Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten ... · Adibidez, toluenoa eta xilenoa...
Transcript of Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten ... · Adibidez, toluenoa eta xilenoa...
Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten eraginak
Jakintza-arloa: Osasuna
Egilea: DIEGO RADA FERNANDEZ DE JAUREGI
Urtea: 2007
Zuzendaria: ENRIQUE ETXEBARRIA ORELLA
Unibertsitatea: UPV-EHU
ISBN: 978-84-8438-375-8
Hitzaurrea
Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten eraginak tesiak Euskal Herrian disolbatzaile organikoen eraginpean lan egiten dutenen osasun egoera deskribatu eta ebaluatzea izan zuen helburu. Horrez gain, tesiak lan-osasun, aldez aurretiko medikuntza, toxikologia eta fisiologia arloetan euskara zientifikoaren finkapenean hainbat ekarpen egin ditu. Ekarpen txikiak agian, baina ezinbestekoak aurrera egin nahi badugu. Gainera, ez al da zientzia ekarpen txiki askoren arteko gehiketa?
Tesi bat idaztea lan gogorra da oso, baina tesia euskaraz egiteak lan bikoitza exijitzen du. Alde batetik, urteetako ikerketa lana eta bestaldetik, oraindik garapen prozesuan dagoen hizkuntz zientifiko-teknikoa lantzea. Euskarazko lengoai zientifikoan aurrerapenak erdiesteko hainbat baldintza bete behar dira, baina ene ustez, bakarra da guztiz derrigorrezkoa, euskaldunon konpromezua eta lana.
Gehitu, batu, elkartu, zubiak eraiki...doktoregoan zehar tesia garatzerakoan eta euskara lantzean, bereziki garrantzitsua izan da beste lagun ikerlarien elkarlana. Laguntza txiki asko baina denak ezinbestekoak lan hau aurrera eramateko.
Puntu honetan, derrigorrezkoa da, baita ere, erakundeei euren konpromezua eskatzea. Ikerketak eta Tesiak euskaraz burutu ahal izateko dauden laguntzak egonkortu eta laguntza bereziak martxan jarri behar dira. Nik Tesia burutzeko ezinbesteko laguntza jaso nuen Euskara Errektoreordetzaren aldetik, Euskarazko tesiak sustatzeko beken bitartez. Eskertzekoa litzateke eskertzeko izango zen holako aukerak da holako aukerak egotea.
Hala ere, dirua ez da dana eta gure hizkuntzari behar duen lekua emateko euskaldunok borrokatu behar dugu. Inor ez da etorriko guri dagokigun lana egitera. Gure esku dago zientzia euskaraz idaztea, eta gainera ondo egitea, eta horretarako guztiz egokia da gure hizkuntza. Euskaldunok harro egon behar dugu gure hizkuntzaz eta horretarako landu, garatu eta zientzian murgildu behar dugu, horrelaxe emango diogu Euskarari munduan dagokion lekua.
Diego Rada Fernandez de JauregiVitoria-Gasteizen, 2011ko Urriaren 20a
eman ta zabal zazu
Universidad Euskal Herriko del País Vasco Unibertsitatea
Farmazia, Elikadura, Teknologia eta Animalia Ekoizpena
Departamentua
Farmazia Fakultatea
UPV /EHU
Doktorego-tesia
HIDROKARBURO AROMATIKOAK: LANGILEEN OSASUNEAN
DITUZTEN ERAGINAK
Doktoregaia: Diego Rada Fernandez de Jauregi
Zuzendaria: Enrique Etxebarria Orella
Vitoria-Gasteiz, 2007
“Nahi baduzu, badaidikezu, eta
baldin egiten ezpaduzu,
seiñale da, eztuzula
nahi”.
Axular
Amari, aitari eta Itziarri.
Nire ondoan egon diren guztiei.
Esker onak
ESKER ONAK
Urte hauetan guztietan nire ondoan egon den pertsona orori nire esker on beroena
helarazi nahi diot.
Lehenengo eta behin eskerrak eman nahi dizkiot nire tesi-zuzendariari, Enrique
Etxebarria Orella doktoreari. Beragatik izan ez balitz ez nengoke hemen. Eskerrik
asko lantalde baten parte izateko aukera eman izanagatik eta eskainitako laguntza
guztiagatik, Tesi hau burutzeko, uneoro entzuteko prest egon baita. Eskerrak ere
bere interesagatik, aholkuengatik, konfiantzagatik eta bereziki bere pazientziagatik.
Nire esker ona erakutsi nahi diet Osasun-publikoko departamentuko irakasleak diren
Luis Carlos Abecia Inchaurregui eta Eider Abasolo Osinaga doktoreei, beraien
laguntzagatik eta datuen tratamendu estatistikoa burutzeko beraien ezinbesteko
eskarmentuagatik.
Bizkai Zergintza Elkarteari eta bereziki Victoria Prado Méndez doktoreari eskerrak,
datu epidemiologikoen maneiuagatik.
Euskara errektoreordetzari, lan hau aurrera eramateko eta aurkeztu ahal izateko
emandako laguntzagatik.
Fisiologia departamentuko lankideei, Jon Zarate Sesma eta Itziar Txurruka Ortegari,
eskerrik asko, unibertsitatean egindako bidea beraiekin konpartitu izanagatik.
Eskerrik asko José Carlos Pérez Cobo, doktoreari, eta baita Juan Manuel Rodríguezi
ere, beraien laguntza lehen egunetik eskaini didatelako.
Esker bereziak eman nahi dizkiet ere Tesia euskaratzen lagundu didaten guztiei.
Nire familia osoari, bereziki nire ama eta aitari, beraiek izan ez zituzten aukerak
emateagatik.
Esker onak
Bukatzeko, Itziar Etxeandia Ikobaltzetari bere maitasunagatik, laguntzagatik,
pazientziagatik, ulermenagatik eta bide luze honetan zehar nire ondoan egoteagatik,
mila esker bihotz-bihotzez.
Aurkibidea
AURKIBIDEA Orrialdea 1.-SARRERA. 1 1.1.- DISOLBATZAILE ORGANIKOAK..……………………………………………………….. 3 1.1.1.- KONTZEPTUA ETA EZAUGARRI OROKORRAK …………………….……….……. 3 1.1.2.- SAILKAPENA……………………………………………………………………………. 7 1.1.3.- FARMAKOZINETIKA ETA METABOLISMOA..……………………………………... 12 1.1.4.- LAN-ARRISKUEN KONTROLERAKO PREBENTZIO-NEURRIAK ……..………. 14 1.2.- HIDROKARBURO AROMATIKOAK………………………………………………………... 18 1.2.1.-TOLUENOA.……………………………………………………………………………… 18 1.2.1.1.- EZAUGARRI OROKORRAK…….………………………………………………... 18 1.2.1.2.- ERABILERA INDUSTRIALA……………………………………………………… 19 1.2.1.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 20 1.2.2.-BENTZENOA……………………………………………………………………………… 27 1.2.2.1.- EZAUGARRI OROKORRAK ………………………………………………….…... 27 1.2.2.2.- ERABILERA INDUSTRIALA ……………………………………………………. 28 1.2.2.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 31 1.2.3.-XILENO….………………………………………………………………………………… 36 1.2.3.1.- EZAUGARRI OROKORRAK………..……………………………………………... 36 1.2.3.2.- ERABILERA INDUSTRIALA…..…………………………………………………. 37 1.2.3.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 37 2.-HELBURUAK 43 3.-METODOLOGIA 47
Aukibidea
Orrialdea4.-EMAITZAK 53 4.1.- ALDAGAI BIKO ANALISIA….……………………………………………………………… 55 4.1.1- HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA…..………………………………. 55 4.1.2.- TOLUENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA………………………………………… 64 4.1.3.- XILENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA……………………………………………. 73 4.1.4.- HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEEN ESPOSIZIOA….……….…... 83 4.1.5.- TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA...…... 93 4.1.6.-. TOLUENOA ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA..…………………………………………..…… 104 4.1.7.- XILENOA ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA..……………………………………………………………… 114 4.2.- ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA……………..……………………………………………. 124 5.-EZTABAIDA 131 5.1.- METODOLOGIAREN AZTERKETA OROKORRA.………………………………………… 133 5.2.- ARRISKU KARDIOBASKULARRA..………………………………………………………... 134 5.3.- AGERTUTAKO PATOLOGIAK……………………………………………………………… 141 5.4.- HIPOAKUSIA……………………………………………………………….………………... 142 5.5.- ODOLEKO ASALDURAK.………………………..………………………………………….. 145 5.6.- ARRISKU HEPATIKOA……………………………………………………………………… 148 5.7.- TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA………….. 153 5.8.- TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.……………………………………………………… 154 5.9.- XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA……….…………………………………………………………….. 154 5.10.- AZKEN GOGOETAK ………………………………..….…………………………………... 155 6.-ONDORIOAK 159 7.-BIBLIOGRAFIA 163
UPV/EHU 1
1.-SARRERA
Sarrera
UPV/EHU 3
1.1.-DISOLBATZAILE ORGANIKOAK
1.1.1.-KONTZEPTUA ETA EZAUGARRI OROKORRAK
Disolbatzaile organikoak industrian erruz erabiltzen diren substantziak dira. Giza-
gorputzarako toxikoak dira eta hegazkortasun eta liposolugarritasun altuak egiten
ditu berezi (International Labor Office, 1994; Stacey, 1993).
Bakarrik edo, aldaketarik jaso gabe, beste agenteekin nahastuta erabiltzen diren
konposatu organiko lurrunkorrak dira. Lehengaiak edo hondar-materiak
disolbatzeko erabiltzen dira. Era berean, agente garbitzaile, dispertsio-agente,
biskositatearen aldatzaile eta agente tentsioaktibo bezala erabiltzen dira. Hala ere,
lurrunketa prozesu baten ostean fixatuta gelditzen diren substantzien garraiatzaile
bezala erabiltzen dira gehienbat.
Modu zabalean erabiltzen dira makina-erremintaren industrian (metal-piezen
mekanizazioan), arte grafikoetan, enpresa kimikoetan, autoen fabrikazioan,
plastikoen injekzioan, margoen, barnizen eta esmalteen aplikazioan (galdaragintzan,
ontziolan, pistola bidezko pinturetan), ehungintzan (garbiketa sikuan, oihalen
estanpazioan, oinetakoen manufakturan), eraikuntzan (zoruen kolokazioan),
zurgintzan (itsasgarrietan) eta histologia-laborategietan (laginen deshidratazioan eta
muntaian). Nolanahi ere, egun lan munduan disolbatzaile organikoen esposizio iturri
nagusia pinturen, esmalten, laken, bernizen, kolen eta itsasgarrien maneiua da (Costa
et al. 2005; Skender et al. 2000).
Disolbatzaile organiko bakoitzaren ezaugarri espezifikoak bere egitura kimikoaren
araberakoak dira, eta ezaugarri horiek disolbatzaileen aplikazio industrialak,
lanpostuan daukaten barreiaketa eta profil toxikologikoa baldintzatzen dituzte.
Aurrerapen teknologikoek eta horien ondorioz sortutako prozesu industrialen
zailtzeak disolbatzaile bezala erabiltzen diren substantzien gehikuntza sortu dute.
Ondorioz, XX. mendearen hasieran disolbatzaile organiko bakan batzuk erabiltzen
Sarrera
UPV/EHU 4
baziren ere, gaur egun beraien zenbakia hainbat ehunetan gehitu egin da (Jovanovic
et al. 2004).
Gehien erabiltzen diren disolbatzaile organikoak honako hauek dira: hidrokarburo
aromatikoak (bentzenoa, toluenoa, xilenoa), hidrokarburo alifatikoak (n-hexanoa),
hidrokarburo alifatiko halogenatuak (trikloroetileno, tetrakloroetileno, trikloroetano,
perkloroetileno), alkoholak, zetonak, etilenglikola eta isozianatoak (metilen-
diisozianatoa MDI, toluen-diisozianatoa TDI).
Disolbatzaileen lurrunkortasun handiak lanpostuan zeharreko lurrunen barreiaketa
errazten du (Sato eta Nakajima, 1987). Hori dela eta, askotan, industria-higienearen
ikuspuntutik ekiditeko zailak eta ekonomikoki garestiak (aspirazio sistemak,
lanpostuen txandaketa, babes pertsonaleko ekipoak, etab.) diren arrisku egoerak
sortzen ditu (Morioka et al., 2006; Verma et al., 2002).
Horrez gain, nerbio sistema zentrala (Spencer et al. 2002; Van der Hoek et al. 2001;
Muttray et al. 1999; Varona et al. 1998; Triebig et al. 1992; Spencer eta
Schaumburg, 1985;), hezur-muina (Baker, 1994), ugaltze-sistema (Baker, 1994;
Triebig et al. 1988), gibela (Dryson eta Ogden, 2000) edo azala (Wahlberg, 1985)
kaltetzeko ahalmena disolbatzaileen liposolugarritasun altuari zor zaio.
Disolbatzaile organikoen esposizioak langileen osasunean dituen eraginak
ikertzerako orduan, langile gehienak disolbatzaile nahasketekin aritzea eragozpen
handia da. Nahasketek mekanismo toxikologikoen ikerketa asko zailtzen dute
(Dennison et al. 2004). Zentzu horretan, aipagarria da, disolbatzaileen nahasketa
horiek nerbio sistema zentralean dituzten efektu akutuen inguruan nahiko ezagupen
mugatuak daudela (Muttray et al. 2005). Hori, neurri handi batean, nahasketaren
osagai ezberdinen artean eman daitezkeen elkarrekintzengatik gertatzen da
(Dennison et al. 2004). Izan ere, industriako lan-arriskuaren ebaluazio egokia
burutzeko, disolbatzaileen nahasketetako osagai ezberdinen definizio zehatza
oinarrizko baldintza baita (Cassee et al., 1998; Sterzl-Eckert eta Greim, 1996; Feron
et al., 1995). Are gehiago, industriako disolbatzaile arruntek, beraien ezaugarri
toxikologikoak baldintzatzen dituzten kontaminatzaile kimikoak izan ohi dituzte.
Sarrera
UPV/EHU 5
Adibidez, toluenoa eta xilenoa hezur-muinarako oso toxikoa den bentzenoarekin
kutsatuta agertzen dira (McMichael, 1988).
Nahiz eta disolbatzaileek langileen osasunean duten eragina luze eta zabal ikasi den,
oraindik ere, langileentzat seguruak diren giro-kontzentrazioak eztabaidan daude.
Horren arrazoia nagusienak, alde batetik, disolbatzaileen xurgapenaren eta efektu
toxikologikoen aldakortasuna eta, bestetik, nahasketen osagaien artean sortzen diren
elkarrekintzak dira. Horregatik, iritzi ezberdinak aurkitu ditzakegu lantokian erabili
beharko liratekeen giro-kontzentrazioen (Threeshold Limit Values, TLV-en) eta,
bereziki, kontzentrazio biologikoen (BLV, Biological Limit Values) muga-balioei
dagokienez. Kontzentrazio biologikoek, gorputzeko likido-organiko ezberdinetan
aurkitutako katabolito kontzentrazioek alegia, toxikoaren absortzio-maila adierazten
dute bereziki (McKee et al., 2005; Jin et al., 2004; Caldwell et al., 2000; Dick et al.,
2000; Ikeda, 1995).
Aipagarria da ere, disolbatzaile batzuen lurrunak airea baino pisutsuagoak direla eta
lantokietako lokalen zoruan metatzeko joera dutela. Gainera, distantzia luzeetan
zehar barreiatu eta ontzi hutsetan pilatu daitezke. Hori ekiditeko, ontziak zabalik eta
ahozbera gorde beharko lirateke betiere.
Eztanda arriskuaz gain, lurrun-pilaketek (espazio txikietan lanean diharduten
langileen kasu) xurgatutako dosia handitzen dute eta beraz, kontzientzia-galerak
eragin ditzazkete (Burstyn eta Kromhout, 2002).
Egun, disolbatzaileek eragindako ingurumen-kontaminazioak osasunean duen
eraginaren inguruan kezka handia dago. Bi kontaminazio iturri nagusi ditugu,
konposatu organiko hegazkorren isurpena eta lurraren kontaminazioa; azken hori,
bereziki arriskutsua da akuiferoak kutsatzen direnean. (Haws et al., 2006; Srivastava
et al., 2005; Deole et al., 2004; Bono et al., 2003; Paustenbach et al., 1992).
Disolbatzaileak abusu-droga bezala erabiltzea ere Osasun Publikoko arazo
garrantzitsua kontsidera daiteke (Brouette eta Anton, 2001; Howard eta Jenson,
1999). Inhalantzaileen abusu-sindromea nahita hartutako lurrun organikoen bitartez
kontzientzi-nahasketa lortzean datza. Erabilera hori, gehienbat pobrezian eta hiri
handien kanpokaldean bizi diren gazteen artean gertatzen da (Neumark et al. 1998;
Sarrera
UPV/EHU 6
Dinwiddie, 1997). Gazte horiek produktuon mehatxuak, bat-bateko heriotza barne,
ez dituzte kontuan hartzen (Esmail et al. 1997, Ghazi-Khansari eta Oreizi, 1995;
Flanagan eta Ives, 1994; Flanagan et al. 1990). Erabiltzaileek batez ere itsasgarriak,
pinturak, lakak, testuak zuzentzeko likidoak, esmalte-kentzekoak, butanoa eta
gasolina kontsumitzen dituzte (Dittmer et al. 1993). Gainera, inhalatzeko
erabilgarriak izan daitezkeen produktuen kopurua handitzen den heinean
(itsasgarriak, aerosolak, pinturak…,etab.), handiagoa da kontsumitzaileen kopurua
(Uzun eta Kendirli, 2005, Kurtzman et al., 2001).
Kolen eta itsasgarrien inhalazio fenomeno hori Europan eta mendebaldeko beste
herri askotan ere ematen da eta “glue sniffers” bezala ezagutzen dira paziente horiek.
Inhalatutako substantziek barrera hematoentzefalikoa erraz zeharkatzen dute
garunean kontzentrazio handiak lortuz eta berehalako eragin neurologiko larriak
sortuz. Tamalez, nerbio-sistema zentrala inhalatzaileen aurrean oso kaltebera da eta
ondorioz, neurriz kanpoko erabiltzaile kronikoen artean nahaste neurologiko
ezberdinak beha daitezke, hala nola, oroimen-nahasketa, desorientazioa, loezina,
ataxia, funtzio kognitiboen nahasketa, disfuntzio motorea eta libidoaren gutxitzea
(Rosenberg et al. 2002).
Sarrera
UPV/EHU 7
1.1.2.-SAILKAPENA
Disolbatzaile organikoak, beraien konposaketa kimikoaren arabera, talde
ezberdinetan sailkatu daitezke. Talde bereko konposatuek gorputzean antzeko
eraginak dituzte eta horrek disolbatzaileek osasunean dituzten eraginen estimazioa
baimentzen du, salbuespenak salbuespen (OIT, 1985).
Hortaz, disolbatzaile organikoen egitura kimikoa arabera, ondorengo talde
nagusietan sailkatu daitezke:
A.-Hidrokarburo alifatikoak.
Hidrogenoz eta karbonoz osatutako konposatuak dira. Molekula linealak edo
adarkatuak izan daitezke, aseak edo asegabeak eta hurrengo nomenklatura daukate:
-Parafinak (alkanoak). Hidrokarburo aseak
-Olefinak (alkenoak). Hidrokarburo asegabeak lotura bikoitz bat edo gehiagorekin.
-Azetilenoak (alkinoak). Hidrokarburo asegabeak lotura hirukoitz bat edo
gehiagorekin. Petrolioaren eratorriak dira eta nahasketa moduan agertzen dira.
Petrolio gordinaren krakeatu, destilazio eta zatiketaren bitartez lortzen dira. Giro
tenperaturan molekularik txikienak gasak dira (C1tik C4ra) (Aydin eta Ozcakar,
2003). Molekularen egituraren konplexutasuna eta tamaina handitzen diren heinean,
molekula likidotu eta bere biskositatea handitu egiten da, karbono kopuruaren
arabera (C5tik C16ra). Azkenik, pisu molekular handieneko hidrokarburoak
solidoak dira giro-tenperaturan (C16tik gora).
Pentanoak, hexanoak, heptanoak eta oktanoak talde honetako konposaturik
adierazgarrienak dira. Tarteko lurrunkortasuna eta biskositate baxua daukate eta
giro-tenperaturan egoera likidoan aurkitzen dira. Lan munduan koipeen disolbatzaile
gisa asko erabiltzen dira, larru eta oinetakogintzan batik bat.
Sarrera
UPV/EHU 8
Orokorrean ez dira oso toxikoak eta giro-kontzentrazio altuak behar dira nerbio-
sistema zentralaren depresioa sorrarazteko (Valentini et al., 1994). Talde honetako
n-hexanoa ordea, oso erabilia da eta osasunerako arrisku handikoa, sortu dezakeen
polineuropatia dela eta. Gaixotasun hori, hain zuzen ere, esku eta oinetako hatzetan
ahultasun muskularra eta erreflexu-sentsitibo sakonen galera ezaugarri dituen
gorputz-adarretako disfuntzio sentsitibo simetrikoa da (Pastore et al., 2002; Lanska,
1999).
B.- Hidrokarburo aromatikoak.
Talde honetako konposatu adierazgarrienak ziurasko toluenoa, xilenoa eta bentzenoa
dira eta gaur egun lehenengo biak erabilienak dira. Izena, beraien usain bizi eta
atseginagatik datorkie. Substantzia hauek ezaugarri amankomunak dituzte bentzeno-
nukleo edo -eraztuna dela eta (bentzeno-eraztunak, hexagono baten ertz bakoitzari
lotuta, karbono-hidrogenoko sei taldeko egitura du). Hots, bentzenoaren eratorriak
kontsidera daitezke.
Hidrokarburoen erabilpenaren oihartzuna XIX. mendearen hastapenetan hasi zen,
harrikatz-alkitraneko nafta kautxoaren disolbatzaile moduan erabiltzearekin batera.
Gaur egun produktu askoren fabrikazioan erabiltzen dira, plastikoa, kautxo
sintetikoa, margoa, berniza, pestizida eta perfumea kasu (Panev et al., 1998). Horrez
gain, motoreentzako erregaien osagai bezala erabiltzen dira, nahasketa moduan
gehienbat (Schupp et al., 2006; Periagoeta Prado, 2005).
D.-Hidrokarburo halogenatuak.
Talde hau bere estrukturaren baitan fluoro, kloro, bromo edota iodo atomo bat edo
gehiago dituzten hidrokarburo lineal edo ziklikoek osatzen dute. Halogeno horiek
sukoitasuna murriztu eta egonkortasuna ematen diete. Talde honetako
adierazgarrienak karbono tetrakloruroa, trikloroetanoa, perkloroetilenoa eta,
bereziki, trikloroetilenoa dira (Armstrong eta Green, 2004).
Sarrera
UPV/EHU 9
Disolbatzaile bikainak izateaz gain, bataz beste nahiko merkeak dira. Hori bai, giro
tenperaturan oso hegazkorrak dira, kutsadura arriskua handituz. Oihalen garbiketa
sikuan oso erabiliak dira (tindategietan) (Raisanen et al., 2001).
Konposatu ikaragarri liposolugarriak izateagatik aho, azal eta arnas bideetatik oso
modu azkarrean xurgatzen dira. Izan ere, famili honetako konposatu batzuk, hala
nola, trikloroetilenoa, metileno kloruroa, eta bereziki konposatu fluorokarbonatuak
(sprayetako propelente arruntak), inhalatzaileekiko menpekotasuna daukaten
gaixoek sarritan abusu-substantzia moduan erabiltzen dituzte (Ramon et al., 2003;
Winek et al., 1997).
E.- Alkoholak.
Alkoholak hidrokarburoetatik eratortzen dira, hidrogeno atomo bat edo gehiago
hidroxilo taldeagatik (-OH) ordezkatzean hain zuzen ere. Produktu adierazgarrienak
metanola, etanola eta isopropanola kontsidera daitezke.
Bitartekari kimiko eta disolbatzaile bezala erabiltzen dira ehungintzan eta
detergente, kosmetiko, koloragarri, margo eta bernizen fabrikazioan. Horrez gain,
talde honetako substantzia batzuk garbiketa produktuetan, lehortze azkarreko
tintetan, izotz-kontrako produktuetan eta mineralen tratamenduan ere erabiltzen dira.
Hidrokarburo talde honen aurkako-eraginik garrantzitsuena nerbio-sistema
zentralaren depresioa daukagu. Eragin hori pisu molekularra handitzearekin batera
okertzen da, hala ere, pisu molekularra haunditzen den heinean hegazkortasuna
gutxitzen da, beraz, lurrinen inhalazioaren ondorioz sortutako langileen osasun
arriskuak gutxitu egiten dira (van Thriel et al., 2003; Sethre et al., 2000).
F.-Glikolak.
Disolbagarritasun altuko alkohol dihidratatuak dira. Eraginkortasun haundikoak dira
disolbatzaile eta izotz-kontrako produktu gisa. Berotzean edo langartzean inhalazio
bidezko arrisku toxikoa aurkezten dute; halabaina, toxikapen bide nagusia digestiboa
Sarrera
UPV/EHU 10
da. Eraginik handiena giltzurrunean dauka, azidosi metabolikoa bere ondorio kliniko
larriena izanik.
Ezagunena etilenglikola dugu, hala ere, dietilenglikola eta propilenglikola ere
aipagarriak dira. Industrian, etilenglikola disolbatzaile, detergente eta izotz-kontrako
produktu bezala zabal erabiltzen da (Turketa Morrell, 1986).
G.-Aldehidoak
Beraien erreaktibotasun kimiko handia dela eta aldehidoak bitartekari garrantzitsuak
dira erretsina, agente plastikotzaile, disolbatzaile eta tinten ekoizpenean. Ondorioz,
ehungintzan, larru-manufakturan, laborategi biomedikuetan eta plastikoen,
kautxoaren eta elikagaien manipulazioan erabiltzen dira. Halaber, aldehido
aromatikoak perfume eta esentzien osagaiak izan ohi dira.
Erantzun alergiko ugari eragin ditzakete, ezaugarri sentzibilizatzaileak baitituzte.
Halaber, larruazalerako eta mukosetarako narritagarriak dira eta nerbio-sistema
zentralean efektu toxikoa sortu dezakete (Arts et al., 2006).
H.-Zetonak.
Zetonek karbonilo talde funtzionala dute. Alkohol sekundarioen oxidazio edo
deshidrogenazio katalitikoaren bidez lortzen dira. Horrela, industria petrokimikoan,
adibidez, olefinen hidratazioaren bitartez lortu ohi dira.
Disolbatzaile ezinhobeak dira eta baita merkeak ere, hori dela eta, zetonak maiz
erabiltzen dira industrian. Azetona eta metil etil zetona erabilienetarikoak dira (Arts
et al., 2002). Gantzen, argizarien, laken, brearen, gomen, erretsinen eta
koloratzaileen disolbatzaile industrialak dira eta plastikoen, seta artifizialaren,
lehergailuen, kosmetikoen, perfumeen eta produktu farmazeutikoen produkzioan ere
parte hartzen dute. Halaber, sintesi kimikoetan bitartekari lanak burutzen dituzte.
Sarrera
UPV/EHU 11
I.-Esterrak.
Plastiko, margo, laka, nitrozelulosa eta larruaren produktu eratorrien disolbatzaileak
dira. Elikagaien industrian, aromatizatzaile eta kontserbatzaile moduan erabiltzen
dira eta lurrindegi eta kosmetikan ere erabilgarriak dira. Esterren artean etil azetato
eta metil azetato produktuak aipa daitezke dira.
Osasun arriskuei dagokienez, larruazalean eta arnas-aparatuan eragiten duten
narritadura da aipagarriena.
J.-Eterrak.
Oxigeno-zubi batekin lotuta dauden (-O-) bi erradikal alifatikoz edo aromatikoz
osatutako konposatu organikoak dira. Nahiz eta erabilpen industrialeko eter
gehienak likidoak izan (eter etilikoa), gas (eter metilikoa) zein solido egoeran ere
(zelulosa eterrak) aurkitzen ditugu.
K.-Beste disolbatzaile batzuk.
Talde misto honetan nitroparafinak, toluidina, nitrobentzenoak, anilina,
dimetilformamida, piridina, azetonitriloa, landare-jatorriko disolbatzaileak eta
karbono disulfuroa aurkitzen ditugu, besteak beste. Azken produktu hori, karbono
disulfuroa alegia, ikaragarri sukoia izateaz gain, industrian erabiltzen diren
disolbatzaileen artean toxikoenetarikoa da, ehungintzan eta setaren fabrikazioan
historio toxiko zabala baitauka. Nerbio-sisteman eragiteaz gain, kardiopatia
iskemikoa eta lesio baskular larriak sor ditzake (Sulsky et al., 2002).
Sarrera
UPV/EHU 12
1.1.2.- FARMAKOZINETIKA ETA METABOLISMOA
Langileetan disolbatzaileen xurgapena, batez ere, arnas bidetik gertatzen den arren,
larruazalarekin kontaktu zuzenaren bidezkoa ere kontuan hartu behar da (Bomaneta
Maibach, 2000). Irensketa, aldiz, askoz arraroagoa da eta gehienetan lan-istripuetan
edo bere buruaz beste egiten dutenen kasuan ikusten da (Harada et al. 1999; Zahlsen
et al. 1985). Arnas bideen bidezko xurgapenean, albeoloetatik birikietako odol-
kapilaretarako difusioa oso azkar gertatzen da. Gainera, albeolo-aireztapena eta
birika-perfusioa esfortzu fisikoaren ondorioz gehitzen denez, lan-karga handiak
disolbatzailearen absortzio errealaren gehitzea eragin dezake (Lofeta Johanson,
1998; Astrand, 1975).
Larruazal bidezko xurgapenari dagokionez, larruazalaren lodiera, disolbatzaileen
eraginpean dagoen larruazalaren azalera eta esposizioaren iraupenak aldagai oso
garrantzitsuak dira esposizioaren intentsitatea baloratzerako orduan. Era berean,
lesionatutako edo erretako larruazalak disolbatzaileen aurrean babes funtzioa galtzen
duela kontuan hartzea garrantzitsua da. Nahiz eta ikertzaile batzuek larruazalaren
bidez gertatzen den disolbatzaile-lurrunen xurgapena ez duten kontuan hartzen
(Riihimaki eta Pfaffli, 1978), beste batzuek larruazala lurrun horien sarbide
proposatzen dute (Costa et al. 2006; Brooke et al. 1998).
Xurgapenaren ondoren, disolbatzaile organikoak ehun ezberdinetan zehar banatzen
dira, ehun horien odol-perfusioaren eta lipido edukiaren arabera. Ondorioz, eta
adibide gisa, nerbio-sistema zentrala bereziki kaltetua izango da, tronkoentzefalo
mailan batez ere (Gospe eta Calaban, 1988).
Disolbatzaile organikoak nagusiki gibelean metabolizatzen dira, P-450
zitokromoaren bitartez (Bolt et al., 2003). Ondorioz, disolbatzaileen arteko
elkarrekintzak maila horretan gertatzen dira gehienbat (Dennison et al. 2004; Sato,
1991). P-450 zitokromoa gibelean, giltzurrunetan, arnas-aparatuko epitelioan eta
beste ehun batzuetan aurkitzen den funtzio mistoko oxidasa daukagu. Entzima-
sistema horrek disolbatzaile organiko (alkohol, hidrokarburo aromatiko eta
alifatiko), zenbait farmako eta anestesiko hegazkorrak (halotanoa) bezalako agente
xenobiotikoen bioeraldaketan parte hartzen du. Etanolak ere sistema hori erabiltzen
Sarrera
UPV/EHU 13
du (Dey eta Cederbaum, 2006), beste substantzia ugarik egiten duen bezala. Beraz,
inhibizio eta indukzio entzimatikoak bezalako elkarrekintza farmakozinetikoak
gertatzea ohikoa da (Dennison et al. 2004).
Inhibizio entzimatikoa konposatu batek beste baten biotrasformazio-tasa murrizten
duenean gertatzen da. Gertakari hori, industrian hain arruntak diren disolbatzaile
organikoen nahasketetan gertatu ohi da eta entzimak normalean dosiaren mendeko
era baten inhibitzen dira (Andersen et al., 1978; Guengerich et al., 1991; Tardif eta
al., 1995). Aitzitik, inhibizio ez-lehiakorra ez da hain ohikoa (Andersen et al., 1978).
Indukzio entzimatikoan ordea, biotrasformazio-tasaren gehikuntza ematen da. P-450
zitokromoaren hainbat induktore ezagutzen dira, azetona (Kenyon et al., 1998),
toluenoa eta bentzenoa bezalako disolbatzaile organikoak (Gut et al., 1993), eta
agian ezagunena den etanola (Klotz eta Ammon, 1998; Badger et al., 1993; Kaneko
et al., 1993), besteak beste.
Hortaz, disolbatzaile-nahasketen eraginpean aritzen diren langileetan indukzio eta
inhibizio entzimatikoak oso maiz gertatzen dira, kuadro klinikoaren diagnosia
zailduz eta pronostikoa okertuz (Dennison et al. 2004; Mortensen et al., 1998).
Disolbatzaile organikoen toxikozinetikan eta toxikodinamian aldaketak sortu
ditzaketen faktoreei arreta jarri behar zaie; alde batetik, esposizioaren eta dosiaren
arteko erlazioa faltsutu dezaketelako eta bestaldetik, langileek disolbatzaileen
aurrean aurkezten duten suszeptibilitatea aldatu dezaketelako (Dennison et al., 2005;
Baelum, 1991).
Disolbatzaileen xurgapenean, banaketan, bioeraldaketan eta iraizketan eragin
dezaketen faktoreen artean hurrengoak aurkitzen dira: lantokian egindako ariketa
fisikoa (lan-karga), gorputz-konposaketa, adina, sexua, ezaugarri genetikoak, jatorri
etnikoa, dieta, erretzeko ohitura, aldi bereko tratamendu farmakologikoak,
alkoholaren kontsumoa eta lantokiko beste disolbatzaile organiko batzuren eragina,
besteak beste (Lof eta Johanson, 1998).
Sarrera
UPV/EHU 14
1.1.3.- LAN-ARRISKUEN KONTROLERAKO PREBENTZIO-NEURRIAK
Lan-munduan ohikoa den bezala, disolbatzaileen lan-arriskuen aurrean dagoen
oinarrizko prebentzio estrategia, eraginaren edo esposizioaren gaineko kontrol
zorrotza ezartzean datza (lehen mailako prebentzioa). Izan ere, azken urteotan
lanpostuko giro-kontzentrazioen (Threeshold Limit Values, TLV-en) kontrolari
zuzendutako politiken eraginkortasuna egiaztatu baita (McKee et al., 2005; Baker et
al., 1994).
Disolbatzaile organikoen esposizioa kontrolatzeko metodo garrantzitsuenak honako
hauek dira: hainbat disolbatzaileen ordezkapena hain toxikoak ez diren
produktuekin, aireztapen-sistema egokien erabilpena, industria-prozesuen
automatizazioa, lanaren antolaketa, lanpostuen errotazioa, inplikatutako langileen
kontzientzia eta larruazal zein arnas bideko xurgapena murrizten duten babes-
pertsonaleko neurrien erabilpena (Morioka et al., 2006).
Disolbatzaile organikoak dituzten pinturak eta itsasgarriak, urarekin garraiatzen
direnekin ordezkatzea onurak ekartzen ditu langileen osasunerako. Helburu
berdinarekin, metalak deskoipetzeko ur-jatorriko garbitzaile berriak garatu dira,
toxikologia zein ingurumen ikuspuntutik abantail handia suposatzen dutenak
(Heuser et al. 2005; Lavoue et al. 2003; Beach et al., 1997; Bratveit et al. 2004).
Nolanahi ere, disolbatzaile organikoetatik eratorritako itsasgarri, pintura zein
produktu garbitzaileak industrian erruz erabiltzen dira oraindik, beraien osaketan
disolbatzaile organikoak ez dituztenak garestiagoak direlako eta lehortze-denbora
handiagoak behar dituztelako (Heuser et al. 2005). Hala ere, disolbatzaileak ez diren
produktuetatik eratorritako (ur-jatorriko pinturak adibidez) subtantzien arriskuak
tentuz aztertu behar dira (Wieslander et al., 1994; van Faassen eta Borm, 1991).
Toxikotasun gutxiagoko produktu batekin ordezkatu ezin denean, industri-higiene
neurrien bidez eraginaren kontrola edo prebentzioa burutzen da. Izan ere, aireztapen-
sistema espezifikoen eta babes pertsonaleko ekipoen faltan disolbatzaile organikoek
langileen osasuna larri hondatu baitezakete (Nijem et al. 2001).
Sarrera
UPV/EHU 15
Beraz, garrantzi handikoa da lanpostuetako segurtasuna bermatzen duten higiene-
neurrien eta berrikuntza teknologikoen garapena. Aireztapen-sistemek (tokiko
zurgatze bidezko aireztapenek adibidez), lanpostuen aireztapen egokiak,
disolbatzaile organikoen gordegailuentzako tapa eta estalki berezien erabilpenak eta
babes pertsonaleko ekipoek besteak beste, lan osasuna hobetu eta substantzia horien
erabilpenaren hilkortasunari lotuta dagoen diru kostu ikaragarriak murrizten dituzte
(Purvis et al. 2001).
Hurrengo urratsa bigarren mailako prebentzioa da. Alde batetik, lesio kliniko zein
subklinikoen detekzioaz arduratzen da eta bestetik, likido organiko ezberdinetan
aurkitzen diren katabolito-mailen analisien bitartez, langile bakoitzaren toxikoaren
xurgapen zehatza estimatzeaz (Biological Limit Values, BLV).
Monitorizazio-biologikoa langileen osasunaren gaineko kontrola burutzeko
prebentzio bide garrantzitsua da eta odol, gernu eta arnas-airean disolbatzaile
organikoen metabolismoaren ondorioz sortutako katabolito ezberdinen detekzioan
eta kuantifikazioan oinarritzen da (Imbriani eta Ghittori, 2005; Ikeda, 1999).
Enpresa medikuek, askotan erabiltzen dituzte esposizioaren biomarkatzaileok
langileek toxiko baten aurrean jasaten duten eragina neurtzeko asmoz. Izan ere,
eragin hori toxikoaren giro-kontzentrazioez gain gizabanako bakoitzaren
suszeptibilitatearen menpe baitago (Schaller et al., 2002; Schaller et al., 2001).
Metabolito horien erdibizitza, orokorrean, nahiko laburra da eta ondorioz, laginak
hartzeko orduan planifikazio zehatza burutu behar da (laginak eraginaren erakusgarri
izan daitezen eta galera ekonomikoak sortu ditzaketen produkzio-prozedurak ez
eteteko) (Baker, 1994).
Horrez gain, badira monitorizazio-biologikotik lortutako datuen interpretazio egokia
zailtzen duten hainbat aldakortasun-faktore. Horien artean, disolbatzaileen giro
kontzentrazioen gorabeherak, langile bakoitzaren sentikortasun ezberdina eta
disolbatzaile nahasketen aretan sortzen diren elkarrekintza metaboliko eta
farmakozinetikoak ditugu (Jang et al., 1999; Jang et al., 1997; Droz et al., 1989a;
Droz et al., 1989b).
Sarrera
UPV/EHU 16
Beraz, disolbatzaile bakar baten eraginpean aritzean gertatzen denarekin alderatuta,
disolbatzaileen nahasketen eraginpean aritzeak biomarkatzaile ezberdinen maila igo
edo gutxitu dezake metabolismo edota kanporatze prozesuen aldakuntza dela medio.
Ondorioz, aldaketa horien tamaina eta norabidea ezagutzea ezinbesteko baldintza da
datu biologikoen interpretazio egokirako (Ikeda, 1995).
Nolanahi ere, disolbatzaile organikoen lan-esposizioa kalkulatu edo estimatzeko
orduan monitorizazio biologikoa oso baliabide erabilgarria da (Schaller et al., 2002;
Schaller et al., 2001).
Hala ere, toxikoaren xurgapena baldintzatzen duten aldagai ezberdinak daude:
industria-higieneko datuen gabezia (lanaldian zehar neurtutako giro-kontzentrazioen
gabezia adibidez), disolbatzaileen arteko ezberdintasunak eta lanpostuan burutzen
den ariketa fisikoan gertatzen diren ezberdintasunak, esate baterako; eta ondorioz,
nahasketen esposizioa ebaluatzea oso zaila da.
Aurreko arazoa konpontzeko asmoz, zenbait galdeketa erabili izan dira nahasketen
esposizio-indizeen epe luzeko estimazio bat egiteko helburuarekin (Fidler et al.,
1987).
