Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en...

16
Karrantza HARANA Cuaderno de rutas Ibilbide-koadernoa Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural

Transcript of Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en...

Page 1: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

KarrantzaHARANA

KarrantzaCuaderno de ru

tas

Ibilbide-koadernoa

Gozatu modurik naturaleneanDisfruta de manera natural

Page 2: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

1 : 100.0000 1 km

PoblaciónHerria

Pando

Caserío, barrio, lugarBaserria, auzoa, tokiaSalviejo

Localización AyuntamientoUdalaren kokapenaCONCHA

Límite del territorioLurraldearen mugaLímite de municipioUdalerriaren muga

Áreas recreativasOlgetarako tokia

Carretera comarcalEskualdeko errepideaCarretera localTokiko errepidea

MiradorBegiratokia

Oficina de turismoTurismo bulegoaEstación de servicioGasolindegia

Lugar de interés naturalInteres gune naturala

AlojamientoOstatua

Iglesia o ermitaEliza edo baseliza

Lugar de interés arqueológicoInteres gune arkeologikoaEdificio o casa-torre singularEraikin edo dorretxe dohaina

CampingKanpinaVisita guiadaBisitaldi gidatua

CuevaKobaDolmenTrikuharria

Camino vecinalAuzobideaFerrocarril / TúnelTrenbidea / TunelaPuerto de montañaMendatea

CimaGailurra

Carretera de interés preferenteLehentasuna duen errepideaCarretera de red básicaOinarrizko sareko errepidea

Datos básicos generalesOinarrizko datu orokorrak

Europa

Bilbao

DonostiaSan Sebastián

IruñeaPamplona

VitoriaGasteiz

MiarritzeBiarritz

Euskadi

Ubicación

Kokapena

Ubicación geográfica del valle:El Valle de Karrantza se sitúa en el extremo occidental de Bizkaia, dentro de la comarca de Las Encartaciones. Su ex-tensión, el mayor municipio de Bizkaia, es de 137,85 km cuadrados.Cerrado por un cordón montañoso, ofrece grandes posibili-dades para la actividad deportiva y de recreo. Así, la Cordi-llera de Ordunte supera los 1.000 m mientras queel resto de cordones montañosos oscilan entre los600-800 m.

Accesos: • Por la costa con la A-8 Bilbao-Santander, con salida en

Colindres y por la N-629 dirección Burgos hasta Gibaja, enlazando con la C-630 que llega hasta Karrantza.

• Por el interior desde Bilbao por la C-636 pasando por Alonsotegi, Güeñes, Zalla para desviarnos por laC-630 y pasar por Arcentales, Villaverde de Trucíos y después de subir el pequeño puerto de La Escrita entrar en el Valle con una vista espectacular del mismo.

• Comunicado por los Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE), línea Bilbao-Santander.Telf.: 944 232 266

• En autobús con la compañía BIZKAIBUS.Telf.: 902 22 22 65

Recorridos:Esta selección de recorridos están pensados fundamental-mente para la práctica del senderismo, señalándose en cada ficha las posibilidades que éstos presentan para otras prác-ticas deportivas.En ocasiones las rutas discurren por zonas de gran interés histórico, cultural y paisajístico a las que por razones prácti-cas, nos remitimos a los folletos confeccionados con este fin.

Cartografía:Las rutas se encuentran cartografiadas en la página siguiente de cada texto. Están encuadradas al norte, con el contorno del recorrido superpuesto sobre mapas del Insti-tuto Geográfico Nacional. También se indican alternativas, puntos de interés así como otros aspectos de cadarecorrido.

Horarios y dificultad de las rutas:Los horarios que se proponen son de carácter orientativo. La dificultad técnica es variada, señalándose en cada reco-rrido los tramos que se separan de esta generalidad.El Valle de Karrantza es propenso a ser cubierto por la niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables.

Sistema de señalización:Al inicio de cada ruta encontraremos un panel indicativo con forma de vaca (y un dolmen en la ruta 5), elemento turístico de señalización. Éstas tienen toda la información necesaria así como un mapa identificativo.Los puntos verdes indicados en las rutas de este cuaderno representan balizas que iremos encontrando a lo largo del camino, identifica-das por color y número.

Haranaren kokapen geografikoa:Karrantzako Harana Bizkaiko mendebaldeko muturrean dago, Enkarterriko eskualdearen barnean hain zuzen ere. Karrantza Haranaren hedadura 137,85 kilometro karra-tukoa da.Mendilerro batez inguraturik dago eta kirol zein josteta jardue-retarako aukera asko eskaintzen ditu. Era horretara, Ordunteko Mendilerroan 1000 metrotik gorako tontorrak daude eta gaine-rako mendilerroak 600-800 metro bitartekoak dira.

Sarbideak: • Kostaldetik Bilbao-Santander A-8a hartu; irteera Colin-

dresen egongo da eta Burgosetik ordea, N-629 errepi-detik Gibajaraino, C-630rekin elkartuz Karran tzaraino.

• Barrualdetik Bilbon C-636an hasi eta Alonsotegi, Gue-ñes eta Zalla aurkituko dugu, ondoren C-630tik atera eta Arcentales, Villaverde de Trucios, eta La Escritako mendatea igo bezain pronto haranaren ikuspegi pare-gabea aurkituko dugu.

• Karrantza Harana ondo komunikaturik dago: alde batetik, trenez, Bilbao-Santander linea egiten duen Bide Estuko Trenbideak (FEVE) konpainiarekin.Tfnoa.: 944 232 266.

• Autobusez, BIZKAIBUS konpainiarekin.Tfnoa.: 902 22 22 65

Ibilbideak:Xendazaletasuna maite dutenentzako bereziki pentsatu-tako ibilbideak dira eta ahalik eta argibide gehien emateko asmoarekin, fitxa bakoitzean beste kirol jarduera batzueta-rako aukerak ere zehazten dira.Kasu batzuetan, ibilbideak historia, kultura edo paisaiaren aldetik oso interesgarriak diren guneetan zeharrekoak dira eta arrazoi praktikoak tarteko, onena zehatz-mehatz horreta-rako prestatutako liburuxkak kontsulta tzea izango da.

Kartografia:Ibilbideak behar bezala kartografiatuta dagoz testu bakoi-tzaren hurrengo orrialdean. Geografiako Nazio Erakundea-ren mapen gainean, ibilbidearen ingurumaria guztiekin iparraldean kokaturik daude. Era berean, alternatibak, interes handiko guneak eta ibilbide bakoitzaren berezita-sunak zehazten dira.

Ibilbideen iraupena eta zailtasuna:Proposatutako ordutegiak orientagarriak baino ez dira. Dena den, zailtasun teknikoa askotakoa da kasu guztietan eta aparteko zailtasuna dagoenean, behar bezala adierazita daude puntu guztiak.Nolanahi ere, Karrantza Haranean sarri sartzen da behe lainoa eta guztia estaltzen du eta, hortaz, eguraldiak larregi laguntzen ez duenean, zuhur jokatzeko gomendioa eman

behar dizuegu.

Seinaleztapen sistema:Ibilbide bakoitzaren hasieran behi (eta trikuharri batekin 5. ibilbidean) itxura duen taula adierazgarri bat aurkituko dugu, seinaleztapen turistiko elementu giza. Bertan infor-mazio ugari aurkituko dugu hala nola identifikazio mapa.Koaderno honetan aurkitzen ditugun punto berdeetan hainbat baliza aurkituko ditugu, hauek ibilbidearen zehar topatuko ditugularik. Baliza hauek erraz ezagutu ditzakegu bakoi tzak kolore eta zenbaki baitu.

1

Page 3: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

1 : 100.0000 1 km

PoblaciónHerria

Pando

Caserío, barrio, lugarBaserria, auzoa, tokiaSalviejo

Localización AyuntamientoUdalaren kokapenaCONCHA

Límite del territorioLurraldearen mugaLímite de municipioUdalerriaren muga

Áreas recreativasOlgetarako tokia

Carretera comarcalEskualdeko errepideaCarretera localTokiko errepidea

MiradorBegiratokia

Oficina de turismoTurismo bulegoaEstación de servicioGasolindegia

Lugar de interés naturalInteres gune naturala

AlojamientoOstatua

Iglesia o ermitaEliza edo baseliza

Lugar de interés arqueológicoInteres gune arkeologikoaEdificio o casa-torre singularEraikin edo dorretxe dohaina

CampingKanpinaVisita guiadaBisitaldi gidatua

CuevaKobaDolmenTrikuharria

Camino vecinalAuzobideaFerrocarril / TúnelTrenbidea / TunelaPuerto de montañaMendatea

CimaGailurra

Carretera de interés preferenteLehentasuna duen errepideaCarretera de red básicaOinarrizko sareko errepidea

Datos básicos generalesOinarrizko datu orokorrak

Europa

Bilbao

DonostiaSan Sebastián

IruñeaPamplona

VitoriaGasteiz

MiarritzeBiarritz

Euskadi

Ubicación

Kokapena

Ubicación geográfica del valle:El Valle de Karrantza se sitúa en el extremo occidental de Bizkaia, dentro de la comarca de Las Encartaciones. Su ex-tensión, el mayor municipio de Bizkaia, es de 137,85 km cuadrados.Cerrado por un cordón montañoso, ofrece grandes posibili-dades para la actividad deportiva y de recreo. Así, la Cordi-llera de Ordunte supera los 1.000 m mientras queel resto de cordones montañosos oscilan entre los600-800 m.

Accesos: • Por la costa con la A-8 Bilbao-Santander, con salida en

Colindres y por la N-629 dirección Burgos hasta Gibaja, enlazando con la C-630 que llega hasta Karrantza.

• Por el interior desde Bilbao por la C-636 pasando por Alonsotegi, Güeñes, Zalla para desviarnos por laC-630 y pasar por Arcentales, Villaverde de Trucíos y después de subir el pequeño puerto de La Escrita entrar en el Valle con una vista espectacular del mismo.

• Comunicado por los Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE), línea Bilbao-Santander.Telf.: 944 232 266

• En autobús con la compañía BIZKAIBUS.Telf.: 902 22 22 65

Recorridos:Esta selección de recorridos están pensados fundamental-mente para la práctica del senderismo, señalándose en cada ficha las posibilidades que éstos presentan para otras prác-ticas deportivas.En ocasiones las rutas discurren por zonas de gran interés histórico, cultural y paisajístico a las que por razones prácti-cas, nos remitimos a los folletos confeccionados con este fin.

Cartografía:Las rutas se encuentran cartografiadas en la página siguiente de cada texto. Están encuadradas al norte, con el contorno del recorrido superpuesto sobre mapas del Insti-tuto Geográfico Nacional. También se indican alternativas, puntos de interés así como otros aspectos de cadarecorrido.

Horarios y dificultad de las rutas:Los horarios que se proponen son de carácter orientativo. La dificultad técnica es variada, señalándose en cada reco-rrido los tramos que se separan de esta generalidad.El Valle de Karrantza es propenso a ser cubierto por la niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables.

Sistema de señalización:Al inicio de cada ruta encontraremos un panel indicativo con forma de vaca (y un dolmen en la ruta 5), elemento turístico de señalización. Éstas tienen toda la información necesaria así como un mapa identificativo.Los puntos verdes indicados en las rutas de este cuaderno representan balizas que iremos encontrando a lo largo del camino, identifica-das por color y número.

Haranaren kokapen geografikoa:Karrantzako Harana Bizkaiko mendebaldeko muturrean dago, Enkarterriko eskualdearen barnean hain zuzen ere. Karrantza Haranaren hedadura 137,85 kilometro karra-tukoa da.Mendilerro batez inguraturik dago eta kirol zein josteta jardue-retarako aukera asko eskaintzen ditu. Era horretara, Ordunteko Mendilerroan 1000 metrotik gorako tontorrak daude eta gaine-rako mendilerroak 600-800 metro bitartekoak dira.

Sarbideak: • Kostaldetik Bilbao-Santander A-8a hartu; irteera Colin-

dresen egongo da eta Burgosetik ordea, N-629 errepi-detik Gibajaraino, C-630rekin elkartuz Karran tzaraino.

• Barrualdetik Bilbon C-636an hasi eta Alonsotegi, Gue-ñes eta Zalla aurkituko dugu, ondoren C-630tik atera eta Arcentales, Villaverde de Trucios, eta La Escritako mendatea igo bezain pronto haranaren ikuspegi pare-gabea aurkituko dugu.

• Karrantza Harana ondo komunikaturik dago: alde batetik, trenez, Bilbao-Santander linea egiten duen Bide Estuko Trenbideak (FEVE) konpainiarekin.Tfnoa.: 944 232 266.

• Autobusez, BIZKAIBUS konpainiarekin.Tfnoa.: 902 22 22 65

Ibilbideak:Xendazaletasuna maite dutenentzako bereziki pentsatu-tako ibilbideak dira eta ahalik eta argibide gehien emateko asmoarekin, fitxa bakoitzean beste kirol jarduera batzueta-rako aukerak ere zehazten dira.Kasu batzuetan, ibilbideak historia, kultura edo paisaiaren aldetik oso interesgarriak diren guneetan zeharrekoak dira eta arrazoi praktikoak tarteko, onena zehatz-mehatz horreta-rako prestatutako liburuxkak kontsulta tzea izango da.

Kartografia:Ibilbideak behar bezala kartografiatuta dagoz testu bakoi-tzaren hurrengo orrialdean. Geografiako Nazio Erakundea-ren mapen gainean, ibilbidearen ingurumaria guztiekin iparraldean kokaturik daude. Era berean, alternatibak, interes handiko guneak eta ibilbide bakoitzaren berezita-sunak zehazten dira.

Ibilbideen iraupena eta zailtasuna:Proposatutako ordutegiak orientagarriak baino ez dira. Dena den, zailtasun teknikoa askotakoa da kasu guztietan eta aparteko zailtasuna dagoenean, behar bezala adierazita daude puntu guztiak.Nolanahi ere, Karrantza Haranean sarri sartzen da behe lainoa eta guztia estaltzen du eta, hortaz, eguraldiak larregi laguntzen ez duenean, zuhur jokatzeko gomendioa eman

behar dizuegu.

Seinaleztapen sistema:Ibilbide bakoitzaren hasieran behi (eta trikuharri batekin 5. ibilbidean) itxura duen taula adierazgarri bat aurkituko dugu, seinaleztapen turistiko elementu giza. Bertan infor-mazio ugari aurkituko dugu hala nola identifikazio mapa.Koaderno honetan aurkitzen ditugun punto berdeetan hainbat baliza aurkituko ditugu, hauek ibilbidearen zehar topatuko ditugularik. Baliza hauek erraz ezagutu ditzakegu bakoi tzak kolore eta zenbaki baitu.

