EL NUEVO DERECHO DE LAS PENSIONES · 2005. Cen t ro Inte ra me ri ca no de Estu dios de Se g u ri...
Transcript of EL NUEVO DERECHO DE LAS PENSIONES · 2005. Cen t ro Inte ra me ri ca no de Estu dios de Se g u ri...
EL NUEVO DERECHO DE LAS PENSIONES
EN AMÉRICA LATINA
EL NUEVO DERECHO DE LAS PENSIONES
EN AMÉRICA LATINA
ANTONIO RUEZGA BARBA
UNIVERSIDAD NACIONAL AUTÓNOMA DE MÉXICO
CENTRO INTERAMERICANO DE ESTUDIOS DE SEGURIDAD SOCIAL
SERIE BIBLIOTECA CIESS
NÚMERO 3
Derecho de las pensiones en América Latina
Pri me ra edi ción, 2005ISBN: 970-32-2836-4
© De re chos re ser va dos. 2005. Cen tro Inte ra me ri ca no de Estu diosde Se gu ri dad So cial. Uni ver si dad Na cio nal Au tó no ma de Mé xi co.
INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICAS: Cir cui to Maes tro Ma rio de la Cue va s/n, Ciu dad de la Inves ti ga ción en Hu ma ni da des, Ciu -dad Uni ver si ta ria, 04510 Mé xi co, D. F.
CENTRO INTERAMERICANO DE ESTUDIOS DE SEGURIDAD SOCIAL:
San Ra món s/n es qui na San Je ró ni mo, San Je ró ni mo Lí di ce, C.P.10100, Mé xi co, D.F., Re gis tro 3079
COORDINACIÓN EDITORIAL: Mar tín Gó mez Sil va y Raúl Már quez Ro me roCORRECCIÓN DE ESTILO: Les lie Cue vas y Kar la B. Tem plos Nu ñez FORMACIÓN: Kar la B. Tem plos Nu ñez DISEÑO DE PORTADA:
Brasil
CENTRO INTERAMERICANO DE ESTUDIOS DE SEGURIDAD SOCIAL
Órga no de do cen cia, ca pa ci ta ción e in ves ti ga ción de laCon fe ren cia Inte ra me ri ca na de Se gu ri dad So cial
SANTIAGO LEVY ALGAZI
Pre si den te d la CISS y de la Jun ta Di rec ti va del CIESS
GABRIEL MARTÍNEZ GONZÁLEZ
Se cre ta rio Ge ne ral de la CISS
LUIS JOSÉ MARTÍNEZ VILLALBA
Di rec tor del CIESS
INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICAS
DIEGO VALADÉS
Di rec tor
JOSÉ MARÍA SERNA DE LA GARZA
Se cre ta rio Aca dé mi co
RAÚL MÁRQUEZ
Je fe del De par ta men to de Pu bli ca cio nes
Derecho de las pensiones en América Latina
CONTENIDO
Pre sen ta ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII
Luis Jo sé MARTÍNEZ VILLALBA
Die go VALADÉS
ARGENTINANel da E. ACUÑA, Pa blo C. ARIAS, Axel CANTLON, Gus ta vo Da niel GIOIA,Jor ge Isaac D’ANGELO y Alfre do Jor ge GAMIETEA
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 3
Se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Cons ti tu ción Na cio nal y se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Ca rac te rís ti cas del sis te ma de se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . 5
Pro ble mas de mo grá fi cos, eco nó mi cos, po lí ti cos y so cia les an te rio res a la re for ma del año 1994 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Orga ni za ción ad mi nis tra ti va del sis te ma de se gu ri dad so cial . . . . . . 9
Estruc tu ra del sis te ma de se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . 13
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Re for ma pre vi sio nal, san ción de la Ley 24.241 . . . . . . . . . . . . . 21
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 35
Estruc tu ra de los re gí me nes de ju bi la cio nes y pen sio nes . . . . . . . . 35
Ni ve les de co ber tu ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Sis te ma de sa lud. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Sis te ma de ries gos del tra ba jo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Sis te ma de asig na cio nes y sub si dios fa mi lia res . . . . . . . . . . . . . . 41
Esque ma de por ta bi li dad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Da tos ge ne ra les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
V. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
BRASILJo ão DONADON y Za ni ta de MARCO
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 49
Sis te ma de se gu ro so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Ré gi men ge ne ral de se gu ro so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Re gí me nes pro pios del se gu ro so cial (RPPS) . . . . . . . . . . . . . . . 51
Se gu ro so cial com ple men ta rio (SSC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Esce na rio pre-re for ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Con tex to eco nó mi co-so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA Y ORGANIZACIÓN DEL
SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Re for ma del se gu ro so cial del ser vi dor pú bli co (PEC 40/2003) . . . . 63
Re gí me nes pro pios de la asis ten cia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Ré gi men ge ne ral de se gu ri dad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
IV. ANEXOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Com ple men to ju rí di co del sis te ma de se gu ri dad so cial. Con tex to de las re for mas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Re for mas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
V. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
CHILEHu go CIFUENTES LILLO
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 93
Evo lu ción his tó ri ca de la se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . 93
El ase gu ra mien to so cial por pen sio nes y los pro ble mas acu mu la dos al ini cio de la dé ca da de los se ten ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Pro pues tas de re for mas exis ten tes a ini cios de la dé ca da de los se -ten ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
La si tua ción de los “an ti guos re gí me nes de pen siones” a la en tra da envi gen cia de la re for ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Sec to res ex cep tua dos de la re for ma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Ré gi men de pres ta cio nes asis ten cia les . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Con fi gu ra ción ac tual del sis te ma de pen sio nes chi le no . . . . . . . . . 99
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Co ber tu ra po bla cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Pres ta ción ase gu ra da: pen sio nes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Fi nan cia mien to del sis te ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Admi nis tra ción y ges tión. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Sis te ma pú bli co con ges tión pri va da . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Efec tos de la re for ma en el sis te ma eco nó mi co . . . . . . . . . . . . . 120
Sis te ma de pen sio nes con tri bu ti vo, ge ne ral y obli ga to rio (co ber tu ra) . 120
Ni vel de la pres ta ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Cos tos de la ges tión pri va da . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Evo lu ción del mer ca do de ad mi nis tra do ras de fon dos de pen sio nes . . 124
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 125
Prin ci pios del sis te ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Sis te ma de pen sio nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Ré gi men de sa lud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Acci den tes del tra ba jo y en fer me da des pro fe sio na les . . . . . . . . . . 141
Pres ta cio nes fa mi lia res (DFL 150 del año 1982, del Mi nis te rio deTra ba jo y Pre vi sión So cial). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Se gu ro de ce san tía y sub si dio de ce san tía . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
V. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
COLOMBIAJuan Car los CORTÉS GONZÁLEZ
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 153
Ante ce den tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
El en tor no de las re for mas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA Y ORGANIZACIÓN DEL
SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Ré gi men de pen sio nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Ré gi men de sa lud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Ré gi men de ries gos pro fe sio na les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Sis te ma de pro tec cion so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Con trol a la eva sión en el sis te ma de se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . 180
Actua li za ción so bre la re for ma cons ti tu cio nal de 2005 . . . . . . . . . 182
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
COSTA RICA Óscar Luis SANTOS BASSO
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 189
Intro duc ción. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
La re for ma en la pro tec ción sa ni ta ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
La re for ma en pres ta cio nes mo ne ta rias de pen sio nes . . . . . . . . . . 194
La pro tec ción de los ries gos del tra ba jo . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
For mas de com pen sa ción so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Con clu sio nes par cia les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Estruc tu ra de la ley . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Cam bios fun da men ta les rea li za dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Las cues tio nes en vuel tas en el pri mer “pi lar”. . . . . . . . . . . . . . . 218
Con res pec to al se gun do “pi lar” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
En re la ción con el ter cer “pi lar” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Algu nas con clu sio nes so bre los tres “pi la res”. . . . . . . . . . . . . . . 221
El mal lla ma do “cuar to pi lar” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
A mo do de con clu sión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 225
