•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •: Ano de 1927 !• •• •• •• •• •• •• •• •• •· , .• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •: Prezo cin~pesetas. :• •• •• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••i HISTORIA SINTÉTICA i• •• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• •:DE GALlCIA : POR ::• •• •. ..• •: RAMÓN VILLAR PONTE!• •• •..........•...........................•.......• •• •• •• •-.... ." .• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• •· . - .: NOR PibritatinDl G~I[<I! eImpnnl, Rr.I, 36 -ACRONA :• •• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

~.-..--=---------~--~_.--=-=-_._-------:--.--=--------~-~._-------.-------->-.----_.--_._--- "",

11 HISTORIA: SINTÉTICA I

11 DE : GALICIA : fOR11_-----------11111· R A tt\ Ó N: VIL LAR: f ON T Eti' .

J .

I 1927¡

Ii .

I

. 1I E O I CiÓ N :N Ó S: A C R U Ñ A~- --- _..........-,.-..: *

I

~

I

HISTORIA SINTETICA DE GALICIA

í1

i

I

1

Aos meus, e moi sillgularmente aos qllC

le\~all o lI1en sanglle, pra que lel1do istas páxin~lS

se a.\tTi\t~e n-eles o imperativo patriótico, o berro{la terra el1cadeada, e os forc.e a feitos nobrese asiñalados que algúl1 día poidan figuraren nasg-aleg(-ls historias que a111da terán de s'escri­biren...

Dln quJa hlstorla é a malestra lda vlda, y-éo de l1toitosxeitos. Ajin de contas, tantJu1t sabe, canto leva na l1temO­ria, ~ a historia ven se/-a, memoria dos pobos. Pra 'ltnpobo, a historia ten un valor d'esperencia vivida e unvalor de tradizón que s'adeprende. D'iste xeito, ttn pobocando sJeduca, edúcase pol-a historia de seu, y-edúcasepr'a ht'storia unt'versal. O rol, bó 01'" ruin, qu'ha faguern-esta, pende en como se leña adonado da sua. Somentesteñen un rol decente na historia universal, os pobos qttesouberon criar ttnha cultura de seu, embora a gardaranpra'sl e non-a impuñeran a outros, com{acontez con mol­tasdas' culturas antt'gas ,dJOriente e mat's d'Amért'ca,· t'sesson os pobos criadores,· os outros, os que viven da culturaallea, son pobos mt'métt'cos, non pertencen omundo daverdadet'ra historia, senón qu,e costitúen o tristeiro 11tundoprovinct'áne colonlal. Non é quJun pobo criador non poidacoller dos outros a parte meramente lstrumentalda CUltl"'­ra,..,-cencia abstraula e meios téinicos-11tais o que propla...mente é. cultura-as disct'priñas httmáns-háo sacar da.sustan·za da sua-persoalt'dade tradizoal. .

I Endexamais perde U1t pobo a sua persoalidade tradi­zoal, namentral-a conxugación d~ ethnos e a gea se nondesfaga,· mail-a persoalidade pode ser esqueclda, pode 'Se}

IX

desbotada t!a.. foncenci:z Qutltal das xeraciós, pódese pe1-',!el-a- c01felslon cosce!lte co-a historia, ,e d'aquela, o poboIncapacItado pra crIar, ,edúcese a un vivir escuro nomundo colqnia~, vi-v~r inerte e improducente, e jica arre­dado da hIstorIa ~n~·ver~.al. ~~un pobo que caelt en tales.tado ~e que'r redznllr d 11, SI se qller reintegrar d histo­rz~ t;tnzversal, ten; que. voJtar as fontes vivas da sua tra­d,zon !! da sua. ~zstorta. Ten qtte ser reeducado por melotia retntegra~!on coscente da Stla persoalidade. Todaoulra edltCaczo'Jrl] tod~ozttrJ enseño, ha ser contraproducen­te:· 1U!n lará mais qu'afundir mais a aquil pobo no pro­vtnctantsmo.

Isfé o. caso de Gali.za .. GalizCl; tfn. urxentemente qtlereconquertl-a sua persoaltdade hzstortca; tense qtte reedtt­car, e te.n~e qtl,!. reeducar por si 1?Zesma, fora das aulas,poI-a atct'ó'! prIvada dos qZle quetran sel-os seus edttcado­res espontaneos. Por qtte Caliza non é educada pra serpoI-os selts edu~adores oficiás, os quales, por oficio e po;re~ratnen.to!ed.ucanapra ser provincia, e namentras nonpOtda retvtndtca!-os seZIS istrumentos d'enseño, tétl qtteser'ed~t~ada n~ ltbro, no xornal ená t,ibltna.· . .

'. D etqu.{ a tmportancia d~iste libro de Ramón VlllalPonte.

***

¡

t

CO'usas en grande. En troques" Cfgora ncn ha; mals' quelabor monográfico. Con lJ/urguía estiñouse :antre nósollpo' do historiador, e prevalecez-t en troques o tip(J. :d'eru~dito} o vello tipo dos $obreira, <;crnide e Sarmiento, _qZlevoltara . aparecer baríl con López., Ferreiro. :Crar'estáqu'istes céibanse da pauliñiJ, qtt'en col dos historiafiQresgalegos botou poreixempro o P. AfanasioLópeznos seus

.Estudios. crítico-históricos de Gali~ia; crar~e5táque mercéos traballos dos eruditos, v,aise compondo pouco a poucoa. nosa prehistoria (F~, L. Cuevillas)} a historia da nosa,litera/tIra (Oviedo Arce, CotareloJ) da nosa arte medieval, (A~.~ '·del Castillo)} da nosa vida económica e social moder­na'(Pérez Constanti); q'uese (van pubricando todol-osdocumentos dos ncsos· arqttivos (Galicia diplomática,Galicia histórica, Boletín de la Real Academia Gallega,Boletín .de la Comisión ·de Monl:mentos de Orense); e qu'aisto comp1 (engadel-o traballo dos his/criadores· parlicula-