1

Page 4: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Zalama 1335

La Calera del Prado

Presa

Puerto de los Tornos

Antzinako ostatuaAntiguo mesón

Erromatar galtzadaCalzada romana

Erromatar zubiaPuente romano

Gumadernia

ColladoLas Arreturas

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

1 : 30.0000 500 m 1000 m

InicioHasiera

FinalBukaera

CaseríoBaserria

CimaGailurra

FuenteIturria

BosqueBasoa

IglesiaEliza

Interés arqueológicoInteres arkeologikoa

PanalAbaraska

MiradorBegiratokia

Calzada romanaErromatar galtzada

Puente romanoErromatar zubiaRuta

Ibilbidea1

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Aproximación: Desde Conchatomamos dirección Aldeacueva(BI- 4672) y desde aquí la pista de cemento dirección La Calera del Prado-Las Arreturas hasta elCollado de Las Arreturas.

Características: Recorrido de mon-taña por las inmediaciones y cima de El Zalama, segundo monte más alto de Bizkaia (1335 m). Zona más al S.O. del Valle de Karrantza.

Duración: 4 h. - 13,5 km. Dificultad: Alta. Recorrido de fuer-

te desnivel (800 m aprox.). En el tramo de bosque es preciso cruzar un arroyo ayudándonos de un cable instalado a modo de pasamanos.

Posibilidades: 75% ciclable. Observaciones: La zona es especial-

mente propensa a ser cubierta por la niebla, por lo que seremos pru-dentes en días meteorológicamen-te inestables.

Esta ruta se puede conectar con la nº5. Ruta de los Dólmenes en laEstación de Hai zko.

Hurbilketa: Conchatik Aldeacueva-rako bidea hartuko dugu (BI- 4672) eta hortik La Calera del Prado - Las Arreturasera eramango gaituen porlanezko pistan zehar joango gara La Calera Leporaino.

Ezaugarriak: Mendiko ibilbidea Bizkaiko bigarren mendi altuena den Zalama mendiaren (1335 m.) gailurraren eta inguruetan zehar. Karrantzako Haranaren hego ekial-dean.

Iraupena: 4 ordu. - 13,5 km. Zailtasuna: Handia. Desnibel han-

diko ibilbidea (800 m. gutxi gora-behera). Basoan nahitaez zeharka-tu behar da errekatxo bat eskudel gisa jarritako kable bat erabiliz.

Aukerak: 75% ciclable. Oharpenak: Inguralde horietan

sarritan behe ainoa sartzen da eta, beraz, eguraldiak laguntzen ez duenean, zuhur joka tzeko go-mendioa egin behar dugu.

Ibilbide hau iparralderantz Cotoba-seros inguruko dolmen multzotik oso hurbil dago belardi baten bar-nean. Horretarako, La Calera Lepotik eskuinerantz doan har txintxarrezko pista hartuko dugu.

Notas

Oharrak

1 La naturaleza nos sorprendeIzadiak aho zabalik uzten gaitu

Desde el Collado de Las Arreturas tomamos una pista de gravilla, indicada. La tomamos hacia la izquierda. La de la derecha nos lleva a Cotobaseros. Encontramos en un pequeño llano un monolito con la ins-cripción de Alkuera, continuando por la derecha. Toma-mos la pista que nace de la principal, también a la dere-cha, en dirección O., abandonando la GR . A lo largo de ésta podemos ver La Calera del Prado en lo hondo del va-lle, El Zalama al fondo, así como el sendero en zig-zag del descenso. Pasaremos junto a fuente La Espina a la derecha y una cabaña a la izquierda, hasta llegar a la pequeña presa donde termina la pista . En este punto cruzamos el río Rebedules, para tomar el sendero que nace al otro lado. Lo remontamos adentrándonos en el hayal, ponien-do especial cuidado al cruzar el arroyo superior ayudándo-nos del pasamanos.Llegamos a Gumadernia; donde termina el bosque y co-mienza el monte pelado, para tomar dirección sur con el fin de alcanzar la pista que viene de Salduero . Remon-tamos ésta en dirección E. pasando junto a los restos de una cabaña y un llano, para tomar el collado de Fuente La Tabla que separa El Zalama de La Maza y ascender hasta su cima en fuerte y largo repecho (1335 m) observando turberas por la zona . Llegamos a su mojón; delimitando al E. el Valle de Karrantza, al N. el Valle de Soba, al O. la Merindad de Montija y al S. el Valle de Mena. Se abren las vistas a Coto-baseros, Peña Ranero, El Moro y El Mazo al N.O.; El Encinar de Sopeña y El Armañon al N.E.; la cordillera de Ordunte al E. y los montes de Burgos al S.Desde la cima descendemos en dirección O. por la pista que conduce a la loma de la antena , y desde aquí en dirección N.O. por la rodada hacia el mirador del puerto de Los Tornos (920 m); posible acceso a esta ruta. En este punto, antes de llegar a dicho mirador, nace un sendero en fuerte pendiente a nuestra derecha en dirección N.E. Descendemos en zig-zag hasta la iglesia de El Prado, y por la antigua calzada romana bajamos a La Calera del Prado; pasando sobre su puente y junto a la Iglesia Parro-quial de San Antonio Abad y El Antiguo Mesón. A nuestra derecha nace la pista que nos conduce a las viejas colme-nas. Nos resta remontar la pista de cemento en dirección Aldeacueva-Concha , que en dos km nos devuelve a nuestro punto de partida.

Adierazi bezala, La Calera Lepotik ondo seinaleztatutako hartxintxarrezko bidea hartuko dugu ezkerrerantz. Eskui-nekoa hartuz gero, Cotobaserosera eramango gaitu. Eskuinerantz jarraituz, lautada txiki batean Alkuera inskri-pzioa duen monolito bat aurkituko dugu; nagusitik sor tzen den pista hartuko dugu eskuinerantz, mendebalderuntz hain zuzen eta GR baztertu. Hemendik, haranaren barrenean La Calera del Prado, atzealdean Zalama eta jaitsierako sigi-saga bidezidorra ikusten dira. Eskuinean aurkituko dugun iturri baten ondotik igaroko gara eta ezkerraldean dagoen etxola baten ondotik; azkenean, pista bukatuko den uharka bateraino helduko gara . Puntu horretan, Rebedules ibaia zeharkatu eta beste aldean hasten den bidezidorra hartu behar dugu. Laster pagadian sartuko gara eta kontu handiz zeharkatuko dugu errekatxoa eskudela erabiliz.Ondoren, Gumaderniara helduko gara eta hor basoa bukatu eta mendi tipila hasiko da; jarraian, hegoalderantz jo behar da Salduerotik datorren pista hartu ahal izateko . Pista horrek ekialderantz eramango gaitu eta etxola baten arrastoetatik eta lautada batetik igaroko gara; geroago, Zalama eta La Maza banantzen dituen lepoan zehar joango gara eta aldapa gogor eta luze baten ondo-ren, gailurrera helduko gara (1.335 m) . Gailurreko mugarria aurrez aurre ikusiko dugu; ekialdeko muga Karrantzako Harana da, iparraldekoa Sobako Harana, mendebaldekoa Montijako Merinaldea eta hegoaldekoa Menako Harana. Ipar-mendebalderuntz sekulako ikuspe-giak izango ditugu: Cotobaseros, Peña Ranero, El Moro eta El Mazo; ipar-ekialderantz, El Encinar de Sopeña eta El Armañon; ekialderantz Ordunteko mendilerroa eta, azke-nik, hegoalderantz, Burgoseko mendiak.Gailurretik mendebalderantz jaitsierako bideari ekingo diogu antenaren lepora eramango gaituen pistatik eta puntu horretatik, ipar-mendebalderantz gurpil-arrastoa jarraituz, Los Tornoseko mendatearen begiratokiraino (920m); begiratoki horretan ibilbidea hastea ere posible izango da. Begiratokira heldu baino apur bat lehenago, ekialderantz, bidezidor bat ikusiko dugu gure eskuinaldean eta aldapa handiarekin . Sisi-saga bidean jaitsiko gara El Prado elizaraino eta erromatar galtzada zaharra erabiliz La Calera del Pradora helduko gara; zubia zeharkatu eta San Antonio Abad parrokia-elizaren eta Benta Zaharraren ondo-tik igaroko gara. Eskuinaldean, erlauntza zaharretara doan pista abiatzen da. Aldeacueva-Conchara eramango gaituen porlanezko pistan pare bat kilometro egin ondoren, irteera puntuan egongo gara berriro.

Ruta por lasfaldas del ZalamaIbilbideak Zalamarenmagalean zehar

Ruta por lasfaldas del ZalamaIbilbideak Zalamarenmagalean zehar

Page 5: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Zalama 1335

La Calera del Prado

Presa

Puerto de los Tornos

Antzinako ostatuaAntiguo mesón

Erromatar galtzadaCalzada romana

Erromatar zubiaPuente romano

Gumadernia

ColladoLas Arreturas

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

1 : 30.0000 500 m 1000 m

InicioHasiera

FinalBukaera

CaseríoBaserria

CimaGailurra

FuenteIturria

BosqueBasoa

IglesiaEliza

Interés arqueológicoInteres arkeologikoa

PanalAbaraska

MiradorBegiratokia

Calzada romanaErromatar galtzada

Puente romanoErromatar zubiaRuta

Ibilbidea1

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Aproximación: Desde Conchatomamos dirección Aldeacueva(BI- 4672) y desde aquí la pista de cemento dirección La Calera del Prado-Las Arreturas hasta elCollado de Las Arreturas.

Características: Recorrido de mon-taña por las inmediaciones y cima de El Zalama, segundo monte más alto de Bizkaia (1335 m). Zona más al S.O. del Valle de Karrantza.

Duración: 4 h. - 13,5 km. Dificultad: Alta. Recorrido de fuer-

te desnivel (800 m aprox.). En el tramo de bosque es preciso cruzar un arroyo ayudándonos de un cable instalado a modo de pasamanos.

Posibilidades: 75% ciclable. Observaciones: La zona es especial-

mente propensa a ser cubierta por la niebla, por lo que seremos pru-dentes en días meteorológicamen-te inestables.

Esta ruta se puede conectar con la nº5. Ruta de los Dólmenes en laEstación de Hai zko.

Hurbilketa: Conchatik Aldeacueva-rako bidea hartuko dugu (BI- 4672) eta hortik La Calera del Prado - Las Arreturasera eramango gaituen porlanezko pistan zehar joango gara La Calera Leporaino.

Ezaugarriak: Mendiko ibilbidea Bizkaiko bigarren mendi altuena den Zalama mendiaren (1335 m.) gailurraren eta inguruetan zehar. Karrantzako Haranaren hego ekial-dean.

Iraupena: 4 ordu. - 13,5 km. Zailtasuna: Handia. Desnibel han-

diko ibilbidea (800 m. gutxi gora-behera). Basoan nahitaez zeharka-tu behar da errekatxo bat eskudel gisa jarritako kable bat erabiliz.

Aukerak: 75% ciclable. Oharpenak: Inguralde horietan

sarritan behe ainoa sartzen da eta, beraz, eguraldiak laguntzen ez duenean, zuhur joka tzeko go-mendioa egin behar dugu.

Ibilbide hau iparralderantz Cotoba-seros inguruko dolmen multzotik oso hurbil dago belardi baten bar-nean. Horretarako, La Calera Lepotik eskuinerantz doan har txintxarrezko pista hartuko dugu.

Notas

Oharrak

1 La naturaleza nos sorprendeIzadiak aho zabalik uzten gaitu

Desde el Collado de Las Arreturas tomamos una pista de gravilla, indicada. La tomamos hacia la izquierda. La de la derecha nos lleva a Cotobaseros. Encontramos en un pequeño llano un monolito con la ins-cripción de Alkuera, continuando por la derecha. Toma-mos la pista que nace de la principal, también a la dere-cha, en dirección O., abandonando la GR . A lo largo de ésta podemos ver La Calera del Prado en lo hondo del va-lle, El Zalama al fondo, así como el sendero en zig-zag del descenso. Pasaremos junto a fuente La Espina a la derecha y una cabaña a la izquierda, hasta llegar a la pequeña presa donde termina la pista . En este punto cruzamos el río Rebedules, para tomar el sendero que nace al otro lado. Lo remontamos adentrándonos en el hayal, ponien-do especial cuidado al cruzar el arroyo superior ayudándo-nos del pasamanos.Llegamos a Gumadernia; donde termina el bosque y co-mienza el monte pelado, para tomar dirección sur con el fin de alcanzar la pista que viene de Salduero . Remon-tamos ésta en dirección E. pasando junto a los restos de una cabaña y un llano, para tomar el collado de Fuente La Tabla que separa El Zalama de La Maza y ascender hasta su cima en fuerte y largo repecho (1335 m) observando turberas por la zona . Llegamos a su mojón; delimitando al E. el Valle de Karrantza, al N. el Valle de Soba, al O. la Merindad de Montija y al S. el Valle de Mena. Se abren las vistas a Coto-baseros, Peña Ranero, El Moro y El Mazo al N.O.; El Encinar de Sopeña y El Armañon al N.E.; la cordillera de Ordunte al E. y los montes de Burgos al S.Desde la cima descendemos en dirección O. por la pista que conduce a la loma de la antena , y desde aquí en dirección N.O. por la rodada hacia el mirador del puerto de Los Tornos (920 m); posible acceso a esta ruta. En este punto, antes de llegar a dicho mirador, nace un sendero en fuerte pendiente a nuestra derecha en dirección N.E. Descendemos en zig-zag hasta la iglesia de El Prado, y por la antigua calzada romana bajamos a La Calera del Prado; pasando sobre su puente y junto a la Iglesia Parro-quial de San Antonio Abad y El Antiguo Mesón. A nuestra derecha nace la pista que nos conduce a las viejas colme-nas. Nos resta remontar la pista de cemento en dirección Aldeacueva-Concha , que en dos km nos devuelve a nuestro punto de partida.

