Abik, Iki Kelime: Siilpiik ve Pdrsiik

Tiirkoloji A r ~ n n a l a r r 1997 Fuat dzdemir Anls~. Adana 1997,

Yard.Dog.Dr. A. Deniz ABIK

Turkge Sozliik'ten (1988) sofpuk ve porsuk kelimelerinin anlam- lama bakildiginda iki kelimenin anlamca birbirine yakin oldugu goriiliir.

solpiik -gu s. tip hlk. Gevgeyip kendini koyvermig. porsiik -gii s. Gevgeyip sarkmig,yipranmig.

Tiirkge Sozliik'te solpuk maddesinin altinda solpiimek maddesi gelir. solpiimek (nsz) hlk. 1. Siqmanken zayiflarnak 2.Gevgemek, porsu-

mek solpiimek fiilinin varligi solpiik kelimesinin solpiimek fiilinden -k

ile sifat yapildigini gostermektedir. solpumek fiilinin taniminda kullanilan porsiimek fiiline

bakildiginda yine ayni anlamla kargilagilir. porsiimek (nsz) Gevgeyip sarkrnak. Bu fiilden de porsiik kelimesinin yapisi, porsu-k olarak qoziilebilir:

-k fiilden isim yapim ekiyle tiiretilmig bir sifat. Tiirkge Sozliik'te porsiik ve porsiimek kelimelerinden bqka

porsiikliik ve porsiime kelimeleri de vardir. Konqma dilinde ve Anadolu agizlannda solpiik yaninda sorpuk

kelimesi ile sorpiimek, sorpQmek,sorpmek kelimeleri de kullanilir. sorpiik gekli de sorpii-k yaplsiyla aqiklanabilir.

J.Deny,Grarner 'inde -ektli ve -ik'li fiiller bolumiinde solpiik kelimesine de yer verir."$u kelimeler -pi(k) ve -pe(k) ilginlerine dayanir: kaypa(k) solpii(k) 'lache,flasquel , yelpi(k). -pek,-pik unsuru bir tiireme lahikasi gibi goriiniiyor.so1-pir-mek,kay-pa-mak ve yelpirdet-mek fiille- rini gunlarla mukayese ediniz.kaymak,solmek,solgu 'flsaque' gev-

12 Tlirkoloji Araflrmalarr 199 7 qek,yelmek veya yepermek 'couirir,se hater ' (J.Deny, qev. A.U.Elove,

194 1, 525)" J.Deny1nin solpuk kelimesini solmek ve solgu kelimeleri ile

kargilagtirma teklifi dogrultusunda sozluklerde sol- fiil kokunu ariyoruz. Tararna Dergisi I1 'de solmek, "cisim,ten teressup etmek" anlam~nda verilmig.Tarama Dergisi I'de ise bu fiilin Radloff IV'te (Kir.Sag.)geqtigi gosterilmektedir. (Radloff IV (583)'te Sag.Kir: 3 col " (sivilarda) qokelmek, teressup etmek" anlarnindadlr. "qiikelmek" ,gevgemek anlamini taglr m1,qokeltinin ustiinde kalan kisim seyrelmig midir,gevqemiq midir?) Bunun yanlnda Rasiinen,Magazanik'in Tiirkqe Rusqa Sozlugundeki solgii " Mnl 'KHH H n - l i ~ l W "kelimesini verrnektedir.Rasiinen selki,solgu,selpik,solpiik kelimelerini *sel,sol maddesinde verir.Bu,sayilan kelimeleri *sel veya *sol koku ile ilgili gordiigunu gostermektedir(R&anen,1969,408).

sol- kokunden fiil cinsinden turevler aradigimizda "solpmek (efsiirde olmak)" (Tarama Dergisi I1 ) fiili ile kar~ila.yllr. "efsurde olmak" anlamiyla Karnus-I Tiirki'de sorpmek,solpmek,solpumek gekilleri geqmektedir(Tarama Dergisi I).

Eski Turkqede ve Karahanli Turk~esinde sol-,siil-,sel- koklerine rastlayamadlglmiz gibi solpiik,selpuk,solp-,solpu-,sorp- gibi turevlere de rastlayamadik.Ayn1 gekilde porsuk ve porsii- kelimeleri de bu donem sozluklerinde yer almamaktadir(Clauson EDTP, Drevnetyurkskiy Slovar, Divanu Lugati't-Turk, Kutadgu Bi1ig,Atabetutl-Hakaik). [(DLT I Atalay, 169'daki ulmak "eprimek,eriyecek ve- dagilacak hale gelmek,eskiyerek ylpranip ylrtllmak" kelimesi anlamca bizim aradlklarimm benzemekte- dir. Bu fii1,bugiin Anadolu aglzlannda da ayni anlamda ya~amaktadir (Derleme Sozliigii XI,ulmak[ulumak])]

On dokuzuncu yiizyilda duzenlenmiq sozluklerden Zenker sozlugiine baklldi@nda sulpuk[( er JgtU Adj.fletri,l&che,mou/welk.schlaff, weich 4 ' )527],siilpiimek [( 9 u. vb.intr. Ctre flCtri,lbche,mou,languissant/welk,scl~laff,weicl sein.vgl. d.,+ ) 5271 ile siilpiiklemek [( &y vb. act. s. u,+ )527] ~ekillerinden baqka porsumak[( ;--I,: und vb.intr.6tre decrkpit/abgelebt sein

-)~poorsujub curumek. ex antiquitate computrescere et cariosum esse. Meninski) 2153 kelimesi karymiza pkmaktad1r.B~ kelimeler Anadolu Tiirk~esini temsil eden t.(turc) kisaltmaslyla verilmiqtir. Do@

Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 13

Tiirkqesi sozluklerinden Senglah'ta solpuk maddesi goriiliir (Clauson, Senglah1246r,20).Ancak Senglah yazar1,kelimenin okunugunu verrnekle yetinmig,anlam vermemigtir.Clauson, Index I 'de (s.62) kelimenin Anadolu Tiirk~esine ait olduguna igaret eder. Index III'te (s.88) de Anadolu kelimeleri arasinda verir. solpuk 19. yiizyilda Anadolu'da yazilinig Lugat-i Cagatay'da (1 297) da var.Dictionnaire Turk-Oriental 'de " 2 v J r -'A,J, " maddesinin kargiligi " fane, fletri" (solmug, dokiilmiig) olarak verilir(P.Courteille, 1870,360). Bu maddenin Senglah'tan alindigi anlag~lmaktadir; Senglah'ta GY ve 24,- .maddeleri arka arkayadir.Ikisinin de telaffuzlari verilir,solpzik iqin aqiklama verilmezken . 4 Y 'un sonunda Anadolu Turkqesinde "efsurde baged" anlaminda oldugu kaydedilir (ClausonYSenglah,246r,20 ).

solpuk ve porsuk ile birlikte, bu kelimelerle ilgisi olabilecek kelimelere de Dogu Tiirkqesinde (Cagatayca) rastlanmamasi , kelimelerin Anadolu Turkqesinin kelimeleri oldugunu diigiindiiriir.

Tiirk lehqelerinin soz varligini toplayan Radloff sozliigii kelimelerimizle ilgili olarak tarandiginda agagidaki kelimeler gorulmektedir.

Radloff IV,siitun 1893'te ~ Y P ~ Y (v) [ + y j y (Kas.)] fiili vardirKaragas Tiirkqesi iqin verilen "biirsiiymek" fiilinin anlami soguktan kivrilmak" tir( "kivr~lmak" anlami porsiimek fiilindeki kiri~mak, buru~mak, kat kat olmak anlarnlariyla baglanabilir mi tartigilmalidir).

Radloff IV,siitun l37l'de rlypCy (v)[ 9 9 1 , : (osm.)] = PoPcy "porsumak" veya "pursumak" fiili vard1r.B~ fiilin Osmanlicada "burugmak,burug burug olmak,kirigmak, yuziinu burugturmak" anlamlmnda kullanildigl kaydedilir.

Yine Radloff IV ,siitun 1371'de nypcyK [ ~ F J X (Osm.), von nypcy+ K ] = nOpcy~.olarak verilen "porsuk" veya "pursuk" kelimesi vard1r.B~ kelime de Osmanlr Tiirkqesi iqin verilmigtir. porsumak- pursumak fiilinden +k ile yapilmig bir isim oldugu a~iklanmigtir.

Radloff IV,siitun 583'te 3col (v) [Sag.Kir.] olarak verilen sol- fiili daha once degerlendirildi. I

Radloff IV,siitun 584'te 'col [ J,-+ (Dsch.~) ] olarak Cagataycada verilen solmek fiilinin anlamlart iqinde bizim aradigimiz

14 Tlirkoloji Ara~trrmalarr 1997 anlama en yakin ozellikte "tiftik tiftik olmak (die Fasern) " anlami

vard1r.B~ anlarn "eskimek,yipranmak" anlammi qagrqtirir niteliktedir. Radloff IV, sutun 584'te verilen Canny (v)[ J--cr?r (0sm.S.B.) ]

= CynnY ,solpiimek fiili siitun 833'teki sulpumek maddesinde tanimlanir. [ GY (Osm. veralt),vergl. CYnKY ] sulpimek kelimesinin Osmanlicada kullanimdan diigtu@ belirtilip sulkii kelimesiyle kargilagtirrnamiz istenir.Tanimdan cn~Jia~bcn MHrKbi~b, nna6nbr~b

B u n b l M b weich, welk, miirbe, morsch werden" kargiliklan veri1ir.B~ karqiliklarda "yurnugak olmak,zaylf, narin olmak, solgun olmak, porsiimek, sarkik, gevgek olmak,quriik olmak" anlamlarini goriiriiz.

Radloff IV,833'te CynKy [ JUr (Osm.) ] kelimesinde ise" c21a6hlu, MRIX~WHHJOH - weich,schwach,murbe)morsch; c v m y 6e3 I-HRJOR xox I h - nichtfe feste Leinwand; c y m y aaaM cna6~1a q e 2 1 0 R h K b -ein schwachicher Mensch" karqiligi vardir. "gevgek, yumugak, zayif, aginmq, eskimig, yipranmig,@riik" anlarnlarina gelen kelimenin siilku bez "sa&un olmayan, siki olmayan bez" ve siilkii adam "zayif,kuvvetsiz adam,gevqek adam" tamlamalarinda kullanildigi goriilur.