Estruc tu ra de los re gí me nes de ju bi la cio nes y pen sio nes . . . . . . . . 225
Estruc tu ra de los re gí me nes de en fer me da des y ma ter ni dad . . . . . . 235
Estruc tu ra de los re gí me nes de ries gos de tra ba jo . . . . . . . . . . . . 238
Estruc tu ra de los re gí me nes de com pen sa ción o sub si dio fa mi liar . . . 240
Pro ble mas en los cos tos del sis te ma por la coe xis ten cia de va rias ins -ti tu cio nes en los di fe ren tes re gí me nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Esque ma de por ta bli dad de va lo res ac tua ria les y de re chos ad qui ri dos . 243
V. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
CUBAOrlan do PEÑATE RIVERO
I. CONTEXTO JURÍDICO SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . 257
Pri me ra re for ma: de los se gu ros so cia les a la se gu ri dad so cial . . . . . 257
Se gun da re for ma: se gu ri dad so cial pa ra to dos . . . . . . . . . . . . . . 260
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA
Y ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGURO SOCIAL . . . . . . . . . . . . 263
Estruc tu ra de la ley . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Ré gi men de se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Dis po si cio nes de ca rác ter ge ne ral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Con di cio nes de atri bu ción de las pres ta cio nes mo ne ta rias . . . . . . . 266
Derecho de las pensiones en América Latina
Ré gi men de asis ten cia so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Pro tec ción a la ma ter ni dad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Re gí me nes es pe cia les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Orga ni za ción ad mi nis tra ti va . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
El en ve je ci mien to po bla cio nal. Su im pac to en la se gu ri dad so cial y el em pleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Fi nan cia mien to del sis te ma de se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . 277
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Con si de ra cio nes fi na les. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
IV. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
EL SALVADOREmi lio Alber to VELÁSQUEZ GARCÍA y Jo sé Anto nio PEREIRA G.
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 295
Con tex to ju rí di co an tes de la re for ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Pro ble mas de apli ca ción de la nor ma ju rí di ca an tes de la re for ma . . . 296
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Vi gen cia de la Ley del Sis te ma de Aho rro pa ra Pen sio nes (Ley SAP) . . 299
El Sis te ma de Aho rro pa ra Pen sio nes, es truc tu ra de la Ley . . . . . . . 299
Cam po de apli ca ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Pen sio nes del Sis te ma de Aho rro pa ra Pen sio nes . . . . . . . . . . . . 302
Fi nan cia mien to de la pen sión de ca da afi lia do . . . . . . . . . . . . . . 304
Res pon sa bi li dad fi nan cie ra del Esta do . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Admi nis tra do ras de Fon dos de Pen sio nes (AFP) . . . . . . . . . . . . . 307
III. EVALUACIÓN DE LA REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Eva lua ción de Sis te mas de Aho rro pa ra Pen sio nes en El Sal va dor . . . 311
Co men ta rios so bre el Sis te ma de Aho rro pa ra Pen sio nes . . . . . . . . 312
Estructura administrativa
Co men ta rios so bre el Sis te ma de Pen sio nes Pú bli co . . . . . . . . . . 317
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 318
Estruc tu ra de los re gí me nes de pen sio nes . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Estruc tu ra de los re gí me nes de en fer me dad ma ter ni dad . . . . . . . . 331
Ré gi men de ries gos del tra ba jo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Pro ble mas en los cos tos del sis te ma por la coe xis ten cia de va rias ins -ti tu cio nes en los di fe ren tes re gí me nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
MÉXICOPa tri cia KURCZYN VILLALOBOS
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 353
Ante ce den tes ge ne ra les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 359
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Inva li dez, ve jez, ce san tía en edad avan za da y muer te . . . . . . . . . . 362
Sis te ma de Aho rro pa ra el Re ti ro (SAR) . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Las pri me ras re for mas del si glo XXI (2001-2002). . . . . . . . . . . . 368
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 371
La se gu ri dad so cial en Mé xi co, 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