Adierazi bezala, La Calera Lepotik ondo seinaleztatutako hartxintxarrezko bidea hartuko dugu ezkerrerantz. Eskui-nekoa hartuz gero, Cotobaserosera eramango gaitu. Eskuinerantz jarraituz, lautada txiki batean Alkuera inskri-pzioa duen monolito bat aurkituko dugu; nagusitik sor tzen den pista hartuko dugu eskuinerantz, mendebalderuntz hain zuzen eta GR baztertu. Hemendik, haranaren barrenean La Calera del Prado, atzealdean Zalama eta jaitsierako sigi-saga bidezidorra ikusten dira. Eskuinean aurkituko dugun iturri baten ondotik igaroko gara eta ezkerraldean dagoen etxola baten ondotik; azkenean, pista bukatuko den uharka bateraino helduko gara . Puntu horretan, Rebedules ibaia zeharkatu eta beste aldean hasten den bidezidorra hartu behar dugu. Laster pagadian sartuko gara eta kontu handiz zeharkatuko dugu errekatxoa eskudela erabiliz.Ondoren, Gumaderniara helduko gara eta hor basoa bukatu eta mendi tipila hasiko da; jarraian, hegoalderantz jo behar da Salduerotik datorren pista hartu ahal izateko . Pista horrek ekialderantz eramango gaitu eta etxola baten arrastoetatik eta lautada batetik igaroko gara; geroago, Zalama eta La Maza banantzen dituen lepoan zehar joango gara eta aldapa gogor eta luze baten ondo-ren, gailurrera helduko gara (1.335 m) . Gailurreko mugarria aurrez aurre ikusiko dugu; ekialdeko muga Karrantzako Harana da, iparraldekoa Sobako Harana, mendebaldekoa Montijako Merinaldea eta hegoaldekoa Menako Harana. Ipar-mendebalderuntz sekulako ikuspe-giak izango ditugu: Cotobaseros, Peña Ranero, El Moro eta El Mazo; ipar-ekialderantz, El Encinar de Sopeña eta El Armañon; ekialderantz Ordunteko mendilerroa eta, azke-nik, hegoalderantz, Burgoseko mendiak.Gailurretik mendebalderantz jaitsierako bideari ekingo diogu antenaren lepora eramango gaituen pistatik eta puntu horretatik, ipar-mendebalderantz gurpil-arrastoa jarraituz, Los Tornoseko mendatearen begiratokiraino (920m); begiratoki horretan ibilbidea hastea ere posible izango da. Begiratokira heldu baino apur bat lehenago, ekialderantz, bidezidor bat ikusiko dugu gure eskuinaldean eta aldapa handiarekin . Sisi-saga bidean jaitsiko gara El Prado elizaraino eta erromatar galtzada zaharra erabiliz La Calera del Pradora helduko gara; zubia zeharkatu eta San Antonio Abad parrokia-elizaren eta Benta Zaharraren ondo-tik igaroko gara. Eskuinaldean, erlauntza zaharretara doan pista abiatzen da. Aldeacueva-Conchara eramango gaituen porlanezko pistan pare bat kilometro egin ondoren, irteera puntuan egongo gara berriro.

Ruta por lasfaldas del ZalamaIbilbideak Zalamarenmagalean zehar

Ruta por lasfaldas del ZalamaIbilbideak Zalamarenmagalean zehar

Page 6: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Hor

node

pan

Pan

do

Hay

al B

alge

rri

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

1 : 2

5.00

00

500

m10

00 m

Inic

ioH

asie

raFi

nal

Buka

era

Ruta

alte

rnat

iva

Hau

tabi

deko

ibilb

idea

Fuen

teItu

rria

Bosq

ueBa

soa

Inte

rés

arqu

eoló

gico

Inte

res

arke

olog

ikoa

Igle

sia

Eliz

a

Ruta

Ibilb

idea2

Aproximación: Desde Lanzas Agudas (BI-4625)

Características: Recorrido por pueblos y bosques de gran interés artístico y paisajístico.

Duración: 3 h. - 10 km. Acercándonos a Pando, una hora más.

Dificultad: Baja. recorrido cómodo, prácticamente llano y con buen camino.

Posibilidades: Recomendable para bicicleta de montaña. 100% ciclable.

Observaciones: En época de mucha pluviosidad encontraremos mucho barro en algunas zonas.

Hurbilketa: Abiapuntua Lanzas Agudas (BI-4625) izango da.

Ezaugarriak: Arteari eta paisaiari dagokionez, interes handiko ibilbidea herri eta basoetan zehar.

Iraupena: 3 ordu -10 km, inguru baina Pandoraino joan nahi izanez gero, beste ordu bat beharko da.

Zailtasuna: Behe mailakoa. Ibilbidea erosoa da, oso laua eta bide egokia.

Aukerak: Oso gomendagarria mendiko bizikletan egiteko, ibilbide osoa egin daiteke bizikleta gainean.

Oharpenak: Euri asko egiten duen garaietan lokatz asko egongo da toki zehatz batzuetan.

Notas2 El encanto de los bosques de hayaPagadien xarma

Oharrak

Partimos desde Lanzas Agudas, concretamente del barrio El Lugar, junto a la Iglesia Parroquial de Santiago. Tomando la pista ascendente de cemento que va en dirección sur, nos adentramos en el monte. Ésta, ahora de gravilla, nos lleva al regato La Calle-ja donde nos encontraremos con un cruce .Continuamos girando a la izquierda, en dirección N.-N.E; ca-minando sobre el pueblo con vistas a los caseríos de El Bierre, por donde regresaremos. La pista va ascendiendo suavemen-te hasta adentrarse en el Bosque Balgerri (hayedo más gran-de de Bizkaia), cruzado por el río Balgerri y emplazado en la ladera norte del monte que le da nombre (1104 m). El haya es la especie predominante; acompañada de robles, alisos, fresnos, tejos y acebos.Iremos cruzando los diferentes arroyos, para continuar por la misma pista que ahora es de tierra. Atravesado el río Baula-ya dejamos atrás el frondoso bosque para continuar por la ladera del monte El Bierre que reconoceremos por estar pe-lado y calvo .Metros más adelante una valla cierra la pista junto a un sen-dero que nace a la derecha, podemos tomar ambos caminos pues discurren paralelos y mueren en el mismo punto. Las vistas se abren de nuevo con Peña Ranero, El Mazo y El Moro al N-N.O. y los Montes de Ordunte al S.-S.O.; El Armañón con El Encinar de Sopeña y la Virgen del Suceso al N.-N.E, dejando la granja abajo a nuestra izquierda.Llegados a un cruce tomamos el camino de la izquierda que primero vallado y luego amurallado nos conduce a la carre-tera de Bernales, donde podemos ver una interesantemuestra de arquitectura popular y la Parroquia de SanPanta león . Cruzando el pueblo encontraremos las indicaciones de Pando al que podemos acercarnos recorriendo algo más de un Km. Para ello tomaremos la pista de la izquierda, descendiendo en fuerte pendiente hasta la carretera que llega al pueblo . Una vez en éste interesa especialmente visitar sus caseríos y los hornos de pan , a la derecha en la parte alta; así como la Iglesia Parroquial de San Juan Bautista, a la derecha . Regresamos a Bernales y tomamos la carretera hasta desviar-nos a nuestra izquierda para tomar la pista de cemento direc-ción El Bierre . Con Lanzas Agudas al fondo, descendemos hasta la granja para cruzarla y continuar por la pista que desciende entre prados. Cuando esta se bifurca seguimos por la izquierda desembocando en la carretera que nos lleva a nuestro punto de partida.

Esandako moduan, abiapuntua Lanzas Agudas izango da, zehatz esateko El Lugar auzoa, Santiago parroki elizaren ondoan. Hegoalderantz eta gorantz doan porlanezko pista hartu eta mendian sartuko gara. Hartxintxarrezko pistak La Calleja erreka-txora eramango gaitu eta han bidegurutze batekin topo egingo dugu .Ezkerreruntz bira egingo dugu ipar-ipar-ekialderantz eta El Bierre basetxea begi bistan dugula, herria zeharkatuko dugu,itzuliko garen tokitik hain zuzen ere. Pistan zehar jarraituz, altuera irabazi eta erreserba naturala den Balgerri Basoan sartuko gara; erreserba zoragarri hau Balgerri ibaiak zeharkatzen du eta Balgerri mendiaren (1104 m) iparraldeko mendi-lepoan kokaturik dago. Pagoak dira nagusi baina tartean haritzak, hal tzak, lizarrak, zumeak eta beste espezie batzuetako arbolak ere badaude.Errekatxo batzuk zeharkatu eta lurrezko pistatik joango gara. Baulaya ibaia zeharkatu ondoren, atzean geldituko zaigu baso hosto tsua eta El Bierre mendi-lepotik jarraituko dugu; oso erraz ezagu tzen da mendi hau, izan ere, mendi tipila da . Metro batzuk aurrerago hesi batek pistaren amaiera iragarriko digu eskuinalderantz doan bidezidor baten ondoan; bietatik edozein hartu genezake, kontuan hartuz, parez pare doazela eta toki berean bukatzen direla. Bista edo ikuspegia ederra da: Peña Ranero, El Mazo eta El Moro ipar-ipar-ekialderantz; Ordunteko Mendiak hego-hego-mendebalderantz; El Armañon, El Encinar de Sopeña eta La Virgen del Suceso ipar-ipar-ekialderantz; azkenik, basetxea, behealdean gure ezkerraldean ikusiko dugu.Bidegurutzera heltzen garenean, ezkerreko bidea hartuko dugu, lehenengo hesiz josita ageri den bidea eta, geroago, inguruan harresiak dituena; bide horretan aurrera egin eta Bernaleseko errepidearekin topo egingo dugu; toki horretan, herri arkitektu-rarekin eta San Pantaleon parrokiarekin gozatzeko aukera aparta izango dugu .Herria zeharkatu eta Pandoko seinaleak ikusiko ditugu; kilometro bakarra dago eta gogoan izan ezkerraldeko pista aukeratu behar dugula, maldaz behera handia dago eta herrira hel tzen den errepi-deraino joango gara . Pando herrian derrigor bisitatu beharre-koak dira baserriak eta ogia egiteko labeak , eskuinaldean, goiko aldean hain zuzen ere eta eskuinaldean aurkituko dugun San Juan Bautista parroki eliza . Bernalesera itzuliko gara eta errepidea hartuko dugu, ezkerre-rantz desbideratu eta El Bierrerako porlanezko pista hartu arte . Barrenean Lanzas Agudas ikusten dugularik, basetxeraino jaitsiko gara, inguralde hori zeharkatu eta belardien artean beherantz doan pistan zehar jarraituko dugu. Pista hori adarka-tzen denean, errepideraino eta, azken finean, abiapuntura-ino eramango gaituen ezkerrekoa aukeratuko dugu.

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Ruta desde el bosquede Balgerri a PandoBalgerri basoa eta Pandora bitarteko ibilbidea

Ruta desde el bosquede Balgerri a PandoBalgerri basoa eta Pandora bitarteko ibilbidea

Page 7: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Hor

node

pan

Pan

do

Hay

al B

alge

rri

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

1 : 2

5.00

00

500

m10

00 m

Inic

ioH

asie

raFi

nal

Buka

era

Ruta

alte

rnat

iva

Hau

tabi

deko

ibilb

idea

Fuen

teItu

rria

Bosq

ueBa

soa

Inte

rés

arqu

eoló

gico

Inte

res

arke

olog

ikoa

Igle

sia

Eliz

a

Ruta

Ibilb

idea2

Aproximación: Desde Lanzas Agudas (BI-4625)

Características: Recorrido por pueblos y bosques de gran interés artístico y paisajístico.

Duración: 3 h. - 10 km. Acercándonos a Pando, una hora más.

Dificultad: Baja. recorrido cómodo, prácticamente llano y con buen camino.

Posibilidades: Recomendable para bicicleta de montaña. 100% ciclable.

Observaciones: En época de mucha pluviosidad encontraremos mucho barro en algunas zonas.

Hurbilketa: Abiapuntua Lanzas Agudas (BI-4625) izango da.

Ezaugarriak: Arteari eta paisaiari dagokionez, interes handiko ibilbidea herri eta basoetan zehar.

Iraupena: 3 ordu -10 km, inguru baina Pandoraino joan nahi izanez gero, beste ordu bat beharko da.

Zailtasuna: Behe mailakoa. Ibilbidea erosoa da, oso laua eta bide egokia.

Aukerak: Oso gomendagarria mendiko bizikletan egiteko, ibilbide osoa egin daiteke bizikleta gainean.

Oharpenak: Euri asko egiten duen garaietan lokatz asko egongo da toki zehatz batzuetan.

Notas2 El encanto de los bosques de hayaPagadien xarma

Oharrak

Partimos desde Lanzas Agudas, concretamente del barrio El Lugar, junto a la Iglesia Parroquial de Santiago. Tomando la pista ascendente de cemento que va en dirección sur, nos adentramos en el monte. Ésta, ahora de gravilla, nos lleva al regato La Calle-ja donde nos encontraremos con un cruce .Continuamos girando a la izquierda, en dirección N.-N.E; ca-minando sobre el pueblo con vistas a los caseríos de El Bierre, por donde regresaremos. La pista va ascendiendo suavemen-te hasta adentrarse en el Bosque Balgerri (hayedo más gran-de de Bizkaia), cruzado por el río Balgerri y emplazado en la ladera norte del monte que le da nombre (1104 m). El haya es la especie predominante; acompañada de robles, alisos, fresnos, tejos y acebos.Iremos cruzando los diferentes arroyos, para continuar por la misma pista que ahora es de tierra. Atravesado el río Baula-ya dejamos atrás el frondoso bosque para continuar por la ladera del monte El Bierre que reconoceremos por estar pe-lado y calvo .Metros más adelante una valla cierra la pista junto a un sen-dero que nace a la derecha, podemos tomar ambos caminos pues discurren paralelos y mueren en el mismo punto. Las vistas se abren de nuevo con Peña Ranero, El Mazo y El Moro al N-N.O. y los Montes de Ordunte al S.-S.O.; El Armañón con El Encinar de Sopeña y la Virgen del Suceso al N.-N.E, dejando la granja abajo a nuestra izquierda.Llegados a un cruce tomamos el camino de la izquierda que primero vallado y luego amurallado nos conduce a la carre-tera de Bernales, donde podemos ver una interesantemuestra de arquitectura popular y la Parroquia de SanPanta león . Cruzando el pueblo encontraremos las indicaciones de Pando al que podemos acercarnos recorriendo algo más de un Km. Para ello tomaremos la pista de la izquierda, descendiendo en fuerte pendiente hasta la carretera que llega al pueblo . Una vez en éste interesa especialmente visitar sus caseríos y los hornos de pan , a la derecha en la parte alta; así como la Iglesia Parroquial de San Juan Bautista, a la derecha . Regresamos a Bernales y tomamos la carretera hasta desviar-nos a nuestra izquierda para tomar la pista de cemento direc-ción El Bierre . Con Lanzas Agudas al fondo, descendemos hasta la granja para cruzarla y continuar por la pista que desciende entre prados. Cuando esta se bifurca seguimos por la izquierda desembocando en la carretera que nos lleva a nuestro punto de partida.

