: non haiposibilidade de supervivencia económica ou humana sen a natureza que lleserve de soporte, e esta non sería a mesma se desaparecese a especiehumana

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Implicacións do cambio de perspectiva:

1. Se as actividades económicas só adquiren significado en relación áspersoas, será na esfera humana onde acaden a súa finalidade (máxime seconsideramos que o benestar é algo máis que a acumulación de bens eservizos)

2. A reprodución dunha esfera depende da reprodución das restantes: non haiposibilidade de supervivencia económica ou humana sen a natureza que lleserve de soporte, e esta non sería a mesma se desaparecese a especiehumana

3. Se todos os elementos dun conxunto se inscriben nun conxunto maior queos abarca, todas as compoñentes do segundo non pertencen ao primeiro:todos os elementos da economía pertencen á biosfera, mais non todos os dabiosfera son de orde económico nin están sometidos ás súasregulamentacións

A ECONOMÍA ECOLÓXICA

OS RECURSOS NATURAIS

BIÓTICOS ABIÓTICOS

RENOVÁBEIS EN SENSO ESTRITO CONTINUOS NON RENOVÁBEIS

RENOVÁBEIS EN SENSO AMPLO

ESGOTÁBEIScando o ritmo de utilización sexa

superior ao da rexeneración natural

INESGOTÁBEISFontes de enerxía

renovábeis (excepto a biomasa)

ESGOTÁBEIS

NON RENOVÁBEISENERXÉTICOS

o seu uso supón a conversión paulatina a enerxía disipada,

sen posibilidades de reutilización nin recuperación (2º

principio da termodinámica)

NON RENOVÁBEIS MATERIAIS

posibilidade de recuperación,

reutilización ou reciclaxe. Limitado pola necesidade de enerxía para eses

traballos

aínda que limitados, son os únicos nos que pode existir

reposición do stock

OS RECURSOS NATURAIS

BIÓTICOS ABIÓTICOS

RENOVÁBEIS EN SENSO ESTRITO CONTINUOS NON RENOVÁBEIS

RENOVÁBEIS EN SENSO AMPLO

ESGOTÁBEIScando o ritmo de utilización sexa

superior ao da rexeneración natural

INESGOTÁBEISFontes de enerxía

renovábeis (excepto a biomasa)

ESGOTÁBEIS

NON RENOVÁBEISENERXÉTICOS

o seu uso supón a conversión paulatina a enerxía disipada,

sen posibilidades de reutilización nin recuperación (2º

principio da termodinámica)

NON RENOVÁBEIS MATERIAIS

posibilidade de recuperación,

reutilización ou reciclaxe. Limitado pola necesidade de enerxía para eses

traballos

aínda que limitados, son os únicos nos que pode existir

reposición do stock

• A súa dispoñibilidade depende de:

• unha cantidade fixa predeterminada xeoloxicamente

• o prezo

• a tecnoloxía

• a xurisdición sobre o mesmo, etc

• Toda cantidade usada reduce o stock xeoloxicamente dispoñíbel (ningúnavance económico ou tecnolóxico pode evitalo)

• Na extracción, manipulación ou transformación de materiais e enerxía, no usodos produtos ou no tratamento dos residuos, daranse diversas formas deimpacto no medio

OS RECURSOS NATURAIS NON RENOVÁBEIS

A BIOSFERA: subministradora de recursos e receptora de residuos

Celeridade na extracción de recursos

Aumenta a xeración de residuos

Supérase a capacidade de asimilación natural dos residuos

Alteración dos ciclos bioxeoquímicos

Agrávanse os problemas de contaminación e degradación

ambiental

• O consumo final de bens: na verdade non desaparecen senón que permanecen enforma de residuos, causando problemas ambientais, sociais e económicos (sóparcialmente contabilizados pola economía convencional)

• A economía ecolóxica estuda o metabolismo social e, polo tanto, contabiliza fluxosde enerxía e materiais

OS RESIDUOS

• Gran parte dos residuos é asimilada de forma natural polos ecosistemas e unha partemenor pola actividade humana (como unha actividade sectorial)

• Só unha parte dos tratados pola actividade humana se reincopora como recursos, amaior parte se acumulan ou incineran