,res (Taboada, en col tie Vigo; ·Sampedro, en col de Ponte­'l'edra; Manciñeira)· en coldJOrtig-ueira, Fernández,Alon­so.,. en -c-ol d~Ourense; Meruéndano e Samuel Eixán} en cOlde Ribadavia; Amor Meilán, en col da, provincia de Lugo;Couceiro Freixomil} en col de Betanzos, Pontedeumee, a Casa d'A ntirade; Tettamancy, en col da Cruña~· BóoPita, en col de Monforte de Lemos; Vaamonde Lores, en

, col de Gómez Pérez das Mariñas; Castillo, en col de don. Munio Pelaez, .cond:e de Monterroso; Couselo Bmtzas,.en.col da gue/yra Irmandiña; Silva Ferreiro, ! en col do . Votode Galiza en Cortes'; Estrada Cqtoira, en col da Guerra

,.da.I1tdependenza; Tettamancy, en col da Revolución de1846

J' e ·tantos Qutros, país. cito conforme me vou· lem-

brando)~Mais esto non priva praqtle nos cumpra o tipo pslco-

'.IÓx'ico e a-disposición culttlraldo histon·ador propiamen­te,dito.A historia,de Galiza está porfacer. C'umprfa un

, historiador que fose pra nós o que Aleixandre Herculano'fIJip.ra.Porlugal,oquefaga dahlstoriaaepop~ia moderna.

.Murguía.iivopra e/o todal-as disposiciós." tivo a intui-..ción 'e'O .senso· da· histor'ia, ó xeito do seu tempo, () xeito,d'un Micheletou tfU1t Thierry, cos que tantasvegadasfoiposto 'xustamente ·en eomparanza.Murguía era un ro-

-mdntico"e jixo historia romá1ttic(l, COI'I toda a sq,benciade quepodeu(iispór, l! con toda a. videnza d'lm esprito

.' XI

ción jisiognómicae sin·tbólica dos feitos.Compre porfinv.erdadeiro alento épico, qu'a tarefa do historiadoré veciña'da do pO'!ta;' .no~sen$o''Qtntigo esociald'esta verba. ,piría'e'lt,míllorj c(unha verbji céltlga,,· o,histon.'fJd,orten q~eser

'bardo.· .Non esquezamos. ~que. consérva/rfls dembranzashistó-ricas era gran· parte ·,da;'11tisión dos'bar4os, e qtte n9lonxaHe'Oriente, e.raa,nisto'J'tia ~tnJta·das'·cf!ncias dQ Salí-l1Jt.a:rio.1 ". \.:~:,.. "'.; l;.,~.~.,~·,., " 1 .:-,

. . '\ '~, .... " .;\···,t·~ .,'¡ i . ; .

. '; Mais 1ton,,'~podemos' 'agat'd(lr tl q,ue '..tal historiador'chegue a ,xu,:dirj ;' een tódocaso/,Ictlt!zpre Preparar/l'o¡;ttmiño..., ' . n~". , , . :"<J ,':.;~ ··;t·,:~j\: ...... ,

""," 'Pol-'O~lle pronto) éurxeitte'lJ; éd'ltCacióndo'pobó galego,,'f 1t(fi.i¡t!'(lcaba~ co:~ .v.ergp~f!"tl'd.f!. ijii'O~.t!!le.g()s~desc;o.'!iesa.npor'COhipYeto a'sutthtstorih,.'E'n~n-a {fjñecen, 'por que J'I'l'1l

rzas escolas lla q.deprenden, nin teñen :libros, por' ond'a-:t!.((Pfé'(t~f!l~;, ',' • ~. ". . ,'; '.',:~r:,.¡ JI;;: "'" i . :.: . . ..~., .. ,;;~Os gªlegos~odef!' ,ch~ga~.ó~n1:~is· o.~t()S \~~ad(JS ~tli­\ver~itar,io$J ${IJ. .:,.saberen ,¿/zlsloria 'ile.'..Ga7l$a~' De feito·ch~ga~ o~.ma~·s':,d'il~s).sen\~cf:'~ref!·~tt.in ·:\1.{Q1;tera"a\ !f.qí vila'.Cf'flJue.nacero"fJ. E.~~tdt¡l1?' 51) 1f\oI~\~~.tÍ4rto" c~cat~ na esco!a.,.ht;jfo,rza ,d'~spa~c!;",: ,mat$',ll-,!sffl) lff,; re!~r~~'fa~~ :~(l. Gal~~a~S(!.JI\\ qS::1JZat.$;: «.~~a~a$,.qu.~: ~\e. p()ct~~ e q'!..eW,t1:ta!,.'!znda en.1!~1[(}s 4.~, :PQ~~t..~~{J.: ~alo\r(f! (l'aparente ..tJJj;parctlllt,dadej . 01~·~~fl{fJ.fl· Q~..tt~1\q,.,tJ'~t1lnpqr;!a~ta a. cat(~qÉQde n-algo e~guf!l~c!;tu)¡J;te~4l!if!f;~~a::,lft:r{l;f!, 4~rnosa F~fl·q"Aq{ .que p.reOC~f,p,ados·P~l-íf ;~1:!~da«f( 4q, ..~sJq.4~~ .~.aste~d~; ,q:!':,'Jr,~J:t; b9tar ft>~'~', ,tf.o~~U: Pl~1:t \Y;ll;11.tf).~ pqt4~.r~.,r.(?~lfl-ll; Slfrí!' .Rft;~J?e.~t~vqJlnttf!;?~t ~'.,44lfo,n,w~ :e:t.;Fe.r1;1jl.1J49~: .'.~~:. ~. "~~"'J ~.~ r~:\, ':, " "t

É l[lt dos grandes probremas co.n4:(j.'lJált1:opezaH.,ps,que;'ijUe'trran "edu'aa1r a' ;Gállza eN fnC1na) pra que poz'lj(l' chegar\a··'~er··,~tnp~b'á''c~/ittll()rJ' e 'non' SQmentes 1t.", pobo .1:J1,iméti,co.~É 'NIJ!4xente'p.or tla3· ·,iN,.aus: dfAtpa~t¡galego. ..,(1$' istrumentos\iNJ''(;'Pfltec,isl1:yPr'a',s1:la -} aumeducat;ión rexenl~radorq.: E prarelo'/"tJ:W:*Pffl'tcipalm'lintB) U'n~libro ond6':polti~~'estudal-a sua·-"ki~~9rltt;· un, lt"bYo~);p(J.pularj fácile) i.sinxelo.;· un ~f{)í~omej~p~,.m9pe·'$iHtetizat/os·(}s'resultados d~ tragalJos feitos"'dlli:tifágiJrai',Velefqtif o queYsflpropux.o,RfJc"'!qn.".Villtly Pont~.

