Guía para diminuír os impactos da carga gandeira no...

Guía para diminuír os impactos da carga gandeira no marco do proxecto LugO2

a través da ecoxestión de residuos agrogandeiros

Índice 1.- GLOSARIO DE TERMOS.....................................................1

2.- INTRODUCIÓN................................................................11

3.- OBXECTIVOS...................................................................13

A. DO PROXECTO.................................................................................13

B. DA GUIA...........................................................................................14

4. CARACTERIZACIÓN DOS DESTINATARIOS ....................17

5. MARCO LEGAL SOBRE A XESTIÓN DE RESIDUOS

AGRARIOS DE GALICIA........................................................19

6. GUÍA DE BOAS PRÁCTICAS AGRARIAS............................23

7. PRODUCIÓN E CARACTERIZACIÓN DOS RESIDUOS

AGROGANDEIROS NA ZONA LUGO2…...……………………....39

A. TIPOS DE RESIDUOS........................................................................39

B. TIPOS DE EFECTOS..........................................................................49

B.1. Efectos sobre o medio.........................................................49

B.2. Efectos sobre os solos.........................................................50

B.3. Efectos sobre as masas de auga.........................................52

B.4. Efectos sobre a atmosfera..................................................54

8. VALORIZACIÓN DOS RESIDUOS AGROGANDEIROS........55

A. COMPOSTAXE..................................................................................64

B. BIOMETANIZACIÓN..........................................................................77

9. OS RESIDUOS GANDEIROS E O CAMBIO CLIMÁTICO.......79 10. CONCLUSIÓNS...............................................................99

ANEXO

PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS NO SECTOR AGROGANDEIRO

1

1. Glosario de termos Actinomiceto: Bacteria que se caracterizan pola súa converxencia con

algunhas formas de fungos.

Achegas: Contribuír, engadir, dar.

Aerobiose: Vida nun ambiente que contén osíxeno.

Animalia: Animal prexudicial para a caza menor.

Antropoxénico: Relativo ou pertencente á acción dos seres humanos.

Aura: ou gallinaza. Esterco ou excremento das aves.

Catiónico: Adxetivo relativo ou pertencente aos catións.

Catión: Ión de carga positiva.

CH4: Metano.

Coxeración: Produción conxunta de electricidade e enerxía calorífica útil.

2

CO2: Dióxido de carbono.

Cu= Cobre. Cunícola: Relativo aos coellos.

DBO (Demanda Biolóxica de Osíxeno):A demanda biolóxica de osíxeno, é un

parámetro que mide a cantidade de materia susceptible de ser consumida ou

oxidada por medios biolóxicos que contén unha mostra líquida, e utilízase para

determinar o seu grao de contaminación.

Dioxina: Composto químico clorado, constituído por carbono, hidróxeno,

osíxeno e cloro altamente tóxico e estable na natureza que se orixina en

procesos de combustión naturais (erupcións volcánicas ou incendios forestais)

e en procesos industriais. As dioxinas fixéronse moi coñecidas nos últimos

anos porque preocupa a súa presenza no ambiente xa que se atopan en moitos

lugares, aínda que en baixas concentracións, e algunhas delas son

extremadamente tóxicas. Xunto coas dioxinas adóitanse atopar furanos que

son uns compostos químicos similares.

3

Dixestor anaerobio: A dixestión anaerobia é o proceso no cal microorganismos descompoñen material biodegradable en ausencia de osíxeno.

DQO (Demanda Química de Osíxeno):A demanda química de osíxeno (DQO) é

un parámetro que mide a cantidade de materia orgánica susceptible de ser

oxidada por medios químicos que hai nunha mostra líquida. Utilízase para

medir o grao de contaminación.

Edáfico: Adxetivo relativo ou pertencente ao solo.

Efluente: Adxetivo que eflúe. Que sae un líquido ou un gas cara ao exterior.

Encamado: Accidente que provoca o xiro ou tombado da planta e diminúe o seu

rendemento.

Entulleira de mina: Refugallo da explotación dunha mina.

Ensilar: Poñer os grans dos cereais, a forraxe ou outro tipo de produto agrícola

que se queira conservar nun silo.

EPI: Equipos de Protección Individual.

Equino: Gando integrado por cabalos, eguas, poldros, asnos, mulas e cebras.

4

Ermo: Adxetivo que é árido, ten escasa vexetación ou as terras sen cultivar.

Estiaxe: Período en que se rexistra o caudal mínimo dun curso fluvial.

Espigado: Que ten ou xa botou espiga.

Eutrofización: Proceso de acumulación de sales minerais e outros nutrientes

nun ecosistema acuático, que comporta un crecemento masivo de algas.

Fenoloxía: Ciencia que estuda a relación entre os factores climáticos e os

ciclos dos seres vivos.

Feo: Herba cortada e seca que se emprega como alimento para o gando.

Fertirrigación:Técnica de aplicación de fertilizantes químicos en disolución

acuosa mediante a auga de rego.

Foxa: lugares de almacenamento de subprodutos coma o esterco e xurros que

deben estar cubertas para evitar a entrada de auga de choiva, tamén deben

estar impermeabilizadas para evitar filtracións roturas ou poros ocultos que

poidan producir fugas con risco de contaminación do solo e acuíferos.

Furano: Composto químicos extremadamente tóxico similar á dioxina.

5

GEI(Gases de Efecto Invernadoiro): Denomínanse gases de efecto invernadoiro

ou gases de invernadoiro aos gases cuxa presenza na atmosfera contribúe

para o efecto invernadoiro. Os máis importantes están presentes na atmosfera

de xeito natural, aínda que a súa concentración pode verse modificada pola

actividade humana, pero tamén entran neste concepto algúns gases artificiais,

produto da industria.

Horizonte edáfico: Os horizontes edáficos son capas aproximadamente

paralelas á superfície do solo, definidas en función de cambios das súas

propiedades e constituíntes.

Húmico: Relativo ou pertencente ao humus.

Humus: Materia orgánica do solo.

Ión: Átomo ou grupo de átomos que teñen unha carga eléctrica debida á perda

(ión positivo ou catión) ou á captura (ión negativo ou anión) de electróns.

Inflorescencia: Disposición das flores sobre as ramas ou a extremidade do talo.

Insumo: Ben empregado na produción doutros bens.

6

Lisier: Líquido espeso, procedente da mestura das dexeccións sólidas e

líquidas (e eventualmente auga) do gando mantido en estabulación, sen achega

de cama.

Lixiviados: Líquidos producidos cando a auga circula e fíltrase a través de

calquera material permeable.

Materiais ligno- celúlosicos: Formado por lignina e celulosa ( p. ex. a madeira)

Macrófitas: Plantas acuáticas. Son plantas adaptadas aos medios moi húmidos

ou acuáticos.

Metanoxénica: As bacterias metanoxénicas constitúen o último eslavón da

cadea de microorganismos encargados de dixerir a materia orgánica e

devolver ao medio os elementos básicos para reiniciar o ciclo.

Microorganismo: Nome xenérico que designa os seres organizados só visibles

ao microscopio.

Microorganismos anaerobios: Os organismos anaerobios ou anaerobios son os

que non utilizan osíxeno (O2) no seu metabolismo

7

Moega: Caixa de madeira con forma de pirámide invertida pola que cae o gran

ata a roda do muíño.

N: Nitróxeno. N2O : Óxido nitroso. Noiro: Inclinación dun muro, dun desmonte ou dun terraplén. Ornamental: Relativo ou pertencente ao ornamento. Ornamento: Acción de adornar ou embelecer. pH: Índice que expresa o grao de acidez ou alcalinidade dunha disolución.

Entre 0 e 7 a disolución é aceda, e de 7 a 14, básica.

Ppm: partes por millón. Presebe: Lugar onde se lle bota a comida aos animais.

Reactividade: Poder ou capacidade de reaccionar.

Reservorio: Organismo que permite a supervivencia ou a multiplicación dun

axente infeccioso no seu interior e a súa transmisión.

Residuo zootécnico: Residuo de animais domésticos e silvestres.

8

Silo: Depósito destinado a gardar produtos, especialmente cereais.

Sirle: Excremento do gando lanar e cabrío.

Sorgo: Cereal para consumo humano e animal, valido para a produción de

forraxes, e para a elaboración de bebidas alcohólicas.

Termofílica:O termo termófilo aplícase a organismos vivos que poden soportar

condicións extremas de temperatura relativamente altas, por encima dos 45ºC,

ou relativamente baixas.

Termófilo: Aplícase aos organismos que viven en zonas cálidas e non toleran

ben o frío.

Terreo hidormorfo: Que se caracteriza por un anegamento temporal ou

permanente.

Tn:Tonelada: Unidade que no sistema métrico equivale a 1.000 kg.

Turba:Combustible fósil formado de residuos vexetais acumulados en sitios

pantanosos, de cor pardo escuro, aspecto terroso e pouco peso, e que ao

arder produce fume denso.

9

UGM: Unidades gandeiras maiores.

Volátil: Que se evapora ou se transforma en gas con facilidade.

Zootecnia: Ciencia da produción e explotación dos animais domésticos.

11

2. Introdución Esta guía entrégase no marco da actuación 3.1 (medidas para diminuír os

impactos da carga Gandeira) do proxecto LugO2 da Deputación Provincial de

Lugo, cofinanciado nun 70% por fondos FEDER da Unión Europea.

A través desta actuación búscase fomentar accións de educación dirixidas a

agricultores e gandeiros para mellorar as súas prácticas agrícolas e conseguir

así unha diminución dos impactos debidos á carga gandeira no medio. O feito é

que a adecuada xestión dos residuos presenta vantaxes obxectivas para a

propia explotación independentemente das vantaxes medioambientais xerais,

tal e como se porá de manifesto ao longo da presente guía.

O proxecto LugO2 é un Proxecto Integral de Rexeración Rural desenvolvido nas

tres Reservas da Biosfera da provincia de Lugo (Terras do Miño, Os Ancares,

Río EO-Os Oscos-Terras de Burón) e a serra do Courel, cuxo obxectivo xeral é o

desenvolvemento endóxeno dos municipios incluídos nos espazos naturais

protexidos da provincia de Lugo a través da posta en valor dos recursos

naturais dispoñibles e a sensibilización medioambiental de habitantes e

visitantes dende unha perspectiva de sostenibilidade, participación cidadá e

innovación.

12

Ese obxectivo xeral concrétase nuns obxectivos específicos, que se detallan a

continuación:

- Desenvolvemento endóxeno dos municipios rurais a través da posta en

valor dos recursos naturais.

- Sensibilización e formación medioambiental de habitantes e visitantes.

- Desenvolvemento dun modelo de turismo rural sustentable.

- Promover a creación de empresas e a xeración de emprego ligadas ao

medio ambiente e os recursos naturais.

- Ofrecer maiores posibilidades profesionais aos xóvenes titulados para

evitar a fuga de coñecemento.

- Favorecer a inclusión social dos colectivos máis desfavorecidos.

- Promover o uso e coñecemento das novas tecnoloxías

13

3. Obxectivos

A.Do proxecto

Tanto nas accións formativas como nas experiencias pilotos fomentarase:

A redución da cantidade de residuos producidos. Levarase a cabo a

través do cambio nas prácticas ou nos procesos de explotación.

A valorización mediante aplicación directa de xurro e esterco como

fertilizante para os cultivos.

A obtención de compost a partires da combinación de residuos

orgánicos, entre eles os xurros.

O máximo aproveitamento do poder fertilizante do xurro. A aplicación

do xurro nas épocas máis adecuadas.

A análise e o coñecemento dos problemas ambientais asociados á

actividade agrogandeira.

A posta en coñecemento do público obxectivo das tecnoloxías máis

axustadas para mitigar o impacto ambiental e colaborar na

consecución dunha actividade agrogandeira sostible.

14

A promoción da aplicación de normativas ambientais actuais,

relacionadas cos residuos, e orientadas á protección do medio

ambiente.

A promoción da necesidade de crear infraestruturas de recollida de

residuos agrícolas.

O fomento da minimización, reutilización e reciclaxe de residuos

agrogandeiros.

15

B. Da guía

Os obxectivos xerais que se pretenden coa difusión desta guía son:

Fomentar a aplicación do Código de Boas Prácticas Agrarias

Promover o máximo aproveitamento dos recursos contidos nos

residuos (nutrientes e enerxía).

Dar a coñecer as mellores técnicas dispoñibles para levar a cabo

unha actividade gandeira respectuosa co medio

Informar sobre as axudas ás que poden acceder os gandeiros de

espazos naturais protexidos que desenvolvan unha actividade

respectuosa co medio.

Promover a aplicación das normativas ambientais actuais,

relacionadas cos residuos, orientadas a protección do medio.

Promover a necesidade de crear infraestruturas de recollida e

tratamento de residuos agrícolas.