Radloff IV,siitun 834'te C ~ J W K [ &Jy (Osm.) von c v m y + K]

kelimesinde" ~ r r r ~ i n , APR~JIJ,IH ;I.YIIOH ( o x ~ e ! l o ~ b ) weich,welk,miirbe,morsch,indolent; cy,llryK e l ~ H J l o e MRCO -das welke Fleisch; C y n I I y K j a ~ a ~ M U ~ K ~ ~ , O T B H C U I R I l i e K H -weiche, welke wangen, cynnyrc r e p n a H c~16ax wen -ein schwacher Hals; CVJlIIYK O J l M a K , 6wrr nnuu~amb1us.ops6nslu. -weich,welk,m~rbe,mors+ sein" karqiligi vardir.

Radloff IV,siitun 555'te verilen 3pJr c ~ ~ l r y ~ . [ jrJr ( Dsch.) von 7.con+qb1r] maddesinin kar.yl@i BHJlblU,UpaX.lhlH - welk, miirbe'dir.Siitun 549'da "7col " (v) [ +Iy (Dsch.OT.)] olarak verilir ve 6con 'a gonderilir. " 6 con " (v) [Av (0sm.Krm.KIr. Kkir.) (Uuig.) Schor.] olar* verilir ve 5. con .'(v)'e gonderilir.Burada verilen anlamlar gunlardir: " kununak,suyu ~ekilmek,korlenmek,k~rlegmek; tabahhur etmek, buharlagmak; kaldirmak, ortadan kaybolmak, zail olmak, kaqmak, izi silinmek ( BbICbiXaTb,HCnapHTbCR,YMeHb~aTbCH1UCqH3aTt, - austrocknen, verdunsten, abnehmen, verschwinden)"

solpk jdr maddesi Do@ Tiirk~esi kelimesi olarak Zenkerlde de vardir.Seng1ah'tan aldigi anlaylan bu veriyi Zenker,Anadolu kelimesi olan "efsiirde" anlamindaki solpuk ile kargilar (Zenker, l866,527).Dogu

Abik, Zki Kelime: Solpiik ve Porsiik 15

Tiirkqesi kelimesi olarak Zenker'de ;pkJy SOLUHMEK maddesini de goriiriiz. Bu kelimenin anlami da "solmak,sararmak, olmek, kurumak, porsiimek, geqmekUtir (Zenker,1866,527 ).

Eski metinleri iqeren kaynaklarda solpuk ve porsiik kelimelerini ve bunlarla ilgili olan , porsii-, solpu-,solp-, gibi kokleri de Anadolu diginda goremiy0ruz.B~ gunkii Tiirk lehqeleri iqin ilk agizda baktigimiz Kargilagtirrnali Tiirk Lehqeleri Sozlugu I (1991) 'de bu maddelerin alinmadigini goriiyoruz.

Kelimelerimizi ulagabildigimiz lehqe sozluklerinde anyoruz. Kazak Tiirkqesi Sozlugu (1984) ; sol- veya siil- yok.Aradigimiz

anlamlara yakin anlamlar gu kelimelerde var. solbzr(s) Gevgek,yumugak bagli solqrldak(s) Lastikli,belirsiz,sallanmaliygevgek solpzytuv (f) 1 .Bir tarafinin yakigiksiz olarak sarlunasi,qikik

olmasi. biirsendev ( f ) Buzulerek halsiz halsiz yiiriirnek buruv (f) Biizmek,kivinnak burisziv ( f ) Burugmak borsuv (f) Bir geyin k~krnasi~qiiriirneye yuz tutmasi bor (i) tebegir; bordoy tozuv: tebegir gibi dagilmak,yok

01mak;borpas : solgun, saglam olmayan bedenli borprldaq (s) bog,yurnugak,topragi sert olmayan yer borprldav (f) uzerinde yiiriindugu zarnan yumugak topragin

L yerinden oynamasi Kirgiz Sozlugu'nde (Yudahin, 1988) Kelimelerimizle ilgili

olabilecek maddeler gunlardir. soldoy- 1 .gevgemek,solp~ek;soldayup catip ka1di:uzandi yatti -

(bacaklanni ve kollmni ne topladi ne uzatti); soldoyup oozdu aqip karap ciirot :gevgek ve agzi aqik geziniyor; soldoygan : hareketsiz ve qolpa; 2. uzun yahut yiiksek ve biqimsiz 01mak;soldoygan neme an1 kantip kotorom? hantal bir geydir onu nasil kaldirayim?

so l@z 1.gevgek; igke solgun karadi : ige lakayit bakti; 2.siikut, tedenni

solk solk et- esnemek,sallanmak,elastiki olmak; ciirogii solk etti : kalbi oynadi,ciirogiim uziilordoy solk solk kakti : kalbim yerinden

i

16 Tiirkoloji Araqtirmalari 1997 koparcas~na gayet giddetlice qarpti; asker solk etti : ordu gagirdi; solk

etpey catip : kimildamadan yatarak solku 2. olku kelimesiyle bir arada kullanilir 3.solku at :

mukavemetsiz at ( olk : solk ; olku olku -solku bol- kah saga, kah sola sallanmak; mec.devarnsiz, kararsiz olmak, tereddud etmek , turmugtun olku-solkusu hayatin takalliibati, degigiklikleri )

solkulda- 1 .esnemek( uzayip kisalmak),sallanrnak ;solkuldagan ' qibik, biikulgen gubuk ;solkuldap iyla- : hiqkirarak ve vucuduyla sarsilarak aglamak 2. tam tazelik qag~nda bulunrnak ; solkuldagan cigit ; ter ii taze delikanli ;solkuldap t u r w cag osiimdiik : taze ve usareli bitki

solkuldak esnek, sallanan ; solkuldak araba : yayli araba solkuldat- solkulda- Idan solkuluk sallanma sula- 1 .uzamak, uzanmak,uzanip yatmak,yan gelmek,yayilmak;

2.mec.takatten diigmek, kuvvetten dugmek ; 3.mec.hareketten kalmak, olmek

sulat l.devirmek,yere sermek,yaymak 2.mec.bitap dugiirmek 3. mec.iildiirmek

porsuk (Rad. ) kiif borpong' solpiik ve gevgek ,borpong topurak :yumugak toprak,toz. bor 1 tebegir borsu- pis kokrnak,sasimak borsut- borsu- 'dm Ozbek Tilining Izahli Lugati ( 1981)'nda ise aradiglmiz kelimelerle

ilgili olabilecek maddeler gunlardir.

selgimek ( C e m i M o K ) SUVI , nemi kaqib bir kadar kurimak selgifmek ( CeJlI'UTMOK,CeJlrUMOK ) surlamak ( c y p m M o K ) asip koyip kur~tmak, kak kilmak, kakla-

mak 'gugt surlarnak, balik surlamak' solzmak ( CPJ~HMOK ) C$!IMOK

solzkmak ( C ~ J I H K M O K ) solmak solmak ( C ~ ~ J I M O K ) 1 .usib turgan yeki yangi iizilgan vaktidagi

tirik haletini yokatmak; galpaymak (osimlik hakida ) .... suvi kapb kuruga baglarnak 2.koqme . gam tabigdan yeki derd-elem qekib ozni aldirmak,

Abik, lki Kelime: Solpiik ve Porsiik 17

rangi ketib kuti oqib, sinikib yegiga nisbeten karimsik, solgun tus olmak; sinikmak,hazan bolmak

solak ( cv IOK ) 3. koqme. abjagi qikkan, yeksan, tarma bolgan solkzldak ( C+!IKHIIIIOK ) 1 .lombillagan,semiz,diimbak,loppi,

solkillagan 2.yendiginna yetilgan,surh 'solkildak er ' yetilib bortiib, kopqib turgan er. 'solkildak nan' kopqib singib piggan yangi nan

solkzllamak ( ~ P J I K H ! ~ WMOK ) asta tebranmak,selkillamak solgzn ( C+!II H H ) 1 .soligan,solik 2.koqme.ozini aldirgan,

sinikkan,rengi ketgan,kuti uqgan,solikkan. porslldak 111 ( 11Y PCHJIIIOK ) kopqib,bortib turgan, bilkillama,

yumgak. porszllamak ( I I ~ U I I ~ M O K ) bortib kavmnkirarnak,kopqib,

bilkillab turmak burupk ( 6 v p y l r l u ~ ) 1.sifat. ajin basgan buruggan. 2.ad.

buruggan,tiriggan jay. buru~zk-tzrzyzk ( ~ Y P V I I I U K - I .HPUIIIUK ) juda hem buruggan,burugib

tirigib ketgan. buru~mak ( ~ Y P Y I I I M O K ) l.ajin bilen kaplanmak 2.kurugib yaki

tartigib kat kat bolib kalmak. buru~tzrmak ( ~ V P Y I I I T U P M O K )

buru~kak ( ~ Y ~ Y I I I K O K ) 1 .buruggan,burugik 2.bekarga salga burugib kalaveraradigan.

borslldak ( ~ P ~ C U J I I I O K ) 1 . borsib,kopcib bilkillab turgan. 2.bikaday semiz,loppi.

borszllamak ( ~ P ~ c u J ~ ! ~ ~ M o K ) yetilib kopqimak,semirmak. borslmok ( G ~ ~ C H M O K ) dimikib hidlanlb kalmak, sasinkiramak. borsztmak ( ~ ~ ~ c u T M ~ K ) ~ ~ P C U M O K

Tiirkrnence - Tiirkqe Sozliik (1995) 'te aradigimiz anlamlar ile ilgili olabilecek kelimeler gunlardir.

bur- (eyl.) 1 .burugturmak,kirigtirmak,qatmak 2. buzmek; biirceg- (eyl.) burugmak,kirigmak ;biiriigdir- bk.biir- 1 .burugturmak,kingtirmak

porsa- (eyl.)bozulmak,porsumek,qiirumek porsr 1 .a.pis koku 2.s.pis kokulu selki s. tembe1,ige yaramaz selkilde- (eyl.) 1 .sallanrnak,titremek 2.mec.igssiz giiqsuz dolagmak

18 Tiirkoloji Araflrmalarr 199 7 sol- (eyl.) l.solmak, rengi uqmak 2.tazeligi kaqmak (bitki iqin)

3.mec.iizgiin kaygili olmak solpi s. igssiz giiqsiiz dolagan solpiilde- (eyl.) bagibog igssiz giiqsiiz dolagmak sompi bksolpi sompiilde- bk.solpiilde- suluh- bk.yada- (yada- ey1.yorulmak;bitkin diigmek,giicii tiikenmek) surnuk- (eyl.) bitkinlegmek, halsizlegmek suple- (eyl.) 1 .toplayup bir kenara yigmak;2.silip siipiirmek,yiyip

bitirmek supleme bk.siipliik siipliik a.toplanip yigilan qer $op, kalint1,artik siipiidik s.iistii b q i perigan,yirtik pirtik dolagan siipiik bk.siipiidik Tatarisch-Deutsches Worterbuch (1 989) Ida iki kelime dikkatimizi

qekmektedir. siilpin cynn3~ trage(1 .tembel,iigengeg,gevgek 2.uyuguk ,uyuntu,

miskin,kiilkedisi,nanemolla,agirkanli 3.mimiz,miyminti,himbil 4.atil 5.~ansiz,ruhsuz),flau;langsam

sorsii copcy schlecht,stinkig werden (Fleisch) (kokak,kokan;pis kokulu;miiteaffin,ufunetli)

