El Cuaderno de Trabajo 1, Matemáticas de Quinto grado de ......El Cuaderno de Trabajo 1,...
Transcript of El Cuaderno de Trabajo 1, Matemáticas de Quinto grado de ......El Cuaderno de Trabajo 1,...
El Cuaderno de Trabajo 1, Matemáticas de Quinto grado de Educación Básica, es
propiedad de la Secretaría de Estado en el Despacho de Educación, fue elaborada en
el marco de la emergencia nacional COVID-19, como material complementario en
respuesta a las necesidades de seguimiento al proceso enseñanza aprendizaje en
centros educativos gubernamentales de Honduras, C. A.
Presidencia de la República
Secretaría de Estado en el Despacho de Educación
Subsecretaría de Asuntos Administrativos y Financieros
Subsecretaría de Asuntos Técnico Pedagógico
Dirección General de Currículo y Evaluación
Subdirección General de Educación
Dirección Departamental de Educación de Cortés
Subdirección General de Educación para Pueblos Indígenas y Afrohodnureños
Revisión de estilo y adaptación
Centro Regional de Formación Permanente Valle de Sula
Ruth Azucena Flores
Revisión Curricular
Subdirección General de Educación Básica
Riccy Barrientos
Lilian Elizabeth Gradiz
Revisión técnica grafica pedagógica
Dirección General de Innovación Tecnológica y Educativa
Traductores
Golda Ninette Haylock Haylock
Loy Alessandro Cruz Puerto
Van jean Leymans Bismarck
Diseño y Diagramación
Eleazar Tomé Escobar
Yadira Figueroa Alvarenga
Carlos Humberto Alvarado Lozano
©Secretaría
de
Educación
1ª
Calle,
entre
2ª
y
4ª
avenida
de
Comayagüela, M.D.C.,
Honduras,
C.A.
www.se.gob.hn
Cuaderno de Trabajo 1, Matemáticas, Quinto
grado
Edición única 2020
Distribución gratuita –
Prohibida su venta
Dirección General de Modalidades Educativas
Presentación
Ante la emergencia nacional generada por Covid-19, niños, niñas,
adolescentes, jóvenes, padres, el Secretario de Educación, ponen a
disposición este estudio y herramienta de trabajo para el ciclo I, II y III de
Educación Básica (1 ° a 9º grado) que le permitirá continuar sus estudios de
forma regular, garantizando que pueda quedarse en casa y al mismo
tiempo obtener los conocimientos pertinentes y desarrollar sus habilidades.
Papá, mamá, tutor o gerente y maestro lo ayudarán a revisar cada lección
y aclarar cualquier duda que pueda tener. Su trabajo es desarrollar las
actividades, ejercicios y se pueden llevar a cabo con los recursos
disponibles y que se plantean en el cuaderno de trabajo, de manera
ordenada, creativa y limpia, para luego presentarlos a sus maestros
cuando regresemos al Centro Educativo.
Secretaría de Estado en el Despacho de Educación
ICONOS:
Sain ka Madikanka
Mâni luata lân takan nani ba ra lukaia.
Indica resolver los ejercicios que se plantean.
Mai wisa, war nani mai sui ba.
Naha lilkika na, mai wisa sinska lâka kau wilim laia dukia.
Naha lilkika na, mai wisa, pain iwi, aitiki, lulam kriki war ka nani
daukisma taim.
Naha lilkika na, mai madiki sa, dia dahra lân taki ba sinska
lâka.
Naha lilkika na, mai madiki sa turi nani plikaika buk ka yus
munaia taim.
Turi tanka kasak kum madi kisa
1
Numba Nani/ 5 Grado
Stadi takanka ulban ka
Sahwanka nani an dibait sins ka. (Multiplicacion y Division)
Dia pit lân takaia ba:
Wan raya ka pât ka nani ba wina laki kaikaia, bara Numba nani
sahwanka wal kulki sakaia.
Wan raya ka pât ka nani ba wina laki kaikaia, bara pât ka nani ba,
numba nani dibait munaia kaka, numba nani dibait muni sakiaia.
Smalkanka ulbanka nani
Sahwanka (Multiplicacion)
Dibait daukanka (Division)
Wark nani nahki dauki waia nat ka nani.
Naha buk ka na wal smalkan ka lûkanka nani ba, nat ka nani ba nana
nani sa:
War ka nani ba tak dai waia.
TAim ka kum yabaia.
Tukti ka ba ra tâ baikaia bara baku ai wark ka nani ba dauki wabia.
Aisi kaikanka kuir kum ra kutban ba upla almuk kum wal aisi kaiki tâ
baik bia.
2
Numba Nani/ 5 Grado
8 7 3
× 3 4 2__
1,7 4 6
3,4 9 2
2,6 1 9_____
2 9 8, 5 6 6
KULKI SAKAIA NUMBA NANI SAHWANKA AN
DIBAIT MUNKA SINS KA WAL BA.
(MULTIPLICACIÓN Y DIVISIÓN)
1. Iksirsaisi matlakahbi paìn paskaika aima aìlal práis praki wal. Sampla :
2. Pain paskaya diara ailal
wiria ra sakayaba pura wina ai
muntara wapni wal DU ÷ DU
lahma.
Dia lân takaiba:
Kulki kaikaia pura wina aimuntara wapni wal yus muni
3
Numba Nani/ 5 Grado
3. Yawan yu bani wan daukan ka nani ba yus muni dauks; dakbi kulkaia,
pûra prâki kulkaia, aima ailal prais prâki kulkaia bamna baiki sâki
kulkanka wal.
1) Pink 120 batil nit sa kaka, 30 m lain ka kum lulkaia lahma. ¿pink batil
ka an nitsa 10 m lain ka kum lulkaia lahma?
2) Kul watla kum ra 218 kul tuktan bara sa, kumi banira buk 12 yaban sa,
buk ka bani ba 30 lihmpira atkisa. ¿lalah an nit takisa buk ka 12 ba
atkaia lahma kul tuktan kumi banira?