Promover medidas de mitigación e adaptación no sector gandeiro ao

Cambio Climático.

17

4. Caracterización dos destinatarios Os destinatarios da acción serán os responsables das explotacións agrícolas e

gandeiras do ámbito de actuación do Proxecto LugO2.

O sector agrario desempeña un importante papel na realidade socioeconómica

de Galicia, ademais de contribuír á conservación da paisaxe e o medio

ambiente.Os agricultores e gandeiros teñen que desempeñar un papel positivo

no mantemento dos espazos naturais e o medio ambiente a través de medidas

específicas de desenvolvemento rural, a parte da rendibilidade das actividades

agrarias. É importante que dispoñan de tódalas ferramentas posibles para

desenvolver as súas actividades encamiñadas cara a conservación do

contorno que os rodea.

Destacar que é a provincia de Lugo unha das provincias galegas que posúe un

maior número de explotacións de gando bovino 17.962 segundo o IGE ,2007. As

zonas que abrangue este proxecto ten rexistradas un total de 11.586

explotacións, dato que supón un 65% do total da provincia. Abórdase, así, a

necesidade de fomentar prácticas agrarias sostibles en espazos naturais

protexidos.

19

5. Marco legal sobre a xestión de residuos agrarios de Galicia.

No presente apartado aparece recollido un resumo da lexislación actual sobre

a xestión de residuos agrarios de Galicia.

Europea:

Regulamento (CE) 1774/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 3

de outubro, polo que se establecen as normas sanitarias aplicables aos

subprodutos animais non destinados ao consumo humano.

Estatal:

Real decreto 1310/1990, do 29 de outubro, sobre utilización de lodos de

depuración no sector agrario. Orde do 26 de outubro de 1993, que

desenvolve o Real decreto 1310/1990, do 29 de outubro, sobre

utilización dos lodos de depuración no sector agrario.

Real decreto 261/1996, do 16 de febreiro, sobre protección das augas

contra a contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes

agrarias.

20

Real Decreto 324/2000, do 3 de marzo, polo que se establecen normas

básicas de ordenación das explotacións porcinas.

Real Decreto-lei 4/2001, do 16 de febreiro, sobre o réxime de

intervención administrativa aplicable á valorización enerxética de

fariñas de orixe animal procedentes da transformación de despoxos e

cadáveres de animais.

Real Decreto 1416/2001, do 14 de decembro, sobre envases de produtos

fitosanitarios.

Real Decreto 1429/2003, do 21 de novembro, polo que se regulan as

condicións de aplicación da normativa comunitaria en materia de

subprodutos de orixe animal non dedicados ao consumo humano.

Galega:

Resolución do 6 de xullo de 2001 pola que se acorda a publicación do

Plan de Xestión de Residuos Agrarios de Galicia

Decreto 43/2004, do 26 de febreiro, polo que se declara servizo público

de titularidade autonómica a recollida, transporte, eliminación e

destrución dos animais mortos nas explotacións gandeiras.

21

Lei 10/2008 do 3 de novembro de residuos: calidade de vida da

cidadanía de Galicia e alcanzar un alto nivel de protección do medio,

dotando aos entes públicos competentes dos mecanismos de

intervención e control necesarios para garantir unha axeitada xestión

dos residuos e, en particular:

a) Previr os riscos para a saúde e o benestar das persoas, sen

provocar incomodidades polo ruído ou os olores.

b) Protexer o medio sen crear riscos para a auga, o solo, a flora e a

fauna.

c) Preservar a paisaxe e, particularmente, os lugares de especial

interese.

d) Reducir a cantidade e nocividade dos residuos xerados en Galicia.

A tal fin, os plans de residuos e as normas de desenvolvemento e

aplicación da presente lei fixarán obxectivos concretos.

22

e) Fomentar a recollida selectiva de residuos e a reutilización de

produtos e materiais usados, a utilización de materiais reciclados e a

súa posta no mercado, así como outras formas de valorización. A tal

fin, as normas de desenvolvemento e aplicación da presente lei

fixarán obxectivos concretos de redución cuantitativa e cualitativa.

23

6. Guía de boas prácticas agrarias

O noso progreso social e económico necesita ser sostible e só poderá selo si se

desenvolve en harmonía cunha conservación axeitada do medio, de maneira

que se cubran as necesidades das xeracións presentes sen comprometer a

satisfacción das necesidades das xeracións futuras. Así pois o

desenvolvemento para ser sostible debe asentarse sobre tres piares sólidos: o

económico, o social e o ambiental.

Algunhas actividades agrícolas, especialmente os sistemas intensivos,

constitúen unha fonte de presión sobre o medio, incluídas a contaminación e

extracción da auga, a degradación do solo e a perda de valores naturais.

As tendencias futuras deben ir encamiñadas en establecer un equilibrio estable

entre a produción agrícola, e o mantemento do medio, permitindo ao mesmo

tempo a busca doutras alternativas que contribúan ao desenvolvemento rural.

24

A estratexia ambiental comunitaria baséase en medidas moi específicas que

compensan aos agricultores por todos os servizos de carácter ambiental

prestados en zonas rurais que vaian máis alá das meras boas prácticas

agropecuarias e das normas obrigatorias da lexislación ambiental. Os Estados

membros están obrigados a desenvolver estas medidas no contexto dos seus

respectivos plans de desenvolvemento rural.

Aquí aparece un resumo do Código galego de boas prácticas agrarias, no que

se recollen aqueles aspectos específicos das principais liñas de produción

agrícola e gandeira que poderían dar orixe á contaminación por nitróxeno e

propóñense unha serie de medidas e prácticas tendentes a reducilo ao mínimo.

Fertilizantes nitroxenados

O aporte de nitróxeno aos cultivos pode facerse mediante aboamentos

químicos ou residuos zootécnicos e a elección depende da forma química en

que o N estea presente e o seu comportamento sobre o terreo e a nutrición

vexetal.

Nunha explotación agrícola o mellor é aportar abono orgánico sempre que se

poida, pois o aporte orgánico axuda a mellora a estrutura do solo ademais de

25

aportar nutrientes aos vexetais. Pero tamén é moi importante elixir ben o tipo

de abono orgánico que se emprega, porque por exemplo, o abono procedente

de aves ten moito nitróxeno, e o purín de porcos ten moitos metais pesados.

Respecto a cando é mellor empregar un tipo de abono químico ou orgánico

depende de moitos factores, un dos factores da elección é a forma química na

que se atope o nitróxeno. O nitróxeno mediante abono mineral pódese aportar

en dúas formas químicas diferentes: a forma nítrica e a forma amoniacal. O

mellor é aportar a forma nítrica, porque está dispoñible máis rapidamente para

as plantas no solo, que a forma amoniacal. Pero, a decisión de aportar unha

forma ou outra tamén depende si ese aporte se fai nun abonado de corrección

ou nun abonado de mantemento de fertilización.

Un abonado de corrección é aquel que se soe realizar na primaveira antes de

realizar as plantacións. Realízase este abonado porque o solo ten deficiencia

nalgún dos elementos esenciais para as plantas. Neste caso é mellor empregar

a forma amoniacal, para que as plantas poidan ir asimilando o nitróxeno pouco

a pouco.

O abonado de mantemento é aquel que se realiza para suplir as necesidades

das plantas mediante o seu proceso produtivo. Polo tanto, o seu aporte

dependerá da época no que o cultivo está presente no solo. Neste caso o

26

nitróxeno é mellor aportalo na forma nítrica, porque así as plantas téñeno

dispoñible no momento que lles fai falta.

Entre as achegas orgánicas destacan:

Esterco bovino.

Esterco fluído de porcino.

Esterco de ovino ou sirle.

Composts, aboamentos orgánicos obtidos tras un proceso de

transformación aerobia, son ideais dispoñendo de materiais ligno-

celulósicos de refugallo para mesturar coas dexeccións.

Lodos de depuradora.

27

Períodos en que é recomendable a aplicación de fertilizantes ás terras

Para evitar a contaminación das augas por nitratos detállanse a continuación

as épocas máis aconsellables para a fertilización en diferentes cultivos,

atendendo ao seu estado fenoloxía e ao tipo de aboamento.

Cereais de outono-inverno

Evitarase no posible, considerando as condicións climáticas coincidentes cos

primeiros estadios destes cultivos, a fertilización nitroxenada na sementeira;

actuándose en testo nos momentos de máxima necesidade, principalmente

durante o afillado(formación das follas), enraizado(fase de formación de

raíces), a fase de diferenciación da inflorescencia(fase de formación das

flores) e o espigado(fase deformación das espigas).

De acordo coa forma de nitróxeno no aboamento:

Nítrico: no enraizado e no espigado.

Amoniacal: no afillado.

Nítrico e amoniacal: no enraizado.

Ureico: no afillado.

28

Ao sementar leguminosas, obtense nitróxeno da atmosfera que estas especies

o achegan posteriormente ao solo, polo que plantar leguminosas con

anterioridade é unha forma de aforrar na achega nitroxenada precoz requirida

pola planta. Hai que ter en conta tamén que unha achega excesiva de nitróxeno

pode ocasionar o encamado.

Millo (sorgo e híbridos de Sudán)

Si se achega lisier deberá ser na fertilización de fondo e deberá ir enterrado.

Na ausencia de lisier pódese empregar a fertilización de fondo equilibrado,

onde o nitróxeno pode estar en forma nitro-amoniacal se a primavera é fría e

amoniacal ou ureico se é quente.

O aporte de nitróxeno en testo, debe facerse cando a planta teña 40-50 cm. de

altura e tradúcese, nun incremento de materia seca no caso de producción de

forraxe.

29

Pradarías cultivadas

Dado que é o destino prioritario dos lisiers convén especificar o seu emprego

nas distintas fases do cultivo.

a) Implantación: como fertilización de fondo pódese utilizar o lisier de vacún en

dose segundo as análises do solo.

b) Aproveitamentos:

b1) Para pastoreo, aproximadamente un mes antes de sacar o gando ao

pasto e sempre despois do arranque da vexetación, engadir lisier

respectando as distancias das canles de augas e tendo en conta as

pendentes, posibles chuvias, etc.. De non dispoñer de lisier ou en

condicións adversas, substituílo por nitróxeno de orixe mineral ou combinar

con ambos os dous tipos de aboamentos.

b2) Para sega e subministración en presebe: o mesmo procedemento. En

ambos os dous casos pódese repetir as doses en tanto sexa de esperar

unha resposta positiva por parte da pradaría.

b3) Para ensilar. Aproximadamente 45-50 días antes da data do ensilado

engadir nitróxeno en calquera das combinacións posibles, pero

preferentemente en forma de lisier vacún ou porcino. De facer un segundo

corte para ensilar engadir nitróxeno, nada máis facer o primeiro ensilado.

30

Normalmente a superficie destinada a este segundo corte é o 50% do

primeiro.

b4) Para aproveitamentos de outono, en función das necesidades de herba,

do adianto da chuvia e da climatoloxía prevista pódese empregar nitróxeno

en tanto sexa de prever unha resposta da pradaría.

b5) Fertilización de mantemento anual. Partindo dunha pradaría equilibrada

en gramíneas e leguminosas a cantidade de lisier total equivalería a unha

carga gandeira aproximada de 2,5 UGM/Ha asumible nas condicións

normais de Galicia.

Pataca

Como norma xeral os estercos, lisiers, auras o gallinaza, etc., que

proporcionan unha boa achega de materia orgánica deberían incorporarse

antes da plantación e enterrados con antelación abondo, é dicir no inverno

anterior.

31

Hortalizas

a) De sementeira ao aire libre: Comprende este grupo as hortalizas tradicionais

por un lado e os novos cultivos de repolo, cebola, xudía, etc. Neste caso os

aboamentos orgánicos deberían ser incorporados con antelación abondo e os

minerais empregados en función da época de cultivo e da climatoloxía

correspondente.

b) Cultivo intensivo, invernadoiros, etc.. Dadas as esixencias destes cultivos

pola velocidade á que se desenvolven requirirá unha planificación e o emprego

de aboamentos específicos para cada caso.

A aplicación de fertilizantes a terreos inclinados e escarpados

En xeral, os solos con pendentes uniformes que non superen o 10% no mesmo

plano son considerados como de suave inclinación; ata o 20%, pendentes

moderadas, e por enriba deste valor sitúase o límite de sistemas agrícolas con

labra permanente, para os que se recomendan actuacións contra a erosión.

Para a distribución de aboamentos non poden definirse límites, pois tanto a

infiltración coma a escorrentía dependen da estrutura do solo, o que á súa vez

é función de:

32

Natureza e sentido da cuberta vexetal.

Forma da parcela e sentido do traballo do solo.

Natureza e tipo de fertilizante.

Clima

A escorrentía non se produce do mesmo xeito, segundo que a pendente sexa

uniforme ou que existan rupturas de pendente.