Kelimelerimiz ve ilgili kelimeler iqin Anadolu Tiirkqesini inceledi- gimizde Tararna Sozlii8ii'nde porsiik, porsiimek, porsuk, porsumak; solpiimek, sorpmek,sorpiimek7sorpiik kelimeleri yok. solpiik kelimesi "derisi buruguk,sarkik" anlamiyla iki tanikla verilmig [(Akse'l-ireb XVII- XVIII yy,Kamus Terciimesi XVIII-XIX yy.) Kamus Terciimesi'nde el- niisu maddesinde kelime gu vkilde geqmektedir." digin etleri gevgeyip soliil~iimekle yukari siyrilmak manasinadir ... ve diglerin etleri siynlmagla digler smmsak daneleri gibi belirip aqilmak manasinadir"(Kamus Terciimesi cildii's- sani mine'l-kamus,s.679)]

Redhouse(1890; 1 987) sozliigiinde solpiik, solpiimek, siilpimek ve porsuk, gorsumak, porszmak kelimeleri yer almaktadir

siilpiik crd, a.Lax,relaxed,flabby;devoid of energy siilpiimek,siilpimek + &dr v.i. Tohang laxly,flabbily. porsuk jc,.,+~* a. Shriveled up

Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 19

porsumak ,porslmak e x , k~,: v.i. TO shrivel up,to become wrinkled from age or decay

Bianchi'nin Tiirkqe-Fransizca sozlugiinde (1 837) porsumak, porsuk, bortuk; solpuk kelimeleri yer almaktadir. '

porsoumaq J ,v.t.Etre decrepit bourtouq sjy ,s.t. Rides. Voy 3;. J- porsouq >r,% ,s.t. Taisson Voy .+:r borsouk 3.p JY ,s.t. 1 .Taisson 2.Blaireau. jr~u

porsoumaq +:% voyez j--1%

sulpuk 4~ ,adj . t.Lache,pendant. sulpuk qoulaqlu 9 3 er Qui a les oreilles pendantes

solpiik ve porsuk kelimeleri ve ayni koklerden diger kelimeler iqin sozliiklerde gordiigiirniiz Fransizca kargiliklar olan R~DE,RATATINE, RATAT~JER, RAMOLLIR,RELACHER,FLETRIR, FLESTRISSURE, FLASQUE, CHIFFONNER, PENDRE, PEWDANT,MOLLASE, MOUIMOLLE gibi kelimeler iqin Bianchi'nin Fransizca- Tiirkqe sozlu@ne(1843) bakildiginda kelimelehizin dogrudan tanimda kargillk olarak verildigi madde MOLLASSE maddesidir.

MOLLASSE adj . com. . . . .guevchek, . . . .sulpuk,t. . . . rakhou, a. Chair mollasse ,.....

Barbier De Meynard'in sozliigiinde (1 886,197 1 ; 188 1,197 1) solpuk, solki,porsuk ve porsumak maddeleri gijruliir.

sulpuk (var +J, ) avec olmaq , dCperir, se flCtrir;etre mou,indolent.Ce mot peu usite doit etre rapproche du verbe t. or . - 4 u sulpimek,qui a le meme sens. -synon. de seumlmek

sulki $, ,mou; faible; paresseux-fletri,fane (Tome 11,1886; 1971)

pourqouk S ~ J $ I .(cornme )fletri,ridC,ratatinC,flasque. 2.arbre de la famille du genevrier,dont on fait des arcs. -3.porqouq, blaireau ou taisson ;voir Z F ) ~

pourqoumaq J , se rider,se flCtrir (Tome I ,188 1 ; 197 1) Semseddin Sarni'nin Fransizca - Tiirkqe sozlu~unde (1 898)

kelimelerimize kargilik olabilecek Fransizca kelimeler incelendiginde solpiik , porsiik ve ayni koklerden kelimelerin kullanilmadigi goriiliir.

20 Tllrkoloji Aru~trrmularr 1997 1928'de basilan Diran Kelekian'm Karnus-1 Fransevi adini

ta~iyan sozliigiinde porsumakporsuk, selpuk, sdpiimek,solkii kelimeleri madde b a ~ i olarak yer a h .

pozrrsurnuq vn. Se ramollire rider ;se fletrir.se chiffoner poursouq 2 - .: adj .fletri.e;ridege;ratatine,e; flasque selpuk - - - , adj. Mou,olle;relache ,e; pendant,e. seulpimek - ,vn.Mollir ;pendre ;devenir flasque seulqui & Y ,s. Flasque ;mou,molle Tiirk~e kelimeleri de madde bay alan Osmanlica sozliiklerde

kelimelerimiz qoyle yer almaktadir. Lehqe-i Osmani(1306) 'de kelimelerimizle ilgili maddeler ve

kar~iliklari ~unlardir. .so/ulpiik 1.1. Y s. Tiirkide so/iilpimek so/iilkimek siiziiliip

porsuyup sark~nmak manasina istirha. ruunet, indiyal so/iilki gev~ek,miisterhi,siist, bez ve mensucat rehavetlii,

salpa adam,miitcleyyin,pejmurde,zebul,fatir,soluk porsuk LY ash borsik burgik. Sig gey ziyade inip miisterha

miindehil olmagla sarkip burugma,sert gey rehavetten siist olma.Porsuk ardiq ismiyle kas yay yapdiklari tavulga.porsuk ... ?iaggar burmakdan

porsumak Y,& , deriler burugup mive kiifeklik getirmek. buru~ ,da yarq burtigtk borsuk borsuk, kat karim, teni qin-i

mutavva,miikasir giken borsuk 2 4 - kazmiyyeden bir agaqdir,borsuk porsuktan borsumuk 3.e .+ zebanzedi porsumakdan Kamus-I Tilrki'de (1 3 17) gordiigiimiiz kelimeler ise goyledir. solpiik J- c - ~ ,- solpimekden ,gev~ek,sarkik,miisterhi,solpiik et, ya- nak solpin~ck .c& ,w gevgemek,sarkmak,kesb-i istirha etmek siilgi & , gevgek,sarkik,soluk,pejmurde,buruguk,s61gi bez,solgi

adam borsuk yegil agaq envaindan bir agaq,tarak servi borsuk -. - Y borsumak ba.porsuk,porsumak porsuk i YQ C. bumguk ~arkik,~olpiik,ge~gek.porsuk yemig,

porsuk ardiqWyay yapdiklari bir agaq" porsumak 3. V. ): gevgeyip sarkmak ve burugmak

Yeni Resim bulunmaktadir.

Abik, iki Kelime: Solpuk ve Porsiik

di Turkqe Kamus'ta (1927) aqagidaki ke

so/iilpiik d ,4 -- (t.s.) gevqek ,sarkik so/iilpiimek L,-Y (t.f.) gevqemek.sarkmak sdulgi &+-- ( t.s.) soluk,pejmurde,buruquk,gevqek porsuk 3 - Y (t.s.) buruquk,sarkik porsumuk 2.- ,-cl (t.f.) gevgeyip sarkmak Resimli Yeni Turkqe Lugat'te (1 929) ise qu maddeler yer a h . solptik (t.f.) Gevqek,sarkik.hlrnbil [Mou molle.relache,e;

pendant, el solpume,solpiimek (t.m.) Gevqeme,gevgemek.sarkma.sarkmak por.suma,porsumak (t.m.) Gevqeyip buruqmak ve sarkmak

[seramolir; serider;se fletrir] porsutmn . porsutmak (t.m.1 Gevqetmek,buru~turmak.sarkilmak

[Ramollir,Fletrir] Resimli Kamus-1 Osmani'de (1330) gordu@muz kelimelerle

anlamlari ise qunlardlr. so/iilplik J 4 . gevqek,sarkik,tenbel,h~nbil,sunepe,musterhi .sii/iilpuniek .L -- -- gevqemek porsuk -* --- - burug~k,sark~k,solpiik,gev~miq ~ c y porsumuk 3 U. -.I meyvenin, derinin taraveti gidip buruqmak Ilgi alanim~zdaki kclimelerin anlamlarini saklayabilmek iqin

karqillk olan mu.sterhi,rehm)et,sz/s/, pejmurcle, istirhu, ruunel, cfiurde ,.fusurde kelimelerini ayni sozliiklerde ariyoruz.

rnusm-hi solpiik.salk~,sarkik,gevqek (Kamus-1 Tiirki, 13 17) ;istirha eden,gevgek,so/ulpiik olan,gev~eyen (Lugat-i Naci); so/iilpuk,salki,sarkik,hedil (Lehqe-i Osmani ,1306)

rehavet I .gevqeklik,solpiikluk 2.tembellik,tekasul,adem-i nakid, ihtimamsizl~k.ihmal.tesamuh(Kamus-1 Turki 13 17) ; gevgeklik, so/ul~ukliik.. . (Lugat-i Naci)

szisist gevgek,soIpiik (Kamus-1 Turki ,13 1 7) ;gevqek (Lugat-i Naci)

istirhu gevqeme,gev$eklik.solpiikliik peyda etme.Muhtelif aka-i beden isimlerine izafetle t~bda birqok emrazin istilahatini tegkil ediyor ...( Kamus-1 Turki,l3 17): rehavet,gevqemek, istirha,kalb-i istirha,

22 Turkotoji Ara~f~rmalarr 1997 azalat, so/ulpiikliik. ..(Lehqe-i Osmani, 1306); gevgeklik,so/ul~iik olmak,

gevgemek.. .(Lugat-i Naci ) pejmurde 1 .burugmug,buruguk 2.solmugYab u tab u revnaki gitmig

3.eski pusku, pis ve yirtik kiyafeti pek pejmurde (Kamus -1 Tiirki ,13 17); solmug,fersude,zedelenmig,o1uk? uliik so/iilpiik ,diger-gun burigik, yirtik, pejmurde-ha1 (Lehqe-i Osmani) ;solmug,soluk,revnaksiz,peripn,' muhakkar (Lugat-i Naci )

ru'unet qolpalik,salkilik,ranalik,mahrnurluk(Lehqe-i Osmani, 1306); bonliik,qolpalik,siinepelik ...( Lugat-i Naci); sunepelik,hamakat,insana agir gelecek tavirlarda bulunrna (Yeni Resimli Turkqe Kamus ,1927)

efsiirde / fiisiirde do~ug,donuk;gayretsiz,hissizykansiz (Lugat-i Naci)

Kelimelerimize verilen Turkqe kargiliklar igin buldugumuz anlamlar ise gunlardir.

salkz 1. gevgek,solpuk,porsuk 2.sakt,oziirlu, kusurlu (Kamus-I Turki, 13 17)

sarkzk 2.gevgek,solpiik ;sarkik etler (Kamus-1 Turki , 13 17) gevgek 2.pek sert olmayan,yumugak kumag,solpuk ; gevgek et,

gevgek kumag (Karnus-1 Turki ,13 1 7) gevjeklik 2.pek sert olmayan geyin hali,yumugaklik,sol~ukliik,

etlerin, kurnagin gevgekligi (Kamus-1 Turki ,13 17) gevgemek 2. siklik ve pekligini gaib etmek,yumugamak, solpimek,

etler gevgedi (Kamus-1 Turki ,13 17) Bunlardan bagka, ~o/iilpuk kelimesini Lehqe-i Osmani'de (1306)

sallapati maddesinde kargilik olarak goriiriiz. sallapati mulahazasiz,salpa,so/ul~uk,rehv Bu maddede geqen salpa kelimesini ise Kamus-1 Turki'de (1 3 17)

"gevgek,solpuk,sarkik " anlamiyla goriiriiz. solpiimek fiili Arapqa niisu' kelimesinin taniminda da goriilur.