3) Truk kum 23 kialan yus munisa kiâs kati kum bilara. ¿ kias kialan an yus
munisa kati 12 bilara?
4) 1530 lihmpira aibapan sa kaka kias dukiara. ¿kias kialan an atkan sa?
5) Kampani kum 185 truk paskisa dì kum bilara
4
Numba Nani/ 5 Grado
Asla takanka 3 : Divisibilidad de Números
Dia pit lân takaia ba:
Determinar multiplos y divisores de numeros
Determinar el Minimo Divisor Multiplo y el Maximo Comun Divisor de
dos números.
Smalkanka ulbanka nani
Madikanka 1:
Encontremos multiplos y divisores.
Madikanka 2:
Descompongamos numeros en factores primos.
Wark nani nahki dauki waia nat ka nani.
Naha buk ka na wal smalkan ka lûkanka nani ba, nat ka nani ba nana
nani sa:
War ka nani ba tak dai waia.
TAim ka kum yabaia.
Tukti ka ba ra tâ baikaia bara baku ai wark ka nani ba dauki wabia.
Aisi kaikanka kuir kum ra kutban ba upla almuk kum wal aisi kaiki tâ
baik bia.
5
Numba Nani/ 5 Grado
MULTIPLOS Y DIVISORES
Wan kupia kraukaia:
, asla atia sa numba 6, 3 an 18, ba mita wisa 18 ba 6
bamna 3 multiplo ka dukia sa, an 6 wihki 3 nani ba 18 divisores ka
sa
Kuir yari mâ wal kum paskaia columna na wal bara columni ka ba 2 an 3
tarjet ka nani wal bara baku sin tat ka ba ra tarjeta an bara kaka kulki
numbi ka ba tat ka ba ra uls.
Sipsma kulki sakaia 2 apia kaka 3 an columna nani
sahwanka kulki sakaia.
Dia lân takaiba:
Kakaira takayasa numba kum múltiplo ka tanka ba bamna ai
daukanka sut wal.
Kakaira takayasa numba kum divisores ka bamna ai aslika multiplo
bara divisores wal sin.
6
Numba Nani/ 5 Grado
Numba kum bara numba natural kum wal kulki sakuia taim baha
numbika kulki sakan taim Multiplo.
m (5) ba wiaia sa: 5 múltiplo nani, bara múltiplo ka nani ba naha nani sa:
m (5): 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, … bara baku sin múltiplo ka
nani ba ai taura wih kulki danh takras sa.
a. Kaisa Kuir yari nani paskaia tarjeta 12 wal
Kuir sat kuir ka nani sip sa paski waia?
Banhta an brî sa kumi bani ba?
Iksirsaisi nani:
múltiplo 10 ulban nani ba, kulki sakaia sa:
m (6): ______________________________________________________________
m (8): ______________________________________________________________
m (11): _____________________________________________________________
m (12): _____________________________________________________________
m (15): _____________________________________________________________
m (20): _____________________________________________________________
m (30): _____________________________________________________________
m (50): _____________________________________________________________
7
Numba Nani/ 5 Grado
(2 nivel) (3 niveles) (4 niveles) (6 niveles)
12 (niveles)
Kaisa paski sakaia: tarjeta nani wal, kuir yari nani pask.
Numba kum 12 ra dibait munuia yuika takaskras taim, kuir yari
kum aipasuaia sip sa. Bara bah aba wal kuir yari kum paskaia
sipsma, bara baha numbika ba banhta sa.
Numba kum dibait takuia taim, , kulki sakan taim yuika suiras
taim, numbi ka wâla dibait munan ba nina “divisor”.
12 Divisores ka nani sa: 1, 2, 3, 4, 6 y 12.
Sampla:
d (10): 10 divisor ka nani ba an âni b asa.
d (10): 1, 2, 5, 10
Laki kaikaia divisor nani ba kaina danh taki nani.
1 ba an ai wina tara
ba wal divisores nani sa.
Sip sa lakikaikaia “divisor” ka nani ba, numba nani
sahwanka kum daukuia kaka: 1x10 an 2x5.
8
Numba Nani/ 5 Grado
MINIMO COMUN MULTIPLO DE DOS NUMEROS
Dia lân takaiba:
Kaikaira takaia “m. c. m” ba dia sapa an tânka briaia nahki kulki sakaia ba.
Wan kupiakraukaia.
Nina ra smalkanka ba ra, múltiplos nani kulki saki wan bara sin
kainanra tât ka ba paski kulki sakan:
Iksirsaisi nani:
Kulki sakai “divisor” ka nani:
d (15): _____________________________________________________________
d (20): _____________________________________________________________
d (25): _____________________________________________________________
d (30): _____________________________________________________________
d (40): _____________________________________________________________
d (50): _____________________________________________________________
d (100): ____________________________________________________________
9
Numba Nani/ 5 Grado
a. Kaisa kuir kum paskaia, tarjeta nani lilkika kuir yari baku paskana nani
ba wal, bara lain mangki kulkan taim, bîla kuawanka ba cm 4 brîsa,
bara yari ka ba cm 6 brî sa.
Samplika nani ba laki kaiki dauks
1. Tarjetka nani ba wal, nahki Kuir kum aipasui?
Bîla kuawanka bara yari ka ba saim lain mangki kulkanka
saim sat kaka kuir kum aipasuan kabia.
Sampla
2. Tarjeta klikan 1,2,3, kaka, plauia ba lain mangki kulki sakbia kaka, an
ra takbia?
Tarjeta 1,2,3, Bapan kaka, lain manki kulbia kaka an kat kulbia?
Tât ka na banhki danh dauks.
10
Numba Nani/ 5 Grado
3. Kaisa kulki sakaia kuir nani un ka nani kulki sakaia.
múltiplos comunes sirpika nani ba nina mínimo común múltiplo
bara abreviar munan taim (m. c. m.) ulbisa.