A aplicación de fertilizantes a terras en terreos hidromorfos, inundados,

xeados ou cubertos de neve

Trátase de evitar as aplicacións de fertilizantes baixo condicións climáticas que

agraven a infiltración ou a escorrentía, tendo en conta especialmente os tipos

de aboamentos e as condicións climáticas. Convén, por outra parte, ser

particularmente vixiante cando o solo está en pendente.

Débense ter en conta unha serie de factores:

Natureza do aboamento: Ver tipo de fertilizantes nitroxenados do apartado

primeiro, do Código de Boas Prácticas Agrarias.

33

Condicións climáticas: Considéranse catro situacións:

a) Solos xeados unicamente en superficie, alternando o xeo e desxeo ao

longo do día. A distribución de aboamentos é posible calquera que sexa a

natureza do fertilizante.

b) Solos completamente xeados. Os estercos, composts e lamas de

depuradora, así como os aboamentos minerais unicamente se deben

distribuír en casos límite.

c) Solos nevados. Desaconséllase a distribución de lisiers, xurros e

aboamentos minerais, en canto aos estercos, composts e lamas atenderase

ao especificado no apartado b).

d) Solos inundados ou encharcados. Desaconséllase todo tipo de

distribución, a planta será incapaz de absorber nitróxeno e ademais non se

poderá usar a maquinaria que normalmente se usa para este tipo de

traballos.

34

Condicións de aplicación de fertilizantes en terras próximas a cursos de auga.

Débense delimitar ben as zonas onde os efluentes zootécnicos e outros

refugallos orgánicos non deben aplicarse ou facelo con precaucións,

dependendo de:

Natureza da beira: topografía, vexetación.

Zonas inundables, como as beiras dos cursos de augas, así como as augas

costeiras sometidas ao réxime de mareas.

A forma do aboamento e a súa distribución.

Existencia de gando pastoreando.

Actuacións específicas:

Para aplicación con canón: Deixar unha franxa sen aboar (de 2 a 10 metros) ou

dirixilo dende o curso de auga cara ao terreo.

Para reducir o risco de contaminar augas subterráneas, os efluentes e

refugallos orgánicos non deben aplicarse a menos de 35-50 m dunha fonte,

pozo ou perforación que subministre auga para o consumo humano ou se vaia

35

usar nos sistemas de muxidura. Nalgúns casos, pódese necesitar unha

distancia maior. É moi aconsellable que as marxes das canles se manteñan con

vexetación.

Fertilización química e orgánica

Débense considerar a dose da aplicación: a súa determinación coidadosa

evitará os excesos de fertilización e os riscos de lavado. Para iso hai que

equilibrar necesidades do cultivo e subministración polo solo e a fertilización.

En casos de desequilibrio este pode vir por:

Sobreestimación do rendemento calculado: convén avaliar ben os

obxectivos do rendemento por parcelas, segundo potencial e historial.

Subestimación de achegas do solo: calcular ben a subministración de N

segundo o clima e antecedentes.

Subestimación de N contido nos efluentes gandeiros: interrelaciónanse

cantidade e valor fertilizante.

Falta de homoxeneidade no fertilizante.

Mala regulación do equipo distribuidor.

36

Xestión do uso da terra

Todo sistema agrícola que deixe o solo nu en inverno constitúe un factor de

risco importante.

Tendo en conta que unha alternativa se basea na situación dos cultivos na

parcela, e a rotación de cultivos nunha sucesión no tempo, a combinación dos

dous factores (tempo e espazo) debería permitir limitar a superficie espida en

inverno.

Recomendacións

Dada a limitación na utilización do nitróxeno procedente de dexeccións

gandeiras e as recomendacións comunitarias no sentido de conseguir unha

maior extensificación e polo tanto unha menor carga gandeira por un lado e por

outro a necesidade de reducir os custos de explotación e fundamentalmente o

da alimentación do gando sería conveniente establecer un equilibrio nas

rotacións de cultivo máis dominantes e que basicamente son as forraxeiras xa

mencionadas, soas ou combinadas con pataca.

37

Establecemento de plans de fertilización acordes coa situación particular de

cada explotación e a consignación en rexistros do uso de fertilizantes

O cálculo da fertilización para o conxunto da explotación non é correcto, sendo

o aconsellable individualizalo por parcelas atendendo ao tipo de chan e cultivo

en cada unha delas.

A elaboración dos plans de fertilización por parcela e levar cadernos para

anotar a aplicación de fertilizantes en cada explotación constitúen medios que

permiten axudar o agricultor a conducir mellor a súa fertilización nitroxenada.

Estas ferramentas deben ser utilizadas de forma que permitan á explotación

agrícola prever e seguir a evolución da súa fertilización nitroxenada

favorecéndose así o bo uso dos aboamentos.

38

Actuacións

É recomendable que todas as explotacións agrícolas establezan plans de para

cada parcela e que leven un libro-rexistro de aplicación de fertilizantes.

Nel estarán especificados a natureza dos cultivos, as datas de aplicación, os

volumes e cantidades utilizados de N de calquera orixe. O rexistro dos

rendementos facilitará a elaboración dos plans de fertilización o

establecemento dos balances do N.

39

7. Produción e caracterización dos

residuos agrogandeiros na zona LugO2

A. Tipos de Residuos

A actividade agraria xera todo tipo de residuos:

De orixe orgánica: excrementos, dexeccións de animais (sólidas ou líquidas),

augas de lavado de leiterías e instalacións, restos vexetais, lixiviados de silos,

animais mortos, etc

De orixe inorgánico: plásticos (de silos ou invernadoiros), envases

zoosanitarios e fitosanitarios, aceites usados, pezas de maquinaria, etc

Para establecer criterios sinxelos de redución ou xestión dos residuos,

clasifícanse a continuación nos grupos máis representativos:

× Residuos de orixe orgánica ou valorizables na propia explotación: aquí

incluiríase o conxunto dos residuos xerados por excrementos ou dexeccións,

tanto sólidas coma líquidas, as augas de lavado de leitarías e instalacións,

40

restos de vexetais que se poidan incorporar ao sistema, etc., é o que se coñece

como xurro que ten un valor como fertilizante que é lóxico aproveitar.

× Outros residuos de orixe orgánica son as lixiviacións de silos, cunha elevada

Demanda Biolóxica de Osíxeno e polo tanto un elevado poder contaminante,

calquera gandeiro puido observar algún terreo no que se verteron por

accidente e en que a vexetación desapareceu por completo, tardando meses e

mesmo anos en recuperala, por iso é moi importante evitar calquera vertedura

destas lixiviacións ao solo, débense canalizar a través de condutos estancos a

foxas de líquidos ou no seu defecto a foxas de xurro que á súa vez deberán ser

estancas, é dicir sen fisuras nin filtracións ao terreo. Non se poden facer silos

directamente sobre o solo, deben estar sobre superficies estancas ou

empregar os materiais plásticos que illan do solo.

× Outro dos residuos incluídos no conxunto dos orgánicos e que merece unha

mención especial son as augas de lavado nas leitarías, por unha parte o leite

presenta unha Demanda Biolóxica de Osíxeno (DBO), mesmo maior que a

lixiviación do silo polo que debe evitarse a incorporación ao medio

directamente, as primeiras augas de lavado son as que poden conter máis

leite, pero en calquera caso estará moi diluída, xeralmente engádense axentes

limpadores ácidos e/ou básicos, que si se incorporan ás foxas de xurro en

41

cantidades importantes, poden variar o pH do xurro e condicionar as reaccións

de fermentación que alí teñen lugar e que contribúen a conseguir un produto

con maior poder fertilizante, por iso recoméndase non as incorporar

directamente ao medio e dirixilas a un tanque ou depósito estanco onde se

poida homoxeneizar, neutralizando as disolucións ácidas e as básicas, antes de

incorporalas a outros procesos.

× Plásticos de ensilado, en principio os plásticos adoitan ser útiles para máis

dunha campaña, pero debido á súa exposición ao sol, a condicións

climatolóxicas adversas e por suposto ao uso, acaban sendo inutilizables, o

gandeiro ten que desprenderse deles, ten un residuo. Os plásticos agrícolas xa

sexan de silo ou de invernadoiro, non se deben incinerar ou verter de forma

incontrolada xa que supón un problema medioambiental; para facilitar aos

agricultores e gandeiros a xestión adecuada, existe un sistema de recollida dos

plásticos agrícolas, estes depositaranse o máis limpos posible e atados, así

como recollidos de maneira que faciliten a súa recollida nos lugares indicados

por cada concello.

Dentro do ámbito de actuación do proxecto LugO2, funciona o sistema de

recollida de plásticos agrícolas nos concellos de Becerreá, Cervantes e Friol.

42

× Residuos sanitarios, envases de medicamentos usados ou caducados: as

cantidades destes residuos son cuantitativamente moito menores, non

obstante teñen moita importancia, porque a composición dos medicamentos é

complexa e entre outros, se encontran antibióticos, vacinas, etc. que

incorporadas ao medio, poden contribuír á resistencia dos microorganismos

para os seus efectos, por iso é importante impedir que cheguen ao medio,

trátase de residuos perigosos que non deben incorporarse ao sistema de

recollida de residuos urbanos.

O ideal é integralos nun sistema específico de recollida para o seu tratamento e

xestión selectiva. En moitas Comunidades incluída Galicia, establecéronse

puntos de recollida (farmacias, clínicas veterinarias, etc.) o gandeiro pode

contribuír a mellorar a saúde da súa cabana, levando os medicamentos non

usados e os seus envases a estes puntos.

× Pezas usadas: se o cambio das pezas o fai un mantedor oficial dos equipos,

xa sexa de muxidura, maquinaria, etc. o gandeiro pode pedirlle que se faga

cargo das pezas usadas, nos talleres teñen sistemas de recollida de residuos

específicos e así incorpóranse ao sistema de xestión.

× Aceites de maquinaria: Todos os equipos da instalación necesitan algún tipo

de mantemento para garantir o seu correcto estado de funcionamento. Os

43

fabricantes dos equipos nos manuais de uso e mantemento dan indicacións

sobre as operacións a realizar, engraxe e limpeza cada certo número de horas

de funcionamento, cambio de determinadas pezas periodicamente, etc. Isto

implica incorporar como insumos os produtos de mantemento, lubricantes,

graxas, aceites, etc.

Como consecuencia a isto, xéranse residuos como aceites usados, pezas

usadas, outros produtos auxiliares, trapos, etc. En moitas ocasións o

mantemento realizase en talleres especializados ou ben cos servizos técnicos

oficiais dos equipos e os profesionais encárganse dos residuos que se poidan

xerar.

No caso de aceites usados para outras labores, estes deben deixarse en

talleres mecánicos, xa que son obxecto de regulamentación específica e dende

alí incorpóranse ao sistema de recollida e tratamento.

× Animais mortos: incorporaranse ao sistema de recollida de animais

mortos,segundo si son:

44

MER: Materiais Específicos de Risco (MER)

Seguro de retirada de animais mortos na explotación gandeira, ten como

finalidade cubrir os gastos de retirada de gando bovino, ovino e caprino morto

nas súas explotacións, independentemente da causa da morte.

MAR: Destrución Animais Mortos Non Bovinos en Galicia

Seguro co cal se cobren os gastos da recollida e destrución dos animais

mortos na explotación. É obrigatorio dispoñer de contedores homologados

para porcino e conxeladores para cunícola e Avícola. Non será necesario para

equino e ovino-caprino con censo inferior a 50 reprodutores e familiares de

porcino destinadas a autoconsumo.seguindo as canles que a administración

teña establecido en cada Comunidade.

× Residuos Asimilables a urbanos: aquí poderíase incluír o resto de residuos

que se xeren como embalaxes, pezas rotas, etc. A xeito de resumo, pódese

dicir que a primeira actuación que se debe facer en canto á xestión dos

residuos é a redución, xa que cantos menos residuos se xeren menos

problemas se presentarán no medio e tamén ao gandeiro e a segunda sería a

xestión especializada, incorporándoos sempre que sexa posible a circuítos de

recollida para a súa xestión pola vía máis adecuada, por exemplo no caso dos

45

plásticos dos silos, a reciclaxe dos plásticos dun gandeiro non é viable, o de

todas as explotacións da Comunidade é moito máis viable, pero iso si, se o

gandeiro non os pon a disposición deste sistema levándoos ao punto de

recollida, nunca serán reciclados.

× Envases de fitosanitarios: Os produtos fitosanitarios son empregados na

agricultura convencional para loitar contra pragas ou enfermidades nos

cultivos. Os envases baleiros de produtos fitosanitarios constitúen un serio

perigo para o medio ambiente se non se xestionan adecuadamente. Estes

envases baleiros son contaminantes e considerados legalmente “residuos

perigosos”.