• A reciclaxe utiliza tamén enerxía e materiais

A economía ambiental…

ESFERA ECONÓMICA

ESFERA DAS ACTIVIDADES

HUMANASBIOSFERA

ALGUNHAS DIFERENZAS ENTRE A ECONOMÍA AMBIENTAL E A ECONOMÍA ECOLÓXICA

BIOSFERABIOSFERA

ESFERA DAS ACTIVIDADES

HUMANAS

ESFERA DAS ACTIVIDADES

HUMANAS

ESFERA ECONÓMICA

ESFERA ECONÓMICA

…e a economía ecolóxica

ECONOMÍA AMBIENTAL

ocúpase do que, sendo de utilidade directa para os seres humanos, resulte

ademais apropiábel, valorábel e produtíbel

Os bens libres que integran o medioambiente teñen que ser valorados:

privatizándoos, integrándoos no mercado ou simulando dito mercado

para imputar valores teóricos.

ECONOMÍA ECOLÓXICA

considera que toda a biosfera e os recursos poden ser útiles e escasos

Concibe o económico como extensióndo biofísico e sometido ás leis físicas

ALGUNHAS DIFERENZAS ENTRE A ECONOMÍA AMBIENTAL E A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Obxecto de estudo

ECONOMÍA AMBIENTAL

o sistema económico é un circuítofechado e permanentemente

equilibrado onde os produtores de mercadorías e os consumidores están

coordinados polos mercados que é onde se determinan os prezos que

infunden valor á produción.

Este proceso de valoración recaesobre unha parte do proceso físico.

ECONOMÍA ECOLÓXICA

o proceso de produción económica debe representarse como un sistema

aberto e dependente da enerxía e materiais que intercambia co medio

ambiente

Caracterízase polo seu desequilibriopermanente e a irreversibilidade

ALGUNHAS DIFERENZAS ENTRE A ECONOMÍA AMBIENTAL E A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Funcionamento do Sistema Económico

ECONOMÍA AMBIENTAL

a partir dos dereitos de propiedade, a incorporación dos bens libres aos

mecanismos de mercado, mediante o cálculo dos custes de oportunidade,

prezos sombra ou valores continxentes.

ECONOMÍA ECOLÓXICA

considera que os recursos naturais e o medio ambiente teñen valor

independentemente de que formenparte ou non das preferencias ou necesidades da especie humana,

preocupándose pola natureza física dos bens a xestionar e a lóxica dos

ecosistemas, a escaseza obxectiva, a renovabilidade dos recursos, a

nocividade dos residuos e a súaposíbel reutilización ou reciclaxe

ALGUNHAS DIFERENZAS ENTRE A ECONOMÍA AMBIENTAL E A ECONOMÍA ECOLÓXICA

Valoración económica

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Antecedentes: despraza a outros termos usados nos anos 70

CRECEMENTO CERO

Primeiro informe do Club de Roma (Meadows et al., 1972: Os límites ao

crecemento)

Puxo de manifesto a imposibilidade do

crecemento infinito nun sistema finito

ECODESENVOLVEMENTO

Declaración de COCOYOC en 1974. Ignacy Sachs (ONU)

Conciliar o aumento da produciónreclamado polos países do Terceiro

Mundo, co respecto aos ecosistemasnecesario para manter as condicións

de habitabilidade da terra

• O concepto de desenvolvemento sostíbel (ou sustentábel)confúndese co desenvolvemento autosostido (ou sostido)(Rostow). Sustainable-Sustained

• Implicitamente recoñécese a insustentabilidade do modeloeconómico vixente

• Desenvolvemento ecónomico + dimensión ambiental, diante daevidencia de que:– O crecemento económico non erradica a pobreza– O desenvolvemento non evita a destrución de recursos e

servizos ambientais

• En orixe, a sustentabilidade refírese SÓ á dimensión ecolóxica: odesenvolvemento sustentábel require un sistema produtivo quecumpra o imperativo de preservar o medio ambiente e cambiar omodelo existente

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE: O INFORME BRUNDTLAND

DESENVOLVEMENTO SUSTENTÁBEL

Satisfacer as nosas necesidades actuais sen comprometer a capacidadedas xeracións futuras para satisfacer as súas (Brundtland, 1987: O noso

futuro común)

• Idea central: manter o “patrimonio natural”

• Qué implica manter todos os seus elementos?: calquera uso dosrecursos non renovábeis sería incompatíbel coa sustentabilidade.(nin sequera un crecemento cero ou economía estacionaria seríancompatíbeis)

• Só unha economía baseada unicamente en fontes enerxéticasrenovábeis e en ciclos fechados de materia pode ser potencialmentesustentábel de maneira indefinida

DESENVOLVEMENTO SUSTENTÁBEL

Satisfacer as nosas necesidades actuais sen comprometer a capacidadedas xeracións futuras para satisfacer as súas (Brundtland, 1987: O noso

futuro común)

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE: O INFORME BRUNDTLAND

• Criterios a seguir para achegarnos á sustentabilidade, desde associedades actuais (Martínez-Alier, Roca-Jusmet, 2013):

• Recursos renovábeis esgotábeis: usalos ao ritmo da súarenovación (stock óptimo de recurso?, nivel de agregación eespacial de referencia?)