Sampla
Kulki sakaia numba wal múltiploka nani ba, 8 an 6 baku.
m (8): 8, 16, 24, 32, 40, 48, 56, 63, 72, 80, 88, 96, …
m (6): 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54, 60, 66, 72, …
m. c. m. (8 y 6): 24
Multiplos nani yumhpa sakuia taim numbi ka kau sirpi ba briaia sa 24.28 an
72 ba wina 24 ba sirpi sa.
Iksirsaisi.
Nina ra smalkan ba wal kupiamkrauki minimo común
múltiplo ka nani ba kulki sakaia. Bara sin wauhtai kam ra
kulki sakaia.
a) 6 y 9
b) 10 y 15
c) 4 y 5
d) 4 y 8
e) 7 y 8
f) 8y9
Multiplos yumhpa
sakan sa wal sut ba
ra, bara 24, 48 an 72
sa.
Kulki sakan numbi ka nani:
a) 18 b) 30 c) 20 d) 56 e) 8 f) 72
11
Numba Nani/ 5 Grado
MAXIMO COMUN DIVISOR DE DOS NUMEROS
Kupia kraukan ka:
Nina ra madikan ka múltiplos nani kulki sakan, an sinska lâka lân
takan.
Bara numba kum mita numba wala ra dibait yuia suiras lâka
daukuia taim, baha numbika divisor ka makisa.
A. 6 an 8 multiplo comunka nani, prâki kaikaia
Azucena dauka ba, wal sut multiplo ka nani ulban, numba
nani wal kumi ba pliki sakan, baha nani numbi nani ba naha
nani sa:
6 Múltiplo ka nani: 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, …
8 Múltiplo ka nani: 8, 16, 24, 32, 40, 48, 56, 64, …
Manuel, daukan ba. 8 multiplo ka nani tîla ba ra pliki sakan mi
bi 8 ba kau tara sa, 6 wal prakan taim, bara baha mita miltiplo
ka ba pas sâkan, baha wina 6 divisor yuia yabras nani plikan.
Bara kulki sakan taim 24 an 48 nani wal ba 6 wal dibait taki an yuika suiras
sa.
Sampla kum
Dia lân takaiba:
Kâkaira takaia M.C.D sins ka an lukan ka ba an sin kulki saki lân takaia.
12
Numba Nani/ 5 Grado
Makuel lûkanka ba kau isti sa.
Man lûkan kam ra ya kau isti sa?_______________________________________
Sampla
Kulki sakaia 15 an 20 Divisor ka nani ba.
d (15): 1, 3, 5, 15
d (20): 1, 2, 4, 5, 10, 20
M. C. D. (15 y 20): 5
Divisor común nani numbika kau tara ba nina wiaisa, máximo
común divisor (M. C. D.)
Divisor wal brisuma taim, numbi k aba kau tarki ka ba (M.C.D.) sa 1an 5 wal
5 ba kau tara sa, bara baha ba (M.C.D) sa.
Iksirsaisi.
Wauhtaikam ra uls.
Numbi ka nani ba, ai maya wal ulban ba M.C.D. ka Kulki
sakaia.
8 an 12
24 an 35
12 an 36
15 an 30
25 an 35
30 an 40
Divisor wal kulki sakan sa wal
sut ba ra 1 an 5 sa.
Raitka:
a) 4 b) 1 c) 12 d) 15 e) 5 f) 10
13
Numba Nani/ 5 Grado
BAIKI SAKAYA NUMBIKA 2, 3, 5 Y 10
Wan kupia kraukpi:
Numba kum wala wina baiki sakaya sip sa yuika apu kira.
a. Kaisa plikaya natka isti kum bara kaikaya numba sutki ba
numba sutki apia ba wina.
Numba sutki nani ba raun kum ra manks
¿Yawan dia kaikan?
Sut ba ai numbika unidad ba ra naha numbika bri sa: 0, 2, 4, 6 u 8.
Numba 2 ba an 0 ba numba sutki maki sa.
Numba aihwa kum sutki apia ba numba sutki apia maki sa. (impar)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
30 31 32 33 34 35 36 37 38 39
Dia lân takaiba:
Numba sutki nani ba kakaira takaya, numba sutki apia nani
bamna nahki baiki sakaya natka nani ba numba 2, 3, 5 y
10.
14
Numba Nani/ 5 Grado
Exasais.
Numba sutki 20 uls 100 wina aipura ra.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_____________________________________________________________
Numba sutki bar aun bila ra mankan taim , tila ra numba mani kau prakras
sa, naha nani na ai numbika las ba brihwi sa 1, 3, 5, 7 y 9, naha nani na
numba sutki apia maki sa.
Exasais.
Numba 20 ulbaya sutki apia nani ba100 wina ai taura.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Numba kum baiki sakaya 2 wal sip ba,numbika las ba 0, 2, 4, 6 y
8 ra takaski sa taim.
Turi trinsar tanta plikaika buk k ara pliks
DIVISIBILIDAD tanka ba.
15
Numba Nani/ 5 Grado
Numba kum baiki sakaya sip ba porsaitka walak baiki sakuma taim numba
0 takaski taim.
Sampla,
yuika 0 takaskan tanka ba 20 va 2 wal baiki sakaya sip sa .
, Yuika 0 takaskan tanka ba 35 va 5 wal baiki sakaya sip sa.
Numba kum baiki sakaya sip api aba. Saitka wala bak sipsa paskaya baiki
sakan ka yuika ba 0.
Sampla,
20÷3=6, takaskisa 2 tanka ba 20 ba sip 3 wal baiki sakras sa.
, Takaski sa 2 tanka lika35 ba sip 11 wal baiki sakras sa.
b. Uls 5 baiki sakaika 10 wal . ¿Dia kaikram?
________________________________________________________________
c. ¿Numba 320 sip sa 10 wal baiki sakaya? Saki kaikras una kaks.
d. Uls 5 baiki sakaikawal 10 kuna1000 wina ai taura.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Numba aihwa kum ba 5 wal baiki sakaya sip sa numbika las
ba 0 apia 5 ra kauhwi sa kaka.
16
Numba Nani/ 5 Grado
Exasais.