Os envases baleiros de produtos fitosanitarios constitúen un serio perigo para

o medio ambiente si no se xestionan adecuadamente, pero un 43% dos usuarios

tíraos ao lixo convencional, un 31% deposítao no que consideran contedores

“especiais” que resultan ser en todos os casos os ubicados nas rúas da vila ou

pobo para o reciclado do lixo convencional (contedores de cartón/plástico), o

24% dos usuarios decídense pola queima dos envases baleiros, o 1% dos

mesmos reutilizaos e o 1% restante entérraos.

Está prohibido queimar ou enterrar os envases baleiros e pode ser sancionado

con multas de 3.000 euros ou superiores.

46

Dende fai tempo existe un sistema para recoller e así evitar o

impacto medioambiental dos envases baleiros de produtos

fitosanitarios que se chama SIGFITO, este sistema de

recollida só admite envases baleiros de fitosanitarios

marcados co símbolo de SIGFITO

Os agricultores teñen a obriga de depositar os envases baleiros de

fitosanitarios que contiñan o logo de sigfito en contedores especificamente

destinados a este fin, ditos envases deben estar baleiros, limpos e secos e

depositaranse nos contedores ou papeleiras que están nas tendas ou almacéns

dos distribuidores de produtos fitosanitarios ou nas cooperativas.

Un problema aínda máis grave ocorre cos residuos dos produtos fitosanitarios.

Nas explotacións galegas acumúlanse restos de produtos que non son

empregados porque o agricultor decidiu optar por un sistema de produción

máis respectuoso co medio ambiente como a produción integrada ou a

agricultura biolóxica, tamén por caducidade,... etc.

47

Estes residuos perigosos deben ser transportados e eliminados por unha

empresa xestora autorizada pola Consellería de Medio Ambiente. Isto implica a

realización dunha serie de trámites e o pago do servizo por parte do agricultor.

× Pneumáticos: O cambio na orientación produtiva nalgunhas explotacións

gandeiras está a xerar novos residuos: os pneumáticos fóra de uso.

Está desaparecendo o tradicional sistema de compactado dos silos con

pneumáticos, polo que as explotacións gandeiras se atopan de media con

cerca dun centenar de rodas adquiridas antes da entrada en vigor do sistema

de recollida de pneumáticos fora de uso (NFU), polo que a lei os obriga a

adoptar, por si mesmos, as medidas necesarias para garantir a súa correcta

xestión.

As causas da incorrecta xestión destes residuos (abandono, depósito en

puntos non indicados, soterramento, queima, etc.) poden ser as seguintes:

48

Falta de información sobre o sistema de xestión axeitado.

Falta de sensibilización sobre a problemática ambiental que ocasionan.

Elevado custo de xestión dos pneumáticos para unhas explotacións

gandeiras de carácter familiar.

Os pneumáticos fóra de uso xerados con anterioridade á data de entrada en

vigor do Real decreto 1619/2005, do 30 de decembro, sobre a xestión de

pneumáticos fóra de uso, deberán adoptar, por si mesmos, as medidas

necesarias para garantir a súa correcta xestión.

49

B. Tipos de Efectos

Unha vez coñecidas as actividades que se realizan e os residuos que se xeran,

pódese identificar e predicir as alteracións que se poden producir sobre os

parámetros ambientais con motivo das actividades agrogandeiras.

No marco de ditas actividades, os elementos do medio susceptibles de sufrir

impacto son os seguintes:

B.1. Efectos sobre o medio

Cando o medio recibe o

aporte de calquera corpo

estraño prodúcese un cambio

no seu equilibrio, que volve

restablecerse nun tempo

maior ou menor sempre

cando a achega non sexa o

suficientemente intensa como

para que o desequilibrio provocado sexa irreversible ou ben orixínase un novo

50

equilibrio que pode ser positivo. Estas alteracións son orixinadas polos

distintos compoñentes dos residuos.

B.2. Efectos sobre os solos

Materia orgánica: As achegas de materia orgánica conducen a crear un

equilibrio no contido do solo en materia orgánica (humus), cando se achegan

residuos orgánicos é alterado o equilibrio existente dando lugar a un novo e é

precisamente este cambio o que pode alterar a calidade do solo receptor.

Indubidablemente en solos pobres en humus estable o incremento será

positivo, pero en solos cun humus elevado dará lugar a problemas tanto en

canto a fertilidade coma de contaminación.

Non existe polo tanto un criterio único sobre o nivel máximo a achegar, si que

existen datos sobre os efectos da modificación do contido en humus.

51

É moi difícil que o nitróxeno poida producir efectos nocivos nos solos pois tan

só cando o contido en nitratos dun solo se aproxima a 4 gr./kg poden

presentarse fenómenos de toxicidade.

Fósforo. Non adoita orixinar fenómenos de toxicidade

nos solos, máis ben ao contrario a fertilización con

fósforo é moi útil para todos os cultivos.

Potasio. No caso do potasio a situación é parecida que para

fósforo en canto a modificación e restablece o alicerce do

equilibrio. Novamente é no caso de achegas a pradarías onde

poden presentarse problemas cando as pradarías receptores son

pastadas por gando bovino, posto que esta especie animal é moi

sensible as carencias de magnesio. El potasio tiene un cierto antagonismo con

el magnesio provocando el exceso de potasio una carencia de magnesio en la

sangre del ganado bovino.

52

Cobre. O cobre é utilizado como aditivo na

alimentación porcina. Dado que un solo normalmente

contén ente 5 -15 ppm e que a partir de 50 ppm este

elemento comeza a ser tóxico é doadamente

comprensible que a achega de residuos de gando

porcino, realizados como vertedura e non como

reciclado, pode provocar graves danos aos solos.

pH. O pH das dexeccións animais oscila, como valor medio, entre o 6,7 do

bovino de muxidura ao 7,0 do orixinado polo gando porcino e o 8,0 nos residuos

de bovino de engorde ou cebo. O efecto da súa achega sobre o pH dos solos é

algo acidificante

B.3. Efectos sobre as masas de auga

Augas superficiais. O principal efecto é a eutrofización, caso particular de

polución, que se produce ante un aumento de dispoñibilidade de nutrientes,

especialmente aqueles que constitúen factores limitantes para o

desenvolvemento de organismos fotosintéticos como algas e macrófitas. Unha

masa de auga pasa dun estado oligotrófico (de baixa produtividade) a outro

53

eutrófico (de elevada produtividade), favorecido principalmente polos

devanditos nutrientes (fósforo e nitróxeno), e por acción da temperatura do

medio. O nitróxeno e o fósforo encóntranse en proporcións considerables nos

residuos gandeiros, son precisamente ambos os dous os que provocan os

danos aludidos, posto que a materia orgánica, salvo vertedura directa, non

produce problemas de contaminación.

Augas subterráneas. Os compostos orgánicos alcanzan as masas de auga

subterráneas por filtración a través do solo; a capacidade filtrante depende de

varios parámetros porosidade, capacidade de absorción, formación de

compostos solubles ou insolubles, etc. En canto á materia orgánica a súa

influencia na alteración das augas subterráneas é relativamente pequena. O

nitróxeno xoga un papel distinto, o nitróxeno amoniacal e, os nitritos e nitratos,

ao ser moi solubles, incorpóranse ás augas de precipitación ou rego,

acompañándoas no seu percorrido a través do solo, alcanzando finalmente ás

masas de auga subterráneas.

54

Finalmente, neste punto da contaminación das masas de auga, non podemos

obviar o papel que xoga a escorrentía e a permeabilidade dos solos na

contaminación das masas de auga.

B.4. Efectos sobre a atmosfera

Os efectos que os residuos gandeiros xeran sobre a atmosfera están ligados

aos compoñentes volátiles que emanan nos procesos de transformación dos

compoñentes orgánicos dos que están formados.

55

8. Valorización dos residuos agrogandeiros

Os residuos gandeiros son moi heteroxéneos, están formados polas

dexeccións sólidas e líquidas, as camas e restos de alimentos, fitosanitarios,

antibióticos, restos de embalaxes etc.

Pódense dividir en dous grandes grupos:

Estercos: Formados polas dexeccións, sólidas, líquidas e as camas do

gando.

Xurros: Dispoñen dunha grande cantidade de auga na súa composición.

En canto a produción, acéptase, de forma xeral, unha produción media diaria

de dexeccións sólidas e líquidas, equivalente ao 7% do peso vivo do animal

pero tamén sometida a numerosos factores que inciden nunha alteración do

valor citado.

O tratamento dos residuos cada día reviste máis importancia dada a dimensión

do problema que representa, non só polo aumento dos volumes producidos,

xerado á súa vez por unha maior intensificación das producións, senón tamén

56

pola aparición de novos produtos e principalmente por enfermidades que

afectan a saúde humana e animal que teñen directa relación co manexo

inadecuado das escouras orgánicas.

Que é a valorización?

A Lei 10/1998 sobre residuos define a valorización como "todo procedemento

que permita o aproveitamento dos recursos contidos nos residuos sen poñer

en perigo a saúde humana e sen utilizar métodos que poidan causar prexuízos

ao medio". Deste xeito, en vez de considerarse un estorbo a eliminar, os

residuos adquiren un valor, ao se poder aproveitar como materia prima ou para

xerar enerxía.

A valorización dos residuos agrogandeiros ofrece alternativas viables ós

problemas causados polo manexo das dexeccións gandeiras.

O obxectivo específico da valorización dos residuos agrogandeiros é a de

establecer unha estratexia de tratamento para un conxunto de residuos

seleccionados en función das súas características para a valorización tanto

enerxética coma de emenda orgánica.

57

Dende fai xa uns cantos anos, moitas empresas aproveitan residuos con

contido enerxético, derivados doutras actividades industriais. Deste modo

substitúese unha parte do combustible convencional consumido pola

maquinaria. Estas prácticas levan a cabo cunhas condicións de seguridade que

garanten a estrita calidade dos produtos, sen que se vexa afectada a

seguridade dos traballadores e o equilibrio do ámbito.

Actualmente, nalgunhas fábricas, xa utilizan outras formas de biomasa como

combustible alternativo: restos de poda vexetal, pousos de café, ósos de oliva,

augardente e/ou cascas de arroz ou améndoa.

A valorización dos residuos orgánicos agrarios tanto enerxética como para a

súa utilización coma emenda orgánica promove a redución das emisións de

GEI(gases de efecto invernadoiro) mediante o fomento de tecnoloxías de

tratamento de estercos. Esta valorización pode ser:

58

1) Por fermentación aerobia: A través da compostaxe.

2) Por fermentación anaerobia ou biometanización: de maneira que ademais de

eliminar o residuo, se reduzan as emisións e se produza enerxía eléctrica ou

térmica.

Dentro do proxecto LugO2 da Deputación provincial de Lugo cofinanciado nun

70% por fondos FEDER da Unión Europea, unha das actuacións que se está

levando a cabo é a de potenciar as enerxías renovables, concretamente, entre

outras, o aproveitamento dos residuos forestais para a biomasa o

aproveitamento dos residuos forestais para biomasa. A biomasa forestal foi

usada tradicionalmente no sector doméstico mediante sistemas pouco

eficientes, algo que está cambiando debido á entrada no mercado de sistemas

de calefacción e auga quente modernos. Noutro nivel situaríase a produción de

electricidade.

Os residuos forestais orixínanse nos tratamentos e aproveitamentos de masas

vexetais, tanto para a defensa e mellora destas como para obter materias

primas para o sector forestal (madeira, resinas, etc.). Os residuos xerados nas

operacións de limpeza, poda, corta dos montes poden utilizarse para usos

enerxéticos dadas as súas excelentes características como combustibles.

59

Coa maquinaria apropiada pódense facer estelas ou empacar para mellorar as

condicións económicas do transporte ao obter un produto máis manexable e de

tamaño homoxéneo.

Valorización do esterco

A valorización de esterco como fertilizante agrícola, supón un dobre beneficio

ambiental , xa que aporta materia orgánica aos solos e solvente a xestión dun

residuo gandeiro. Ademais implica un beneficio económico xa que permite

aforrar abonos (xeralmente químicos).

Valorización de xurros

O problema da contaminación provocada polo vertido incontrolado dos xurros,

en particular de porco, provoca danos no ecosistema, con frecuencia

irreversibles. O solo non pode absorber o vertido das dexeccións gandeiras 12

meses ao ano e moito menos cando se trata de grandes granxas.

A coxeración devén coma un complemento económico a base de vender

enerxía eléctrica á rede nacional, o que reporta uns ingresos que permite levar

a cabo o tratamento de xurros.

60

Os porcos excretan diariamente, en termos do seu peso vivo, en termos xerais,

aproximadamente un 80% de nitróxeno e o fósforo e preto do 90% do potasio da

súa porción. Segundo isto, o esterco é un fertilizante e abono do solo

excelente.