·XJ·II

, ' '\ ~ '.\ .') .. )~.

\ "': ,;\l¡

• 't'. ~/\ :1" ('. )', .

,.. j \',t •. t, :"1.

., .

;

ii¡

t1!,~

t. j.

j

1

1

lúcido coma poucos; por iso, ond'o dato non chegaba,il adeviñou, e falando dos pirmeiros tempos, moltas

'vegadas, por intuición deu no ~usto) de maneira quehoxeas descobeltas veñen dar razón oqu'il supuxera.O que lle faltou foi precisamente~'o traballo anterior dosOtttros,· jaltoulle o material depurado sobre qué traballar·

Porque) despois de todo) o erudito) o esculcador d'ar­quivos, o descifrador de manuscritos e de ldpidas; o ar­queólogo que desenterra cousas vellas) o críteco que depu­ra, restitúe e concorda textos) o catalogador de feitos enpapeletas, con múltipres e ben asentadas referenzas,caxque nunca fan outra cousa do qtte prepararen o mate­rial histórico. Despois ten que vir o home de visión slnté­tlca) o lntuitivo que veñafacer falar as pedras rilladasdos séculos, lis moedas lambidas do tempo) os pergameuscomestos dos anos, earrlncarll'o segredo que gardan. Deqtltil delta en col d'elas o Selt ollar vidente) as pesas mor­tas dos MltSe1ls collen vida e coma st"s'ergueran cheas desinijicaclón.e de senso. O pasado rexurde nas suas,maus)ateigado ademalsde futtlro. Coma cand(o paleontólogopor ttn insinijicante resto fósil, descobr(o tt"po t·n/eirod(unha 'imensa, besta) asitam!n o h'istoriador, porpoucaslnostras recostitúe otipointeiro d(unha cultura. Mais praelo non abonda soñar, como Vicetto) debruzado n-un falsocront"có11,· a historia é cencia, 'non é novela) e compre pt"r­lne'iro eltcherseda erudición miuda) detalle por detalle,sen despreclarningúnj sen refusal-o mais aparentementeocioso probrema críteco. DiciaCharles Peguy que comprepirmetro esgotal-a lmensidade do detalle,pra qu(o histo­riador poida chegar acerte.ea intuitiva. Logod(abragui­da, o historiadorpod(atopal~ofuturo no pasado, pois, hoxepróbase qu{o verdadeiro historiador pode ser profeta. '

Hoxe) ,o noso hist(Jriador teriaxa que ser moi oullacousado que fo; e do que podeu ser Murguia. Cecais nonpslcolóxicamente,· cecais non precisara oulras disposic,·ósinnatas,·mail-as adequiridas terían que ser trocadas P01~

compreto. En pirmeiro termo, teriase que ceibar dospre­xuizos caraiteristecos do tempo de Mttrgu(a: a creensa no "progreso, na unicidade da cttltuya, no poder'das idelas,1tas'leis da historia. Logo compre unha istruci6n variadaefirme, de forte base antropoxeogrdjicaJ e~nolóxica e 50­ciolóxica, e un esprito disposto pr'a escorret"ta. interpreta-

XII

J !~) .¡

***. o púbrico galego coñece xa a persoalldade de Ramónl7illar Ponte, poi-os seus traballos nos xornais, e malspoi-a sua Doctrina Nazonalista. Dend'o comenzo, aparesRamónVilltlr Ponte n-un posto, cecais o mais avanzado,Itas fias' do galeguismo nazonalista, slñalándose porltnha ideoloxía pecha, perfeitamente orgaizada,. erarae sen ~'olta~ afialfa e fina l"om'a folla ispida e cintilanted'unha espada. E un home entregado sen reserva as suasideias, e poi-o tanto, nos sellsesl"ritos, coma na sua con­versa, esencialmente afirmativo, ainda cando nega, e nega-7110ito, e con 'moita valentía. Ramón Villar Ponte é decote categórico, apodfctlco, d'ideias ~eométri~as, nidia-111ente deseñadas, coma certos teorIzantes trlandeses,coma queposee apsicoloxlado Sinn fejn. N-outra terra,levarfa moita xente atrás de si; eiqul, vivesostido pol-asua fé e poI-a' sua cobiza inntorrente de verdade e dexushza. ' ' .

A sua Doctrina Nazonalista, escrita en fornla cate-.qu.fstica de pregutltas e respostas, . libro. a. ttn!empo eSco-·lásteco e polémico, ten coma m~reto. mats dtno d.e nota,o xeito notabrecon que se pon no .. punto de vIsta 'do'izemigo da banda d'en.frente, pra p,ever todal-as'obxecióse .atallarlle irremediabremente todol-os camiños.'Semelladefendida esta dotltri1ia dend'UI~ nOd'ideias doquepreci­sanlente ten stlrlido u'nlla chea d'argumentfJs'en'contrad'elaJ'ed'estaforma, dase o casofelizdequ'ainda conce­dendo todo-pois Ramó1t J7illa1' Pontefat no seu. libro 651temigos do. nazonallsmo todal-as c,!ncesiós maxindbe~es}concesiós atnda do ausurdo, que nlttguén farfa agds 11­ainda aSitla, a doutriña sal trunfante"d'un xeito que nonten volta. Iste é o valor ve1'dadeiramente granded'aquillib10 do Villar Ponte.