Esandako moduan, abiapuntua Lanzas Agudas izango da, zehatz esateko El Lugar auzoa, Santiago parroki elizaren ondoan. Hegoalderantz eta gorantz doan porlanezko pista hartu eta mendian sartuko gara. Hartxintxarrezko pistak La Calleja erreka-txora eramango gaitu eta han bidegurutze batekin topo egingo dugu .Ezkerreruntz bira egingo dugu ipar-ipar-ekialderantz eta El Bierre basetxea begi bistan dugula, herria zeharkatuko dugu,itzuliko garen tokitik hain zuzen ere. Pistan zehar jarraituz, altuera irabazi eta erreserba naturala den Balgerri Basoan sartuko gara; erreserba zoragarri hau Balgerri ibaiak zeharkatzen du eta Balgerri mendiaren (1104 m) iparraldeko mendi-lepoan kokaturik dago. Pagoak dira nagusi baina tartean haritzak, hal tzak, lizarrak, zumeak eta beste espezie batzuetako arbolak ere badaude.Errekatxo batzuk zeharkatu eta lurrezko pistatik joango gara. Baulaya ibaia zeharkatu ondoren, atzean geldituko zaigu baso hosto tsua eta El Bierre mendi-lepotik jarraituko dugu; oso erraz ezagu tzen da mendi hau, izan ere, mendi tipila da . Metro batzuk aurrerago hesi batek pistaren amaiera iragarriko digu eskuinalderantz doan bidezidor baten ondoan; bietatik edozein hartu genezake, kontuan hartuz, parez pare doazela eta toki berean bukatzen direla. Bista edo ikuspegia ederra da: Peña Ranero, El Mazo eta El Moro ipar-ipar-ekialderantz; Ordunteko Mendiak hego-hego-mendebalderantz; El Armañon, El Encinar de Sopeña eta La Virgen del Suceso ipar-ipar-ekialderantz; azkenik, basetxea, behealdean gure ezkerraldean ikusiko dugu.Bidegurutzera heltzen garenean, ezkerreko bidea hartuko dugu, lehenengo hesiz josita ageri den bidea eta, geroago, inguruan harresiak dituena; bide horretan aurrera egin eta Bernaleseko errepidearekin topo egingo dugu; toki horretan, herri arkitektu-rarekin eta San Pantaleon parrokiarekin gozatzeko aukera aparta izango dugu .Herria zeharkatu eta Pandoko seinaleak ikusiko ditugu; kilometro bakarra dago eta gogoan izan ezkerraldeko pista aukeratu behar dugula, maldaz behera handia dago eta herrira hel tzen den errepi-deraino joango gara . Pando herrian derrigor bisitatu beharre-koak dira baserriak eta ogia egiteko labeak , eskuinaldean, goiko aldean hain zuzen ere eta eskuinaldean aurkituko dugun San Juan Bautista parroki eliza . Bernalesera itzuliko gara eta errepidea hartuko dugu, ezkerre-rantz desbideratu eta El Bierrerako porlanezko pista hartu arte . Barrenean Lanzas Agudas ikusten dugularik, basetxeraino jaitsiko gara, inguralde hori zeharkatu eta belardien artean beherantz doan pistan zehar jarraituko dugu. Pista hori adarka-tzen denean, errepideraino eta, azken finean, abiapuntura-ino eramango gaituen ezkerrekoa aukeratuko dugu.

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Ruta desde el bosquede Balgerri a PandoBalgerri basoa eta Pandora bitarteko ibilbidea

Ruta desde el bosquede Balgerri a PandoBalgerri basoa eta Pandora bitarteko ibilbidea

Page 8: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Mirador del Mirón

Collado Valseca

Castropie

Peña Ranero737

Surbias646

Ranero

Cueva dePozalagua Cueva de

Santa Isabel

Cueva deVenta Laperra

Torca del Carlista

InicioHasieraFinalBukaera

CuevaKoba

1 : 25.0000 500 m 1000 m

IglesiaEliza

MiradorBegiratokia

CimaGailurra

FuenteIturriaLugar de interés naturalInteres gune naturalaRuta sin continuaciónJarraipenik gabeko gunea

DolmenTrikuharria

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Ruta

Ibilbidea3

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Partimos de Ranero, junto a la Iglesia Parroquial de San Cipriano, tomando la pista de cemento que nace a la derecha (N.E.) donde comienza la carretera que condu-ce a las cuevas. La pista abandona el pueblo para ha-cerse de gravilla y luego de tierra, ascendiendo entre prados, bosques y montes pelados hasta lo alto de la cresta montañosa. Mientras subimos podemos ver a la derecha La Virgen del Buen Suceso y los Montes de Ordunte al S.-S.O. Cru-zamos una verja que cierra el camino junto a una valla que tampoco consideramos . Continuamos recto, por lo que ahora es un sendero, hasta El Cueto. El recorrido se dirige al O. para lo cual nos adentramos al pequeño collado, que descendiendo por la otra vertiente nos lleva al sendero con marcas de GR paralelo a la alam-brada. A nuestra derecha dejamos el pico Surbias (646 m) y los dólmenes que allí se encuentran. Este sendero se desdibuja cuando asciende nuevamente al alto Cas-tropie o Mazarredonda, coronado por tres hitos .Desde este punto tomaremos dirección O. hacia el Co-llado Valseca (con vistas a la bahía de Santoña al norte), siendo éste el punto más desdibujado del recorrido. Seguiremos las marcas de GR entre las zonas rocosas y los pequeños senderos que las conectan. Llegamos a dicho collado, encontrando el poste indicativo de las distintas direcciones . Desde este punto tomamos el camino de Peña Ranero, indicado con marcas de GR, alcanzando cima (737 m) y buzón tras 20 m de camino (se llega por la cara S.E., que mira a Karrantza; giramos al O. al llegar a la primera crestería y finalmente ascen-demos por la cara N.O.). Desde este punto podemos acercarnos a la Torca del Carlista, siendo esta una sima en dirección N.E. con una de las mayores salas del mundo . También es intere-sante visitar el Mirador del Mirón, estando situado al borde del abismo entre El Mazo y Peña Ranero, al que llegaremos descendiendo por el mismo sendero para tomar otro en dirección O. hacia un pequeño valle de unos 200 m dentro del macizo de Peña Ranero . Re-gresamos de nuevo al Collado Valseca para descender hacia la cueva de Pozalagua de gran interés por sus estalactitas excéntricas y una longitud de 125 m. El sen-dero que ahora tomamos muere justo junto a la entra-da de la cueva , desde este punto nos acercamos hasta el aparcamiento para continuar por la carretera que nos lleva a Ranero.

Abiapuntua Ranero izango da, San Cipriano parroki elizaren ondoan hain zuzen ere; eskuinaldean hasi eta ipar ekialde-rako norabidean, porlanezko pista hartuko dugu kobazuloe-tara eramango gaituen errepidea hasten den tokian. Pista hori har txintxarrezkoa izango da hasieran eta lurrezkoa ge-roago eta belardi, baso eta mendi tipilduen artean mendi tontorreraino doa. Igotzen ari garen bitartean, eskuinaldean Virgen del Buen Su-ceso Amabirjina eta Ordunteko mendiak ikus daitezke hego-hego-mendebalderantz. Hesi baten ondoan, bidearen amaiera iragartzen duen burdin sare bat zeharkatu eta zuzen ja-rraituko dugu bidezidorretik El Cuetoraino. Ondoren, mende-balderantz joko dugu eta, hortaz, lepo txikian sartu eta beste isurialdetik behera eginez, GR markak dituen eta alanbradaren parez pare doan bidezidorrera helduko gara; eskuinaldean geldituko zaizkigu Surbias (646 m) mendiaren gailurra eta ber-tan dauden dolmenak. Bidezidor hori zirriborratu egiten da berriro gainaldean hiru mugarri dituen Castropie edo Ma-zarredonda tontorrera igotzen dugunean.Puntu horretatik, mendebaldera joko dugu Valsecako Lepo-runtz (iparraldera Santonako Badiaren ikuspegia izango dugu) eta hori izango da ibilbide osoko gunerik zirriborratuena. GR ibilbidearen markak jarraituko ditugu inguralde harkaiztsuetan eta lotura egiten duten bidezidor txikietan zehar. Aipatutako lepora heltzen garenean, zenbait norabide adierazten dituen zutoin edo paldoarekin topo egingo dugu . GR markekin seinaleztatutako Peña Ranerorako bidea hartu behar da eta 20 minutu geroago tontorrera eta buzoira helduko gara (737 m); hego-ekialdeko isurialdetik, hots, Karrantzara bidean dagoen isurialdetik egiten da bidea; lehenengo gailurrera hel tzerakoan, mendebalderantz jo behar da eta, azkenik, ipar-mendebaldeko isurialdetik egingo dugu gora. Toki horretatik, Karlistaren Trokara joatea aukera polita izan daiteke; ipar-ekialdera dagoen leize edo troka bat da, mun-duko barne-aretorik handiena duena hain zuzen ere . Ho-rrez gain, El Miron begiratokia bisitatzea ere interesgarria da (El Mazo eta Peña Ranero bitarteko hondalearen ertzean koka-turik dago eta bidezidorrean behera eginez eta gero mende-balderantz, Peña Ranero mendigunearen barnean dagoen 200 metro inguruko haran txiki baterantz beste bidezidor bat har-tuz helduko gara . Ondoren, Valseca Lepora itzuli eta Poza-laguako Kobazulora jaitsiko gara; oso interesgarriak dira 125 metroko kobazulo horretan ikus daitezkeen zentrobanako estalaktitak. Orain hartuko dugun bidezidorra kobazuloaren sarreran bukatzen da eta hortik aparkalekura joko dugu; azkenik, Raneroraino doan errepidetik joango gara.

Aproximación: Desde Ranero (BI-4679)

Características: Recorrido de gran interés espeleológico.

Duración: 3 h 30’ - 7,5 km. Dificultad: Baja. El recorrido

discurre combinando amplias pistas con senderos entre zonas rocosas.

Posibilidades: Se recomienda solamente para senderismo dado las numerosas zonas rocosas y senderos.

Observaciones: Tendremos cuidado en caso de acercarnos a la Torca del Carlista.

Horario de la Cueva de Pozalagua: Invierno, 11 h. a 17 h. (lunes cerrado). Verano, 11 h. a 19 h.

Hurbilketa: Ranerotik(BI-4679).

Ezaugarriak: Espeleologiaren aldetik, ibilbide interesgarria.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 7,5 km.

Zailtasuna: Txikia. Ibilbidean pista zabalak eta bidezidorrak erabiliko ditugu inguralde harkaiztsuan.

Aukerak: Bidezidorretan zehar ibiltzea gomendatzen da, izan ere, inguralde harkaiztsua da.

Oharpenak: Karlistaren Trokara joanez gero, kontu handiz ibiliko gara. Kobazuloen ordutegia: Neguan: goizeko 11etatik arratsaldeko 17etara (astelehenetan itxita). Udan: goizeko 11etatik arratsaldeko 19etara.

Notas

Oharrak

3Un paseo único por las cuevasKobeetatik ibilaldi paregabea

Ruta por el parque natural de ArmañónArmañongo parkenaturaleko ibilbidea

Ruta por el parque natural de ArmañónArmañongo parkenaturaleko ibilbidea

Page 9: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Mirador del Mirón

Collado Valseca

Castropie

Peña Ranero737

Surbias646

Ranero

Cueva dePozalagua Cueva de

Santa Isabel

Cueva deVenta Laperra

Torca del Carlista

InicioHasieraFinalBukaera

CuevaKoba

1 : 25.0000 500 m 1000 m

IglesiaEliza

MiradorBegiratokia

CimaGailurra

FuenteIturriaLugar de interés naturalInteres gune naturalaRuta sin continuaciónJarraipenik gabeko gunea

DolmenTrikuharria

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Ruta

Ibilbidea3

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Partimos de Ranero, junto a la Iglesia Parroquial de San Cipriano, tomando la pista de cemento que nace a la derecha (N.E.) donde comienza la carretera que condu-ce a las cuevas. La pista abandona el pueblo para ha-cerse de gravilla y luego de tierra, ascendiendo entre prados, bosques y montes pelados hasta lo alto de la cresta montañosa. Mientras subimos podemos ver a la derecha La Virgen del Buen Suceso y los Montes de Ordunte al S.-S.O. Cru-zamos una verja que cierra el camino junto a una valla que tampoco consideramos . Continuamos recto, por lo que ahora es un sendero, hasta El Cueto. El recorrido se dirige al O. para lo cual nos adentramos al pequeño collado, que descendiendo por la otra vertiente nos lleva al sendero con marcas de GR paralelo a la alam-brada. A nuestra derecha dejamos el pico Surbias (646 m) y los dólmenes que allí se encuentran. Este sendero se desdibuja cuando asciende nuevamente al alto Cas-tropie o Mazarredonda, coronado por tres hitos .Desde este punto tomaremos dirección O. hacia el Co-llado Valseca (con vistas a la bahía de Santoña al norte), siendo éste el punto más desdibujado del recorrido. Seguiremos las marcas de GR entre las zonas rocosas y los pequeños senderos que las conectan. Llegamos a dicho collado, encontrando el poste indicativo de las distintas direcciones . Desde este punto tomamos el camino de Peña Ranero, indicado con marcas de GR, alcanzando cima (737 m) y buzón tras 20 m de camino (se llega por la cara S.E., que mira a Karrantza; giramos al O. al llegar a la primera crestería y finalmente ascen-demos por la cara N.O.). Desde este punto podemos acercarnos a la Torca del Carlista, siendo esta una sima en dirección N.E. con una de las mayores salas del mundo . También es intere-sante visitar el Mirador del Mirón, estando situado al borde del abismo entre El Mazo y Peña Ranero, al que llegaremos descendiendo por el mismo sendero para tomar otro en dirección O. hacia un pequeño valle de unos 200 m dentro del macizo de Peña Ranero . Re-gresamos de nuevo al Collado Valseca para descender hacia la cueva de Pozalagua de gran interés por sus estalactitas excéntricas y una longitud de 125 m. El sen-dero que ahora tomamos muere justo junto a la entra-da de la cueva , desde este punto nos acercamos hasta el aparcamiento para continuar por la carretera que nos lleva a Ranero.

Abiapuntua Ranero izango da, San Cipriano parroki elizaren ondoan hain zuzen ere; eskuinaldean hasi eta ipar ekialde-rako norabidean, porlanezko pista hartuko dugu kobazuloe-tara eramango gaituen errepidea hasten den tokian. Pista hori har txintxarrezkoa izango da hasieran eta lurrezkoa ge-roago eta belardi, baso eta mendi tipilduen artean mendi tontorreraino doa. Igotzen ari garen bitartean, eskuinaldean Virgen del Buen Su-ceso Amabirjina eta Ordunteko mendiak ikus daitezke hego-hego-mendebalderantz. Hesi baten ondoan, bidearen amaiera iragartzen duen burdin sare bat zeharkatu eta zuzen ja-rraituko dugu bidezidorretik El Cuetoraino. Ondoren, mende-balderantz joko dugu eta, hortaz, lepo txikian sartu eta beste isurialdetik behera eginez, GR markak dituen eta alanbradaren parez pare doan bidezidorrera helduko gara; eskuinaldean geldituko zaizkigu Surbias (646 m) mendiaren gailurra eta ber-tan dauden dolmenak. Bidezidor hori zirriborratu egiten da berriro gainaldean hiru mugarri dituen Castropie edo Ma-zarredonda tontorrera igotzen dugunean.Puntu horretatik, mendebaldera joko dugu Valsecako Lepo-runtz (iparraldera Santonako Badiaren ikuspegia izango dugu) eta hori izango da ibilbide osoko gunerik zirriborratuena. GR ibilbidearen markak jarraituko ditugu inguralde harkaiztsuetan eta lotura egiten duten bidezidor txikietan zehar. Aipatutako lepora heltzen garenean, zenbait norabide adierazten dituen zutoin edo paldoarekin topo egingo dugu . GR markekin seinaleztatutako Peña Ranerorako bidea hartu behar da eta 20 minutu geroago tontorrera eta buzoira helduko gara (737 m); hego-ekialdeko isurialdetik, hots, Karrantzara bidean dagoen isurialdetik egiten da bidea; lehenengo gailurrera hel tzerakoan, mendebalderantz jo behar da eta, azkenik, ipar-mendebaldeko isurialdetik egingo dugu gora. Toki horretatik, Karlistaren Trokara joatea aukera polita izan daiteke; ipar-ekialdera dagoen leize edo troka bat da, mun-duko barne-aretorik handiena duena hain zuzen ere . Ho-rrez gain, El Miron begiratokia bisitatzea ere interesgarria da (El Mazo eta Peña Ranero bitarteko hondalearen ertzean koka-turik dago eta bidezidorrean behera eginez eta gero mende-balderantz, Peña Ranero mendigunearen barnean dagoen 200 metro inguruko haran txiki baterantz beste bidezidor bat har-tuz helduko gara . Ondoren, Valseca Lepora itzuli eta Poza-laguako Kobazulora jaitsiko gara; oso interesgarriak dira 125 metroko kobazulo horretan ikus daitezkeen zentrobanako estalaktitak. Orain hartuko dugun bidezidorra kobazuloaren sarreran bukatzen da eta hortik aparkalekura joko dugu; azkenik, Raneroraino doan errepidetik joango gara.