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Criterios a seguir para achegarnos á sustentabilidade, desde associedades actuais (Martínez-Alier, Roca-Jusmet, 2013):

• Recursos renovábeis esgotábeis: usalos ao ritmo da súarenovación (stock óptimo de recurso?, nivel de agregación eespacial de referencia?)

• Recursos non renovábeis: imposíbel determinar un nivelsustentábel de forma indefinida. Dependería máis dacapacidade de fechar os ciclos dos materiais reconvertendo osresiduos en recursos (recuperación e reciclaxe, con fontesenerxéticas renovábeis)

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Criterios a seguir para achegarnos á sustentabilidade, desde associedades actuais (Martínez-Alier, Roca-Jusmet, 2013):

• Recursos renovábeis esgotábeis: usalos ao ritmo da súarenovación (stock óptimo de recurso?, nivel de agregación eespacial de referencia?)

• Recursos non renovábeis: imposíbel determinar un nivelsustentábel de forma indefinida. Dependería máis dacapacidade de fechar os ciclos dos materiais reconvertendo osresiduos en recursos (recuperación e reciclaxe, con fontesenerxéticas renovábeis)

• Combustíbeis fósiles: os ritmos de extracción deberían ser osuficientemente lentos e os de introdución de fontes de enerxíarenovábeis o suficientemente rápidos para un futuro sen merma nadispoñibilidade enerxética ou nos servizos enerxéticos (transicióncara unha sociedade enerxeticamente non fósil)

• Recursos minerais non enerxéticos: minimizar o ritmo deextracción, sobre todo nos que a relación entre reservas e taxas deuso é baixa. Implica: moderación no consumo, reutilización ereciclaxe e substitución dos materiais menos abudantes por outrosmáis abundantes.

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Criterios a seguir para achegarnos á sustentabilidade, desde associedades actuais (Martínez-Alier, Roca-Jusmet, 2013):

• Recursos renovábeis esgotábeis: usalos ao ritmo da súarenovación (stock óptimo de recurso?, nivel de agregación eespacial de referencia?)

• Recursos non renovábeis: imposíbel determinar un nivelsustentábel de forma indefinida. Dependería máis dacapacidade de fechar os ciclos dos materiais reconvertendo osresiduos en recursos (recuperación e reciclaxe, con fontesenerxéticas renovábeis)

• Combustíbeis fósiles: os ritmos de extracción deberían ser osuficientemente lentos e os de introdución de fontes de enerxíarenovábeis o suficientemente rápidos para un futuro sen merma nadispoñibilidade enerxética ou nos servizos enerxéticos (transicióncara unha sociedade enerxeticamente non fósil)

• Recursos minerais non enerxéticos: minimizar o ritmo deextracción, sobre todo nos que a relación entre reservas e taxas deuso é baixa. Implica: moderación no consumo, reutilización ereciclaxe e substitución dos materiais menos abudantes por outrosmáis abundantes.

• Residuos: evitar a xeración de residuos acumulativos

• Servizos ambientais: non alterar os ecosistemas quesubministran aqueles esenciais para a vida e evitar situaciónspotencialmente catastróficas

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Abuso do concepto e ambivalencia:

– Maior preocupación pola saúde dos ecosistemas (agora obxectode atención pola xestión económica)

– Indefinición no manexo do termo que permite facer accións noseu nome que non mudan a sociedade industrial

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE

• Reacción nos 90 da Unión Europea, o Banco Mundial e outrosorganismos internacionais para reformular o concepto, dando lugará teoría das 3 sustentabilidades:

– Social– Económica (medida ás veces en termos de liberalización do

mercado, privatización, crecemento ilimitado ...)– Ecolóxica (quedando moitas veces supeditada ás anteriores,

negándose que a economía estea condicionada pola ecoloxía)