¿Ani numbika nani 5 wal baiki sakaya sip sa?
a. 68
b. 195
c. 320
d. 873
e. 1265
Numba kum ba baiki sakaya sip sa 5 an 10 wal, numbika las ba 0 y
5 ra takaski sa kaka.
e. Naha na banhkaya sma baiki sakaika an yuika takaski ba 3 wal
¿Dia kaikram?
Respuesta: b, c y e
Baikisakanka
Yuika
Baikisakanka
Yuika
Baikisakanka
Yuika
17
Numba Nani/ 5 Grado
Kaisa wala na laki kaikaya
Naha yuika na praki kaikan taim wala wal sim sat sa baiki sakanka 3
wal.sampla, ,witin yuika takaski ba 2 sa.naha sim wal praki kaikan
taim sim sa.
Naha yuika na baiki sakanka 3 wal kumi sa pura prakanka
numbika mankan ka 3 wal.
Sampla.
Naha yuika , sip sa.
.
3 Baiki sakan ka kau lama ra ba19, sa 18. 19 – 18 = 1
Yuika ba 1.
Numba kum ba baiki sakaya sip sa 3 wal,Kulki kaikan taim
numbika las ba 3 takai sa kaka.
18
Numba Nani/ 5 Grado
Exasais.
Yuika takaskan ba pliki saks baiki sakanka 3 naha numbika nani na wal.
a.214
b.325
c.208
d.4527
e.3002
Una Kakan ka.
a. 1 b. 1 c. 1 d. 0 e. 2
19
Numba Nani/ 5 Grado
KAISA NUMBA NANI BA SLINBAYA FACTORES PRIMOS RA.
Wan kuipa kraukpi:
Numba kum wina saki ba numba satka wala nani wal ba nina
numba múltiplo makisa.
Numba kum numba wala ra baiki saki yuaya kum sim swiras ba
nina baha numbika babaikrika maki sa.
Exasais.
Naha numbika nani wal baiki sakaya sip ba pliki saks.
7: _________________________________________________
9: _________________________________________________
12: ________________________________________________
20: ________________________________________________
Naha numbika nani wal baiki sakaia sip ba pliki saks.
15: ________________________________________________
17: ________________________________________________
19: ________________________________________________
25: ________________________________________________
Objetivos:
Tanka ba kakaira takaya numba nani Aslika ba bamna pliki
sakaya eratostenes tanka nani ba wal.
Numba Aslika nani ba wal baiki sakaya
20
Numba Nani/ 5 Grado
Numba aihwa kum baiki sakaya ba brisa(numba 1 bamna witin
un ai numbika sa kaka) nina ba número primo makisa
Numba aihwa kum baiki sakaya dukiara numba wal wina
kau bri sa kaka witin nina número compuesto.maki sa.
Numba 1 ba primo apia bamna compuesto sim apia kan divisor kumi
baman bri sa ( 1 baman).
Eratóstenes paskan ka.
Eratostenes cirenes wina
ba numba nani tanka
brabri ra kum kan Slilma
nani sim tadi mamunra
kum kan GRIG wina .
Tasba tarkika ba kulki
sakan,2200 mani bri sa.
21
Numba Nani/ 5 Grado
Numba primo nani pliki sakaya natka nani 1 wina 100 kat.
1. ba mark munaya
2. Numba wala 2, ba numba primo kum sa, raun kum bila ra mankaya.
2 wal baiki saki numbika nani ba mark munaya.
3. Numbika wala 3 ba, numba primo sa, raun bila ra mankaya. 3 wal
baiki sakaya sip nani ba mark munaya kau munras sa kaka.
4. Numbika wala na mark mun ras sa witin ba 5 sa, an numba primo sa
bamna raun kum bila ra manks. 5 wal baiki saki nai ba mark muns
kau mark munras nani ba.
5. Wala numbika nani ba wal sim sat dauks numbika nani ba aiska mark
munan kabia kat.
Numba mark munan sut ba numba compuesto sa.
Numba raun bila ra mankan nani ba numba primo
sa,numba primo nani ba: 2, 3, 5, 7, 11, 13, …
Numba compuesto nani ba slinbaya sip sa numba wina kat kum ra
multiplicación numba primo ra.
Sapla.
24: 2 x 2 x 2 x 3 = 23 x 3
La expresión 23×3 nina makisa slinbaya factores primo ra.
22
Numba Nani/ 5 Grado
Exasais.
Naha numbika nani na slinbaya factores primos ra. Wauhka
taya ra ,exasais ka ba ulbaya.
a) 6
b) 8
c) 12
d) 48
e) 50
f) 63
Exasais ka una kakan ka.
a. 2 x 3 b. 2 x 2 x 2 c. 2 x 2 x 3
d. 2 x 2 x 2 x 2 x 3 e. 2 x 5 x 5 f. 3 x 3 x 7
23
Numba Nani/ 5 Grado
NUMBA WALA NANI AIKUKI KUMI BAIKI SAKAYA SIP BA SLINBI FAKTUR PRIMO
RA.
Pliki saks baiki sakan ka sim sat ka nani ba naha numbika wal na ra, 24 an
36, factor primo slinbitikanka yus muns
6. Baiki sakan ka sim sat nani ba : 2 x 2 x 3 = 12, baku un takaya” numba
kau tara sim sat baiki sakan ka kumi”(M. C. D.)numba wal ba baiki
sakan ka factor primo kumi ra bri numbika bri ba.
7. Pliki saks ” numba kau tara sim sat baiki sakan ka kumi”M. C. D.slinbi
tikanka factor primo yus muni.Wauhkam taya exasais ka nani ba uls.
a) 30 y 42
b) 18 y 42
c) 15 y 21
d) 48 y 28
e) 24 y 72
Una kakanka nani.
a. 6 b. 6 c. 3 d. 4 e. 24
24
Numba Nani/ 5 Grado
NUMBA SIRPI NUMBA WALA NANI SIM BRI BA SLINBI FACTOR PRIMO WAL
Kaisa plikaya baiki sakanka numba wala nani sim bri ba kaikaya 10 an 12
wal ra.factor primo wal slinbi kira.