Esposizio-biologikoari buruzko galdeketa edo test horiek, izaera subklinikoko
osasun-arazo hasiberriak dituzten langileen detekziorako balio dute. Horrela,
langileak lanbide-gaixotasun espezifikoak garatu baino lehen erretiratuak izaten dira
eta, bide batez, enpresetako prebentzio-sistemen benetako helburua betetzen da
(Kalliokoski, 1986).
Gibel-alterazioak eta beste lesio-sistemikoak ahalik eta lasterren antzemateko
erabiltzen diren metodo kliniko klasikoen modura (aldizkako azterketa medikuak,
odol eta gernu analisiak), nerbio sistema zentralaren afektazio goiztiarra
detektatzeko psikologia eta jokabide testak erabiltzen dira (Nell et al., 1991).
Era berean, enpresetako osasun-zerbitzuek langileak lanposturako duen
egokitzapenari arreta handia jartzen diote. Beraz, lanpostuko zereginak eta
Sarrera
UPV/EHU 17
arriskuak, zein aldez aurreko patologiak eta langile bakoitzaren suszeptibilitatea
arretaz aztertu behar dira.
Izan ere, disolbatzaileekin aritzeko langileak aukeratzeko orduan, azterketa
medikuek disolbatzaile organikoek larriagotu ditzaketen egoera fisiopatologikoak,
arnas-arazoak, dermatitisak, gibeleko gaixotasunak, neuropatiak edo nahasmendu
neuropsikologikoak (bertigoa, loezintasuna, alkoholismoa, adikzioak, etab.), besteak
beste, identifikatu beharko lituzkete.
Horrela, nahiz eta alkoholaren gehiegizko kontsumoa dela eta langile bat lanpostutik
erretiratzeak zenbait arazo etiko planteatu, medikuntza ikuspuntu batetik ikusita
guztiz arrazoitua dago modu horretan jokatzea; izan ere, alkoholak disolbatzaileen
efektu neurotoxiko akutu zein kronikoak areagotu baititzake (Mikkelsen, 1997).
Azkenik, hirugarren mailako prebentzioa gaixotasun profesionalen ondorioei eta
lanerako ezintasunari lotuta dauden gizarte eta psikologi arazoak murrizten saiatzen
da, tratamenduaren eta erreabilitazioaren bitartez hain zuzen ere.
Sarrera
UPV/EHU 18
1.2.- HIDROKARBURO AROMATIKOAK
1.2.1.- TOLUENOA
1.2.1.1.- EZAUGARRI OROKORRAK
Toluenoa (metilbentzenoa) industrian eta etxerako produktu ugaritan asko erabiltzen
den disolbatzaile organikoa da (Kishimoto et al., 2006). Hori dela eta, bere lurrunen
eraginpean biztanleria kopuru handia dago eta ondorioz, gaur egun, toluenoak eragin
ditzazkeen ondorio toxiko akutu zein kronikoei buruzko interes handia dago (Filley
et al., 2004; Greenberg, 1997).
Toluenoa droga abusu bezala asko erabiltzen den produktua da, batez ere
nonahikotasun, prezio baxu eta dituen efektu euforikoengatik (Uzun eta Kendirli,
2005).
Toluenoa petroliotik lortzen da gehienbat eta hidrokarburo aromatiko kolorgea,
gardena eta usain gozo, latz eta sarkorrekoa da. Ura baino dentsitate baxuagoa du
(0,86) eta disolbatzaile organiko eta olio mineral gehienekin nahaskorra da. Bere
lurruna airea baino ia 4 aldiz dentsagoa da eta beraz, lurruna lantegiaren beheko
aldean pilatzen da, langileentzat arriskutsua bihurtuz. Horregaitik, “per descensum”
deritzon zoru-mailako aireztapen sistemak beharrezkoak dira.
Toluenoa substantzi hegazkorra eta oso sukoia da, 20ºC 2.9 kPa-ko lurrun presioa
duena. Airearekin nahasketa leherkorrak eratzeko arriskua du, batez ere ontzi
itxietan hondakinak metatzen direnean (Von Burg, 1993). Horregaitik, bere
biltegiratzea ondo aireztatutako tokietan burutu behar da, su iturrietatik eta zenbait
produktu kimikoetatik urrun. Erreaktibotasun handia eukiteagatik, sintesi
organikoko prozesu ugaritan lehengai bezala erabiltzen da. Baita koloratzaile,
itsasgarri, detergente, lurrin zein beste produktu ugariren fabrikazioan ere.
Toluenoaren eraginpean diharduten industri-langileen babeserako oinarrizko neurriei
dagokionez, toluenoa egoki aireztatutako guneetan erabili behar dela gogorazi
beharra dago. Gainera, larruazalarekin kontaktu luzeak ekiditeko, langileek mantal,
Sarrera
UPV/EHU 19
betaurreko babesleak (ukipen-lenteak ekidituz) eta eskularruak erabili behar dituzte
(Lachapelle et al., 1994).
Toluenoaren metabolismoari dagokionez, gibeleko P-450 zitokromoak burutzen du
eta batez ere azido hipuriko metabolitoa sortzen da. Azido hori gernu-bidez
kanporatzen denez gero, langileek jasaten duten esposizio mailaren kontrolerako
baliabide garrantzitsua da (Wiwanitkit et al., 2002; Angerer eta Kramer, 1997). Izan
ere, toluenoak gizakien P-450 zitokromo hepatikoan efektu induktorea izan dezakela
argiki frogatu da inhalatzaileen abusu sindromeko kasuetan, nahiz eta lan-
esposizioko kasuetan efektu hori zalantzazkoa izan (Nakajima eta Wang, 1994).
Dena den, fenomeno hori kontuan hartzea beharrezkoa da beste toxiko eta
potentzialki kantzerigenoak diren agente batzuen esposizioaren arriskua areagotu
dezakeelako (Lieber, 1997; Guengerich eta Shimada, 1991).
1.2.1.2.- ERABILERA INDUSTRIALA
Toluenoa petrolio gordinaren osagaia da eta gehienbat, bentzenoarekin eta
xilenoarekin batera nahasketak osatuz lortzen da (ACGIH, 1991). Laken, pinturen
eta koipeen disolbatzaile bezala erabilera zabala du eta horregatik industri-prozesu
ugaritan darabilte, horien artean hurrengoak dira aipagarrienak: plastikoen
fabrikazioa, metal piezen mekanizazioa, pistola-pintura (galdaragintzan,
ontzioletan), oihalgintza, oinetakogintza eta kola eta itsasgarrien erabilera
(lurzoruen-muntaia) (Tardif et al. 2002, Neubert et al. 2001, Gericke et al. 2001).
Era berean, auto eta hegazkinentzako erregaien osagai bezala ere erabiltzen da.
Gainera, bentzenoa ordezkatuz, pintura, berniz, hule, goma, etil-zelulosa,
poliestireno, binil polialkohola, argizari, olio eta erretxinen disolbatzaile bezala
erabiltzen da. Lehengai giza, produktu ezberdin ugariren elaborazioan erabiltzen da,
lehergailu, koloratzaile, farmazi produktu, itsasgarri, detergente, ehun sintetikoen
sintesirako monomero, sakarina, zaporetzaile eta lurrinen ekoizpenean, besteak
beste.
Toluenoaren erabilera zabal hori substantzia ugari disolbatzeko duen ahalmen
handiari zor zaio. Hala ere, bentzenoaren ospe txarrari ere egotzi dakioke; izan ere,
Sarrera
UPV/EHU 20
bentzenoaren ondorio mielotoxiko eta kantzerigenoak argiki egiaztatu baitira
(Schnatter et al., 2003; Rinsky et al., 1981). Beraz, toluenoa bentzenoaren ordezkari
izatera pasatu da, ez baititu bentzenoaren hezur-muineko ondorio larriak eragiten.
Hala eta guztiz ere, industria mailan, toluenoa beste produktuekin (bentzenoarekin
adibidez) kutsatuta egon daitekela ez da ahaztu behar (McMichael, 1988).
1.2.1.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK
Toluenoa nerbio-sistema zentralerako oso toxikoa da (Filley et al., 2004; Greenberg,
1997; Benignus, 1981) eta ondorio akutu zein kronikoak eragiten ditu. Dosi baxuen
esposizio akutuek ondorio kitzikagarriak eragiten dituzte, aldiz, dosi altuek ekintza
depresorea eragiten dute eta burukomin, zorabio, goragale, astenia, anorexia, ataxia
eta nahasketa mentala biltzen dituen kuadro klinikoa agertzen da (Benignus, 1981).
Horrela, animali-eredu esperimentaletan (Kishi et al., 1988; Taylor eta Evans, 1985;
Rees et al., 1987; Paksy et al., 1981), zein toluenoaren eragipean dabiltzan
langileetan (Gupta et al., 1990; Foo et al., 1990; Echeverria et al., 1989; Cherry et
al., 1985) jokabidearen alterazio garrantzitsuak deskribatu dira.
Intoxikazio akutuak eragin ditzazkeen ondorio neurologikoen larritasuna
esposizioaren intentsitatearen menpe dago (Ukai et al., 1993). Horrela, 200 ppm-ko
giro-kontzentrazioetatik gora, nekea, burukomina, parestesia eta erreflexuen
murrizketa bezalako sintomak agertzen dira (Greenberg, 1997). 600 ppm-ko
kontzentrazioetatik gora, langilea nahasketa mentaleko egoera larrian sar daiteke,
lan-istripuen arriskua handituz.
Hala ere, droga abusatzaileak, efektu euforikoak lortzeko asmoz 800 ppm-ko
kontzentrazio altuetara oso azkar hel daitezke eta ondorioz, osasuna larriki kaltetzen
da, batez ere nerbio-sistemaren mailan (Greenberg, 1997).
Toluenoaren arnas bideko xurgapena oso eraginkorra da eta ondorioz, odolean
kontzentrazio altuak azkar agertzen dira. Barrera hematoentzefalikoa ere oso erraz
zeharkatzen du, garunera ere azkar helduz. Horri guztiari droga abusatzaileen
kontsumo maiztasun handia gehituz gero, patologia tronkoentzefaliko larria jasateko
arriskua dago, bulboetako arnas zentruen depresioaren bitartez heriotzera heltzeraino
Sarrera
UPV/EHU 21
(de Gandarias et al., 1998). Izan ere, toluenoaren intoxikazioari lotuta dagoen
bihotz- eta arnas-depresioak kola eta itsasgarrien abusatzaileen (Flanagan eta Ives,
1994) zein langile industrialen bizitza mehatxatu egiten du (Hobara et al., 2000;
Meulenbelt et al., 1990). Langileen kasuan, batez ere espazio mugatuetan lan
egiterakoan.
Era berean, kola eta itsasgarrien drogazaleek disolbatzailearen ekintza zuzenaren
ondorioz bapateko heriotza jasateko arrisku handia dute (Steffee et al., 1996).
Gertakari hori eragiten duten agenteen artean toluenoa garrantzitsuenetarikoa da
(Ikeda et al., 1990). Bapateko heriotz kasuak, orokorrean, bihotz arritmiari zor zaie,
miokardioa katekolaminen aurrean sentsibilizatuta (Adgey, 1995). Miokardioaren
sentsibilizazio horrek ondorio fisiopatologiko ezberdinak eragiten ditu, bradikardia
sinusala, aurikula eta bentrikuluko blokeo osoa eta fibrilazio bentrikularra barne.
Izan ere, zientzia-literaturan itsasgarrien abusuak eragindako kardiomiopatia kasu
ugari deskribatu izan da (Vural eta Ogel, 2006).
Horrez gain, urte askotan zehar toluenoaren esposizio kronikoa jasaten duten
langileek entzefalopatia toxikoa garatu dezakete. Hastapen maltzurreko patologia
horrek, disfuntzio kognitiboa, loezina eta bestelako nahaste neurologikoak eragiteko
kapaz da; desmielinizazioaren ondorioz dementzia kuadru-kliniko batera heltzeraino
(Filley et al., 2004).
Nahaste neurologikoaren sintoma goiztiarrenak, antsietatea, suminkortasuna, umore
aldaketa eta hurbileko memoriaren galera izaten dira. Orokorrean, hasierako sintoma
horietaz, gaixoa bera baino lehenago, familikideak eta lankideak ohartzen dira. Fase
aurreratuagoetan, gaitzak nistagmoarekin, dardarekin, ataxiarekin, entzumen- eta
mintzairaren-nahasteekin, ezegonkortasun emozionalarekin, nahaste kognitiboekin
eta test psikoteknikoen bidez detektagarria den memoriaren eskasiarekin aurrera
joko luke (Lee et al., 2003).
Kola eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonetan entzefalopatia hori
garatzeko arriskua argi eta garbi egiaztatu den arren, laneko ohiko dosien esposizio
luzeak jasan ondoren agertzen diren itzulezinezko aldaketa neurologiko kronikoak
garatzeko, toluenoaren parte-hartze espezifikoa, oraindik ere, zalantzazkoa da (Filley
Sarrera
UPV/EHU 22
et al., 2004; Lolin, 1989). Hala ere, disolbatzaile industrialen eraginpe kronikoan
dabiltzan langileetan, positroi igorpenaren bidezko tomografia eta erresonantzia
magnetiko nuklearra bezelako neuroirudi-tekniken bitartez, garuneko substantzia
zurian kalteak egiaztatu dira (Thuomas et al., 1996; Filley eta Kleinschmidt-
DeMasters, 2001).
Zenbait autorek kalte neurologikoen eta esposizio-intentsitatearen arteko erlazioa
deskribatu egin dute. Hala ere, luzaroan (3-32 urte bitartean) eta tolueno
kontzentrazio baxuez (50-100 ppm) bereziki osatutako disolbatzaileen nahasketen
eraginpean dabiltzan langileetan buruturiko ikerketa epidemiologikoek, izaera
akutuko garun-funtzioen aldaketa itzulgarriak besterik ez dituzte ezagutzera eman
(Elofsson et al., 1980; Struwe eta Wemberg, 1983).
Luzaroan dosi altuak jasaten dituzten disolbatzaileen abusatzaileetan aldiz, aldaketa
neurologikoekin erlazionatzen diren nerbio-ehunaren kalte ugari ikusi dira (Uchino
et al. 2002; Saavedra et al., 1996).
Toxikoaren eraginpean dabiltzan pertsonetan egindako ikerketa epidemiologikoen
emaitzak, orokorrean, nahiko eztabaidagarriak dira; batez ere diseinu
esperimentaleko arazoak direla medio (Iregren, 1996). Izan ere, zenbait autoreen
ustez, industri-esposizio mota horrek ez ditu nerbio-sisteman aurkako ondoriorik
eragiten (Juntunen et al., 1985).
Toluenoak, abusatzaileen artean nagusiki, garezur-bikoteetan kalteak eragin ditzake.
Kalte hori, batez ere ikusmen-nerbioen atrofia eta pertzepzio-hipoakusia bezala
azalaratzen da (Lazar et al., 1983; Williams, 1988).
Horrez gain, toluenoaren eraginpean dabiltzan langileetan egindako beste ikerketa
batzuetan entzumenaren asaldurak deskribatu dira (Morata et al., 1997; Schaper et
al. 2003). Entzumen-nahaste horiek barne-belarriko informazioa jasotzen duten
nerbio-bukaeren endekapenari zor zaie. Izan ere, nerbio-bukaera horiek toxikoaren
aurrean bereziki sentikorrak dira (McWilliams et al., 2000; Davis et al., 2002;
Sullivan et al., 1988).
Sarrera
UPV/EHU 23
Disolbatzaile organiko industrialen (toluenoa bereziki) giro-kontzentrazio
moderatuetan lan egiten dutenen artean entzumen-galeraren arriskua handiagoa dela
frogatu da. Horregaitik, langileen osasuna babestearren, enpresetako prenbentzio-
protokoloen disenuan disolbatzaile organikoen arrisku-ototoxikoa kontuan hartu
beharko litzateke. Prebentzio-neurriak galdarintzan dira bereziki garrantzitsuak, izan
ere, industri mota horretan egon ohi diren zarata bortitzek entzumen-galeran eragin
kaltegarriagatik baitituzte. Hala, Bizkaiko industria tradizionalean bereziki maiz
gertatzen den “galdaragilearen gorreria” deritzon sindromearen arriskua aipatzekoa
da. (Sliwinska-Kowalska et al., 2001; Morata et al., 1994).
Toluenoaren lan-esposizioak koloreen ikusmenean ere alterazioak eragin ditzazkeela
iradoki da (Cavalleri et al., 2000; Muttray et al., 1999). Batez ere, kolore urdina eta
horia bereizteko urritasuna bezala ere azaleratzen da. Hala ere, neurri txikiagoan
izan arren, gorria eta berdea bereizteko urritasuna bezala ere azaleratzen da. Autore
batzuen ustez, urritasun hori esposizio-maila eta esposizio-denborarekin zuzenki
erlazionaturik dago (Campagna et al., 2001; Zavalic et al., 1996). Hala ere,
inprentako langileetan egindako ikerketa batzuen aburuz, toluenoak ikusmenean
duen eragina ez dago dosiaren menpe (Seeber et al., 2002).
Beraz, toluenoak koloreak bereizteko ahalmenean duen eragina eztabaidagarria da
(Lomax et al., 2004). Eztabaida horren zergaitia osasun-ikerketa epidemiologikoak
egiteko zailtasuna, beste arrisku-faktoreen eragina eta faktore horiek urteetan zehar
duten aldakortasuna da. Adibidez, toluenoa eta trikloroetilenoa bezalako
disolbatzaile organikoen lan-esposizioa eta alkohol kontsumoa batera ematen
direnean koloreen ikusmenean kalte subklinikoak agertzeko arriskua handitu egiten
da (Valic et al., 1997).
Iraganean eztabaida eta nahasmena sortu zuen beste alderdi bat ere, toluenoaren lan-
esposizioak hezur-muinean eragin zezakeen ekintza toxikoa izan zen. Egun,
toluenoaren ustezko ondorio mielotoxikoak, sarri gertatzen den bentzenozko
kutsadurari zor zaiela uste da (McMichael, 1988), tolueno puruaren eraginpean ez
baita odol-diskrasia kasurik deskribatu (Ellenhorn eta Barceloux, 1988). Badirudi
tolueno puruak ez duela egitura hematopoietikoetan toxikotasun berezirik erakusten.
Nolanahi ere, badirudi toluenoaren eraginpean, eta baita erretzaileetan ere, odol
Sarrera
UPV/EHU 24
periferikoko linfozitoen bizitza laburtu egiten dela (Akbas et al. 2004). Izan ere,
disolbatzaile organikoen lan-esposizioa erretzeko ohiturarekin bateratzea edo
nahastea sistema immuneko alterazio ezberdinekin erlazionatu da (Moszczynski,
1993; Moszczynski et al., 1996).
Are gehiago, toluenoa minbizia jasateko arrisku handia erakusten duten industri-
sektore ugaritan erabiltzen da; altzarigintzan, oinetakogintzan, pinturan,
esmaltaketan, arte grafikoetan eta petrokimikan adibidez (Kauppinen et al., 1995;
International Agency for Research on Cancer (IARC), 1995; Miller et al., 1994;
Lagorio et al., 1993; Partanen et al., 1991; Siemiatycki, 1991; Wong, 1988;
International Agency for Research on Cancer (IARC), 1989; Thomas eta Waxweiler,
1986; International Agency for Research on Cancer (IARC), 1981; Greene et al.,
1979; McMichael et al., 1975).
Izan ere, toluenoaren lan-esposizioa birika-minbiziarekin (Svensson et al., 1990;
Walker et al., 1993), garuneko tumorearekin (Spirtas et al., 1991; Carpenter et al.,
1988) eta utero-lepoko minbiziarekin (kasu honetan beste disolbatzaile batzuekin
nahasketak osatuz) erlazionaturik dagoelakoan daude hainbat autorek. Neoplasia
linfohematopoietikoen kasuan ordea, ez da ebidentzia argirik aurkitu (Lynge et al.
1997).
Toluenoa agente hepatotoxikoa izan arren, lan-esposizioak gibeleko funtzioetan ez
du espero bezainbesteko eraginik (Brautbar eta Williams, 2002). Izan ere, auzi
honetan iritzi ezberdinak daude. Arte grafikoetako langileetan buruturiko ikerketa
batek, 200 ppm-rainoko tolueno kontzentrazioen eraginpean zeudelarik, entzima
hepatikoen odol kontzentrazioetan aldaketa txiki batzuk besterik ez zituen azaldu
(Guzelian et al., 1988). Aldiz, antzeko beste ikerketa batek hepatitis kimikoaren
zeinu argiak erakutsi zituen (Svensson et al., 1992).
Beste autore batzuk toluenoaren eraginpean (neurri txikiagoan zeuden beste
disolbatzaile batzuekin nahasita) dabiltzan oinetakogintzako langileetan funtzio
hepatikoan eta transaminasen odol-mailean asaldurak daudela frogatu egin dute
(Tomei et al., 1999). Gainera, toluenoaz eta xilenoaz osatutako nahasketen
eraginpean dabiltzan pintoreetan hepatotoxikotasun zeinuak deskribatu dira (Chen et
Sarrera
UPV/EHU 25
al., 1991). Beraz, autore batzuen ustez, toluenoaren eta beste disolbatzaile
organikoen eraginpean dabiltzan langileetan alterazio subklinikoen detekzio
goiztiarra burutu ahal izateko, funtzio hepatikorako proba sentikorragoak
beharrezkoak dira (Brautbar eta Williams, 2002).
Praktikan, toluenoa beste substantziekin nahastuta egoteak, alkohol kontsumoak eta
urteetan zehar beste agente toxiko ezberdinen esposizioek toluenoaren benetako
eragina bereizten zailtzen dute. Izan ere, toluenoak beste disolbatzaileekin eta
gehiegizko alkohol kontsumoarekin efektu hepatotoxiko sinergikoa izan dezakela
ikusi da (Brautbar eta Williams, 2002; Sanchez eta Fernandez-D'Pool, 1996). Kola
eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonek dosi altuagoak jasaten dituzte eta
beraz, hepatopatia-toxikoa agertzea nahiko ohikoa da (O'Brien et al., 1971).
Ikerketa batzuek giltzurrunetako kalteen eta toluenoaren lan-esposizioaren arteko
kausazko erlazioa zalantzan jarri duten arren (Nielsen et al., 1985), ikerketa
berriagoek aurkakoa proposatzen dute (Ana-Lilia et al., 2006). Edozein kasutan ere,
gernuko albumina mailaren determinazioa oinarrizko baliabidea da disolbatzaile
organikoen eraginpean dabiltzan langileetan giltzurrun-funtzioaren asaldurak garaiz
atzemateko. Horregatik, enpresetako mediku zerbitzuek eta lan-istripuen mutuek
(prebentzio-zerbitzuek) parametro hori gomendatu eta erabili egiten dute (Voss et
al., 2005).
Kola eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonetan, sarritan, giltzurruneko
kalte argia ikusten da (Anderson eta Loomis, 2003; Taverner, 1988). Hala,
toluenoaren inhalazioa, zelula tubularren apoptosiaren ondorioz sortzen den fibrosi
tubulointerstisialaren garapenarekin lotu da, eta, beraz, giltzurruneko gutxiegitasun
kronikoarekin erlazionaturik egon daitekela proposatu dute (Al-Ghamdi et al.,
2004).
Kasu askotan eta substantzia hegazkorren abusu-sindromearen esparruan, toluenoa
arnasteak azido-base orekan ere asaldurak eragin ditzake (Tang et al., 2005).
Asaldura horiek, arotzen eta berniztzaileen toxikapen akutuko zenbait kasutan ikusi
den bezala, aldebiko odoljarioaren ondorioz eragindako gutxiegitasun
kortikosuprarrenalari zor zaie (Kamijo et al., 1998).
Sarrera
UPV/EHU 26
Era berean, toluenoak arnas-aparatuan alterazioak eragiten dituela kontuan hartzea
premiazkoa da. Langileetan mukosen eta goi arnas-bideen narritadura sarri ematen
da eta biriki-aireztapenaren proba funtzionalen asaldura gertatzea ere ezin da
baztertu (Schenker eta Jacobs, 1996).
Toluenaren erabilera industrialaren ondorioz osasunari loturik dagoen beste alderdi
garrantzitsu bat dermatitisa eta kontaktu bidezko ekzemak eragiteko arriskua da.
Horren arrazoia, suntantziaren liposolugarritasun eta disolbagarritasun handiari
loturik dagoen azaleko efektu deskoipetzailea da (Shibata et al., 1994).
Babeserako eskularruen eta kremen erabilera alde batetik, eta disolbatzaileak
larruazala garbitzeko erabiltzeari ustea bestetik, prebentzio-zerbitzuek etengabe
proposatzen dituzten neurriak dira. Hala ere, disolbatzaileen industri-erabilera zabala
dela eta, pieza metalikoen mekanizazio-tailer txikietan, automobilen karrozerietan,
lehorreko garbiketan, arte grafikoetan, eta itsasgarriak eta esmalteak erabiltzen
dituzten eskulangintzetan (zoruen muntaian adibidez) larruazalarekin kontaktu
zuzena ez egotea oso zaila suertatzen da.
Azkenik, aipagarria da toluenoak haurdunaldian zehar umetoki barneko hazkuntza-
atzerapena, sortzetiko malformazioak eta jaio ondoko alterazio neurologikoak
bezalako ondorio embriotoxikoak eta teratogenikoak eragin ditzazkela (Arnold et al.,
1994; Donald et al., 1991; Brown-Woodman et al., 1991; Bowen et al., 2005; Gospe
et al., 1996; Thiel eta Chahoud, 1997; Wilkins-Haug, 1997). Gainera, gehiegizko
alkohol-kontsumoak ondorio hauek indartu ditzazke (Wilkins-Haug, 1997). Horrela,
nahiz eta giro-kontzentrazio kontrolatuko esposizioetan fetoarentzako arrisku
handirik ez izan, lan-giroan buruturiko zenbait ikerketek frogatu egin dute
erditzearen aurrerapenerako eta jaioberriak pisu urria izateko joera (Hoglund et al.,
1992).
Sarrera
UPV/EHU 27
1.2.2.-BENTZENOA
1.2.2.1.-EZAUGARRI OROKORRAK
Bentzenoa, Michael Faraday-k 1825.urtean aurkitutakoa, industrian erabiltzen den
produktu kimiko oso moldakorra edo bertsatila da. Likido gardena, kolorgea, ez
korrosiboa, oso sukoia eta usain aromatiko gogorrekoa da. Bentzenoak 100 mmHg-
tako lurrun-presioa dauka 26ºC-tako tenperaturan eta bere lurrun-dentsitatea
airearena baino 2,7 aldiz handiagoa da. Uretan ez da ondo disolbatzen
(0,829g/100ml, 22ºC-tan) baina koipe eta olioetan oso disolbagarria da. Duen
hegazkortasun handiagatik konposatu kutsakor garrantzitsua da lan-giroan. Horrez
gain, ingurumenera ere zabaldu daiteke. Substantzia oso sukoia izateagatik,
biltegiratzean, manipulazioan zein erabilpenean arreta berezia eskatzen du
Internacional Agency Foz Research on Cancer (IARC, 1987) erakundeak bentzenoa
agente kartzinogenoa izendatu zuen 1982.urtean eta beraz, lan-osasunerako duen
arrisku potentziala ezin dugu ahaztu. Hala ere, bentzenoaren kontzentrazio
altuenpean kronikoki lan egitea ez da hain ohikoa; alde batetik, industria mailan gero
eta gutxiago erabiltzen delako, eta bestetik, nazio eta nazioarteko lan-araudiek
ezarritako laneko giro-kontzentrazio mugen (Threshold Limit Values, TLV-en)
murrizketa eman delako. Horrek, langileek jasan dezaketen arriskuaren murrizpena
suposatu du, istripu kasuak salbu. (Duarte-Davidson et al., 2001).
Osasun agintarien eta lan-osasunean inplikaturiko agente guztien egungo ardura,
bentzeno kontzentrazio baxuen luzaroko esposizio jarraiek, lanekoek zein
ingurumenekoek, eragiten dituzten kalteen prebentzioan oinarritzen da batez ere.
(Medinsky et al., 1995; Popp et al., 1994; Surrallés et al., 1997; Carere et al., 1998;
Bogadi-Sare et al., 2000; Duarte-Davidson et al., 2001; Schlosser, 2000; Sul et al.,
2002).
Izan ere, bentzenoa leuzemia eta hezur-muineko alterazioak jasateko ingurumeneko
arrisku-faktorea izan daitekeela proposatua izan da. Arrisku hori, ibilgailuen
errekuntza-gasetan (Crosignani et al., 2004), hiri-kutsaduran (Carletti eta Romano,
2002; Sorensen et al., 2003a; Sorensen et al.,2003b, Hrelia et al., 2004), instalazio
Sarrera
UPV/EHU 28
petrokimikoek kutsaturiko lurretatik eratorritako industri-poluzioan (Iturbe et al.,
2004) eta adibidez tabako kontsumoa bezalako bizimoldeetan oinarritzen da
(Thomas et al., 2004; Mitacek et al., 2002; Darrall et al. 1998).
Aipatzekoa da ere, bentzenoa arnas bidetik zein bide digestibotik ondo xurgatzen
dela. Larruazaleko xurgapena, aldiz, oso eskasa da. Gainera, oso liposolugarria da
eta horregatik, hezur-muina bezalako ehun oso koipetsuetan metatzen da.
Xurgaturiko dosiaren gehiengoa esposizioaren ondorengo 48 orduetan kanporatzen
da. Eta horren erdia baino gehiago, eraldaketarik jasan gabe, biriki bidez
kanporatzen da. Gainontzekoa aldiz, P-450 zitokromoaren bidez metabolizatzen da
(Rana eta Verma, 2005; Lovern et al., 2001).
1.2.2.2.-ERABILERA INDUSTRIALA
Bentzenoaren merkatal produkzioa 1849. urtean hasi zen. Ordutik hona erabilera oso
hedatua izan du, pintura, desugertzaile, kola eta deskoipetzaileen disolbatzaile giza,
zein inprentan, oihalgintzan eta arte-tailerretan (ATSDR, 1995; WHO, 1993; Young
et al., 1978). Bentzenoa, egun, petroliotik lortzen da eta gasolinaren osagaia izateaz
gain substantzia kimiko ugariren sintesian sarritan bitartekaria izaten da. Hori dela
eta, lan-esposizioa, normalean arnas-bidekoa, maiztasun handiagoarekin ondorengo
langileek jasaten dute: petrolio-findegietakoek, gasolindegietakoek, kamioilariek,
hegazkingintzako mekanikariek, eta orokorrean, barne-errekuntzako motorrekin
bultzaturiko makinekin dabiltzan langileek (IARC, 1987; Schnatter, 2000).
Dena den, bentzenoaren erabilpena asko murriztu da, batez ere bere maneiuan
anemia mielodisplasikoa edo leuzemia jasateko arriskua baitago (Qu et al. 2002).
Hori dela eta, arrisku gutxiagoa eta disolbagarritasun ezaugarri antzekoak dituzten
produktuengaitik ordezkatua izan da. Adibide giza, egun, bentzenoak Erresuma
Batuan erabiltzen diren disolbatzaileen %0.74-a besterik ez du suposatzen,
laborategiko erreaktibo giza erabiltzen delarik gehienbat (WHO, 1993).
Hala eta guztiz ere, ez da ahaztu behar lan-arloko legeri hain zorrotzak ez dituzten
herrialdeetan asko erabiltzen den industri-produktua dela oraindik ere (Wong,
2003a; Liang et al., 2005). Horregatik, industri kimikoan, zapata eta larruzko
Sarrera
UPV/EHU 29
produktuen fabriketan (Kasuba et al. 2000, Vermeulen et al. 2004, Yaris et al. 2005),
inprentan (Sul et al. 2002), oihalgintzan (Armstrong et al., 2001), gasolindegietan
(Lam et al., 2002; Bukvic et al., 1998) eta petrolio-findegietan (Sram et al., 2004),
lan-arrisku handia izaten jarraitzen du.
Edonola ere, bentzenoa petrolioarekin erlazionaturik dagoen substantzia da (Verma
et al., 2000). Ondorioz, petrolioaren eta gasaren garapenean, produkzioan, fintzean,
maneiuan zein garraioan bentzenoaren esposizio-arriskua dago. Industria
petrokimikako findegi eta banaketa prozesuetan ere arriskua existitzen da, ipar
itsasoko gas produkzioen plataformetako mantentze-lanetan dabiltzan langileetan
(Boogaard eta van Sittert, 1995) eta baita petrolio-findegietako langileengan ere
(Kim et al., 2004) ikusi den bezala. Zentzu horretan, autore batzuk zeregin
bakoitzari loturiko arriskuari buruzko ikerketei garrantzi handiagoa ematea
gomendatu dute, giro-esposizioen neurketa orokorren kalterako (Verma et al., 2001).
Harrigarria badirudi ere, gasolindegietan ibilgailuen erregai-tanga betetzean,
gasolinaren lurrunen maila altuen eraginpean gabiltza erabiltzaileok, hori bai,
denbora tartea labur baten bakarrik. Hala ere, esposizio horiek, gasolindegiko
langileengan garrantzi handiagoa suposatzen dute, esposizio-denbora handiagoa
baita. Horrez gain, dispentsatutako gasolina-bolumenek eta aireko tenperaturek
bentzenoaren, toluenoaren eta xilenoaren lurrunen giro-kontzentrazioa era
esanguratsuan handitu dezakete, langileentzako arriskua handituz. Are gehiago,
bentzenoaren kasuan (gasolinaren osagaien artean eta ikuspuntu toxikologikotik
begiratuta substantziarik garrantzitsuena) berebiziko garrantzia hartzen du (Periago
eta Prado, 2005).
Beste alde batetik, ibilgailuen mekanikariak, gasolina-motorren konponketan
ibiltzen direnez gero, bentzenoaren giro-kontzentrazio baxuen baina kronikoen
eraginpean daudela ezin dugu ahaztu. Horrela, lanaldian zehar bentzenoaren
esposizioa hurrengo zereginetan ematen da, batik bat: injekzio-sistemen maneiuan,
erregai-tangen drainaketan eta garbiketan, zilindroetako eta konbustio-motorretako
piezen muntaian edo konponketa-lanetan, karburagailuaren doikuntzan eta
mangitoen, filtroen, bonben eta gasolinaren kondukzio balbulen berriztapenean
(Norlinder eta Ramnäs, 1987; Popp et al, 1994).
Sarrera
UPV/EHU 30
Ildo honetan, ibilgailuen mekanikarietan buruturiko zenbait lan-osasuneko ikerketek
leuzemia jasateko arrisku handiagoa dela proposatzen dute (Schwartz, 1987;
Hansen, 1989; Hunting et al., 1995). Beste autore batzuk, aldiz, zalantzan jartzi dute
(Loomis eta Savitz, 1991; Hotz eta Lauwerys, 1997).
Edonola ere, ikerketa guzti horien interpretazioarako zenbait arazo daude, batez ere,
arnas bidezko eta larruazal bidezko bentzeno-esposizioei buruzko datuak
osatugabeak direlako. Hau da, mekanikariek sarritan gasolina eskuen garbiketarako
erabiltzen dutela eta erregai-tangak hustutzeko gasolina ahoarekin xurgatzen dutela
ez da aintzakotzat hartzen (Hunting et al., 1995). Are gehiago, gasolinarekin
kontaktu zuzena inplikatzen duten konpoketa lanen ostean, bentzenoaren odol
kontzentrazio guztiarenaren %80aren erantzulea larruazal bidezko xurgapena izan
daitekela proposatua izan da (Laitinen et al., 1994). Beste alde batetik, aireztapen
ezegoki baten ondorioz, bentzenoaren esposizioa garaje txikietan eta neguan
(tailerretako ateak itxita daudenean) handiagoa dela kontuan hartu behar da
(Norlinder eta Ramnäs, 1987).
Bentzenoaren esposizioak mendebaldeko gizartean ardura larria suposatu izan du
historikoki; batez ere, arte-grafikoen industrian, zapatagintzan, oihalgintzan eta
kautxu-industrian disolbatzaile giza zuen erabilera zabalagatik. Dena dela,
produkzio sistemen aldaketak eta, gehienbat, beste disolbatzaile batzuekin
(toluenoarekin adibidez) ordezkatu izanak (IARC, 1996) arriskuaren murrizketa
ekarri du gurera. Nazio azpigaratuetan edo lan-osasunaren arloan legedi murritzak
dituzten herrialdeetan aldiz, ez da gauza bera gertatu (Wong, 2002; Wong, 2003b).
Horrela, bentzenoaren esposizioaren mugak sakonki berraztertuak eta murriztuak
izan dira azken 25 urteetan zehar. Egun, herrialde garatu gehienetan lan-txanda
osoko esposizio-limiteak 1,625-3,25 mg/m3 (0.5-1 ppm) artean ezarrita daude. Era
berean, bentzenoaren esposizio gehienak gainbehera etorri dira eta toxiko honekin
kontaktuan dauden langile gehienek 3,25 mg/m3 (1 ppm)-takoa baino txikiagoa den
esposizioa jasaten dute. Hala eta guztiz ere, langile batzuk kontzentrazio altuko
noizbehinkako esposizioa jasaten dute oraindik. Beraz, bentzenoaren arriskuen
aurrean arreta mantentzea beharrezkoa izaten jarraitzen du (Capleton eta Levy,
2005).
Sarrera
UPV/EHU 31
1.2.2.3.-OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK
Bentzenoa, beste hidrokarburo aromatiko monoziklikoak bezala, ondorio
narkotikoak eragiten dituen substantzia da. Ondorio horiek dosi altuetan nerbio-
sistema zentralaren agente depresorea delako eragiten ditu (Baslo eta Aksoy, 1982).
Duen liposolugarritasun altuari esker barrera hematoentzefalikoa erraz zeharkatzen
du, nerbio-sistema zentralera azkar helduz. 250 eta 500 ppm-tako kontzentrazioen
artean, bentzenoak nerbio-sistema zentralean ekintza toxikoa eragiten du. Ekintza
honek euforian eta eszitazioan, buruko minan, zorabioan, bertigoan, ataxian,
goragalean eta gorakoan datzan kuadro klinikoa eragiten du (Brief et al. 1980;
Midzenski et al., 1992).
Dosi oso altuen esposizioak nerbio-sisteman ondorio depresore arriskutsuak eragin
ditzazke (estuporea, koma), bulboko arnas-zentroen depresioak eragindako heriotza
eragitera heltzeraino (Avis eta Hutton, 1993). Izan ere, bentzenoaren toxikotasunean
esposizioaren iraupena eta eguneko dosia faktore oso garrantzitsuak dira (Dempster
et al. 1984). Esposizioa kronikoa denean, astenia, jokabide-aldaketa eta beste
asaldura neurologiko batzuetan datzan nerbio-sistemaren funtzioen defizita eragin
dezake (Ritchie et al., 1992).
Bentzenoak arnas aparatuko narritadura ere eragiten du. Gainera, esposizio oso
bizien kasuan, birika-edema ez-kardiogenikoa eragitera irits daiteke. Are gehiago,
giro-kutsadura larrien kasuan, arnas bideetako minbiziaren prebalentzia handitu
dezake (Fernandes et al. 1999). Larruazalerako eta mukosetarako narritagarria da eta
disolbatzaile organikoek orokorrean aurkezten duten larruazaleko eragin
deskoipetzaile bereizgarria daukanez, kontaktu bidezko dermatitisaren agerpena
errazten du. Horrez gain, bentzeno eta xilenoaren dosi altuen eraginpean aritzen
diren langileetan hipertentsio arterialaren eta elektrokardiogramako aldaketa
patologikoen prebalentzia handiagoa ikusi da (Kotseva eta Popov, 1998).
Nerbio-sistema bentzenoaren ekintza toxikoaren aurrean oso sentikorra izan arren,
gizarte-, lan- eta osasun- arloaren ikuspuntutik, traszendentzia handieneko ondorioak
hematotoxikotasuna eta kartzinogenizitatea dira (Hayes et al., 2001). Bentzenoaren
Sarrera
UPV/EHU 32
aurrean hainbesteko beldurra izatearen arrazoi nagusia hezur-muineko toxikotasun
argiari zor zaio, dudarik gabe. Hala, esposizio kronikoak ehun hematopoietikoa
kaltetu dezake eta anemia hipoerregeneratiboak sortu (Kalf, 1987).
Bentzeno bidezko toxikapen kronikoa, “benzolismoa” bezala ezagutzen den
gaixotasuna, duela mende bat baino gehiago ezagutzen da eta oso hastapen
maltzurrekoa da. Hasierako sintomak guztiz inespezifikoak dira eta bentzenoaren
lan-esposizioaren aurrekariak besterik ezin dezake prozesu patologikoa susmarazi.
Gaixoan anorexia, astenia, buruko mina eta aurpegiko zurbiltasuna (itxura
anemikoa) ager daitezke. Hau da, beste arrazoi ugariren ondorioz eman litezkeen
sintoma guztiz orokorrak.