Aproximación: Desde Ranero (BI-4679)

Características: Recorrido de gran interés espeleológico.

Duración: 3 h 30’ - 7,5 km. Dificultad: Baja. El recorrido

discurre combinando amplias pistas con senderos entre zonas rocosas.

Posibilidades: Se recomienda solamente para senderismo dado las numerosas zonas rocosas y senderos.

Observaciones: Tendremos cuidado en caso de acercarnos a la Torca del Carlista.

Horario de la Cueva de Pozalagua: Invierno, 11 h. a 17 h. (lunes cerrado). Verano, 11 h. a 19 h.

Hurbilketa: Ranerotik(BI-4679).

Ezaugarriak: Espeleologiaren aldetik, ibilbide interesgarria.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 7,5 km.

Zailtasuna: Txikia. Ibilbidean pista zabalak eta bidezidorrak erabiliko ditugu inguralde harkaiztsuan.

Aukerak: Bidezidorretan zehar ibiltzea gomendatzen da, izan ere, inguralde harkaiztsua da.

Oharpenak: Karlistaren Trokara joanez gero, kontu handiz ibiliko gara. Kobazuloen ordutegia: Neguan: goizeko 11etatik arratsaldeko 17etara (astelehenetan itxita). Udan: goizeko 11etatik arratsaldeko 19etara.

Notas

Oharrak

3Un paseo único por las cuevasKobeetatik ibilaldi paregabea

Ruta por el parque natural de ArmañónArmañongo parkenaturaleko ibilbidea

Ruta por el parque natural de ArmañónArmañongo parkenaturaleko ibilbidea

Page 10: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

El Moro776

El Mazo829

Ventanade Relux

DolmenLa Calera

DolmenEl Mazo

DolmenEl Fuerte

Alto de Ubal

InicioHasieraFinalBukaera

1 : 25.0000 500 m 1000 m

DolmenTrikuharria

Ruta sin continuaciónJarraipenik gabeko gunea

CimaGailurra

Ruta alternativaHautabideko ibilbidea

Lugar de interés naturalInteres naturaleko tokia

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Ruta

Ibilbidea4

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

En el Alto Ubal (640 m) tomamos la carretera-pista que en di-rección N. conduce a El Mazo. Veremos un cruce a mano derecha que no tomaremos. En el próximo haremos lo mismo salvo que queramos ascender directamente a El Mazo .Continuamos por la pista de tierra y gravilla junto a un establo de cubierta arqueada, desde aquí ya vemos El Moro. En el tercer cruce continuaremos recto en dirección al establo cercado que veremos al fondo. Cruzamos la valla y seguimos las marcas rojas y blancas indicativas de la GR123 .Una vez en la campa continuamos en dirección O. hacia una hondonada, siguiendo un sendero ascendente hasta el cami-no de piedra en zig-zag de El Moro, que también tomaremos. Unas curvas más arriba encontraremos un indicador de las distintas direcciones. Ascendemos al pequeño collado de El Moro para alcanzar su cima (776 m) y buzón, trepando a la punta de la izquierda. Desde este punto divisamos Ramales y Guardamino al N., al N.E. El Mazo, al S.E. la Cordillera de Or-dunte, al S. El Zalama.Descendemos hasta el indicador para tomar el sendero di-rección a El Mazo (GR123), continuando por la ladera atentos a las marcas que nos conducen hasta la vaguada entre El Moro y El Mazo. En este punto nuestra dirección cambia, siendo ahora E. y ascendente . Seguimos las marcas que nos llevan hasta la cima (829 m) y buzón de El Mazo. El sendero se desdibuja entre zonas rocosas pero la continuidad de las marcas evitarán nuestra pérdida.Llegados a este punto resulta interesante acercarnos hasta la Ventana de Relux. Sin embargo podemos descender directamen-te en dirección a las antenas de TV, para una vez allí tomar la pista habilitada para su mantenimiento . Para llegar a la Ventana de Relux la mejor opción es descender paralelos a las vallas para el ganado, que delimitan las campas del monte. Donde éstas forman un ángulo pronunciado , tomamos di-rección N.-N.O. por un sendero cada vez más marcado. Allí don-de terminan las rocas encontraremos la Ventana de Relux (fruto de la erosión), desde donde se aprecian: al norte la bahía de Santoña y el mar; a nuestra derecha las Peñas de Ranero y la Cordillera de Castro-Alen. Volvemos sobre nuestros pasos hasta las campas. Saltamos la valla para tomar el sendero y pista que cruza las campas hasta la granja . Atravesada ésta, estamos en la pista de cemento que entre otras granjas-establos y varios dólmenes nos lleva de nuevo al Alto Ubal.

Ubal Gailurrean (640 m) iparralderantz El Mazora eramango gaituen errepide-pista hartu behar da. Eskuinaldean, ordea, hartuko ez dugun bidegurutze bat agertuko da; hurrengoan ere gauza bera egingo dugu zuzenean El Mazora igo nahi ez badugu behin tzat .Estalki okerra duen abeletxe baten ondotik jarraituko dugu lurrezko eta hartxintxarrezko pistatik eta hortik, jadanik, El Moro ikusiko da. Hirugarren bidegurutzean, zuzen jarraituko dugu barrenean dagoen hesitutako abeletxerantz. Hesia ze-harkatu eta GR123 ibilbidea adierazten duten marka gorriak eta zuriak erabiliko ditugu gidatzat .Landan gaudenean, mendebalderantza jarraituko behar da sakonune baterantz hain zuzen eta, horretarako, geroago har-tuko dugun El Moroko sigi-saga doan harrizko bidearekin topo egin arte goranzko bidezidorrean zehar. Bihurgune batzuk go-rago zenbait norabide adierazten dituen zutoina aurkituko dugu. El Moroko lepo txikiraino igo eta ezkerraldeko puntara joz gero, tontorra eta buzoia hurbil ageriko dira (776 m). Toki horretatik Ramales eta Guardamino ikusiko ditugu iparralderan-tza; El Mazo ipar-ekialderantz; Ordunteko mendikatea hego-ekialderantz eta Zalama, ordea, hegoalderantz.Bide-seinaleraino jaitsi eta El Mazorako bidezidorra hartuko dugu (GR123); maldan zehar, markak jarraituko ditugu El Moro eta El Mazo bitarteko ibarreraino. Puntu horretan, aldatu egin-go dugu norabidea, gorantz eta ekialderantz egingo dugu . El Mazo mendiaren gailurrera (829 m) eta buzoira eramango gaituzten markak jarraitu behar dira. Bidezidorra zirriborratu egiten da ingurualde harkaiztsuetan baina markak jarraituz gero, ez gara galduko. Ibilbidearen toki honetan, oso interes-garria da Relux Leihora hurbiltzea; dena den, zuzenean behe-rantz jo genezake telebistako antenak dauden tokiraino eta handik antenen mantenimendurako egindako pista hartuko dugu . Edozelan ere, Relux Leihora heltzeko aukerarik one-na mendiko belardiak mugatzen dituzten ganaduarentzako hesien parez pare jaistea da. Belardiek angelu itxia sortarazten duten tokian , ipar-ipar-mendebalderantza jo behar da gero eta markatuago agertuko den bidezidor batetik. Harriak bukatzen diren tokian Relux leihoa aurkituko dugu (ero-sioaren ondorioa); iparraldean, Santoñako Badia eta itsasoa; gure eskuinaldean, Raneroko Haitzak eta Castro-Aleneko men-dilerroa. Ibilitako bidean atzera egingo dugu ondoren. Hesia gainditu eta abeletxeraino belardiak zeharkatzen dituzten bidezidorra eta pista hartu behar dira . Belardiak igarota porlanezko pista aurkituko dugu eta beste abeletxe eta dolmen batzuen artean Ubal gailurrera helduko gara.

Aproximación: Desde Concha tomamos dirección Lanestosa (BI-3622). Después de Treto, en el Alto Ubal.

Características: Recorrido por la zona más occidental del Valle de Karrantza (límite natural entre Bizkaia y Cantabria). Destacan las numerosas zonas kársticas del entorno.

Duración: 3h 30’ - 10 km. Dificultad: Media. Se

combinan amplias pistas, senderos y alguna zona de trepada sobre roca.

Posibilidades: Recomendable solamente para senderismo dado las numerosas zonas rocosas y senderos.

Observaciones: En época de mucha pluviosidad encontraremos mucho barro en algunas zonas.

Hurbilketa: Conchatik Lanestosarako bidea(BI-3622) hartu behar da. Tretoren ondoren, Ubal Gailurra.

Ezaugarriak: Karrantzako Haranaren alde mendebaldekoenean zeharreko ibilbidea (Bizkaia eta Kantabriaren arteko muga naturala). Azpimarratzekoak dira inguraldeko gune karstiko ugariak.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 10 km.

Zailtasuna: Erdi mailakoa. Ibilbidean pista zabalak eta bidezidorrak erabiliko ditugu baina momentu batzuetan harkaitz gainean ere gora egin beharko dugu.

Aukerak: xenda-zaletasunerako aproposa baina oinez egiteko baino ez da gomendatzen, izan ere, inguralde harkaiztsua da.

Oharrak: euri asko egiten duen garaietan lokatz asko egongo da toki zehatz batzuetan.

Notas

Oharrak

4Asomados a la Ventana de ReluxRelux Leihotik begira

Ruta de El Moroa El MazoEl Morotik El Mazora arteko ibilbidea

Ruta de El Moroa El MazoEl Morotik El Mazora arteko ibilbidea

Page 11: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

El Moro776

El Mazo829

Ventanade Relux

DolmenLa Calera

DolmenEl Mazo

DolmenEl Fuerte

Alto de Ubal

InicioHasieraFinalBukaera

1 : 25.0000 500 m 1000 m

DolmenTrikuharria

Ruta sin continuaciónJarraipenik gabeko gunea

CimaGailurra

Ruta alternativaHautabideko ibilbidea

Lugar de interés naturalInteres naturaleko tokia

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Ruta

Ibilbidea4

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

En el Alto Ubal (640 m) tomamos la carretera-pista que en di-rección N. conduce a El Mazo. Veremos un cruce a mano derecha que no tomaremos. En el próximo haremos lo mismo salvo que queramos ascender directamente a El Mazo .Continuamos por la pista de tierra y gravilla junto a un establo de cubierta arqueada, desde aquí ya vemos El Moro. En el tercer cruce continuaremos recto en dirección al establo cercado que veremos al fondo. Cruzamos la valla y seguimos las marcas rojas y blancas indicativas de la GR123 .Una vez en la campa continuamos en dirección O. hacia una hondonada, siguiendo un sendero ascendente hasta el cami-no de piedra en zig-zag de El Moro, que también tomaremos. Unas curvas más arriba encontraremos un indicador de las distintas direcciones. Ascendemos al pequeño collado de El Moro para alcanzar su cima (776 m) y buzón, trepando a la punta de la izquierda. Desde este punto divisamos Ramales y Guardamino al N., al N.E. El Mazo, al S.E. la Cordillera de Or-dunte, al S. El Zalama.Descendemos hasta el indicador para tomar el sendero di-rección a El Mazo (GR123), continuando por la ladera atentos a las marcas que nos conducen hasta la vaguada entre El Moro y El Mazo. En este punto nuestra dirección cambia, siendo ahora E. y ascendente . Seguimos las marcas que nos llevan hasta la cima (829 m) y buzón de El Mazo. El sendero se desdibuja entre zonas rocosas pero la continuidad de las marcas evitarán nuestra pérdida.Llegados a este punto resulta interesante acercarnos hasta la Ventana de Relux. Sin embargo podemos descender directamen-te en dirección a las antenas de TV, para una vez allí tomar la pista habilitada para su mantenimiento . Para llegar a la Ventana de Relux la mejor opción es descender paralelos a las vallas para el ganado, que delimitan las campas del monte. Donde éstas forman un ángulo pronunciado , tomamos di-rección N.-N.O. por un sendero cada vez más marcado. Allí don-de terminan las rocas encontraremos la Ventana de Relux (fruto de la erosión), desde donde se aprecian: al norte la bahía de Santoña y el mar; a nuestra derecha las Peñas de Ranero y la Cordillera de Castro-Alen. Volvemos sobre nuestros pasos hasta las campas. Saltamos la valla para tomar el sendero y pista que cruza las campas hasta la granja . Atravesada ésta, estamos en la pista de cemento que entre otras granjas-establos y varios dólmenes nos lleva de nuevo al Alto Ubal.