10 an 12 factor primo ka nani ba naha sa : 2, 2, 3 y 5, naha nani na baiki
sakanka ra sim numbika ai tilara bri sa. 22 x 3 x 5 = 60
Numba sirpi numba wala nani wal sim bri ba( m. c. m.)numba wal wina saki
ba sika factor primo witin nani sika numbika kumi pan ra bri sa.
Pliki saks Numba sirpi numba wala nani wal sim bri ba ( m. c. m.)Slinbi
tikanka factor primo yus munaya .exasais ka ba wauhkam taya ra uls.
a. 6 y 10
b. 12 y 35
c. 30 y 42
d. 15 y 30
e. 45 y 54
Una kakanka nani.
a. 30 b. 420 c. 210 d. 30 e. 270
25
Numba Nani/ 5 Grado
Luki sakanka nani bila ra turi nani yuaya apia yakabaya
nani ba baiki sakaya dukiara aisi sa, ban sa kaka,
daukaya sa numa tara walanani sim bri ba pliki saki
daukaya sa,wala nani ba numba sirpi wala nani sim bri
yaba wal daukaya sa.
Sampla.
Tuktan 126 bara sa y smamalkra sim12 .witin nani ba asla takanka sirpi kau
ailal ba paskaya luki sa tila manki smasmalkra bamna kultuktan aikuki kumi.
¿aslika sirpi bani bara kul tuktan an barkabia sa?
El Trabil ka lukanka na aiwi sa baiki saki asla takanka sirpi bani ra tuktan
nani ba slinbi yabaya sa sim sat numbika asla takanka sirpi nani ba
paskaya,ban kaka numba tara wala nani simbriba la ka wal naku natka ra.
Una kakanka: Baiki sakanka bani ra kul tuktan 21 bara kaya sa.
M. C. D.: 6
26
Numba Nani/ 5 Grado
Exasais:
Naha trbilka nani na wapni dauks, wauhkam taya ra.
1. Cristina ba yu 15 bani ai kuki ka wal prawi sa bamna yu
18 bani ai tahtika wal prawi sa.yua kum sa walsut wal
prawaya taki sa. ¿yu an bila ra wal prawi sa wal sut wal?
2. Wauhtaya 90 yuai sa an pincil 72 tuktan nani kau ailal tila ra. ¿tuktan
an ra yuaya kabia?
3. Utla plur ka kum ba riktangula sa yari k aba 308 cm bri sa bamna bila
tarkika ba 217 cm bri sa.plur ka bara azulejeu mankai sa 1 cm dukia
,witin nit sa azuleo kau nan man ba. ¿Azulejo bani un k aba an brisa?
4. Yua 25 li kati 2004 ba susdy kan. ¿baha katka ra mundi di ka nani ba
dia pecha ra kan?
Una kanka nani.
1) 90 Yua 2) 18 Tuktan 3) 7 cm 4) 3, 10, 17, 24, 31
27
Numba Nani/ 5 Grado
Asla takanka 4: Kutbanka (Area)
Dia pit lân takaia ba:
Luki sakaia un kutbanki ka an kutban ka bîla nani ba ai raya ka pât
ka nani ba paski an kulki saki wabia.
Smalkanka ulbanka nani.
Madikanka 1:
Praki kaikaia upla mita paskan nani pûra taya nani.
Madikanka 2:
Kulki sakaia kuir an kuir yari nani kutban ka bîla (area cuadrados y
rectangulos)
Madikanka 3:
Kakaira takaia kutban ka bîla nani numbi ka nani aslika nani yus muni ba.
Smalkanka nani imhpaki waia ulbanka nani
Lân takanka kasak yamni tuktan nani ra paski an aipasui brîh waia kaka
naha buk ka na ra sins lâka kum kum mai mâdikaia sa:
Wark nani kumi bani ba daukaia sa.
Taim ka yabaia sins ka lâka kumi bani ra.
Yûla kahbaia wark nani yaban ba aitani dauki wabia.
Aisi kaikan ka nani, kuir ra paskan ba, almuka kum mita yûla kahbaia
sa.
28
Numba Nani/ 5 Grado
Kutban ka bîla
Kaisa Pura taya nani ba praki kaikaia
Kutbanka bîla: Kutbanka kum bîla r aba. Sampla kum wibia kaka: Pins bîla
ra tasba an pit bâra ba bail kum wina wala kat.
1. Wauh taya kuir kira kum ra, paskanka nani na paski kalat dinks.
2. Lûkaiasma wauhtaika kuir ka nani bani 1CM kum brî sa.
3. Kulki sakaia kuir nani an kalat wal dinkram sa kaka, bara bakrik dinka
nani ba, bakrik wala nani wal praki kumi daukaiasma.
4. Kuir nani an kalat dinkra kaka numbia ba uls.
5. Klir munaia kuir nani kulkan taim bani ba kutbanka bîla sa. (área de
la figura).
Dia lân takaiba:
Kulki sakaia sins ka kum sakaia bara kuir nani bîla ba kulki sakaia.
Kuir nani (cuadrado, rectángulo, rombo, romboide y trapecio).
29
Numba Nani/ 5 Grado
Sampla kum: Paskanka “A” pas ba 6cm2 brî sa, sikan ka ba kutbanka bîla
4cm2 Brî sa
6. Kutbanka bîla ba, mark munaia taim ulbisa numbika ba kuir ra lûki
ulbisa. Sampla kum: (centímetros cuadrados, metros
cuadrados, kilómetros cuadrados)
Wauhtaikam ra, lilki ka ba paskaia bara kulki sakaia bara wiaiasma ansa ba
kutbanka kau ailal bri sa sapa.
1. Wauhtaikam ra, Manister nani an Gream nani, pinska lilkika paski
bara lain kulkaika kum wal (Regla), 1cm kuir ka nani wal kuir tara ba
banhkaia.
Cm2 ba kutbanka bîla kum sa.