Odol-analisiek, gaixotasunaren hasierako fase horretan, anormaltasun diskretuak
besterik ez dituzte erakusten; anemia arina, adibidez. Sarritan, anemia hori
eritrozitosi ahul batekin, hezur-muineko hipererregenerazioaren ahaleginagatik
sortua, estalia agertzen da. Horregatik agian odol-analisietan erretikulozitoen (forma
gazteen) igoera ikus liteke.
Hurrengo faseetan, odol-analisietan alterazio argiagoak agertzen hasten dira,
leukozito polimorfonuklearrak, linfozitosi erlatiboa, tronbozitopenia eta anemia,
hain zuzen ere. Gainera, hezur-muinaren analisiak eritroblastoen, mielozitoen eta
metamielozitoen murrizketa erakusten du. Izan ere, bentzenoaren esposizio
kronikoak odoleko osagai guztietan ondorio hematologiko larriak eragin ditzazke
(WHO, 2000; WHO, 1993; Klaassen, 1996).
Toxikotasuna hain larria ez den kasuetan, odol-osagaien urritasun espezifikoak ager
daitezke. Ohiko ezaugarri kliniko bat zitopeniaren agerpena da. Hau da, anemia,
leukopenia edota tronbozitopenia bezela manifestatzen den zenbait odoleko osagaien
dentsitatearen murrizketa. Dena dela, bentzenoaren esposizioarekin erlazionaturiko
zitopeniek forma kliniko ezberdinak ager ditzazkete. Odoleko osagai bakarraren
(zitopenia unizelularrak) edo osagai guztien (panzitopenia) murrizketa eraginez
(Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000).
Sarrera
UPV/EHU 33
Afektazioa garrantzitsua denean edo esposizioa mantentzen denean benetako anemia
aplasikoaren garapena gerta liteke, neurri handi edo txikiago batean hezur-muinaren
suntsipena agerraraziz. Gaixoak itxurazko osasun-egoera on bat luzaroan eduki
dezake nahiz eta astenia, zurbiltasuna, odol-jarioak eta sukarra bezalako sintomak
agertu. Anemia aplasikoa leuzemia mieloide akutu baterantz jo dezake. Patologia
horretan, periferiako odolean, itxuraz mieloblastoak bezalakoak diren zelula
tumoralen agerpena ematen da (Aksoy, 1980; Rozen et al. 1984; Raabe eta Wong,
1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001).
Beraz, bentzenoaren esposizio kronikoak hezur-muinaren funtzioa itzuliezinezko
depresiora bultzatu dezake, leuzemia mieloidea garatzera heltzeraino (Kuang eta
Liang, 2005; Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000). Izan ere, autore ezberdinek
frogatu egin dute bentzenoaren lan-esposizioa anemia aplasikoa eta leuzemiaren
agerpen maiztasun handiagoarekin erlazionaturik dagoela (Raabe eta Wong, 1996;
Wong, 2000, Hayes et al., 2001), baita giro-kontzentrazio murritzetan ere (Molinini
et al., 1997). Horrenbestez, bentzeno bidezko toxikapenaren detekzio goiztiarra
ezinbestekoa da oso toxikotasun kasu larriak ekidite aldera. Orduan, bentzenoaren
esposizioaren arriskuak aztertzearren, gaur egun ere, lan osasuneko ikerketa ugari
egiten dira (Tompa et al., 1994, Zhu et al., 2001, Bogadi-Sare et al., 2003, Liu et al.,
2003, Qu et al., 2003, Ji et al., 2004, Bloemen et al., 2004).
Bentzenoaren esposizioa jasateko aukera, eta ondorioz osasunerako arrisku
espezifikoa jasateko probabilitatea, zenbait industritan handiagoa da. Industria
horien artean ondorengoak ditugu: produktu kimiko organikoen ekoizpen fabrikak,
oinetako eta larru produktuen fabrikak (Kasuba et al. 2000, Vermeulen et al. 2004,
Yaris et al. 2005 ), arte grafikoak (inprentak) ( Sul et al. 2002), motorren eraikuntza
eta konponketa industriak (Lam et al. 2002) eta industri petrokimikoa (petrolioaren
findegiak) (Sram et al. 2004; Glass et al. 2003).
Orokorrean, bentzenoaren ingurumen-kontzentrazio altuko lan-esposizio kronikoak
langileengan leuzemia mieloide akutua sortarazteko gai dela onartzen da (Rinsky et
al., 1981). Hala eta guztiz ere, giro-kontzentrazio oso altuko lan-esposizio ezjarraien
(esposizio-gailur) arrisku espezifikoari buruzko eztabaida bada oraindik ere. Izan
ere, zenbait autorek azkeneko kasu horretan arriskua handiagoa dela proposatu izan
Sarrera
UPV/EHU 34
dute (Rushton eta Romaniuk, 1997), beste ikerketa batzuek aldiz, teoria hori
frogatzen huts egin dute (Ireland et al., 1997).
Era berean, mieloma multiplea eta linfoma ez-hodgkinianoa bentzenoaren
esposizioarekin erlazionaturik egon litezkela proposatu den arren (Decoufle et al.,
1983; Yin et al., 1996), beste minbizi mota batzuekin gertatzen den moduan
(Rushton eta Romaniuk, 1997; Hayes et al., 1997; Schnatter et al., 1996a; Schnatter
et al., 1996b), literatura zientifikoa ez da erabakigarria (Bezabeh et al., 1996; Hotz
eta Lauwerys, 1997; Jarvholm et al., 1997; Savitz eta Andrews, 1997). Horregaitik,
bentzeno eta linfoma ez-hodgkinianoaren arteko erlazioari dagokionez ikerketa
sakonagoak egitea beharrezkoa da; batez ere, disolbatzaile mota hori erabiltzen den
industri sektoreetan egon litezken beste arrisku faktoreen ekarpena aztertzearren
(Lamm et al., 2005).
Beste alde batetik, experimentazio-animalietan zein industriako langileetan
burututako ikerketetan, bentzenoaren esposizioak aberrazio kromosomikoak eragin
ditzazkela deskribatu da. Aberrazio horiek, kopuruzkoak zein estrukturalak, linfozito
zein hezur-muineko zeluletan ager daitezke (Morgan eta Alvares, 2005) eta
bentzenoaren ahalmen genotoxikoaren adierazlea dira (Subrahmanyam et al., 1991;
Holeckova et al., 2004; Snyder et al., 1993). Hortaz, aberraziook bentzenoak
eragindako kartzinogenesian papel garrantzitsua izateaz gain, toxikoaren esposizioan
lan egiten dutenen artean leuzemia arriskuaren detekziorako markatzaile biologiko
bezala balio lezakete (Zhang et al., 2002).
Zenbait autoreren ustez, bentzenoaren genotoxikotasuna gibel eta birikietan
sorturiko metabolitoei zor zaie, batez ere P-450 zitokromo entzima-sistemaren bidez
sortutakoei (Rana eta Verma, 2005; Hayes et al., 2001; Powley eta Carlson 2000;
Medinsky et al., 1994). Izan ere, bentzenoaren detoxifikazioaz arduratzen diren
entzimetako poliformismoek, langileen bizimoduari loturiko beste zenbait faktoreez
gain, lan-toxikotasunerako sentikortasun indibiduala alda dezaketela deskribatua
izan da (Wan et al., 2002). Halaber, animali-esperimentazioan toluenoak
bentzenoaren genotoxikotasunaren aurrean efektu babeslea eragin lezakela ere
aipagarria da (Plappert et al., 1994).
Sarrera
UPV/EHU 35
Era berean, ezaguna da bentzenoaren lan-esposizioak aldaketa inmunologikoak
eragiten dituela. Aldaketa horiek, odoleko leukozito-mailen murrizketarekin eta
linfozito helduak eratzeko ehun linfoidearen gaitasunaren murrizketarekin
erlazionaturik daudela dirudi (Martínez-Velázquez et al. 2006) eta beraz,
antigorputzen produkzioan aldaketak eragin ditzazkete (Bogadi-Sare et al., 2000).
Animaliekin egindako ikerketetan oinarrituz, bentzenoak ugal aparatuan dituen
ustezko ondorio teratogeniko eta embriotoxikoen inguruan eztabaida dago (Ungvary
eta Tatrai, 1985; Mehlman et al., 1980; Tatrai et al., 1980; Murray et al., 1979).
Nolanahi ere, onartu egiten da bentzenoak eta bere metabolitoek arratoien plazenta
zeharkatu eta fetoaren gibelean kalteak eragiten dituztela (Ciranni et al., 1988).
Horregaitik, nahiz eta bentzenoak giza ugalketan dituen arriskuen inguruko ikerketa
sakonagoen beharra aitortu, gai honen inguruan asko dago egiteke oraindik (Davis
eta Pope, 1986). Ildo honetan, industria farmazeutikoan bentzenoaren eraginpean lan
egiten dutenen artean ez dira gehiegizko berezko abortu adierazgarririk aurkitu
(Taskinen et al. 1986). Oinetakogintza (Huang, 1991) eta industri petrokimikoko
(Xu et al., 1998) langile txinatarretan aldiz, arrisku handiagoa dagoela proposatu da.
Sarrera
UPV/EHU 36
1.2.3.-XILENOA
1.2.3.1.-EZAUGARRI OROKORRAK
Xilenoa (dimetilbentzenoa) 3 forma isomeriko ezberdin (orto-,para- eta meta-
xilenoak) dituen hidrokarburo aromatikoa dugu, isomero bakarra bezala edo hiruren
nahasketa moduan aurkitu dezakeguna (Fishbein, 1985; IARC, 1989). Gainera,
purifikatu gabeko xilenoan etilbentzeno, trimetilbentzeno, fenol, piridina, bentzeno
eta toluenoaren ezpurutasunak edo zikinkeriak ere aurkitu daitezke.
Usain aromatiko eta goxoko likidoa koloregabea daukagu. Hegazkorra da, 20 ºC ko
tenperaturan 0.7 kPa lurrin-presioa daukana, eta bere dentsitatea airearena baino 3.7
aldiz handiagoa da. Ura baino dentsitate gutxiagokoa da (0.88) eta bertan
disolbaezina da. Horrez gain, oso sukorra da eta kloratzeko, alkilatzeko, sulfuratzeko
eta nitratzeko oso erraztasun haundia dauka.
Xilenoaren lurrinak oso azkar xurgatzen dira arnas bideetatik. Era likidoan, aldiz,
azala geldiroago zeharkatzen du. Xurgatutako xilenoaren %95a azido metilhipurikoa
moduan metabolizatzen da gibelean. Azido metilhipurikoa gernutik kanporatzen
denez, langileen kontrol biologikoa burutzeko markatzaile egokia da (Jacobson eta
McLean, 2003; Takeuchi et al., 2002; Kramer et al., 1999). Hala ere, alkohol eta
tabako kontsumoak bezalako ohiturek xilenoatik azido metilhipurikoarako
eraldaketa murriztu dezakete (Inoue et al., 1993).
Gizakietan, xurgatutako xilenoaren %36a inguru lanaldiaren amaierarako
kanporatzen da (Kawai et al., 1991) eta lehenengo 24 orduen barruan gibel-
metabolitoen %70-80a gernuaren bitartez kanporatzen da. Hala eta guztiz ere,
xilenoaren xurgapenean, metabolismoan eta kanporaketan eragiten dituzten aldagai
ezberdin asko daude, hala nola, ariketa fisikoa, alkohol eta tabako kontsumoa, sexua,
beste disolbatzaileen eragina eta gibeleko, giltzurruneko eta aparatu
gastrointestinaleko patologiak (Langman, 1994). Izan ere, xilenoaren metabolismoa
(eta baita toluenoarena ere) erretzaile eta alkohol kontsumitzaileen artean murriztuta
dagoela egiaztatu da (Huang et al., 1994).
Sarrera
UPV/EHU 37
1.2.3.2.-ERABILERA INDUSTRIALA
Xilenoa gasolinaren osagai arrunta da, disolbatzaile moduan erabilera ezberdin
dituena, bereziki pintura eta arte grafikoetako tailerretan. Garbitzailea,
deskoipetzailea eta gomen, erretsinen, kautxaren eta olio ezberdinen disolbatzailea
ere bada. Hegazkinen erregaiaren osagaia da eta parafina, Kanadako balsamoa edo
poliestirenoa disolbatzeko duen ahalmenagatik histologiako laborategietan oso
ohikoa da. Industri farmazeutikoan ere sarritan erabiltzen da, epoxi-erretsinen,
intsektuen uxagarrien eta perfumen fabrikazioan (Low et al.,1989, Hawkins et al.,
2002; Fishbein, 1985).
1.2.3.3.-OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK
Xileno likidoa larruazalaerako eta mukosetarako oso narritagarria da eta bere
ezaugarri deskoipetzaileen ondorioz, dermatitisa eragiteaz gain, azala gorritu eta
lehortu egiten du (Weiss eta Mowad, 1998; Palmer eta Rycroft, 1993; Low et al.,
1989). Halaber, xileno lurrunen esposizio akutuak arnas aparatuaren eta begi
mukosen narritadura eragin ditzake (Low et al., 1989). Are gehiago, zipristin edo
lurrunen bidezko kontaktuek kornea arazoen garapenean eragina euki dezaketela
proposatu da(Trujillo et al., 2003).
Laneko toxikapen akutuak birika edema, gibel eta giltzurrun lesioak, bihotzeko
gaitza, eta zorabioa sortzeaz gain, koordinazio psikomotorearen eskasia, ataxia eta
koma bezalako nahasmen neurologikoak ezaugarri dituen kuadro-klinikoa
sortzeraino hel daiteke (Morley et al., 1970). Era berean, xilenoaren eta
bentzenoaren dosi altuen eraginpean jarduten diren langileen artean hipertentsio
arterialaren eta alterazio elektrokardiografikoen prebalentzia handiagoa deskribitu da
(Kotseva eta Popov, 1998).
Nahiz eta kontzentrazio txikitan eta kontrolpeko giroetan xilenoaren lan-esposizioek
toluenoa bezalako beste disolbatzaile batzuek baino osasun arazo gutxiago planteatu;
nerbio-sistemaren depresioa, larruazaleko arazoak eta, neurri txikiagoan, gibel- eta
giltzurrun-funtzioen asaldura eragin dezakeela ez dugu ahaztu behar (Neghab eta
Stacey, 1997; Langman, 1994; WHO, 1997; Seppalainen, 1988).
Sarrera
UPV/EHU 38
Zentzu horretan, aipagarria da xilenoaren kontzentrazio baxuen eraginpean
ziharduten kautxoaren langile txinatarren artean Uchidak eta laguntzaileek (1993)
egindako ikerketa. Bertan, alde batetik nerbio sistemarekin, eta bestetik azaleko,
mukosetako eta arnas-traktuko narritadurekin, lotuta zeuden sintoma subjektibo
arinen prebalentzia handia aurkitu zituzten; Aldiz, gibeleko, giltzurruneko eta
odoleko alterazio gutxi aurkitu zituzten. Hortaz, xilenoa, egoera zehatz horietan
bederen, arrisku eskasekoa dela iradokitzen da.
Laburbiltzeko, lantokian xilenoaren giro-kontzentrazio altuetan aritzeak buruko
mina, koordinazio psikomotorearen eskasia, zorabioa, nahasmen-mentala, orekaren
galera, arnas aparatuko asaldura, erreakzio-denboraren gutxitzea (lan-istripuen
arriskua gehitzen delarik), memoria galera, goragalea eta gibel- eta giltzurrun-
funtzioen alterazioa sortu dezake. Are gehiago, xilenoaren giro-kontzentrazio oso
altuek konorte galera sortu dezakete eta koma eragin. Ondorioz, langilearen bizitza
arriskuan egon liteke.
Laneko esposizio kronikoek, astenia, adinamia, zorabioa, buruko mina,
suminkortasuna, hipersomnia, oroimen-nahastea, goragalea, gorakoa, anorexia,
egarri sentsazioa, konjuntibaren kemosia, sudurreko odoljarioa eta alterazio
kardiobaskularrak bezalako sintomen agerpena bultzatzen du (OIT, 1985). Hala ere,
bentzenoaren eta toluenoaren antzeko disolbatzaileekin konparatuta, xilenoaren
osasun-arriskuen inguruan oso gutxi dakigu eta ezjakintasun hori arrisku kronikoen
inguruan (banakako isomero moduan, isomero guztien nahasketa moduan edo beste
alkilbentzenoekin nahastuta) bereziki aipagarria da (Fishbein, 1985).
Xilenoarekin era kronikoan aritzen diren langileen artean, nahasmen-kognitiboak ere
deskribatu egin dira (Liscic et al., 2001). Horrez gain, ikusmenarekin erlazionaturiko
erantzun-motoreen nahasmendua (psikomotrizitate arazoak) eta pertzepzio
konplexuen kodifikaziorako garun-mekanismoen gabezia eragin dezake. Gainera,
pertzepzioen gabeziaren kasuan toxikoaren xurgapen-maila eta nahasmenduaren
artean erlazio argia ikusi da (Ruijten et al., 1994).
Aipagarria da ere, kontzentrazio baxuko disolbatzaile-organikoen nahasketak,
xilenoa erruz zituztenak, nahasmendu neuropsikologikoekin eta nerbio-sistema
periferikoko disfuntzioarekin argi eta garbi erlazionatzen direla.
Sarrera
UPV/EHU 39
Orobat, ezinbestekoa da gogoratzea xilenoa bezalako neurotoxinek eragiten dituzten
patologia arruntenen artean, luzera handiko nerbio-zuntzei eragiten dieten
axonopatiak ditugula (Bleecker et al., 1991). Horrek, lan-osasun arazo larria dakar.
Izan ere, industria-lantegietan eta bereziki metal-piezen mekanizazio-industrietan
oso ohikoa den bibrazioen eragin sinergikoarekin batera, askotan denbora luzez
modu subklinikoan mantentzen diren neuropatia periferikoen agerpena baimendu
baitezakete, bereziki oinetan.
Azken horrekin lotuta, animaliekin egindako esperimentuetan behintzat,
kontzentrazio altuko xilenoko esposizioek (800 ppm) garraio-axonikoaren
murrizketa eragiten dute eta horrenbestez, xilenoak langileen osasunean eduki
dezakeen epe luzeko eraginaren inguruan kezka areagotzen da (Padilla eta Lyerly,
1989).
Xilenoak nerbio-sistema zentralaren funtzioan daukan eraginari dagokionez,
tronkoentzefaloan sortzen diren ikusmeneko eta entzumeneko potentzial-ebokatuen
analisiaren bitartez ikerketa ezberdinak burutu dira. Teknika hori, nahiz eta nahiko
garestia izan, ez da batere arriskutsua eta oso sentikorra da. Beraz, nahasmendu
kognitiboak detektatzeko oso erabilgarria da (Seppalainen et al., 1981; Seppalainen
et al., 1989). Seppalainen-ren bi ikerketa horietan, xilenoaren esposizioaren ondoren
eta ariketa fisikoa egiten zen bitartean batik bat, ikusmeneko potentzial ebokatuek
latentzia eta anplitude murriztuak aurkezten zituztela behatu zen (Seppalainen et al.,
1981; Seppalainen et al., 1989).
Hortaz, xilenoak langileen erreakzio-denboran, koordinazioan eta orekan modu
negatiboan eragiten duela egiaztatu da (Savolainen et al., 1980; Savolainen et al.,
1979). Gainera, alkohol kontsumoak zein ariketa fisikoak xilenoaren eraginen
okertzea dakarrela kontuan hartu behar da (Savolainen et al., 1980). Hala ere,
batzutan lan-kargari loturiko ariketa fisiko handiak alerta egoeraren hobetzea eragin
dezake.
Disolbatzaile organikoen esposizioaren aurrean langileen erantzuna mugatzen duten
aldagai ezberdin daude. Hala, lantokiko giro-kontzentrazioen gorabeherek
Sarrera
UPV/EHU 40
osasunerako kaltegarriagoak dira eta horrez gain, xilenoak tolerantzia sortu lezake,
aste amaierarako sintomen hautematea zailduz (Langman, 1994).
Langile bakoitzak sintomak ulertzeko duen subjetibotasuna dela eta, disolbatzaileek
osasunean dituzten eraginen ikerketarako, jokaera eta psikologia testen
baliogarritasunaren inguruan zalantza metodologiko ugari dago. Hau da, tailer baten
hartutako neurketa objetiboak eta langileek antzemandako experientziak edo
sentsazioak bat ez etortzea gerta liteke. Hortaz, giza lagunekin burututako
ikerketetan, experimentuari buruzko expektatiba eta helburuen intuizioa emaitzen
baliogarritasunean eragin negatiboa euki dezakete (Langman, 1994). Are gehiago,
ikerketa askoren arteko konparaketa egitea ez da beti posiblea, disolbatzaile
ezberdinen nahasketa konplexuak aztertzen direlako gehienbat.
Egile ezberdinen arabera, disolbatzaileek eragin neurotoxikoak dituztela agi dago.
Hala ere, gaur eguneko interes nagusia neurotoxikotasun horren esposizioaren
iraupenaren garrantziari zein itzulgarritasunari dago zuzenduta, bereziki adin
nagusiko langileei begira (Kiesswetter et al., 2000).
Xilenoaren toxikotasun espezifikoa aztertzeko orduan, beste kontaminatzaile
batzuen partehartzea kontuan edukitzea beharrezkoa da, etilbentzenoarena adibidez.
Produktu hori, sistema dopaminergikoan dauden eragin toxikoen erantzulea izan
liteke. Xileno puruarekin egindako animali ikerketetan behintzat, ez baita holakorik
ikusi (Mutti et al., 1988).
Halaber, xilenoa bentzenoarekin kutsatzean, nahiz eta oso kantitate txikietan izan,
odoleko diskrasiak eta akzio mutagenikoa edo karninogenikoa ager daitezke. Izan
ere, bentzenoren kontaminazioa dela eta anemia, leukopenia eta trombozitopeniako
kasuak deskribatu dira (Hipolito, 1980; Forde, 1973). Hala ere, Fordek gidatutako
ikerketaren kasuan, aipagarria da bentzenoa bakarrik % 0.2 portzentajean aurkitzen
zela (0.4 ppm bentzenoa 200 ppm xilenoko). Horrenbestez, lantokiko esposizio-
maila seguruak ezartzerako orduan, kutsatzaile ezberdinek xilenoaren
toxikotasunean duten partehartzea kontuan hartu beharko litzateke.
Sarrera
UPV/EHU 41
Nolanahi ere, nahiz eta hidrokarburo aromatikoen (toluenoa, bentzenoa, xilenoa,
etilbentzenoa) eraginpean lan egiteak odoleko alterazioen agerpenarekin duen
harremana oraindik ez den guztiz egiaztatu; hidrokarburo horien eraginpean 20 urte
baino gehiago daramatzaten langileen artean, anemia larrien maiztasun handiagoa
ikusi da (Hristeva-Mirtcheva, 1998).
Xilenoaren esposizioak animalien gibel-entzimen funtzioan ere aldaketa nabariak
sortzen dituela ikusi da, bereziki P-450 zitokromoa entzima-sistemaren mailan.
Sistema horrek, xenobiotiko askoren (etanola barne) bioeraldaketan parte hartzen du
(Foy et al., 1996; Simmons et al., 1991; Ungvary et al., 1990). Horregatik, alkohol
kontsumo handiak xilenoaren hepatotoxikotasuna indartu lezakela uste da (Jajte et
al., 2003; Wisniewska-Knypl et al., 1989).
Halaber, disolbatzaile organikoen nahasketen eraginpean (bereziki toluenoaren eta
xilenoaren arteko nahasketen eraginpean) aritzearen ondorioz sortutako asaldura
biliareak deskribatu egin dira, aurretik lesio hepatiko demostragarriak euki ez arren
(Nunes de Paiva eta Pereira Bastos de Siqueira, 2005; Franco et al., 1986; Franco et
al., 1989; Liu et al., 1996; Sotaniemi et al., 1982). Gainera, in vitro esperimentuen
bitartez behintzat, xilenoaren gibeleko toxikotasuna baieztatu denez, xilenoaren
esposizioan aritzen diren langileen artean gibel-funtzioaren alterazio goiztiarrak
egon zitezkeenik ezin da baztertu (Neghab eta Stacey, 1997).
Xilenoak ugalkortasunean duen eraginei dagokienez, nahiz eta sortzetiko
malforfazioen agerpenarekin erlazio zehatzik ez den aurkitu, hainbat ikerketan
berezko abortuen arrisku handiagoa behatu dela aipatu dezakegu (Taskinen et al.,
1989; Taskinen et al., 1994). Halaber, bentzeno, tolueno, edota xilenoaren lan-
esposizioan aritzeak langileen haziaren kalitatean ere eragin dezakeela proposatu
egin da (Xiao et al., 2001; Xiao et al., 1999). Hortaz, nahiz eta xilenoa arrisku
potentziala izan, disolbatzaileen nahasketen erabilpenak zein beste hainbat
nahasketa-faktore batzuen presentziak (dosia, esposizioaren iraupena, lan-karga,
erlazionaturiko gaixotasunak, suszeptibilitate ezberdinak, etab.) ugalkortasunaren
inguruko eraginen estimazio zehatza egitea asko zailtzen du.
Sarrera
UPV/EHU 42
Eragin karzinogenikoei dagokienez, xilenoaren eraginpean lan egiteak hainbat
tumoreen prebalentzia handiagoarekin erlazionatu da; adibidez biriki-
adenokarzinomarekin, prostatako kantzerrarekin, gibel-karzinomarekin,
linfosarkomarekin, leuzemia mieloidearekin eta nerbio sistema zentraleko tumore
primarioekin (Lynge et al., 1997; Porru et al., 2001). Hala ere, kasu-kopuru txikiek,
kontrol-talde egokien gabeziak, disolbatzaile ezberdinen eraginpean aritzeak eta
esposizio-mailen beharbezalako kuantifikazio ezak ebidentzia epidemiologiko
horiek zalantzan jartzen dituzte (IARC, 1989; WHO, 1997).
Horrenbestez, nahiz eta animalietan buruturiko ikerketek xilenoaren
karzinogenizitatearen inguruan ebidentzia argirik ez dituzten ezagutzera eman,
xilenoak nerbio-sistema zentralean, gibelean, giltzurrunean, ehun hematopoietikoan
eta arnas aparatuan eragin kaltegarriak dituela baieztatu egin dute (Al-Ghamdi et al.,
2004; Jajte et al., 2003; Gagnaire et al., 2001; Wang et al., 1999; d'Azevedo et al.,
1996; de Gandarias et al., 1995; Langman, 1994).
Hala ere, aurreko ikerketa horien interpretazioa kontu handiz hartu behar da. Izan
ere, xilenoaren metabolismoari eta sentikortasunari dagokionez, animali espezie
ezberdinen artean eta baita animali eta pertsonen artean ere, ezberdintasun handiak
baitaude. Halaber, laborategiko animalien esposizio-baldintzak eta lantokiko
baldintzak oso ezberdinak izaten dira (Angerer et al., 1990; Langman, 1994).
UPV/EHU 43
2.-HELBURUAK
Helburuak
UPV/EHU 45
Industria mailako hidrokarburo aromatikoen erabilpen zabalak gizarte eta osasun
arazo garrantzitsua dakar; batez ere, hidrokarburo aromatikoek gorputzean duten
eragin toxikoagatik, baita eragin hori saihesteko higiene-neurrien mugengatik ere.
Gainera, hidrokarburo aromatikoen nahasketen erabilpenak langileen osasunean sor
litzakeen eraginen balorazioa asko zailtzen du. Nahasketen erabilera enpresa
munduan oso maiz ikusten da, eta bereziki larria da nahasketaren osagaien artean
ematen diren elkarrekintza toxikologikoak direla eta. Izan ere, elkarrekintza horiek,
egoera klinikoaren ezagutza, pronostikoa eta nahasketaren osagai bakoitzaren
ekarpen edo kontribuzio espezifikoa neurtzea zailtzen baitute.
Hidrokarburo aromatikoen eragin toxikoen aurrean langile bakoitzaren
suszeptibilitatea baldintzatzen duen aldakortasuna kontuan hartzea ere oso
garrantzitsua da. Aldakortasun hori, hidrokarburoen xurgapena, banaketa,
bioeraldaketa eta kanporatzea aldatzen duten faktoreen menpe dago bereziki. Horien
artean, lantokian egindako ariketa fisikoa (lan-karga), gorputz-konposaketa, adina,
sexua, ezaugarri genetikoak, jatorri etnikoa, dieta, erretzeko ohitura, aldibereko
tratamendu farmakologikoak, alkohol-kontsumoa eta lantokiko beste disolbatzaile
organikoen eragina ditugu.
Beraz, Euskal Herriko industrian hidrokarburo aromatikoen erabilpen zabala dela
eta, sustantzia hauen eraginpean aritzen diren langileen osasun egoera aztertzeko eta,
bide batez, prebentzio sistemak hobetzeko, arlo honetan ikertzea beharrezkoa da.
Hori guztia oinarritzat hartuta, gure lanaren helburuak ondorengo hauek dira:
Helburu orokorra:
Hidrokarburo aromatikoen esposizioak Bizkaiko gizonezko langileen zenbait
osasun-aldagaitan duen eragina ebaluatzea.
Helburuak
UPV/EHU 46
Helburu espezifikoak:
1.-Hidrokarburo aromatikoen esposizioak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina
ebaluatzea, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ez diren langileen
aldagaiekin alderatuz.
2.-Toluenoaren esposizio espezifikoak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina
ebaluatzea, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ez diren langileen
aldagaiekin alderatuz.
3.-Xilenoaren esposizio espezifikoak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina
ebaluatzea, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ez diren langileen
aldagaiekin alderatuz.
4.-Hidrokarburo aromatikoen nahasketek zenbait osasun-aldagaitan duen eragina
ebaluatzea, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ez diren langileen
aldagaiekin alderatuz.
5.-Hidrokarburo aromatiko ezberdinen edo horien nahasketen esposizioek zenbait
osasun-aldagaitan duten eragina alderatzea.
UPV/EHU 47
3.-METODOLOGIA
Metodologia
UPV/EHU 49
Bizkaian, 2003. urtean zehar, 696 gizonezko langilek parte hartu duten zeharkako
ikerketa burutu da. Langile horiek, burutzen duten lanaren arabera, bi taldetan
banatu dira, eta talde horiek adinaren arabera parekatuta aztertu dira.
Lehenengo taldea (n=348) hidrokarburo aromatikoen eraginpean diharduten
langileek osatzen dute, bigarren taldea aldiz, administrariek (n=348).
Erabili diren datuak Bizkai Zergintza Elkartearen mediku zerbitzuek egindako
langileen osasun-azterketa arrunteetatik lortu dira. Bertatik hurrengoak aldagaiak
batu dira:
• Erretzeko ohitura: Erretzaileen kasuetan, eguneko zigarro kopurua adierazi
da. Kontsumoaren ikuspuntutik, aldagai hau hiru taldetan sailkatu da:
eguneko 10 zigarro baino gutxiago, eguneko 10-20 zigarro artean eta
eguneko 20 zigarro baino gehiago erretzen dituztenak, hain zuzen ere. Puru
edo pipa erretzaileetan dagozkien baliokidetasunak burutu dira.
• Pisua eta garaiera: Datu hauekin gorputz-masaren indizea (pisua/garaiera2)
lortzen da. Horrela, lortutako emaitzen arabera eta “Sociedad Española para
el Estudio de la Obesidad (SEEDO)”-ren irizpideak jarraituz (SEEDO, 2000)
langileen lagina talde ezberdinetan sailkatuko da, hala nola: pisu
normaldunak, gehiegizko pisudunak eta obesitatea daukatenak.
• Tentsio arteriala: Merkuriodun esfingomanometroa erabiliz kalkulatutako
datuak jaso dira. Balio normaltzat 139/89mmHg-rainoko tentsio sistoliko
/diastolikoaren balioak hartuta.
• Patologia kronikoak: Buruturiko anamnesitik interes handieneko datuak jaso
dira, hala nola, barizeak, bizkarreko lesioak, asma, larruazaleko arazoak eta
alergia.
• Hematimetria datuak: Atal honetan ondorengo datuak jaso dira: hematien
kopurua, hemoglobina, hematokritoa, leukozito, neutrofilo, linfozito eta
plaketa kopurua. Aztertu ditugun aldagai guztien balioak normalak direnentz
Metodologia
UPV/EHU 50
jakiteko, analisi klinikoak burutu dituen laborategiak emandako
erreferentzia-balioak hartu ditugu kontuan.
• Datu biokimikoak: Ondorengo sustantzien baraualdiko odol mailak baloratu
dira: glukosa (120 mg/d raino normala), kreatinina (1.50 mg/dl raino
normala), azido urikoa (5.5 mg/dl raino), triglizeridoak (200 mg/dl raino),
kolesterol totala (200 mg/dl raino), HDL kolesterola (45 mg/dl tik gora
normala), GOT (35 UI raino normala), GPT (40 UI raino) eta GGT (50 UI
raino). Erabilitako erreferentzia-balioak azterketak burutu dituen analisi
klinikoen laborategiak emandakoak dira.
• Indize aterogenikoa: Kolesterol totala/HDL Kolesterola zatiduratik kalkulatu
dugu. Emaitza bost edo altuagoa izan denean arrisku faktoretzat hartu dugu
(zita).
• Hipoakusia edo entzumen galera: Entzumena osasun-azterketetan egindako
audiometria arrunten bitartez baloratu da.
Datuak lortu ondoren, aldagai bakoitzaren balioak datu base batean (Microsoft
Excel) sartu ditugu beraien analisia burutze aldera. Gure ikerlaneko helburuak
betetzearren, langile-talde ezberdinak aztertuz, analisi ezberdinak burutu ditugu
(aldagai biko eta aldagai anitzeko analisiak), jarraian adierazten den bezala:
Aldagai biko analisia:
1. Ikerketa: Hemen laginaren langile guztiak aztertu dira. Hidrokarburoen
eraginpean dauden langileen artean, soilik toluenoaren eraginpean, soilik
bentzenoaren eraginpean, soilik xilenoaren eraginpean eta sustantzia hauen
nahasketa ezberdinen eraginpean dauden langileak aurkituko ditugu, 348
langile guztira (hidrokarburo aromatikoen talde orokorra). Era berean,
adinaren arabera parekatutako 348 administrari erabiliko dira.
Metodologia
UPV/EHU 51
2. Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik diharduten langileak (n=192) eta
adinaren arabera parekatutako bestehainbeste administrari aztertu dira.
3. Ikerketa: Xilenoaren eraginpean soilik diharduten langileak (n=95) eta
adinaren arabera parekatutako bestehainbeste administrari aztertu dira.
4. Ikerketa: Hidrokarburo aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean
diharduten langileak (n=189) eta adinaren arabera bestehainbeste
administrari aztertu dira.
5.Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik (n=192) eta xilenoaren eraginpean
soilik (n=95) diharduten langileak aztertu dira ikerketa honetan.
6.Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik (n=192) eta hidrokarburo
aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean (n=189) diharduten langileak
aztertu dira ikerketa honetan.
7.Ikerketa: Xilenoaren eraginpean soilik (n=95) eta hidrokarburo
aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean (n=189) diharduten langileak
aztertu dira ikerketa honetan.
Bentzenoaren eraginpean diharduten langileen kopuru txikia dela eta ez dugu
bentzenoaren taldea modu independientean ikertu.
Aipatutako ikerketa bakoitzean lehen azaldutako aldagai guztiak aztertu ditugu.
Horretarako, hidrokarburoen eraginpean diharduten langileen eta administrarien
arteko konparaketa burutzeaz gain, tolueno, xileno eta nahasketen eraginpean
diharduten langileen arteko konparaketak burutu ditugu. Esangura estatistikoa
lortzeko, ehunekoen edo portzentajeen homogeneotasun-testa erabili da, beti ere, %
95eko gutxieneko konfiantza-maila (p<0,05) oinarri hartuta, modu horretan aldagai
bakoitzaren konfiantza-tartea (KT) lortu da.
Metodologia
UPV/EHU 52
Aldagai anitzeko analisia:
Azkenik, logistika anitzeko erregresio-eredu ezberdinak burutu dira (SPSS
13.bertsioa). Horretarako, aurreko ikerketetan (1. ikerketatik 4.ikerketara) aldaketa
esanguratsuak eduki dituzten aldagaiak menpeko aldagaitzat hartu dira. Era berean,
eta erregresio-ereduek lagunduta, hidrokarburoekin aritzen diren langile talde
bakoitzaren profila kalkulatu dugu.
UPV/EHU 53
4.-EMAITZAK
Emaitzak
UPV/EHU 55
4.1.-ALDAGAI BIKO ANALISIA
* KT (Konfiantza-tartea) / e.e. (ez esanguratsua)
4.1.1.- HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
1. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 173 49,71 233 66,95 10,09-24,51 BAI 175 50,29 115 33,05 <10 49 28,00 63 54,78 15,53-38,07 10-20 104 59,43 37 32,17 15,98-38,42 >20 22 12,57 15 13,04 e.e.
1. taulak erretzeko ohiturari buruzko emaitzak agertzen ditu.
Hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean %50,29a erretzailea
da. Aldiz, administrarien artean %33,05a erretzailea da. Ezberdintasun hori
estatistikoki esanguratsua da.
Hidrokarburoekin aritzen direnen artean %59,43a tarteko erretzailea da (10-20
zigarro artean egunean). Aldiz, administrarien artean bakarrik %32,17a da.
Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Administrarien %54,78ak egunero 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu.
Hidrokarburoekin aritzen direnen artean, aldiz, bakarrik %28ak erretzen ditu.
Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Emaitzak
UPV/EHU 56
2. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 21 6,03 30 8,62 e.e. EZ 327 93,97 318 91,38 ASMA BAI 7 2,01 9 2,59 e.e. EZ 341 97,99 339 97,41 BIZKARREKO BAI 14 4,02 15 4,31 ARAZOAK e.e. EZ 334 95,98 333 95,69 LARRUAZALEKO BAI 14 4,02 11 3,16 ASALDURAK e.e. EZ 334 95,98 337 96,84 BARIZEAK BAI 42 12,07 19 5,46 2,42-10,78 EZ 302 86,78 329 94,54
2. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko asaldura eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Bi taldeen artean ez da alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren
inguruan ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi.
Hala ere, barizeen prebalentzia estatistikoki altuagoa izan da hidrokarburo
aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean (%12,07), administrarien artean
ikusitakoarekin alderatuz (%5,46).
Emaitzak
UPV/EHU 57
3. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % GMI NORMALA 137 39,37 135 38,79 e.e. GAINPISUA 166 47,70 159 45,69 e.e. OBESITATEA 45 12,93 54 15,52 e.e.
3. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.
Gainpisuaren prebalentziaren inguruan ez dago ezberdintasun estatistikoki
esanguratsurik hidrokarburo aromatikoen taldea (%47,70) administrariekin (%
45,69) alderatuz.
Era berean, obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki
esanguratsurik aurkitu (hidrokarburoen esposizioan aritzen direnen artean
%12,93koa izan da eta administrarien artean %15,52koa).
Emaitzak
UPV/EHU 58
4. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA (HTA)
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HTA BAI 57 16,38 44 12,64 e.e. EZ 291 83,62 304 87,36
4. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.
Hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen diren langileen artean hipertentsio
arterialaren prebalentzia %16,38a izan da, langile administrarien artean, aldiz,
%12,64a, baina ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 59
5. TAULA: HIPOAKUSIA
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 210 60,34 177 50,86 2,05-16,75 EZ 138 39,66 171 49,14
5. taulan hipoakusia edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen
dira.
Entzumen galeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa izan da hidrokarburo
aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean (%60,34), administrari langileetan
baino (% 50,86).
Emaitzak
UPV/EHU 60
6. TAULA: HEMATIMETRIA
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 44 12,64 48 13,79 e.e. NORMALA 304 87,36 300 86,21 HEMOGLOBINA BAXUA 35 10,06 38 10,92 e.e. NORMALA 313 89,94 310 89,08 HEMATOKRITO BAXUA 14 4,02 22 6,32 e.e. NORMALA 334 95,98 326 93,68 PLAKETAK BAXUA 14 4,02 2 0,57 1,19-5,61 NORMALA 334 95,98 346 99,43 LEUKOZITOAK BAXUA 2 0,57 3 0,86 e.e. NORMALA 346 99,43 345 99,14 NEUTROFILOAK BAXUA 38 10,92 26 7,47 e.e. NORMALA 310 89,08 322 92,53 LINFOZITOAK BAXUA 14 4,02 18 5,17 e.e. NORMALA 334 95,98 330 94,83
6. taulan hematimetria-analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Plaketopeniaren prebalentzia hidrokarburoen esposizioan aritzen diren langileen
artean (%4,02) administrarietan baino (%0,57) handiagoa izan da (estatistikoki
esanguratsua).