La nor ma cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Orga ni za ción ac tual de la se gu ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Da tos so bre po bla ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Da tos so bre eco no mía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Estruc tu ra de los re gí me nes de ju bi la cio nes y pen sio nes . . . . . . . . 380
Re gí me nes de en fer me da des y ma ter ni dad . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Ries gos de tra ba jo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
V. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Derecho de las pensiones en América Latina
REPÚBLICA DOMINICANAAris men di DÍAZ SANTANA
I. CONTEXTO JURÍDICO Y SOCIAL DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . 423
Intro duc ción. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Un país que pro gre sa con gen te sin fu tu ro . . . . . . . . . . . . . . . . 423
II. COMENTARIOS SOBRE LA LEY REFORMADA . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Be ne fi cia rios y be ne fi cios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Fun cio na mien to del nue vo sis te ma pre vi sio nal . . . . . . . . . . . . . 430
Una fuen te de aho rro e in ver sion na cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Ca rác ter plu ral de la ad mi nis tra ción de los fon dos . . . . . . . . . . . 432
Fon do de so li da ri dad so cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
La ori gi na li dad de las co mi sio nes de las AFP . . . . . . . . . . . . . . . 433
Arti cu la ción de las ca jas de pen sio nes exis ten tes. . . . . . . . . . . . . 435
III. EVALUACIÓN DE LAS REFORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
IV. ORGANIZACIÓN DEL SISTEMA DE SEGUROS SOCIALES . . . . . . . . . . . 439
Ca rac te rís ti cas de la re for ma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Estruc tu ra de los re gí me nes de pen sio nes . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Estruc tu ra del se gu ro fa mi liar de sa lud . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
Estruc tu ra del ré gi men de ries gos la bo ra les . . . . . . . . . . . . . . . 449
Estruc tu ra de los re gí me nes de com pen sa ción fa mi liar . . . . . . . . . 450
Cos tos por coe xis ten cia de va rias ins ti tu cio nes y re gí me nes . . . . . . 451
Por ta bi li dad de va lo res y de re chos ad qui ri dos . . . . . . . . . . . . . . 453
Estructura administrativa
ESTRUCTURA ADMINISTRATIVA DE LOS SISTEMAS DE JUBILACIONES Y PENSIONES EN AMÉRICA LATINA: COEXISTENCIA DE SISTEMAS E INSTITUCIONES MÚLTIPLES
Car me lo MESA-LAGO
I. INTRODUCCIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
II. ANTECEDENTES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
La evo lu ción his tó ri ca de los prin ci pios de uni dad y uni for mi dad detra to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
Uni dad y uni for mi dad en Amé ri ca La ti na an tes de la re for ma es truc -tu ral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
III. LA UNIDAD ADMINISTRATIVA EN SISTEMAS PRIVADOS Y PÚBLICOS . . . . 464
Sis te mas pri va dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
Sis te mas pú bli cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
IV. LA UNIFORMIDAD DE TRATO EN LOS SISTEMAS PRI VADOS Y PÚBLICOS . 477
Sis te mas pri va dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Sis te mas pú bli cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
V. EL COSTO ADMINISTRATIVO EN LOS SISTEMAS PRI VADOS Y PÚBLICOS . . 485
Sis te mas pri va dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
Sis te mas pú bli cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
VI. LECCIONES Y RECOMENDACIONES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Uni dad ad mi nis tra ti va . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Uni for mi dad en el tra to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498
Cos to ad mi nis tra ti vo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
VII. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
AUTORES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
Derecho de las pensiones en América Latina
El nue vo de re cho de las pen sio nes en Amé ri ca La ti na. Argen ti na,Bra sil, Chi le, Co lom bia, Cos ta Rica, Cuba, El Sal va dor, Mé xi coy Re pú bli ca Do mi ni ca na, edi ta da por el Cen tro Inte ra me ri -ca no de Estu dios de Se gu ri dad So cial y el Insti tu to deInves ti ga cio nes Ju rí di cas de la UNAM, se ter mi nó de im -pri mir el 28 de septiembre de 2005 en los ta lle res de For -ma ción Grá fi ca S. A. de C. V. En su edi ción se em pleó pa -pel cul tu ral 70 x 95 de 50 ki los para la pá gi nas in te rio res ycar tu li na cou ché de 162 ki los para los fo rros. Cons ta de
1,000 ejem pla res.