Kamus Terciirnesinde gordugumuz nusu' kelimesi ve tanimi Kamus-1 Turki,Lehqe-i Osmani,Lugat-i Naci 'de yer almazken Mukemmel Osmanli Lugatlinde(l 3 19) ayni tanimla yer alir. nusu' "diglerin etleri gevgeyip solul~umekle yukari siyrilmak,digler sarimsak daneleri gibi belinnek ve aqilmak"

Kelimelerimizin Derleme Sozlugulne dayanarak Anadolu agizlarindaki goriinuglerine gelince ; sozlukte porsiimek fiili madde bag1

Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 23

olarak yer a1mamaktadir.Ses ve anlam yakinlig~ olabilecegi ihtimali ile dikkat ettigimiz kelimeler agagida siralanmigt~r.

piirsermek Geniglemek,gevgemek: Tutun ipleri ahir iginde tamamen pursermig (*(hrgamba-Sm.)

pusermek Tahta v.b. geyler islaklik nedeniyle gigmek (*unye- Or.)

posermek 1 .[-poriigmek ] 2.Nemlenen geyin hacmi geniglemek (Saylan-Or.)

poriijmek [posermek - 1 ] Porsumek,burugmak (meyve iqin) (*Bor-Ng.) [posermek -1 ]:(Ng.)

porwiik Buruguk (*Bor-Ng.) portiik (I) Asik (yiiz iqin) (Keskin-Es.;*Cargamba-Sm.) portiik (11) Sogugun etkisiyle burugmug,sararmig (yaprak v.b.

geyler igin )(Buyiikkabaca * Uluborlu-Isp.) Bu verinin Radloff IV,1893'te gordugumiiz bursuymek fiili ile baglantili oldugu dugunulebilir.

porsuk (I) Dolagik (*Gelendost-Isp.;Tokat-Es.;Karkincik *Artova-To.;Bayadi-Or.;*Tirebolu.*~ebinkarahisar-Gr.;Agrakos *Sugehri,Maksutlu *~arkigla,Haciilyas*Koyulhisar-Sv.)

porsuk (11) Yorgun,gugsiiz,sinmig.(*Tagkoprii-Ks) porsuk (111) K~rlarda biten i dolu,kotii

mantar.(Pegman*Daday-Ks.) porsumah Ofkelenip kizarmak.(Irigli,Bayburt*Sankamig,*Selim-

Kr.) porsumak (I) Umutsuzluga dugmek. (Yavuz * Savgat-Ar.) porsumak (11) 1 .Kirigmak: Elbiselerini porsutma. (Qgri*Dinar-

Af.) 2.Eskimeye yuz tutmak.(Cigri*Dinar-Af.) porsumak (III)Ekgimek,kokmak:Diinku a9in hepsi porsumug

(Keskin-Es.;*Afgin-Mr.) solpiik kelimesiyle ilgili olarak gu kelimeler goriilmektedir. solpiik (I) [solbiik- 1,2;soldiir-2,solpegik,solyegik,sorpiih,sorpiik-

1,2; sulpuk (II),siinpegik] 1 Kotu giyimli kil~ksiz.(*Gelendost-1sp.;-Ks; *Kurgunlu*~kr.;~ihk*Mecitozu,*Osmanc~k,*Iskilip-~r.;*Merzifon- Ama. ;Yerkuzlu*Erbaa-To. ;Yz.)

[solbiik-1] : (-~z.;-~nk.;*fjr~ii~-~g.)

24 . Tlirkoloji Ara~lirmalarr 1997 [soldur -21 : (Sar~oba *Polatli-Ank.) [solpegik] : (Bozan-Es.;*Yildizeli-Sv.;Krg.) [solyegik] : (Zeyve* Sogut-Bil.) [sunpe~ik] : (Nazilli*Burhaniye-Ba.)

2.Uyuguk,dalgin kimse (Tokat-Es.; *Iskilip-Cr.; *Menifon- Ama.; *Bogazhyan -Yz.)

[sorpuk] : (*Gal-Dz.) [sorpuk -11 :(* kavak-Sm.) [siilpuk(II)] : (-Isp.;Ky .)

3.Gev$ek,porsiik,sarkik.(*Bozdogan-Ay.;Kenger *Kula-Mn.;-Brs.; Duzce-Bo.;-~r.;-Sm.;*Koyulhisar-Sv.;*Bor-Ng.;Keber *Silifke, Tomuk *Mersin- I$.)

[sslbiik-21 : (-Yz.;-Ank.) [sorpiik-21 : (Coplu*Civril-Dz.;*Bozdogan-Aydin;*Tagkoprii

*Ks.;-sn.;*Yildizeli,-Sv.;Polatl~-Ank.;*Liileburgaz-Krk.;-Ed.) solpiik (11) [- soldiir-1 ] siilpuk (I) Sarklk,gevgek(*Lapseki-Ckl.) siilpuk (II) [ --solpiik (1)-2 ] sorpiih [--solpuk(I)-31 sorpuk 1 . [--sGlpiik(I)-21 2.1--solpiik(I)-31 siirpiik Eski (Bulgaristan Tuna boyu go~menleri-Ed.) sddiir [solpiik(II),soltuk] 1 .Uzun boylu : Koyiimiizde Mehmet

efendi gibi soldiir yoktur. (Pazar*Kizilcahamam-Ank.) [solpiik(II)] : (-Or.;Civanyaylagi) [soltuk] :(-Or.)

2.[--solpiik (1)- 1] solpumek [sorpiimek(I) -2,sorpiimek,sulpiimek[ I .Sigmanken

zaylflamak (insanya da hayvan iqin).(*Bozdogan-Ay.;-Sv.;Bahqeli*Bor- Ng.;-Kn.) 2. Gevgemek,porsiimek (meyve,sebze v.b.iqin). (*Alaqehir- Mn.;*Diizce-Bo.;Bayadl-Or.;-Gaz.;*Yildizeli-Sv.;*~or-N~.;*Silifke-Iq.)

[sorpumek[ :(-Ku.) [sulpiimek[ : (-Isp.)

siilpiimek [--sGlpiimek -21 sorpiimek(7) 1 .Bitki susuzluktan,havasizl~ktan solmak (* Uzunkop-

rii-Ed.) 2. [--solpiimek -21 sorpumek (I4 Cok kullanilmaktan eskimeye bqlamak (-Ed.)

Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 25

sorpiirmek [--solpumek -21 sorpii~mek [--sorpe$mek] sorpe~mek [sorpermek,sorpiigmek] Buziilmek, buru~mak (*Goy-

nuk-Bo.) [sorpermek] : (*Goynuk-Bo.) [sorpugmek] : (-U$.;*Cal-Dz.;Igneciler*Mudurnu-Bo.)

siinpe~ik [--solpuk ( I ) -11 . sulep Aynmi~,silinmi~,yalama o l m u ~ (-Ada.) solepe (I) Elinden i$ gelmeyen,beceriksiz (Dallica*Nazilli-Ay.) solepe (II) Saygisiz (Dalllca*Nazilli-Ay.) sulepene [--sulepe (I) ] sulepe (I) [sulek,siilepene,siilliim(II),sulpeli,siilpe~ik] Siinepe

(*Mudanya-Brs.;*Sivrihisar-Es.;Ks.;Iskilip-~r.;-Vn.;A~rakos *Su~ehri-Sv.;*Seydi$ehir-Kn.;-Gaz.)

[sulek] : (Pe$man*Daday-Ks.) [sulepene] : (Karakoca*Karacabey-Brs.) [siillum(II)] : (Sogut-Dz.;-Q.;-Sv.) [sulpeli] : (-Dz.;-Ank.) ' [sulpe$ik] : (*Brd.)

siilepe ( I 0 [suleke (11)] Kaydirak oyununda kullanilan yassl ta$. (-Ur .)

[suleke (11)] : (-Mrs.) sunmek (I) Cekilerek uzamak,esnemek (Gelegermi *Yalvaq, Kop-

rii ...) siinmek (11) 1 .Hasta,bitkin,gupuz kalmak.(qigri*Dinar-Af.;*Cal-

Dz.;Eymir*Bozdogan-Ay.;Milas-Mg.) 2.Bayilmak :Mustafa hemen sundu.(Kaya*Fethiye-Mg.)

siinmek (111) 1 .Ko$mak (.....) 2.Yildtz kaymak siinmek ( I y ) Kijpek havlamak siinmek ( V ) Peki~mek siinek (I) [sunek,sunduruk] Esnek nesne ..... .

[siinek] [sunduriik]

siinek (II) 1 .Cimri (Incekum*Silifke-I$.) 2.(--[sunempe[)

26 Tilrkoloji Ara~trrrnalan 1997 sunek ( I . Kunklerde ince agzin kalin yana girdigi

yer,birlegme yeri (Sabanozii*Polatli-Ank.) sunempe [sunek (11) -2,sunenpel Uyuguk,siimsuk,sunepe (*Duzce-

Bo.) sunenpe [--siinempe] sunejik [--sunguluq (11) -21 sunguliic; (I) [--sunguq] siingiiliic; (I0 Uzun boylu,zayif (*Mut ve koyleri-19.) siingiiliiq (Ill) [sunegik] Beceriksiz (*Dinar-Af. ;Uluborlu-Isp.)