Emaitzak
UPV/EHU 61
Bi taldeak alderatuz, hematie-, hemoglobina-, hematokrito-, leukozito-, neutrofilo-
eta linfozito-mailen alterazioen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki
adierazgarririk aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 62
7. TAULA: ALDAGAI BIOKIMIKOAK
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 27 7,76 20 5,75 e.e. EZ 321 92,24 328 94,25 HIPERURIZEMIA BAI 55 15,80 48 13,79 e.e. EZ 293 84,20 300 86,21 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 40 11,49 36 10,34 e.e. EZ 308 88,51 312 89,66 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 198 56,90 181 52,01 e.e. EZ 150 43,10 167 47,99 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 74 21,26 71 20,40 e.e. NORMALA 274 78,74 277 79,60 LDL ALTUA 93 26,72 89 25,57 e.e. NORMALA 255 73,28 259 74,43 VLDL ALTUA 37 10,63 35 10,06 e.e. NORMALA 311 89,37 313 89,94
7. taulan odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Hidrokarburoen taldea administrariekin alderatuz, aztertutako aldagaietan
(hipergluzemian, hiperurizemian, hipertriglizeridemian, hiperkolesterolemian eta
indize aterogenikoa, LDL eta VLDL mailen igoeran) ez da ezberdintasun
estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 63
8. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK
H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % GOT ALTUA 32 9,20 18 5,17 0,17-7,83 NORMALA 316 90,80 330 94,83 GPT ALTUA 53 15,23 40 11,49 e.e. NORMALA 295 84,77 308 88,51 GGT ALTUA 64 18,39 42 12,07 0,98-11,62 NORMALA 284 81,61 306 87,93
8. taulan odoleko gibel-transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamiko-oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa
glutamiko-pirubikoarenak (GPT) eta transpeptidasa gamma-glutamilikoarenak
(GGT). Transaminasak gibeleko alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak
dira.
Hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileek GOTren maila
serikoen igoeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa erakutsi dute (%9,20),
administrariekin alderatuz (%5,17). Halaber, GGTren mailen igoera patologikoaren
prebalentzia hidrokarburoen taldean (%18,39) administrarietan (%12,07) baino
altuagoa da (estatistikoki esanguratsua).
Hala ere, bi taldeak alderatuz, GPTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da
ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 64
4.1.2.- TOLUENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA
9. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 110 57,29 132 68,75 1,91-21,09 BAI 82 42,71 60 31,25 <10 26 31,71 40 66,67 19,39-50,61 10-20 48 58,54 18 30,00 12,75-44,25 >20 8 9,76 2 3,33 e.e.
9. taulak erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.
Toluenoaren esposizio espezifikoan aritzen direnen artean %42,71a erretzailea da.
Aldiz, administrarien artean %31,25a erretzailea da. Ezberdintasun hori estatistikoki
esanguratsua da..
Toluenoarekin aritzen direnen artean, tarteko erretzaileen (10-20 zigarro artean
egunean) prebalentzia %58,54koa da. Administrarien artean, aldiz, bakarrik %30koa
da. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Administrarien artean %66,67ak egunean 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu.
Toluenoarekin aritzen direnen artean, aldiz, bakarrik %31,71ak 10 zigarro baino
gutxiago erretzen du. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Emaitzak
UPV/EHU 65
10. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 18 9,38 0,90-10,70 EZ 185 96,35 174 90,63 ASMA BAI 5 2,60 9 4,69 e.e. EZ 187 97,40 183 95,31 BIZKARREKO BAI 1 0,52 6 3,13 ARAZOAK e.e. EZ 191 99,48 186 96,88 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 10 5,21 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 182 94,79 BARIZEAK BAI 8 4,17 14 7,29 e.e. EZ 184 95,83 178 92,71
10. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko arazo eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Toluenoaren taldea administrariekin alderatuz, asmaren, bizkarreko arazoen,
larruazaleko asalduren eta barizeen inguruan ez da ezberdintasun estatistikoki
esanguratsurik ikusi
Hala ere, alergien prebalentzia esanguratsuki handiagoa (estatistikoki) izan da
administrarien artean (%9,38), toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean baino
(%3,65).
Emaitzak
UPV/EHU 66
11. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 34,38 91 47,40 3,25-22,75 GAINPISUA 86 44,79 77 40,10 e.e. OBESITATEA 25 13,02 24 12,50 e.e.
11.taulak, aztertutako bi langileetan, Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko
emaitzak agertzen ditu.
Toluenoaren eraginpean aritzen direnen artean pisu normaldunen prebalentzia
(%34,38), administrarien aldean (%47,40) esanguratsuki txikiagoa da. Hala ere,
gainpisuaren eta obesitatearen inguruan ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 67
12. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA (HTA)
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 30 15,63 e.e. EZ 167 86,98 162 84,38
12. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.
Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren
prebalentzia %13,02a da eta langile administrien artean %15,63a. Ez da
ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 68
13. TAULA: HIPOAKUSIA
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 56,77 90 46,88 e.e. EZ 83 43,23 102 53,13
13. taulan, aztertutako bi langile taldeetan, hipoakusia edo entzumen galerarekin
erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.
Toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia
%56,77koa da eta administrarietan %46,88koa da. Ez da ezberdintasun
esanguratsurik aurkitu aztertutako bi langile taldeen artean.
Emaitzak
UPV/EHU 69
14. TAULA: HEMATIMETRIA
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 28 14,58 e.e. NORMALA 170 88,54 164 85,42 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 27 14,06 e.e. NORMALA 173 90,10 165 85,94 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 16 8,33 e.e. NORMALA 185 96,35 176 91,67 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 1 0,52 0,28-5,92 NORMALA 185 96,35 191 99,48 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 3 1,56 e.e. NORMALA 188 97,92 189 98,44 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 17 8,85 e.e. NORMALA 169 88,02 175 91,15 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 12 6,25 e.e. NORMALA 183 95,31 180 93,75
14. taulan hematimetria-analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Plaketopeniaren prebalentzia handiagoa (estatistikoki esanguratsua) da toluenoaren
eraginpean aritzen diren langileen artean (%3,65), administrarietan ikusitakoarekin
alderatuz (%0,52).
Emaitzak
UPV/EHU 70
Hematie-, hemoglobina-, hematokrito-, leukozito-, neutrofilo- eta linfozito-mailen
alterazioen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu bi
taldeen artean.
Emaitzak
UPV/EHU 71
15. TAULA: ALDAGAI BIOKIMIKOAK
TOLUENO (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 10 5,21 e.e. EZ 179 93,23 182 94,79 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 23 11,98 e.e. EZ 162 84,38 169 88,02 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 15 7,81 e.e. EZ 175 91,15 177 92,19 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 81 42,19 e.e. EZ 102 53,13 111 57,81 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 33 17,19 30 15,63 e.e. NORMALA 159 82,81 162 84,38 LDL ALTUA 46 23,96 38 19,79 e.e. NORMALA 146 76,04 154 80,21 VLDL ALTUA 15 7,81 15 7,81 e.e. NORMALA 177 92,19 177 92,19
15. taulan odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Aztertutako aldagaietan (hipergluzemian, hiperurizemian, hipertriglizeridemian,
hiperkolesterolemian eta indize aterogenikoa, LDL eta VLDL mailen igoeran) ez da
ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 72
16 TAULA: GIBEL–TRANSAMINASAK
TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 8 4,17 1,97-12,63 NORMALA 170 88,54 184 95,83 GPT ALTUA 32 16,67 8 4,17 6,51-18,49 NORMALA 160 83,33 184 95,83 GGT ALTUA 25 13,02 9 4,69 2,68-13,92 NORMALA 167 86,98 183 95,31
16. taulan odoleko gibel-transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamiko-oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa
glutamiko-pirubikoarenak (GPT) eta transpeptidasa gamma-glutamilikoarenak
(GGT). Transaminasak gibeleko alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak
dira.
Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langileek GOTren maila serikoen igoera
patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa erakutsi dute (%11,46),
administrarien artean ikusitakoarekin alderatuz (%4,17). Halaber, GPTren mailaren
igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa da toluenoaren taldean
(%16,67), administrarietan baino (%4,17). Berdina gertatu da GGT transaminasaren
kasuan (%13,02ko prebalentzia toluenoaren taldean eta %4,69koa administrarietan)
Emaitzak
UPV/EHU 73
4.1.3.- XILENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA
17. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 45 47,37 70 73,68 12,91-39,69 BAI 50 52,63 25 26,32 <10 16 32,00 20 80,00 27,37-68,63 10 A 20 31 62,00 5 20,00 21,02-62,98 >20 3 6,00 0 0,00 e.e.
17. taulak erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.
Xilenoaren esposizio espezifikoan aritzen direnen artean %52,63 erretzailea da.
Aldiz, administrarien artean bakarrik %26,32a erretzailea da. Ezberdintasun hori
estatistikoki esanguratsua da.
Toluenoarekin aritzen direnen artean %62a tarteko erretzailea da (10-20 zigarro
artean egunean); administrarien artean, aldiz, %20a da. Ezberdintasun hori
estatistikoki esanguratsua da.
Administrarien artean %80ak eguneko 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu;
toluenoarekin aritzen direnen artean, aldiz, %32ak. Ezberdintasun hori estatistikoki
esanguratsua da.
Emaitzak
UPV/EHU 74
18. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 5 5,26 10 10,53 e.e. EZ 90 94,74 85 89,47 ASMA BAI 3 3,16 6 6,32 e.e. EZ 92 96,84 89 93,68 BIZKARREKO BAI 5 5,26 4 4,21 ARAZOAK e.e. EZ 90 94,74 91 95,79 LARRUAZALEKO BAI 2 2,11 8 8,42 ASALDURAK e.e. EZ 93 97,89 87 91,58 BARIZEAK BAI 21 22,11 9 9,47 2,38-22,82 EZ 74 77,89 86 90,53
18. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko asaldura eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren inguruan ez da
ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi bi taldeen artean.
Hala ere, barizeen prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean
(%22,11) administrarietan baino (%9,47) altuagoa izan da (estatistikoki
esanguratsua).
Emaitzak
UPV/EHU 75
19. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
XILENO(95) ADMINISTRATIVOS (95) %95 KT n % n % GMI NORMALA 46 48,42 42 44,21 e.e. GAINPISUA 39 41,05 38 40,00 e.e. OBESITATEA 10 10,53 15 15,79 e.e.
19. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.
Gehiegizko pisuaren prebalentziari dagokionez, ez da ezberdintasun estatistikoki
adierazgarririk aurkitu hidrokarburo aromatikoen taldea (%41,05) administrariekin
(% 40) alderatuz.
Era berean, xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean obesitatearen prebalentzia
%10,53a da eta administrarien artean %15,79a da. Ez da ezberdintasunak
estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 76
20. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HTA BAI 14 14,74 27 28,42 2,17-25,23 EZ 81 85,26 68 71,58
20. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.
Hipertentsio arterialaren prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen diren langileen
artean (%14,74) langile administrietan (%28,42) baino txikiagoa da (estatistikoki
esanguratsua)
Emaitzak
UPV/EHU 77
21. TAULA: HIPOAKUSIA
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 55 57,89 48 50,53 e.e. EZ 36 37,89 47 49,47
21. taulan, aztertutako bi langile taldeetan, hipoakusia edo entzumen galerarekin
erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.
Aztertutako bi langile taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia
%57,89koa da eta administrarietan %50,53koa da.
Emaitzak
UPV/EHU 78
22. TAULA: HEMATIMETRIA
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 9 9,47 16 16,84 e.e. NORMALA 86 90,53 79 83,16 HEMOGLOBINA BAXUA 5 5,26 18 18,95 4,53-22,67 NORMALA 90 94,74 77 81,05 HEMATOKRITO BAXUA 3 3,16 11 11,58 1,05-15,75 NORMALA 92 96,84 84 88,42 PLAKETAK BAXUA 5 5,26 1 1,05 e.e. NORMALA 90 94,74 94 98,95 LEUKOZITOAK BAXUA 1 1,05 1 1,05 e.e. NORMALA 94 98,95 94 98,95 NEUTROFILOAK BAXUA 9 9,47 8 8,42 e.e. NORMALA 86 90,53 87 91,58 LINFOZITOAK BAXUA 2 2,11 7 7,37 e.e. NORMALA 93 97,89 88 92,63
22. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Hemoglobina maila baxuen prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen diren
langileen artean (%5,26) administrarietan (%18,95) baino txikiagoa da (estatistikoki
esanguratsua). Era beran, hematokrito maila baxuen prebalentzia estatistikoki
txikiagoa da xilenoaren taldean (%3,16), administrariekin alderatuz (%11,58).
Emaitzak
UPV/EHU 79
Hematie-, plaketa-, leukozito-, neutrofilo- eta linfozito-mailen alterazioen
prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu bi taldeen
artean.
Emaitzak
UPV/EHU 80
23. TAULA: PARÁMETRO BIOKÍMIKOAK
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 5 5,26 10 10,53 e.e. EZ 90 94,74 85 89,47 HIPERURIZEMIA BAI 11 11,58 13 13,68 e.e. EZ 84 88,42 82 86,32 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 9 9,47 9 9,47 e.e. EZ 86 90,53 86 90,53 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 45 47,37 43 45,26 e.e. EZ 50 52,63 52 54,74 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 5 5,26 15 15,79 1,89-19,11 NORMALA 90 94,74 80 84,21 LDL ALTUA 15 15,79 23 24,21 e.e. NORMALA 80 84,21 72 75,79 VLDL ALTUA 8 8,42 9 9,47 e.e. NORMALA 87 91,58 86 90,53
23. taulan xilenoaren eta administrarien taldeetako langileen odoleko analisi-
biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean indize aterogenikoaren igoera
patologikoaren prebalentzia txikiagoa ikusi da (% 5,26) administrariekin alderatuz
(% 15,79). Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Emaitzak
UPV/EHU 81
Aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, hipertriglizeridemia,
hiperkolesterolemia eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun
estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 82
24. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK
XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % GOT ALTUA 5 5,26 5 5,26 e.e. NORMALA 90 94,74 90 94,74 GPT ALTUA 9 9,47 5 5,26 e.e. NORMALA 86 90,53 90 94,74 GGT ALTUA 14 14,74 9 9,47 e.e. NORMALA 81 85,26 86 90,53
24. taulan odoleko gibel-transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamiko-oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa
glutamiko-pirubikoarenak (GPT) eta transpeptidasa gamma-glutamilikoarenak
(GGT). Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak
dira.
GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun
esanguratsurik aurkitu bi taldeak alderatuz.
Emaitzak
UPV/EHU 83
4.1.4.-HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ESPOSIZIOA
25. TAULA: ERRETZE OHITURA
H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 99 52,38 129 68,25 6,17-25,63 BAI 90 47,62 60 31,75 <10 25 27,78 39 65,00 21,99-52,41 10 A 20 54 60,00 18 30,00 14,61-45,39 >20 11 12,22 3 5,00 e.e.
25. taulak hidrokarburo aromatiko-nahasketen eraginpean aritzen diren langile eta
administrari langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen direnen artean %47,62a
erretzailea da. Administrarien artean, berriz, %31,75a erretzailea da. Ezberdintasun
hori estatistikoki esanguratsua da.
Hidrokarburoekin aritzen direnen artean %60a tarteko erretzailea da (10-20 zigarro
artean egunean). Administrarien artean, aldiz, %30a tarteko erretzailea da;
ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Administrarien %65ak eguneko 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu. Ostera,
hidrokarburoekin aritzen direnen artean %27,78ak 10 zigarro baino gutxiago
erretzen ditu. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.
Emaitzak
UPV/EHU 84
26. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 14 7,41 19 10,05 e.e. EZ 175 92,59 170 89,95 ASMA BAI 4 2,12 9 4,76 e.e. EZ 185 97,88 180 95,24 BIZKARREKO BAI 10 5,29 6 3,17 ARAZOAK e.e. EZ 179 94,71 183 96,83 LARRUAZALEKO BAI 7 3,70 9 4,76 ASALDURAK e.e. EZ 182 96,30 180 95,24 BARIZEAK BAI 17 8,99 13 6,88 e.e. EZ 172 91,01 176 93,12
26. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko arazo eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Xilenoaren eraginpean aritzen direnen eta administrarien artean, alergien, asmaren,
bizkarreko arazoen, larruazaleko asalduren eta barizeen prebalentzian ez da
ezberdintasun esanguratsurik ikusi.
Emaitzak
UPV/EHU 85
27. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % GMI NORMALA 72 38,10 90 47,62 e.e. GAINPISUA 91 48,15 76 40,21 e.e. OBESITATEA 26 13,76 23 12,17 e.e.
27. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.
Gehiegizko pisuaren prebalentziari dagokionez, hidrokarburo aromatikoen
nahasketen taldea (%48,15), administrariekin (%40,21) alderatuz ez dago
ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk.
Era berean, obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun adierazgarriak aurkitu
(hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen direnen artean (%13,76a
da eta administrarien artean %12,17a ).
Emaitzak
UPV/EHU 86
28. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA
H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HTA BAI 30 15,87 29 15,34 e.e. EZ 169 89,42 160 84,66
28. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.
Hipertentsio arterialaren prebalentziari dagokionez, hidrokarburo aromatiko-
nahasketen esposizioan aritzen diren langileen (%15,87) eta langile administrien
artean (%15,34) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 87
29. TAULA: HIPOAKUSIA
H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 136 71,96 83 43,92 18,56-37,64 EZ 53 28,04 106 56,08
29. taulan, hipoakusia edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen
dira.
Entzumen galeraren prebalentzia, hidrokarburo aromatikoen nahasketenen
esposizioan aritzen direnen artean (%71,96) administrari langiletan (%43,92) baino
handiagoa izan da (estatistikoki esanguratsua).
Emaitzak
UPV/EHU 88
30. TAULA: HEMATIMETRIA
H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 20 10,58 26 13,76 e.e. NORMALA 169 89,42 163 86,24 HEMOGLOBINA BAXUA 19 10,05 28 14,81 e.e. NORMALA 170 89,95 161 85,19 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,70 17 8,99 0,41-10,19 NORMALA 182 96,30 172 91,01 PLAKETAK BAXUA 5 2,65 1 0,53 e.e. NORMALA 184 97,35 188 99,47 LEUKOZITOAK BAXUA 1 0,53 3 1,59 e.e. NORMALA 188 99,47 186 98,41 NEUTROFILOAK BAXUA 24 12,70 16 8,47 e.e. NORMALA 165 87,30 173 91,53 LINFOZITOAK BAXUA 5 2,65 12 6,35 e.e. NORMALA 184 97,35 177 93,65
30. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Hematokrito maila baxuen prebalentzia xilenoaren taldean (%3,70) administrarietan
(%8,99) baino txikiagoa izan da.
Emaitzak
UPV/EHU 89
Hematie, hemoglobina, plaketa, leukozito, neutrofilo eta linfozitoen mailen
alterazioen prebalentzian berriz, ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk
aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 90
31. TAULA: PARAMETRO BIOKIMIKOAK
H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 16 8,47 10 5,29 e.e. EZ 173 91,53 179 94,71 HIPERURIZEMIA BAI 31 16,40 23 12,17 e.e. EZ 168 88,89 166 87,83 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 26 13,76 13 6,88 0,80-13,00 EZ 163 86,24 176 93,12 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 115 60,85 80 42,33 8,60-28,40 EZ 74 39,15 109 57,67 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 52 27,51 31 16,40 2,83-19,37 NORMALA 137 72,49 158 83,60 LDL ALTUA 54 28,57 39 20,63 e.e. NORMALA 135 71,43 150 79,37 VLDL ALTUA 26 13,76 13 6,88 0,80-13,00 NORMALA 163 86,24 176 93,12
31. taulan hidrokarburo aromatikoen nahasketen eta administrarien taldeetako
langileen odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek
hipertriglizeridemiaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa (%13,76) aurkeztu
dute administrariekin alderatuz (%6,88)
Emaitzak
UPV/EHU 91
Era berean, hiperkolesterolemiaren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen
nahasketekin aritzen diren langileen artean (%60,85) administrarientan baino
(%42,33) handiagoa izan da.
Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileen
indize aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa behatu da
(%5,26), administrariekin alderatuz (%15,79). Ezberdintasun hori estatistikoki
esanguratsua da.
VLDL mailen igoera patologikoaren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen
nahasketen taldean (%13,76) administrarietan baino (%6,88) handiagoa izan da.
Aldiz, aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, eta LDL mailen
igoera) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 92
32. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK
H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % GOT ALTUA 16 8,47 9 4,76 e.e. NORMALA 173 91,53 180 95,24 GPT ALTUA 28 14,81 9 4,76 4,09-15,91 NORMALA 161 85,19 180 95,24 GGT ALTUA 31 16,40 10 5,29 4,93-17,27 NORMALA 158 83,60 179 94,71
32. taulan odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa
glutamiko pirubikoarenak (GPT) (baita aspartato amino transferasa eta gamma-
glutamil transpeptidasarenak (GGT). Transaminasak gibel alterazio patologikoen
indikatzaile biokimikoak dira.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek GPTren
maila serikoen igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa aurkeztu
dute (%14,81) administrarietan ikusitakoarekin alderatuz (%4,76). Berdina gertatu
da GGT transaminasaren kasuan (%16,40 prebalentzia hidrokarburo aromatiko-
nahasketen taldean eta %5,29 administrarietan)
Hala ere, GOTren igoera patologikoaren prebalentzian bi taldeen artean ez da
ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 93
4.1.5.-TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO
ALDERAKETA
33. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % TABAKOA EZ 84 50,60 39 42,82 e.e. BAI 82 49,40 50 56,18 <10 26 31,71 16 32,00 e.e. 10 A 20 48 58,54 31 62,00 e.e. >20 8 9,76 3 6,00 e.e. TOTALA 166 89
33. taulak soilik toluenoaren eraginpean eta soilik xilenoaren eraginpean aritzen
diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak erakusten ditu.
Bi taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu (toluenoaren
esposiziopean aritzen direnen artean %49,40 erretzailea da eta xilenopean aritzen
direnen artean %56,18 da).
Emaitzak
UPV/EHU 94
34. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 5 5,26 e.e. EZ 185 96,35 90 94,74 TOTALA 192 95 ASMA BAI 5 2,60 3 3,16 e.e. EZ 187 97,40 92 96,84 TOTAL 192 95 BIZKARREKO BAI 1 0,52 5 5,26 ARAZOAK 0,19-9,41 EZ 191 99,48 90 94,74 TOTALA 192 95 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 2 2,11 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 93 97,89 TOTALA 192 95 BARIZEAK BAI 8 4,17 21 22,11 9,09-26,71 EZ 184 95,83 74 77,89 TOTALA 192 95
34. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko arazo eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Alergia, asma, eta larruazaleko asalduren inguruan ez da ezberdintasun estatistikoki
esanguratsurik ikusi.
Hala ere, xilenoaren taldean (5,26%) toluenoaren taldean baino (0,52%) bizkarreko
arazoen prebalentzia handiagoa behatu da. Barizeen prebalentzia xilenoaren
Emaitzak
UPV/EHU 95
eraginpean aritzen direnen artean (%22,11) toluenoaren eraginpean aritzen direnen
artean baino (%4,17) handiagoa izan da ere.
Emaitzak
UPV/EHU 96
35. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
TOLUENO XILENO %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 37,29 45 47,87 e.e. GAINPISUA 86 48,59 39 41,49 e.e. OBESITATEA 25 14,12 10 10,64 e.e. TOTALA 177 94
35. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.
Toluenoaren taldea (%48,59) xilenoaren taldearekin (% 41,49) alderatuz
gainpisuaren prebalentzian ez dago ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk.
Halaber, aztertutako bi taldeen artean obesitatearen prebalentzian ez da
ezberdintasun esanguratsurik aurkitu (% 14,12 vs. % 10,64).
Emaitzak
UPV/EHU 97
36. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 14 14,74 e.e. EZ 167 86,98 81 85,26 TOTALA 192 95
36. taulak, toluenoaren eta xilenoaren taldeen hipertentsio arterialaren inguruko
emaitzak erakusten ditu.
Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren
prebalentzia %13,02a izan da eta xilenoarekin aritzen diren artean %14,74a izan da.
Ez da ezberdintasunak estatistikoki adierazgarririk aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 98
37. TAULA: HIPOAKUSIA
TOLUENO XILENO %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 61,93 55 58,51 e.e. EZ 67 38,07 39 41,49 TOTALA 176 94
37. taulan, aztertutako bi langile taldeetan (toluenoa eta xilenoa), hipoakusia edo
entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.
Toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia
%61,93 izan da eta xilenoaren eraginpean aritzen direnen artean %58,51a izan da. Bi
taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 99
38. TAULA: HEMATIMETRIA
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 9 9,47 e.e. NORMALA 170 88,54 86 90,53 TOTALA 192 95 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 5 5,26 e.e. NORMALA 173 90,10 90 94,74 TOTALA 192 95 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 3 3,16 e.e. NORMALA 185 96,35 92 96,84 TOTALA 192 95 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 5 5,26 e.e. NORMALA 185 96,35 90 94,74 TOTALA 192 95 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 1 1,05 e.e. NORMALA 188 97,92 94 98,95 TOTALA 192 95 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 9 9,57 e.e. NORMALA 169 88,02 85 90,43 TOTALA 192 94 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 2 2,13 e.e. NORMALA 183 95,31 92 97,87 TOTALA 192 94
Emaitzak
UPV/EHU 100
38. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira toluenoarekin
eta xilenoarekin aritzen diren langile talde bietan.
Aztertutako aldagaien prebalentzian (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito,
neutrofilo eta linfozitoen mailetan) ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk
aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 101
39. TAULA: PARAMETRO BIOKIMIKOAK
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 5 5,26 e.e. EZ 179 93,23 90 94,74 TOTALA 192 95 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 11 11,58 e.e. EZ 162 84,38 84 88,42 TOTALA 192 95 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 9 9,47 e.e. EZ 175 91,15 86 90,53 TOTALA 192 95 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 45 47,37 e.e. EZ 102 53,13 50 52,63 TOTALA 192 95 IND. ATEROGENIKOA. ALTUA 33 17,19 5 5,26 4,91-18,89 NORMALA 159 82,81 90 94,74 TOTALA 192 95 LDL ALTUA 46 24,73 15 16,13 NORMALA 140 75,27 78 83,87 e.e. TOTALA 186 93 VLDL ALTUA 15 7,85 8 8,60 e.e. NORMALA 176 92,15 85 91,40 TOTALA 191 93
Emaitzak
UPV/EHU 102
39. taulan toluenoaren eta xilenoaren taldeetako langileen odoleko analisi-
biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen indize aterogenikoaren igoera
patologikoaren prebalentzia handiagoa behatu da (%17,19) xilenoarekin aritzen
diren langileekin alderatuz (%5,26). Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua
da.
Aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, hipertriglizeridemia,
hiperkolesterolemia eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun
estatistikoki esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 103
40. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK
TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 5 5,26 e.e. NORMALA 170 88,54 90 94,74 TOTALA 192 95 GPT ALTUA 32 16,67 9 9,47 e.e. NORMALA 160 83,33 86 90,53 TOTALA 192 95 GGT ALTUA 25 13,02 14 14,74 e.e. NORMALA 167 86,98 81 85,26 TOTALA 192 95
40. taulan aztertutako bi taldeen (toluenoaren eta xilenoaren taldeen) odoleko gibel
transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira, kronketuki transaminasa
glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa glutamiko pirubikoarenak GPT
eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT. Transaminasak gibelaren alterazio
patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.
GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun
esanguratsurik aurkitu bi taldeak alderatuz gero.
Emaitzak
UPV/EHU 104
4.1.6.-TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN
NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.
41. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % TABAKOA EZ 84 50,60 77 45,03 e.e. BAI 82 49,40 94 54,97 <10 26 31,71 27 28,72 e.e. 10 A 20 48 58,54 56 59,57 e.e. >20 8 9,76 11 11,70 e.e. TOTALA 166 171
41. taulak soilik toluenoaren eraginpean eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen
eraginpean aritzen diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.
Bi taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu. Toluenoaren
eraginpean aritzen direnen artean %49,40a erretzailea da eta hidrokarburo
aromatikoen nahasketekin aritzen direnen artean %54,97a.
Emaitzak
UPV/EHU 105
42. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 14 7,11 e.e. EZ 185 96,35 183 92,89 TOTALA 192 197 ASMA BAI 5 2,60 6 3,05 e.e. EZ 187 97,40 191 96,95 TOTALA 192 197 BIZKARREKO BAI 1 0,52 11 5,58 ARAZOAK 1,74-8,46 EZ 191 99,48 186 94,42 TOTALA 192 197 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 7 3,55 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 190 96,45 TOTALA 192 197 BARIZEAK BAI 8 4,17 17 8,63 e.e. EZ 184 95,83 180 91,37 TOTALA 192 197
42. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko arazo eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Alergia, asma, larruazaleko asaldura eta barizeen prebalentzian ez da ezberdintasun
estatistikoki esanguratsurik ikusi.
Hala ere, hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldean (5,26%), toluenoaren taldean
(0,52%) baino bizkarreko arazoen prebalentzia handiagoa behatu da.
Emaitzak
UPV/EHU 106
43. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 37,29 76 38,97 e.e. GAINPISUA 86 48,59 92 47,18 e.e. OBESITATEA 25 14,12 27 13,85 e.e. TOTALA 177 195
43. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.
Ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu. Gainpisuaren prebalentzia
toluenoaren taldean %47,70a izan da eta xilenoaren taldean % 45,69a. Era berean,
obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu aztertutako bi
taldeen artean (% 14,12 vs. % 13,85).
Emaitzak
UPV/EHU 107
44. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA (HTA)
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 30 15,23 e.e. EZ 167 86,98 167 84,77 TOTALA 192 197
44. taulak tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeen hipertentsio
arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.
Toluenoaren esposizioan aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren
prebalentzia %13,02a izan da eta hidrokarburo aromatiko nahasketekin aritzen
direnen artean %15,63a izan da. Ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 108
TABLA Nº 45: HIPOAKUSIA
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 61,93 144 73,85 2,44-21,36 EZ 67 38,07 51 26,15 TOTALA 176 195
45. taulan, toluenoaren eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeen hipoakusia
edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.
Entzumen galeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa izan da hidrokarburo
aromatiko-nahasketen esposizioan aritzen direnen artean (%73,85), soilik
toluenoarekin aritzen direnekin alderatuz (61,93%).
Emaitzak
UPV/EHU 109
46. TAULA: HEMATIMETRIA
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 20 10,15 e.e. NORMALA 170 88,54 177 89,85 TOTALA 192 197 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 20 10,15 e.e. NORMALA 173 90,10 177 89,85 TOTALA 192 197 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 7 3,55 e.e. NORMALA 185 96,35 190 96,45 TOTALA 192 197 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 5 2,54 e.e. NORMALA 185 96,35 192 97,46 TOTALA 192 197 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 1 0,51 e.e. NORMALA 188 97,92 196 99,49 TOTALA 192 197 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 25 12,76 e.e. NORMALA 169 88,02 171 87,24 TOTALA 192 196 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 5 2,55 e.e. NORMALA 183 95,31 191 97,45 TOTALA 192 196
Emaitzak
UPV/EHU 110
46. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeak alderatuz gero,
aztertutako aldagaien prebalentzian (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito,
neutrofilo eta linfozitoen mailetan) ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk
aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 111
TABLA Nº 47: PARAMETRO BIKIMIKOAK
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 16 8,12 e.e. EZ 179 93,23 181 91,88 TOTALA 192 197 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 31 15,74 e.e. EZ 162 84,38 166 84,26 TOTALA 192 197 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 26 13,20 e.e. EZ 175 91,15 171 86,80 TOTALA 192 197 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 117 59,39 2,66-22,34 EZ 102 53,13 80 40,61 TOTALA 192 197 IND. ATEREROGENIKOA. ALTUA 33 17,19 52 26,40 1,05-17,35 NORMALA 159 82,81 145 73,60 TOTALA 192 197 LDL ALTUA 46 24,73 55 28,50 e.e. NORMALA 140 75,27 138 71,50 TOTALA 186 193 VLDL ALTUA 15 7,85 26 13,20 e.e. NORMALA 176 92,15 171 86,80 TOTALA 191 197 100,00
Emaitzak
UPV/EHU 112
47. taulan toluenoa eta hidrokarburoen nahasketen taldetako langileen odoleko
analisi-biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Toluenoaren esposizioan aritzen diren langileen artean hiperkolesterolemiaren
prebalentzia handiagoa behatu da (%59,39), hidrokarburo aromatikoen nahasketekin
aritzen diren langileekin alderatuz (%46,88) (ezberdintasun hori estatistikoki
esanguratsua da). Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean indize
aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa behatu
da (%26,40), toluenoaren taldearekin alderatuz gero (%17,19).
Aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, hipertriglizeridemia,
eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik
aurkitu
Emaitzak
UPV/EHU 113
TABLA Nº 48: GIBEL-TRANSAMINASAK
TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 17 8,63 e.e. NORMALA 170 88,54 180 91,37 TOTALA 192 197 GPT ALTUA 32 16,67 30 15,23 e.e. NORMALA 160 83,33 167 84,77 TOTALA 192 197 GGT ALTUA 25 13,02 32 16,24 e.e. NORMALA 167 86,98 165 83,76 TOTALA 192 197
48. taulan aztertutako bi taldeen (tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen
taldeak) odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa
glutamiko pirubikoarenak GPT eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT.
Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.
GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian alderatzean ez da
ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 114
4.1.7.-XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN
NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.
49. TAULA: ERRETZEKO OHITURA
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % TABAKOA EZ 39 43,82 77 45,03 e.e. BAI 50 56,18 94 54,97 <10 16 32,00 27 28,72 e.e. 10 A 20 31 62,00 56 59,57 e.e. >20 3 6,00 11 11,70 e.e. TOTALA 89 171
49. taulak soilik xilenoaren eraginpean eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen
eraginpean aritzen diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.
Ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu bi taldeen artean. Xilenoaren eraginpean
aritzen direnen artean %56,18a erretzailea da eta hidrokarburo aromatikoen
nahasketekin aritzen direnen artean %54,97a erretzailea da.
Emaitzak
UPV/EHU 115
50. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % ALERGIA BAI 5 5,26 14 7,11 e.e. EZ 90 94,74 183 92,89 TOTALA 95 197 ASMA BAI 3 3,16 6 3,05 e.e. EZ 92 96,84 191 96,95 TOTALA 95 197 BIZKARREKO BAI 5 5,26 11 5,58 ARAZOAK e.e. EZ 90 94,74 186 94,42 TOTALA 95 197 LARRUAZALEKO BAI 2 2,11 7 3,55 ASALDURAK e.e. EZ 93 97,89 190 96,45 TOTALA 95 197 BARIZEAK BAI 21 22,11 17 8,63 4,28-22,72 EZ 74 77,89 180 91,37 TOTALA 95 197
50. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko arazo eta barizeen
prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.
Alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren inguruan ez da
ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi. Hala ere, xilenoaren taldean
(%5,26) hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldean baino (%0,52) barizeen
prebalentzia estatistikoki handiagoa behatu da.
Emaitzak
UPV/EHU 116
51. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GMI NORMALA 45 47,87 76 38,97 e.e. GAINPISUA 39 41,49 92 47,18 e.e. OBESITATEA 10 10,64 27 13,85 e.e. TOTALA 94 195
51. taulak Gorputz-Masaren indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu,
xilenoaren eta hidrokarburo aromatikoen taldeen langiletan
Xilenoaren taldean gainpisuaren prebalentzia %41,49a da eta hidrokarburo
aromatikoen nahasketen taldean %47,18a (ez da ezberdintasun esanguratsurik
aurkitu bi taldeen artean). Halaber, obesitatearen prebalentzian (%10,64 vs.
%.13,85) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 117
52. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HTA BAI 14 14,74 30 15,23 e.e. EZ 81 85,26 167 84,77 TOTAL 95 197
52. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu xileno eta
hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldeetan.
Aztertutako bi taldeen artean hipertentsio arterialaren prebalentziari dagokionez
(%14,74 vs. %15,63) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 118
53. TAULA: HIPOAKUSIA
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 55 58,51 144 73,85 3,58-27,02 EZ 39 41,49 51 26,15 TOTAL 94 195
53. taulan, xilenoa eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldeen, hipoakusia edo
entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.
Entzumen galeraren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean
aritzen direnen artean (%73,85) esanguratsuki handiagoa da, soilik xilenoarekin
aritzen direnekin alderatuz (%58,51).
Emaitzak
UPV/EHU 119
54. TAULA: HEMATIMETRIA
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 9 9,47 20 10,15 e.e. NORMALA 86 90,53 177 89,85 TOTALA 95 197 HEMOGLOBINA BAXUA 5 5,26 20 10,15 e.e. NORMALA 90 94,74 177 89,85 TOTALA 95 197 HEMATOKRITO BAXUA 3 3,16 7 3,55 e.e. NORMALA 92 96,84 190 96,45 TOTALA 95 197 PLAKETAK BAXUA 5 5,26 5 2,54 e.e. NORMALA 90 94,74 192 97,46 TOTALA 95 197 LEUKOZITOAK BAXUA 1 1,05 1 0,51 e.e. NORMALA 94 98,95 196 99,49 TOTALA 95 197 NEUTROFILOAK BAXUA 9 9,57 25 12,76 e.e. NORMALA 85 90,43 171 87,24 TOTALA 94 196 LINFOZITOAK BAXUA 2 2,13 5 2,55 e.e. NORMALA 92 97,87 191 97,45 TOTALA 94 196
Emaitzak
UPV/EHU 120
54. taulan xilenoarekin eta hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen diren
langileen hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.
Aztertutako aldagaien (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito, neutrofilo eta
linfozitoen mailetan) prebalentziari dagokionez ez da ezberdintasun estatistikoki
adierazgarririk aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 121
55. TAULA: PARAMETRO BIKIMIKOAK
XILENOA H.A. NAHASKETA %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 5 5,26 16 8,12 e.e. EZ 90 94,74 181 91,88 TOTALA 95 197 HIPERURIZEMIA BAI 11 11,58 31 15,74 e.e. EZ 84 88,42 166 84,26 TOTALA 95 197 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 9 9,47 26 13,20 e.e. EZ 86 90,53 171 86,80 TOTALA 95 197 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 45 47,37 117 59,39 e.e. EZ 50 52,63 80 40,61 TOTALA 95 197 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 5 5,26 52 26,40 13,47-28,73 NORMALA 90 94,74 145 73,60 TOTALA 95 197 LDL ALTUA 15 16,13 55 28,50 2,58-22,22 NORMALA 78 83,87 138 71,50 TOTALA 93 193 VLDL ALTUA 8 8,60 26 13,20 e.e. NORMALA 85 91,40 171 86,80 TOTALA 93 197 100,00
Emaitzak
UPV/EHU 122
55. taulan xilenoa eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldetako langileen
odoleko analisi-biokimikoen emaitzak agertzen dira.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileen indize
aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa da (%26,40),
xilenoarekin aritzen diren langileekin alderatuz (%5,26). Ezberdintasun hori
estatistikoki esanguratsua da. Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean
LDL mailen igoera patologikoen prebalentzia handiagoa behatu da (%28,50),
xilenoare taldearekin alderatuz (%16,13).
Aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, hipertriglizeridemia,
hiperkolesterolemia eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun estatistikoki
esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 123
56. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK
XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GOT ALTUA 5 5,26 17 8,63 e.e. NORMALA 90 94,74 180 91,37 TOTALA 95 197 GPT ALTUA 9 9,47 30 15,23 e.e. NORMALA 86 90,53 167 84,77 TOTALA 95 197 GGT ALTUA 14 14,74 32 16,24 e.e. NORMALA 81 85,26 165 83,76 TOTALA 95 197
56. taulan aztertutako bi taldeen (xileno eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen
taldeak) odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,
kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa
glutamiko pirubikoarenak GPT eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT.
Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.
GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun
esanguratsurik aurkitu.