Eiqul, na Historia sintética de Galiza, se non amostrao polemista. É un libro meramente .esposit;vo!. onde ,,!onhai lugar a porfia1'. Reflrense os fettos, asegun as mlllo­1¡oes fontes, si1'~elamente, con orde) con craridade, e vele¡'lestd. Mais conserva o mesmo escrupuloso respeito, pol-averdade, a ntesma limpeza mental, a/mesma cohiza dexttsgar con reuta e imparcial xustiza os homes, osfeitos

.e as ideias, $en partidtsmo polfteco} ninprecQnceitojilQSó-

XIV

jico. 1chdmonosben lo.nx!! das enumeraciós 'd~n1éritC?se serVlZOS dos galegos fettas poi-o P. PascasIo .SegUt1le poI-os setts demasiados 'imitadores. Non hai ditirat1tbos,nin eisaxer-aciós, nin invenciós, nin. tampouco layose qtteixumes. Hai osfeitos, hai ahistoriaó Haresa ~'irtu­

de qu)os model nos cha1nan ouxetividade.

***Ides leer, poi-o tanto, unha sllixela, unh~, erara.

e xusta esposición de feitos, que comprende a vtda toda.deGali~a' 'de1td'os tempos prehistóricos. Ides ato/Jar,condensado e1tpoucas,pdxinas, can~o,.~al d'im1?ortlll'lt~espallado en grosos volumes, en coletctos de revlstas, enlibros esgotados, en manuscritos, en fontes de non doadoachddego. Enpoucas horas de leutura, poded;es ollaro desenrolo histórico da nazonalidade galega. Dlaltte dosV8S0S ollos pasardn o pobo das mdl1zoas e· o pobo doscastros; os 10manos, d'imperioso xesto e duras arlnas,o pobo das vias e das termas; logo os suevos e os godose os seus descendentes, reis e condes da reconquista)o pobo dos castelos e das eirexas e mosteiros; veredes los­tregaras armas d'Almanzor e branquexal-as velas dos

.normandos; veredes ergttel-a revolución co.munal e a jac­,querie dos irmandiños, e chegard despots o 'eHlpo t!0spazos e das eirexas barrocas, ~ pouco e pozfco, Ga~tz'airase afundindo na el a dos ediji;zos sen esttlo, debtdosaprotei·ción dos ministros e dos diputados... Ollaredesó pasar grandes jlgttras dinas de lembranza: héroes,santos, herexes, perlados e reis) poetas e slfbio~, re~elde~e mártires. Nin todol-os grandes f010n bos ntn detxarad'haber outros esqttecidos. Cada un tivo na sua hora o seurol} asegún o seu sino, e unha mesma· y-alma lles deunacencia, ainda ós trabucados e malfeitores.

Pode qtt'a leitul--a d'iste libro vos deixe na ..y-alma tl!1.pouco d'amarguexo)' pode qu'atopedes que, dend'o Meduitoó Carral a historia de Caliza ten menos ·t11-enfos e ntenosgl:orias que referir do qtte disgracias e tristuras. É certo"e de ren nos iba servir o qu'o quixéramos tapar e ntanteroCtelto e escondido. Compre sabelo) e nas vosas matlS est~

que tia nosa futtlra historia haxa acontecementos lnatsfelices. Eiquf ven a leición da historia C011'1'esperencia

e esear141ento, que I1tolto temos por cerio de qu'escarmentar.Máis elo nOlt vos tire a espranza: lembrat: cantas

vergonzas e asoballamentos t,'vo qu~aturar O que se cha­11l0U Pobo Escólleilo de Deus, e lembrai que despois deteren ··sido eseravos no Exipto} conqueriron aTerra Pro­11letida, e viron chegar os días groriosos de David e deSalomón,· e lembrai qlte despois d'estaren captivos enRabilollia} voltaron de novo ergl,fer o Templo no santo1110nte de Sion,· e lembrai, qu'ainda despois d'espalladospoi-o Inundo pol-a forza d'unha ma/dizón dlvlña, son/loxe pOlleo menos Qlt'08 donos d'Europa.

Aiuda agardan.ll110sa. Terra longos días de groria.S'a· queredes aeadari non peehedel-os ouvidos lls.verbasdos ql1evos padrican o voso rexurdimento.

VICENTE RISCO,

Ourense, 1927.

XVI

.... t.. '..'t'

I

,.'

,

HISTORIA SINTETICA,\ .. da

'. GAL·IZA.·1 1."\

. PREHISTORIA I-EDADE ANTIGA

1

EDADE DA· PEDRA

Moitasson as hipótesis formuladas encol dos ,primiti­vos poboadores da Galiza. Nos Kjoekkenmoeddingen ­nome danés que siñifica restos de cociña ~ se acharon assiñaes mais antigasda,eisistenza do horne na terra galega.Son os I(joekkenmoeddingen grandes xuntoiros de terra-- en·castelán coñecidos- có nome de paraderos ~ nos.quese atopan restos de unha poboación primitiva consistentesen cunchas de mariscos, espiñas de peixes, osos"etc., eantre OS que se ollan ouxetos de pedra. O Sr. ,Murguíafala do achádego de dous de taes depósitos na ría deArousa ...-:- un.con "osos humáns- que se non puider<westudaren. ·0 Sr.. Amor Meilán cita outro situado na cosada ría de Foz.' (

.Pertene$cendo ,os Kjoekkenmoeddingen-moi a'bundo­sos, en todo o W da Europa - a·unha época preneolítica,

- 19-

que unhos chaman epipaleolítica e outros l1tesolítica}n-elaxeneralmente se pon a eisistenza dos primeiros hornes daGaliza. ' "

Como testemoios da época neolítica no país noso eisis­ten vesti~os de palafitos - cuia lembranza a tradiciónpopular ven conservando nas lend~s das vilas asolagadase, ao decire de Frankonnki, ainda cicais a supervivenzano xeito de construcción dos piornos - muiños de man emámoas de incineración COl1 utillaxe de pedra tallada epulida.