Cm2 ba Kuir kum sa mi bi 1cm sait ka walwal bara.
Dionicio Greham Nistora Manister
Manister Greham
30
Numba Nani/ 5 Grado
Wauhtaikam ra wark daukaia.
2. Wauhtaya kam ra lilkika nani na pas, bara sin kutbanka lâka lain ka
nani kulkaiasma
1cm2 kuir ka an bîlara aipasuiaia sip sa?
Cm2 An brî sa pins ka bîla kutbanka kumi bani ba?
Yâ kau pins ka bîla tara brî sa? Kau an luan sa?
31
Numba Nani/ 5 Grado
KUIR AIHWA AN KUIR YARI KUTBAN BÎLA SINSKA
1. Kuir ka nani ba paski an kulki sakaia.
Laki kaikaia kuir aihwa ba, ai baila 4 ba saim lain kulkanka brî sa, an sin kuir
ka nani ba ai prihni ra lain 3 taki sa an ai purara lain 3 sa, bara tak pracbia
kaka kuir sirpi 9 sa. Bara kumi bani ba 1cm2 sa.
Formuli ka ulbaiasma kuir kum kutban ka bîla kulki sakaia kaka.
Sampla: Kuir kum ai un ka nani ba 8 cm sa bara Kulki sakaia taim.
Kuir ka nani na kulki sakaia kutban ka bîla nani ba.
Lûki kaikaia
Paskanka nani na, wîna ba ûl kaia sa, sa
kuna lain ka kulkan ka ba sip sa numba kum
mankaia sa, sam taim numbika nani ba ûba
târa sa bara si api asa paskaia.
Kutban ka bîla nani Kulki sakaia kaka, pas ba wahwi sakanka kum
daukaia sa, sait kum ba wina sait wala wal.
Kuir Kutban ka kulki sakaia ba: un kum x un wala wal.
Naha Luki sakanka ba nina “Formula”
Kutbanka bîla = un x un
KB = 8cm x 8cm
KB = 64cm2
32
Numba Nani/ 5 Grado
Kutbanka bîla (Area) = Yari(largo) x bîla tara (Ancho)
KB (A) = cm 10 x cm 9
KB (A) = 90 cm2
5. Kuir kum paskan kabia kaka ai un ka ba 15 cm ra lain kulkan ka wîsa.
6. Kuir kum paskan kabia kaka ai un ka ba 20 cm ra lain kulkan ka wîsa.
KAISA KULKI SAKAIA KUIR AIHUA AN KUIR YARI NANI AI KUTBAN KA BÎLARA
BA.
1. Kuir yari 4cm pit yari ka kum paskaia sa, kainam ra
mai madikaiba baku.
2. Cm 1 ra naha kuir ka na, Baiki sâki banhkaia sa.
3. Laki kaikaia kuir nani 12 aipasbia kuir yari tara bîla
ba ra. Bara baha kulki sakaia kaka 4x3 wal kulki
sakaia sa.
4. Formula ka ba ulbaia bara baha ba kuir yari kutbanka bîla sakaia yus
ka munaia dukia ra.
Kuir yari kum kutban ka bîla ba kulki sakaia kaka, sahwanka
kum dauki sa, bara kuir yari k aba an bîla tara ba wal.
Sampla: yari x bîla tara.
Sampla: “Kuir yari kum sa, cm 10 yari (largo) ka ra bri sa an cm 9 ba bîla
tara (Ancho) sa, bara kutbanka bîla ba (Area) kulki sakaiasma.
5. Laki kaikaia numbi ka nani ba plis ka wina sins munbia kaka kulki lûbia
taim pas baku takbia wisi.
33
Numba Nani/ 5 Grado
6. Wauhtaya kum ra Kuir yari nani ba, paski kutbanka bîla(área)ba kulki
sakaia .
7. Wampla ba ra laki kaikaia dia dukia nani ba kuir an kuir yari nani talia
bri kaka cuadro paskan bara, lain kulki sakaia.
Baku sin sampla kum mai dauki suin sa.
Kuir talia nani Yari
(Largo)
Bîla
tara(Ancho)
Kuban bîla (ÁREA)
Windar 100 cm 90 cm 100cm x 90cm=
1. Kuir yari kum ba ra, cm 10 yari kulki sa
an bîla tara ba cm 7 sa.
2. Kuir yari wala bara bîla tara ba cm 8
kulki sa an yari ka ba cm 15 sa.
34
Numba Nani/ 5 Grado
Naha nani warka mai suisuia na, Wauhtaikam ra lilkika nani na paski an kulki
sakaia.
Kaisa kulki sakaia.
1) Roldan ba âya insla sirpi kum brî sa bara lain mangki kulkan taim ba
bîla tara 100 cm sa, bara Wayar 800 cm wal pins warban.
Bara nailon wal prakaia luki kaka, baha nasla (cm) an wal sipsa inslika
ba banhta prakaia?
35
Numba Nani/ 5 Grado
Diara târa nani pura taya sakuia taim km yus muni sa. Sampla: Tawan tara nani,
kantri nani an tasba baikanka tarkika nani ba.
Bara “km” ba ispayul bîla ra (kilometros Cuadrados) wisa.
Wauhtaikam ra dauks.
Kutbanka bîla (área) nani pliki saks
(1) Tasba piski kum sa bara yarka ba 8km sa bara bîla tara ba 5km sa.
(2) Tawan kum kuir lilkika kum brî sa bara lain mankan taim yarka ba 15km sa.
Kaisa kutban bîla aslika nani ba kakaira takaia
1. Lukaia kutban bîla aslika nani ba dubil ra brikaia sa, mi bi
kulki sakbia taim trip wal Sahwanka daukaia sa. Bara
bakat lika kuir ba bîla kulki kainan kabia.
(centímetros cuadrados)
(Metros cuadrados) Paskanka nani pîska tara nani kulki sakan
taim yus munisa. Sampla kum bal pulaika kum ba m2 ra lakaiasa.