Emaitzak
UPV/EHU 124
4.2.-ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,9670 0,1810 28,4150 1 0,0000 0,3800 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA 0,5690 0,2230 6,5000 1 0,0110 1,7670 ASMA 1,2800 0,5970 4,5980 1 0,0320 3,5960 HEMATIAK 1,1260 0,4420 6,4950 1 0,0110 3,0830 HEMOGLOBINA -1,7260 0,5200 11,0240 1 0,0010 0,1780 PLAKETAK -2,0840 1,1180 3,4760 1 0,0620 0,1240 IND. ATEROGENIKOA 0,8790 0,2900 9,1830 1 0,0020 2,4080 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -1,1060 0,2540 18,9310 1 0,0000 0,3310 XILENOAREN ESPOSIZIOA 1,4330 0,3360 18,1500 1 0,0000 4,1900 ALERGIA 1,2580 0,5780 4,7400 1 0,0290 3,5190 BARIZEAK -1,3190 0,4970 7,0480 1 0,0080 0,2670 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -1,0650 0,1920 30,9470 1 0,0000 0,3450 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 0,7070 0,2250 9,9140 1 0,0020 2,0290 ALERGIA 1,0460 0,3900 7,1850 1 0,0070 2,8450 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,0580 0,5510 3,6940 1 0,0550 2,8810 HTA -0,8010 0,3340 5,7440 1 0,0170 0,4490 HEMATIAK 0,6940 0,3320 4,3860 1 0,0360 2,0030 IND. ATEROGENIKOA 0,7240 0,2660 7,4160 1 0,0060 2,0630
Emaitzak
UPV/EHU 125
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,8240 0,1330 38,2740 1 0,0000 0,4390 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
0,7780 0,1630 22,8560 1 0,0000 2,1780
ALERGIA 0,6940 0,3050 5,1850 1 0,0230 2,0030 BARIZEAK -0,6340 0,3020 4,4160 1 0,0360 0,5300 LINFOZITOAK -1,1060 0,4710 5,5140 1 0,0190 0,3310 A. URIKOA -0,5140 0,2380 4,6790 1 0,0310 0,5980 IND. ATEROGENIKOA 0,7390 0,1990 13,7710 1 0,0000 2,0940 GOT 0,6310 0,3100 4,1460 1 0,0420 1,8790 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: alergia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,5360 0,2770 84,0150 1 0,0000 0,0790 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA -0,9470 0,4730 4,0120 1 0,0450 0,3880 ASMA 2,5670 0,6020 18,2160 1 0,0000 13,0320 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GPT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,9840 0,4600 74,9310 1 0,0000 0,0190 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA 1,3900 0,4810 8,3580 1 0,0040 4,0160 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,8430 0,7730 5,6810 1 0,0170 6,3120 GGT 1,7050 0,4970 11,7590 1 0,0010 5,4990 GOT 2,8350 0,5020 31,8750 1 0,0000 17,0370
Emaitzak
UPV/EHU 126
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GPT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,8590 0,4500 73,6280 1 0,0000 0,0210 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 1,2490 0,4800 6,7730 1 0,0090 3,4850 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,6130 0,7990 4,0810 1 0,0430 5,0190 GOT 3,2140 0,5600 32,9810 1 0,0000 24,8740 GGT 1,1720 0,5000 5,4940 1 0,0190 3,2270 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: barizeak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,7840 0,7500 25,4760 1 0,0000 0,0230 XILENOAREN ESPOSIZIOA 1,5460 0,5100 9,2020 1 0,0020 4,6940 GMI 1,5550 0,5340 8,4820 1 0,0040 4,7330 HIPOAKUSIA -0,9940 0,4790 4,3140 1 0,0380 0,3700 KOLESTEROLA 1,8900 0,5340 12,5430 1 0,0000 6,6160 TABAKO -1,4570 0,5590 6,8010 1 0,0090 0,2330 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: barizeak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -4,1390 0,4430 87,1900 1 0,0000 0,0160 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
0,9850 0,2990 10,8740 1 0,0010 2,6780
TABAKOA -0,6350 0,3000 4,4900 1 0,0340 0,5300 GMI 0,8760 0,3310 7,0110 1 0,0080 2,4020 HEMATIES 0,8310 0,3440 5,8380 1 0,0160 2,2950 KOLESTEROL 1,0700 0,3200 11,1550 1 0,0010 2,9160
Emaitzak
UPV/EHU 127
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: HTA. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,7240 0,4950 30,2640 1 0,0000 0,0660 XILENOAREN ESPOSIZIOA -0,8110 0,4060 3,9930 1 0,0460 0,4440 GMI 1,6170 0,4640 12,1450 1 0,0000 5,0380 GLUZEMIA 1,5980 0,6330 6,3810 1 0,0120 4,9420 KOLESTEROL 1,0350 0,4080 6,4410 1 0,0110 2,8160 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: indize aterogenikoa B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,5380 0,4880 27,0560 1 0,0000 0,0790 XILENOAREN ESPOSIZIOA -1,5970 0,6470 6,0880 1 0,0140 0,2020 LDL -KOLESTEROL 1,6550 0,6440 6,6010 1 0,0100 5,2350 VLDL -KOLESTEROL 3,5070 0,7510 21,8280 1 0,0000 33,3600 HEMOGLOBINA -8,5700 31,2540 0,0750 1 0,7840 0,0000 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hipoakusia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,3010 0,1970 2,3220 1 0,1280 0,7400 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 1,3110 0,2360 30,7820 1 0,0000 3,7110 IMC 0,6080 0,2340 6,7520 1 0,0090 1,8370 HEMOGLOBINA -1,1180 0,3550 9,9390 1 0,0020 0,3270 NEUTROFILOAK -1,1080 0,3780 8,6120 1 0,0030 0,3300 GGT -0,7660 0,3780 4,1080 1 0,0430 0,4650
Emaitzak
UPV/EHU 128
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hipoakusia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,1200 0,1490 0,6490 1 0,4210 0,8870 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
0,4170 0,1560 7,1400 1 0,0080 1,5170
GMI 0,4280 0,1590 7,2620 1 0,0070 1,5340 HEMOGLOBINA -0,5580 0,2550 4,7870 1 0,0290 0,5730 NEUTROFILOAK -0,6560 0,2720 5,8140 1 0,0160 0,5190 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GGT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -6,7920 0,9370 52,5220 1 0,0000 0,0010 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
1,0030 0,4970 4,0800 1 0,0430 2,7270
GMI 1,2620 0,6330 3,9720 1 0,0460 3,5340 HTA 1,3930 0,5030 7,6720 1 0,0060 4,0290 HEMATIAK 1,2970 0,6230 4,3380 1 0,0370 3,6590 LINFOZITOAK 2,3520 0,8950 6,9040 1 0,0090 10,5090 A. URIKOA 1,4580 0,4940 8,7220 1 0,0030 4,2990 TRIGLIZERIDOAK 1,6850 0,5580 9,1370 1 0,0030 5,3950 KOLESTEROL 1,5750 0,6150 6,5510 1 0,0100 4,8320 GOT 2,6530 0,7360 12,9730 1 0,0000 14,1910 GPT 1,1770 0,6600 3,1830 1 0,0740 3,2440
Emaitzak
UPV/EHU 129
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: plaketak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -5,8700 0,7650 58,9120 1 0,0000 0,0030 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA
1,7200 0,7750 4,9270 1 0,0260 5,5820
NEUTROFILOAK 1,8280 0,5930 9,4980 1 0,0020 6,2200 GLUZEMIA 1,6700 0,6870 5,9150 1 0,0150 5,3130 GOT 1,5130 0,6140 6,0750 1 0,0140 4,5390
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: toluenoaren esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,4730 0,1790 6,9620 1 0,0080 0,6230 LARRUAZALEKO ARAZOAK -1,3150 0,6320 4,3320 1 0,0370 0,2690 HIPOAKUSIA 0,4410 0,2150 4,2000 1 0,0400 1,5550 TABAKO 0,5760 0,2230 6,6580 1 0,0100 1,7790 ALERGIA -1,1650 0,4770 5,9550 1 0,0150 0,3120 GPT 1,6530 0,4280 14,9530 1 0,0000 5,2240 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: xilenoaren esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,5880 0,3410 2,9840 1 0,0840 0,5550 ALERGIA -1,2980 0,6400 4,1090 1 0,0430 0,2730 LARRUAZALEKO ARAZOAK -2,2640 0,9190 6,0750 1 0,0140 0,1040 HIPOAKUSIA 0,7350 0,3680 3,9840 1 0,0460 2,0850 TABAKOA 1,6200 0,3830 17,9240 1 0,0000 5,0530 BARIZEAK 2,0180 0,5520 13,3600 1 0,0000 7,5260 HTA -1,1890 0,4610 6,6490 1 0,0100 0,3040 HEMOGLOBINA -1,5120 0,5870 6,6340 1 0,0100 0,2200
Emaitzak
UPV/EHU 130
Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioa.
B S.E. Wald df Sig. Exp(B)
Konstantea -1,7400 0,2690 41,9180 1 0,0000 0,1760 TABAKO 0,7840 0,2360 11,0020 1 0,0010 2,1910 HIPOAKUSIA 1,3940 0,2400 33,8280 1 0,0000 4,0290 NEUTROFILOAK 0,9590 0,3800 6,3570 1 0,0120 2,6080 KOLESTEROLA 0,7750 0,2330 11,0560 1 0,0010 2,1710 GGT 1,0500 0,4070 6,6710 1 0,0100 2,8580 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hidrokarburo aromatikoen esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,7110 0,1440 24,4130 1 0,0000 0,4910 TABAKOA 0,8130 0,1610 25,4750 1 0,0000 2,2540 BARIZEAK 1,0050 0,2960 11,5250 1 0,0010 2,7310 HIPOAKUSIA 0,4500 0,1590 7,9950 1 0,0050 1,5680 PLAKETAK 2,0900 0,7670 7,4160 1 0,0060 8,0850
UPV/EHU 131
5.-EZTABAIDA
Eztabaida
UPV/EHU 133
5.1.-METODOLOGIAREN AZTERKETA OROKORRA
Sarrerako atalean azaldu dugun moduan, disolbatzaile organikoak, giza-
gorputzarako toxikoak diren substantziak ditugu eta industrian ez ezik, etxeko
produktuetan eta abusu-droga bezala ere modu zabalean erabiltzen dira.
(International Labor Office, 1994; Stacey, 1993 Sato eta Nakajima, 1987; Brouette
eta Anton, 2001; Howard eta Jenson, 1999; Neumark et al. 1998; Dinwiddie, 1997;
Esmail et al. 1997, Ghazi-Khansari eta Oreizi, 1995; Flanagan eta Ives, 1994;
Flanagan et al. 1990; Uzun eta Kendirli, 2005, Kurtzman et al., 2001; Dittmer et al.
1993). Sustantzia hauek, nerbio sistema zentrala (Spencer et al. 2002; Van der Hoek
et al. 2001; Varona et al. 1998; Triebig et al. 1992; Muttray et al. 1999), hezur-
muina (Baker, 1994), ugaltze-sistema (Baker, 1994; Triebig et al. 1988), gibela
(Dryson eta Ogden, 2000) edo larruazala (Wahlberg, 1985) kaltetzeko ahalmena
dute.
Zentzu horretan, gure departamentuko lan-taldeak hidrokarburo aromatikoen
neurotoxizitate espezifikoaren inguruko zenbait ikerketa burutu ditu esperimentazio
animalietan (Morón et al., 2004; Pascual et al., 2004; Saracíbar et al., 2001; Varona
et al., 1998; De Gandarias et al. 1998, 1995, 1994ab; 1993ab, 1992).
Bizkaiko industrian, makina-erremintaren (metal-piezen mekanizazioan) eta
ontziolen enpresen oihartzuna dela eta, disolbatzaile organikoak asko erabiltzen dira.
Gainera, arte grafikoetan, enpresa kimikoetan, kotxeen fabrikazioan, plastikoen
injekzioan, margoen, barnizen eta esmalteen aplikazioan (galdaragintzan, ontziolan,
pistola bidezko pinturetan), ehungintzan (garbiketa sikuan, oihalen estanpazioan,
oinetakoen manufakturan), eraikuntzan (zoruen kolokazioan), zurgintzan
(itsasgarrietan), bernizetan eta histologia-laborategietan (laginen deshidratazioan eta
muntaian) ere zabal erabiltzen dira. Nolanahi ere, egun lan munduan, disolbatzaile
organikoen esposizio-iturri nagusia pinturen, esmalteen, laken, bernizen, kolen eta
itsasgarrien maneiua da (Costa et al. 2006; Skender et al. 2000).
Disolbatzaile organikoen kopurua oso handia da (Jovanovic et al. 2004), eta gehien
erabiltzen direnen artean hidrokarburo aromatikoak (bentzenoa, toluenoa, xilenoa)
ditugu. Hidrokarburoak, plastikoen, pinturen, bernizen, lurrinen eta pestiziden
Eztabaida
UPV/EHU 134
elaborazioan oso erabiliak dira, baita motoreentzako erregaien osagai bezala ere
(Periago eta Prado, 2005; Panev et al., 1998). Langileak gehienetan disolbatzaile
nahasketen esposizioan aritzen dira eta nahasketaren osagaien proportzioa
ezezaguna izan ohi da. Gainera, nahasketaren osagai ezberdinen artean eman
daitezkeen elkarrekintzak mekanismo toxikologikoen ikerketarako oinarrizko
eragozpenak dira (Dennison et al., 2005; Dennison et al. 2004). Izan ere, nahasketen
osagai ezberdinen definizio zehatza oinarrizko baldintza baita industriako lan-
arriskuaren ebaluazio egokia burutzeko (Sterzl-Eckert eta Greim, 1996).
Lehenik, hidrokarburo aromatikoen (toluenoaren, bentzenoaren, xilenoaren)
eraginpean aritzen diren langileen (produktu isolatuen edo nahasketen esposizioan)
eta administrarien kontrol-taldearen artean aldagai-biko analisia burutu dugu lehenik
(portzentajeen homogeneotasun-testa, % 95eko gutxieneko konfiantza-maila
baterako (p<0.05)). Ondoren, hidrokarburo aromatikoen esposizio-egoera
ezberdinen arteko konparaketak burutu ditugu. Amaitzeko, logistika anitzeko
erregresio-eredu ezberdinak egin ditugu.
5.2.-ARRISKU KARDIOBASKULARRA
Erretzeko ohiturari dagokionez, aipagarria da disolbatzaileen eraginpean dauden
langileen artean administrarietan baino erretzaileen portzentajea handiagoa dela,
batez ere tarteko erretzaileena (10-20 zigarro/egunean). Hala ere, erretzaile
moderatuen (<10 zigarro/egunean) portzentajea esanguratsuki handiagoa izan da
administrarien artean.
Hidrokarburo aromatikoen esposizio kronikoak tabakismoaren prebalentzia
handiagoarekin erlazionatzen dela adierazten dute gure emaitzek, konkretuki
eguneko 10-20 zigarro bitartean kontsumitzen dituzten tarteko-erretzaileen
proportzio handiagoarekin. Administrari lana ordea, tabakismo-tasa txikiagoekin
erlazionatzen da; eta horrez gain, erretzaileetan kontsumo-tasa txikiagoak behatzen
dira.
Eztabaida
UPV/EHU 135
Hidrokarburo aromatikoak kimikoki nahiko berdintsuak dira eta beraz, salbuespenak
salbuespen, gorputzean antzeko eraginak dituzte. Horrela, soilik toluenoaren
esposizioan aritzeak eta hidrokarburo aromatikoen talde orokorraren eraginpean
aritzeak nahiko eragin berdintsuak sortzen ditu. Hidrokarburo aromatikoen talde
orokorrak, toluenoaren esposizioan aritzen diren langileak biltzeaz gain, beste
hidrokarburo aromatikoen eta beraien nahasketen eraginpean aritzen diren langileak
ere batzen ditu.
Espero moduan, eta hidrokarburo aromatikoen talde orokorraren kasuan
ikusitakoarekin bat, toluenoaren taldean tarteko-erretzaileen proportzio handiagoa
behatu da, administrariekin alderatuz. Hau da, gure datuek adierazten dute soilik
toluenoaren eraginpean aritzeak tabakismoaren prebalentzia handiagoarekin, eta
konkretuki eguneko 10-20 zigarro bitartean kontsumitzen dituzten tarteko-
erretzaileen proportzio handiagoarekin, erlazionatzen dela. Administrarien lana
ordea, tabakismo-tasa txikiagoekin erlazionatzen da, eta erretzaileen kasuan, baita
kontsumo-tasa txikiagoekin ere.
Hidrokarburo aromatikoen taldeko langileetan gertatzen den bezala, xilenoaren
eraginpean soilik aritzen diren langileen artean, administrariekin alderatuz,
erretzaileen proportzio handiagoa aurkitu da, egunean 10-20 zigarro erretzen
dutenen proportzio handiagoa, hain zuzen ere. Administarietan berriz, erretzaile
moderatuen portzentaje esanguratsuki handiagoa dagoela ikusi da.
Azkenik, hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioan dauden langileek
administrariek baino gehiago erretzen dute, eta nagusiki tarteko-erretzaileen (10-20
zigarro/egunean) portzentaje handiagoa aurkitu da. Beraz, tolueno, xileno, eta
hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean gertatzen den moduan, hidrokarburo
aromatikoen nahasketen kasuan tabakismoaren prebalentzia handiagoa ikusi dugu
berriro ere.
Emaitza hori garrantzi handikoa da tabako kontsumoak disolbatzaileen xurgapen,
banaketa, biotransformazio eta kanporaketan izan dezakeen eraginagatik (Lof eta
Johanson, 1998). Izan ere, onartzen da xilenoaren eta toluenoaren metabolismoa
erretzaile eta alkohol kontsumitzaileen artean murriztuta dagoela onartzen baita
Eztabaida
UPV/EHU 136
(Huang et al., 1994; Inoue eta al., 1993b), eta ondorioz, disolbatzaileek eragin toxiko
biziagoa eduki dezakete. Gainera, disolbatzaile organikoen eraginpean lan egitea eta
erretzeko ohitura bateratzea sistema immuneko alterazio ezberdinekin erlazionatu da
(Moszczynski, 1993; Moszczynski et al., 1996). Horrez gain, alkoholaren eta
tabakoaren kontsumoak markatzaile biologikotzat hartzen diren gernuko
katabolitoen murrizpena sortarazi dezake, azido metilhipurikoaren kasuan
(xilenoatik eratorria) gertatzen den moduan (Inoue et al., 1993a). Horren ondorioz,
langile bakoitzak xurgatutako benetako dosia zehaztea zailago da. Hala ere, berriki,
autore batzuk aukera hori zalantzan jarri dute (Wiwanitkit et al. 2002b).
Aipagarria da ere, tabakoaren kontsumoak, bentzenoaren, xilenoaren eta toluenoaren
esposizio gehigarria suposatzen duela berez, nahiz eta neurri txikian izan (Darrall et
al., 1998). Horrela, bentzeno eta leuzemiaren arteko erlazioa kontuan hartuz
(Thomas et al., 2004; Mitacek et al., 2002; Crosignani et al., 2004; Carletti eta
Romano, 2002; Sorensen et al., 2003a; Sorensen et al., 2003b, Hrelia et al., 2004;
Baudouin et al. 2002; Iturbe et al., 2004) erretzeari uztea ezinbestekoa izan behar du
hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan.
Adin ertaineko gizonezkoetan, egunero erretzen den zigarro kopurua eta
tabakismoaren iraupena hipergluzemiaren eta 2. motako diabetesaren agerpenarekin
erlazionatzen da eta ondorioz, baita arrisku kardiobaskularraren gehikuntzarekin ere
(Nakanishi et al., 2000). Tabakismoa, hipertentsio arterialarekin kontrola daitekeen
arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsuena da (Pardell et al., 2005).
Ondorioz, osasun instituzioen ikuspuntutik, bere ezabapena ezinbesteko helburua
izan beharko luke, gaixotasun ezberdinen agerpen eta garapenean parte hartzen
duelako. Hortaz, nahiz eta disolbatzaileen eraginpeko lanaren eta arrisku-
kardiobaskularraren arteko erlazioa eztabaidan egon (Wilcosky eta Simonsen, 1991),
langile hauetan tabakismoari aurre egitea guztiz beharrezkoa da.
Gorputz-Masaren Indizearen (GMIaren) bidez gainpisuari eta obesitateari buruz
lortutako datuei dagokienez (SEEDO, 2000), ez da ezberdintasun esanguratsurik
aurkitu hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileen eta
administrarien artean. Ondorioz, nahiz eta administrariek egoneko lana (sedentarioa)
eduki, badirudi administrariek bizi-ohitura osasuntsuagoak dituztela (dieta orekatua,
Eztabaida
UPV/EHU 137
hidratazio egokia, gantz asegabeen eta alkoholaren kontsumo baxua, etab.) (Ortlepp
et al 2004). Are gehiago, baliteke administrariek jendaurrean lan egiteagatik, itxura
fisiko egokia mantentzeko beharra izatea. Beraz, industriako disolbatzaile
organikoen esposizioan aritzen diren langileen bizi-ohiturak sakonago ikertzea
komenigarria litzateke, ohitura dietetiko ezegokien prebentzioa sustatuz.
Hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean gertatzen denaren aurka, toluenoaren
esposizioan aritzen diren langileek, administrariekin alderatuz, GMIaren alterazioen
prebalentzia handiagoa aurkezten dute, espezifikoki gainpisuaren eta obesitatearen
prebalentzia handiagorik ikusi ez bada ere. Hala, badirudi Bizkaian toluenoaren
eraginpean dauden langile industrialek administrariek baino bizi-ohitura okerragoak
dituztela.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioan aritzen direnen kasuan, GMIaren
alterazioen prebalentzian ez da aldaketarik aurkitu.
Hipertentsio arteriala, arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsuenetarikoa da
(Rodríguez-Artalejo et al 2004), eta horrez gain, gaixotasun koronarioa edo
garuneko hodietako istripua jasateko arriskua handitzen du (Girerd eta Giral, 2004).
Aipatzekoa da, hipertentsio arteriala biztanlerian maiz agertzen dela, eta beraz, baita
langileetan ere. Hipertentsio arterialaren arriskua ekiditeko bere balioak muga zehatz
batzuen artean egotea gomendatzen da eta horretarako, askotan laneko, etxeko eta
kaleko bizi-ohitura ezegokiak aldatzea beharrezkoa da. Horregatik, Lan-Osasuneko
zerbitzuek bizi ohitura osasuntsuak bultzatu behar dituzte langileen artean.
Hipertentsio arteriala daukaten langileek, populazio orokorrean gertatzen den bezala,
gaixotasun kardiobaskularrak edukitzeko arrisku handiago dute. Hala ere,
prebentzio-neurriak ez dira hipertentsoei bakarrik zuzenduta egon behar, langile
guztiei baizik; askotan isilpean eta sintoma gabe mantentzen den gaixotasuna baita.
Hortaz, presio arteriala maila egokian mantentzeko medikuaren jarrera zein bizi-
ohitura kaltegarrien aldaketa ezinbesteko baldintza da (Banegas et al 2004).
Xilenoaren eta bentzenoaren dosi altuen eraginpean jarduten diren langileen artean
hipertentsio arterialaren eta alterazio elektrokardiografikoen prebalentzia handiagoa
Eztabaida
UPV/EHU 138
deskribiatu den arren, gure lanean, hipertentsio arterialaren prebalentziari
dagokionez, aztertutako bi taldeen artean (hidrokarburo aromatikoen eta
administrarien taldeen artean) ez dugu ezberdintasunik aurkitu. Beraz, badirudi
enpresetako medikuek eta industri-higieneko zerbitzu teknikoek disolbatzaileekin
aritzen diren Bizkaiko langileen prebentzio-kontrol egokia burutzen dutela. Nolanahi
ere, Bizkaiko gizonezko administrariek, kontrol-taldetzat erabili duguna, Euskal
Herriko populazio orokorra baino arrisku kardiobaskular handiagoa aurkezten dutela
kontuan hartu behar dugu (Vallejo G, 2006; Vallejo et al., 2006).
Espezifikoki toluenoaren eraginpean aritzen diren langileek, administrariekin
alderatuz, hipertentsio arterialaren prebalentzian ez dute aldaketa esanguratsurik
aurkeztu. Hala ere, Euskal Herriko Osasun-Inkestaren arabera (ESCAPV 2002),
langile talde biek Euskal Herriko populazio orokorra baino hipertentsio arterialaren
prebalentzi-tasa handiagoa erakusten dute.
Espezifikoki xilenoarekin aritzen direnek, aldiz, administrariek baino hipertentsio
arterialaren prebalentzia txikiagoa aurkeztu dute.
Nahasketekin aritzen direnen artean, hipertentsio arterialaren prebalentzian ez da
aldaketarik aurkitu.
Hipertentsio arterialaren etiologia arrisku-faktore ezberdinen menpe dago. Horien
artean, gehiegizko gatz kontsumoa, gainpisua, obesitatea, sedentarismoa eta
gehiegizko alkohol kontsumoa aipa daitezke (Nakanishi, 1998). Beraz,
disolbatzaileekin aritzen diren langileetan, edozein langile taldetan bezala, arrisku
kardibaskularra gutxitze aldera faktore horiek kontrolpean mantentzea beharrezkoa
da.
Hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrak azido uriko (hiperurizemia) eta
glukosa (hipergluzemia) mailen igoera patologikoari dagokionez ez du
ezberdintasunik aurkeztu, administrariekin alderatuz. Nolanahi ere, hiperurizemia
bizi-ohitura ez osasungarriekin erlazionatzen da, eta beraz, datozen hauek
prebentziorako gomendio eraginkorrak izango lirateke: baraualdi luzeak ekiditu,
dieta orekatua mantendu, pisua kontrolpean eduki, ura edan (2 litro egunero),
Eztabaida
UPV/EHU 139
alkohol kontsumoa murriztu eta purinetan aberatsak diren produktuen kontsumoa
gutxitu (haragia, animali-erraiak, mariskoa, hestebeteak, gazta, urdaia, etab.) esate
baterako. Horrez gain, hipertentsio arteriala eta gaixotasun kardiobaskularrak
jasatzeko probabilitate handiago batekin erlazionatzen da hiperurizemia (Dzielak et
al 1998). Aipagarria da ere, gure lanean aurkitutako hiperurizemiaren prebalentzia
Euskal Herriko Osasun-Inkestan jasotakoa baino handiagoa dela (ESCAPV 2002).
Hortaz, hiperurizemia eta 2. motako diabetesa dietarekin kontrolatu daitezkenez
gero, bizi-ohitura ez osasungarrien existentzia iradoki dezakegu.
Era berean, hipertriglizeridemia, hiperkolesterolemia eta LDL odol mailen igoera
patologikoari dagokionez, hidrokarburo aromatikoekin aritzen diren langileek ez
dute hipertentsio arterialaren prebalentzian aldaketa esanguratsurik aurkeztu
administariekin alderatuz. Zentzu horretan, ez da ahaztu behar dislipemia edo
odoleko lipidoen mailen alterazioa (kolesterolarena eta triglizeridoenak batik bat)
arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsua dela (Emanuele et al 2004).
Horrela, arterioesklerosiak LDL-kolesterolaren metaketa baskularrarekin, eta beraz,
LDL-kolesterolaren odol mailekin erlazio zuzena dauka (Berneis eta Rizzo, 2004).
Izan ere, kolesterol totala, LDLren maila eta triglizeridoak gaixotasun koronarioa
aurresateko arrisku-faktoreak batira. Arriskua gaixoaren adinarekin eta diabetesaren
presentziarekin handitzen da, nahiz eta emakumeetan 10-15 urte atzeratzen den
hormana bidezko babes kardiobaskularra dela eta. Babes hori estrogenoek lipidoen
mailan sortarazten dituzten ezberdintasun sexualetan oinarritzen da (Knopp et al
1997).
Nolanahi ere, arterioesklerosian hainbat faktorek hartzen dute parte. Faktore horien
artean, adina, sexua, historia familiarra, hipertentsio arterialaren presentzia,
tabakismoa, diabetes mellitusa zein LDL eta kolesterol totalaren igoera aurkitu
ditzakegu, besteak beste. Horrela, kolesterolaren odol maila jakin bateri dagokion
arrisku kardiobaskularra faktore horien arteko interakzioen menpe dago (Rodríguez-
Artalejo eta Banegas, 2001). Aipagarria da ere, ikerketa honetan aurkitutako
hiperkolesterolemiaren prebalentzia 2002ko Euskal Herriko Osasun-Inkestan
jasotakoa baino handiagoa dela (ESCAPV, 2002). Hala ere, datuak interpretatzeko
orduan, ezberdintasun metodologikoak kontuan eduki behar dira, izan ere, Osasun-
Eztabaida
UPV/EHU 140
Inkesta beraien hiperkolesterolemia egoera ezagutzen duten pertsonek bakarrik
osatzen baitute.
Kolesterol totalaren maila ez da oso fidagarria arrisku kardiobaskularraren adierazle
modura. Ondorioz, indize aterogenikoa sarriago erabiltzen da. Indize aterogenikoa
odoleko kolesterol totala HDL-kolesterolaz zatitzean lortzen da eta 5 baino
handiagoa denean arrisku kardiobaskula dagoela adierazten du. Lan honetan,
disolbatzaile organikoen eraginpean aritzen diren langileak administrariekin
alderatuz, indize aterogenikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun adierazgarririk
ikusi. Hala ere, portzentajeak Euskal Herriko populazio orokorran ikusitakoak baino
handiagoak izan dira (ESCAPV 2002).
Odolaren analisi biokimikoari dagokionez, toluenoaren esposizio espezifikoak azido
urikoaren eta glukosaren igoera patologikoaren (hiperurizemia eta hipergluzemia)
prebalentzian ez du aldaketarik sortu, nahiz eta talde bietan hipergluzemiaren
prebalentzia Euskal Herriko Osasun-Inkestan (ESCAPV 2002) aurkitutakoa baino
handiagoa izan den. Horrek, bizi-ohitura ez osasungarriak daudela adierazten du. Era
berean, toluenoaren taldea administrariekin alderatuz, hipertriglizeridemian,
hiperkolesterolemian eta LDL maila patologikoen igoeran ez da ezberdintasun
adierazgarririk aurkitu, ezta indize aterogenikoaren igoera patologikoaren
prebalentzian ere. Hori guztia hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrean
aritzen diren langileetan aurkitutakoarekin bat dator.
Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileek, soilik toluenoaren eraginpean zein
orokorrean hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan
ikusitakoaren kontra, indize aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia
txikiagoa aurkeztu dute, administrariekin alderatuz. Nolanahi ere, eta gure taldeak
egindako aurreko ikerketa batzuen arabera, Bizkaiko administrariak Euskal Herriko
populazio orokorra baino arrisku kardiobaskular handiagoa aurkezten dutela
gogoratu behar dugu berriro ere.
Lan industrialari loturik dagoen ariketa fisikoa arrisku kardiobaskularraren
prebentzio-faktorea izan litekeela pentsa daiteke. Hala ere, gure taldeak egindako
aurreko ikerketen arabera, Bizkaiko gizonezko administrari langileen kasuan (gure
Eztabaida
UPV/EHU 141
kasuan kontrol moduan erabilita) arrisku aterogenikoa handituta dago egoneko
bizimodua dela eta (Vallejo et al. 2006). Zentzu horretan, hidrokarburo aromatikoen
eraginpean aritzen diren gure ikerketako langileak Euskal Herriko populazio
orokorrak baino arrisku aterogeniko handiagoa aurkezten dutela aintzakotzat hartu
behar dugu. Hala ere, zaila da jakitea egoera horren erantzulea hidrokarburo
aromatikoak, bizimodua edo gauza biak batera ote diren.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek
hipertriglizeridemiaren, hiperkolesterolemiaren, VLDL mailen igoeraren eta indize
aterogenikoaren igoeraren prebalentzia handiagoa erakutsi dute, administrarien
kontrol-taldearekin aldatuz. Beraz, badirudi hidrokarburoen nahasketen eraginpean
lan egiteak arrisku kardiobaskularra handitzen duela. Hala ere, harrigarria bada ere,
horixe ez da soilik toluenoaren edo soilik xilenoaren eraginpean (bakoitza bere
aldetik) aritzen diren langileetan gertatzen. Are gehiago, hidrokarburo aromatikoen
talde orokorrean (toluenoa, xilenoa eta nahasketen taldea batzen dituen talde
orokorrean) ez da aldaketa adierazgarririk behatu parametro horietan. Horrek
guztiak, hidrokarburo aromatiko-nahasketen eraginpean lan egiteak langileen arrisku
kardiobaskularra handitzeko gaitasuna iradokitzen du, eta beraz, nahasketen kasuan
prebentzio-zaintza arretatsuagoa egiteko beharra aditzera ematen du.
5.3.-AGERTUTAKO PATOLOGIAK
Zainetako gutxiegitasunari dagokionez, aipagarria da disolbatzaile organikoen
eraginpean aritzen direnen artean barizeen prebalentzia administarietan baino
handiagoa dela. Bi langile taldeen arteko ezberdintasun hori, hein batean behintzat,
lan-baldintza ezberdinei sor dakioke. Izan ere, jakina da zainetako gutxiegitasun
kronikoa luzaroan zutik egoten diren langile industrialen artean ohikoagoa dela
(Kirienko et al., 2004; Krijnen et al., 1997; Hobson, 1997).
Zainetako gutxiegitasun kronikoak populazioaren alderdi zabal bati eragiten dio eta
beraz, baita langileen alderdi zabal bateri ere. Hala ere, nahiz eta gaixotasunaren
ondorioz laneko errendimendua gutxitu (Krijnen et al., 1997), kasu askotan ez du
laneko bajarik eragiten osasun zerbitzuek ez baitiote beharrezko asistentziarik
Eztabaida
UPV/EHU 142
ematen (Kirienko et al., 2004). Horregatik, zainetako gutxiegitasunaren prebentzioan
enpresetako zerbitzu medikuen eraginkortasuna hobetzea beharrezkoa da.
Era berean, hidrokarburo aromatikoen kasuan ikusitakoarekin bat, xilenoaren
eraginpean aritzen diren langileen artean barizeen prebalentzia handiagoa ikusi da.
Hala ere, harrigarria bada ere, alergien prebalentzia toluenoaren eraginpean aritzen
direnen artean administrarietan baino txikiagoa izan da. Zaila da gertakari hori
azaltzea, alergiek lanerako adinean dauden pertsona askori eragiten baitiete eta lan-
giroko hautsean batik bat aurkitzen diren alergenoen esposizioan aritzearekin
erlazionatzen baita. Lanpostu industrialetan arnas bideen babesa eta alergien
kontrola ohikoa denez gero, baliteke hori izatea alergia kasuen portzentaje
txikiagoaren arrazoia.
Era berean, nahiz eta toluenoak kontaktu bidezko larruazaleko asaldurak eragiteko
ahalmena izan, guk ez genuen aldaketarik behatu larruazaleko asalduren
prebalentzian. Horrek, disolbatzaileekin aritzen diren langileen osasunaren gaineko
kontrol egokia zein babes pertsonaleko neurrien erabilpen egokia berresten du.
Amaitzeko, hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen direnen kasuan, ez da
patologia kronikoen prebalentzian aldaketarik agertu.
5.4.-HIPOAKUSIA
Hipoakusia edo entzumen galeraren prebalentziari dagokionez, disolbatzaileekin
aritzen diren langileen eta administrarien artean ezberdintasun esanguratsuak ikusi
dira. Horrek, beste ikerkelari batzuek proposatutakoa berresten du, hau da, toluenoa,
xilenoa, estirenoa, trikloroetilenoa eta karbono sulfuroa disolbatzaileekin lanean
aritzea entzumenaren asaldurekin erlazionatzen dela. Zentzu horretan, nahiz eta
mekanismo patogenikoa guztiz ezaguna ez izan (Sulkowki et al., 2002), disolbatzaile
organikoen eraginpe kronikoan dauden animalietan burututako zenbait ikerketek
Corti organoaren, eta konkretuki koklearen kanpoko zelula ziliodunetan, lesioak edo
asaldurak egiaztatu dituzte (Gagnaire et al., 2005).
Eztabaida
UPV/EHU 143
Hala ere, laneko hipoakusian beste hainbat faktorek eragin dezaketela kontuan hartu
behar da. Zarata, adibidez, oso faktore garrantzitsua da. Ontziolan, galdaragintzan,
karrozerietan eta metalezko piezen mekanizazioan oso arrunta da eta, medikuek
ondo ezagutzen duten, “galdaragilearen gorreria” deritzon sindromean eragin
garrantzitsua du. Beraz, disolbatzaileen esposizioek entzumen galera sortzeko duten
arriskua egiaztatu denez, zaratak galera horretan duen partehartzearen ikerketan
sakontzea ere oso garrantzitsua litzateke. Era berean, tabakoa erretzeak kronikoki
zaratapean aritzen diren langileen entzumen galera larriagotu dezakeela gogoratu
behar da (Nomura et al., 2005ab; Wild et al., 2005; Palmer et al., 2002, Palmer eta
al., 2004; Mizoue et al., 2003; Prince, 2002; Cruickshanks et al., 1998).
Gehien harritu gaituen emaitzetako bat, toluenoaren eraginpean aritzen diren
langileetan hipoakusiaren prebalentzian ezberdintasunik aurkitu ez izana izan da.
Gertakari hori, hidrokarburo aromatikoen talde orokorreko langileetan lortutako
emaitzekin ez dator bat. Are gehiago, toluenoa hipoakusiarekin erlazionatzen duten
beste ikerketa batzuen kontra doa. Izan ere, ikerketa horiek, barne-belarriko
informazioa batzen duten nerbio-bukaeren degenerazio baten oinarrituz
(McWilliams et al., 2000; Davis et al., 2002; Sullivan et al., 1988), toluenoaren lan-
esposizioa eta hipoakusia erlazionatzen dituzte (Morata et al., 1997; Schaper et al.
2003). Nolanahi ere, toluenoaren eraginpean aritzen diren langileetan entzumen
galera garatzeko esposizio-muga, gaur egun erabiltzen den, 50 ppm-etatik gora egon
litekela iradoki da (Schaper et al., 2003).
Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileetan behatutakoarekin bat, xilenoaren
kasuan ere ez da hipoakusiaren prebalentzia handiagorik behatu administrariekin
alderatuz. Hala ere, emaitza hori hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean
behatutakoarekin ez dator bat, kasu horretan hipoakusiaren prebalentzia handitu
baita.
Esperimentazio-animalietan xilenoarekin egindako ikerketek ototoxizitate arriskua
dagoela iradokitzen dute, entzumen-atalasearen murrizpena eta kanpoko zelula
ziliodunen galera ikusi baita (Gagnaire et al., 2006; Gagnaire et al., 2001)
Eztabaida
UPV/EHU 144
Zoritxarrez, orain arte langileetan burututako ikerketak konposaketa ezberdinen
nahasketen esposizioan eginda izan dira, eta beraz, disolbatzaileek eragindako
ototoxikotasunena xilenoaren benetako papera zehaztea zaila da (Sulkowski et al.,
2002). Horrez gain, toluenoaren kasuan bezala, lan-giroko zaratek, lanpostuko
ezaugarriek eta beste hainbat faktorek ere xilenoaren benetako papera bereiztea
zailtzen dute.
Gure emaitzen azalpen posiblea enpresetako zerbitzu medikuen eta lan istripuen
mutuen babes- eta prebentzio-neurrien eraginkortasuna izan liteke. Hau da,
toluenoaren ototoxikotasuna argia denez, disolbatzaileen eragina eta zarata ekiditeko
babes neurriak ondo aplikatzen direla uste dugu, eta horrez gain, audiometriaren
bitartez entzumen galeraren adierazleak atzematean (eskotomak adibidez) langilea
lanpostuko arrisku-iturritik erretiratua izaten dela suposa dezakegu. Horregatik
agian, gure lanean, osasun-azterketa arrunteetan oinarritutakoa, ez dugu
disolbatzaileekin aritzen diren langileen artean entzumen galeraren prebalentzia
handiagorik ikusi.
Nolanahi ere, eta Bizkaiko industrian oso ohikoa den gorreria profesionala
murrizteari begira, enpresetako prebentzio-protokoloen diseinua burutzeko orduan
disolbatzaile organikoen ototoxizitatea aintzat hartu behar da, bereziki zarata handia
dagoen kasuetan (Sliwinska-Kowalska et al., 2001; Morata et al., 1994).
Hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen diren langileetan hipoakusiaren
prebalentzia administrarietan baino esangurantsuki handiagoa izan da. Emaitzok,
disolbatzaile organikoen nahasketa ezberdinekin (toluenoa, xilenoa, estirenoa,
trikloroetilenoa, karbono disulfuroa) burututako beste ikerketa batzuk esandakoa
berresten dute. Hau da, langileetan ikusitako barne-belarriko asaldurekin (Sulkowki
et al., 2002) zein animali-ereduetan agertutako kokleako kalte espezifikoekin
(Gagnaire et al., 2005) bat datoz.
Harrigarria bada ere, soilik xilenoaren eraginpean zein soilik toluenoaren eraginpean
(azken hau bereziki ototoxikoa) aritzen diren langileek ez dute hipoakusiaren
prebalentzia handiagorik aurkeztu, administrarien talde kontrolarekin bakoitza bere
aldetik alderatuz gero. Orokorrean hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen
Eztabaida
UPV/EHU 145
den langile taldeak (hidrokarburo isolatuak zein horien nahasketa ezberdinak batzen
dituenak) aldiz, entzumen galeraren prebalentzia handiagoa agertu du.