11

ED.l\DE DO BRONCE

É relativamente abundoso o material que de ista eda­de se atopou na Galiza~, De mo_do 'principal consiste enmachados de talón e machados pranos, eisí como puñaestriangulares. Moitas das numerosas xoias de ouro que setefien'atopadose non pode percisar~ ,be~ a edade á quecorresponden, padendo tanto perteneceren á ista como aseguinte, ou sexa a do ferro.

Cós moimentos megalíticos tamén ocurre que a- suacronoloxía é algo imprecisa"pois moi ben se poden crasi­ficaren dentro de ista edade ou dentro da denanteriore: ada pedra, Con taes rnoimentos ocurre, asemade, que a suaautenticidásoio é segura rigurosamente - e faguendo eis­cepción das mámoas - en dous ou tres cromlechs e algúnaltar natural, anque fique na toponimia a,lembranza abun-dosa dos ntenh'ires. ,"

Nonhai seguranza tampouco pra incruire dentro daEdadedo Bronce' ou da do Ferro,.as pirmeiras ,novas his...tóricasque fan referenza a poboación galega. Emporiso,d'elas paree deducírese que osprimeiros habitadores his-tóricos da nosa terra foron os ligures, cuio orixen é incer ...to i-escuro de 'abondo, non cabendo dúbida, asegún'asiña...lan as esculcaeións i-esbigoaduras modernas, que tal poboven a estare ,espallado por todo o W. d'Europa; ocupandoeisí o territorio galego, en cuia posesión precedeu ao pobocelta.

Inda que fallas de craridade, se conservan na Galizaalgunhas toponimias ligures.

- 20-

111

EDADE DO FERR{)

OS CELTAS

..~arqueoloxía asiñala na Galiza unha civilización co­rrespondente a chamada Edade,doFerro, ,rer'dadeiraIllen..te definida e crasificada: 'éa civilización dos Castros.

()s castros, eran recintos fortificados que se construiann,os cumes dos montes e cuia figura era circularou elíp­tica, estando contorneados xa por un sinxel0 parapeto, ouxa por un parapeto dobre ou ainda triple. O seu destino,;seg,uramente, sería serviren de 'acochamentoou Tefuxio:~n caso de guerra, como os dun irlandeses e moitos dosoppilia ,galos, indaqu'eisistiron tamén ,castros nos quedecotío moraba xente. ,

.l\ nlesma civilización e a mesma época ¡5ertenescenas citauias, qu'eran poboacións amuralladas nas que ascasascompoñentes S011 circulares. 1\:s citanias :nlais nota­bres son as do monte de Santa Tecla e do Castra de' SanCiprián de Lás nanosaoterra, e as de Briteiros e Sabrosono Portugal.

..LL\según Vicente Risco ,«a civilización do castro pre­senta unha evolución indíxena dos tipos do Hallstatt cen­tro europeo i-édebida ao poboque-ainda 1loxe constituieo fondo da poboación galega, o pobo celta».

o pobo celta éunpobo'de raza ,e língoa indo-eul7opea~'

que, asegún ns mais das- opinións tivo o seu punto de 9ri;.xel1 nas ribeiras dó mar Báltico. Paree ~sere que iste pobos'espallou poI-o centro e sul da Europa chegando á in'Ta ...dire á.lienÍllS\la a que pertenesce a G,aliza e findando porse afincare de un rndd,o perlnanente 'na terragalega. O.

21

tempo do arribo do pobo celta ao territorio penínsuar eP?r e~de ao galego) se descoñece, pois si a maoría doshIstorIadores afincandose en que Hesiodo non fala de éldin que non puido chegar eiquí denantes do sécu­lo VI (a X. ~.), en troques hai que ter en canta que si ayerba Kasstteros - coa que gregos e fenicios desiñabanao estaño dende tempos atrais fose de procedenza celtaestonces tería que adimitíre~~.comocausa segura que o~celtas _aparesceron na Gabza en tempo moito mais re-cuado. .

Baixo o nome de Gaefes son desiñados os celtas gale­gos na fonte antiga en que o xeógrafo rom.ano Rufo F"estoAvieno ven a se inspirare.. Strabón lles dona os nomesdeCe/tiei e Callalei. E PomponiQ .~1ela da. como colonizadapor celtas á toda a Galiza, dende o Douro até os lindeirosdos Astures.. A ocupación da Galiza poI-os celt~ foi non soio total

Slnón tamén duradeira até adiquirire os caracteres de de:­finitiva. O número dos pirmeiros ocupadores celtas. axiñaven a se ,acrecentare coa chegada dos que, ..eispulsadospoI-os íberos do centro dapenínsua, tiveron.que se refu~

xaren na terra galega e no Algarbe.A proba mais. con­cruirite da efectividade na posesión da Galiza poI-os celtasse a~op~ nos infruxos marcados que encol d'ela exercerone CUI.OS lnfruxos, por afincados e fortes, se non puideronesvalren, amostrandose na fala, no modo de sere, nos cos­turnes, no"s caracteres étnicos e sociaes, etc. etc.

Apoboación celta se achaba constituída en.tribus da.sque as principaes, escomenzando poI-o N. e indo do E. aoW., eran as seguintes: . .

Os Artabros, arredor do gran golfo chamado. PortusMagnus Artabrorum, onde seachaban as vilas de Ardo...~riga (Ferrol), Brigantia(Betanzos) e Farum BrigantiumlA Cruña). Aos Artabros pertenescía Claudiominum. Ase­gún Pomponio Mel~, os artabros chegaban deicaos astu­res e n-iste caso sería tamén d'eles Mindonium (Mondoñe­do). Murguía .os fai·chegare aoTámara (Tambre) e cita atribu dos Brigantinos nas Mariñaso, da que tamén falaMela.

Os Nerios, dos' que falan Strabón,Plinio e Mela, esta­ban alIando ao Promontorium Nerium·(Finsterra).

