Evolución do latín.As linguas romances

Álvaro P. Vilariñov.1.0

1

IndexNacemento do latín

Primeiros documentos do latín

Latín literario ou culto

Latín vulgar

Etapas do latín culto: introdución

Etapas do latín culto I

Etapas do latín culto II

Expansión do latín vulgar

Fragmentación do latín

As linguas romances

☝

☞2

Nacemento do latínIndoeuropeos en Italia

intercambio lingüístico e cultural

diversidade de pobos e linguas

Hexemonía de Roma, pequena aldea do Lacio:

dominio militar

imposición da súa lingua e costumes aos demais pobos itálicos

O latín: lingua de Roma☜ ☞

☝

3

Primeiros documentos do latínNon literarios, arcaísmo e rusticidade

documentos oficiais

cantos rituais

textos de loubanza das familias nobres

Exemplo: lapis niger

☜ ☞

☝

4

Lapis niger

O Lapis Níger (pedra negra), está situado na parte noroeste do Foro, datado nos séculos VI-V a.C.

A lectura do texto está suxeita a debate, xa que, aínda que as palabras son claras, están fragmentadas. Así pois é complicada a súa interpretación.

Crese que se refire a unha Lex Sacra do santuario que avisaría dunha maldición para quen violasen o lugar sagrado.

☜

Imaxe: http://www.imperioromano.com/99/lapis-niger.html

☝

5

Latín literario ou latín cultoNacemento da literatura latina (s. III-II a.C.)

Perfeccionamento do idioma

Loubanza das victorias de Roma

Grecia, modelo a seguir:

canon literario

préstamos léxicos e sintácticos

Xéneros literarios:

historiografía, épica, lírica, teatro, filosofía, epistolografía, oratoria

☜ ☞

☝

6

Latín vulgarVulgus: “pobo”: Fala dos soldados, labregos, comerciantes, escravos

Tamén chamado: sermo plebeius, sermo cotidianus, sermo rusticus

Distanciamento progresivo entre o latín culto e o vulgar

Latín vulgar: lingua non fixada pola gramática

Evolución libre e rápida

abundancia de neoloxismos

Poucos testemuños escritos (a diferencia do latín culto)

Graffitis de Pompeia

pegadas no latín literario (novela “O Satiricón”, de Petronio)

comparación das linguas romances (lingüística comparada)☜ ☞

☝

7

Graffiti pompeianos

Imaxe: http://terraeantiqvae.blogia.com/2005/010902-graffiti-la-permanencia-de-lo-efimero.-pompeya-en-un-grito-mudo.php

Imaxe: http://www.proel.org

☜

☝

8

Etapas do latín culto: introdución

Evolución co paso do tempo

Latín literario: lingua uniforme, estable dende o III a.C. (inicio latín literario) ata o V d.C. (caída do Imperio romano)

O latín, como lingua escrita, seguiu moitos séculos sendo lingua de prestixio, de obras literarias e científicas

A aparción das linguas romances (s. IX) e a súa utilización posterior como lingua literaria supuxo un progresivo abandono do latín

☜ ☞

☝

9

Etapas do latín culto I

Período arcaico

s. III-II a.C.

Livio Andronico (Épica, “Odussia”)Nevio, Ennio (Teatro e Épica)Plauto e Terencio (Teatro)

Período clásico

s. I a.C. - I d.C.

Cicerón (Oratoria)César e Tito Livio (Historiografía)Virxilio (Épica, Didáctica)Horacio, Catulo, Ovidio (Lírica)

Período post-clásico s. I-II d.C.

Séneca (Filosofía, Teatro)Marcial, Xuvenal (Lírica: Epigrama)Tácito (Historiografía)

Latín tardío s. III-VII d.C.

Autores cristiáns: Tertuliano, S. Xerome, S. Agostiño

☜ ☞

☝

10

Etapas do latín culto II

Latín medieval

s.VIII - XIV

Latín literario: igrexa, corte, escolaLatín vulgar: evolución aceleradaLatín lingua franca: intelectuais, políticos da época de CarlomagnoOs copistas medievais: a transmisión da cultura clásica

Latín renacentista s.XV - XVI

A volta cara a Antigüidade ClásicaPetrarca, Erasmo, Luis Vives, NebrijaUso simultáneo das linguas nacionais > enriquecemento a partir do latín (cultismos)

Latín científico

s.XVII - XVIII

Descartes, Newton, Spinoza, LeibnizLinneo: sistema de clasificación das plantas (+ adiante tamén a zooloxía)

Latín eclesiástico s.XXI Lingua oficial da igrexa católica (publicacións

en latín, misa en latín, etc.)

☜ ☞

☝

11

Expansión do latín vulgar

Definición de romanización

Desprazamento das linguas vernáculas > trunfo do latín

Latín: lingua dunha cultura moi superior

lingua de prestixio

facilidade nas relacións comerciais, culturais e sociais

Fases da adopción do latín:

1ª fase: cidades (centros administración, milicia e comercio)

2ª fase: esténcese a zonas rurais, bilingüismo

3ª fase: latín en tódolos ámbitos

☜ ☞

☝

12

Fragmentación do latín vulgar

Unidade política e latín como lingua oficial

Separación xeográfica > variantes dialectais (acento, léxico, etc)

A caída do Imperio romano: s. III-V (invasións bárbaras)

Ruptura de comunicacións entre provincias

crise na escola > libre evolución da lingua (sen normas nin correcións)

Fragmentación en dialectos do latín

Influenza das linguas das tribus xermánicas invasoras

Disgregación política > fragmentación lingüística

☜ ☞

☝

13

As linguas romances

Introdución

Linguas romances

☜ ☞

☝

14

Introdución813: Concilio de Tours. Autorización de sermones na rustica romana lingua. Van aparecendo as novas linguas.

