Edipos Amesve 3

16
IV Coloquio de la Asociación Mexicana de Estudios de Semiótica Visual y del Espacio Reescrituras de Edipo: metodología comparatista y resignificación socio-histórica Mtro. Armando Aguilar de León México Agosto 2009 1

Transcript of Edipos Amesve 3

Page 1: Edipos Amesve 3

IV Coloquio de la Asociación Mexicana de Estudios de Semiótica Visual y del Espacio

Reescrituras de Edipo:

metodología comparatista y resignificación socio-histórica

Mtro. Armando Aguilar de León

México

Agosto 20091

Page 2: Edipos Amesve 3

2

Estudios semióticos

Semiótica estructuraly

literatura

Semiótica y

teatro

Producción literario-teatralse sirve de variados sistemas de signos

(interés de la semiótica)

Crítica literariadesentraña de un texto significaciones diversas

(ejercicio semiótico)

Literatura comparada

“uma atividade crítica de signos carregados de historicidade e de outros sentidos que apontam para os mais variados ramos do conhecimento”

Roberto Velloso.

Page 3: Edipos Amesve 3

forma y sustancia

3

Literatura comparada

textos=

signos_________________momento de enunciación(contexto socio-histórico)

“le texte peut coïncider avec une phrase comme avec un livre [et]

fait partie d’un ensemble conceptuel dont le centre est le signe.

[…] La notion de texte implique que le message écrit est articulé

comme le signe: d’un côté le signifiant […] et de l’autre le signifié”

Roland Barthes.

El texto como signo

significante

significado

expresión

contenido

materialidaddel signo

carácter socio-histórico

del signo

El mito de Edipo

Plano de la expresión: relato sobre la fatídica sucesión del trono de Tebas

Plano del contenido: valores del momento histórico en el que el relato se configura

Page 4: Edipos Amesve 3

4

Mitos héroicos y asentamientos micénicos

Troya (sitiada en s. XII).

Civilización micénica: siglos XVIII-XII a. C.

Delfos

Creta

1

2

3

4

Micenas

1. Atenas: Teseo.

2. Argos: Perseo.

3. Corinto: Belerofonte.

4. Tebas: Edipo.

“los mitos son un tipo especial de cuento tradicional […]. La mayoría de los mitos griegos se remonta al menos a época micénica, […] estaban esencialmente relacionados con las ciudades y centros de poder”.

Geoffrey S. Kirk.

Page 5: Edipos Amesve 3

• la búsqueda de la identidad

• El recorrido iniciático

• El héroe solar

• El destino

Sintaxis narrativa del mito heroico

5

• La sucesión del poder

• El oráculo

• La expulsión del infante de la casa real

• El joven que desconoce su origen

• El enfrentamiento del héroe con el monstruo

•El advenimiento al poder

Motivos Temas

Page 6: Edipos Amesve 3

6

El tema del poder“Edipo es en su origen una trama regia, y, como todo cuento maravilloso, termina con la exaltación al trono”

Vladimir Propp.

Reinos micénicos

Monarquía patrilineal.

En el mito micénico:

Motivo inicialExpulsión del recién nacido por ser señalado como

futuro asesino del rey/padre.

Motivo finalEl joven héroe regresa a su ciudad natal para tomar

posesión del poder

“lo primario no es la muerte del padre, sino la del rey […]. Esta hipótesis permite pensar que la trama se originó de formas históricas de lucha por el poder”

Vladimir Propp.

Page 7: Edipos Amesve 3

7

E l h é r o e y e l m o n s t r u o

Teseo y el Minotauro.(El laberinto de Creta)

Perseo, bajo la protección de Atenea, decapita a Medusa.

Belerofonte, cabalgando a Pegaso, mata a Quimera con una lanza.

Siglo V. Museo Arqueológico Nacional, Atenas, n°2179.Siglo VI a. C.

Edipo y la Esfinge

Kílix (26,4 cm), 480-470 a. C.

Page 8: Edipos Amesve 3

8

S o f o c l e s, E d i p o r e y (~ 4 3 0 a. C.)

A t e n a s, s i g l o V

Destino (tema rector de la producción

tragica)

Tragedia ática

entre los siglos V y III a. C. “hubo toda una floración de Edipos”

José María Luca de Dios

Page 9: Edipos Amesve 3

9

Oedipus rex Oidipous TúrannusVS

Mito de Edipo

Joven viandante hacia el trono de Tebas

Edipo rey

Adulto en su caída del poder

VS

Edipo en el poder

« Dans le conflit tragique, le héros, le roi, le tyran apparaissent bien engagés encore dans la tradition héroïque et mythique, mais la solution du drame leur échappe ; elle n’est jamais donnée par le héros solitaire, elle traduit toujours le triomphe des valeurs collectives imposées par la nouvelle cité démocratique »

Jean-Pierre Vernant

Edipo rey

Édipo rei

Œdipe roi

Edipo re

Èdip Rei

Oidipus Tyrannus

E d i p o r e y

Page 10: Edipos Amesve 3

10

Síntesis

Mito de EdipoSigno

Plano del contenidoPlano de la expresión

Cuento micénico(siglos XVIII-XII a. C.)