-22-

I ¡,

Os Tamáricos, antre os ríos Sar e. Támara (Tambre).A s.ua capital era Nocla (Noia, cícais). .

: Os Coeporos, chegaban· dende' Luc~s a Iria, asegúnPtolomeu. Tiñan por capital a Lucus. '"

. En Viveiro, os Boedios, que tiñan por capital a Lam~brlga, e perto d'eles os Egovarcos,· os Kybarcos e os Ya-dones. .

No val de Lemos, os Lemavos, cuia capital era Doc-tonium. - .'

Na costa, ao S. dos Tamáricos, estaban os Spaios, tri­bu pequena que s6 tiña a Vicus, e os grovios con Tyde(Tuj) por capital. Plinio fai mención n-iste país de tribusdubidosas, como os Cilenos, que ten semellas de unnomepo~terior., .

. Viñan logo as tribus montañesas como os Scurbos doCepreirQ, os Siguros de Valdeorras, os Tiburos ou Tri­vios de Trives, que tiñan por capital a Nemetóbriga, os Ne­metanos de Viana,coá vila de Vorobriga. E nos vales doMiño, do Limia, e do Támega osT·urodoros, os Límicos eos Tameganos e os Olquerios. Ainda se citan os Rerkeniiosnas montanas de Bande, os Orbisocios, os Bibalos, os Nar­varos e os Lubenios. ;

o Dos celtas se sabe qu'eran principalmente labregos eg~ndeiros, adicándose tamén as artes da pe$ca, moi abun­do.s~ decqte n<?s mares galegos; que sendo moi numerosos

,a ~1.la poboación seachaba espallada en pequenos cen­tros ruraes, sin chegare nunca a constituíren, como outrospobos; grandes agrupacións ou xuntanzas urbanas. Viñana estaren constituídos en pequenos Estados dirixidos e go­bernados de xeito moi difrente e qu'en caso de perigo oucomún ameaza se axuntaban formando cotno confedeira'"cións que, unha vegada pasada o perigo, ou ficaban en p~,tOl1}~ndqo carácter de algo permanente, ou ben se desfa­g~í~n pra torn.are cada pequeno Estado ~ cada tribu - astlavida autóno~aque se non voltaba a crebare sinón can­do .un novo perigo, por exempro unha invasión eistranxei­ra, ~ndabaa ameazare.

A sociedade celta se achaba dividida en crases. De is­tas ·a'princi'pal era a dos druidas - a erase de mais outtlráintelectual- queviñan sendo a xeito de sacerdotes· e mes­treos aq rpesrrio tempo, donqs dos mais fondos e meirandescófiecimentos, que por tal circunstanza desempeñaban va~

- 23-

· .riadas funcións, antre' as que figurabal1 as relixio.sas, deadeprendimento da mocedade distinta e ainda cicais sIeter­miñadas funcións de xustiza. T~mén tiñan grande impor­tanza os bardos oucantores dos grandes e relevantes fas­tos e figuras do pobo'celta. Asemade, 'outra cras importan­te e distinta era a dos ovatos, encarregados das labourasmateriaes que o cult<? eisixía e que, poI-o mesmo,eranalgo eisí como sacerdotes de non tan'outa categoría comoos druidas, que a seu carácter relixioso axuntaban' odesabios e iniciados nas dificiles artes da adevifíacióne osaugures. ',..

A relixión dos celtas é posibel que fose'un panteismonaturalista. Non tiñan tempros nin repersentacións antro­pomorfas nin zoonlorfas de deuses denantes da 'domina­ción romana. Os seus sitios de duración e recollinlentoeran certos lugareschamados por tal circunstanza ;sagros~ os bosques,pri,ncipalment~,- noS ,que tiñan lugar osexercizos do 'culto.:, sagrefizos - as Y'egadas humans.--=­'danzas litúrxicas, libacións de ritual, etc., etc. Considei­raban os' celtas como árbore sag-ro a enciña e rendíanadouración as fontes, regachos, grandes penedos, difren­tes crases de árbores, etc., o qu'eisprica en certo senso oseu.fondo amore anatureza, a terra, e a sua grande com­penetración con ela, circunstanzas determiñantes todas dorexo sentimento de independenza e rebeldí~ que decoteandivo a late-xare nos celtas e nos seus llerdeiros'e suc~...sores.

IV

OS \lIAXES DOS POBOS MEDITERRÁNEOS

A presenza dos fenicios e mais dos gregos nas costasda Galiza, perante difrentes v~gadas, é un .feito in9~bida~bel. En canto aos pirnleiros, tlveron de arrIbaren nas suasadoitadas esculcacións comerciaes en demanda do estanoaté as iIlas Kassitérides. que son aS da costa W. da Galizad~-nd'a punta de Santa Tecla ao cabo Finsterra~ A f~lla dedátos suficientes impide coñecere con seguranza SI os fe­l1icios tiveron no naso país colonias permanentes. Certosdatos como a lenda d'Ercoles, a fundación do Faro Bri­gantina e mais os achádegos de construcción de portose

- 24~

factoría$ --que moi ben ·puid~rap. seren inClíxenas - nonson de abondo pra,afirm{l.l,o., , . ,

PoI-o que fai referenza aos gregos, se non poQe afir·nlare tampouco qu'eiquí tiverori,estabrecidas colonias per­lnanentes, senda o único fundamento prasostelo as len­das relatadas por Asclepiades de _~Iyrelea e por TrogoPompeyo. Emporiso,.é moi digno de ,,~e tere en conta ofeito de que as nov"as maisantigas r~ferentes a- Galiza ­que son as r;ecoIlidas por Rufo Fer~o A.vieno - se'9~ben

a un periplo grego, que até fai pouco ,reuse atribuíndo.,aocartaxinés Hitnilcon.