O esterco bovino provoca problemas nos agroecosistemas, se fai un uso

inapropiado pode crear problemas tales como olor, produción de nitratos e

outros elementos contaminantes de corpos de auga.

61

Imos profundizar nalgunhas técnicas existentes para a xestión de residuos de

xurro de vacún :

Si se trata dunha explotación con base territorial o gandeiro destinará o xurro

xerado á fertilización da terra para obter forraxes ou outros alimentos para o

gando, polo tanto non ten residuos se o aplica totalmente ás terras, en todo

caso poderíase considerar un subproduto que se reutiliza na explotación (o

produto obxectivo da explotación será o leite e/ou a carne).

Si se trata dunha explotación sen terra, sen base territorial, o gandeiro

efectivamente ten un residuo que se ve obrigado a xestionar posto que os

animais sempre van xerar dexeccións.

Unha situación intermedia sería aquela na que un gandeiro con certa base

territorial e un sistema de explotación semiintensivo, xera cantidades de xurro

superiores ás cantidades que pode aplicar á terra, polo tanto encóntrase

cunha cantidade de xurro que lle sobra, que debe xestionar como un residuo,

externalizando os excedentes, debe buscarlles unha saída, ten que xestionar o

residuo.Na gandaría de vacún non é frecuente o sistema sen terra, o máis

habitual son sistemas extensivos ou semiintensivos, con base territorial e con

maior risco de xerar excedentes de xurro a medida que as explotacións se fan

62

máis intensivas, en cuxo caso vai ser necesaria a xestión do xurro. Os

principios de xestión de residuos, que tamén son aplicables a este tipo de

residuos son:

1. Reducir a xeración en orixe, é dicir, reducir a cantidade de xurro xerado por

exemplo limitando a incorporación de augas de lavado de instalacións,

controlando a achega de augas de chuvia, etc.

2. Reutilizar o residuo, sería o caso da utilización do xurro directamente como

fertilizante sen facer ningún tratamento.

3.Valorización para convertelo noutro produto aproveitable, por exemplo

sometendo o xurro a un tratamento que elimine o seu poder contaminante e

valorice o seu poder fertilizante.

En xeral, pódese dicir que non existe un sistema ideal senón que calquera deles

pode ser válido para determinadas situacións e a implantación dun ou outro

deberá acometerse despois dun profundo coñecemento da realidade de cada

explotación ou grupos de explotacións.

63

¿Por que da xestión dos residuos de xurro de vacún?

Se o gandeiro ten un excedente de xurro de vacún quere dicir que xera unha

cantidade tal que é superior á que pode incorporar ás súas terras como

fertilizante, polo tanto debe buscarlle unha saída, se non o fixese e só

emprégao como fertilizante nas terras vai conseguir o efecto contrario:

contaminar as terras e sobre todo as augas do ámbito no que vive e do que

vive, provocando a medio e longo prazo un desequilibrio no medio que pode

chegar a condicionar a viabilidade da explotación.

Este excedente ten un valor económico que se non aproveita o gandeiro, está a

deixar de gañar diñeiro.

Os exemplos de valorización de residuos orgánicos mais comúns e adecuados

á zona de actuación do proxecto de LugO2 son:

64

A) Compostaxe

A aplicación inadecuada de altas doses de xurros pode xerar graves problemas

ambientais como contaminación dos recursos hídricos con nitratos,

eutrofización, contaminación microbiolóxica, emisión de gases de efecto

invernadoiro, volatilización de amoníaco ou contaminación do solo. Non

obstante, a correcta aplicación dos xurros ao solo é o método máis económico

e constitúe un dos mellores exemplos de reciclaxe de nutrientes.

A vocación histórica, cultural e técnica da utilización dos xurros é o seu uso

como fertilizante, polo que esta será a alternativa principal para a súa xestión.

A visión de Galicia non nos enfronta a un problema xeralizado. Agora ben,

existen puntos localizados onde a capacidade de uso do xurro rebasa as

necesidades do solo; só nestes casos recoméndanse outras técnicas para

solucionalos problemas que dese exceso de carga gandeira se deriven.

Dentro do ámbito do proxecto de LugO2, destacamos que na zona de Guitiriz

detectáronse problemas de verteduras nos ríos.

65

En Becerreá, aínda que a maioría son explotacións en extensivo, hai épocas do

ano na que as vacas están maiormente no establo que aparece o problema do

desbordamento das fosas cara camiños e prados veciñais.

En Meira nas explotacións de vacún de leite atópanse co problema de que ao

ser unha zona protexida a carga gandeira que está permitida é máis baixa que

en outras zonas, de aí que a capacidade do uso do xurro rebase as

necesidades do solo.

Nas comarcas de Lugo, Sarria(non pertence a LugO2), A Fonsagrada e Vilalba,

o problema de acumulación do xurro serían casos puntuais e ligados as épocas

do ano na que os animais están máis tempo dentro da explotación.

Polo contrario, noutras comarcas de Lugo coma Chantada e Monforte

precisaríase dun aporte extra de xurro xa que nesta zona os residuos que se

xeran non suficientes para cubrir as necesidades de aboado das terras.

A variación máis significativa dos últimos anos no ámbito do tratamento dos

residuos orgánicos é o continuo aumento da cantidade de residuos dirixidos ás

plantas de clasificación e compostaxe. Nunha década pasou de ser o destino

do 12% dos residuos para situarse no 32% en 2004, triplicándose o número de

66

plantas destinadas a iso, o que permite facerse unha idea do notable impacto

sobre o emprego desta actividade.

O novo Plan Nacional Integrado de Residuos (PNIR) 2007-2015 continúa

apostando por este tipo de infraestruturas como opción para o tratamento de

residuos e establece como prioridade máxima a xestión por medio da

compostaxe da fracción orgánica dos residuos orgánicos (combinando para tal

fin os residuos urbanos orgánicos e os residuos forestais e de xardinaría).

Produción de compost:

A compostaxe dun determinado substrato, mesturado co xurro, é un proceso

de descomposición aerobia termofílica dos seus constituíntes orgánicos,

mediante a acción combinada dunha serie de poboacións de bacterias, fungos

e actinomicetos, asociada a unha sucesión de factores ambientais.

O produto resultante é un abono de excelente calidade.

Que é a compostaxe.

A compostaxe é un proceso natural, que levan a cabo fungos, bacterias e

actinomicetos existentes nos propios residuos, aos que unicamente hai que

proporcionar unhas condicións ambientais idóneas para optimizar este

67

proceso de transformación. A compostaxe permite reducir o peso, o volume e a

reactividade do residuo orgánico.

É unha opción moi recomendable para o aproveitamento dos residuos e pode

realizarse a escala industrial ou doméstica. O proceso en si mesmo consiste na

fermentación da materia orgánica en presenza de osíxeno (fermentación

aerobia), obténdose ao cabo do tempo un produto parecido ás substancias

húmicas do solo, que está libre de patóxenos e sementes de malas herbas, que

non atrae insectos nin outros vectores de enfermidade, que pode ser

manexada e almacenada sen ocasionar molestias e que é beneficiosa para o

solo e o crecemento das plantas.

Que é o compost?

O compost, como produto da compostaxe, é un material estable, hixiénico e

semellante ao humus do bosque que se pode empregar como abono natural, en

substitución dos fertilizantes químicos. Apórtase á terra para mellorar as súas

propiedades. Agregar compost ao chan considérase a forma natural de

fertilizalo e reconstruír a súa calidade.

68

Que se pode compostar?

Para a elaboración do compost pódese empregar calquera materia orgánica,

coa condición de que non se encontre contaminada. Xeralmente estas materias

primas proceden de:

Restos de colleitas: restos vexetais novos como follas, froitos,

tubérculos, etc son ricos en nitróxeno e pobres en carbono. Os restos

vexetais máis adultos como madeiros, ramas, talos, etc son menos ricos

en nitróxeno.

Aboamentos verdes, segas de céspede, malas herbas, follaxe, etc.

As ramas de poda dos froiteiros. É preciso trituralas antes da súa

incorporación ao compost, xa que con anacos grandes o tempo de

descomposición se alonga.

Restos urbanos: restos de froita e hortalizas, restos de animais de

matadoiros, etc.

Esterco animal: de vaca, aínda que outros de grande interese son a

sirle(excremento do gando lanar e cabrío), esterco de cabalo, de ovella

e os xurros.

69

Plantas mariñas e algas (ricas en axentes antibacterianos e antifúnxicos

e fertilizantes para a fabricación de compost).

Lamas de estacións depuradoras de augas residuais.

A principal aplicación do compost é como emenda orgánica na agricultura, é

dicir, como un material destinado a manter ou incrementar o contido de

materia orgánica do solo. Pode ser utilizado tamén como fertilizante, co

obxectivo de incrementar o rendemento das colleitas, con beneficios que se

manifestan de forma máis clara a medio e longo prazo.

Pero ademais destas aplicacións, que se poden considerar tradicionais,

ligadas eminentemente á agricultura, o compost pode encontrar aplicación

noutros campos máis innovadores.

70

Un dos máis innovadores é a elaboración de substratos, aplicación na que

pode ser utilizado só ou mesturado con outros produtos, como substituto de

materiais como a turba, que é un recurso escaso e non renovable. A produción

de substratos é limitada en Galicia e a súa demanda crecente.

A xardinaría, tanto pública coma privada, é outra actividade que

potencialmente pode absorber grandes cantidades de compost, tanto para a

implantación e mantemento de céspede coma para o desenvolvemento das

plantas ornamentais. A silvicultura tamén se beneficia deste produto, que se

emprega en viveiros e para transplante de coníferas.

Outro extenso campo de aplicación é a restauración ambiental; así como por

exemplo, no selado de vertedoiros, na restauración de canteiras, de entulleiras

de mina, na rexeneración de terreos afectados por incendios forestais,

revexetación de noiros, descontaminación de solos, como biofiltro na retención

de contaminantes e para a desodorización.

Para que estas aplicacións potenciais do compost se transformen en mercados

consolidados é necesario informar sobre estas posibilidades o consumidor e

ofrecerlle un produto de características concretas, estables e definidas, que lle

71

confiran a consideración de produto, para que poida existir unha demanda

definida en competencia con outros.

O valor do compost como emenda orgánica do solo.

O principal uso do compost é como emenda orgánica, é dicir como material

destinado a manter ou incrementar os niveis de materia orgánica do solo.

Moitas das propiedades do solo dependen do contido en materia orgánica: a

estrutura do solo, a súa capacidade de retención de auga e de aireación, así

como o risco de erosión e compactación, a súa capacidade de intercambio

catiónico, responsable da retención de nutrientes e de moitos contaminantes, a

cor, que afecta a capacidade de quentamento, o mantemento da microflora do

solo, etc. Polo que, moitas das funcións do solo, particularmente a capacidade

de almacenamento e filtración, subministración de nutrientes e capacidade

degradativa, están relacionados co contido en materia orgánica do solo.

72

As técnicas que poden levarse a cabo antes da aplicación das dexeccións no

terreo se basean en axustar as cantidades de esterco e xurro achegadas ás

necesidades previsibles do cultivo, de maneira que se eviten as perdas de

nutrientes (nitróxeno e fósforo principalmente).

73

A correcta emenda con xurros ou estercos debe estar baseado na aplicación

dos códigos de boas prácticas agrarias e requirirá coñecer, en cada caso, as

necesidades nutricionais do cultivo ao que vai destinado, as características

fisicoquímicas do solo e a composición do xurro a utilizar. Pola contra,

poderían xerarse problemas ambientais, principalmente por contaminación por

nitratos.

En xeral, o elemento que se cuantifica á hora de realizar unha emenda con

xurro é o nitróxeno. É necesario definir para cada caso as cantidades máximas

de xurro a engadir e as épocas axeitadas para a aplicación.

74

Necesidades de compost nos solos galegos

Os solos agroforestais de Galicia teñen xeralmente entre 3-20% de materia

orgánica. Estes valores, que poden considerarse elevados en comparación cos

doutros solos da área mediterránea, son debidos ás elevadas precipitacións e

temperaturas suaves, e, nalgúns tipos de solos, á interacción entre a materia

orgánica e formas reactivas de ferro e aluminio, que retardan a súa

mineralización. Os niveis de materia orgánica, non obstante, son moi diferentes

segundo o uso do solo.

Os contidos en materia orgánica dos solos galegos

poden considerarse altos en terreos a monte, onde

nunca foron realizadas con anterioridade prácticas

agrícolas, pero nas terras de cultivo os contidos de

materia orgánica son claramente inferiores.

Segundo Bouhier (1979) o intervalo de materia

orgánica do solo máis frecuente nos solos

cultivados de Galicia é do 8-10%, que é un valor

inferior ao do 12% que ofrecen como alcanzo os horizontes superficiais dos

solos de prado da rexión.