[siinegik] (*Sandikli-Af.;*Egridir koyleri-Isp.) posiine [posiiriiklu] sunepe,pasakli (*Bor-Ng.j

Aragt~rmama baglarken "solpuk" ve "porsuk" kelimelerinin yer degigtirmeli (goqiigme,mCtathkse)gekiller oldugunu dugiinmii~ ve bum ispatlayacak taniklar aramaya koyu1mugtum.Diigunceme gore, r > 1 veya l>r ses degigikliginin yani sira ,bir yer degigtinne olayi kargimiza anlamca birbirinden biraz farkh iki kelime qikarmig olma1iydi.B~ duruma gore olabilecekler gunlardi: "so1piik"iin Anadolu agizlarinda "sorpiik" bigimi de gorii1ur.B~ biqim, "porsiik" ile kargilagtirildiginda ps - sp uzak yer degigtirmesi dugunulebilir(ps-sp yakin yer degigtirmesi i ~ i n bkz. H.Eren, 1953, 167; A.Caferoglu, 19553 ) Boyle kabul edilirse ,-r->-I- degigmesi ile kargimiza "solpiik" pkabilir(-r->-l- omekleri iqin bkz. Ergin, 1977; Gulensoy, 1988,59; Caferoglu, 1994,8; Korkmaz, 1956, 42, 70; Duman; 1995, 140).

Caligmamizda taradigimiz sozluklerde "porsuk" ve "porsumek" kelimelerini sadece Tiirkqe Sozluk'te (1 944, 1955, 1959, 1966, 198 1, 1 983, 1988 ) gormemiz,bu gekillerin yeni gekiller oldugunu g0sterdi.B~ durumda "siilpuk" esas alinirsa sp-ps uzak yer degigtirmesiyle "porsiik" olugabilir.Tabii,-r-> -1- yerine de-l->--r- dugiinulmesi gerekir ( -I- > -r- omekleri igin bkz. Durnan, 1995,14 1 ; Caferoglu, 1963, 30; Rashen, 1969.90).

Ancak, gimdi, ayni anlarn dairesine giren sesqe birbirine yakin kelimeleri bir araya getirince butiiniiyle. tek bir yer degigtirmeden soz etmenin mumkiin olmadi&ni giSrtiyorum. $imdi,qegitli ince siraya geqigler, bulagmalar (contamination)ve yer degigtirmeden soz edilebilir diyorum. Diiguncelerimi gu gekilde siralayarak degerlendirilmeye sunuyo- m.

Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 27

I. 1. solmak fiili ince siraya geqerek solmek 01du.B~ arada anlamca da solmak fiilinden ayrildi.Fiilin temel anlamindan yararlanarak yeni bir anlam olugtu( "...her yeni anlam ilk anlamin niiansidir" Sqerbak, 1994, 125). ~ n l u sirasinin degigmesinde bir kisim unsiizlerin etkili oldugu bilinmektedir. y,q,s seslerinin inceltici ozellikleri sebebiyle iinlu sirasi degigen kelimelerimiz vardir (Divanu Lugati't-Turk (DLT) iglar, igler "kadinU;DLT biqmak"kesmek,biqmek ", Tiirkiye Tiirkqesi (TT) biqmek; DLT yagi1,TT yegil v.d.). Anadolu agizlanna bakildiginda unlu sira- sinin degigmesine ornek olabilecek kelimelerle kargilagi1ir.B~ degigme- lerde c, q,j, l ,s,~ gibi iinsuzlerin etkisi oldugu belirtilir (Caferoglu, 1964,22 vd.).~nlii sirasinin degigmesinde t,d,n,s,z,g,q,c,y iinsiizlerinin yani sira uzun iinlulerin de etkili oldugu belirtilir.Uzun art darnak iinlulerinin kendi kendilerini bu unsiizler yaninda on damaksil hale getirmesinin de soz konusu olduguna il~aret edilir(T.Tekin, 1995,153). solmak fiili bu yonden incelendiginde; Divanu Lugati't-Tiirk'te (1 99 1,323) "solugur" ve "solugmak" 9ekliyle geqen fiilin her iki yauliginda da unliiniin gosterilmedigi goriiliir.T.Tekin(l995,178), Ana Turkqe Uzun ~ n l u l u Kok ve Govdeler iqinde sol-"solmak,kurumak" fiilini saymakta, Halaqqada suOlu-, Yakutqada uol- biqimini vennektedir.

solmak fiili de tagidigi unsiizlerin etkisi ve yeni anlamda yeni kelime ihtiyaci ile on siraya geqmig ve solmek gekli kargimiza qikrnig olabilir.

Turkiye Tiirkqesinde kok- olarak solmek kullanilmaz. solpiimek,solpiik gibi tiiremig 9ekiller kullanilir.

~zbekqede sol~krnak,solmak,sol~mak fiilleriyle birlikte selgimek ve selgitmek fiilleri goriiliir.Anlarnlar birbirine yak~ndlr (bkzilgili sayfalar) "suyu gidip kururnaya baglamak" Hem on iinliilu hem de art iinlulu kelime bir arada varligini siirdunnektedir.0n unlulu gekilde bir duzlegme de goriiliir.Yuvarlak iinlulerin duzlegmesi de bilinen bir dururndur (Caferoglu, 1964,15;Baskakov, l963,32).

Tiirkmencede selki ve selkildemek yaninda solpi, solpiildeme sompi, sompuldemek gekilleri vardir.1nce siraya geqen fiil hem yuvarlak unlulu hem de duz unl'ulu kullanilir.Tiirkmencede solmak fiili de kullanilir, fakat ince s~radaki kelimlerde anlam farklila9migtir;daha qok mecazi anlam goriilur.

28 Tiirkoloji Aru~t~rrn~Iart 1997 Tatarcadaki sulpin de ince sirayi gosterir.

Kirgizca ve Kazakgada fiilimiz kalm s~radadir. Kaz.solbir, solqd- daq, solpzytuv;Kir. soldoy-, solgun, sol-, solkulda-, solkuldak.

El-Idrak Hagiyesi'nde solmak ile selki ve selpuk gekillerini bir arada goriiriiz.

2. Tiirkiye Turkqesinde porsumak ince siraya gegerek porsumek o1du.B~ degigiklik yan dili igin gok yenidir. 1927 ve l928'de basilan sozliiklerde porsiimek fiili yoktur;porsumak fiili vardir(Kamus-1 Fransevi, 1928;Yeni Resimli Kamus, 1927 ;Resimli Yeni Turkge Lugat, 1929).

Bugiin de Turkqe Sozluk'te (1 988)porsumak fiili madde bag1 olarak yer alir,ancak anlam porsumek olarak verilirqorsumek fiilinin anlami "gevgeyip sarkmak" olarak verilir.

Giinumuz Tiirkiye Turkqesi diginda diger lehqelerde porsumuk fiilinin ince slraya geqigini gosterir herhangi bir ornek yok.Turkiye Turkqesindeki bu degigiklikte kelimedeki unsiizlerin etkisi-bzellikle -s- - yaninda solpmek, solpiik gibi kelimelerin etkisi olmalldir.

porsumak fiilinin inceledigimiz lehqelerdeki anlamlari iki grupa ayrilabilir."giiriimek"(Kaz.Turkm.Kirg.Ozb.); "yumugak olmak,gevgek olmak,gigerek yurnugak olmak"(Kaz.~~rg.~zb.). Anadolu agizlarinda da porsumak'in "ek$mek,kokmak "anlami vardir.Bunun yaninda "kirigmak, eskimeye yuz tutrntik" , "ofkelenip kizarmak ve umutsuzluga dugmek" anlamlari goriilur.

porsuk kelimemizdeki anlam "gevgemig,diriligini yitirmig, burug- mu$' degerini butiin anlamlarin kanpmindan almaktadir.

porsumak fiilinin anlam bakimindan buru~mak, burmak, bursumek, b~zmek~fiilleriyle iligkisi; bor,por, bort,port isimleriyle iliqkisi ayri bir incelemenin konusu olabilecek degerdedir.

3. Ince siraya geqen iki fiil solmek(so1mak) ve porsiimek(porsumak) anlamca ve ~ekilce karqmaya bag1adi.B~ kanpklik, ozellikle solpiik ve porsuk tiirevlerinde daha girigik hale geldi. -k ile yapilmig slfat ,iki geklin benzerligine igaret ederken kelimelerdeki seslerin benzerligi de bu iki qekli birbirine iyice yaklagtirdi.Kelimeler birbirinin yer degigtirmeli ~ekilleri gibi goriiliince kelimelerin anlamlarindaki farklilik ortakliga doniigtu. solmak ve solmeKte gev~emek anlarni varken porsumak'ta burugmak, kirigmak anlarni vardir.Fakat bugun sozlu~umuzde gordugii-

Abik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 29

miiz gibi bu iki anlam birbirine kangmlgt1r.B~ kmgmada her iki fiilin de temel anlaminda var olan "kendi niteligini kaybetme" etkili olmugtur.

4. Kamus-1 Tiirki, Lehqe-i Osmani, Turkqe Sozliik I(1944)gibi sozliiklerimizde gordugumiiz solgi,solki,soigii kelimeleri tek bagina kullanllmayan solmek kokunu gosteriyor. solpullteki -k fiilden sifat yapan ektir. solpiimek fiilinin kullanilmasi sifat ekinin baglayici iinlu almadigini gosteriyor. Bu durumda solpumek yaplslni aqiklamak iqin birkaq yo1 dugunulebilir. -p- fiilden fiil yapan ektir. kzr-p-,ser-p-,kaypak< kay-I-p-ak kelimelerinde de bu ek vardir( Cagatay, 1966,47-48).Ancak Tiirkiye Tiirkqesinde solp- govdesi kullan~lmaz,solpu- kullani1ir.B~ dururnda S.Cagatay gibi ekin -p- , yaninda -pi- biqimini de kabul etmek gerekir. S.Cagatayfin orneklerinde -pi- iki ornekte gorii1iir.B~ orneklerdeki -i-'ler de bagka tiirlu aqiklanabilir.Cagataylin verdigi Anadolu ornekleri ,ekin -p- yaninda baglanti unlusu ile de kullanlldigini g0stermektedir.B~ durumda baglantl iinlusu ile ek iinsiizii arasinda bir yer degigtirme dugunulebilir. *solup -> solpu- -p- 'yi baglantl unlusu al: madan kullanilan ve -pi- geklinde olmayan bir ek kabul edersek, kaz-I-, sir+, siir-u- fiillerindeki kuvvetlendirici gorevi olan fiilden fiil eki olan -1- olup olmayacagi tartlgilabi1ir.Tartlgilacak nokta -p- ve -I-, ikisi de kuvvetlendirici gorevde fiilden fiil yapim ekleridir.Ayn1 cinsten iki ekin ust uste kullanilmasi yaygin degilse de busbutiin imkansiz da degildir.solpu-'deki -p- 'den sonraki unliiniin bir tureme iinlu oldugu da dugunulebilir.Tiireme iinlu denirse, bu iinliiniin daha qok -p-'den once tiiremesi beklenir. Boyle olursa yine yer degigtirmeli bir gekildir solpu- mek: solpii-< *solup-.