Lingua latina: herdanza máis importante de Roma.

Linguas procedentes do latín: romances ou neolatinas

Resultado da fragmentación do latín en dialectos.

Co paso do tempo os dialectos convértense en linguas.

Rasgos distintivos de cada lingua, resultado de:

paso do tempo

contacto con linguas veciñas

influenza dos substratos lingüísticos (substrato, adstrato, superestrato)

presion doutros pobos☜ ☞

☝

15

Linguas romancesPortugués, galego, castelá, catalá, provenzal, francés, sardo, italiano, rumano e retorromano.

☜ ☞

☝

LatínVulgar

Galego-portugués Castelán Catalán Provenzal Francés Sardo Italiano Rumano

*septe sete siete set set sept sette sette sapte

*vacca vaca vaca vaca vaca vache bakka vacca vaca

*forte forte fuerte fort fort fort forte forte foarte

*herba herva hierva herba erba herbe erva erba iarba

*porcu porco puerco porc porc porc porcu porco porc

16

O castelán e variantes dialectaisLingua romance máis estendida no mundo (300 millóns s. XXI)

Descubrimento do Novo Mundo: México, América Central e do sur (excepto Brasil e Guaiana), USA (Arizona, Novo México, Colorado, Nova Iorque...)

Variantes dialectais:

extremeño

andaluz

murciano

canario

español de América

xudeoespañol (sefardíes)

☜ ☞

☝

Foto: páxina 72 do Códice Emilianense 60 de San Millán de la Cogolla

17

Galego e portuguésLinguas distintas pero de orixe común: galego-portugués da Idade Media.

Portugués:

Portugal, antigas colonias, Azores, Madeira e Brasil.

Galego:

Galicia, Bierzo, zonas limítrofes.

Cooficialidade na Constitución de 1978.

Galego normativo <> outras correntes (lusista)

☜ ☞

☝

Ilustración: cantigas de Santa María de Alfonso X o sabio

18

CatalánCatalunya, Valencia, Baleares, Andorra e sur de Francia (Rosellón e Cerdaña), zona fronteiriza de Aragón e Alguer (Cerdeña).

Cooficialidade na República

☜ ☞

☝

Mapa: wikimedia

19

Dialectos históricosAstur-leonés:

Asturias, León, Zamora e Salamanca

Bable, asturianu

Terminacións masculinas en -u (perru, añu, otru)

Plurais en -es (vaques, cases)

n- incial como ñ- (ñariz, ñabu)

Navarro-aragonés

Puntos illados dos pirineos

Fabla (dialecto artificial): sen esdrúxula en pajaro, arboles, diminutivo en -ico.

☜ ☞

☝Mapa: wikimedia

20

FrancésDominio lingüístico:

Europa: Francia, sur de Bélxica e parte de Suíza.

América: Canadá (Quebec), Haití, Pequenas Antillas, Guaiana e Illas Reunión e Mauricio

África: Marrocos, Alxeria, Túnez, Mozambique, etc.

Oceanía: polinesia francesa

Francia: lingua oficial o latín e francés lingua oficial en Inglaterra ata o século XV.

☜ ☞

☝

Mapa: wikimedia

21

ProvenzalSur de Francia (Provenza < antiga “provincia” de Roma)

Occitano ou Lingua de Oc (oposto a oil=oui)

☜ ☞

☝

Mapa: http://www.proel.org

22

RetorromanoLingua romance menos estendida

Conxunto de dialectos falados nos Alpes centrais e orientais (Suíza, Tirol, Italia)

4ª lingua oficial de Suíza

Retorromano < Retia (antiga provincia do Imperio romano)

Tamén chamado “romanche” ou “ladino”

☜ ☞

☝

23

ItalianoDominio lingüístico

Italia

República de San Marino

Cantón suízo de Tesino

Córcega e Malta

Gran cantidade de dialectos

Son resultado dos moi distintos sustratos lingüísticos + aportación de pobos invasores

lombardo, emiliano, veneciano, calabrés, napolitano, siciliano...

uso en familia

Italiano actual formado dende o dialecto toscano medieval

lingua literaria no s. XIII (Dante, Petrarca, Bocaccio)☜ ☞

☝

24

Sardo

Dominio lingüístico

Illa de Cerdeña (antiga Sardinia)

Non chegou a ter lingua literaria

Moitos dialectos

Na localidade de Alguer fálase o catalán (posesión da coroa de Aragón durante séculos)

☜ ☞

☝

25

RumanoDominio lingüístico

Actual Rumanía (antiga provincia romana da Dacia)

Zonas da antiga Iugoslavia, Bulgaria, Albania, Istria e Grecia

Zona inmersa no dominio lingüístico eslavo

Semellanzas co italiano

Plurais masculinos en -i (lupi: “lobos”; porci: “porcos”)

☜

☝

26