75

A continuación aparece resumida a superficie de terras de cultivo de Galicia

(ha= hectáreas) segundo o seu contido en materia orgánica (%).

Materia orgánica <2% <4% <6% A Coruña 6372 33600 96359 Lugo 4569 27412 73089 Ourense 4036 25501 54350 Pontevedra 0 4561 28018 GALICIA 14977 91074 251816

Como se pode observar a provincia de Lugo ten

105.070 hectáreas cuxo contido en materia

orgánica é menor do 6%. Non só nos solos

cultivados hai grandes carencias de Carbono,

senón tamén en solos que sufriron procesos de

degradación por erosión, incendios repetidos ou

destrución dos horizontes superficiais por

actividades mineiras, construción de infraestruturas, solos contaminados, etc.

Nestes casos a adición de materia orgánica é unha acción obrigada si se quere

reconstruír rapidamente a actividade biolóxica e a capacidade produtiva dos

solos degradados. A incorporación de materia orgánica sería tamén

76

beneficiosa en solos con climas áridos, en áreas de solos pobres en nutrientes,

de baixa capacidade de cambio e de retención de auga, en solos ácidos e altos

niveis de aluminio cambiable e en solos contaminados, xa que a materia

orgánica é un poderoso axente na retención e inmobilización dun gran número

de contaminantes orgánicos e inorgánicos.

Os solos con maior déficit correspóndense con zonas de cultivo intensivo,

como millo ou viña, nun clima con estiaxe marcada e, sobre todo, onde a

fertilización tradicional con esterco xa non se practica.

Sempre que sexa posible, o uso de compost no campo é unha boa práctica

ambiental indirecta xa que proporciona saída aos subprodutos da xestión de

residuos sólidos urbanos e resulta beneficiosa para determinados cultivos.

77

B)Biometanización

A biometanización é a fermentación da materia orgánica en ausencia de

osíxeno, obtendo biogás xunto cun residuo de dixestión que pode ser sometido

a un proceso de maduración en condicións de aerobiose, dando lugar a un

compost de calidades semellantes ás do obtido mediante compostaxe aerobia.

Na biometanización interveñen diferentes grupos de microorganismos. A

materia orgánica descomponse en compostos máis sinxelos, que son

transformados en ácidos graxos volátiles, que son os principais intermediarios

e moduladores do proceso. Estes ácidos son consumidos por microorganismos

metanoxénicos que producen metano e dióxido de carbono.

O biogás resultante é polo tanto un combustible: 1 m³ de biogás corresponde

enerxeticamente a uns 0,6 litros de gasóleo. O proceso pódese realizar a 35ºC

ou a 55ºC e parte do biogás producido empregará para manter esa

temperatura.

A conveniencia do biogás dende o punto de vista ambiental é algo moi positivo

dado que a eliminación de gases invernadoiro, a eliminación de compostos

78

tóxicos ou a redución de risco de incendio son algúns dos aspectos positivos

que xa na actualidade se conseguen coa fabricación de biogás en vertedoiro.

O aproveitamento enerxético do Biogás de vertedoiro para a produción de

electricidade a través de coxeración é a aplicación máis coñecida pero algúns

estudos recentes están demostrando que o biogás é incluso mellor carburante

dende o punto de vista termodinámico que o bioetanol e o biodiesel.

79

9. OS RESIDUOS GANDEIROS E O CAMBIO CLIMÁTICO

O sector agrario evolucionou de forma significativa nas últimas décadas,

debido entre outros factores aos avances tecnolóxicos e científicos. Non

obstante, este desenvolvemento debe ir sempre paralelo a un uso racional dos

recursos naturais, así como a unha correcta xestión e tratamento dos residuos

xerados no desenvolvemento das súas actividades.

En definitiva, pódese dicir que o sector agrario español deberá avanzar nos

próximos anos cara a un modelo baseado nunha agricultura e gandaría

sostibles, de carácter multifuncional, viable dende o punto de vista social,

ambiental e económico, e capaz de contribuír á revitalización do mundo rural.

Deste modo, a posta en marcha de instrumentos e mecanismos que doten ao

sector gandeiro de capacidade de resposta para adaptarse a este novo

contexto preséntase de suma importancia.

Ademais das medidas de minimización, reutilización e reciclaxe xerais para

todos os sectores industriais e que deben preceder a calquera alternativa de

80

tratamento, a materia pendente deste sector en materia ambiental é obter un

aproveitamento e valorización axeitada dos seus residuos e subprodutos.

Nos últimos anos, a evolución do sector gandeiro conduciu a un proceso

importante de intensificación nos sistemas de produción, que permitiu mellorar

o rendemento das explotacións e lograr unha competitividade en constante

aumento. Con todo, este desenvolvemento é inseparable dun incremento nos

subprodutos xerados nas explotacións, que se revela como o principal factor

limitante do crecemento deste sector. Os estercos resultantes da actividade

gandeira representan un perigo potencial para o medio, cos seus máis e os

seus menos vinculados á emisión de gases á atmosfera, a contaminación das

augas e o exceso de nitróxeno e de fósforo asimilable nas superficies agrícolas.

81

Dentro deste contexto, faise fundamental favorecer o desenvolvemento de

sistemas de xestión conxuntos que ofrezan solucións innovadoras aos actuais

problemas de eliminación de xurros das explotacións, facilitando a súa

valorización para diferentes usos. A volatilización procedente dos estercos nas

explotacións, o abuso da fertilización nitroxenada e a aplicación inadecuada

dos estercos no campo, contribúen de xeito importante á emisión de

contaminantes como o amoníaco. Os teitos de emisión deste composto,

determinados pola Directiva 2001/81/CE, do Parlamento Europeo e do

Consello, do 23 de outubro de 2001, sobre teitos nacionais de emisión de

determinados contaminantes atmosféricos, poñen en evidencia a necesidade

de implantar medidas que reduzan a volatilización de substancias nitroxenadas

na aplicación de fertilizantes.

Por outro lado, a Estratexia Española de Cambio Climático e Enerxía Limpa

(Horizonte 2007-2012-2020) define o marco de actuación a abordar para

asegurar o cumprimento dos deberes establecidos no Protocolo de Kyoto. A

Estratexia necesita contar con diversos instrumentos adicionais que permitan

asegurar a súa efectividade na redución de emisións de gases de efecto

invernadoiro nos prazos requiridos.

82

En España, as mellores opcións para mitigar o cambio climático no

sector agrario e gandeiro céntranse no ámbito dos solos agrícolas e na

xestión de estercos.

Como xa se dixo antes, unha grande proporción do potencial de mitigación da

agricultura xorde do secuestro de carbono dos solos, que ten fortes sinerxías

coa agricultura sostible e, xeralmente, reduce a vulnerabilidade ao cambio

climático. As achegas de materia orgánica aos solos de cultivo, a través de

emendas orgánicas para compensar as perdas de carbono debidas ao

aumento da temperatura, terá grande importancia dentro das medidas

adaptativas.

Tamén é importante mencionar que unha parte importante da superficie do

territorio español está ameazada actualmente por procesos de desertización,

especialmente polo impacto dos incendios forestais, a perda de fertilidade de

solos de regadío por salinización e a erosión. As proxeccións do cambio

climático agravarían os devanditos problemas de forma xeneralizada e

especialmente na España de clima mediterráneo seco e semiárido en relación á

materia orgánica e ao Cambio Climático, estímase un valor medio de 6-7% de

perda de carbono orgánico por cada grao de aumento na temperatura. De xeito

83

cualitativo, a aplicación de compost ao solo cumpriría dúas funcións

simultaneamente: actuar como aboamento orgánico achegando materia

orgánica e mellorando as condicións xenerais do solo, e á vez como fertilizante

achegando directamente nutrientes minerais e mellorando a disposición xeral

de nutrientes.

Á hora de abordar esta problemática dos residuos, débese resaltar a

importancia de que a comunidade científica e as institucións integren as súas

investigacións no medio rural por encima da especialización e a fragmentación

do coñecemento e se apliquen na realización de diagnósticos e na proposición

de solucións integrais para o medio rural, tendo en conta a participación dos

agricultores, transferindo a estes estas solucións en forma aplicada e practica,

non segregando, nin enfrontando, as políticas de conservación da natureza

coas de desenvolvemento rural e viceversa.

A protección e mellora do ámbito constitúe hoxe, ademais dunha preocupación

social, un novo factor estratéxico de competitividade que empeza a ter peso no

sector produtivo. Á necesidade de cumprir a normativa existente únense

razóns doutro tipo: a repercusión que teñen os conflitos ambientais na imaxe

corporativa das empresas, o paulatino rexeitamento dos consumidores cara a

aquelas actividades e produtos que provocan impacto ou degradación

84

ambiental, así como a responsabilidade das empresas dentro das comunidades

onde se sitúan. Pero, ademais, estase a producir un recoñecemento crecente

dos beneficios económicos que reporta mellorar as prácticas con incidencia

ambiental, por exemplo a través do aforro de enerxía e auga ou da xestión

axeitada e reutilización dos residuos e subprodutos. A incorporación destes

cambios require contar cuns equipos humanos concienciados, capacitados e

responsables, e realizar as innovacións técnicas que sexan precisas, dentro

dun sistema integrado de xestión da empresa.

Neste contexto, a realización deste proxecto de avance da xestión ambiental

das dexeccións supón un complemento doutros instrumentos implantados.

Desta forma, o impulso de distintas actividades, como o emprego de

aboamentos aplicados mediante técnicas que favorezan a incorporación

axeitada dos residuos orgánicos ao solo, ou o aproveitamento enerxético

destes, contribuirán a alcanzar os obxectivos de redución de emisións así

como a mellorar a capacidade dos solos de cultivo como sumidoiros de

carbono.

85

A actividade gandeira achega en España en torno a un 40% da produción final

agraria, e é que España é unha rexión tradicionalmente agraria.

Historicamente, o sector bovino, na súa dobre aptitude cárnica e leiteira,

constitúe un dos piares da gandaría nacional situándose como terceiro país da

UE-25 en número de cabezas. Pero tamén a porcinocultura alcanzou, xunto coa

avicultura, o maior grao de industrialización e de intensificación, ocupando

neste lugar o segundo posto como produtor con 24.884.022 cabezas, só tras

Alemaña.

As actividades agrarias e gandeiras teñen efectos sobre as calidades do aire e

solo, a cantidade e calidade da auga, a biodiversidade e a xeración de

residuos, cunha significativa incidencia sobre o territorio e a paisaxe rural.

86

Os cambios socioeconómicos das últimas décadas, desenvolvemento da

industria agroalimentaria, intensificación das explotacións gandeiras,

prácticas consumistas, etc., propiciaron a produción de grandes cantidades de

residuos orgánicos que ocasionan graves problemas ambientais. A eliminación

destes residuos constitúe un gran problema de xestión. Proba diso é o gasto

que supón para os agricultores a contratación de xestores de residuos,

supoñendo uns 44 millóns de euros, ou o que é o mesmo, o 0.2% do gasto nas

explotacións. A tipoloxía dos residuos orgánicos no medio rural é moi variada,

ademais dos estercos e xurros, xéranse restos de colleitas, restos de podas,

restos de limpezas de montes, residuos da industria agroalimentaria, etc.

Sábese que o sector agrario constitúe a principal fonte xeradora de residuos

orgánicos na área económica europea e que España se sitúa, en canto a

produción agraria, no cuarto lugar, detrás de Francia, Italia e Alemaña,

representando o 13% do total europeo.

Os residuos gandeiros tradicionalmente teñen sido empregados como

fertilizantes orgánicos, o que non ocasionaba problema ningún, pero debido á

concentración das explotacións e a intensificación da actividade gandeira, é

frecuente actualmente que se xeren excedentes con potencialidade para

contaminar solos e augas.

87

Son os residuos producidos polo gando, que tradicionalmente constituían a

única fonte fertilizante dos solos agrícolas. Na actualidade convertéronse en

problemáticos, sobre todo a partir do auxe da gandaría intensiva, do abuso de

fertilizantes químicos e da disociación entre explotacións agrarias e gandeiras,

ata o punto de que estas últimas funcionan como industrias agrarias en moitos

casos en explotacións sen terra o que corta a súa vía natural de eliminación. A

actividade gandeira produce unha cantidade importante de residuos,

espacialmente moi localizados, cuxa eliminación non conta con excesivas

saídas polo seu escaso valor económico, aínda que si se someten a

fermentación se obtén gas metano, utilizable para atender as necesidades

enerxéticas da propia explotación.