Representaciones plásticas

(siglos VI-V a. C.)

Tragedia ática(siglo V a. C.)

El poder

El héroe solar

El destino y

el poderSintaxis narrativaconstante

(Encadenamiento de motivos)

Valores socio-históricos

variables (Política, ética, estética...)

forma

sustanciasustancia

Reescrituray

re-significación

Page 11: Edipos Amesve 3

Investigación de posgrado

11

Primera etapa: Tesis de Maestría

Tras el rastro de un mito: Edipo en dos periodos clásicos

1. tragedia ática (siglo V a. C.):

Esquilo (Layo, Edipo, Los siete contra Tebas y la Esfinge)

Eurípides (las Fenicias)

Sófocles (Edipo rey);

2. tragedia clásica francesa (siglos XVII y XVIII):

Pierre Corneille (Œdipe)

Voltaire, (Œdipe)

Pierre-François Biancolelli (Œdipe travesti).

Page 12: Edipos Amesve 3

12

Bernardo SantarenoAntónio Marinheiro. O Édipo de

Alfama(Portugal, 1960)

Manuel MaríaEdipo

(Galicia, 1960)

Josep Arias VelascoEdip, inspector regional

(Cataluña, 2004)

Investigación de posgrado

Segunda etapa: Investigación de Doctorado(en proceso)

Nuevas migraciones de un mito micénico: huellas de Edipo en las literaturas ibéricas

Page 13: Edipos Amesve 3

13

António Marinheiro retoma um saber trágico contido no mito

do Édipo num meio urbano menos democrático que a pólis

grega, o antigo bairro da Alfama, onde as mulheres se

refugiam no espaço doméstico, com seus dramas familiares,

enquanto os homens quase sempre violentos, fadistas e

farristas, beberrões e aventureiros, ganham o espaço das

ruas e tabernas (ou dos mares), gozando de uma liberdade de

ação de que não desfrutam geralmente as mulheres. Os homens

continuam, como nos mitos clássicos, matando-se com

derramamento de sangue, enquanto as mulheres, até para

morrer, estão confinadas em espaços íntimos, podendo,

preferencialmente, morrer enforcadas, como Jocasta.

Virgínia Maria Gonçalves

Edipo, el marinero português(1960)

Estado Novo o Salazarismo(1933-1974)

Bernardo Santareno (1920-1980)

Alfama, Lisboa

Page 14: Edipos Amesve 3

14

Edipo, el héroe galego contra el dictador

Co "Edipo" tentamos crear un personaxe que resultase

ser un anti-Franco, o tirano cruel e omnipotente que

estabamos a padecer. Un Edipo que fose, máis que un

rei ou un brinquedo do Destino e da Fatalidade, un

home bo, xeneroso, inconmovíbel nos seus principios

éticos: o xefe humanísimo que endexamais atraizoa ou

atraizoará a súa xente, cumpridor do seu deber ata as

derradeiras consecuencias, disposto a sacrificar a

vida polos seus ideais se preciso for.

Manuel María.

Manuel María(1929-2004)

O Galeguismo(resistencia gallega)

Franquismo(1939-1975)

Page 15: Edipos Amesve 3

15

Edipo, el inspector català y las arcas del Estado

CORIFEU.- Als inspectors jubilats,          als inspectors jubilats,          ens fa molta pena Edip.

COR-      Ai Edip,          ai Edap,          Edip, Edap, Edip,          Edap, Edip, Edap.

CORIFEU-  Ens fa molta pena Edip,          ens fa molta pena Edip,          perquè té un destí fatal. COR.-     Ai fatal,          ai fetal,          fatal, fetal, fatal,           fetal, fatal, fetal.

[...]  ens fa molta pena Edip  perquè sentim els colors  de l’Agència Tributària,  ai, Tributària!  Tributària iiiii Estataaaaal. COR- Tatal,      tetal,     tatal, tetal, tatal,     tetal, tatal, tetal.

Josep Arias Velasco.

Josep Arias Velasco(1934- )

Teatro finaciero y tributario

Asuntos fiscales entre la Autonomía y la Administración central

Sincretismo cultural español

Page 16: Edipos Amesve 3

16

IV Coloquio de la Asociación Mexicana de Estudios de Semiótica Visual y del Espacio

Reescrituras de Edipo:

metodología comparatista y resignificación socio-histórica

Mtro. Armando Aguilar de León

México

Agosto 200916