• A sustentabilidade convértese nunha metafísica que une desde oempresario que busca beneficios, a agricultores que querenminimizar riscos, traballadores que buscan a equidade, ás persoaspreocupadas pola natureza, os xestores públicos e tecnócratas,políticos etc.....(Bruyn; Opschoor, 1997) converténdose nunconcepto chicle (Bermejo, 2001)

NOCIÓN DE SUSTENTABILIDADE: REFORMULACIÓN

• Presupón a substituibilidade do “capital natural” poloproducido polos seres humanos

– O capital total KT correspóndese coa fórmula (Pearce. 1993; Turner. 1993):

KT = Kn+ Km+ Kh

Kn: : capital naturalKm:: capital artificial ou manufacturadoKh :: capital humano

SUSTENTABILIDADE FEBLE E A ECONOMÍA AMBIENTAL

– Solow: o que debe ser conservado é o stock de capital(incluíndo o capital natural) co que conta a sociedade,que é o que permitiría ás xeracións futuras seguirproducindo benestar económico en iguais condicións ásactuais.

– Problemas:

• Lograr unha valoración completa e acertada do stockde capital e do seu deterioro

• Asegurar que o valor do investimento que engrosaanualmente ese stock cubra, ao menos, a valoraciónanual do seu deterioro

• Non é suficiente con corrixir os agregadoseconómicos habituais, dependemos de indicadoresfísicos para poder xulgar a actuación da economíacon respecto aos recursos ambientais

SUSTENTABILIDADE FEBLE E A ECONOMÍA AMBIENTAL

• Recoñece que o “capital natural” non é xeralmente substituíbel polo fabricado,polo que hai que evitar o seu deterioro

• A idea dun stock capital estendido está composto por obxectos que non son ninhomoxéneos nin necesariamente substituíbeis. Ademais certos procesos dodeterioro son irreversíbeis

• Hai que mudar o concepto de sistema económico: amplialo e reformulalo.

SUSTENTABILIDADE FORTE E A ECONOMÍA ECOLÓXICA

FONTE: Luffiego García, Máximo e Rabadán Vergara, José María (2000)

SUSTENTABILIDADE FEBLE

• Máis antropocéntrico (tecnocéntrico) que ecocéntrico

• Mecanicista

• Sustentabilidade sinónimo de viabilidade do sistema socioeconómico

• Compatíbel co crecemento

• Capital natural sustituíbel por capital humano. Constancia do capital total

• Esixe monetarizar o medio natural

• Medio ambiente localista

SUSTENTABILIDADE FORTE

• Máis ecocéntrico que antropocéntrico

• Sistémico

• Sustentabilidade: relación viábel entre sistema socioeconómico e ecosistema

• Incompatíbel co crecemento

• Capital natural complementario (non sustituíbel) do capital humano. Constancia do capital natural

• Moitos recursos, procesos e servizos ambientais son inconmesurábeismonetariamente

• Medio ambiente global e sistémico

DIFERENZAS ENTRE OS CONCEPTOS DE SUSTENTABILIDADE FEBLE E FORTE

Contra a “felicidade conforme”

O CONCEPTO DE DECRECEMENTO

CRÍTICAS AO CONCEPTO DECRECEMENTO

PON EN PERIGO A DEMOCRACIA

OPONSE AO PROGRESO CIENTÍFICO E INDUSTRIAL

É INMORAL PRECONIZAR VIVIR NA MISERIA

INUTILMENTE PROVOCADORA EN TEMPOS DE CRISE

IDEOLOXÍA MÓRBIDA DO RACIONAMENTO E DA PRIVACIÓN

LOITA INDIVIDUAL BASEADA NA SOBRIEDADE VOLUNTARIA

IDEOLOXÍA REACCIONARIA

QUE COUSA NON É O DECRECEMENTO?

un estado estacionario (non variábel non tempo)

unha regresión (retroceso a formas máis simples por

decadencia das anteriores)

unha recesión (diminución prologanda de diferentes

macromagnitudes económicas)

un crecemento negativo (eufemismo para indicar

descenso das variábeis económicas)

un crecemento cero (estado de equilibrio duradeiro da

renda per cápita ou do PIB percápita)

NON É

QUÉ DEFENDE O DECRECEMENTO?