(Kilómetros cuadrados) naha na yus munisa kantri bîla kulki
sakaia an diara kau tara nani ba.
2. Ulbi sinskam ra lân takaia longitud sinska lukanka ba.
Logitud ba dia sa?
R/ baha ba lain laih ra kulkikaia dukia sa.
Sampla kum Muskitia na kulki sakaia kaka baha yus munaia sa.
Equivalencias
metro 1 ba centímetros 100 brî sa
kilometro 1 ba metros 1,000 brî sa
metro 1 ba decímetros 10 brî sa
decímetro 1 ba centímetros 10 brî sa
36
Numba Nani/ 5 Grado
3. Metro 1 ba centímetros cuadrados ra lakaia.
metro cuadrado kum ba 10,000 centímetros cuadrados brî sa.
4. Lakaia kilomentro 1 ba metro ra.
5. kilómetro kum ba, millón kum metros brî sa
Lûki sakaia, lakan sins ka ba (Convertir), ai natka ra lakaia kaka, aima wal
ai lain ka kulkanka ba sahwaia sa.
6. War ka nani kumi bani ba, wauhkataya ra ulbi, tân ka pliki kulki
sakaia.
a. (naha na wiaia sa: Lakan sins k aba (convertir) 5
kilómetros cuadrados ba metros cuadrados ra lakaia.
5wal Sahwanka kum daukaia sa.
37
Numba Nani/ 5 Grado
b. (Naha na wiaia sa: Lakan sins ka ba (convertir) 7
metros cuadrados ba centímetros cuadrados ra lakaia.
Naha minit ra 7 wal sahwanka ka kum daukaia sa
7. Kulki sakaia lakan sinska nani na. (conversiones)
38
Numba Nani/ 5 Grado
Tasba tara nani ba kulki sakaia kaka
“manzana” nani ba yus munisa, bara
manzana kum bara “vara” 100 sa.
Baku kaka 100x100=10000
Manzana 1 ba 10000 varas cuadradas sa.
LÂ RA APIA, LAIN MANGKI KULKAIKA (VARA, CUADRA,
MANZANA)
UNIDADES NO OFICIALES DEL ÀREA (VARA CUADRADA,
MANZANA)
Naha nani na tasba, tat, but duari nani lain ka kulkaika nani sa, wan
ninanra lân takan ba sin utla makaia tasba kulkaia sinska nani sa.
1. Wauhtaikan ra ulbi vara, cuadra an manzana sinska ulbi lân takaia.
2. Kuir aihwa an kuir yari nani kutban bîla nani “vara” ba kulki sakaia
kaka formula yus munaia kaka formuli ka ba naku sa: yari ka (largo) x
bîla tara (Ancho) wal ,
Kulki sakaia wauhtaikamra
1. Kuir yari kum ra, yari ka ra 8 varas brî sa, bara bîla tara ra 4 varas brî
sa.
2. Kuir kum ai un ka nani ba 12 varas sa
Kuir kum pura taia ba lain kulkuia taim, sait ka wakba vara 1 brî taim
baha nina ba “vara kuadrada” sa.
Kutbanka bîla kum baku yus ka yabi sa.
39
Numba Nani/ 5 Grado
3. Naha nani wark kan a, wauhtaikam ra kulki sakaia dauk.
Kuir nani, paski madiks numbi ka nani wal mai mâkabi ba.
Kulki sakaia kutban bîla nani mai makabi ba.
40
Numba Nani/ 5 Grado
Aslika 5: Numba nani piska ra baiki sakanka (Fracciones)
Dia pit lân takaia ba:
Numba nani piskara baiki sakanka ba, pain lân takbia bara ai iwanka
ra nani pat kum kum pain laki kaiki klîr daukbia dukya ra.
Smalkanka ulbanka nani
Madikanka 1:
Kakaira takisa numba nani piska ra baiki sakan nani. (fracciones)
Madikanka 2:
Kaisa kakaira takaia numba nani piskara baiki sakan aikuki kumi ra ba.
(fracciones equivalentes)
Madikanka 3:
Pura praki an dakbi sakaia numba piskara baikan nani (Sumemos y
restemos fracciones)
Smalkanka nani imhpaki waia ulbanka nani
Lân takanka kasak yamni tuktan nani ra paski an aipasui brîh waia kaka
naha buk ka na ra sins lâka kum kum mai mâdikaia sa:
Wark nani kumi bani ba daukaia sa.
Taim ka yabaia sins ka lâka kumi bani ra.
Yûla kahbaia wark nani yaban ba aitani dauki wabia.
Aisi kaikan ka nani, kuir ra paskan ba, almuka kum mita yûla kahbaia
sa.
41
Numba Nani/ 5 Grado
Dia lân takaiba:
Desarrollan el concepto de fracciones como aplicación
necesaria del conjunto de números naturales.
Resuelven problemas que implican
Numba piska ra nani (FRACCIONES)
1. Kaisa lilka ra marikaia, kulki sakaika an baiki sakaika
42
Numba Nani/ 5 Grado
2. Ulbaia numba nani baiki sat ka nani ba, kulki sakaia an baiki sakaika
ba kaiki.
Ai wîna wina baiki saki ba: (Propias)
Kulkanka ba kau sirpi sa baiki sakaika wal.
43
Numba Nani/ 5 Grado
Pis ka ra numbika miks wina wala baiki saki ra pana pana
(Fracciones Mixtas A Impropias Y Viceversa)
1. Wauhtaya kam ra uls, Nahki numba piska ra miks wina wla ra baiki
saki praki ya ba ra lakaia.
Numba Aiska ba sahwanka ra kulki sa baiki sakaika numbi ka wal,
baha pura ra praki sa kulkaika numbika, baiki sakaaka numbi k aba
lika ban takaski sa paska ra baiki sakanka miks ba.
2. Wahutaikam ra ulbi lakaiasma numba piska ra miks wina wala ra
praki wal ra.
3. Ulbi sa natka nahki numba piska ra wala wina taki ba wina piskara
miks ra lakaia ba.
Baiki saki sa kulkikaika ba baiki sakaika wal.