5. Anadolu agizlarinda "so1piik"un yanl sira "sorpiik" ,"solpu-" yani sira "sorpu-" gekilleri var.Bu gekillerdeki -r-, -1->-r- ses degigmesi ile aqlklanabilir (Caferoglu, 1963 ,30;Duman, 1995,14 1 ;Ribtinen l969,9O).

6. "sorp-","sorpu-","sorpiikl' gekillerindeki s- ve -p- seslerinin yer degigtirmesi ile "porsu-" ve "porsiik" kelimeleri ortaya pkabi1ir.B~ yer degigtirmeli gekiller, 5'porsu-" ve "porsuk" kelimelerinin ince siraya geqmesinde ve anlamca "solp-" ve "sorp-" fiillerindeki anlamin baskln hale gelmesinde etkili olabilir demek miirnkun goriinrnektedir. "porsuk" ve solpiilliin yer degigtirmeli gekli "porsiik" anlamca ve gekilce kmg- mlgtir (bulqma, contamination , yakigtirma).

11. "solpu-" fiilinin "sol-" kokii ile ilgili olabilecegini degerlendir- memin birinci maddesinde belirttim.$imdi "sol-" koku ile ilgili dikkatimizi qeken, yine kangmalari igaret eden birka~ noktayi dikkate sunmak istiyorum.

DLT(B.Atalay)'de geqen ulmak(DLT,Dankoff-Kelly 01-"be sahbby or worn(garment)) fiilinin "eprimek,eriyecek ve dagilacak hale gelmek,eskiyerek yipranip yirtilmak " anlaminin Derleme Sozliigu'nde ayni gekilde goriildugiinu soylemigtim. ulmak " 2. Incelip kirilmak,eskiyip iiziilmek, parqalanmak" Derleme Sozliigu'nde ulamak (11) "uzamak" ve ulanmak (11) " uzamak,yayilmak" fiilleri de bulunmaktadir. Kirgizcadaki "sula-" , "uzanmak,uzamak,uzanip yatmak, yan gelmek" fiili ile Derleme Sozliigu'ndeki ulamak,ulanmak fiillerinin anlamca ayniligi gekilce de benzerligine dikkati qekiyor.Kirgizcadaki olku solku bol- "kah saga kah sola sal1anmak;mec. devamslz, kararsiz olmak " kullaniligindan bagka solk et- "esnemek, sallanmak,eleastiki olmak" kullanimi vard1r.B~ kullaniliglara bakarak DLT'de dikkatimi qeken ikili kullanimlari siralar isem ve bunlarla Kirgizcadaki olku-solku bol-, sula- fiilleri ile DLT'deki ul-,uluk,ultur-, Anadolu Tiirkqesindeki ul-, ula-, ulan- fiillerini kargilagtirmayi teklif edersem dugiincem anlagilacaktir.

DLT em " ilaq" ; sem "ilaq" ; samla- "ilaq etmek, sagaltmak" 01 '' islak,yag,nem" ; sul "ette ve agaqta yaglik ve tazelik";

sullug "qiii;,pigmemi$' in " qukur" ; sln " mezar " lglamak "aglamak" ; s~gl t "aglama, aglayig"; slhlt "aglama";

slgtamak "aglamak" ; s~gtagmak "aglagmak " ;s~gtatmak "aglatmak " I r - ylr "kogma,tiirku,hava,ir,musikide irlama,gazel" ; slr

"agustos boceginin, kalem ve kaleme benzer geylerin qikardigi sesi anlatan bir kelime"

ang " bir kug ad1 " ; sang " kug pisligi " ;sanglamak "kug pislemek" ;sanglatmak " kug pisletmek "

DLT'de goriilen bu benzerliklerin bir kismi Anadolu agizlarinda da goriilur.

Derleme Sozlugu 01 " topragin nemi " ; sB1" etin kanli suyu (1st.)" ; sonen "Islaklik,nem (*Haymana,-Ank.) "

Abik, Zki Kelime: Solpiik ve Porsiik 3 1

anga (II)[ang (II)] " Bulbiil buyiiklugiinde, sari renkli bir ilkbahar kugu (*Alagehir-Mn.;Kayi& -Ada.) [ang (11)] - (Yukankale * Koyulhisar -Sv.)

sang1 (11) "Kug gubresi (-Brd.) aglek " Hayvanlarin toplandigi yer,agil(*Afgin -Mr.) oglak evsini "Toprak altinda ustii ortulu alti gubreli,yeni

dogmug oglak bannag1 (Sogiit,Honaz, -Dz.)" solak(V) "Agil (*Ayag -A&.)"

Kelime baginda gordugiirniiz s- sesi bir pekigtirme sesi olma11.B~ giine kadar tekrarlarda ikinci kelimenin baginda m-, p-, k- unsiizlerinin bulundugu belirtilmigtir(O.N.Tuna1949,433; H.Eren 1949, 283 v.d.; V. Hatiboglu, 197 1, 2 1 ; S.Cagatay, 1978, 32, 0.~emircan, 1989, 148). Verdigimiz orneklerde tekrarlarda ikinci kelimenin baginda s- sesinin de bulunabildigi goriilmektedir.lgla-, iglap, sigta-,sigW- , sigrt,yzgit kelime- lerine bakildiginda s- sesinin bir on tiireme(ptoth6se) oldugunun goriildu- giinii soyleyen V.Hatiboglu(l972,268) da s-'ye dikkat gekmektedir. Hatiboglu tiiremeyi tek kelimede gormektedir.Verdigim ornekleri, ben, ikilemeli(tekrarl1) gekillerde tureme olarak dugiiniiyorum. 0.N.Tuna (1 982- 1983,175), kapi map1 tiiriindeki tekrarlarin otomatik tekrarlar oldugunu soylemektedir.

Bu pekigtirme sesi ile geniglemig tekrarli gekillerin(ot0matik tekrarlann) bir kismi zamanla yeni bir anlam ifade ederken bir kismi da anlam degigikligi gostermeden kullanilmaktadir.Kirgizca sula- , Anadolu agizlan ula- ;Divanu Lugati't-Tiirk(DLT) em,sem ;DLT zgla-,szgit kelimelerinde anlam degigikligi yok, ancak DLT 01,sol , Anadolu agizla- ri ol,sol,sonen ; DLT ang , sang Anadolu agizlari ang,anga , sangz ; DLT ma- , szna- kelimelerinde anlam farkl var.

DLT em sem, Tiirkiye Turkqesi eme seme yara-, Kirgizca olku- solku tekrarlan diger orneklerin de tekrarlardan olugtugu fikrini vermektedir.Ancak diger ornekler zamanla tekrarli kullanimlardan qikmig,tekrari olugturan kelimeler temel anlami taglyan ayri anlamlarla bagimsiz olarak kullanilmaya baglamigtir.Nitekim,benim s- ile yapilan tekrarlarda farkettigim ikinci kelimenin ayn bir kelime olarak kullanilmasi durumunu, H.Eren(l949,283), m-'li tekrarlarda ortaya koy- mugtur. H.Eren,~ocuk mocuk, enik menik, encik mencik, azman mazman

32 Tlirkoloji Ara~tirmalari 1997 ikiz kelimelerindeki(hendiady0in) kelimelerin mustakil bir kelime

olarak da kullanildigini gostennektedir. Bu gekilde bakildiginda Anadolu agizlarindaki ul- fiili ile sulgu

kelimesi arasinda baglanti kurrnak kolaylavmaktadir (sulgu [sulga, sulka, sulu(II)] Gevgek biikulmug ipek,pamuk,yiin,v.b. geyler ; [sulga]: (-Bo.) ; [sulka]: (*Sivrihisar-Es.;*Nallihan,-Ank.); [sulu (11)]: Bor-Ng.). DLT (Atalay) uluk ton "eskimig, yipranmig (elbise)", ulturmak "epritmek, yipratmak"(DLT Dankoff-Kelly 01-"be shabby or worn (garment), oluq"shabby,worn",oltur-) Anadolu agizlannda uluk(1) l .miskin, tembel, pasakli, uluk(II)[ulgun,ulgun,ulkun] "qiiriimug,quriimeye yuz tutmug" kelimelerini birbirine yakin gonnek mumkiindur. Kirgizcadaki sula- ve Anadolu agizlanndaki ula- da bu gozle degerlendirildiginde solpuk kelimesindeki kiikiin ince siraya geqen solmak mi sulmak mi oldugu sorusu kargimiza q1kar.B~ iki geklin de birbirinden farkli olup olmadigi tartigilabilir.Farkl1 oldugu diigiinuliirse solpiik'iin iki geklin anlamca ve gekilce karigmasiyla ortaya qikti& soylenebilir.

J.Deny(l995,164),Tiirkiye Turkqesinde p- ile bqlayan fiil bulun- mamasi, p-'nin anlatimli kelimelerin baginda sik sik goriilmesine , ikili deyim sus pus 'un varligina dayanarak porsu- fiili iqin "muhtemelen anlatimlidir" ifadesini kullanmaktadir(Cev.Oytun $ahin). Bu durumda porsumak fiilinin de bir ikilemenin parqasi olabilecegi diigiinulebilir mi?

111. sblpiik kelimesindeki kok ,solmak veya sulmak fiilinin ince siraya geqmesi ile ilgili degildir denirse,Radloff IV'te verilen seligmek "tebeddiil etrnek,AH.Tel." fiiliyle iligkili olup olmadigi tautigilabilir.

DLT'de segmek "qomek", segilmek "qozulmek,aynlmak"; Tarama Sozlugii'nde gegilmek "~oziilmek",gegmek"qomek" olarak gordiigumuz fiilin, Radlofltaki verisi #I-lq yer degigtirrnesi ile ortaya qkabilir. se$ilmek fiilinin qozulmek,aynlmak anlami seligmek fiilindeki bagka gekle ginne anlaminin da temelinde vardir. Boyle bir fikir yuriitme ile Anadolu agizlanndaki selgi,selmek,selki,selpiik,seplemek gekilleri aqiklanabilir mi?

Derleme Sozlugu selpuk(1) Gevgek selpiik(I1) Kendine sahip olamayan,iradesiz selpiiklenmek $igmanliktan etler sarlunak selki(1) Sorumsuz,dikkatsiz selkimek(1) Hamlagmak

Abik, iki Kelime: Solpuk ve Porsiik

selmek(1) Bagibog kalmak selgi Yikilmaya yuz tutmug selgi Kulagi duguk seplemek(1) Birakmak,salivermek Bu aqlklama kabul edilirse selpiik'iin gerileyici benzegme ile solpiik

olmasi veya qegitli sebeplerle selgi,selmek kelimelerinde "e"nin yuvarlaklagarak "0" olmasi mumkundur.