Outros medios de produción, outras institucións, outra lóxica da produción

Redistribuir a riqueza, mais outra riqueza diferente

Debate público sobre pros e contras de todas as técnicas. É o pobo, non os “expertos”, quen debe establecer as prioridades tecnolóxicas

Racionalidade apoiada na natureza, a liberdade e os dereitos, non a racionalidadeeconómicista e tecnocrática

Reducir o tempo de traballo produtivista e o tempo de consumo, para favorecer o debate público

Abandonar o sistema de necesidades preconcebidas polo sistema industrial a través de macrosistemas públicos e privados

Democracia participativa: reinvindicar xustiza e igualdade, en termos de dereitos e autonomía

DECRECER: É SÓ PRODUCIR OU CONSUMIR MENOS?

• Grandes posibilidades de liberdade humana e boa vida cando aceptamos formasde vida máis igualitarias, cooperativas e coidadoras da natureza

• Ecoloxizar a economía e a sociedade tamén é vivir mellor

• Supón emprender unha necesaria transición cara outro tipo de sociedade erestaurar minimamente a xustiza social

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Poñer en dúbida os valores dominantes: do tempo, do espazo, da vida, da morte...

Reavaliar

Reconceptualizar

Redefinir/redimensionar conceptos como riqueza/pobreza, escaseza/abundancia

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Reconceptualizar

Reestruturar

Adaptar o aparato produtivo e as relacións sociais en función do cambio de valores

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Reconceptualizar

Reestruturar

Redistribuír

Reparto das riquezas e do acceso ao patrimonio natural (logo, da terra, os dereitos de extracción, o emprego, os ingresos...), tanto entre o Norte e o Sur

como dentro de cada sociedade

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Reconceptualizar

Reestruturar

Redistribuír

Relocalizar

Producir de maneira local, sobre todo os produtos para satisfacer necesidades da poboación local, a partir de empresas locais, financiadas con aforro local.

Autoproducir enerxía. Recuperar as formas políticas locais e a democracia de proximidade

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Reconceptualizar

Reestruturar

Redistribuír

Relocalizar

Reducir

Reducir o consumo, o transporte, o uso de enerxía, o tempo de traballo, os residuos

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reavaliar

Reconceptualizar

Reestruturar

Redistribuír

Relocalizar

Reducir

Reutilizar

Reciclar

Aumentar a vida útil dos produtos, eliminar a obsolescencia programada, buscar novos usos aos produtos e logo reciclar

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

Reevaluar

Reconceptualizar

Reestruturar

Redistribuír

Relocalizar

Reducir

Reutilizar

Reciclar

E outras R: rehabilitar, romper, reinventar, ralentizar, restituír, repoñer, recomprar, reembolsar, renunciar, retomar, reencontrar, reintroducir, recuperar...

As 8 R (ou máis) do Decrecemento

• Decrecemento sustentábel (Martínez Alier, 2008):

– Decrecemento económico que sexa socialmentesustentábel

– O crecemento económico non é sustentábelecoloxicamente

– O que debe decrecer é a economía, a partir de indicadoresfísicos:a) Fluxos de materiaisb) Enerxíac) A HANPP (Apropiación Humana de la ProducciónPrimaria Neta de Biomasa)

– No entanto, dada a estreita relación entre o uso demateriais e enerxía e a intensidade material e enerxéticado PIB, pode suporse que reducir as magnitudes dosindicadores físicos levará tamén en moitos casos a undecrecemento do PIB

– Isto obriga a resolver problemas sociais causados por esacaída do PIB

ECONOMÍA ECOLÓXICA E DECRECEMENTO (óptica favorábel ao uso do conceito)

(Naredo, 2007)

• Se o termo é usado só para chamar a atención pode ser acertado (como crítica radicalao desenvolvementismo imperante)

• Usado como concepto para artellar unha verdadeira meta ou proposta alternativa aoactual sistema económico, é desacertado:

• Non ten un respaldo conceptual e atractivo asegurados• No cadro reducionista pecuniario da idea usual de sistema económico e dos

agregados que o cuantifican na contabilidade nacional no que move a noción decrecemento, o decrecemento chámase recesión, o que para nada resultaatractivo

• Non é un concepto sólido fóra dese reducionismo. Na economía ecolóxica nonhai ningunha variábel de síntese cuxo crecemento ou decrecemento sexainequivocamente desexábel

• O obxectivo de facer decrecer as esixencias materiais do proceso económicocoincide grosso modo coa chamada “desmaterialización” da vida económica, oque introduce certo elemento de confusión

ECONOMÍA ECOLÓXICA E DECRECEMENTO (óptica desfavorábel ao uso do conceito)

Moitas grazas