En canto aos cartaxineses, inda' que dominaron eng-ran parte' da Penínsuaibériea,:" endexamais chegaron ~Galicia coás suas eispedició'i1:'se; poI-o, mesmo,co seu do-mínio. " ., ',"

~

Dende que os roma,nos puxeron o seu pe no territorioibérico tiveron que afrontaren os repetidos lévantamentosdos naturaes dos diversos países peníhsuares. , Antre taeslevantamentos destacan os que, perante unha non curtaxeira, se viñeron rea.lizando· na parte occi.dentalda Penín ~

sua 'e que se cofiecen hoxe baixo a común denominaciónde Guerras Viriáticas) do nome do seu caudillo o soado ,Vi­riato. É moi posibel que celtas galegos fosen participar entaes guerras) nlaisde tal participación n011 eisisten com-probantes~ ,, Sen dúbidaningunha se ¡Jode afirmare que ospirmei,- ,ros romanos que triparon o galego chan - poI-o menos deun xeito efectivo - foron os soldados que mandaba Déci­mo Xunio Bruto. Iste xeneral, no ~no 137 denantes deX.C., chegou as rivejras do río Lethes - hoxe cllamadorío Lumia - e se decideu ao paso do mesmo, cousa queainda non fixera ningún outro xeneral romano) sen terepra nada en conta _a: lenda relacionada CO, río d~vahditopol-a que se aseguraba que o que tifiao afiuzamento depasare o Limia pra o N. -esquecül a sua' ,rida denanteriore~

Con iste paso, poi~, se pode afirmare qu'escomezf:la actua­CiÓll romana na Galiza 'xa que até estonces a CItada co-

- 25-

rrente de auga viñera sendo como un balado infr-anqueá-"bel"no qu~ todol-os avantes de invasorescobizosos -ficarandetidos. E posibel, que na decisón, do 'romano ~o 'pas'o dorío Limia, contribuíse en 'gran parte o degarq de coñecerea vérdade das l~ndas 'que da Galiza se contaban.

Dimpois de internado :na terra galega Décimo XunioBrutá, e sen deixare ~ndexamti.isde procedere cón granprudenza, consigueu sonietere de momento a'Galíza, em~

presa -pol-a que fQi premiado có título'do Gallaico e cuiopremio denota a importanza qu'en 'Roma se deu a tal,sometimento.

Sost~nse por algu~hos autores que o soado Xulio Cé­sar comH,ateu na Galizá/denantes, craro está, do seu ~r­

gut:mentq' ao postosuperior de Roma. Tal feito se ~chamOl lonx~ de 'poderse dare como' seguro, e as verSlónsqu'encol dHI se teñen dado son moi encontradas. "

De todol-os feitos a destacaren nos tempos da inva­sión rom~ha na GalizaJ se deduce que os galegos manti­veron a sua rebeldía perante unha longa xeira, que ven arematarse coás guerras Cántabras, e das que o episodioderradeiro foi a soada epopeia do monte Medulio., As 'devanditas guerras'foron sostidas poI-os' galegosaxurttados en estreita alianza cos cántabros emais cosastures e tivero'n o'sel.l escomezo na'époc~'en que OctaviqAugusto' empuñaba' o cetro imperial, exercéndo a direc~ción dos eX'ércitos romanos os legados augustales Antistioe Fismio. . '

'A resistenza oposta poI-os galegos e os seus aliadosas lexións'de Octavio 'Augusto, 'foi rexa ~ xúrdia;maisasoballados pol-h' superioridade numérica ede recursos 46enemigo, os heróicos galegos tiveron qu~ se ir~rl" repre':'gando car'a terra cando xa se olIaban impotentes prasos­téren~e resistindo 'as forzas invasoras, 'buscando' estoncesrefuxo 'no Monte Medulio (1) situado na veira do río Miñdsendo'perseguidos até alí pol-ªs'Iexión3'ronia~a~''que. senon arriscando a acbmetelos de fronte' decidiron·, rendllospol~a' fame, arrodeándoos con tal fin de atrincheir.ámehtosi-estabrecendo 'un mbi'forte e rexo asedio. Decatadol-osgalegos ,dos propósitos do enemi"go, e preferinqo ;~'~mortef\: escra-yitude,decidiron"matáranse ós unhos aos~ outros,

(1) De i1 di Orosio: «nam et ~feduliummonteln lVIinio flumini inminentem". '

- 26-

pondo eisí, ao dare efectividade a tal decisión, unerguei­to e, digno coroamento a xúrdia valentía con que viñerandefendendo a independenza patria:

VI,

A DOMINACIÓN ROMANA

Nos,~emposdeOctavin Atlgusto ~ como denanterior­mente fica apuntado - escomeza a dominación romana naGaliza. H~i unha non..pequena serie de feitos diversosque obriga a p'ensare con todo fundamento como· o inter­trbque de relacións, costumes, vencellos qe familiaridade,etcétera, que adoita a faguerse antre todoI-os pobos quese, po~en en contacto, debeu 4e sere .cáseque rudo antregalegos e romanos nas pirmeiras xeiras ,da dominación deistes. A tal serie pertenescen, antre outros moitos que sepoideran citaren como am'ostrativos d.o escaso que debensere a romanización galega nos pirmeiros tempos do con­querimento, os feitos seguintes~: o número reducido de lá-"pidas que faguendoreferenza a usos dos nosos compatrio­tas ou amostrando os seus nomes - os nomes indíxenas ­~e le~~~ ..~topa.do ou se atopan ainda;pol-a Galiza adiante;o, mOl slf11ficatlvo detalle de se tere conservado a divisiónét~ica p<?r tribus ou xentilidades, cousac~que non sucedeuno. resto daPeninsua, na que as div,isións antigas forontrocándose moi de présa poI-as que psfillos de .Roma im­p~xeran; a ineisistenza da moedá ,da Repúbrica e as pou­cas aut6no~as que se atopan; a eisistenza ,somentes, detres colonias romanas - Lucus, Bracara e A~túrica --; entodo o territorio galego, cando nas ,mesmas circunstanzas.9utros territorios peninsuares, ,nos que a romanización erafonda, contaban con maior.número; d.erradeiramente, an~

tramentras que naturaesde todal-as terras, da Penínsua,'en maior ou menor número, sonan e figuran na Historiaromana, ()s galegos non escomezan a, f1..guraren n-ela si­nón cando- xa 'os d,ías do Imperio ,~eran numerosos e istepasaba, con moito" dos seus.pirmeiros tempos. ' -,