Ban Osmanlica sozluklerde ruunet, miisterhi kelimelerinin kargiliklarinda salgz/salkz kelimesi goriilur(Lehqe-i Osmani 1306,Ilaveli Muntehabat-1 Lugat-i Osmaniye 1297).Kamus-1 Tiirki'de salkz madde bag1 olarak da yer a1ir.B~ kelimedeki anlama ve seslere gore selpuklenmek,selki,selkimek,selgi,seplemek kelimelerinin salmak fiilinin on siraya geqmesiyle olugabilecegi fikri de diigiinulmeye degerdir.

IV. H.Zulfikar(l995),seIpiik, selpuklen-, solbiik, solpegik, solpu-, solpiilde-, solpiildey- "Dengesiz giilmeyi,gevgeyip dagilmayi saga sola qarpmayi anlatir" kelimelerini "selp,solp,solb' yansimalarindan tiirevler olarak degerlendirmigtir. selp koku birincil ad koklerinden ve birincil fiil koklerinden yapilmig adlar icin verilen ornekler iqinde yer almamaktadir (Zulfikar, l995,143,149).Ancak, koku birincil biqim olan ad tabanlmndan fiil yapma ekleriyle tiiretilmig yansimali fiiller iqiqde selpiiklen- "Sigman- liktan etleri sarkmak" fiili verilmektedir (1995, 120).Buradan selp veya solp kokiiniin ad koku mu fiil koku mii kabul edildigi anlagilarnamak- tadir.

Ziilfikar,qaligmasinda "Birincil biqimlerde s, on ses olarak tabii sesleri yansitmakta pek elverigli degildir" der(s.56).

1944'te basilan ~ i r k q e SSzliik'te(TDK) sdlgii "perigan" kelimesi yer almaktadir.Tiirkge Sozluk'un daha sonraki baskilarinda bu kelime goriilmez.Eski harflerle basilan tarihsiz Yeni Turkce Lugat'te ve Yeni Turk Lugati'nde solkii ve solgii kelimeleri "gevgek, sarkik, soluk, buruguk, pejmurde" anlarnlari ile yer almaktadir.Yine B.De Meynard'in sozliigiinde,$.Sami'nin Kamus-1 Tiirki'sinde, D.Kelekianlin Kamus-I Fransevi'sinde,Lehqe-i Osmani'de kelime ayni anlamlarla goriilmektedir. Bu kelime, sol- geklinde bir fiil kokiinun olmasi gerektigini diigiindiir- mektedir. selp veya solp ses yansimali kok kabul edilirse sol@ kelimesini aqiklamak gu9legir.B~ gekilde, unsiiz+ iinlu+unsuz+iinsiiz yapisindaki

34 Turkoloji Ara$Nrmalan 1997 yansimali kelimelerin son iinsiiziinun duguriilerek yeni kelimelerin

tiiretildigi omeklere rastlamiyoruz. Butiin bunlara dayanarak solpuk kelimesinin kokunde ses yansimali

bir kelimenin olmadigini dugiinuyorurn. V. Yeni Tiirk Lugati'nde olu iqin verilen kargiliklarda "....; solpuk,

soluk,porsuk,pejmiirde" kargiliklari vardir.Lehqe-i Osmani'de(1306,147 ) pejmurde kelimesinin kargili~inda"..zedelenmig,oluk,c~/ulpiik,di~er- gun.." anlamlari verilmigtir.01~ maddesinin altindaki oluk maddesinde ise "solmug, sii/oginmig,baygin,zamr? "kargiliklan vardir. so/iiginmek iqin ise"miinkati,miinkariz olmak,diiiilmek gibi miintefi sakin olmak,kaba geyler siiiimek,basilmak" anlami verilmigtir.Kamus-1 Tiirki'de oluk kelimesi olii'ye gonderilir.olulde as11 oluk aqiklamasi ile dordiincii anlamda "so/ulpiik,soluk,pejmurde" anlamlan verilir. Turkqe Sozliik (1988)'de de oluk "canliligi azalmig,halsiz"anlamiyla yer almaktadir.

olmek fiilinin mecazen "solmak" anlami, solmak fiilinde de "tazeligini diriligini yitirmek" anlami , bu anlam iqinde de "gevgemek, kendini koyuvermek" anlami oldugu goz oniine alindiginda solpuk, solpumek gibi g e k i l l e r i n a k &k gibi bir otomatik tekrardan ayrdma yeni anlamli ikinci bir kelime olabilecegi gozden uzak tutulamaz. Bununla ilgili olarak degerlendirmemin ikinci maddesinde degindiklerim dikkate alinrnalidir.

solp- gekli ol- kokunden geligen bir kelime olarak diigunuldiigunde Derleme Sozlugu'ndeki oliimsek[olmesek], olbesek,olesek, olwkemek [oluskiimek], oselek kelimelerinin solpuk ve sorpmek'teki anlamlara ve seslere uzak olmadigi gorii1iir.B~ kelimelerde iq seste yer alan (s) yer degigtirerek ilk sese gelirse (s-), soliimek [solmek], solbek, solek, soluku- mek gekilleri olugur.

oliimsek[olmesek] 2.Ince dayaniksiz kumag(*~nye,Or.) olbesek(1) Tembel(Bayramiq-~kl.;Haciilyas*Koyulhisar-Sv.)

(11) 0lumcu1,qok zayif olesek Olmeye yuz tutmug,oliimcul(-Af.) olu~kemek [oluskiimek] Bitkiler,qiqekler gune~ten tazeligini

yitirerek porsiimek,solmak(Kerkiik goqmenleri-Antp.) [oluskiimek] (Ahlat-Bt.)

oselek(1) Siinepe, beceriksiz(*Pergembe-Or.)

Ahik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik '35

VI. Derleme Sozlugu'ndeki siinepe ve posiine kelimeleri degerlen- dirmemizin birinci maddesinde igaret ettigimiz sp-ps uzak yer degigtir- mesine degi~ik bir ornek daha vermektedir.Iki sesin birbirlerinin yerine geqmesi degil yerlerini degigtirmesi goriilur.Yukanda V.maddede iglenen s sesinin yer degigtirmesi ihtimali de bu gekilde degerlendirilirse yer degigtirme olayinin degigik goriiniimlerinden soz etmek gerekecektir.

solpiik kelimesini incelerken anlam yakinligi sebebiyle siinmek fiili uzerine de du~iinmek gerekti.Bu sirada siinmek ve esnemek arasindaki ilgiyi gormek, bunlar uzerinde de qalqmami sagladi.Ayni gekilde solpuk ile anlam bafjlantisi dolayisiyla ilgilendigim berimek ve eprimek fiilleri arasindaki ilgi de dikkat qekiciydi.

Bunlarla ilgili qaligmalanmi bagka yazilarda sunacagim.

Ali Seydi,Resimli Yeni Turkqe Lugat, Istanbul, 1929 Ali Seydi,Resimli Kamus-1 Osmani, 1330 Ali Nazima -Re$ad ; Miikemmel Osmanli Lugati ,Dersaadet, 13 19 Ahmed Vefik P a ~ a , Lehqe-i Osmani, 1306 Atalay,Besim; Divanu Lugat-it-Tiirk Dizini "Endeks" IV ,Turk Dil

Kurumu Yayinlari:524,Ankara, 1986 Arat,Re$id Rahmeti; Kutadgu Bilig I11 Indeks (Indeksi Negre

Hazirlayanlar: K.Eraslan,O.F.Sertkaya,N.Yuce),Turk Kiiltiiriinii Aragtirma Enstitiisii Yayinlari:47,Seri:IV-Sayi:A 12, Istanbul, 1979

.................... ;Atabetufl-Hakayik,Atatiirk Kultur,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yay inlari Sayi: 32,Ankara, 1992

Baskakov N.A.; Turk Dillerinde On Vokallerin Duzlegmesi veKaraimcenin Halicz-Luck Lehqesinde o>e ve u>i Degigmeleri,Tiirk Dili Aragtirmalari Yilligi Belleten 1963,Ikinci Baski ,Ankara, 1988

Barbier De Meynard; Dictionnaire Turc-Franqais Tome I, Paris, 188 1 ,Amsterdam 1972, Tome 11 Paris, 1886,Amsterdam 197 1

Bianchi,J.D.Kieffer; Elsine-i Tiirkiyye ve Fransaviyyenin Lugati Dictionnaire Turc-Franqais Tome Premier ,Paris, 1835,Tome Second,Paris, 1837

36 TUrkoloji Ara~tirmalarr 199 7 ------------------- ;Dictionnaire Fraqais-Turc Tome Premier A-F

,Paris, 1 843,Tome Second G-Z Paris, 1 85 1 Clauson,Sir Gerard;An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-

Century Turkish,Oxford, 1972 ----------------- ;Sanglah A PersianGuide to the Turkish Language by

Murnammed Mahdi Xan Facsimile Text with an Introduction and Indices by Sir Gerard Clauson,London, 1960

CaferoB;lu, Ahmed ; Anadolu Aglzlarindaki Metathese (;eligmesi,Turk Dili Aragtirmalari Yilligi Belletenl955,Ikinci Baski,Ankara, 1988

------------------..- ; Kuzeydogu Illerimiz Agizlarindan Toplamalar.Ikinci Bask1,Atatiirk Kultur,Dil ve Tarih Ytiksek Kurumu ,Ankara, 1994

----------------..--- ; Anadolu ve Rumeli Agizlarinda ~ n l u Degigmeleri,Tiirk Dili Aragtirmalari Yilligi Belleten 1964,Ikinci Baski, Ankara, 1989

------------------ ; Anadolu Agizlarinda Konson De@gmeleri,Turk Dili Aragtirmalari Yllligi Belleten 1963,Ikinci Baski,Ankara,l988

Gagday, Saadet ;Pekigtirilen Fiiller.Tiirk Dili Aragt~rmalan Yilli& Belleten 1966 ,Ankara, 1967

,Uygurcada Hendiadyoinler,Tiirk Lehqeleri ~ z e r i n e Denemeler,Ankara, 1978,29-66

Dankoff,Robert-Kelly, James ;Mahmud al-Kaggari Compendium of the Turkic Dialects(Diwan Lugat at-Turk) Part I ,Haward, 1982,Part 11, Harvard, 1984,Part III,Harvard, 1985