Atendendo ao aproveitamento ou a eliminación dos estercos das explotacións

gandeiras, en moitas zonas de alta concentración pecuaria constitúe un factor

que reclama a atención do sector que as agrupa, onde a eliminación dos

residuos constitúe un gran problema de xestión. O problema actual dos xurros

ten dúas orixes principais, un é a tendencia industrial á centralización, que

levou á implementación de granxas paulatinamente máis grandes e a outra é a

case total separación destas do ámbito agrícola que invalida a saída natural do

xurro (que sería a de fertilizante líquido directo) ao non se dispoñer das

hectáreas agrícolas suficientes nun radio razoable.

88

A opción máis utilizada é a de aplicar os xurros como aboamento orgánico,

pero nalgunhas zonas este destino é inviable por incumprir a normativa relativa

á contaminación por nitratos procedentes de agricultura. O problema tamén se

formula nas denominadas áreas de alta concentración de explotacións, onde

non existe suficiente superficie agrícola próxima para unha axeitada

valorización dos xurros como aboamento.

Atopar unha solución para estas áreas é unha iniciativa positiva para o sector

gandeiro español, neste sentido, para as zonas vulnerables ou con alta

concentración gandeira, é de vital importancia encontrar unha solución viable

para a xestión dos residuos orgánicos en xeral, de maneira que se aproveiten

os recursos e se protexa o medio.

A aplicación excesiva de residuos gandeiros ao solo contribúe á contaminación

das augas, tanto superficiais coma subterráneas, por nutrientes e por

organismos patóxenos. Tamén son importante os efectos sobre a atmosfera,

pola produción de olores e emisións gasosas de NH3, SH2, NOx, CH4, e outros

compostos orgánicos volátiles, procedentes das balsas de almacenamento e

da aplicación ao solo. Finalmente, contribúen á contaminación do solo,

resultado dunha aplicación excesiva de nutrientes, levando a un desequilibrio e

á acumulación de determinados elementos, incluíndo algúns metais pesados.

89

Algúns dos problemas ambientais máis significativos que temos en España na

actualidade relacionados coa xestión dos residuos orgánicos gandeiros son:

Contaminación de augas superficiais e subterráneas.

O principal problema dos xurros son as verteduras ás canles. Non hai que

confundir as verteduras incontroladas de xurros a canles coa contaminación

difusa(aquela contaminación que non se orixina nun punto definido, senón máis

ben de múltiples, pouco identificables). As verteduras están sancionadas pola

Lei de Augas española. Na maioría dos casos estas verteduras orixínanse pola

falta de capacidade de almacenamento das foxas de xurro.

Esta insuficiencia é o principal problema que impide aproveitar o xurro como

aboamento dos cultivos forraxeiros axeitadamente, ademais de poñer en

perigo a calidade das augas. A opinión pública está moi sensibilizada pola

contaminación derivada dos xurros, sendo a eutrofización das augas e os

malos olores os impactos máis destacados. A priori, existe un posicionamento

contra o xurro mentres que se valora moi positivamente o esterco, que se

identifica con aboamento orgánico, ecolóxico etc. Ambos os dous son

aboamentos orgánicos, a única diferenza entre xurro e esterco é que no

primeiro está diluído con augas pluviais e de limpeza das instalacións

90

gandeiras mentres que o segundo se manexa como sólido debido aos materiais

engadidos ás camas (palla, matogueira, serraduras etc.)

Non existe unha normativa clara para o gandeiro na xestión e manexo do xurro,

o que xera incerteza e preocupación nestes empresarios do medio rural que se

ven denunciados moitas veces sen base normativa clara. Ademais, existe unha

mala ou mesmo falsa información en canto ao problema da contaminación das

augas, xa que se confunde o problema das verteduras incontroladas co da

contaminación difusa, que é o problema máis grave e máis estendido en

Europa.

A aplicación do xurro como aboamento está regulada actualmente pola

Directiva do Consello do 12 de decembro de 1991 (91/676/CEE), relativa á

protección das augas contra a contaminación producida por nitratos de orixe

agraria, máis coñecida como directiva "nitratos" e polo RD 261/1996 do 16 de

febreiro, que a incorpora ao noso ordenamento xurídico. Esta Directiva foi

publicada ante o grave problema para a saúde humana que supoñía o aumento

constante da concentración de nitratos na auga potable e, segundo a cal en

zonas contaminadas por nitratos (zonas vulnerables), se limita a aplicación de

xurro e esterco por hectárea e ano ao equivalente producido por dúas vacas de

leite, polo que a explotación que supere a devandita carga gandeira tería dúas

91

alternativas: tratar o exceso de xurro ou extensificar, ben ampliando a

superficie da explotación ou ben reducindo o número de vacas.

Dentro desta problemática inclúese a eutrofización dos encoros. Case o 50%

da auga embalsada en España se encontra degradada debido a procesos de

eutrofización que provocan a proliferación de algas e outros organismos e

unha diminución do contido de osíxeno. O problema da eutrofización nos lagos

e reservorios é un proceso complexo, desencadeado polo enriquecemento

excesivo de nutrientes, sobre todo de nitróxeno e fósforo, que incrementan a

produción primaria e extralimitan a capacidade do sistema para dixerir a

materia orgánica.

O risco de eutrofización depende dunha infinidade de factores externos ao

medio acuática tales como: o crecemento da poboación humana (dentro da

conca que drena ás canles), a utilización masiva de deterxentes, o uso

desmedido dos aboamentos (orgánicos e inorgánicos) procedentes dos

campos de cultivos agrícolas, etc. As fontes que maiores achegas realizan ao

estado de eutrofización, ademais das augas residuais, as domésticas e os

industriais, son as augas excedentes do rego na agricultura, enriquecidas

previamente con fertilizantes, a auga de escorrentía superficial despois das

tallas ou incendios e, o uso de herbicidas.

92

Emisións de gases de efecto invernadoiro.

As zonas do territorio cunha importante cabana gandeira adoitan presentar un

impacto ambiental asociado á propia actividade, principalmente á xestión das

dexeccións gandeiras.

A lexislación actual na Unión Europea establece a declaración destas zonas

como vulnerables á contaminación sobre os solos agrícolas e os acuíferos, e

considera diferentes medidas restritivas, xa coñecidas polo propio sector, para

evitar a contaminación por nitróxeno procedente de fontes agrícolas. Se

embargo a actividade gandeira e a xestión dos xurros produce emisións á

atmosfera, que ata o momento non foron demasiado consideradas, pero que as

novas directivas europeas contemplan de xeito específico. Polo tanto é

importante considerar que a nova lexislación ambiental exercerá un control

máis estrito das emisións e os focos emisores de contaminación atmosférica.

93

As actividades gandeiras pódense considerar un foco significativo de emisións

gasosas, principalmente de:

Gases responsables do efecto invernadoiro como o dióxido de carbono e

metano e o oxido nitroso.

Diferentes compostos orgánicos volátiles que representan unha fonte de

malos olores no ámbito da explotación gandeira.

Compostos responsables da formación de chuvias ácidas como o

amoníaco.

O sector agrícola é responsable de entre un 10-12% do total de emisións de

gases de efecto invernadoiro de procedencia antropoxénica (IPCC). Tres dos

principais gases responsables do quentamento global (CO2, N2O Y CH4) son

emitidos á atmosfera a través de actividades agrícolas, sendo estas

responsables de ata o 60% do fluxo total de óxido nitroso (N2O), e de

aproximadamente o 50% do de metano (CH4).

94

Polo tanto, o potencial da agricultura para mitigar as emisións de gases de

efecto invernadoiro é indubidable, despois de estimarse que pode representar

unha redución nas emisións totais de gases de efecto invernadoiro de ata un

11% no ano 2030. O chamado secuestro de carbono no solo é a estratexia máis

eficiente, sendo responsable de ata un 90% deste potencial.

A gandaría, ademais de sufrir as consecuencias do cambio climático tamén

inflúe emitindo certos gases de efecto invernadoiro:

1. N2O (óxido nitroso): emisións procedentes do solo, debidas principalmente

ao uso de aboamentos nitroxenados.

2. CH4 (metano): emisións procedentes da fermentación intestinal dos animais

ruminantes.

3. Emisións de CH4 e N2O procedentes da xestión do esterco.

Polo que nos encontramos cun sector que emite gases de efecto invernadoiro

pero que ao mesmo tempo ten a capacidade de secuestralos con técnicas e

prácticas sinxelas.

95

Perda de materia orgánica dos solos.

Unha parte importante da superficie do territorio español está ameazada

actualmente por procesos de desertización, especialmente polo impacto dos

incendios forestais, a perda de fertilidade de solos de regadío por salinización

e a erosión. As proxeccións do cambio climático agravarían os devanditos

problemas de forma xeneralizada e especialmente na España de clima

mediterráneo seco e semiárido, condicións que non son representativas do

ámbito de actuación do proxecto LugO2.

Os cambios nos usos e manexo dos solos ofrecen moitas posibilidades de

contrarrestar os efectos negativos que se enxergan. Entre elas, a reforestación

de terreos ermos e a práctica dunha agricultura que a través do axeitado

manexo das técnicas de cultivo, da labra, rego e xestión das emendas

orgánicas, aumente os contidos de carbono orgánico dos solos e a súa

fertilidade, desencadeando un efecto multiplicador na capacidade dos

ecosistemas para fixar carbono atmosférico.

96

A Estratexia Europea de Conservación de Solos, a Política Agraria Común,

coas súas medidas agroambientais, o Plan Forestal Español e a planificación

dos usos de solos ás diferentes escalas de xestión son instrumentos que deben

permitir a conservación dos recursos edáficos e a mitigación dos impactos do

cambio climático no solo e os ecosistemas asociados.

En relación á materia orgánica e ao Cambio Climático, estímase un valor medio

de 6-7% de perda de carbono orgánico por cada grao de aumento na

temperatura, valor que pode aumentar ou diminuír segundo sexa o cambio na

precipitación e tamén segundo características propias do solo e os seus usos.

Os modelos do ciclo do carbono suxiren unha diminución xeneralizada do

carbono orgánico do solo como consecuencia do aumento da temperatura e da

seca proxectados polos modelos de cambio climático, o cal afectaría de forma

negativa ás propiedades físicas, químicas e biolóxicas dos solos e aumentaría o

risco de erosión e desertización.

97

As zonas onde cabe esperar perdas maiores de carbono orgánico serían as

máis húmidas (Norte de España, entre o que se inclúe o ámbito obxecto do

presente proxecto) e para os usos de solos que comportan contidos en

carbono orgánico máis elevados (prados e bosques).

De xeito cualitativo, o compost aplicado ao solo cumpre dúas funcións

simultaneamente: actúa como aboamento orgánico achegando materia

orgánica e mellorando as condicións xerais do solo, e á vez como fertilizante

achegando directamente nutrientes minerais e mellorando a disposición xeral

de nutrientes (sobre todo potenciais).

99

10. Conclusións

A xeración de residuos pode chegar a comprometer a viabilidade das

explotacións polo tanto será importante pararse a reflexionar sobre o tema

e valorar aqueles modelos de produción sen impactos negativos sobre o

medio, que minimizan a xeración de residuos.

Unha produción responsable, sexa cal sexa a súa actividade, debe ter

prevista a xestión dos residuos, formulándose como primeira medida xerar

a mínima cantidade posible. A identificación de todos os residuos require

unha análise profunda do conxunto do proceso produtivo e de cada unha

das fases que se poden identificar.

É necesario avanzar na xestión ambiental das dexeccións, a opción máis

utilizada é a de aplicar os xurros como aboamento orgánico, pero

nalgunhas zonas este destino é inviable por incumprir a normativa relativa á

contaminación por nitratos procedentes de agricultura.

O problema tamén se formula nas denominadas áreas de alta concentración

de explotacións, onde non existe suficiente superficie agrícola próxima para

unha axeitada valorización dos xurros como aboamento.

100

Encontrar unha solución para a axeitada xestión dos residuos nas áreas

rurais é unha iniciativa positiva para o sector gandeiro, neste sentido, para

as zonas vulnerables ou con alta concentración gandeira, é de vital

importancia encontrar unha solución viable para a xestión dos residuos

orgánicos en xeral, de maneira que se aproveiten os recursos e se protexa o

medio.

101

ANEXO:

Prevención de riscos laborais no sector

agrogandeiro.

O sector agrogandeiro é dende o punto de vista

da seguridade e a saúde no traballo un sector

moi peculiar, cunhas características que lle

manteñen "apartado", en certo modo, das

accións de carácter xeral que se desenvolven

para previr os riscos laborais.

Certamente as mesmas estruturas e as relacións existentes neste ámbito, onde

predomina a estacionalidade e é moi frecuente a prestación de traballos de tipo

familiar e de veciñanza, a diversidade de tarefas, onde existe unha grande

proporción de traballadores autónomos, etc., fai moi difícil tanto a obtención de

datos como a accesibilidade dos medios "tradicionais" para poder mellorar as

condicións de traballo e os hábitos da xente do campo.