Baiki sakan taim mumni ka wanki ba sika aiska ra takaskisa baha numbi ka
piska ra miks ba.
Kulki bara dakbi saki takaski ba yuika ba sika kulkaika sa.
Baiki sakaika numbika ba lika sim numbika klî ulbi sa.
44
Numba Nani/ 5 Grado
4. Wauhtaikam ra ulbi, Lakaia numba piska ra wala wina taki ba wina
miks ra
NUMBA PISKA RA AI PITKA KAT NANI BA.
(FRACCIONES EQUIVALENTES)
Numba pis k ara ai pitka kat nani ba sika wam marikisa sin pitka numbi ka
nani, numba târa apia kaka numba sirpi yus muni wal.
Naha ra kaikaia sip sa yawan nani, sim numbika piska ra ulbi sa kuna
kulkaika an baiki sakaika wal wal yus muni wal (kau târa, kau târataki
wî saulbi auia bara), pas numbika aima wal pit ka sahwi sa kulkaika
an baiki sâkaika wal sut, ba wina walhwal pit ka sahwi sa, ba wina 8
pitka, kau ban ai taura sahwi waia sip sa.
1. Kaisa kulki sakaia numba piska ai pitka kat târa dauki auia bara.
Nahki numba piska ra ai pitka kat sakaia sa?
45
Numba Nani/ 5 Grado
Târa ra kulkan kum ka ba
Târa ra kulkan wal ka ba
Târa ra kulkan yumhpika ba
2. Kulki sakaia piska ra numbika ai pitka ra sirpi ra kulkan nani
Piska ra numbi ka ba sirpi dauki sa baiki saki kulkaika bara baiki
sakaika klî sim ai numbi ka ra.
Sampla, naha ra
baiki sakan sa wal ra
dia baikaia sip ba
kat.
Wisa pika ra numbi kum ba sip sirpi daukras baiki sakaika sin
numbika brî taim, baku sin wisa witin sika dia pit ka sirpi kulki
ba kulkan sa.
Yawan piska ra numbika kum ba kau sirpi want kakâ, baiki
sakaia sa kulkaika an baiki sakaika sim numbika ra âni kat
sip kulkras takbia kat. Naha daukisma na sika sirpi dauki ba.
Nawas wina yawan nani piska ra numbika ba kau sirpi ulbi
waia sa.
Baiki sakma kaka kulkaika
an baiki sakaika numbika
ra kau baikaika târa ra, isti
kira ni sirpi daukaia sip sa.
46
Numba Nani/ 5 Grado
3. Yus munaia piskara numbika târa dauki.
4. Sim pit ka piska ra numbika uls naha nani lahma:
PISKA RA NUMBI KA NANI PURA RA PRAKAIA BAIKI SAKAIKA SIN NUMBI
KA BRÎ NANI WAL.
(FRACCIONES CON IGUAL DENOMINADOR)
1. Kulki sakaia wauhtaikam ra naha pât ka nani na.
Klî ulbi sa numba piska ra pura ra prakaia apia kaka dakbi sakaia sim baiki
sakaika brî numbi ka nani lahma lâka ba.
47
Numba Nani/ 5 Grado
Man pura prakaia apia kakâ dakbi sakaia piska ra numbika nani sim baiki
sakaika numbika brih lahma man praki asika kulkaiasma, apia kaka dakbi
sakaiasma kulkaika numbika nani bara baiki saikaika numbika ba lika klî
ulbaiasma.
2. Kulki saki
klîr muni saks naha pura ra prakaika numba sirpi nani wal.
3. Klîr sakaia purara praki piska ra numbi ka nani kuna dia kau sirpi saki
ulbaia pitka kat. (Sampla)
48
Numba Nani/ 5 Grado
PURA PRAKISA PISKA RA NUMBI KA NANI SIN BAIKI SAKAIKA BRÎH NANI WAL
(Suma de Fracciones Con Igual Denominador)
1. Kaisa naha numbika ulbanka na klî ulbi, kan klir sakan nara piskara
numbika na wala wal praki sakiba wina miks dauki ba klîr pali sa.
2. Wan sins k ara brîkaia, sakram ra las takaski ba sika dia kau sirpi bara
ulbikaia sa.
49
Numba Nani/ 5 Grado
3. Kulki sakaia baiki sakanka îsi ka ra laki, baikanka miks baku ulbi suiaia
sa.
Baiki sakan ka sinska, saim baiki sakaika wal Pura prakanka
daukaia
(SUMA DE FRACCIONES CON IGUAL DENOMINADOR)
Pura prakanka dauki, baiki sakanka miks wal Kulki sakaia.
Baiki sakan sins ka ra pura prakaia.
Baiki sakan ka miks sins ka ra, Kulki sakaihma taim, numba
nani baiki sakras nani ba siat ra kulki sakaia sa, bara numba
nani baiki sakaia nani ba sait ra.
50
Numba Nani/ 5 Grado
BAIKI SAKAN KA NANI SINS KA RA, SAIM BAIKI SAKAIKA WAL DAKBI SAKAIA
(RESTA DE FRACCIONES CON IGUAL DENOMINADOR)
1. Kaisa tâs ka na wina pât ka nani na ulbaia an nahki kulki sâki nani ba
ulbaia.
2. Wauhtaikam ra ulbisakaya baiki sakanka sins ka ra, dakbi sakan nani
ba Kulki Sakaia
Dakbi sakaia ba, Baiki sakanka sinska ra, dakbaika numbika saim
kaka, dakbaika nani ba ulbaia sa.
51
Numba Nani/ 5 Grado
3. Kulki sakaia, dakbi sakanka sinska wal, baiki sakan ka nani ba.
(Sampla)
52
Numba Nani/ 5 Grado
Cuaderno de Trabajo 1, Matemáticas de Quinto grado de
Educación Básica
Impreso y publicado por la Secretaría de Educación
en el marco de la emergencia nacional COVID-19
Tegucigalpa, M.D.C., Honduras, C.A.
2020