Emaitza guztiak orokorrean hartuta, badirudi hidrokarburo aromatikoen nahasketek
produktu isolatuek baino ototoxikotasun handiago aurkezten dutela. Beraz,
disolbatzaile organikoen nahasketek euskal industrian oso maiz erabiltzen direnez,
eta bide batez, hipoakusiaren arriskua ekiditeko asmoz, nahasketa horien eraginpean
aritzen diren langileek zaintza espezifikoagoa eta zehatzagoa behar dutela esan
dezakegu.
5.5.-ODOLEKO ASALDURAK
Odoleko asaldurei dagokionez, nabarmentzekoa da gure ikerlanean hidrokarburo
aromatikoen eraginpean aritzen direnen artean, kontrol moduan erabilitako
administratiboekin alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia esangutsuki handiagoa
behatu dela.
Behaketa hori bereziki aipagarria da, batez ere bentzenoak langileen hezur-muinan
duen eragin toxikoagatik. Izan ere, jakin badakigu bentzenoak funtzio
hematopoietikoaren ezabapena eragin dezakeela, eta ondorioz, langileetan
panzitopenia, anemia aplasikoa eta leuzemia mieloide akutua garatzeko arriskua
egon daitekela (Raabe eta Wong, 1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001). Hau da,
bentzenoaren esposizio kronikoak odoleko osagai guztietan eragin dezake (WHO,
2000; WHO, 1993; Klaassen, 1996).
Ildo berean, anemiako, leukopeniako eta tronbozitopeniako kasuak deskribatu izan
dira xilenoaren eraginpean aritzen diren langileetan, nahiz eta, agian, bentzenoaren
kutsaduk eraginda izan daitezkeen (Hipolito, 1980; Forde, 1973). Hala ere, azken
kasu horretan (Forde, 1973), bentzenoaren kontzentrazioa xilenoaren baitan
%0.2koa (0.4 ppm bentzeno 200 ppm xilenoko) izan zela aipatu beharrekoa datua
da. Beraz, lan-arriskuen prebentzio-zerbitzuek erronka handi baten aurrean aurkitzen
dira hidrokarburo aromatikoen purutasun mailari dagokionez. Izan ere, beste
Eztabaida
UPV/EHU 146
sustantzia arriskutsuekin kutsatzeko aukera existitzen baita, bentzenoarekin
adibidez.
Edozein modutan ere, gure ikerketan ikusitako anemiaren prebalentziari dagokionez,
hidrokarburo aromatikoen taldea administrariekin alderatuz, ez da ezberdintasun
adierazgarririk aurkitu. Emaitzei begiratuta, disolbatzaile organikoen erangipean
aritzen diren langileetan (bentzenoarekin kutsatzeko arrisku hipotetikoa dago,
beraz), “benzolismoaren” susmo txikiena eduki ezkero, langileak beraien
lanpostuetatik erretiratuak izan direla pentsa daiteke. Beraz, lan-osasuneko kontrol
egokia iradoki dezakegu.
Hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrean gertatzen den bezala, toluenoaren
eraginpean soilik aritzen diren langileek plaketopeniaren prebalentzia esanguratsuki
handiagoa aurkeztu dute, langile administrariekin alderatuz. Zentzu honetan,
aipagarria da, bentzenoan ez bezala, toluenoan ez dela harreman zuzenik aurkitu lan
esposizio eta hezur-muinaren asalduraren artean. Ondorioz, beharbada, baliteke
toluenoaren taldeko langileak behar bezala zainduta ez egotea. Nolanahi ere,
toluenoa beste produktu batzuekin (bentzenoarekin barne) kontaminatu izana ezin da
baztertu. Hala ere, toluenoaren taldean ez genuen anemiaren prebalentzia
handiagorik behatu. Horrela, nahiz eta iraganean toluenoaren arrisku
mielotoxikoaren inguruan nolabaiteko nahastea egon, arrisku hori bentzenoarekin
gertatzen den kutsapenarengatik dela uste da (McMichael, 1988), ez baita odoleko
diskrasiarik deskribatu tolueno puruaren eraginpean aritzen direnen artean
(Ellenhorn eta Barceloux, 1988). Hala ere, toluenoaren eraginpean, odol
periferikoko linfozitoen bizitzaren murrizpena bai deskribatu egin da (Akbas et al.
2004), nahiz eta gure ikerketa honetan horrelako emaitzik ez dugun aurkitu.
Xilenoaren odoleko asaldurei dagokionez, eta hidrokarburo aromatikoen talde
orokorrean ikusitakoaren aurka, xilenoaren eraginpean aritzen diren langileetan
anemiaren prebalentzia txikiagoa aurkitu da administrariekin alderatuz. Era beran,
hematokrito balio baxuen prebalentzia txikiagoa behatu da.
Eztabaida
UPV/EHU 147
Horrez gain, xilenoaren eraginpean aritzen diren langileek, hidrokarburo
aromatikoen talde orokorrean eta toluenoaren taldean ikusitakoaren aurka, ez dute
plaketopeniaren prebalentzia handiagorik erakutsi.
Edozein modutan ere, nahiz eta hidrokarburo aromatikoen (toluenoa, bentzenoa,
xilenoa eta etilbentzenoa) lan-esposizioaren eta odoleko alterazioen agerpenaren
arteko erlazio zehatza oraindik ez den demostratu, esposizioan 20 urte baino gehiago
daramaten langileen artean anemia gogorren maiztasun handiagoa ikusi da
(Hristeva-Mirtcheva, 1998).
Horrela, nahiz eta zenbait ikerketek xilenoaren nolabaiteko arrisku hematotoxikoari
buruz berri eman, gure ikerketan xilenoaren eraginpe espezifikoan aritzen diren
langileen artean ez da arazo hematologikoen prebalentzia handiagorik behatu. Hau
da, badirudi industria-higiene neurri aproposak erabiltzen direla eta horrez gain,
enpresetako mediku zerbitzuen funtzionamendua egokia dela, hezur-muinarako
toxikotasun zantzu txikiena aurkitu ezkero langilea lanpostutik erretiratuko
bailukete.
Bentzeno bidezko toxikapen kronikoari (“benzolismoari”) dagokionez,
gaixotasunaren fase aurreratuenetan, odol-analisiek anormaltasun diskretuak besterik
ez dituzte erakusten, anemia arina adibidez. Hurrengo faseetan aldiz, odol-
analisietan alterazio argiagoak agertzen hasten dira, leukozito polimorfonuklearrak,
linfozitosi erlatiboa, tronbozitopenia eta anemia, hain zuzen ere. Horrela, ohiko
ezaugarri kliniko bat, forma kliniko ezberdinak ager ditzazketen zitopenien agerpena
da, hots, anemia, leukopenia edota tronbozitopenia bezela manifestatzen den zenbait
odol-osagaien dentsitatearen murrizketa (Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000).
Afektazioa garrantzitsua denean edo esposizioa mantentzen denean benetako anemia
aplasikoa garatu daiteke, neurri handi edo txikiago batean hezur-muinaren
suntsipena agertuz. Gaixoak itxurazko osasun-egoera on bat luzaroan eduki dezake
nahiz eta astenia, zurbiltasuna, odol-jarioak eta sukarra bezalako sintomak agertu.
Anemia aplasikoa leuzemia mieloide akutu baterantz jo dezake. Fase horretan,
periferiako odolean, itxuraz mieloblastoak bezalakoak diren zelula tumoralen
agerpena ematen da (Aksoy, 1980; Rozen et al. 1984; Raabe eta Wong, 1996;
Eztabaida
UPV/EHU 148
Wong, 2000, Hayes et al., 2001). Beraz, bentzenoaren esposizio kronikoak hezur-
muinaren funtzioaren itzuliezinezko depresiora bultzatu dezake, leuzemia mieloidea
garatzera heltzeraino (Kuang eta Liang, 2005; Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000;
Raabe eta Wong, 1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001).
Ondorioz, odoleko arazo larriak atzeman eta prebenitze aldera, guztiz beharrezkoa
da hidrokarburoen eraginpean aritzen diren langileetan odoleko analisiak zehaztasun
osoz aztertzea; bereziki bentzenoarekin kutsatuta egoteko aukera dagoenean.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek, xilenoaren
taldean ikusitakoarekin bat, administrariak baino hematokrito balio baxuen
prebalentzia txikiagoa aurkeztu dute. Hala ere, espero genuenaren kontra, anemia eta
plaketopeniaren prebalentzian ez da aldaketarik aurkitu. Zentzu horretan, aipagarria
da nahasketen osagai ezberdinen arteko elkarrekintza farmakozinetikoak oso maiz
agertzen direla eta beraz, oso ohikoa da nahasketako osagai batek beste baten
metabolismo hepatikoa edo kanporaketa induzitzea, eragin toxikoan aldaketak
sortaraziz.
5.6.-ARRISKU HEPATIKOA
Pertsona batek burutzen duen lan-jarduera gizartearentzat transzendentzia handikoa
da eta adimen-gaitasun, hezkuntza, nortasuna, anbizioa, gizarte-estatusa eta
bizimodua bezalako zenbait aldagaien arteko elkarrekintza konplexua adierazten du.
Alkohol kontsumoak eta alkoholismoak harreman handia du lan jarduerekin.
Ondorioz, alkohol kontsumoa eta horreri lotutako gibeleko patologia langileen
osasunerako arriskutsuak izan daitezkeen beste produktu hepatotoxikoen ekarpena
baloratzeko orduan faktore garrantzitsuak dira.
Zentzu honetan, aipagarria da alkohol kontsumoaren ondorioz osasun-zerbitzuen
erabilpena kualifikazio gutxiko langileen artean (pintoreak, arrantzaleak,
eraikuntzako langileak) exekutibo eta nekazarien artean baino handiagoa dela
(Olkinuora, 1984). Orokorrean, alkoholismoari loturik dauden laneko arrisku faktore
nagusiak hurrengoak dira: lanpostuan alkoholaren eskuragarritasuna eta
Eztabaida
UPV/EHU 149
kontsumitzeko erraztasuna, gizarte-presioak bultzatutako kontsumoa, lanpostuko
ezaugarrietatik (zarata, isolamendua) eratorritako giza-erlazio normalen gabezia eta
ikuskapen falta.
Izan ere, aurretik esan dugun moduan, alkohol kontsumoaren (eta baita
alkoholismoarena ere) eta lan-jardueraren arteko erlazioa deskribatu egin da,
pintoreetan bereziki (Olkinuora, 1984; Riise et al., 1995). Pintoreen taldea,
toluenoaren eta xilenoaren eragin kronikopean aritzen den langile taldea da. Are
gehiago, talde horretan disolbatzaileen eragina bereziki bizia da, higiene neurri
berezirik gabe leku txiki eta itxietan lan egiten denean bereziki (etxeetan burututako
lanak, lantegi txikiak, aireztapen txarreko giroak),
Ikerketa honetan ez ditugu alkohol kontsumoaren inguruko datuak aztertu, langileek
ez bait dute zehaztasunez erantzun. Hala eta guztiz ere, disolbatzaileen eraginpean
aritzen diren langileen artean ere alkohol kontsumitzaileak badaudela jabetu behar
gara. Izan ere, Eusko Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantza Sailak (1992)
egindako ikerketa baten arabera, gure erkidegoan langileen %51a ohiko alkohol
kontsumitzaile kontsidera daiteke eta %20ak inguru alkohol abusuari loturiko
arazoak aurkeztu zituzten. Hortaz, alkoholaren gehiegizko kontsumoak langileengan
eta lan jardueran dituen ondorioak kontuan edukitzea beharrezkoa da.
Horrez gain, gogoan hartu behar dugu industriako disolbatzaile organikoak nagusiki
gibeleko P-450 zitokromoaren bitartez metabolizatzen direla (Bolt et al., 2003),
etanolaren kasuan gertatzen den bezala (Dey eta Cederbaum, 2006). Ondorioz,
gibelean disolbatzaileen arteko elkarrekintzak gertatzea nahiko ohikoa da (Dennison
et al. 2004), disolbatzaileek langileetan dituzten eraginetan aldaketak sortuz.
Horrela, ohiko alkohol kontsumitzaileetan, indukzio fenomeno baten bidez
disolbatzailearen kanporaketa, paradoxikoki, normalean baino azkarrago gertatzen
dela dirudien arren; alkohol kopuru handia hartzerakoan funtzio-hepatikoa kaltetu
eta disolbatzaileen kanporaketa gutxitu egin daiteke. Horregatik, disolbatzailea
gorputzarentzat eskuragarri jarraitzen du eta ondorioz, eragin kaltegarriak denbora
luzeagoan mantentzen dira.
Eztabaida
UPV/EHU 150
Nolanahi ere, alkohol kontsumoak disolbatzaile organikoen eragin neurotoxikoak
larriagotzen dituela onartzen da. Horrela, disolbatzaile organikoen epe luzeko
toxikotasunaren ikerketan demetzia alkoholikoa kontuan hartu ez bada ere, alkohola
eta disolbatzaileen arteko harremana garrantzi handikoa izan daiteke (Cherry, 1993;
Rees et al., 1993). Hortaz, disolbatzaileen eraginaren eta alkohol kontsumoaren
erruz sortzen diren osasun-ondorioen detekzio goiztiarra guztiz beharrezkoa da,
bereziki bi egoeren arteko sintomatologia klinikoa nahastu daitekelako (Juntunen,
1982).
Horrela, gibeleko funtzioaren alterazioaren indikatzaile biokimikoak diren odoleko
gibel-transaminasei dagokionez, konkretuki transaminasa glutamikoa-
oxalazetikoaren (GOT), transaminasa glutamiko-pirubikoaren (GPT) eta
transpeptidasa gamma-glutamilikoaren (GGT) odol mailei dagokionez, aipatzekoa
da hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ziren langileak GOTren eta GGTren
igoeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa erakutsi dutela, administrariekin
alderatuz. Aitzitik, bi langile taldeak alderatuz (hidrokarburo aromatikoen taldea eta
administrarien taldea), GPTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da
ezberdintasunik aurkitu.
Toluenoaren eraginpe espezifikoan aritzen diren langileek GOT, GPT eta GGT
transaminasen mailen igoeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa aurkeztu dute,
administrariekin alderatuz. Beraz, nolabaiteko ezberdintasuna existitzen da
hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean ikusitakoarekin, GPTari dagokionez ez
baitzuen aldaketarik aurkeztu langile talde horrek.
Horrela, nahiz eta gure emaitzak toluenoaren hepatotoxikotasunarekin bat etorri;
zenbait ikerlarik iradoki dutenez toluenoaren eraginpean lan egiteak funtzio
hepatikoan ez du espero zitekeen eraginik (Brautbar eta Williams, 2002). Izan ere,
auzi horretan iritzi ezberdinak daude. Arte grafikoetako langileen artean buruturiko
ikerketa baten, 200 ppm-rainoko tolueno kontzentrazioen eraginpean, entzima
hepatikoen odol kontzentrazioetan aldaketa txiki batzuk bakarrik azaldu ziren
(Guzelian et al., 1988). Aldiz, antzeko beste ikerketa baten, hepatitis kimikoaren
zeinu argiak ikusi ziren (Svensson et al., 1992). Toluenoaren eraginpean (neurri
txikiagoan agertzen ziren beste disolbatzaile batzuekin nahasita) dabiltzan
Eztabaida
UPV/EHU 151
oinetakogintzako langileetan funtzio hepatikoaren eta transaminasen odol-mailen
asaldurak ere deskribatu egin dira (Tomei et al., 1999). Halaber, tolueno eta xileno
nahasketen eraginpean dabiltzan pintoreetan hepatotoxikotasun zeinuak deskribatu
dira ere (Chen et al., 1991).
Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileak ordea, administrariekin alderatuz,
GOT, GPT eta GGT transaminasen maila serikoen prebalentzian ez dute aldaketarik
aurkeztu.
Hala ere, gure ikerketan ikusitakoaren aurka, animalietan egindako ikerketetan
xilenoak kalte hepatikoak eragin ditzakela dekribatu da, bereziki xenobiotiko
askoren bioeraldaketan parte hartzen duen P-450 zitokromoaren mailan (Foy et al.,
1996; Simmons et al., 1991; Ungvary et al., 1990). Ondorioz, alkohol kontsumo
handiak xilenoaren hepatotoxizitatea potentzia dezake (Jajte et al., 2003;
Wisniewska-Knypl et al., 1989). Era berean, disolbatzaile organikoen nahasketek
(bereziki toluenoaz eta xilenoaz osatuta) eragindako asaldura biliareak deskribatu
dira, aurretik lesio hepatiko demostragarriak euki ez arren (Nunes de Paiva eta
Pereira Bastos de Siqueira, 2005; Franco et al., 1986; Franco et al., 1989; Liu et al.,
1996; Sotaniemi et al., 1982).
Edozelan ere, xilenoaren hepatotoxikotasuna, in vitro esperimentuen bitartez
behintzat, baieztatu da eta beraz, xilenoaren esposizioan aritzen diren langileen
gibel-funtzioaren alterazio goiztiarren existentzia ezin da baztertu (Neghab eta
Stacey, 1997). Ondorioz, azterketa-mediku arrunteen jarraipena burutzea guztiz
beharrezkoa da. Eta horrez gain froga espezifikoagoak erabiltzeko beharra aztertzea
komenigarria litzateke.
Transaminasa hepatikoen odol mailen igoera, orokorrean, gibeleko parenkimaren
afektazioa adierazten duenez (Pratt eta Kaplan, 2000), gure emaitzek hidrokarburo
aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan hepatotoxikotasunaren existentzia
iradokitzen dute, beste egile batzuek esandakoarekin bat (Brautbar eta Williams,
2002), eta, bereziki, industri petrokimikoan (Perez et al., 2006). Hala ere, ez dugu
ahaztu behar toxikotasun horrek beste jatorri ugari izan dezakeela, alkohol
kontsumoa, gaixotasun biliareak eta infekzio birikoak besteak beste.
Eztabaida
UPV/EHU 152
Nolanahi ere, lan giroan disolbatzaile organikoen hepatotoxikotasunaren inguruan
eztabaida egon arren (Guzelian et al., 1988; Svensson et al., 1992; Tomei et al.,
1999; Chen et al., 1991; Nunes de Paiva eta Pereira Bastos de Siqueira, 2005;
Franco et al., 1986; Franco et al., 1989; Liu et al., 1996; Sotaniemi et al., 1982),
nahasketen erabilpenak, alkohol kontsumoak eta urteetan zehar beste agente toxiko
ezberdinen eraginpean egoteak hidrokarburo aromatikoen benetako eragina
bereizten zailtzen dutela onartzen da, bai gibel mailan eta baita langileen osasun
orokorrari dagokionez ere. Beraz, autore batzuen ustetan, gibel-funtziorako proba
sentikorragoak erabiltzea beharrezkoa da tolueno eta beste disolbatzaileen
eraginpean dabiltzan langileetan asaldura subklinikoen detekzio goiztiarra burutu
ahal izateko (Brautbar eta Williams, 2002; Kaukianen et al., 2004).
Izan ere, toluenoaren moduko disolbatzaileek beste disolbatzaileekin eta gehiegizko
alkohol kontsumoarekin efektu hepatotoxiko sinergikoa izan dezaketela ikusi da
(Sanchez eta Fernandez-D'Pool, 1996; Brautbar eta Williams, 2002). Beraz, tabako
eta gehiegizko alkohol kontsumoa bezalako bizi-ohitura ez osasuntsuen kontrolera
bideratutako hezkuntz-kanpainak egitea guztiz beharrezkoa lirateke langile hauetan.
Are gehiago, alkohol eta tabako kontsumoaz gain disolbatzaileen
hepatotoxikotasunean eragin dezaketen beste faktore asko dago, horien artean
gibeleko odol-fluxua, adina, faktore genetikoak, entzimen degradazioan
ezberdintasunak, nutrizio-egoera, tratamendu farmakologikoak eta abusu drogen
kontsumoa ditugu. (Brautbar eta Williams, 2002).
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek GPTaren
eta GGTaren maila serikoen igoeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa
aurkeztu dute, administrarietan ikusitakoarekin alderatuz. Hala ere, ez da
ezberdintasun adierazgarririk behatu GOT transaminasari dagokionez. Emaitza
horiek hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean eta toluenoaren taldearen
ikusitakoarekin bat datoz. Xilenoaren eraginpean aritzen direnetan ordea, ez da
aldaketa esanguratsurik ikusi aldagai horietan.
Eztabaida
UPV/EHU 153
Beraz, badirudi nahasketen eraginpean aritzeak nahasketako osagai bakoitzaren
hepatotoxikotasuna modu adierazgarri baten ez duela handitzen. Izan ere, emaitzen
arabera, badirudi toluenoak hidrokarburo aromatikoen nahasketek (batez ere
toluenoz eta xilenoz osatuta) baino hepatotoxikotasun handiagoa erakusten duela.
5.7.-TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO
ALDERAKETA
Toluenoaren industri-esposizio espezifikoak osasunean duen eragina, xilenoaren
eraginpean soilik dabilen langilegoan ikusitakoaren oso antzekoa da. Horrela, bi
talde hauen arteko konparaketa zuzena burutzerakoan, xilenoaren eraginpean
dabiltzanetan barizeen eta bizkarreko lesioen prebalentzia esanguratsuki handiagoa
ikusi ahal izan genuen. Emaitza hori lanpostuko perfil-ergonomikoetan izan
daitezkeen ezberdintasunek, luzaturiko bipedestazioak, postura ezegokiak eta
errepikapenezko mugimenduak adibidez, partzialki azal lezakete.
Izan ere, soilik toluenoaren esposizioa jasaten duen langilearen profila, bereziki
metal-piezen mekanizazio-tailerretako operarioarena edota kola eta itsasgarriak
erabiltzen dituen muntaia-kateetako langilearena dela esan genezake. Aldiz, soilik
xilenoaren esposizioan jasotzen duen langilea, esmalteak, pinturak eta bernizak
erabiltzen dituzten pintoreena edo pertsona (lurzoruen muntaian, pistola bidezko
pinturan, laborategietan, zurgintzan eta ebanisterian dabiltzanetan) izan ohi da.
Horrela, espezifikoki xilenoaren esposiziopean aritzen ziren langileetan indize
aterogenikoaren igoeraren prebalentzia txikiagoa ikusi da, soilik toluenoaren
eraginpean aritzen diren langileekin alderatuz. Emaitza horrek, badirudi xilenoaren
eraginpean aritzen diren langileen lanpostuetako ezaugarriekin zerikusia izan
dezakela; ziurrenik xilenoa erabiltzen duten langile horiek aktibitate fisiko
handiagoa burutzen dutelako. Hala eta guztiz ere, emaitzok azaltzerakoan,
disolbatzaile bakoitzaren ekintza espezifikoa ezin daiteke baztertu.
Laburbilduz, soilik toluenoaren eraginpean eta soilik xilenoaren eraginpean aritzen
diren langileen artean ez da ezberdintasun garrantzitsurik ikusi. Hala ere, zenbait
Eztabaida
UPV/EHU 154
ezberdintasun egon badaude, lanpostu bakoitzarekin erlazionaturiko lan-profilei zor
dakiekenak. Hala ere, lehen esan dugun moduan, ezberdintasunak azaltze aldera
disolbatzaile bakoitzaren parte-hartzea espezifikoa ezin daiteke baztertu.
5.8.- TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN
NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek, bizkarreko
arazoen, entzumen galeraren, hiperkolesterolemiaren eta indize-aterogeniko altuaren
prebalentzia esanguratsuki handiagoa erakutsi dute, toluenoaren esposiziopean
aritzen ziren langileekin alderatuz. Funtzio hepatikoaren alterazioak (GOT, GPT eta
GGT odol kontzentrazio altuak) jasaten duten langileen portzentajeetan aldiz, ez da
ezberdintasunik ikusi.
Emaitza horien arabera, disolbatzaileen nahasketen erabilera langileetan entzumen-
galeraren eta arrisku kardiobaskularraren prebalentzia handitzen duela iradoki
dezakegu. Hori guztia, nahasketaren osagaien artean gertatzen diren elkarrekintza
farmakozinetikoei zor zaie ziurrenik. Elkarrekintzok sustantzia horien metabolismo
hepatikoa induzitu zein inhibitu dezakete; baita sustantzia horien xurgapena,
banaketa eta kanporaketa aldatu ere.
5.9.- XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN
NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.
Hidrokarburo arometikoen nahasketen eraginpean aritzen ziren langileek barizeen
prebalentzia esanguratsuki txikiagoa agertzen dute, xilenoaren eraginpean aritzen
ziren langileekin alderatuz. Hala ere, entzumen galeraren, indize-aterogenikoaren
igoeraren eta LDLaren odol-kontzentrazioen igoera patologikoaren prebalenzia
handiagoa erakutsi dute. Baina, transaminasa hepatikoen (GOT, GPT, GGT) odol-
kontzentrazio igoera patologikoen prebalentzian ez da ezberdintasunik ikusi.
Eztabaida
UPV/EHU 155
Beraz, hidrokarburo aromatikoen nahasketen erabilerak (euskal industrian oso
hedatutakoa) langileetan entzumen galeraren agerpena eta arrisku kardiobaskularra
handitu egiten duela iradoki dezakegu. Emaitzok, hidrokarburo aromatikoen
nahasketen eraginpean eta soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen
arteko konparaketan erakutsitakoarekin bat datoz.
5.10.- AZKEN GOGOETAK
Lanean hidrokarburo aromatikoen eraginpean dabiltzan Euskal Herriko langileek
entzumen galeraren, plaketopeniaren, eta arrisku hepatikoaren prebalentzia
handiagoa aurkeztu dute, administrarien taldearekin alderatuz. Hala ere, ez dute
arrisku kardiobaskularren prebalentzia esanguratsuki handiagorik erakutsi. Horrez
gain, ikerlan honetan burututako logistika anitzeko erregresio-ereduan, hidrokarburo
aromatikoen esposizioa tabakismoaren, barizeen, entzumen galeraren eta
plaketopeniaren presentziarekin era positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da.
Era berean eta espero bezala, faktore horietako bakoitza menpeko aldagai bezala
aztertzerakoan, esposizioarekin erlazio positiboa eta esanguratsua dagoela ikusi da.
Soilik toluenoaren esposizioa jasaten duten langileek plaketopeniaren eta arrisku
hepatikoaren prebalentzia handiagoa aurkeztu dute, administrariekin alderatuz. Hala
ere, arrisku kardiobaskularraren eta entzumen galeraren prebalentzia ez da
esanguratsuki handiago izan. Gainera, alergien prebalentzia esanguratsuki txikiagoa
aurkeztu dute. Horrela, ikerlan honetan buruturiko logistika anitzeko erregresio-
ereduan, toluenoaren esposizio espezifikoa alergien eta larruazaleko arazoen
agerpenarekin era negatiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldiz, GPT mailen
igoerarekin, erretzeko ohiturarekin eta entzumen galeraren presentziarekin era
positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldagai hoietako bakoitza menpeko
aldagai bezala aztertuz gero, kasu gehienetan esposizioarekin erlazio esanguratsua
dagoela ikusi da.
Bizkaiko industrian xilenoaren eraginpean aritzen diren langileak, lan-osasunarekin
erlazionaturiko alderdi garrantzitsuenetan ondo kontrolaturik daudela esan daiteke.
Edozelan ere, xilenoaren kontrolpeko kontzentrazio baxuen eraginpean lanean
Eztabaida
UPV/EHU 156
aritzea toluenoa bezalako beste disolbatzaile batzuen aritzearen aldean osasun arazo
gutxiago planteatu arren, ez dugu ahaztu behar nerbio-sistemaren depresioa,
larruazaleko arazoak eta, neurri txikiagoan, gibel- eta giltzurrun-funtzioen asaldurak
eragin dezakeela (Neghab eta Stacey, 1997; Langman, 1994; WHO, 1997;
Seppalainen, 1988). Zentzu horretan, aipagarria da xilenoaren kontzentrazio
baxuenpean ziharduten kautxoaren langile txinatarren artean Uchidak eta
laguntzaileek (1993) egindako ikerketa. Bertan, nerbio sistemarekin, alde batetik, eta
larruazaleko, mukosetako eta arnas-traktuko narritadurekin, bestetik, lotuta zeuden
sintoma subjektibo arinen prebalentzia handia aurkitu zuten. Aldiz, gibel, giltzurrun
eta odoleko asaldura gutxi aurkitu zituzten. Ondorioz, xilenoa, egoera higieniko
zehatz horietan, arrisku eskasekoa dela iradokitzen da. Horrela, ikerlan honetan
buruturiko logistika anitzeko erregresio-ereduan, xilenoaren esposizio espezifikoa
alergien presentziarekin, larruazaleko asaldurekin, hipertentsio arterialarekin eta
hemoglobina baxuarekin era negatiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldiz,
erretzeko ohiturarekin, barizeen agerpenarekin eta entzumen galerarekin modu
positiboan erlazionatzen da. Aldagai horiek menpeko aldagai bezala aztertu ondoren,
kasu gehienetan esposizioarekin harreman esanguratsua dagoela ikusi da.
Era berean, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean (toluenoz eta xilenoz
osatutakoak gehienbat) aritzen diren langileek entzumen galeraren prebalentzia
handiagoa aurkeztu dute, baita arrisku hepatiko eta kardiobaskular handiagoa ere.
Hortaz, badirudi nahasketen eragina disolbatzaile isolatuen eragina baino
arriskutsuagoa dela, edota nahasketen eraginpean aritzen diren langileetan burutzen
den kontrol prebentiboa guztiz egokia ez dela. Horrela, ikerlan honetan buruturiko
logistika anitzeko erregresioaren arabera, hidrokarburo aromatikoen nahasketen
esposizio espezifikoa erretzeko ohiturarekin, entzumen galerarekin,
neutropeniarekin, hiperkolesterolemiarekin eta odoleko GGTren mailen igoerarekin
era positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Faktore horietako batzuk
menpeko aldagai bezala aztertuz gero, tabakismoak eta hipoakusiak nahasketen
esposizioarekin erlazio esanguratsua dutela ikusi da.
Ikerlan honetan, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren Bizkaiko
langileen osasun egoerarekin erlazionaturiko emaitzek, lan-arriskuen aurrean
prebentzio-sistemen funtzionamendu egokia iradokitzen dute. Hala ere, gizonezkoak
Eztabaida
UPV/EHU 157
nagusi diren langile hauetan aurkitutako tabakismoaren prebalentzia administarietan
baino handiagoa dela behatu dugu, bereziki tarteko erretzaileen kasuan (eguneko 10-
20 zigarro).
Horrez gain, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren pertsonek,
toluenoaren kasuan bereziki, administrariek baino transaminasa hepatikoen odol
mailen asalduren prebalentzia handiagoa aurkezten dute eta horrek, eragin
hematotoxikoa adierazten du. Hala ere, ez dute larruazaleko kalte gehiagorik
azaltzen eta horrek babes-neurri higienikoen erabilera egokia iradokitzen du.
Harrigarria bada ere, toluenoaren eraginpean soilik aritzen diren langileek,
administrariekin alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia handiagoa erakutsi dute.
Xilenoaren eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen kasuan, aldiz, ez da fenomeno
hori behatu.
Arrisku kardiobaskularrari dagokionez, toluenoaren zein xilenoaren esposizio
espezifikopean aritzen diren langileek, administrariekin alderatuz, ez dute
aldaketarik aurkeztu. Hala ere, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeko
langileek, kontrol taldeko administrariek baino arrisku kardiobaskular handiagoa
erakutsi dute.
Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileak, soilik
toluenoaren edo soilik xilenoaren eraginpean aritzen diren langile taldeekin
alderatuz, entzumen galeraren prebalentzia handiagoa aurkeztu dute. Arrisku
hepatikoan, aldiz, aldaketarik ez da behatu. Izan ere, soilik toluenoaren eraginpean
aritzen ziren langileek, soilik xilenoaren eraginpean aritzen direnek bezala, ez dute
entzumen galeraren prebalentzia handiagorik aurkeztu, administrariekin alderatuz.
Beraz, disolbatzaileen ototoxikotasuna kontuan izanda, gure ikerlanean entzumen
arazo larriagorik aurkitu ez izana, ziurrenik asaldura horiek azkar detektatu eta
langilea lanpostutik erretiratua izanagatik azal daiteke. Hau da, prebentzio
zerbitzuen funtzionamendua egokia dela iradokitzen dugu. Nolanahi ere,
hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean entzumen galeraren prebalentzia
handiagoa behatzeak nahasketek disolbatzaile isolatuek baino ahalmen-ototoxiko
handiagoa dutela adierazten du.
UPV/EHU 159
6.-ONDORIOAK
Ondorioak
UPV/EHU 161
1.-Bizkaian hidrokarburo aromatikoen lan-esposizio kronikoa tabakismoaren
prebalentzia handiagoarekin erlazionatuta dago, eta konkretuki tarteko erretzaileen
(egunean 10-20 zigarro) proportzio handiagoarekin. Beraz, langile horiek erretzeari
uztea ezinbesteko helburua izan beharko litzateke, tabako eta disolbatzaileen arteko
elkarrekintzek lan-osasunean duten eragin kaltegarria dela eta.
2.-Hidrokarburoen eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik toluenoarekin
aritzen direnek bereziki, langile administrariekin alderatuz, transaminasa hepatikoen
maila serikoen igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa erakutsi dute. Horrek,
eragin hepatotoxikoa adierazten du. Hortaz, langile talde horretan funtzio
hepatikoaren froga sentikorragoen erabilpena sustatu behar da, eta alkohol
kontsumoaren aurkako kanpainak ere egin behar dira.
3.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, administrariekin
alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa erakutsi dute.
Horrek, arrisku hematologikoa adierazten du. Hala ere, hidrokarburo aromatikoen
nahasketen eraginpean zein soilik xilenoaren eraginpean aritzen diren langileei
dagokienez ez da horrelako ezberdintasunik aurkitu.
4.-Hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek,
administrarien aldean, ez dute larruazaleko asalduren prebalentzia handiagoa
erakutsi. Horrek, higienerako babes-neurriak egoki erabili direla iradokitzen du.
5.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik xilenoaren
eraginpean aritzen direnek bezala, administrariekin alderatuz, hipoakusiaren
prebalentzian ez dute ezberdintasunik. Horrek, prebentzio-zerbitzuek egoki
funtzionatzen dutela iradokitzen du. Hidrokarburo aromatikoen nahasketen
eraginpean dauden langileen artean, ordea, hipoakusia prebalenteago izan da. Horrek
adierazten du, nahasketek disobatzaile isolatuek baino ahalmen-ototoxiko handiagoa
dutela. Beraz, nahasketen eraginpean aritzen diren langileek zaintza bereziagoa
behar dute.
Ondorioak
UPV/EHU 162
6.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik xilenoaren
eraginpean aritzen direnek bezala, administrariekin alderatuz, arrisku
kardiobaskularrean ez dute ezberdintasunik. Hidrokarburo aromatikoen nahasketen
eraginpean dauden langileek, ordea, kontrol taldea baino arrisku kardiobaskular
handiagoa daukatela ikusi da eta beraz, zaintza bereziagoa behar dute.
7.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik xilenoaren
eraginpean aritzen direnek bezala, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean
aritzen direnekin alderatuz, hipoakusiaren eta arrisku kardiobaskularraren igoeraren
prebalentzia esanguratsuki txikiagoa erakutsi dute. Arrisku hepatikoari dagiokionez,
ostera, ez da ezberdintasunik aurkitu. Beraz, hidrokarburo aromatikoen nahasketen
esposizioa, disolbatzaile bakarraren esposizioarekin alderatuz, lan-osasunerako
arriskutsuagoa dela baiezta dezakegu.
8.-Bizkaiko industrian hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileen
osasun-egoerak aditzera ematen du lan-arriskuen prebentzio-sistemek, enpresetako
mediku-zerbitzuek eta lan-istripuen mutuek besteak beste, egoki funtzionatzen
dutela.
UPV/EHU 163
7.-BIBLIOGRAFIA
Bibliografia
UPV/EHU 165
ACGIH (American Council of Governmental and Industrial Hygienists). Notice of
Intended Changes—toluene, trimethylamine, and vinyl acetate. Appl Occup Environ
Hyg. 1991; 6 (11): 966–977.
ACGIH, Documentation of the Threshold Limit Values and Chemical Substances,
7th ed., American Conference of Governmental Industrial Hygienists, Cincinnati
OH, USA, 2001.
Adgey AA, Johnston PW, McMechan S. Sudden cardiac death and substance abuse.
Resuscitation. 1995; 29 (3): 219-221.
Akbas E, Derici E, Soylemez F, Kanik A, Polat F. An investigation of effects of
toluene and cigarette smoking on some blood parameters and lymphocyte life span.
Cell Biol Toxicol. 2004; 20 (1): 33-40.
Aksoy M. Different types of malignancies due to occupational exposure to benzene:
a review of recent observations in Turkey. Environ Res. 1980; 23 (1): 181-90.
Al-Ghamdi SS, Raftery MJ, Yaqoob MM. Toluene and p-xylene induced LLC-PK1
apoptosis. Drug Chem Toxicol. 2004; 27 (4): 425-32.
Ana-Lilia GY, Carlos K, Kazimierz W, Elva-Leticia PL, Katarzina W, Gloria B.
Occupational exposure to toluene and its possible causative role in renal damage
development in shoe workers. Int Arch Occup Environ Health. 2006; 79 (3): 259-64.
Andersen ME, Jones RA, Jenkins LJ Jr.The acute toxicity of single, oral doses of
1,1-dichloroethylene in the fasted, male rat: effect of induction and inhibition of
microsomal enzyme activities on mortality. Toxicol Appl Pharmacol. 1978; 46 (1):
227-34.
Anderson CE, Loomis GA. Recognition and prevention of inhalant abuse. Am Fam
Physician. 2003; 68 (5): 869-74.
Bibliografia
UPV/EHU 166
Angerer J, Kramer A. Occupational chronic exposure to organic solvents. XVI.
Ambient and biological monitoring of workers exposed to toluene. Int Arch Occup
Environ Health. 1997; 69 (2): 91-6.
Angerer J, Lichterbeck E, Begerow J, Jekel S, Lehnert G. Occupational chronic
exposure to organic solvents. XIII. Glycolether exposure during the production of
varnishes. Int Arch Occup Environ Health. 1990; 62 (2): 123-6.
Armstrong RW, Rood MJ, Sani S, Mohamed M, Rashid M, Jab AT, Landsberger S.
Aerosol particle and organic vapor concentrations at industrial work sites in
Malaysia. Asia Pac J Public Health. 2001; 13 (1): 24-9.
Armstrong SR, Green LC. Chlorinated hydrocarbon solvents. Clin Occup Environ
Med. 2004;4 (3): 481-96.
Arnold GL, Kirby RS, Langendoerfer S, Wilkins-Haug L. Toluene embryopathy:
clinical delineation and developmental follow-up. Pediatrics. 1994; 93 (2): 216-20.
Arts JH, Mojet J, van Gemert LJ, Emmen HH, Lammers JH, Marquart J, Woutersen
RA, Feron VJ. An analysis of human response to the irritancy of acetone vapors.
Crit Rev Toxicol. 2002; 32 (1):43-66.
Arts JH, Rennen MA, de Heer C. Inhaled formaldehyde: evaluation of sensory
irritation in relation to carcinogenicity. Regul Toxicol Pharmacol. 2006; 44 (2): 144-
60.
Astrand I. Uptake of solvents in the blood and tissues of man. Scand J Work
Environ Health. 1975; 1 (4): 199-218.
ATSDR, Toxicological Profile for Benzene (Update), Agency for Toxic Substances
and Disease Registry, Atlanta GA, USA, 1995.
Avis SP, Hutton CJ. Acute benzene poisoning: a report of three fatalities. J Forensic
Sci. 1993; 38 (3): 599-602.
Bibliografia
UPV/EHU 167
Aydin Y, Ozcakar L. Occupational hepatitis due to chronic inhalation of propane
and butane gases. Int J Clin Pract. 2003; 57 (6): 546.
Badger TM, Huang J, Ronis M, Lumpkin CK. Induction of cytochrome P450 2E1
during chronic ethanol exposure ocurrs via transcription of the CYP 2E1 gene when
blood alcohol concentrations are high. Biochemical and Biophysical Research
Communication. 1993; 190: 780-85.
Baelum J. Human solvent exposure. Factors influencing the pharmacokinetics and
acute toxicity. Pharmacol Toxicol. 1991; 68 (Suppl. 1):1-36.
Baker EL. A review of recent research on health effects of human occupational
exposure to organic solvents. A critical review. J Occup Med. 1994; 36: 1079-92.
Banegas JR, Segura J, Ruilope LM, Luque M, Garcia-Robles R, Campo C,
Rodriguez-Artalejo F, Tamargo J; CLUE Study Group Investigators. Blood pressure
control and physician management of hypertension in hospital hypertension units in
Spain. Hypertension. 2004; 43 (6): 1338-44.
Baslo A, Aksoy M. Neurological abnormalities in chronic benzene poisoning. A
study of six patients with aplastic anemia and two with preleukemia. Environ Res.