Ubal Gailurrean (640 m) iparralderantz El Mazora eramango gaituen errepide-pista hartu behar da. Eskuinaldean, ordea, hartuko ez dugun bidegurutze bat agertuko da; hurrengoan ere gauza bera egingo dugu zuzenean El Mazora igo nahi ez badugu behin tzat .Estalki okerra duen abeletxe baten ondotik jarraituko dugu lurrezko eta hartxintxarrezko pistatik eta hortik, jadanik, El Moro ikusiko da. Hirugarren bidegurutzean, zuzen jarraituko dugu barrenean dagoen hesitutako abeletxerantz. Hesia ze-harkatu eta GR123 ibilbidea adierazten duten marka gorriak eta zuriak erabiliko ditugu gidatzat .Landan gaudenean, mendebalderantza jarraituko behar da sakonune baterantz hain zuzen eta, horretarako, geroago har-tuko dugun El Moroko sigi-saga doan harrizko bidearekin topo egin arte goranzko bidezidorrean zehar. Bihurgune batzuk go-rago zenbait norabide adierazten dituen zutoina aurkituko dugu. El Moroko lepo txikiraino igo eta ezkerraldeko puntara joz gero, tontorra eta buzoia hurbil ageriko dira (776 m). Toki horretatik Ramales eta Guardamino ikusiko ditugu iparralderan-tza; El Mazo ipar-ekialderantz; Ordunteko mendikatea hego-ekialderantz eta Zalama, ordea, hegoalderantz.Bide-seinaleraino jaitsi eta El Mazorako bidezidorra hartuko dugu (GR123); maldan zehar, markak jarraituko ditugu El Moro eta El Mazo bitarteko ibarreraino. Puntu horretan, aldatu egin-go dugu norabidea, gorantz eta ekialderantz egingo dugu . El Mazo mendiaren gailurrera (829 m) eta buzoira eramango gaituzten markak jarraitu behar dira. Bidezidorra zirriborratu egiten da ingurualde harkaiztsuetan baina markak jarraituz gero, ez gara galduko. Ibilbidearen toki honetan, oso interes-garria da Relux Leihora hurbiltzea; dena den, zuzenean behe-rantz jo genezake telebistako antenak dauden tokiraino eta handik antenen mantenimendurako egindako pista hartuko dugu . Edozelan ere, Relux Leihora heltzeko aukerarik one-na mendiko belardiak mugatzen dituzten ganaduarentzako hesien parez pare jaistea da. Belardiek angelu itxia sortarazten duten tokian , ipar-ipar-mendebalderantza jo behar da gero eta markatuago agertuko den bidezidor batetik. Harriak bukatzen diren tokian Relux leihoa aurkituko dugu (ero-sioaren ondorioa); iparraldean, Santoñako Badia eta itsasoa; gure eskuinaldean, Raneroko Haitzak eta Castro-Aleneko men-dilerroa. Ibilitako bidean atzera egingo dugu ondoren. Hesia gainditu eta abeletxeraino belardiak zeharkatzen dituzten bidezidorra eta pista hartu behar dira . Belardiak igarota porlanezko pista aurkituko dugu eta beste abeletxe eta dolmen batzuen artean Ubal gailurrera helduko gara.

Aproximación: Desde Concha tomamos dirección Lanestosa (BI-3622). Después de Treto, en el Alto Ubal.

Características: Recorrido por la zona más occidental del Valle de Karrantza (límite natural entre Bizkaia y Cantabria). Destacan las numerosas zonas kársticas del entorno.

Duración: 3h 30’ - 10 km. Dificultad: Media. Se

combinan amplias pistas, senderos y alguna zona de trepada sobre roca.

Posibilidades: Recomendable solamente para senderismo dado las numerosas zonas rocosas y senderos.

Observaciones: En época de mucha pluviosidad encontraremos mucho barro en algunas zonas.

Hurbilketa: Conchatik Lanestosarako bidea(BI-3622) hartu behar da. Tretoren ondoren, Ubal Gailurra.

Ezaugarriak: Karrantzako Haranaren alde mendebaldekoenean zeharreko ibilbidea (Bizkaia eta Kantabriaren arteko muga naturala). Azpimarratzekoak dira inguraldeko gune karstiko ugariak.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 10 km.

Zailtasuna: Erdi mailakoa. Ibilbidean pista zabalak eta bidezidorrak erabiliko ditugu baina momentu batzuetan harkaitz gainean ere gora egin beharko dugu.

Aukerak: xenda-zaletasunerako aproposa baina oinez egiteko baino ez da gomendatzen, izan ere, inguralde harkaiztsua da.

Oharrak: euri asko egiten duen garaietan lokatz asko egongo da toki zehatz batzuetan.

Notas

Oharrak

4Asomados a la Ventana de ReluxRelux Leihotik begira

Ruta de El Moroa El MazoEl Morotik El Mazora arteko ibilbidea

Ruta de El Moroa El MazoEl Morotik El Mazora arteko ibilbidea

Page 12: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Colla

do d

ela

s Arr

etur

as

Hay

al d

eLa

Cal

era

Dol

men

Ber

nalt

a

Dol

men

y t

úmul

ode

Cot

obas

ero

Dol

men

La B

oher

iza

Igle

sia

parr

oqui

alSa

nBa

rtol

omé

Robl

edal

de P

resa

Dol

men

La B

erni

a IV

Conj

unto

dol

mén

ico

de M

ijano

s

Dol

men

El M

uro

Inic

ioH

asie

raFi

nal

Buka

era

Ruta

alte

rnat

iva

Hau

tabi

deko

ibilb

ideaBo

sque

Baso

aCu

eva

Koba

Igle

sia

Eliz

aD

olm

enTr

ikuh

arria

Ruta

sin

con

tinua

ción

Jarr

aipe

nik

gabe

ko g

unea

1 : 3

0.00

00

500

m10

00 m

Calz

ada

med

ieva

lEr

di A

roko

gal

tzad

a

Cim

aG

ailu

rra

Ruta

Ibilb

idea5

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Des

crip

ción

de

los

dólm

enes

Dolm

en Be

rnalt

a Com

pues

to po

r dos

dólm

enes

, el p

rimer

o fo

rmad

o por

un tú

mulo

y dolm

en y

el se

gund

o cub

ierto

de

árgom

a a un

os 10

metr

os de

dista

ncia.

Dolm

en La

Bohe

riza.

Form

ado p

or un

dolm

en y

un tú

mulo

de

piedr

as de

11 m

etros

de di

ámetr

o y 1

metro

10 ce

ntím

etros

de

altur

a.Do

lmen

y tú

mulo

de Co

toba

sero

. Dest

aca e

l túm

ulo de

gran

tam

año,

por s

us 20

metr

os de

diám

etro,

adem

ás de

carec

er de

mara

cent

ral.

Dolm

en El

Mur

o: Se

trata

de u

na es

tructu

ra de

9 me

tros d

e diá

metro

y est

á cub

ierto

por l

a cap

a veg

etal q

ue fo

rman

los

pasto

s.Do

lmen

La B

erni

a IV

: For

mad

o po

r dos

dól

men

es y

dos

túmu

los, se

aprec

ia un

a dep

resión

cent

ral en

el tú

mulo

y vari

as

losas

de la

cáma

ra.Co

njunt

o dolm

énico

de M

ijano

s: Com

puest

o por

los d

ólmen

es

La C

abañ

a I, II

, III, I

V; de

staca

el se

gund

o, fo

rmad

o po

r un

círcu

lo de

pied

ras de

10 m

etros

de di

ámetr

o que

albe

rga e

n su

inte

rior u

na cá

mara

recta

ngul

ar a

bas

e de

losa

s clav

adas

ve

rtica

lmen

te y

otra

hor

izont

al so

bre

ésta

s. Un

ani

llo d

e pie

dras

dispu

estas

verti

calm

ente

delim

itan e

l túmu

lo.

Trik

uhar

rien

des

krib

apen

aBe

rnalt

a tri

kuha

rria:

Hau

bi tr

ikuha

rriez

osa

tzen

dut

e, leh

enen

goa t

umulu

bat

ek et

a trik

uhar

ri ba

tek e

ratu

ta, e

ta

bigarr

ena,

10 m

etror

a edo

, otez

estal

ita.

La B

oheri

za tr

ikuha

rria:.

Hon

ek h

arrizk

o tu

mulu

bat d

auka

, ha

maika

metr

o dia

metro

eta m

etro

bat e

ta ha

mar z

entim

e-tro

altu

erako

a.Co

toba

sero

triku

harri

a et

a tu

mulu

a: He

men

20 m

etro

ko

diam

etro

a et

a er

diko

gan

bara

rik e

z due

n tu

mulu

han

dia

gaile

n tze

n da.

El M

uro t

rikuh

arria:

Triku

harri

hau b

edera

tzi m

etrok

o egit

ura

da, la

rreek

irudik

atu du

ten la

ndare

-geru

zaz e

stalita

. La

Ber

nia

IV tr

ikuha

rria:

multz

o ha

u bi

triku

harri

z eta

bi

tumu

luz os

aturik

dago

, eta

tumu

luaren

erdia

n eta

ganb

arako

ha

rlauz

a batu

etan s

akon

une b

at an

tzema

ten da

.M

ijano

s trik

uharr

i mult

zoa:

I, II, I

II eta

IV tri

kuha

rriek

osatz

en

dute.

Hau

en ar

tean L

a Cab

aña I

I triku

harri

a gail

entze

n da,

10

metro

ko di

ametr

o due

n harr

izko z

irkulu

batez

osatu

eta b

ere

barn

ean g

anba

ra an

geluz

uzen

a due

na, E

/M no

rabide

an ja

rrita

da

goen

triku

harri

hau z

utika

ko lo

sa iltz

atuez

eta h

orizo

ntale

an

ganb

araren

berar

en lu

rzoru

beza

la jar

rita d

agoe

n best

e bate

z os

atut

a dag

o; tu

mulua

k buz

tinez

ko lu

rrez e

giniko

erdig

une

bat d

auka

, eta

hor

ren

gain

ean

harri

zko

galg

al ba

t dag

o, ha

laber

tumu

luaren

mug

a zut

ik jar

ritak

o harr

izko e

raztu

nak

ezart

zen d

u.

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Partimos de la iglesia parroquial de San Bartolomé de Al-deacueva en dirección al centro del pueblo. Llegados a un cruce dejamos a nuestra izquierda la cueva, para tomar la carretera-pista de cemento en dirección la Calera del Prado, Arreturas . Poco antes de llegar pasamos junto a El Cue-to La Presa, y atravesando las plantaciones de cipreses lle-gamos al collado, donde encontramos la indicación de Cotobasero . Tomamos esta dirección, ascendemos en zig-zag por la pista de gravilla desde donde podemos ob-servar a nuestra izquierda el hayal de La Calera. Pronto encontramos el dolmen Bernalta, a la derecha, en una loma redondeada abandonando la pista . Continuamos por la pista para encontrar a nuestra izquierda el dolmen La Bo-heriza, situado entre algún ciprés y cerca de un bosque más denso . Retomamos la pista hasta el pie de la colina La Bernalta, adentrándonos en un prado a mano derecha don-de se encuentra el dolmen y túmulo de Cotobasero . Continuamos llaneando por la misma pista que pronto pa-sa a ser de piedra con vistas al extremo N./N.W. del valle. Antes de unas cabañas, a la derecha, nace un camino de tierra ascendente indicado con marcas rojas y blancas de GR . Lo tomamos para acercarnos hasta la cima (823 m) y buzón del monte Cotobasero. De camino a éste tenemos el dolmen El Muro, situado en un prado a nuestra derecha, allí donde el camino se hace llano . Ascendemos a Coto-basero tomando el mismo camino, para subir finalmente por un sendero perpendicular indicado. En las inmediacio-nes de la cima se encuentra el dolmen La Bernia IV . Regresamos al cruce, antes de las cabañas, para continuar en dirección N. Junto a una arqueta de agua, encontramos el conjunto dolménico de Mijanos . La pista desciende hasta encontrarse con una perpendicular de gravilla. En este cruce podemos regresar directamente a Aldeacue-va, hacia la derecha, o acercarnos a Presa y Villanueva de Presa por la izquierda. Podemos descender a Presa por los restos de la calzada medieval. Para ello tomamos un sende-ro a mano derecha metros más adelante del cruce , que tras atravesar un bosque y un prado, continúa por una pis-ta de gravilla.Una vez en Presa retomamos la carretera hasta Villanueva de Presa , para una vez aquí tomar la pista ascendente dirección Aldeacueva . Para regresar a Aldeacueva desde el cruce, tomamos la dirección de la derecha, continuando por la pista principal sobre el robledal de Presa. Llegamos al cruce de las casas de El Pital en Aldeacueva, y por el camino de la izquierda regresamos al punto de partida.

Aldeacuevako San Bartolome elizatik irtengo gara herriaren erdirantz. Bidegurutze batera heltzean haitzuloa ezkerrean utzi eta El Pradoko karobira doan zementuzko errepide-pista hartu behar dugu, Arreturas . Heldu aurretik El Cueto La Presa ondotik pasatuta, nekosta landaretzak ze-harkatuz muinora iritsiko gara, bertan Cotobasero sei-nalea topatuko dugu. Norabide hau hartuta, sigi-saga eginez txin txorrezko pista batetik igoko gara, bertatik ezkerrean La Calerako pagadia ikusteko aukera izango dugu. Handik lasterrera eta pista utzita , eskuinean mui-no borobildu batean, Bernaltako trikuharria izango dugu. Pistatik jarraituz, gure ezkerrean La Boheriza trikuharria aurkituko dugu nekosta batzuen artean eta baso tinkoago baten ondoan Berriro pista hartuta La Bernalta mui-noaren beheko alderaino eskuinean dagoen zelai batean sartuko gara Cotobasero trikuharria eta tumulua ikus-teko. Pista lau horretatik jarraituko dugu, eta berehala haraneko iparralde / ipar-mendebaldea ikusi ahal izango dugu. Eskuinean dauden etxola batzuetara heldu baino lehen, GR marka zuri-gorrien bidez adierazita dagoen bide bat hasten da, bide hau hartuta Cotobasero mendiko tontorrera (823 m.) eta buzoira eramango gaitu. Bide ho-nentan El Muro trikuharria dago, eskuinean dagoen zelai batean, hain zuzen ere bide lau bihurtzen den gunean . Jarraian, Cotobaserora igoko gara bide bera hartuta, eta, azkenik, adierazita dagoen xenda perpendikular batetik igo beharko dugu. Tontorretik gertu La Bernia IV triku-harria dago, E txoletara iritsi aurreko bidegurutzera itzuliko gara, iparraldeko norabidea hartzeko. Bertan, ezkerrean, ur-ku txeta baten ondoan Mijanos trikuharri multzoa dugu , berau La Cabaña Bidegurutze honetan Aldeacue-vara itzul gaitezke zuzen eskuineko bidea hartuta, edo Presa eta Villanueva de Presara hurbildu ezkerretik. Erro-matarren galtzadaren hondarretatik zehar Presara jaisteko aukera dago, horretarako bidegurutzetik metro gutxira eskuinean dagoen bidea hartu behar da . Hemendik, eta baso bat eta zelai bat zeharkatutakoan har txintxarrezko pista batetik abiatuz, Presara helduko gara. Hemen Villa-nueva de Presarako errepidea hartu beharko dugu berriro, eta hemendik Aldeacuevara gorantz doan pista . Bidegu-rutzetik Aldeacuevara i tzultzeko eskuinera jo behar dugu, Presako harizti gainetik doan pista nagusitik. El Pital etxeetako bidegurutzera irits ondoren eta ezkerreko bidea hartuta hasierako puntura helduko gara.

5Descubriendo nuestra historiaGure historia begiztatzen Aproximación: Desde

Concha tomamos dirección Aldeacueva(BI- 4672).

Características: Recorrido por la zona de mayor concentración de monumentos megalíticos de Bizkaia.

Duración: 3h 30’ - 12 km.

Dificultad: Baja. Recorrido cómodo, prácticamente llano y con buen camino.