~ & m i r c a n , h e r ; Tiirkcede Peki~tirme Iglemi,Dilbilim VII! l989,f stanbul ~niversitesi Edebiyat Fakiiltesi Yabanci Diller Egitim Bolumti ~ e r g i s i , h n b u l , 1989,147- 164

Derleme SIIzlU@l IZ B ,Tiirk Dil Kurumu Yayinlari-Sayi:2 1 1 /2,Ankara, 1965, IX L-R, Turk Dil Kurumu Yaylnlari-Say1 : 2 1 119, Ankara, 1977, X S-T Tiirk Dil Kurumu Yayinlan-Sayi: 21 1110, Ankara, 1978, XI U-2, Tiirk Dil Kwumu Yay1nlm-Sayi:2 1 111 1, Ankara, 1979

Deny,J.;Ttirk Dili Grameri (Oman11 Lehqesi)(~ev.Ali Ulvi ElUve), f stanbul,194 1

-----------;Turk Dili Gramerinin Temel Kurallari(Turkiye Turkqesi) (Cev. Oytun !$ahin), Atatiirk KiSltUr,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Tiirk Dil Kununu Yayinlari:6 16,Ankara. 1995

Abik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik 37

Divanu Lugat-it-Turk Dizini ,Turk Dil Kurumu Yayinlari:368,Ankara, 1972

Divanii Lugati't-Turk,Ka$garli Mahrnud,Tipk~ basirn/Facsimile ,Kultur Bakaiili@ Yaymlan/1205 Klasik Eserler Dizisill 1 , Ankara,l991

Drevnetyurkskiy S1ovar;Akademiya Nauk SSSR Institut Yaz~koznaniya, Leningrad, 1 969

Duman, Musa ;Evliya Celebi Seyahatnamesine Gore 17. Yuzyilda Ses Degi$meleri,Atatiirk Kiiltiir,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Tiirk Dil Kurumu Yayinlar1:6 16,Ankara, 1995

~ l - fd rak Ha~iyesi,Yazan Velet Izbudak,T.D.K. Istanbul Devlet Basime- vi, 1936

Eren, Hasan ;Ikiz Kelimelerin Tarihi Hakkmda,Ankara ~niversitesi Dil ve Tarih-Co@a@a Fakiiltesi Dergisi C.VII,S.2,Ankara 1949,283- 286

---------------- ;Tiirk Dillerinde Metath&se,Tiirk Dili Aragt~rmalari Yilligi Belleten1953,2.Baski,Ankara,1988,161-180

Ergin,Muharrem ; Tiirk Dil Bilgisi,Istanbul, 1977 Giilensoy, Tuncer ; Kutahya ve Yoresi Agizlan, Ataturk Kiiltiir,Dil ve

Tarih Yuksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yayinlarr 536, Ankara, 1988

Hatibo#u,Vecihe; "Agag" ve "Su" ,Tiirk Dili Aragtirmalari Yi11i@ Belleten 1972,Ankara,1973,267-273

---------------- ;Ikileme,TDK Tan~tma Yayinlari Dil Konular~ Dizisi: 18, Tiirk Dil Kururnu Yayinlan: 328,Ankara, 1 97 1

~laveli Muntehabat-L Lugat-r Osmaniye; Miintehabat-1 Lugat-i Osmaniyenin cild-i evveli, 1297

Karpla@rmalr Tiirk Lehgeleri Sozlii@ I ,Kultiir Bakanligi Yay1nlanl137 1 Kaynak Eserler Dizisi/54 ,Ankara, 199 1

Kazak Tiirkqesi S&lu~ii(Tercilme: H.Oraltay , Dog.Dr.N.Yiice, S.Pmar), Tiirk Dunyas~ Ara!jtinnalarl Yayini: 8,Istanbul, 1984

Kelekian,Drran ; Kamus-i Fransevi Musavver Tlirkqeden Fransizcaya Lugat, Dictionnaire Turc-Franqais ,Kanaat Kiitubhanesi, 1928

Korkmaz, Zeynep ;Guney-Bat1 Anadolu A&tlari,Ankara, 1956 Muallim Naci ; Lugat-i Naci

38 Tiirkofoji Ara~trrmalarr 199 7 Osmanlicadan Turkqeye Soz Karplcklan Tarama Dergisi Z-II ,

Istanbul, 1934 &bek Tilining ~zah l i Lugatc;Z.M.Marufov,I A-R,II S-H,Moskva, 198 1 Pavet de Courtei1le;Dictionnaire Turc-Orienta1,Destine principalement a

faciliter la lecture des ouvrages de Baber,d'Abul-gazi et de Mir-Ali- Chir-Nevai,Paris, 1 870

Radloff, WWilhe1m;Versuch Eines Worterbuches Der Turk-Dialecte,Vierter Band,Gravenhage, 1960

Steuerwald, Karl ; Deutsch-Turkisches Worterbuch , Wiesbaden,l974 &erbak, A.M. ; Tarihi Bak~mdan Turkqe Kelimelerin Sekil Yapis1,Tiirk

Dili Ara$tirrnalari Yilligi Belleten 1994, Ankara , 1996,123-1 30 $einseddin Sami ; Kamus-1 Tiirki , Dersaadet, 1 3 1 7 ------------------ ;Dictionnaire Franqais-Turc ,Seconde Edition ,

Constantinople, 1898 (Karnus-1 Fransevi Fransizcadan Tiirkgeye Lugat Kitab1,Ikinci Tab'i ,Istanbul, 13 15)

Seyh Siileyman Efendi; Lugat-i Cagatay ,Istanbul, 1298 Tarama Sozlu~u,(XIII.Yiizy~ldan Beri Tiirkiye Turkqesiyle Yazilmq

Kitaplardan Toplanan Tamklariyle) I A-B Tiirk Dil Kurumu Yayinlan-Sayi:2 12,Ankara 1 963 ,V O-T Tiirk Dil Kurumu Yaymlarl-Sayi:2 12/5,Ankara, 197 1, VI U-Z Turk Dil Kurumu Yayinlari -Sayi:2 12/6,Ankara,1972

Tatarisch-Deufsches Worterbuch (T.Dawletschin, I.Dewletschin, S.Tezcan), Wiesbaden, 1989

Tekin,Talat;Tiirk Dillerinde Birincil Uzun ~ n l u l e r , ~ u r k Dilleri Aragtirmalari Dizisi: 13,Ankara, 1995

Terceme-i Kamus, Mutercim Asim ,Matbaatutl-Osmaniye, Cildii's-sani mine'l-kamus, 1305

Tuna,Osman Nedim; Tiirkqede ~ e k r a r l a r , ~ . ~ . ~ u r k Dili ve Edebiyati Dergisi C.III.N0:3-4 (Kowalski Ozel Sayisi),Istanbul, 1949,429-477

............................... Turkqede Tekrarlar,I.U. Turk Dili ve Edebiyati Dergisi C.IV S. 1-2,Istanbul, 1950,3582

------------------ ;Tiirkqenin Sayica E$ Heceli Ikilemelerinde Siralarna Kurallari ve Tabii Bir ~ n s i i z Dizisi,Tiirk Dili Ara$innalm Yilligi Belleten 1982-1 983 ,Ankara, 1986,163-228

Turk~e Sozluk I,(Turk Dil Kurumu Lugat Kolu Caligmalariyle hazirlanmi~tir.)TDK. C 111.1 ,Cumhuriyet ~asimevi,~stanbul, 1944

Abik, iki Kelime: Solpiik we Porsiik 39

Tiirkqe Sozliik, Ikinci Baski Hazirlayan Mehmet Ali Agakay,Denetleyip tamamlayanlar Nurettin Artam,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yar- dim eden Ferit Devellioglu,Ankara, 1955

Tiirkqe Sozliik,~quncii Bask1,Hazirlayan Mehmet Ali Agakay, Denetle- yip tamamlayanlar Nurettin Artarn,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yardim eden Ferit Devellioglu,Ankara,l959

Turkqe Sozluk,Dorduncu Bask1,Hazirlayan Mehmet Ali Agakay, Denetleyip tarnamlayanlar Nurettin Artam,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yardim eden Ferit Devellioglu,Ankara,l966

Tiirkge Sozliik,Gozden Geqirilmig Beginci Baski,Ankara, 1969 Turkqe Sozliik, Turk Dil Kurumu Yayinlan- Say1 :403,Gozden Geqiril-

mi? Altincl Baski, 1974 baskisindan tipkibasim,Ankara, 198 1 Tiirkqe SSiluk 1 A-K Genigletilmig 7.Baski Turk Dil Kurumu Yayinlan-

50511,Ankara71983; 2 L-Z Turk Dil Kurumu Yayinlan-50512, Ankara, 1983

Tiirkqe Sozliik 1 A-J, 2 K-Z , Yeni Bask1,Ataturk Kiiltur,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yayinlari :549, Ankara, 1988

Tiirkmence-Tiirkqe Sozliik ( Hazirlayanlar: T.Tekin, ~ . ~ l m e z , E. Cey- Ian, ~.Olmez,~.Eker) ,~nkara, 1995

Rasanen,Martti ;Versuch Eines Etymologischen Worterbuchs Der Turk- sprachen, Helsinki, 1969

Redhouse,James W. ;A Turkish and English Lexicon Shewing in English The Significations of the Turkish Terms,Constantinople 1 890, New Impression ,Beyrut, 1987

Topalo&Ahmet;Dil Bilgisi Terimleri Sozlu~ii,Birinci Basim , Istanbul, 1989

Yeni Redhouse Lugati ~n~i l i zce - Tiirkqe ,Tashihli Ilaveli Ikinci Basilig , Istanbul, 1958

Yeni Resimli Tiirkqe Kamus (Raif Necdet, Hasan Bedreddin Beylerin taht-1 riyasetlerinde miitehassis bir hey'et) , 1927

Yeni Turk Lugati; Onsoz Edebiyat ve Lisan Muallimi Ali Sedat, Tabii Kanaat Kutuphanesi Sahibi Elyas

Yeni Tiirkqe Lugat; M.Baha1uddin, Ikinci tab' , Istanbul, Evkaf-1 Islamiyye Matbaasi

40 Tiirkoloji Ara$lrrmalarr 1997 Y~idnbin,K.K. ;Klrglz Sozlugu (Cev.A.Taymas) .Ataturk Kultur, Dil ve

Tarih Yuksek Kurumu Turk Dil Kummu .Ankara ,1988 Zenker,Dr.JuIiris Tlreodor; Turkisch-Arabisch-Persisches Handworter-

buch Erster Band Leipzig , I 866.Tome Second 1876 Ziilfikar,Hamza ; Turkqede Ses Yanslmal~ Kelimeler,Ataturk Kultur

Dil ve Tarih Yuksek Kummu Turk Dil Kummu Yaylnlar1:628. An- kara. 1995