1982; 27 (2): 457-65.
Baudouin C, Charveron M, Tarroux R, Gall Y. Environmental pollutants and skin
cancer. Cell Biol Toxicol. 2002;18 (5): 341-8.
Beach JR, Raven J, Ingram C, Bailey M, Johns D, Walters EH, Abramson M. The
effects on asthmatics of exposure to a conventional water-based and a volatile
organic compound-free paint. Eur Respir J. 1997; 10 (3): 563-6.
Benignus VA. Health effects of toluene: a review. Neurotoxicology. 1981; 2 (3):
567-88.
Bibliografia
UPV/EHU 168
Berlin K, Edling C, Persson B, et al. Cancer incidence and mortality of patients with
suspected solvent-related disorders. Scand J Work Environ Health 1995; 21: 362-7.
Berneis K, Rizzo M. LDL size: does it matter? Swiss Med Wkly. 2004 Dec
18;134(49-50):720-4.
Berneis K, Rizzo M. LDL size: does it matter? Swiss Med Wkly. 2004; 134(49-
50):720-4.
Bezabeh S, Engel A, Morris CB, Lamm SH. Does benzene cause multiple
myeloma? An analysis of the published case-control literature. Environ Health
Perspect. 1996; 104 Suppl 6: 1393-8.
Bleecker ML, Bolla KI, Agnew J, Schwartz BS, Ford DP. Dose-related subclinical
neurobehavioral effects of chronic exposure to low levels of organic solvents. Am J
Ind Med. 1991; 19 (6): 715-28.
Bloemen LJ, Youk A, Bradley TD, Bodner KM, Marsh G. Lympho-haematopoietic
cancer risk among chemical workers exposed to benzene. Occup Environ Med.
2004; 61 (3): 270-4.
Bogadi-Sare A, Zavalic M, Trosic I, Turk R, Kontosic I, Jelcic I. Study of some
immunological parameters in workers occupationally exposed to benzene. Int Arch
Occup Environ Health. 2000; 73 (6): 397-400.
Bogadi-Sare A, Zavalic M, Turk R. Utility of a routine medical surveillance
program with benzene exposed workers. Am J Ind Med. 2003; 44 (5): 467-473.
Bolt HM, Roos PH, Thier R. The cytochrome P-450 isoenzyme CYP2E1 in the
biological processing of industrial chemicals: consequences for occupational and
environmental medicine. Int Arch Occup Environ Health. 2003; 76 (3): 174-85.
Boman A, Maibach HI. Percutaneous absorption of organic solvents. Int J Occup
Environ Health. 2000; 6 (2): 93-5.
Bibliografia
UPV/EHU 169
Bono R, Scursatone E, Schiliro T, Gilli G. Ambient air levels and occupational
exposure to benzene, toluene, and xylenes in northwestern Italy. J Toxicol Environ
Health A. 2003 ; 66 (6): 519-31.
Boogaard PJ, van Sittert NJ. Biological monitoring of exposure to benzene: a
comparison between S-phenylmercapturic acid, trans,trans-muconic acid, and
phenol. Occup Environ Med. 1995; 52 (9): 611-20.
Bowen SE, Batis JC, Mohammadi MH, Hannigan JH. Abuse pattern of gestational
toluene exposure and early postnatal development in rats. Neurotoxicol Teratol.
2005; 27 (1): 105-16.
Bratveit M, Hollund BE, Moen BE. Reduced exposure to organic solvents by use of
water-based paint systems in car repair shops. Int Arch Occup Environ Health. 2004;
77 (1): 31-8.
Brautbar N, Williams J 2nd. Industrial solvents and liver toxicity: risk assessment,
risk factors and mechanisms. Int J Hyg Environ Health. 2002; 205 (6): 479-91.
Brief, R. S.; Lynch, J.; Bernath, T.; Scala, R. A.: Benzene in the workplace. Am Ind
Hyg Assoc J. 1980; 41 (9): 616-23.
Brooke I, Cocker J, Delic JI, Payne M, Jones K, Gregg NC, Dyne D. Dermal uptake
of solvents from the vapour phase: an experimental study in humans. Ann Occup
Hyg. 1998; 42 (8): 531-40.
Brouette T, Anton R. Clinical review of inhalants. Am J Addict. 2001; 10 (1): 79-94.
Brown-Woodman PD, Webster WS, Picker K, Ritchie HE. Embryotoxicity of
xylene and toluene: an in vitro study. Ind Health. 1991; 29 (4): 139-52.
Bukvic N, Bavaro P, Elia G, Cassano F, Fanelli M, Guanti G. Sister chromatid
exchange (SCE) and micronucleus (MN) frequencies in lymphocytes of gasoline
station attendants. Mutat Res. 1998; 415 (1-2): 25-33.
Bibliografia
UPV/EHU 170
Burstyn I, Kromhout H. Trends in inhalation exposure to hydrocarbons among
commercial painters in The Netherlands. Scand J Work Environ Health. 2002; 28
(6): 429-38.
Caldwell DJ, Armstrong TW, Barone NJ, Suder JA, Evans MJ. Hydrocarbon solvent
exposure data: compilation and analysis of the literature. AIHAJ. 2000; 61 (6): 881-
94.
Campagna D, Stengel B, Mergler D, Limasset JC, Diebold F, Michard D, Huel G.
Color vision and occupational toluene exposure. Neurotoxicol Teratol. 2001; 23 (5):
473-80.
Capleton AC, Levy LS. An overview of occupational benzene exposures and
occupational exposure limits in Europe and North America. Chem Biol Interact.
2005; 153-154: 43-53.
Carere A, Antoccia A, Cimini D, Crebelli R, Degrassi F, Leopardi P, Marcon F,
Sgura A, Tanzarella C, Zijno A. Genetic effects of petroleum fuels: II. Analysis of
chromosome loss and hyperploidy in peripheral lymphocytes of gasoline station
attendants. Environ Mol Mutagen. 1998; 32 (2): 130-8.
Carletti R, Romano D. Assessing health risk from benzene pollution in an urban
area. Environ Monit Assess. 2002; 80 (2): 135-48.
Carpenter AV, Flanders WD, Frome EL, Tankersley WG, Fry SA. Chemical
exposures and central nervous system cancers: A case-control study among workers
at two nuclear facilities. Am J Ind Med 1988; 13: 351-62.
Cassee FR, Groten JP, van Bladeren PJ, Feron VJ. Toxicological evaluation and risk
assessment of chemical mixtures. Crit Rev Toxicol. 1998; 28 (1): 73-101.
Cavalleri A, Gobba F, Nicali E, Fiocchi V. Dose-related color vision impairment in
toluene-exposed workers. Arch Environ Health. 2000; 55 (6): 399-404.
Bibliografia
UPV/EHU 171
Chen JD, Wang JD, Jang JP, Chen YY. Exposure to mixtures of solvents among
paint workers and biochemical alterations of liver function. Br J Ind Med. 1991; 48
(10): 696-701.
Cherry N, Hutchins H, Pace T, Waldron HA. Neurobehavioural effects of repeated
occupational exposure to toluene and paint solvents. Br J Ind Med. 1985; 42 (5):
291-300.
Cherry N. Neurobehavioural effects of solvents: the role of alcohol. Environ Res.
1993; 62(1):155-8.
Ciranni R, Barale R, Marrazzini A, Loprieno N. Benzene and the genotoxicity of its
metabolites. Mutat Res. 1988; 208: 61–7.
Costa C, Pasquale RD, Silvari V, Barbaro M, Catania S. In vitro evaluation of
oxidative damage from organic solvent vapours on human skin. Toxicol In Vitro.
2006; 20 (3): 324-31.
Crosignani P, Tittarelli A, Borgini A, Codazzi T, Rovelli A, Porro E, Contiero P,
Bianchi N, Tagliabue G, Fissi R, Rossitto F, Berrino F. Childhood leukemia and
road traffic: A population-based case-control study. Int J Cancer. 2004; 108 (4):
596-9.
Cruickshanks KJ, Klein R, Klein BE, Wiley TL, Nondahl DM, Tweed TS. Cigarette
smoking and hearing loss: the epidemiology of hearing loss study. JAMA. 1998; 279
(21): 1715-9.
Darrall KG, Figgins JA, Brown RD, Phillips GF. Determination of benzene and
associated volatile compounds in mainstream cigarette smoke. Analyst. 1998; 123
(5): 1095-101.
Davis DL, Pope AM. Reproductive risks of benzene: need for additional study.
Toxicol Ind Health. 1986; 2: 445–51.
Bibliografia
UPV/EHU 172
Davis RR, Murphy WJ, Snawder JE, Striley CA, Henderson D, Khan A, Krieg EF.
Susceptibility to the ototoxic properties of toluene is species specific. Hear Res.
2002; 166 (1-2): 24-32.
d'Azevedo PA, Tannhauser M, Tannhauser SL, Barros HM. Hematological
alterations in rats from xylene and benzene. Vet Hum Toxicol. 1996; 38 (5): 340-4.
de Gandarias JM, Casis O, Irazusta J, Echevarria E, Casis L. Effect of subacute
benzene exposure on the activity of two neuropeptide-degrading enzymes in the rat
brain. Arch Environ Contam Toxicol. 1992; 22 (3): 345-8.
de Gandarias JM, Echevarria E, Irazusta J, Casis E, Casis L. Lys- and Leu-
aminopeptidase activity after acute toluene exposure in the rat brain. Toxicol Ind
Health. 1993a; 9 (3):511-7.
de Gandarias JM, Echevarria E, Irazusta J, Gil J, Casis L. Brain aminopeptidase
activity after subacute xylene exposure. Neurotoxicol Teratol. 1993b; 15 (1):51-3.
de Gandarias JM, Echevarria E, Serrano R, Irazusta J, Casis L. Effect of subacute
toluene administration on the enkephalinergic neuromodulatory system in rats and
protective action of ganglioside treatments. Toxicol Ind Health. 1994a; 10 (3):155-
61.
de Gandarias JM, Echevarria E, Martinez-Garcia F, Martinez-Millan L, Casis L.
Brain met-enkephalin immunostaining after subacute and subchronic exposure to
benzene. Bull Environ Contam Toxicol. 1994b; 52 (1):163-70.
de Gandarias JM, Echevarria E, Casis E, Martinez-Millan L, Casis L. Effects of
acute xylene exposure on the enkephalinergic neuromodulatory system in rats. Ind
Health. 1995; 33 (1): 1-6.
de Gandarias JM, Echevarria E, Serrano R, Silio M, Casis L. Toluene alters
brainstem enkephalinergic system in rats. Ind Health. 1998; 36 (3): 247-51.
Bibliografia
UPV/EHU 173
Decoufle P, Blattner WA, Blair A. Mortality among chemical workers exposed to
benzene and other agents. Environ Res. 1983; 30 (1): 16-25.
Dempster AM.; Evans HL.; Snyder CA. The temporal relationship between
behavioral and hematological effects of inhaled benzene, Toxicol. Appl. Pharmacol.
1984; 76: 195-203.
Dennison JE, Bigelow PL, Andersen ME. Occupational exposure limits in the
context of solvent mixtures, consumption of ethanol, and target tissue dose. Toxicol
Ind Health. 2004; 20 (6-10): 165-75.
Dennison JE, Bigelow PL, Mumtaz MM, Andersen ME, Dobrev ID, Yang RS.
Evaluation of potential toxicity from co-exposure to three CNS depressants (toluene,
ethylbenzene, and xylene) under resting and working conditions using PBPK
modeling. J Occup Environ Hyg. 2005; 2 (3): 127-35.
Deole S, Phadke KM, Kumar A. Benzene, toluene and xylene (BTX) pollution in
ambient air: a case study. J Environ Sci Eng. 2004; 46 (1): 15-20.
Dey A, Cederbaum AI. Alcohol and oxidative liver injury. Hepatology. 2006; 43 (2,
Suppl. 1): S63-74.
Dick F, Semple S, Chen R, Seaton A. Neurological deficits in solvent-exposed
painters: a syndrome including impaired colour vision, cognitive defects, tremor and
loss of vibration sensation. QJM. 2000; 93 (10): 655-61.
Dinwiddie SH. Abuse of inhalants: a review. Addiction. 1994; 89 (8): 925-39.
Dittmer DK, Jhamandas JH, Jonson ES. Glue sniffing neuropathies. Can Fam
Physician. 1993; 39: 1965-71.
Donald JM, Hooper K, Hopenhayn-Rich C. Reproductive and developmental
toxicity of toluene: a review. Environ Health Perspect. 1991; 94: 237-44.
Bibliografia
UPV/EHU 174
Droz PO, Wu MM, Cumberland WG, Berode M. Variability in biological
monitoring of solvent exposure. I. Development of a population physiological
model. Br J Ind Med. 1989a; 46 (7): 447-60.
Droz PO, Wu MM, Cumberland WG. Variability in biological monitoring of organic
solvent exposure. II. Application of a population physiological model. Br J Ind Med.
1989b; 46 (8): 547-58.
Dryson EW, Ogden JA. Organic solvent induced chronic toxic encephalopathy:
extent of recovery, and associated factors, following cessation of exposure.
Neurotoxicology. 2000; 21: 659-65.
Duarte-Davidson R, Courage C, Rushton L, Levy L. Benzene in the environment: an
assessment of the potential risks to the health of the population. Occup Environ
Med. 2001; 58 (1): 2-13.
Dzielak DJ, Kivlighn SD. Emerging concepts in cardiovascular disease: should
elevated serum uric acid be considered a risk factor? Expert Opin Investig Drugs.
1998; 7 (1): 85-9.
Echeverria D, Fine L, Langolf G, Schork A, Sampaio C. Acute neurobehavioural
effects of toluene. Br J Ind Med. 1989; 46 (7): 483-95.
Ellenhorn MJ, Barceloux DG. Medical Toxicology: Diagnosis and treatment of
human poisoning. Elsevier. 1988.
Elofsson SA, Gamberale F, Hindmarsh T, Iregren A, Isaksson A, Johnsson I, Knave
B, Lydahl E, Mindus P, Persson HE, Philipson B, Steby M, Struwe G, Soderman E,
Wennberg A, Widen L. Exposure to organic solvents. A cross-sectional
epidemiologic investigation on occupationally exposed care and industrial spray
painters with special reference to the nervous system. Scand J Work Environ Health.
1980; 6 (4): 239-73.
Bibliografia
UPV/EHU 175
Emanuele E, Peros E, Minoretti P, D'Angelo A, Piccinni MN, Montagna L, Geroldi
D. Apolipoprotein(a) size polymorphism is associated with coronary heart disease in
polygenic hypercholesterolemia. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2004; 14 (4): 193-9.
Encuesta de Salud de la Comunidad Autónoma del País Vasco (ESCAPV), 2002.
Esmail A, Warburton B, Bland JM, Anderson HR, Ramsey J. Regional variations in
deaths volatile solvent abuse in Great Britain. Addiction. 1997; 92 (12): 1765-71.
Fernandes MB, Brickus LS, Moreira JC, Cardoso JN. Atmospheric carcinogens in
Rio de Janeiro during the summer of 1998/99: benzo(a)pyrene and benzene. Rev
Environ Health. 1999; 14 (3): 145-57.
Feron VJ, Groten JP, Jonker D, Cassee FR, van Bladeren PJ. Toxicology of
chemical mixtures: challenges for today and the future. Toxicology. 1995; 105 (2-3):
415-27.
Fidler AT, Baker EL, Letz RE.Estimation of long term exposure to mixed solvents
from questionnaire data: a tool for epidemiological investigations. Br J Ind Med.
1987; 44 (2): 133-41.
Filley CM, Halliday W, Kleinschmidt-DeMasters BK. The effects of toluene on the
central nervous system. J Neuropathol Exp Neurol. 2004; 63 (1): 1-12.
Filley CM, Kleinschmidt-DeMasters BK. Toxic leukoencephalopathy. N Engl J
Med. 2001; 345 (6): 425-32.
Fishbein L.An overview of environmental and toxicological aspects of aromatic
hydrocarbons. III. Xylene. Sci Total Environ. 1985; 43 (1-2): 165-83.
Flanagan RJ, Ives RJ. Volatile substance abuse. Bull Narc. 1994;46(2):49-78.
Flanagan RJ, Ruprah M, Meredith TJ, Ramsey JD. An introduction to the clinical
toxicology of volatile substances. Drug Saf. 1990; 5 (5): 359-83.
Bibliografia
UPV/EHU 176
Foo SC, Jeyaratnam J, Koh D. Chronic neurobehavioural effects of toluene. Br J Ind
Med. 1990; 47 (7): 480-4.
Forde JP. Xylene affected platelet count. Occupational Health. November 1973.
Foy JW, Silverman DM, Schatz RA. Low-level m-Xylene inhalation alters
pulmonary and hepatic cytochrome P-450 activity in the rat. J Toxicol Environ
Health. 1996 ; 47 (2): 135-44.
Franco G, Fonte R, Tempini G, Candura F. Serum bile acid concentrations as a liver
function test in workers occupationally exposed to organic solvents. Int Arch Occup
Environ Health. 1986; 58 (2): 157-64.
Franco G, Santagostino G, Lorena M, Imbriani M. Conjugated serum bile acid
concentrations in workers exposed to low doses of toluene and xylene. Br J Ind
Med. 1989; 46 (2): 141-2.
Gagnaire F, Langlais C, Grossmann S, Wild P. Ototoxicity in rats exposed to
ethylbenzene and to two technical xylene vapours for 13 weeks. Arch Toxicol. 2007;
81 (2): 127-143.
Gagnaire F, Langlais C. Relative ototoxicity of 21 aromatic solvents. Arch Toxicol.
2005; 79 (6): 346-54.
Gagnaire F, Marignac B, Langlais C, Bonnet P. Ototoxicity in rats exposed to ortho-
, meta- and para-xylene vapours for 13 weeks. Pharmacol Toxicol. 2001;89(1):6-14.
Gagnaire F, Marignac B, Langlais C, Bonnet P.Ototoxicity in rats exposed to ortho-,
meta- and para-xylene vapours for 13 weeks. Pharmacol Toxicol. 2001 Jul; 89 (1):
6-14.
Gericke C, Hanke B, Beckmann G, Baltes MM, Kuhl KP, Neubert D. Multicenter
field trial on possible health effects of toluene III. Evaluation of effects after long-
term exposure. Toxicology. 2001; 168: 185-209.
Bibliografia
UPV/EHU 177
Ghazi-Khansari M, Oreizi S. Aprospective study of fatal outcomes of poisoning in
Tehran. Vet Hum Toxicol. 1995; 37 (5): 449-52.
Girerd X, Giral P.Risk stratification for the prevention of cardiovascular
complications of hypertension. Curr Med Res Opin. 2004; 20 (7): 1137-42.
Glass DC, Gray CN, Jolley DJ, Gibbons C, Sim MR, Fritschi L, Adams GG, Bisby
JA, Manuell R. Leukemia risk associated with low-level benzene exposure.
Epidemiology. 2003; 14 (5): 569-77.
Gobierno Vasco (Departamento de Trabajo y Seguridad Social). Consumo de drogas
en el mundo laboral. Vitoria-Gasteiz. Servicio Central de Publicaciones del
Gobierno Vasco (1992).
Gospe SM Jr, Calaban MJ. Central nervous system distribution of inhaled toluene.
Fundam Appl Toxicol. 1988; 11 (3): 540-5.
Gospe SM Jr, Zhou SS, Saeed DB, Zeman FJ. Development of a rat model of
toluene-abuse embryopathy. Pediatr Res. 1996; 40 (1): 82-7.
Greenberg MM. The central nervous system and exposure to toluene: a risk
characterization. Environ Res. 1997; 72 (1): 1-7.
Greene MH, Hoover RN, Eck RL, Fraumeni JF Jr. Cancer mortality among printing
plant workers. Environ Res. 1979; 20 (1): 66-73.
Guengerich FP, Kim DH, Iwasaki M. Role of human cytochrome P-450 IIE1 in the
oxidation of many low molecular weight cancer suspects. Chem Res Toxicol. 1991;
4 (2): 168-79.
Guengerich FP, Shimada T. Oxidation of toxic and carcinogenic chemicals by
human cytochrome P-450 enzymes. Chem Res Toxicol. 1991; 4 (4): 391-407.
Bibliografia
UPV/EHU 178
Gupta BN, Kumar P, Srivastava AK. An investigation of the neurobehavioural
effects on workers exposed to organic solvents. J Soc Occup Med. 1990; 40 (3): 94-
6.
Gut I, Terelius Y, Frantik E, Linhart I, Soucek P, Filipcova B, Kluckova H.
Exposure to various benzene derivatives differently induces cytochromes P450 2B1
and P450 2E1 in rat liver. Arch Toxicol. 1993; 67 (4): 237-43.
Guzelian P, Mills S, Fallon HJ. Liver structure and funtion in print workers exposed
to toluene, J Occup Med 1988; 30 (10): 791-6.
Hansen ES. Mortality of auto mechanics. A ten-year follow-up. Scand J Work
Environ Health. 1989; 15 (1): 43-6.
Harada K, Ichiyama T, Ikeda H, Yoshida K. A fatal case of oral ingestion of
benzine. Am J Forensic Med Pathol. 1999; 20 (1): 84-9.
Hawkins DR, Elsom LF, Kirkpatrick D, Ford RA, Api AM. Dermal absorption and
disposition of musk ambrette, musk ketone and musk xylene in human subjects.
Toxicol Lett. 2002 ; 131 (3): 147-51.
Haws NW, Ball WP, Bouwer EJ. Modeling and interpreting bioavailability of
organic contaminant mixtures in subsurface environments. J Contam Hydrol. 2006;
82 (3-4): 255-92.
Hayes RB, Songnian Y, Dosemeci M, Linet M. Benzene and lymphohematopoietic
malignancies in humans. Am J Ind Med. 2001; 40 (2): 117-26.
Hayes RB, Yin SN, Dosemeci M, Li GL, Wacholder S, Travis LB, Li CY, Rothman
N, Hoover RN, Linet MS.Benzene and the dose-related incidence of hematologic
neoplasms in China. Chinese Academy of Preventive Medicine--National Cancer
Institute Benzene Study Group. J Natl Cancer Inst. 1997; 89 (14): 1065-71.
Bibliografia
UPV/EHU 179
Heuser VD, de Andrade VM, da Silva J, Erdtmann B. Comparison of genetic
damage in Brazilian footwear-workers exposed to solvent-based or water-based
adhesive. Mutat Res. 2005 ; 583 (1): 85-94.
Hipolito RN. Xylene poisoning in the laboratory workers. Case reports and
discussion. Laboratory Medicine. 1980; 11(9): 593-5.
Hobara T, Okuda M, Gotoh M, Oki K, Segawa H, Kunitsugu I. Estimation of the
lethal toluene concentration from the accidental death of painting workers. Ind
Health. 2000; 38 (2): 228-31.
Hobson J. Venous insufficiency at work. Angiology. 1997; 48 (7): 577-82.
Hoglund GV, Iselius EL, Knave BG. Children of male spray painters: weight and
length at birth. Br J Ind Med. 1992; 49 (4): 249-53.
Holeckova B, Piesova E, Sivikova K, Dianovsky J. Chromosomal aberrations in
humans induced by benzene. Ann Agric Environ Med. 2004; 11 (2): 175-9.
Hotz P, Lauwerys RR. Hematopoietic and lymphatic malignancies in vehicle
mechanics. Crit Rev Toxicol. 1997; 27 (5): 443-94.
Howard MO, Jenson JM.. Inhalant use among antisocial youth: prevalence and
correlates. Addict Behav. 1999; 24 (1): 59-74.
Hrelia P, Maffei F, Angelini S, Forti GC. A molecular epidemiological approach to
health risk assessment of urban air pollution. Toxicol Lett. 2004; 149 (1-3): 261-7.
Hristeva-Mirtcheva V. Changes in the peripheral blood of workers with
occupational exposure to aromatic hydrocarbons. Int Arch Occup Environ Health.
1998; 71 (Suppl. 1): S81-3.
Bibliografia
UPV/EHU 180
Huang MY, Jin C, Liu YT, Li BH, Qu QS, Uchida Y, Inoue O, Nakatsuka H,
Watanabe T, Ikeda M. Exposure of workers to a mixture of toluene and xylenes. I.
Metabolism. Occup Environ Med. 1994; 51 (1): 42-6.
Huang XY. Influence on benzene and toluene to reproductive function of female
workers in leather shoe-making industry. Chinese Journal of Preventive Medicine.
1991; 25: 89–91.
Hunting KL, Longbottom H, Kalavar SS, Stern F, Schwartz E, Welch LS.
Haematopoietic cancer mortality among vehicle mechanics. Occup Environ Med.
1995; 52 (10): 673-8.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Monographs on the
Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Suppl. 7, Overall Evaluations of
Carcinogenicity: An Updating of IARC monographs, vols. 1–42, 1987.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Printing Processes and
Printing Inks, Carbon Black and Some Nitro Compounds, in: IARC Monographs on
Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, vol. 65, International Agency for
Research on Cancer, Lyon, France, 1996.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Dry Cleaning, Some
Chlorinated Solvents and Other Industrial Chemicals. Lyon, France: IARC, 1995;
IARC Monogr Eval Carcinog Risk Humans, Vol. 63.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Some Organic Solvents,
Resin Monomers and Related Compounds, Pigments and Occupational Exposures in
Paint Manufacture and Painting. Lyon, France: IARC, 1989; IARC Monogr Eval
Carcinog Risks Humans, Vol. 47.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Wood, Leather and Some
Associated Industries. Lyon, France: IARC, 1981; IARC Monogr Eval Carcinog
Risks Humans, Vol. 25.
Bibliografia
UPV/EHU 181
Ikeda M. Exposure to complex mixtures: implications for biological monitoring.
Toxicol Lett. 1995; 77 (1-3): 85-91.
Ikeda M. Solvents in urine as exposure markers. Toxicol Lett. 1999; 108 (2-3): 99-
106.
Ikeda N, Takahashi H, Umetsu K, Suzuki T. The course of respiration and
circulation in 'toluene-sniffing'. Forensic Sci Int. 1990; 44 (2-3): 151-8.
Imbriani M, Ghittori S. Gases and organic solvents in urine as biomarkers of
occupational exposure: a review. Int Arch Occup Environ Health. 2005; 78 (1): 1-
19.
Inoue O, Seiji K, Kawai T, Watanabe T, Jin C, Cai SX, Chen Z, Qu QS, Zhang T,
Ikeda M. Excretion of methylhippuric acids in urine of workers exposed to a xylene
mixture: comparison among three xylene isomers and toluene. Int Arch Occup
Environ Health. 1993a; 64 (7): 533-9.
Inoue O, Seiji K, Watanabe T, Nakatsuka H, Jin C, Liu SJ, Ikeda M. Effects of
smoking and drinking on excretion of hippuric acid among toluene-exposed
workers. Int Arch Occup Environ Health. 1993b; 64 (6): 425-30.
International Labor Office. Encyclopedia of Occupational Health and Safety,
Geneva, Switzerland, p 2085-2088.
Iregren A. Behavioral methods and organic solvents: questions and consequences.
Environ Health Perspect. 1996; 104 (Suppl. 2): 361-6.
Ireland B, Collins JJ, Buckley CF, Riordan SG.Cancer mortality among workers
with benzene exposure. Epidemiology. 1997; 8 (3): 318-20.
Iturbe R, Flores RM, Flores CR, Torres LG. TPH-contaminated Mexican refinery
soil: health risk assessment and the first year of changes. Environ Monit Assess.
2004; 91 (1-3): 237-55.
Bibliografia
UPV/EHU 182
Jacobson GA, McLean S. Biological monitoring of low level occupational xylene
exposure and the role of recent exposure. Ann Occup Hyg. 2003; 47 (4): 331-6.
Jajte J, Stetkiewicz J, Wronska-Nofer T. Combined exposure to m-xylene and
ethanol: oxidative stress in the rat liver. Int J Occup Med Environ Health. 2003; 16
(4): 345-50.
Jang JY, Droz PO, Berode M. Ethnic differences in biological monitoring of several
organic solvents. I. Human exposure experiment. Int Arch Occup Environ Health.
1997; 69 (5): 343-9.
Jang JY, Droz PO, Chung HK. Uncertainties in physiologically based
pharmacokinetic models caused by several input parameters. Int Arch Occup
Environ Health. 1999; 72 (4): 247-54.
Jarvholm B, Mellblom B, Norrman R, Nilsson R, Nordlinder R.Cancer incidence of
workers in the Swedish petroleum industry. Occup Environ Med. 1997; 54 (9): 686-
91.
Ji Z, Li G, Li L, Gao Y. Chromosome aberration analysis of peripheral lymphocytes
in workers exposed to benzene. Wei Sheng Yan Jiu. 2004; 33: 269-272.
Jin CF, Haut M, Ducatman A. Industrial solvents and psychological effects. Clin
Occup Environ Med. 2004; 4 (4): 597-620.
Jovanovic JM, Jovanovic MM, Spasic MJ, Lukic SR. Peripheral nerve conduction
study in workers exposed to a mixture of organic solvents in paint and lacquer
industry. Croat Med J. 2004; 45 (6): 769-74.
Juntunen J. Alcoholism in occupational neurology: diagnostic difficulties with
special reference to the neurological syndromes caused by exposure to organic
solvents. Acta Neurol Scand Suppl. 1982; 92: 89-108.
Bibliografia
UPV/EHU 183
Juntunen J, Matikainen E, Antti-Poika M, Suoranta H, Valle M. Nervous system
effects of long-term occupational exposure to toluene. Acta Neurol Scand. 1985; 72
(5): 512-7.
Kalf GF. Recent advances in the metabolism and toxicity of benzene. Crit Rev
Toxicol. 1987; 18 (2): 141-59.
Kalliokoski P. Solvent containing processes and work practices: environmental
observations. Prog Clin Biol Res. 1986; 220: 21-30.
Kamijo Y, Soma K, Hasegawa I, Ohwada T. Fatal bilateral adrenal hemorrhage
following acute toluene poisoning: a case report. J Toxicol Clin Toxicol. 1998; 36
(4): 365-8.
Kaneko T, Wang PY, Sato A. Enzyme induction by ethanol consumption affects the
pharmacokinetics of inhaled m-xylene only at high levels of exposure. Arch
Toxicol. 1993; 67 (7): 473-7.
Kasuba V, Rozgaj R, Sentija K. Cytogenetic changes in subjects occupationally
exposed to benzene. Chemosphere. 2000; 40: 307-310.
Kaukiainen A, Vehmas T, Rantala K, Nurminen M, Martikainen R, Taskinen H.
Results of common laboratory tests in solvent-exposed workers. Int Arch Occup
Environ Health. 2004; 77 (1): 39-46.
Kauppinen T, Partanen T, Degerth R, Ojajarvi A. Pancreatic cancer and
occupational exposures. Epidemiology. 1995; 6 (5): 498-502.
Kawai T, Mizunuma K, Yasugi T, Horiguchi S, Uchida Y, Iwami O, Iguchi H, Ikeda
M.Urinary methylhippuric acid isomer levels after occupational exposure to a xylene
mixture. Int Arch Occup Environ Health. 1991; 63 (1): 69-75.
Bibliografia
UPV/EHU 184
Kenyon EM, Seaton MJ, Himmelstein MW, Asgharian B, Medinsky MA. Influence
of gender and acetone pretreatment on benzene metabolism in mice exposed by
nose-only inhalation. J Toxicol Environ Health A. 1998; 55 (6): 421-43.
Kiesswetter E, Sietmann B, Zupanic M, Seeber A.Neurobehavioral study on the
interactive effects of age and solvent exposure. Neurotoxicology. 2000; 21 (5): 685-
95.
Kim YJ, Cho YH, Paek D, Chung HW. Determination of chromosome aberrations in
workers in a petroleum refining factory. J Toxicol Environ Health A. 2004; 67 (23-
24): 1915-22.
Kirienko AI, Bogachev VIu, Gavrilov SG, Zolotukhin IA, Golovanova OV,
Zhuravleva OV, Briushkov AIu. Chronic diseases of lower extremity veins in
industrial workers of Moscow (results of the epidemiological survey). Angiol Sosud
Khir. 2004; 10 (1): 77-85.
Kishi R, Harabuchi I, Ikeda T, Yokota H, Miyake H. Neurobehavioural effects and
pharmacokinetics of toluene in rats and their relevance to man. Br J Ind Med. 1988;
45 (6): 396-408.
Kishimoto A, Cao H, Gamo M. Assessment of exposure to and risk posed by
toluene in Japanese residents: combining exposure from indoor and outdoor sources.
Environ Sci. 2006; 13 (1): 31-42.
Klaassen C D. The Basic Science of Poisons, McGraw-Hill, New York (1996).
Klotz U, Ammon E. Clinical and toxicological consequences of the inductive
potential of ethanol. Eur J Clin Pharmacol. 1998; 54 (1): 7-12.
Knopp RH. Management of hyperlipidemia in women with diabetes. Endocr Pract.
1997; 3 (4): 248-54.
Bibliografia
UPV/EHU 185
Kotseva K, Popov T.Study of the cardiovascular effects of occupational exposure to
organic solvents. Int Arch Occup Environ Health. 1998; 71 (Suppl. 1): S87-91.
Kramer A, Linnert M Jr, Wrbitzky R, Angerer J.Occupational chronic exposure to
organic solvents XVII. Ambient and biological monitoring of workers exposed to
xylenes. Int Arch Occup Environ Health. 1999; 72 (1): 52-5.
Krijnen RM, de Boer EM, Ader HJ, Bruynzeel DP. Venous insufficiency in male
workers with a standing profession. Part 1: Epidemiology. Dermatology. 1997; 194
(2): 111-20.
Kuang S, Liang W. Clinical analysis of 43 cases of chronic benzene poisoning.
Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 129-35.
Kurtzman TL, Otsuka KN, Wahl RA. Inhalant abuse by adolescents. J Adolesc
Health. 2001; 28 (3): 170-80.
Lachapelle JM, Nouaigui H, Marot L. Experimental study of the effects of a new
protective cream against skin irritation provoked by the organic solvents n-hexane,
trichlorethylene and toluene. Derm Beruf Umwelt. 1990; 38 (1): 19-23.
Lagorio S, Forastiere F, Iavarone I, Vanacore N, Fuselli S, Carere A. Exposure
assessment in a historical cohort of filling station attendants. Int J Epidemiol 1993;
22 (Suppl. 2): S51-6.
Laitinen J, Kangas J, Pekari K, Liesivouri J. Short time exposure to benzene and
gasoline at garages. Chemosphere. 1994; 28: 197–205.
Lam TH, Zhu CQ, Jiang CQ: Lymphocyte DNA damage in elevator manufacturing
workers in Guangzhou, China. Mutat Res. 2002; 15: 145-157.
Lamm SH, Engel A, Byrd DM. Non-Hodgkin lymphoma and benzene exposure: a
systematic literature review. Chem Biol Interact. 2005; 153-154: 231-7.
Bibliografia
UPV/EHU 186
Langman JM. Xylene: its toxicity, measurement of exposure levels, absorption,
metabolism and clearance. Pathology. 1994; 26 (3): 301-9.
Lanska DJ. Limitations of occupational air contaminant standards, as exemplified by
the neurotoxin N-hexane. J Public Health Policy. 1999; 20 (4): 441-58.
Lavoue J, Begin D, Geerin M. Technical, occupational health and environmental
aspects of metal degreasing with aqueous cleaners. Ann Occup Hyg. 2003; 47 (6):
441-59.
Lazar RB, Ho SU, Melen O, Daghestani AN. Multifocal central nervous system
damage caused by toluene abuse. Neurology. 1983; 33 (10): 1337-40.
Lee YL, Pai MC, Chen JH, Guo YL. Central neurological abnormalities and
multiple chemical sensitivity caused by chronic toluene exposure. Occup Med
(Lond). 2003; 53 (7): 479-82.
Liang YX, Wong O, Armstrong T, Ye XB, Miao LZ, Zhou YM, Wu QE, Qian HJ,
Fu H.An overview of published benzene exposure data by industry in China, 1960-
2003. Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 55-64.
Lieber CS. Cytochrome P-4502E1: its physiological and pathological role. Physiol
Rev. 1997; 77 (2): 517-44.
Liscic RM, Skender L, Jakic-Razumovic J, Simic D, Milkovic-Kraus S.Event-
related potentials in medical workers with long-term exposure to xylene. Coll
Antropol. 2001; 25 (1): 357-62.
Liu JJ, Bai CL, Williamson AM, Qu SX, Hamdan H, Stacey NH. Individual serum
bile acids in apprentice spray painters in association with solvent exposure. Int Arch
Occup Environ Health. 1996; 69 (1): 21-6.
Liu XX, Tang GH, Yuan YX, Deng LX, Zhang Q, Zheng LK: Detection of the
frequencies in numerical and structural chromosome aberrations in sperm of
Bibliografia
UPV/EHU 187
benzene series-exposed workers by multi-color fluorescence in situ hybridisation. Yi
Chuan Xue Bao. 2003; 30: 1177-1182.
Lof A, Johanson G. Toxicokinetics of organic solvents: a review of modifying
factors. Crit Rev Toxicol. 1998; 28 (6): 571-650.
Lolin Y. Chronic neurological toxicity associated with exposure to volatile
substances. Hum Toxicol. 1989; 8 (4): 293-300.
Lomax RB, Ridgway P, Meldrum M. Does occupational exposure to organic
solvents affect colour discrimination? Toxicol Rev. 2004; 23 (2): 91-121.
Loomis DP, Savitz DA. Occupation and leukemia mortality among men in 16 states:
1985-1987. Am J Ind Med. 1991; 19 (4): 509-21.
Lovern MR, Cole CE, Schlosser PM.A review of quantitative studies of benzene
metabolism. Crit Rev Toxicol. 2001; 31 (3): 285-311.
Low LK, Meeks JR, Mackerer CR. Health effects of the alkylbenzenes. II. Xylenes.
Toxicol Ind Health. 1989; 5 (1): 85-105.
Lynge E, Anttila A, Hemminki K. Organic solvents and cancer. Cancer Causes
Control. 1997; 8 (3): 406-19.
Martinez-Velazquez M, Maldonado V, Ortega A, Melendez-Zajgla J, Albores A.
Benzene metabolites induce apoptosis in lymphocytes. Exp Toxicol Pathol. 2006; 58
(1): 65-70.
McKee RH, Medeiros AM, Daughtrey WC.A proposed methodology for setting
occupational exposure limits for hydrocarbon solvents. J Occup Environ Hyg. 2005;
2 (10): 524-42.
McMichael AJ, Spirtas R, Kupper LL, Gamble JF. Solvent exposure and leukemia
among rubber workers: an epidemiologic study. J Occup Med. 1975; 17 (4): 234-9.
Bibliografia
UPV/EHU 188
McMichael AJ. Carcinogenicity of benzene, toluene and xylene: epidemiological
and experimental evidence. IARC Sci Publ. 1988; (85): 3-18.
McWilliams ML, Chen GD, Fechter LD. Low-level toluene disrupts auditory
function in guinea pigs. Toxicol Appl Pharmacol. 2000 15; 167 (1): 18-29.
Medinsky MA, Kenyon EM, Schlosser PM. Benzene: a case study in parent
chemical and metabolite interactions. Toxicology. 1995 ; 105 (2-3): 225-33.
Medinsky MA, Schlosser PM, Bond JA. Critical issues in benzene toxicity and
metabolism: the effect of interactions with other organic chemicals on risk
assessment. Environ Health Perspect. 1994; 102 (Suppl. 9): 119-24.
Mehlman MA, Schreiner CA, Mackerer CR.Current status of benzene teratology: a
brief review. J Environ Pathol Toxicol. 1980; 4 (5-6): 123-31.
Meulenbelt J, de Groot G, Savelkoul TJ. Two cases of acute toluene intoxication. Br
J Ind Med. 1990; 47 (6): 417-20.
Midzenski MA, McDiarmid MA, Rothman N, Kolodner K. Acute high dose
exposure to benzene in shipyard workers. Am J Ind Med. 1992; 22 (4): 553-65.
Mikkelsen S. Epidemiological update on solvent neurotoxicity. Environ Res. 1997;
73 (1-2): 101-12.
Miller BA, Blair A, Reed EJ. Extended mortality follow-up among men and women
in a U.S. furniture workers union. Am J Ind Med. 1994; 25: 537-49.
Mitacek EJ, Brunnemann KD, Polednak AP, Limsila T, Bhothisuwan K, Hummel
CF. Rising leukemia rates in Thailand: the possible role of benzene and related
compounds in cigarette smoke. Oncol Rep. 2002; 9 (6): 1399-403.
Bibliografia
UPV/EHU 189
Mizoue T, Miyamoto T, Shimizu T. Combined effect of smoking and occupational
exposure to noise on hearing loss in steel factory workers. Occup Environ Med.
2003; 60 (1): 56-9.