Posibilidades: Recomendable para bicicleta de montaña. 100% ciclable.

Observaciones: Esta ruta se puede conectar con la nº1. Ruta por las faldas de El Zalama.

Hurbilketa: Conchatik Aldeacuevarako bidea(BI-4672) hartu behar da.

Ezaugarriak: Ibilbide hau egiten da Bizkaian monumentu megalitikorik gehien duen aldetik.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 12 km.

Zailtasuna: Behe mailakoa. Ibilbidea erosoa da, oso laua eta bide egokia.

Aukerak: Mendiko bizikletaz egin daiteke %100ean.

Oharpenak: El Zalamako mendi-hegaletatik 1. zk.ko ibilbidearekin bat egin daiteke.

Notas

Oharrak

Ruta de los dólmenes en la estación de HaizkoHaizko estazioko trikuharrietako ibilbidea

Ruta de los dólmenes en la estación de HaizkoHaizko estazioko trikuharrietako ibilbidea

Page 13: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Colla

do d

ela

s Arr

etur

as

Hay

al d

eLa

Cal

era

Dol

men

Ber

nalt

a

Dol

men

y t

úmul

ode

Cot

obas

ero

Dol

men

La B

oher

iza

Igle

sia

parr

oqui

alSa

nBa

rtol

omé

Robl

edal

de P

resa

Dol

men

La B

erni

a IV

Conj

unto

dol

mén

ico

de M

ijano

s

Dol

men

El M

uro

Inic

ioH

asie

raFi

nal

Buka

era

Ruta

alte

rnat

iva

Hau

tabi

deko

ibilb

ideaBo

sque

Baso

aCu

eva

Koba

Igle

sia

Eliz

aD

olm

enTr

ikuh

arria

Ruta

sin

con

tinua

ción

Jarr

aipe

nik

gabe

ko g

unea

1 : 3

0.00

00

500

m10

00 m

Calz

ada

med

ieva

lEr

di A

roko

gal

tzad

a

Cim

aG

ailu

rra

Ruta

Ibilb

idea5

Inst

ituto

Geo

gráf

ico

Nac

iona

l

Des

crip

ción

de

los

dólm

enes

Dolm

en Be

rnalt

a Com

pues

to po

r dos

dólm

enes

, el p

rimer

o fo

rmad

o por

un tú

mulo

y dolm

en y

el se

gund

o cub

ierto

de

árgom

a a un

os 10

metr

os de

dista

ncia.

Dolm

en La

Bohe

riza.

Form

ado p

or un

dolm

en y

un tú

mulo

de

piedr

as de

11 m

etros

de di

ámetr

o y 1

metro

10 ce

ntím

etros

de

altur

a.Do

lmen

y tú

mulo

de Co

toba

sero

. Dest

aca e

l túm

ulo de

gran

tam

año,

por s

us 20

metr

os de

diám

etro,

adem

ás de

carec

er de

mara

cent

ral.

Dolm

en El

Mur

o: Se

trata

de u

na es

tructu

ra de

9 me

tros d

e diá

metro

y est

á cub

ierto

por l

a cap

a veg

etal q

ue fo

rman

los

pasto

s.Do

lmen

La B

erni

a IV

: For

mad

o po

r dos

dól

men

es y

dos

túmu

los, se

aprec

ia un

a dep

resión

cent

ral en

el tú

mulo

y vari

as

losas

de la

cáma

ra.Co

njunt

o dolm

énico

de M

ijano

s: Com

puest

o por

los d

ólmen

es

La C

abañ

a I, II

, III, I

V; de

staca

el se

gund

o, fo

rmad

o po

r un

círcu

lo de

pied

ras de

10 m

etros

de di

ámetr

o que

albe

rga e

n su

inte

rior u

na cá

mara

recta

ngul

ar a

bas

e de

losa

s clav

adas

ve

rtica

lmen

te y

otra

hor

izont

al so

bre

ésta

s. Un

ani

llo d

e pie

dras

dispu

estas

verti

calm

ente

delim

itan e

l túmu

lo.

Trik

uhar

rien

des

krib

apen

aBe

rnalt

a tri

kuha

rria:

Hau

bi tr

ikuha

rriez

osa

tzen

dut

e, leh

enen

goa t

umulu

bat

ek et

a trik

uhar

ri ba

tek e

ratu

ta, e

ta

bigarr

ena,

10 m

etror

a edo

, otez

estal

ita.

La B

oheri

za tr

ikuha

rria:.

Hon

ek h

arrizk

o tu

mulu

bat d

auka

, ha

maika

metr

o dia

metro

eta m

etro

bat e

ta ha

mar z

entim

e-tro

altu

erako

a.Co

toba

sero

triku

harri

a et

a tu

mulu

a: He

men

20 m

etro

ko

diam

etro

a et

a er

diko

gan

bara

rik e

z due

n tu

mulu

han

dia

gaile

n tze

n da.

El M

uro t

rikuh

arria:

Triku

harri

hau b

edera

tzi m

etrok

o egit

ura

da, la

rreek

irudik

atu du

ten la

ndare

-geru

zaz e

stalita

. La

Ber

nia

IV tr

ikuha

rria:

multz

o ha

u bi

triku

harri

z eta

bi

tumu

luz os

aturik

dago

, eta

tumu

luaren

erdia

n eta

ganb

arako

ha

rlauz

a batu

etan s

akon

une b

at an

tzema

ten da

.M

ijano

s trik

uharr

i mult

zoa:

I, II, I

II eta

IV tri

kuha

rriek

osatz

en

dute.

Hau

en ar

tean L

a Cab

aña I

I triku

harri

a gail

entze

n da,

10

metro

ko di

ametr

o due

n harr

izko z

irkulu

batez

osatu

eta b

ere

barn

ean g

anba

ra an

geluz

uzen

a due

na, E

/M no

rabide

an ja

rrita

da

goen

triku

harri

hau z

utika

ko lo

sa iltz

atuez

eta h

orizo

ntale

an

ganb

araren

berar

en lu

rzoru

beza

la jar

rita d

agoe

n best

e bate

z os

atut

a dag

o; tu

mulua

k buz

tinez

ko lu

rrez e

giniko

erdig

une

bat d

auka

, eta

hor

ren

gain

ean

harri

zko

galg

al ba

t dag

o, ha

laber

tumu

luaren

mug

a zut

ik jar

ritak

o harr

izko e

raztu

nak

ezart

zen d

u.

1

2

4

35

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776 El Mazo

829El Mazo

829

CONCHA

El SucesoHerboso

Aldeacueva

Zalama1335

PresaSan Cipriano

BI 630

Sangrices

Ambasaguas

Matienzo

Biáñez

Paúles

Santecilla

RaneroRiosecoSoscaño

Bernales

Lanzas-Agudas

Pando

Balgerri1104

Burgueno1037

Armañón855

El Moro776

Peña Ranero737

Peña Ranero737

Partimos de la iglesia parroquial de San Bartolomé de Al-deacueva en dirección al centro del pueblo. Llegados a un cruce dejamos a nuestra izquierda la cueva, para tomar la carretera-pista de cemento en dirección la Calera del Prado, Arreturas . Poco antes de llegar pasamos junto a El Cue-to La Presa, y atravesando las plantaciones de cipreses lle-gamos al collado, donde encontramos la indicación de Cotobasero . Tomamos esta dirección, ascendemos en zig-zag por la pista de gravilla desde donde podemos ob-servar a nuestra izquierda el hayal de La Calera. Pronto encontramos el dolmen Bernalta, a la derecha, en una loma redondeada abandonando la pista . Continuamos por la pista para encontrar a nuestra izquierda el dolmen La Bo-heriza, situado entre algún ciprés y cerca de un bosque más denso . Retomamos la pista hasta el pie de la colina La Bernalta, adentrándonos en un prado a mano derecha don-de se encuentra el dolmen y túmulo de Cotobasero . Continuamos llaneando por la misma pista que pronto pa-sa a ser de piedra con vistas al extremo N./N.W. del valle. Antes de unas cabañas, a la derecha, nace un camino de tierra ascendente indicado con marcas rojas y blancas de GR . Lo tomamos para acercarnos hasta la cima (823 m) y buzón del monte Cotobasero. De camino a éste tenemos el dolmen El Muro, situado en un prado a nuestra derecha, allí donde el camino se hace llano . Ascendemos a Coto-basero tomando el mismo camino, para subir finalmente por un sendero perpendicular indicado. En las inmediacio-nes de la cima se encuentra el dolmen La Bernia IV . Regresamos al cruce, antes de las cabañas, para continuar en dirección N. Junto a una arqueta de agua, encontramos el conjunto dolménico de Mijanos . La pista desciende hasta encontrarse con una perpendicular de gravilla. En este cruce podemos regresar directamente a Aldeacue-va, hacia la derecha, o acercarnos a Presa y Villanueva de Presa por la izquierda. Podemos descender a Presa por los restos de la calzada medieval. Para ello tomamos un sende-ro a mano derecha metros más adelante del cruce , que tras atravesar un bosque y un prado, continúa por una pis-ta de gravilla.Una vez en Presa retomamos la carretera hasta Villanueva de Presa , para una vez aquí tomar la pista ascendente dirección Aldeacueva . Para regresar a Aldeacueva desde el cruce, tomamos la dirección de la derecha, continuando por la pista principal sobre el robledal de Presa. Llegamos al cruce de las casas de El Pital en Aldeacueva, y por el camino de la izquierda regresamos al punto de partida.

Aldeacuevako San Bartolome elizatik irtengo gara herriaren erdirantz. Bidegurutze batera heltzean haitzuloa ezkerrean utzi eta El Pradoko karobira doan zementuzko errepide-pista hartu behar dugu, Arreturas . Heldu aurretik El Cueto La Presa ondotik pasatuta, nekosta landaretzak ze-harkatuz muinora iritsiko gara, bertan Cotobasero sei-nalea topatuko dugu. Norabide hau hartuta, sigi-saga eginez txin txorrezko pista batetik igoko gara, bertatik ezkerrean La Calerako pagadia ikusteko aukera izango dugu. Handik lasterrera eta pista utzita , eskuinean mui-no borobildu batean, Bernaltako trikuharria izango dugu. Pistatik jarraituz, gure ezkerrean La Boheriza trikuharria aurkituko dugu nekosta batzuen artean eta baso tinkoago baten ondoan Berriro pista hartuta La Bernalta mui-noaren beheko alderaino eskuinean dagoen zelai batean sartuko gara Cotobasero trikuharria eta tumulua ikus-teko. Pista lau horretatik jarraituko dugu, eta berehala haraneko iparralde / ipar-mendebaldea ikusi ahal izango dugu. Eskuinean dauden etxola batzuetara heldu baino lehen, GR marka zuri-gorrien bidez adierazita dagoen bide bat hasten da, bide hau hartuta Cotobasero mendiko tontorrera (823 m.) eta buzoira eramango gaitu. Bide ho-nentan El Muro trikuharria dago, eskuinean dagoen zelai batean, hain zuzen ere bide lau bihurtzen den gunean . Jarraian, Cotobaserora igoko gara bide bera hartuta, eta, azkenik, adierazita dagoen xenda perpendikular batetik igo beharko dugu. Tontorretik gertu La Bernia IV triku-harria dago, E txoletara iritsi aurreko bidegurutzera itzuliko gara, iparraldeko norabidea hartzeko. Bertan, ezkerrean, ur-ku txeta baten ondoan Mijanos trikuharri multzoa dugu , berau La Cabaña Bidegurutze honetan Aldeacue-vara itzul gaitezke zuzen eskuineko bidea hartuta, edo Presa eta Villanueva de Presara hurbildu ezkerretik. Erro-matarren galtzadaren hondarretatik zehar Presara jaisteko aukera dago, horretarako bidegurutzetik metro gutxira eskuinean dagoen bidea hartu behar da . Hemendik, eta baso bat eta zelai bat zeharkatutakoan har txintxarrezko pista batetik abiatuz, Presara helduko gara. Hemen Villa-nueva de Presarako errepidea hartu beharko dugu berriro, eta hemendik Aldeacuevara gorantz doan pista . Bidegu-rutzetik Aldeacuevara i tzultzeko eskuinera jo behar dugu, Presako harizti gainetik doan pista nagusitik. El Pital etxeetako bidegurutzera irits ondoren eta ezkerreko bidea hartuta hasierako puntura helduko gara.

5Descubriendo nuestra historiaGure historia begiztatzen Aproximación: Desde

Concha tomamos dirección Aldeacueva(BI- 4672).

Características: Recorrido por la zona de mayor concentración de monumentos megalíticos de Bizkaia.

Duración: 3h 30’ - 12 km.

Dificultad: Baja. Recorrido cómodo, prácticamente llano y con buen camino.

Posibilidades: Recomendable para bicicleta de montaña. 100% ciclable.

Observaciones: Esta ruta se puede conectar con la nº1. Ruta por las faldas de El Zalama.

Hurbilketa: Conchatik Aldeacuevarako bidea(BI-4672) hartu behar da.

Ezaugarriak: Ibilbide hau egiten da Bizkaian monumentu megalitikorik gehien duen aldetik.

Iraupena: Hiru ordu eta erdi - 12 km.

Zailtasuna: Behe mailakoa. Ibilbidea erosoa da, oso laua eta bide egokia.

Aukerak: Mendiko bizikletaz egin daiteke %100ean.

Oharpenak: El Zalamako mendi-hegaletatik 1. zk.ko ibilbidearekin bat egin daiteke.