102

A maioría dos traballadores considera o risco tanto de accidente coma de

enfermar con ocasión do traballo como algo inherente a este e polo tanto

inevitable e sometido ao chou ou á Providencia.

Por outra parte tanto polo tipo de réxime de cotización ao Sistema de

seguridade Social coma pola particularidade de non poder ser substituídos en

caso de baixa e a incitante necesidade de continuar cos labores a realizar, a

declaración de accidentes sexa baixa e as estatísticas, en consecuencia, non

reflictan a realidade.

Non obstante os riscos neste sector son elevados, cunha alta mortalidade e

gravidade, tanto por accidentes como por enfermidades contraídas pola

exposición a axentes químicos perigosos, por sobreesforzos, por condicións

climáticas adversas, ritmos intensos de traballo, horarios especiais, etc.

Ademáis dáse unha grande diversidade de tipos de traballos e empréganse

técnicas e equipos dende os máis rudimentarios ata os máis avanzados. Dende

as explotacións pequenas ata as grandes extensións. Con man de obra das

máis diversas procedencias, moitas veces con desprazamentos longos e dende

grandes distancias.

103

Os principais riscos son debidos á utilización de ferramentas e equipos,

maquinaria e vehículos, particularmente os tractores, exposición a produtos

químicos perigosos, exposición agravada polas condicións de traballo tanto

climáticas como de sobreesforzos, a exposición á radiación solar, exposición a

axentes biolóxicos, as picaduras e mordedelas de animalias e outros animáis,

alerxias, caídas, golpes, atrapamentos, cortes, etc.

A continuación descríbense para cada actividade os

riscos asociados, as causas específicas deses riscos e

o procedemento de traballo adecuado para minorar ou

evitar os devanditos riscos.

Posteriormente descríbense os riscos que xeran as

distintas maquinarias utilizadas no sector forestal e as medidas preventivas

para a súa utilización sen riscos.

104

Riscos xerais do traballo agrario

Risco de caídas a distinto nivel

Poñer atención ao realizar estas tarefas.

Utilizar escaleiras axeitadas ao tipo de traballo.

Subir e baixar utilizando as agarradoiras existentes ao efecto. Non

efectuar saltos.

Orde e limpeza nos lugares de traballo.

Dispoñer da iluminación axeitada ao tipo de traballo a realizar.

Risco de caídas ao mesmo nivel

Utilización de calzado axeitado ás tarefas a desenvolver.

Orde e limpeza nos lugares de paso.

Iluminación abonda.

Evitar tarefas complexas no exterior ás horas nas que a luz do día non

sexa suficiente.

Risco de atrapamentos

Nunca quitar as proteccións existentes.

A roupa debe ser axustada e o pelo debe estar sempre recollido.

Evitar o manexo da maquinaria por persoas descoñecedoras.

105

Respectar estritamente as indicacións dos manuais de instrucións.

Proxección de partículas, golpes, cortes e derrubas

Utilizar equipos de protección individual (EPI) axeitados á tarefa que se

vaia realizar.

Usar as ferramentas para os fins que lles son propios.

Amontoar os materiais de xeito seguro e estable.

Sinalizar e illar correctamente as zonas de perigo.

Riscos derivados de sobresforzos e temperaturas extremas

Adoptar posturas correctas, especialmente na manipulación de cargas.

Utilizar a maquinaria e outras persoas e evitar sempre os sobresforrzos.

Realizar as tarefas escollendo sempre a fase máis favorable do día.

Empregar roupa de traballo axeitada á temperatura e utilizar protección

solar.

Beber abundante auga con temperaturas altas para manter unha

correcta hidratación.

106

Riscos eléctricos

Asegurar que a instalación está sen tensión cando se realicen traballos

en instalacións eléctricas.

Revisar as tomas de terra dos equipos eléctricos.

Apartarse das liñas de alta tensión cando se realicen traballos.

Incendios e explosións

Almacenar os produtos combustibles en lugares seguros e sinalizalos.

Eliminar periodicamente a acumulación de po vexetal (silos, almacéns).

Dotar ás instalacións de elementos de extinción de incendios.

Riscos na aplicación de produtos fitosanitarios

Almacenamento

Almacenar os produtos fitosanitarios en lugares ben ventilados e

protexidos da chuvia, do sol e da humidade.

Clasificalos e colocalos por categorías de perigo.

Situalos nos seus envases orixinais e mantelos en bo estado.

Situalos lonxe de fontes de calor ou lapas e dispoñer de extintor.

Mantelos fóra do alcance de animais e nenos e apartalos dos alimentos e

dos pensos.

Preparación da mestura

107

Seguir estritamente as indicacións do fabricante.

Realizar a mestura sempre que non se teñan feridas ou rozaduras nas

mans.

Utilizar os EPI e os instrumentos dispostos exclusivamente para este fin.

Comprobar previamente o estado dos EPI.

Realizar a mestura en lugares abertos e ventilados.

Facer a mestura lonxe de ríos, regueiros e fontes.

Aplicación

Dispoñer obrigatoriamente de formación na materia.

Empregar os correspondentes EPI durante a aplicación.

Realizar os tratamentos de costas ao vento.

Comprobar o estado dos equipos, mesmo durante o tratamento.

Desatascar as boquillas dos pulverizadores de xeito seguro (non

soprar).

Realizar descansos lonxe da zona de tratamento.

Sinalizar sempre as zonas xa tratadas.

Apartar os alimentos, tabaco e bebida do lugar de traballo.

Realizar un recoñecemento médico antes de cada tempada.

Tras a aplicación

108

Quitar a roupa xusto despois do tratamento.

Lavar e tratar illadamente a roupa utilizada da do resto da familia.

Ducharse a fondo.

Manterse fóra da zona tratada durante 24 - 48 horas despois do

tratamento.

Depositar os envases dos residuos nos seus puntos de recollida

específicos.

Riscos específicos da maquinaria agrícola

Maquinaria con elementos de corte

Protexer os órganos da área de corte da maquinaria.

Manterse fóra da área de corte da maquinaria.

A realizar operacións de mantemento, limpeza e/ou avaría:

Para o motor e poñer o freo de man.

Esperar a que todo se deteña, calzar a máquina e proceder ao arranxo.

Desconectar as engrenaxes.

O tractor

109

Operacións en marcha:

Traballar en zonas seguras, evitando as pendentes excesivas.

Baixar sempre en marchas curtas e dar a volta en "cola de

gaivota"(clavar o apeiro no solo e iniciar o xiro) ao traballar en

pendentes (prohibido o punto morto).

Cargar os remolques evitando a sobrecarga.

Establecer contrapesos axeitados cando se traballa en pendentes

grandes.

Usar protectores auditivos (EPI) se o ruído é excesivo.

Realizar repousos periódicos e utilizar faixas antivibratorias no caso de

vibracións.

Subir e baixar co tractor parado utilizando os puntos de agarre.

Empregar calzado seguro que non esvare.

Poñer sempre o cinto de seguridade e empregar as luces.

Levar as persoas nos lugares destinados para tal fin (prohibido nos

gardalamas).

110

Operacións de axuste:

Asegurarse de que non hai ninguén no radio de acción do tractor-apeiro.

Poñer sempre o freo de man, quitar as chaves e deixar en posición de

aparcamento.

Empregar roupa axustada.

Manter protexido o eixe de transmisións e a toma de forza.

Situar o apeiro no solo sempre que se deteña o tractor.

Rodear o eixe de transmisións e as partes móbiles á hora de realizar o

axuste.

Comprobar a correcta fixación ao rematar a operación de axuste.

Riscos derivados do uso de apeiros en xeral

Nunca subir ao apeiro en movemento.

Purgar a enerxía residual do sistema hidráulico ao

rematar a tarefa.

Gardar as máquinas sobre superficies chairas, firmes e

sen obstáculos.

Apuntalar e calzar durante a operación de enganche.

111

Evitar traballar baixo os apeiros suspendidos, e cando isto non é posible,

deter o tractor sobre terreo chairo, calzar as rodas e cravar o hidráulico

na posición de máxima elevación.

Riscos específicos do remolque

Baixo ningún concepto sobrecargar o remolque.

Debe haber sempre unha proporcionalidade entre tractor e remolque.

O remolque debe pasar a ITV.

Non efectuar nunca manobras bruscas que poidan desestabilizar o

remolque.

É aconsellable baleirar por completo o remolque antes de

desenganchalo.

Respectar sempre o peso máximo admitido para o remolque.

Riscos específicos das cultivadoras

A colocación e desconexión do cabezal de corte

realizarao o condutor da cultivadora segundo o manual

de instrucións do fabricante.

As cultivadoras deben estar dotadas cun extintor.

A revisión da máquina realizarase sempre en terreo

chairo e calzarase axeitadamente.

112

É necesario limpar periodicamente o po e a palla acumulados.

Cando se comprobe a moega ou calquera outra parte, deterase a

máquina en terreo chairo, frearase e quitará a chave do contacto.

Riscos específicos das empacadoras

Instrucións de traballo nas operacións de risco:

Desconectar a toma de forza.

Parar o motor.

Esperar á paralización completa do volante

de inercia.

Ausencia de persoas no campo de proxección do lanzador de pacas.

Manter as proteccións do equipo en bo estado.

Utilizar lentes de protección.

Utilizar luvas e calzado de seguridade.

Limpeza periódica do feo ou a palla. Verificar a eliminación destas.

113

Riscos específicos das motosegadoras

Poñer atención nos obstáculos.

Non perder de vista a zona de corte.

Evitar a presenza de persoas diante da zona de avance da máquina ou

na súa proximidade.

Cando a barra de corte non se estea a utilizar, débese colocar un

resgardo protector.

Non apurar nos bordos da parcela e nos lindeiros pouco practicables.

Riscos específicos dos motocultores

Non activar a transmisión da forza ata que o amorodo non estea no solo

en posición de traballo.

Utilizar luvas cando se substitúan os apeiros.

Evitar a presenza doutras persoas na zona de traballo.

Ante un movemento brusco do amorodo cara a arriba (empinamiento) ou

diminución do réxime de revolucións do amorodo, non se situar enriba

da carcasa de protección nin dar máis potencia ao motor.

Na posta en marcha comprobarase que a panca de cambio está no

punto morto.

En plantacións arbóreas non apurar excesivamente xunto ao madeiro da

árbore.

114

Riscos específicos para as mulleres en períodos de idade fértil,

embarazo, postparto e lactación

Nos desprazamentos e no traballo con máquinas:

Evitar os excesos de vibracións (especialmente no embarazo,

pode provocar abortos ou partos prematuros).

Evitar a exposición prolongada a ambientes ruidosos (pode

afectar o feto).

Con produtos perigosos e substancias químicas (fitosanitarios):

Evitar o seu uso e manipulación, especialmente cando así sináleo o

manual de instrucións e a ficha de seguridade (moi perigoso durante o

embarazo, o postparto e a lactación).

Con cargas pesadas:

Evitar a manipulación e ter en conta o esforzo, a forma de levantalas e a

frecuencia (coa evolución do embarazo, pode provocar un parto

prematuro).

115

En traballos de longa duración e con posturas forzadas:

Evitar a posición de pé ou sentada sen repousos e sen cambios de

postura (incremento de abortos, partos prematuros e diminución do

peso do bebé).

En espazos pechados:

Evitar a exposición a monóxido de carbono procedente de motores,

tabaco, etc (afecta o feto con efectos tóxicos).

Traballos no exterior:

Evitar a exposición á calor (deshidratación), ao frío intenso e a cambios

bruscos de temperatura (especialmente no embarazo e a lactación).

Riscos no traballo co gando

Orde e limpeza frecuente das dexeccións animais e en xeral das

instalacións nas que habitan os animais.

Establecer as dimensións dos corredores de alimentación e limpeza

segundo os medios a utilizar.

116

As instalacións de gando deberán construírse con materiais que teñan a

axeitada resistencia e nos que se poidan utilizar medios de limpeza

sinxelos.

Eliminación de obstáculos en zonas de paso.

Adaptar as zonas de paso cando existan desniveis.

Os solos deberán ter unha rugosidade suficiente para garantir un

tránsito seguro sobre este, tamén deberá ser antideslizante.

Dotar ás canles de drenaxe da soleira dun enreixado para conseguir

unha superficie de traballo lisa e homoxénea.

Riscos no traballo nos cultivos

Retirar os obxectos que obstrúan o paso e recoller as ferramentas e

utensilios despois da súa utilización.

Eliminar os materiais de desfeito.

Evitar as horas de máxima insolación.

Non fumar nin beber alcohol.

Evitar comidas copiosas e graxas.

Aclimatarse á calor e levar sombreiro.

Beber abundantes líquidos.

Guía para diminuír os impactos da carga gandeira no...

Documents

Transcript of Guía para diminuír os impactos da carga gandeira no...