Molinini R, Mera E, Pavone V, Liso V. Aplastic anemia in a young coke plant
worker. Int Arch Occup Environ Health. 1997; 69 (2): 144-6.
Morata TC, Dunn DE, Sieber WK. Occupational exposure to noise and ototoxic
organic solvents. Arch Environ Health. 1994 ; 49 (5): 359-65.
Morata TC, Fiorini AC, Fischer FM, Colacioppo S, Wallingford KM, Krieg EF,
Dunn DE, Gozzoli L, Padrao MA, Cesar CL. Toluene-induced hearing loss among
rotogravure printing workers. Scand J Work Environ Health. 1997; 23 (4): 289-98.
Morgan GJ, Alvares CL. Benzene and the hemopoietic stem cell. Chem Biol
Interact. 2005 ; 153-154: 217-22.
Morioka I, Miyashita K, Miyai N, Kawai T. Evaluation of occupational health
management in small-scale enterprises using a checklist for organic solvents. Ind
Health. 2006; 44 (1): 117-22.
Morley R, Eccleston DW, Douglas CP, Greville WE, Scott DJ, Anderson J. Xylene
poisoning: a report on one fatal case and two cases of recovery after prolonged
unconsciousness. Br Med J. 1970 ; 3 (720): 442-3.
Moron L, Pascual J, Portillo MP, Casis L, Macarulla MT, Abecia LC, Echevarria E.
Toluene alters appetite, NPY, and galanin immunostaining in the rat hypothalamus.
Neurotoxicol Teratol. 2004; 26 (2):195-200.
Mortensen B, Osvoll PO, Woldbaek T, Zahlsen K, Eide I, Nilsen OG. In vitro
screening for metabolic interactions among frequently occurring binary mixtures of
volatile organic chemicals in Norwegian occupational atmosphere. Pharmacol
Toxicol. 1998; 83 (2): 49-56.
Bibliografia
UPV/EHU 190
Moszczynski P, Rutowski J, Slowinski S. The effect of cigarettes smoking on the
blood counts of T and NK cells in subjects with occupational exposure to organic
solvents. Cent Eur J Public Health. 1996; 4 (3): 164-8.
Moszczynski P. The effect of cigarette smoking on the indexes of immunity and
acute phase reaction in subjects with occupational exposure to organic solvents.
Cent Eur J Public Health. 1993; 1 (1): 41-5.
Murray FJ, John JA, Rampy LW, Kuna RA, Schwetz BA. Embryotoxicity of
inhaled benzene in mice and rabbits. Am Ind Hyg Assoc J. 1979; 40 (11): 993-8.
Mutti A, Falzoi M, Romanelli A, Bocchi MC, Ferroni C, Franchini I. Brain
dopamine as a target for solvent toxicity: effects of some monocyclic aromatic
hydrocarbons. Toxicology. 1988; 49 (1): 77-82.
Muttray A, Martus P, Schachtrup S, Muller E, Mayer-Popken O, Konietzko J. Acute
effects of an organic solvent mixture on the human central nervous system. Eur J
Med Res. 2005; 10 (9): 381-8.
Muttray A, Wolters V, Jung D, Konietzko J. Effects of high doses of toluene on
color vision. Neurotoxicol Teratol. 1999; 21 (1): 41-5.
Nakajima T, Wang RS.Induction of cytochrome P450 by toluene. Int J Biochem.
1994; 26 (12): 1333-40.
Nakanishi N, Nakamura K, Ichikawa S, Suzuki K, Kawashimo H, Tatara K. Risk
factors for the development of hypertension: a 6-year longitudinal study of middle-
aged Japanese men. J Hypertens. 1998; 16(6):753-9.
Nakanishi N, Nakamura K, Matsuo Y, Suzuki K, Tatara K. Cigarette smoking and
risk for impaired fasting glucose and type 2 diabetes in middle-aged Japanese men.
Ann Intern Med. 2000; 133(3):183-91.
Bibliografia
UPV/EHU 191
Neghab M, Stacey NH. In vitro interference with hepatocellular uptake of bile acids
by xylene. Toxicology. 1997; 120 (1): 1-10.
Nell V, Myers J, Colvin M, Rees D. Neuropsychological assessment of organic
solvent effects in South Africa: test selection, adaptation, scoring, and validation
issues. Environ Res. 1993; 63 (2): 301-18.
Neubert D, Gericke C, Hanke B, Beckmann G, Baltes MM, Kuhl KP, Bochert G,
Hartmann J. Multicenter field trial on possible health effects of toluene II. Cross-
sectional evaluation acute low-term exposure. Toxicology. 2001; 168 (2): 185-209.
Neumark YD, Delva J, Anthony JC. The epidemiology of adolescent inhalant drug
involvement. Arch Pediatr Adolesc Med. 1998; 152 (8): 781-6.
Nielsen HK, Krusell L, Baelum J, Lundqvist G, Omland O, Vaeth M, Husted SE,
Mogensen CE, Geday E. Renal effects of acute exposure to toluene. A controlled
clinical trial. Acta Med Scand. 1985; 218 (3): 317-21.
Nijem K, Kristensen P, Thorud S, Al-Khatib A, Takrori F, Bjertness E. Solvent
exposures at shoe factories and workshops in Hebron City, West Bank. Int J Occup
Environ Health. 2001; 7 (3): 182-8.
Nomura K, Nakao M, Morimoto T. Effect of smoking on hearing loss: quality
assessment and meta-analysis. Prev Med. 2005b; 40 (2): 138-44.
Nomura K, Nakao M, Yano E. Hearing loss associated with smoking and
occupational noise exposure in a Japanese metal working company. Int Arch Occup
Environ Health. 2005a; 78 (3): 178-84.
Nordlinder R, Ramnas O. Exposure to benzene at different work places in Sweden.
Ann Occup Hyg. 1987; 31 (3): 345-55.
Bibliografia
UPV/EHU 192
Nunes de Paiva MJ, Pereira Bastos de Siqueira ME. Increased serum bile acids as a
possible biomarker of hepatotoxicity in Brazilian workers exposed to solvents in car
repainting shops. Biomarkers. 2005; 10 (6): 456-63.
O'Brien ET, Yeoman WB, Hobby JA. Hepatorenal damage from toluene in a "glue
sniffer".Br Med J. 1971 ; 2 (752): 29-30.
OIT (Organización Internacional del Trabajo). Enciclopedia de la OIT, 1985.
Olkinuora M. Alcoholism and occupation. Scand J Work Environ Health. 1984; 10
(6): 511-5.
Ortlepp JR, Metrikat J, Albrecht M, Maya-Pelzer P. Relationship between physical
fitness and lifestyle behaviour in healthy young men. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil.
2004; 11 (3): 192-200.
Padilla SS, Lyerly DP.Effects of p-xylene inhalation on axonal transport in the rat
retinal ganglion cells. Toxicol Appl Pharmacol. 1989; 101 (3): 390-8.
Paksy KA, Moinar J, Naray M, Barcza G. Comparative study on the acute effects of
benzene, toluene and m-xylene in the rat. Acta Physiol Acad Sci Hung. 1982; 59 (4):
317-24.
Palmer KT, Griffin MJ, Syddall HE, Coggon D. Cigarette smoking, occupational
exposure to noise, and self reported hearing difficulties. Occup Environ Med. 2004;
61 (4): 340-4.
Palmer KT, Griffin MJ, Syddall HE, Davis A, Pannett B, Coggon D. Occupational
exposure to noise and the attributable burden of hearing difficulties in Great Britain.
Occup Environ Med. 2002; 59 (9): 634-9.
Palmer KT, Rycroft RJ. Occupational airborne contact urticaria due to xylene.
Contact Dermatitis. 1993; 28 (1): 44.
Bibliografia
UPV/EHU 193
Panev T, Pavlova M, Tzoneva M. An assessment of the exposure of technicians
working in a chemical laboratory for aromatic hydrocarbons at Neftochim, Burgas.
Int Arch Occup Environ Health. 1998; 71 (Suppl. 1): S60-3.
Pardell H, Rodicio JL. High blood pressure, smoking and cardiovascular risk. J
Hypertens. 2005; 23 (1): 219-21.
Partanen T, Heikkila P, Hernberg S, Kauppinen T, Moneta G, Ojajarvi A. Renal cell
cancer and occupational exposure to chemical agents. Scand J Work Environ Health.
1991; 17 (4): 231-9.
Pascual J, Moron L, Zarate J, Gutierrez A, Churruca I, Echevarria E. Toluene alters
p75NTR expression in the rat brainstem. Ind Health. 2004; 42 (1):75-8.
Pastore C, Izura V, Marhuenda D, Prieto MJ, Roel J, Cardona A. Partial conduction
blocks in N-hexane neuropathy. Muscle Nerve. 2002; 26 (1): 132-5.
Paustenbach DJ, Jernigan JD, Bass R, Kalmes R, Scott P. A proposed approach to
regulating contaminated soil: identify safe concentrations for seven of the most
frequently encountered exposure scenarios. Regul Toxicol Pharmacol. 1992; 16 (1):
21-56.
Perez CA, Bosia JD, Cantore MS, Chiera A, Cocozzella DR, Adrover RE, Borzi S,
Curciarello JO. Liver damage in workers exposed to hydrocarbons. Gastroenterol
Hepatol. 2006; 29 (6): 334-7.
Periago JF, Prado C. Evolution of occupational exposure to environmental levels of
aromatic hydrocarbons in service stations. Ann Occup Hyg. 2005; 49 (3): 233-40.
Plappert U, Barthel E, Seidel HJ. Reduction of benzene toxicity by toluene. Environ
Mol Mutagen. 1994; 24 (4): 283-92.
Bibliografia
UPV/EHU 194
Popp W, Rauscher D, Muller G, Angerer J, Norpoth K. Concentrations of benzene
in blood and S-phenylmercapturic and t,t-muconic acid in urine in car mechanics. Int
Arch Occup Environ Health. 1994; 66 (1): 1-6.
Porru S, Placidi D, Carta A, Gelatti U, Ribero ML, Tagger A, Boffetta P, Donato F.
Primary liver cancer and occupation in men: a case-control study in a high-incidence
area in Northern Italy. Int J Cancer. 2001; 94 (6): 878-83.
Powley MW, Carlson GP. Cytochromes P450 involved with benzene metabolism in
hepatic and pulmonary microsomes. J Biochem Mol Toxicol. 2000; 14 (6): 303-9.
Pratt DS, Kaplan MM. Evaluation of abnormal liver-enzyme results in
asymptomatic patients. N Engl J Med. 2000; 342 (17): 1266-71.
Prince MM. Distribution of risk factors for hearing loss: implications for evaluating
risk of occupational noise-induced hearing loss. J Acoust Soc Am. 2002; 112 (2):
557-67.
Purvis KL, Jumba IO, Wandiga S, Zhang J, Kammen DM. Worker exposure and
health risks from volatile organic compounds utilized in the paint manufacturing
industry of Kenya. Appl Occup Environ Hyg. 2001; 16 (11): 1035-42.
Qu Q, Shore R, Li G, Jim X, Chen LC, Cohen B: Validation and evaluation of
biomarkers in workers exposed to benzene in China. Res Rep Health Eff Inst. 2003;
115: 1-72.
Qu Q, Shore R, Li G, Jin X, Chen LC, Cohen B, Melikian AA, Eastmond D,
Rappaport SM, Yin S, Li H, Waidyanatha S, Li Y, Mu R, Zhang X, Li K.
Hematological changes among Chinese workers a broad range of benzene
exposures, Am J Ind Med. 2002; 42 (4): 275-85.
Bibliografia
UPV/EHU 195
Raabe GK, Wong O. Leukemia mortality by cell type in petroleum workers with
potential exposure to benzene. Environ Health Perspect. 1996; 104 (Suppl. 6): 1381-
92.
Raisanen J, Niemela R, Rosenberg C. Tetrachloroethylene emissions and exposure
in dry cleaning. J Air Waste Manag Assoc. 2001; 51 (12): 1671-5.
Ramon MF, Ballesteros S, Martinez-Arrieta R, Torrecilla JM, Cabrera J. Volatile
substance and other drug abuse inhalation in Spain. J Toxicol Clin Toxicol. 2003; 41
(7): 931-6.
Rana SV, Verma Y. Biochemical toxicity of benzene. J Environ Biol. 2005; 26 (2):
157-68.
Rees DC, Knisely JS, Jordan S, Balster RL. Discriminative stimulus properties of
toluene in the mouse. Toxicol Appl Pharmacol. 1987; 88 (1): 97-104.
Rees D, Soderlund N, Cronje R, Song E, Kielkowski D, Myers J. Solvent exposure,
alcohol consumption and liver injury in workers manufacturing paint. Scand J Work
Environ Health. 1993; 19(4):236-44.
Riihimaki V, Pfaffli P. Percutaneous absorption of solvent vapors in man. Scand J
Work Environ Health. 1978; 4 (1): 73-85.
Riise T, Kyvik KR, Moen B. A cohort study of disability pensioning among
Norwegian painters, construction workers, and workers in food processing.
Epidemiology. 1995; 6(2):132-6.
Rinsky RA, Young RJ, Smith AB. Leukemia in benzene workers. Am J Ind Med.
1981; 2 (3): 217-45.
Ritchie GD, Still KR, Alexander WK, Nordholm AF, Wilson CL, Rossi J 3rd,
Mattie DR.A review of the neurotoxicity risk of selected hydrocarbon fuels. J
Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2001; 4 (3): 223-312.
Bibliografia
UPV/EHU 196
Rodriguez-Artalejo F, Banegas Banegas JR. Did we need to show, also in Spain,
that cholesterolemia and tobacco are cardiovascular risk factors? Rev Esp Cardiol.
2001; 54(10): 1141-2.
Rodriguez-Artalejo F, Banegas Banegas JR, Guallar-Castillon P. Epidemiology of
heart failure. Rev Esp Cardiol. 2004; 57 (2): 163-70.
Rosenberg NL, Grigsby J, Dreisbach J, Busenbark D, Grigsby P. Neuropsychologic
impairment and MRI adnormalities associated with chronic solvent abuse, J Clin
Toxicol 2002; 40: (1): 21-34.
Rozen MG, Snyder CA, Albert RE. Depressions in B- and T-lymphocyte mitogen-
induced blastogenesis in mice exposed to low concentrations of benzene. Toxicol
Lett. 1984; 20 (3): 343-9.
Ruijten MW, Hooisma J, Brons JT, Habets CE, Emmen HH, Muijser
H.Neurobehavioral effects of long-term exposure to xylene and mixed organic
solvents in shipyard spray painters. Neurotoxicology. 1994; 15 (3): 613-20.
Rushton L, Romaniuk H. A case-control study to investigate the risk of leukaemia
associated with exposure to benzene in petroleum marketing and distribution
workers in the United Kingdom. Occup Environ Med. 1997; 54 (3): 152-66.
Saavedra H, De Marinis A, Palestini M. Neuronal changes induced by chronic
toluene exposure in the cat. Arch Ital Biol. 1996; 134 (3): 217-25.
Sanchez E, Fernandez-D'Pool J. Liver function in patients exposed to a toluene in a
hydrocarbon processing plant. Invest Clin. 1996; 37 (4): 255-70.
Saracibar G, Hernandez ML, Echevarria E, Barbero I, Gutierrez A, Casis O. Toluene
alters mu-opioid receptor expression in the rat brainstem. Ind Health. 2001; 39 (3):
231-4.
Sato A, Nakajima T. Pharmacokinetics of organic solvent vapors in relation to their
toxicity. Scand J Environ Health 1987; 13: 81-93.
Bibliografia
UPV/EHU 197
Sato A. The effect of environmental factors on the pharmacokinetic behaviour of
organic solvent vapours. Ann Occup Hyg. 1991 Oct;35(5):525-41.
Savitz DA, Andrews KW.Review of epidemiologic evidence on benzene and
lymphatic and hematopoietic cancers. Am J Ind Med. 1997; 31 (3): 287-95.
Savolainen K, Riihimaki V, Linnoila M. Effects of short-term xylene exposure on
psychophysiological functions in man. Int Arch Occup Environ Health. 1979; 44
(4): 201-11.
Savolainen K, Riihimaki V, Seppalainen AM, Linnoila M. Effects of short-term m-
xylene exposure and physical exercise on the central nervous system. Int Arch
Occup Environ Health. 1980; 45 (2): 105-21.
Schaller KH, Angerer J, Drexler H. Quality assurance of biological monitoring in
occupational and environmental medicine. J Chromatogr B Analyt Technol Biomed
Life Sci. 2002; 778 (1-2): 403-17.
Schaller KH, Angerer J, Weltle D, Drexler H. External quality assurance program
for biological monitoring in occupational and environmental medicine. Rev Environ
Health. 2001; 16 (4): 223-32.
Schaper M, Demes P, Zupanic M, Blaszkewicz M, Seeber A. Occupational toluene
exposure and auditory function: results from a follow-up study. Ann Occup Hyg.
2003; 47 (6): 493-502.
Schenker MB, Jacobs JA. Respiratory effects of organic solvent exposure. Tuber
Lung Dis. 1996; 77 (1): 4-18.
Schlosser PM. Needs for research on benzene metabolism and dosimetry. J Toxicol
Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 373-6.
Schnatter AR, Armstrong TW, Thompson LS, Nicolich MJ, Katz AM, Huebner
WW, Pearlman ED. The relationship between low-level benzene exposure and
Bibliografia
UPV/EHU 198
leukemia in Canadian petroleum distribution workers. Environ Health Perspect.
1996a; 104 (Suppl. 6): 1375-9.
Schnatter AR, Nicolich MJ, Bird MG. Determination of leukemogenic benzene
exposure concentrations: refined analyses of the Pliofilm cohort. Risk Anal. 1996b;
16 (6): 833-40.
Schnatter AR, Rosamilia K, Wojcik NC. Review of the literature on benzene
exposure and leukemia subtypes. Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 9-21.
Schnatter R. Petroleum worker studies and benzene risk assessment. J Toxicol
Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 433-7.
Schupp T, Bolt HM, Jaeckh R, Hengstler JG. Benzene and its methyl-derivatives:
derivation of maximum exposure levels in automobiles. Toxicol Lett. 2006 5; 160
(2): 93-104.
Schwartz E. Proportionate mortality ratio analysis of automobile mechanics and
gasoline service station workers in New Hampshire. Am J Ind Med. 1987; 12 (1):
91-9.
Seeber A, Schaper M, Zupanic M, Blaszkewicz M, Demes P, Kiesswetter E, van
Thriel C. Toluene exposure below 50 ppm and cognitive function: a follow-up study
with four repeated measurements in rotogravure printing plants. Int Arch Occup
Environ Health. 2004; 77 (1):1-9.
SEEDO 2000 (Sociedad Espanola para el Estudio de la Obesidad) Consensus for the
evaluation of overweight and obesity and the establishment of criteria for therapeutic
intervention. Med Clin (Barc). 2000 ;115 (15): 587-97.
Seppalainen AM, Laine A, Salmi T, Riihimaki V, Verkkala E. Changes induced by
short-term xylene exposure in human evoked potentials. Int Arch Occup Environ
Health. 1989; 61 (7): 443-9.
Bibliografia
UPV/EHU 199
Seppalainen AM, Savolainen K, Kovala T. Changes induced by xylene and alcohol
in human evoked potentials. Electroencephalogr Clin Neurophysiol. 1981; 51 (2):
148-55.
Seppalainen AM. Neurophysiological approaches to the detection of early
neurotoxicity in humans. Crit Rev Toxicol. 1988; 18 (4): 245-98.
Sethre T, Laubli T, Berode M, Krueger H. Neurobehavioural effects of experimental
isopropanol exposure. Int Arch Occup Environ Health. 2000; 73 (2): 105-12.
Shibata K, Yoshita Y, Matsumoto H. Extensive chemical burns from toluene. Am J
Emerg Med. 1994; 12 (3): 353-5.
Siemiatycki J, ed. Risk Factors for Cancer in theWorkplace. Boca Raton, FL (USA):
CRC Press, 1991: 1-325.
Simmons JE, Allis JW, Grose EC, Seely JC, Robinson BL, Berman E. Assessment
of the hepatotoxicity of acute and short-term exposure to inhaled p-xylene in F-344
rats. J Toxicol Environ Health. 1991; 32 (3): 295-306.
Skender L, Zabukosek J, Karacic V, Bilban M. Assessment of occupational
exposure to organic solvents in paint industry. Arh Hig Rada Toksikol. 2000; 51 (3):
287-94.
Sliwinska-Kowalska M, Zamyslowska-Szmytke E, Szymczak W, Kotylo P, Fiszer
M, Dudarewicz A, Wesolowski W, Pawlaczyk-Luszczynska M, Stolarek R. Hearing
loss among workers exposed to moderate concentrations of solvents. Scand J Work
Environ Health. 2001; 27 (5): 335-42.
Smith MT, Zhang L. Biomarkers of leukemia risk: benzene as a model. Environ
Health Perspect. 1998; 106 (Suppl. 4): 937-46.
Snyder R, Witz G, Goldstein BD. The toxicology of benzene. Environ Health
Perspect. 1993; 100: 293-306.
Bibliografia
UPV/EHU 200
Snyder R. Overview of the toxicology of benzene. J Toxicol Environ Health A.
2000; 61 (5-6): 339-46.
Snyder RS, Andrews LS. Toxic effects of solvents and vapors. In: Klassen´s
Casarett and Doull´s Toxicology. 5th edition. New York: McGraw-Hill; 1996. p.
737-71.
Sorensen M, Autrup H, Moller P, Hertel O, Jensen SS, Vinzents P, Knudsen LE,
Loft S. Linking exposure to environmental pollutants with biological effects. Mutat
Res. 2003b; 544 (2-3): 255-71.
Sorensen M, Skov H, Autrup H, Hertel O, Loft S. Urban benzene exposure and
oxidative DNA damage: influence of genetic polymorphisms in metabolism genes.
Sci Total Environ. 2003a; 309 (1-3): 69-80.
Sotaniemi EA, Sutinen S, Sutinen S, Arranto AJ, Pelkonen RO. Liver injury in
subjects occupationally exposed to chemicals in low doses. Acta Med Scand. 1982;
212 (4): 207-15.
Spencer PS, Kim MS, Sabri MI. Aromatic as well as aliphatic hydrocarbon solvent
axonopathy. Int J Hyg Environ Health. 2002; 205: 131-6.
Spencer PS, Schaumburg HH. Organic solvent neurotoxicity. Facts and research
needs. Scand J Work Environ Health. 1985; 11 (Suppl. 1): 53-60.
Spirtas R, Stewart PA, Lee JS, et al. Retrospective cohort mortality study of workers
at an aircraft maintenance facility. I. Epidemiological results. Br J Ind Med. 1991;
48: 515-30.
Sram RJ, Beskid O, Binkova B, Rossner P, Smerhovsky Z. Cytogenetic analysis
using fluorescence in situ hybridisation (FISH) to evaluate occupational exposure to
carcinogens. Toxicol Lett. 2004; 149 (1-3): 335-44.
Bibliografia
UPV/EHU 201
Srivastava A, Joseph AE, More A, Patil S. Emissions of VOCs at urban petrol retail
distribution centres in India (Delhi and Mumbai). Environ Monit Assess. 2005; 109
(1-3): 227-42.
Stacey NH. Toxicity of solvents. In: Occupational Toxicology (Stacey NH, ed),
1993. London:Taylor & Francis, 205–212.
Steffee CH, Davis GJ, Nicol KK. A whiff of death: fatal volatile solvent inhalation
abuse. South Med J. 1996; 89 (9): 879-84.
Sterzl-Eckert H, Greim H. Occupational exposure. Food Chem Toxicol. 1996; 34
(11-12): 1177-8.
Struwe G, Wennberg A. Psychiatric and neurological symptoms in workers
occupationally exposed to organic solvents--results of a differential epidemiological
study. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1983; 303: 68-80.
Subrahmanyam VV, Ross D, Eastmond DA, Smith MT: Potential role of free
radicals in benzene-induced myelotoxicity and leukaemia. J Free Radic Biol Med
1991, 11, 495-515.
Sul D, Lee D, Im H, Oh E, Kim J, Lee E. Single strand DNA breaks in T- and B-
lymphocytes and granulocytes in workers exposed to benzene. Toxicol Lett. 2002;
134 (1-3): 87-95.
Sulkowski WJ, Kowalska S, Matyja W, Guzek W, Wesolowski W, Szymczak W,
Kostrzewski P. Effects of occupational exposure to a mixture of solvents on the
inner ear: a field study. Int J Occup Med Environ Health. 2002; 15 (3): 247-56.
Sullivan MJ, Rarey KE, Conolly RB. Ototoxicity of toluene in rats. Neurotoxicol
Teratol. 1988; 10 (6): 525-30.
Bibliografia
UPV/EHU 202
Sulsky SI, Hooven FH, Burch MT, Mundt KA. Critical review of the
epidemiological literature on the potential cardiovascular effects of occupational
carbon disulfide exposure. Int Arch Occup Environ Health. 2002; 75 (6): 365-80.
Surralles J, Autio K, Nylund L, Jarventaus H, Norppa H, Veidebaum T, Sorsa M,
Peltonen K. Molecular cytogenetic analysis of buccal cells and lymphocytes from
benzene-exposed workers. Carcinogenesis. 1997; 18 (4): 817-23.
Svensson BG, Nise G, Englander V, Attewell R, Skerfving S, Moller T. Deaths and
tumours among rotogravure printers exposed to toluene. Br J Ind Med. 1990; 47 (6):
372-9.
Svensson BG, Nise G, Erfurth EM, Olsson H. Neuroendocrine effects in printing
workers exposed to toluene. Br J Ind Med. 1992; 49 (6): 402-8.
Takeuchi A, Kawai T, Zhang ZW, Miyama Y, Sakamoto K, Higashikawa K, Ikeda
M.Toluene, xylenes and xylene isomers in urine as biological indicators of low-level
exposure to each solvent; a comparative study. Int Arch Occup Environ Health.
2002; 75 (6): 387-93.
Tang HL, Chu KH, Cheuk A, Tsang WK, Chan HW, Tong KL. Renal tubular
acidosis and severe hypophosphataemia due to toluene inhalation. Hong Kong Med
J. 2005; 11 (1): 50-3.
Tardif R, Droz PO, Tardif GC, Pierrehumbert G, Truchon G. Impact human
variability on the biological monitoring of exposure to toluene I. Physiologically
based toxicokinetic modeling. Toxicol Lett. 2002; 134 (1-3): 155-63.
Tardif R, Lapare S, Charest-Tardif G, Brodeur J, Krishnan K. Physiologically-based
pharmacokinetic modeling of a mixture of toluene and xylene in humans. Risk Anal.
1995; 15 (3): 335-42.
Bibliografia
UPV/EHU 203
Taskinen H, Anttila A, Lindbohm ML, Sallmen M, Hemminki K. Spontaneous
abortions and congenital malformations among the wives of men occupationally
exposed to organic solvents. Scand J Work Environ Health. 1989; 15 (5): 345-52.
Taskinen H, Kyyronen P, Hemminki K, Hoikkala M, Lajunen K, Lindbohm ML.
Laboratory work and pregnancy outcome. J Occup Med. 1994; 36 (3): 311-9.
Taskinen HK, Lindbohm M-L, Hemminki K. Spontaneous abortions among women
working in the pharmaceutical industry. Br J Ind Med. 1986; 43: 199–205.
Tatrai E, Ungvary G, Hudak A, Rodics K, Lorincz M, Barcza G.Concentration
dependence of the embryotoxic effects of benzene inhalation in CFY rats. J Hyg
Epidemiol Microbiol Immunol. 1980; 24 (3): 363-71.
Taverner D, Harrison DJ, Bell GM. Acute renal failure due to interstitial nephritis
induced by 'glue-sniffing' with subsequent recovery. Scott Med J. 1988; 33 (2): 246-
7.
Taylor JD, Evans HL. Effects of toluene inhalation on behavior and expired carbon
dioxide in macaque monkeys. Toxicol Appl Pharmacol. 1985; 80 (3): 487-95.
Thiel R, Chahoud I. Postnatal development and behaviour of Wistar rats after
prenatal toluene exposure. Arch Toxicol. 1997; 71 (4): 258-65.
Thomas TL, Waxweiler RJ. Brain tumors and occupational risk factors. Scand J
Work Environ Health. 1986; 12: 1-15.
Thomas X, Chelghoum Y. Cigarette smoking and acute leukemia. Leuk Lymphoma.
2004; 45 (6): 1103-9.
Thuomas KA, Moller C, Odkvist LM, Flodin U, Dige N. MR imaging in solvent-
induced chronic toxic encephalopathy. Acta Radiol. 1996; 37 (2): 177-9.
Bibliografia
UPV/EHU 204
Tomei F, Giuntoli P, Biagi M, Baccolo TP, Tomao E, Rosati MV. Liver damage
among shoe repairers. Am J Ind Med. 1999; 36 (5): 541-7.
Tompa A, Major J, Jakab MG: Monitoring of benzene-exposed workers for
genotoxic effects of benzene: improved-working-condition related decrease in the
frequencies of chromosomal aberrations in peripheral blood lymphocytes. Mutat
Res. 1994; 304 (2): 159-165.
Triebig G, Barocka A, Erbguth F, Holl R, Lang C, Lehrl S, et al. Neurotoxicity of
solvent mixtures in spray painters. II. Neurologic, psychiatric, psychological, and
neuroradiologic findings. Int Arch Occup Environ Health. 1992; 64 (5): 361-72.
Triebig G, Claus D, Csuzda I, Druschky KF, Holler P, Kinzel W, et al. Cross-
sectional epidemiological study on neurotoxicity of solvents in paints and lacquers.
Int Arch Occup Environ Health. 1988; 60 (4): 233-41.
Trujillo F, Dang D, Starck T. Xylene keratopathy: a case report and review of the
literature. Cornea. 2003; 22 (1): 88-90.
Turk J, Morrell L. Ethylene glycol intoxication. Arch Intern Med. 1986; 146 (8):
1601-3.
Uchida Y, Nakatsuka H, Ukai H, Watanabe T, Liu YT, Huang MY, Wang YL, Zhu
FZ, Yin H, Ikeda M.Symptoms and signs in workers exposed predominantly to
xylenes. Int Arch Occup Environ Health. 1993; 64 (8): 597-605.
Uchino A, Kato A, Yuzuriha T, Takashima Y, Hiejima S, Murakami M, Endoh K,
Yoshikai T, Kudo S. Comparation between patient characteristics and cranial MR
findings in chronic thinner intoxication. Eur Radiol. 2002; 12 (6): 1338-41.
Ukai H, Watanabe T, Nakatsuka H, Satoh T, Liu SJ, Qiao X, Yin H, Jin C, Li GL,
Ikeda M. Dose-dependent increase in subjective symptoms among toluene-exposed
workers. Environ Res. 1993; 60 (2): 274-89.
Bibliografia
UPV/EHU 205
Ungvary G, Tatrai E. On the embryotoxic effects of benzene and its alkyl derivatives
in mice, rats and rabbits. Arch Toxicol Suppl. 1985; 8: 425-30.
Ungvary G. The effect of xylene exposure on the liver. Acta Morphol Hung. 1990;
38 (3-4): 245-58.
Uzun N, Kendirli Y. Clinical, socio-demographic, neurophysiological and
neuropsychiatric evaluation of children with volatile substance addiction. Child Care
Health Dev. 2005; 31 (4): 425-32.
Valentini F, Agnesi R, Dal Vecchio L, Bartolucci GB, De Rosa E. Does n-heptane
cause peripheral neurotoxicity? A case report in a shoemaker. Occup Med (Lond).
1994; 44 (2): 102-4.
Valic E, Waldhor T, Konnaris C, Michitsch A, Wolf C. Acquired dyschromatopsia
in combined exposure to solvents and alcohol. Int Arch Occup Environ Health.
1997; 70 (6): 403-6.
Vallejo G. Influencia del genero en ciertos determinantes de la Salud en trabajadores
de limpieza y administrativos de Vizcaya. Tesis Doctoral, 2006.
Vallejo G, Prado V, Abasolo E, Etxebarria E, Abecia LC. Factores de riesgo
cardiovascular en trabajadores administrativos del País Vasco. Rev. SEMST. 2005;
2: 141-150.
Van der Hoek JA, Verberk MM, Van der Laan G, Hageman G. Solvent-induced
chronic encephalopathy; the “solvent team” project. Ned Tijdschr Geneeskd.
2001;145: 256-60.
Van Faassen A, Borm PJ. Composition and health hazards of water-based
construction paints: results from a survey in the Netherlands. Environ Health
Perspect. 1991; 92: 147-54.
Bibliografia
UPV/EHU 206
Van Thriel C, Kiesswetter E, Blaszkewicz M, Golka K, Seeber A. Neurobehavioral
effects during experimental exposure to 1-octanol and isopropanol. Scand J Work
Environ Health. 2003; 29 (2): 143-51.
Varona A, Echevarria E, Irazusta J, Serrano R, Gil J, Casis L. Effects of acute
benzene exposure on brain enkephalin immunostaining and degradation.
Neurotoxicol Teratol. 1998; 20 (6): 611-6.
Verma DK, Johnson DM, McLean JD. Benzene and total hydrocarbon exposures in
the upstream petroleum oil and gas industry. AIHAJ. 2000; 61 (2): 255-63.
Verma DK, Johnson DM, Shaw ML, des Tombe K. Benzene and total hydrocarbons
exposures in the downstream petroleum industries. AIHAJ. 2001; 62 (2): 176-94.
Verma DK, Purdham JT, Roels HA. Translating evidence about occupational
conditions into strategies for prevention. Occup Environ Med. 2002; 59 (3): 205-13.
Vermeulen R, Li G, Lam Q, Dosemeci M, Rappaport SM, Bohong X, Smith MT,
Zhang L, Haves RB, Linet M, Mu R, Wang L, Xu J, Yin S, Rothman W: Detailed
exposure assessment for a molecular epidemiology study of benzene in two shoe
factories in China. Ann Occup Hyg. 2004, 48: 105-116.
Von Burg R. Toluene. J Appl Toxicol. 1993;13 (6): 441-6.
Voss JU, Roller M, Brinkmann E, Mangelsdorf I. Nephrotoxicity of organic
solvents: biomarkers for early detection. Int Arch Occup Environ Health. 2005; 78
(6): 475-85.
Vural M, Ogel K. Dilated cardiomyopathy associated with toluene abuse.
Cardiology. 2006; 105 (3): 158-61.
Wahlberg JE. Skin permeability and disorders. Scand J Work Environ Health. 1985;
11: 30-5.
Bibliografia
UPV/EHU 207
Walker JT, Bloom TF, Stern FB, Okun AH, Fingerhut MA, Halperin WE.Mortality
of workers employed in shoe manufacturing. Scand J Work Environ Health. 1993;
19 (2): 89-95.
Wan J, Shi J, Hui L, Wu D, Jin X, Zhao N, Huang W, Xia Z, Hu, G: Association of
genetic polymorphisms in CYP2E1, MPO, NQ 01, GSTM1 and GSTT1 genes with
benzene poisoning. Environ Health Perspect. 2002; 110: 1213-1218.
Wang XL, Jin XP, Fu H, Chen ZQ, Da CD, Huang XF, Ding BQ. Xylene-induced
effects on brain neurotransmitters, behavior and fos protein in rats. Biomed Environ
Sci. 1999; 12 (2): 116-24.
Weiss RR, Mowad C. Contact urticaria from xylene. Am J Contact Dermat. 1998; 9
(2): 125-7.
WHO, Benzene, in: WHO (Eds.), Air Quality Guidelines, WHO Regional Office for
Europe, Copenhagen, 2000.
WHO, World Health Organization. Environmental Health Criteria 190: Xylenes.
Geneva, 1997.
WHO, World Health Organization. International Programme on Chemical Safety
Environmental Health Criteria Nº 150: Benzene. Geneva, Switzerland, 1993.
Wieslander G, Norback D, Edling C. Occupational exposure to water based paint
and symptoms from the skin and eyes. Occup Environ Med. 1994; 51 (3): 181-6.
Wilcosky TC, Simonsen NR. Solvent exposure and cardiovascular disease. Am J Ind
Med. 1991; 19(5):569-86.
Wild DC, Brewster MJ, Banerjee AR. Noise-induced hearing loss is exacerbated by
long-term smoking. Clin Otolaryngol. 2005; 30 (6): 517-20.
Bibliografia
UPV/EHU 208
Wilkerson JA, Burton MP. Inhalation of volatile substances: an emerging threat to
readiness. Military Med. 1998; 163 (5): 343-5.
Wilkins-Haug L. Teratogen update: toluene. Teratology. 1997; 55 (2): 145-51.
Williams DM. Hearing loss in a glue sniffer. J Otolaryngol. 1988; 17 (6): 321-4.
Winek CL, Wahba WW, Huston R, Rozin L. Fatal inhalation of 1,1,1-
trichloroethane. Forensic Sci Int. 1997; 87 (2): 161-5.
Wisniewska-Knypl JM, Wronska-Nofer T, Jajte J, Jedlinska U. The effect of
combined exposures to ethanol and xylene on rat hepatic microsomal
monooxygenase activities. Alcohol. 1989; 6 (5): 347-52.
Wiwanitkit V, Suwansaksri J, Srita S, Fongsoongnern A. High levels of hippuric
acid in the urine of Thai press workers. Southeast Asian J Trop Med Public Health.
2002a; 33 (3): 624-7.
Wiwanitkit V, Suwansaksri J, Srita S, Fongsoongnern A. The effect of cigarette
smoking on urinary hippuric acid concentration in Thai workers with occupational
exposure to toluene. J Med Assoc Thai. 2002b; 85 (Suppl. 1): S236-40.
Wong O. A cohort mortality study of employees exposed to chlorinated chemicals.
Am J Ind Med. 1988; 14 (4): 417-31.
Wong O. Investigations of benzene exposure, benzene poisoning, and malignancies
in China. Regul Toxicol Pharmacol. 2002; 35 (1): 126-35.
Wong O. Letter from Shanghai. Occup Environ Med. 2003b; 60 (3): 223.
Wong O. Recent findings and new initiatives for epidemiologic research on benzene.
J Toxicol Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 457-66.
Bibliografia
UPV/EHU 209
Wong O. Regulation of occupational exposures in China. Regul Toxicol Pharmacol.
2003a; 38 (2): 109-11.
Xiao G, Pan C, Cai Y, Lin H, Fu Z.Effect of benzene, toluene, xylene on the semen
quality and the function of accessory gonad of exposed workers. Ind Health. 2001;
39 (2): 206-10.
Xiao G, Pan C, Cai Y, Lin H, Fu Z. Effect of benzene, toluene, xylene on the semen
quality of exposed workers. Chin Med J.1999; 112 (8): 709-12.
Xu X, Cho SI, Sammel M, You L, Cui S, Huang Y, Ma G, Padungtod C, Pothier L,
Niu T, Christiani D, Smith T, Ryan L, Wang L. Association of petrochemical
exposure with spontaneous abortion. Occup Environ Med. 1998; 55 (1): 31-6.
Yamaguchi H, Kidachi Y, Ryoyama K. Toluene at enviromentally relevant low
levels disrupts differentiation of astrocyte precursor cells. Arch Environ Health.
2002; 57 (3): 232-8.
Yaris F, Dikici M, Akbulut T, Yaris E, Sabuncu H. Story of benzene and leukaemia:
epidemiologic approach of Muzaffer Aksoy. J Occup Health 2004, 46 (3): 244-247.
Yin SN, Hayes RB, Linet MS, Li GL, Dosemeci M, Travis LB, Li CY, Zhang ZN,
Li DG, Chow WH, Wacholder S, Wang YZ, Jiang ZL, Dai TR, Zhang WY, Chao
XJ, Ye PZ, Kou QR, Zhang XC, Lin XF, Meng JF, Ding CY, Zho JS, Blot WJ. A
cohort study of cancer among benzene-exposed workers in China: overall results.
Am J Ind Med. 1996; 29 (3): 227-35.
Young RJ, Rinsky RA, Infante PF. Benzene in consumer products. Science. 1978;
199: 248.
Zahlsen K, Rygnestad T, Nilsen OG. Oral intake of a toluene-containing thinner.
Effects and headspace gas chromatographic analytical diagnosis. Arch Toxicol
Suppl. 1985; 8: 412-5.
Bibliografia
UPV/EHU 210
Zavalic M, Turk R, Bogadi-Sare A, Skender L. Colour vision impairment in workers
exposed to low concentrations of toluene. Arh Hig Rada Toksikol. 1996; 47 (2):
167-75.
Zhang L, Eastmond DA, Smith MT. The nature of chromosomal aberrations
detected in humans exposed to benzene. J Crit Rev Toxicol. 2002; 32 (1): 1-42.
Zhu CQ, Lam TH, Jiang CQ. Lymphocyte DNA damage in bus manufacturing
workers. Mutat Res 2001, 491 (1-2): 173-181.