Notas

Oharrak

Ruta de los dólmenes en la estación de HaizkoHaizko estazioko trikuharrietako ibilbidea

Ruta de los dólmenes en la estación de HaizkoHaizko estazioko trikuharrietako ibilbidea

Page 14: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

ContactosKontaktuak

Servicios turísticosTurismo-zerbitzuakEnkartur .......................................................................................................................... 946 801 356

Servicios de interés Zerbitzu interesgarriakServicio de Turismo KarrantzaKarrantzako Turismo Zerbitzua ...................................... Ambasaguas ...................... 946 806 928Ayuntamiento Karrantza / Karrantzako Udala .............. Concha ............................... 946 806 012Mancomunidad de EncartacionesEnkarterriko Mankomunitatea ....................................... Aranguren - Zalla .............. 946 671 851Agricultura de Montaña / Mendi Nekazaritza ............... Arcentales .......................... 946 109 590Central de Reservas AgroturismoLanda-Turismo erreserbatze bulego nagusia ................. Euskadi ............................... 902 130 031SOS Deiak - Urgencias ...................................................... Euskadi ............................................. 112Cruz Roja Karrantza / Karrantza Gurutze Gorria ........... Ambasaguas ...................... 946 107 008Bomberos / Suhiltzaileak ................................................. Balmaseda ......................... 946 800 008Ertzaintza / Policía............................................................ Balmaseda ......................... 946 102 478

Transporte GarraioaFEVE - Ferrocarriles / FEVE Trenbideak ........................... Bilbao ................................. 944 232 266Estación Ferrocarril KarrantzaKarrantza Trenbide Geltokia ........................................... Ambasaguas ...................... 946 806 296Bizkaibus .......................................................................... Bilbao ................................. 902 222 265

Visitas turísticas Bisita turistikoakCueva de Pozalagua ......................................................... Ranero ............................... 649 811 673Karpin Abentura .............................................................. Biañez ................................ 946 107 066Museo Iglesia San Andrés ............................................... Biañez ..........696 342 901/ 946 806 928

Alojamiento Ostatua

Alojamiento El Herrero EtxeaHabitaciones en casas particulares/Logelak etxe partikularretan .......................................... Ambasaguas ....................... 946 806 650Agroturismo El Avellano - Urritza .................................. Trespalacio ........................ 678 394 386Agroturismo Fuentemilla ................................................ Matienzo ........................... 946 806 350Agroturismo Gure Naia ................................................... Ahedo ................................ 946 806 687Balneario de Molinar ....................................................... Molinar ............................... 946 806 002Casa Rural Artetxea ......................................................... Biánez ...........946 106 853/ 630 659 404Casa Rural Gailurretan ..................................................... Lanzas Agudas ................... 946 806 667Hotel Alma de Romero .................................................... Ahedo ................................. 946 806 869

Productos típicos Produktu tipikoakCarnicería Lombera .......................................................... Ambasaguas ...................... 946 107 079Panadería Matxako .......................................................... Concha ............................... 946 806 110Productos Cárnicos Karrantza ......................................... Tocornal .............................. 946 806 492Quesería Amalur .............................................................. Bollain ................................ 946 806 384Quesos S.A.T. .................................................................... Ambasaguas ...................... 946 106 911

Dónde comer Non jan Bar El Karpin..................................................................... Biañez ................................ 946 107 066Bar Txutxi Etxea ............................................................... Biañez ................................ 946 806 064Batzoki Karrantza ............................................................ Ambasaguas ...................... 946 106 899Restaurante La Concha-Casa Garras ............................... Concha ............................... 946 806 280Sidreria Charo ................................................................... Las Torcachas ..................... 946 806 177Sidreria El Cartero ............................................................ Molinar .............................. 946 806 674Bar La Parada ................................................................... Ambasaguas ...................... 946 106 930

DIRECCIÓN DEL PROYECTOASMOAREN ZUZENDARITZA· Ayuntamiento de

Karrantza· Basori S.L.

DISEÑODISEINUA· Cryn Creativos S.L. CARTOGRAFÍA Y TEXTOSKARTOGRAFIA ETA IDATZIAK· Aitor Bilbao

FOTOGRAFÍASARGAZKIAK· Aitor Aresti· Cristóbal Burgos· Luisan García· Archivo municipal

Udal-agiritegia

Créditos

Egileak

Queda prohibida la reproducción total

o parcial del contenido de esta

publicación sin autorización previa

Baimenik gabeko argitarapen honen

barregintza osoa edo partziala

debekaturik dago

618 574 465/ 675 711 935

Kar

ran

tza

Kar

ran

tza

Turi

smo

aTu

rism

oa

Ruta

des

de e

l bos

que

Balg

erri

a P

ando

Balg

erri

baso

a et

a Pa

ndor

a Bi

tart

eko

ibilb

idea

Ruta

de

los

dólm

enes

en

la e

stac

ión

de H

aizk

oH

aizk

o es

tazi

oko

trik

uhar

rieta

ko ib

ilbid

eaRu

ta d

e El

Mor

o a

El M

azo

El M

orot

ik E

l Maz

ora

arte

ko ib

ilbid

eaRu

ta p

or e

l par

que

natu

ral P

eñas

de

Rane

roRa

nero

ko H

aitz

ak, p

arke

nat

ural

ean

zeha

rrek

o ib

ilbid

ea

1

2

4

35

CON

CHA

El S

uces

oH

erbo

so

Ald

eacu

eva

Zala

ma

1335

Pres

aSa

n Ci

pria

no

BI 6

30

Sang

rice

s

Am

basa

guas

Mat

ienz

o Biáñ

ez

Paúl

es

Sant

ecill

a

Rane

roRi

osec

oSo

scañ

o

Bern

ales

Lanz

as-A

guda

s

Pand

o

Balg

erri

1104

Burg

ueno

1037

Arm

añón

855

El M

oro

776

El M

azo

829

El M

azo

829

CON

CHA

El S

uces

oH

erbo

so

Ald

eacu

eva

Zala

ma

1335

Pres

aSa

n Ci

pria

no

BI 6

30

Sang

rice

s

Am

basa

guas

Mat

ienz

o Biáñ

ez

Paúl

es

Sant

ecill

a

Rane

roRi

osec

oSo

scañ

o

Bern

ales

Lanz

as-A

guda

s

Pand

o

Balg

erri

1104

Burg

ueno

1037

Arm

añón

855

El M

oro

776

Peña

Ran

ero

737

Peña

Ran

ero

737

Ruta

des

de e

l bos

que

Balg

erri

a P

ando

Balg

erri

baso

a et

a Pa

ndor

a Bi

tart

eko

ibilb

idea

Ruta

de

los

dólm

enes

en

la e

stac

ión

de H

aizk

oH

aizk

o es

tazi

oko

trik

uhar

rieta

ko ib

ilbid

eaRu

ta d

e El

Mor

o a

El M

azo

El M

orot

ik E

l Maz

ora

arte

ko ib

ilbid

eaRu

ta p

or e

l par

que

natu

ral P

eñas

de

Rane

roRa

nero

ko H

aitz

ak, p

arke

nat

ural

ean

zeha

rrek

o ib

ilbid

ea

Ruta

por

las

fald

as d

el Z

alam

aIb

ilbid

eak

Zala

mar

en m

agal

ean

zeha

rRu

ta p

or la

s fa

ldas

del

Zal

ama

Ibilb

idea

k Za

lam

aren

mag

alea

n ze

har

Page 15: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

ContactosKontaktuak

Servicios turísticosTurismo-zerbitzuakEnkartur .......................................................................................................................... 946 801 356

Servicios de interés Zerbitzu interesgarriakServicio de Turismo KarrantzaKarrantzako Turismo Zerbitzua ...................................... Ambasaguas ...................... 946 806 928Ayuntamiento Karrantza / Karrantzako Udala .............. Concha ............................... 946 806 012Mancomunidad de EncartacionesEnkarterriko Mankomunitatea ....................................... Aranguren - Zalla .............. 946 671 851Agricultura de Montaña / Mendi Nekazaritza ............... Arcentales .......................... 946 109 590Central de Reservas AgroturismoLanda-Turismo erreserbatze bulego nagusia ................. Euskadi ............................... 902 130 031SOS Deiak - Urgencias ...................................................... Euskadi ............................................. 112Cruz Roja Karrantza / Karrantza Gurutze Gorria ........... Ambasaguas ...................... 946 107 008Bomberos / Suhiltzaileak ................................................. Balmaseda ......................... 946 800 008Ertzaintza / Policía............................................................ Balmaseda ......................... 946 102 478

Transporte GarraioaFEVE - Ferrocarriles / FEVE Trenbideak ........................... Bilbao ................................. 944 232 266Estación Ferrocarril KarrantzaKarrantza Trenbide Geltokia ........................................... Ambasaguas ...................... 946 806 296Bizkaibus .......................................................................... Bilbao ................................. 902 222 265

Visitas turísticas Bisita turistikoakCueva de Pozalagua ......................................................... Ranero ............................... 649 811 673Karpin Abentura .............................................................. Biañez ................................ 946 107 066Museo Iglesia San Andrés ............................................... Biañez ..........696 342 901/ 946 806 928

Alojamiento Ostatua

Alojamiento El Herrero EtxeaHabitaciones en casas particulares/Logelak etxe partikularretan .......................................... Ambasaguas ....................... 946 806 650Agroturismo El Avellano - Urritza .................................. Trespalacio ........................ 678 394 386Agroturismo Fuentemilla ................................................ Matienzo ........................... 946 806 350Agroturismo Gure Naia ................................................... Ahedo ................................ 946 806 687Balneario de Molinar ....................................................... Molinar ............................... 946 806 002Casa Rural Artetxea ......................................................... Biánez ...........946 106 853/ 630 659 404Casa Rural Gailurretan ..................................................... Lanzas Agudas ................... 946 806 667Hotel Alma de Romero .................................................... Ahedo ................................. 946 806 869

Productos típicos Produktu tipikoakCarnicería Lombera .......................................................... Ambasaguas ...................... 946 107 079Panadería Matxako .......................................................... Concha ............................... 946 806 110Productos Cárnicos Karrantza ......................................... Tocornal .............................. 946 806 492Quesería Amalur .............................................................. Bollain ................................ 946 806 384Quesos S.A.T. .................................................................... Ambasaguas ...................... 946 106 911

Dónde comer Non jan Bar El Karpin..................................................................... Biañez ................................ 946 107 066Bar Txutxi Etxea ............................................................... Biañez ................................ 946 806 064Batzoki Karrantza ............................................................ Ambasaguas ...................... 946 106 899Restaurante La Concha-Casa Garras ............................... Concha ............................... 946 806 280Sidreria Charo ................................................................... Las Torcachas ..................... 946 806 177Sidreria El Cartero ............................................................ Molinar .............................. 946 806 674Bar La Parada ................................................................... Ambasaguas ...................... 946 106 930

DIRECCIÓN DEL PROYECTOASMOAREN ZUZENDARITZA· Ayuntamiento de

Karrantza· Basori S.L.

DISEÑODISEINUA· Cryn Creativos S.L. CARTOGRAFÍA Y TEXTOSKARTOGRAFIA ETA IDATZIAK· Aitor Bilbao

FOTOGRAFÍASARGAZKIAK· Aitor Aresti· Cristóbal Burgos· Luisan García· Archivo municipal

Udal-agiritegia

Créditos

Egileak

Queda prohibida la reproducción total

o parcial del contenido de esta

publicación sin autorización previa

Baimenik gabeko argitarapen honen

barregintza osoa edo partziala

debekaturik dago

618 574 465/ 675 711 935

Kar

ran

tza

Kar

ran

tza

Turi

smo

aTu

rism

oa

2

34

5

Ruta

des

de e

l bos

que

Balg

erri

a P

ando

Balg

erri

baso

a et

a Pa

ndor

a Bi

tart

eko

ibilb

idea

Ruta

de

los

dólm

enes

en

la e

stac

ión

de H

aizk

oH

aizk

o es

tazi

oko

trik

uhar

rieta

ko ib

ilbid

eaRu

ta d

e El

Mor

o a

El M

azo

El M

orot

ik E

l Maz

ora

arte

ko ib

ilbid

eaRu

ta p

or e

l par

que

natu

ral P

eñas

de

Rane

roRa

nero

ko H

aitz

ak, p

arke

nat

ural

ean

zeha

rrek

o ib

ilbid

ea

1

2

4

35

CON

CHA

El S

uces

oH

erbo

so

Ald

eacu

eva

Zala

ma

1335

Pres

aSa

n Ci

pria

no

BI 6

30

Sang

rice

s

Am

basa

guas

Mat

ienz

o Biáñ

ez

Paúl

es

Sant

ecill

a

Rane

roRi

osec

oSo

scañ

o

Bern

ales

Lanz

as-A

guda

s

Pand

o

Balg

erri

1104

Burg

ueno

1037

Arm

añón

855

El M

oro

776

El M

azo

829

El M

azo

829

CON

CHA

El S

uces

oH

erbo

so

Ald

eacu

eva

Zala

ma

1335

Pres

aSa

n Ci

pria

no

BI 6

30

Sang

rice

s

Am

basa

guas

Mat

ienz

o Biáñ

ez

Paúl

es

Sant

ecill

a

Rane

roRi

osec

oSo

scañ

o

Bern

ales

Lanz

as-A

guda

s

Pand

o

Balg

erri

1104

Burg

ueno

1037

Arm

añón

855

El M

oro

776

Peña

Ran

ero

737

Peña

Ran

ero

737

Ruta

des

de e

l bos

que

Balg

erri

a P

ando

Balg

erri

baso

a et

a Pa

ndor

a Bi

tart

eko

ibilb

idea

Ruta

de

los

dólm

enes

en

la e

stac

ión

de H

aizk

oH

aizk

o es

tazi

oko

trik

uhar

rieta

ko ib

ilbid

eaRu

ta d

e El

Mor

o a

El M

azo

El M

orot

ik E

l Maz

ora

arte

ko ib

ilbid

eaRu

ta p

or e

l par

que

natu

ral P

eñas

de

Rane

roRa

nero

ko H

aitz

ak, p

arke

nat

ural

ean

zeha

rrek

o ib

ilbid

ea

1

Ruta

por

las

fald

as d

el Z

alam

aIb

ilbid

eak

Zala

mar

en m

agal

ean

zeha

rRu

ta p

or la

s fa

ldas

del

Zal

ama

Ibilb

idea

k Za

lam

aren

mag

alea

n ze

har

Page 16: Gozatu modurik naturalenean Disfruta de manera natural · niebla, por lo que seremos prudentes en días meteorológi-camente inestables. Sistema de señalización: Al inicio de cada

Este cuaderno está especialmente orientado a personas interesadas en descubrir un paraje de inigualable valor cultural, paisajístico y tra-dicional.En nuestro caminar encontraremos pueblos pintorescos por el bosque de hayas más gran-de de Bizkaia, nos asomaremos a cuevas y si-mas y gozaremos de impresionantes vistas pa-norámicas.El sabor tradicional de Karrantza despierta nuestros sentidos y nos invita a viajar por la historia desde dólmenes ancestrales hasta ca-sas pintorescas de gran valor cultural.Rutas fáciles de recorrer para adentrarte en bosques únicos, conocer cascadas, caminar por valles, e impregnarnos de la esencia tradicio-nal de un pueblo.Sin duda esta es una oportunidad única de conocer el maravilloso Valle de Karrantza.

Koaderno hau balore ezberdinak bai kultu-ralak, paisajistikoak nola tradizionalak eza-gutu nahi duten pertsonentzat orientaturik dago batezbe.Bizkaiko pagadi handien artean tipi-tapa aurrera egin ahala herrixka xelebreak aurki-tuko ditugu non koba, amildegi eta bista panoramiko ederrak ikusi al izango ditugun.Karrantzako ohiturak gure sentimenak es-natzen ditu eta historian zehar bidaiatzera gonbida tzen gaitu aintzinako trikuharrieta-tik balore kultural handia duten etxe xele-breetaraino.Ibilbide errazen zehar baso, urjanzi eta ha-ran harrigarriak aurkituko ditugu eta hauen lagun tzaz herri baten ohiturazko esentzia aurkituko dugu.Dudarik gabe Karrantzako haran liluragarria ezagutzeko aukera ezin hobea da.

946 806 928 • Email: [email protected] • www.karrantza.com

Cry

n C

reat

ivos

Karrantza Haraneko UdalaAyuntamiento del Valle de Karrantza