A romanización efectiva da Galiza, que por leí natu­ral tiña de suced.ere xa que o pobo conqueridor se achabaen posesión de unha cultura moi .superior ao do conqueri­do, se non realiza con toda seguranza até a época en que

- 27-

~doutrina cristiann. s'e 11 1g~endo n:elanumerosossfd a po -a. terra .ga!ega. abran~tribuiría de un xeito es ec·epto~. A tal romamzaclón con"latina axuntada ao gr~ ~~13· clero poI-a sua educaciónpobo e, moi singuiarmentee lcamento que tifia antre opo!-as novas crenzas era difilfian~re, ° pob? hUI!li.lde guexelto, a Galiza ven a se troc ca o l-erg?elto, ElSl, de lstes~nso cultural si beh' mantéa:~ n-unhP~l.ls~om,anizado,noelstranasno que topa ao deln r • ose e üldo as 111fruenclas

, A. ,alS.Innegabel resistenza da Galiz "d o, ,'.

zare, pese A gran superioridade d a, ~r el.l~arese romam-co! .da indíxena, revela o arre a ClVIIZ~C;l?n latina en­mOlto tempo antre con ueridodamento qu elSls!eU perailteque por outra parte am~stra c~es e g~leg?S, ~lrcunstanzade R,oma na Galiza tivode se m0!i OmlllaC!Ón dos fillos~ruSlV? nos puntos estratéxico~an~estare.caseque n-eis­lltar, ticando o resto do " ou e,outa.lmportanzami

c

relativa. pals n-unha sItuaclón de libertade

\T 11

O CRISTIANISMO

Ca.cndo dimpt>is da marte d S 1 d' .. ,. •s~us dIscípulos s'espallaron po odl va ar d? mundo osmentaren a Boa Nova r 1 rentes .palsespra se~ciden ensostelo gran g~~todaJ~aste.rrasdlse-i-ei'Sí coin­tol ,S,ant-lago s'embarcou ,er~. esq.lurtore~~que o apos­froltlficare' n-ela a pranta c;.r a Tell1ns~a ~lSpostO a faguerdoutrinapol-a . .h '. lZOS~ e. ~urdla da verdadeiradeberes, vifiani~~~gárg~~~s,a~lqu.lflndo iguaes direitos ecategorías O unto d en lrmans se,n preferenzas neocas~asmediter}áneas de~d~desemb~rquetiva de sere nasm,aIs'a,'.'su,á tarefa apostól1·ashque, ~~n ab~ndoareende.xa:.d

o- ,,', o d ' ca e eo-arla ao chan P' t ' '..lmpols e percorrere a B 't! ~.' '.' a no xapercorrertdo as terras do e lca e ~al1-a L~sltama, ouxatemare na Galiza Ó . SeptdentrolÓ~ pra flndar por se ,in~ban a SanHa o ' , numero ,e dl~clpulas que acompail.a

é

cofiece' o úni~o n~s suas predl~aclónsapostólicas se des­e;que sialguohó2 : se pode aflrmare é qu~ tivo discípulosde o Asia Menor; a.comp~fi~bancando flxo o viaxe den-tol cando co seu' ~~~~5pm~l~lbbanno seguimento do i\pÓS'-

'; :', ~ ,e rlpa a a terra galega~ t". "~ 28-

.A estada de Sant-lago na Galiza debeu de sere relati­vamente longa.. A trad~ción patce confirmlllo,. Perante talestada o Santo Apóstol percorreu a,bon seguro todo o te­rritorio galaico no que o froito das predicacións foi xúrdioindubidabelmentes, pois eisí parcen confirmalo os sucesosque con posterioridade, pro moiaxifia, ocurriron. Ade­mais, o feito do martirio e morte de Sant-lago nas terrasde Ourente e o feito da traslación dos restos vener.ábeis aGaliza, que os discípulos levaran á cabo, vefien a· indica-,ren que a resolución de ístes;non seria tomada si eles, co­fiecedores como é de sup0r dos íntimos desexoS e dasmei­randes arelase degoiros do seu Mestre, non coidasen in­terpretaren confidelidade a sua vountade faguendo que ,osanto corpoacougara eternamentes na terra que, cicaispoI-a acollida que n-ela tería perante a sua vida o SantoApóstol, sería consideirada por Sant-lago como unha se­gunda patria, otorgándolle dende estonces a sua benfeito-ra protección e o seu> paternal agarimo.

A falla de documentos referentes aos tempos da pre-dicación do cristianismo na Galiza obriga. a que se nonpoida afirmare nada en concreto, con verdadeira segurán­za. Mais,emporiso, hai sucesos dos que, aínda sen ps do­cumentoscorraboradores e amostrativos,se pode, afirma~.re a eisistenza poI-as deduccións e consec1l.enzas que de,feitos algo relazonados con,aquilespode.faguere ü tratadis~ta ou esculcador. Eisíj pois, . non é afiuzadó nen lixeiroafirmare que as persecucións ,romanas contra ocristianis,mo tiveron o seu ecO na Galiza, correndQ abundoso o san­guedos Mártires e sendomoi grande o número dos quederoll a.vidadenantes quearrenegare das verdadeirascrénzas, trocándose eisí en merescedores da coroa da san°, .tidade." ~•.- Unha amostración doafincamento que o cristianismo'debía tere na Galizaé o número relativamente importanted'heresiarcas que d'ela saíron e a considerabel puxanzaque a doctrina priscilianista,moiprincipalme antre outraschegou a abranguere.N-efecto, de se .non achare moi es­palIada a doctrinaverdadeira, se non concibiría a eisisten-

. za d'heresiarcas e modtficadores da mesma, tal eisistenzaven a sere unha derivación do espallamento. abranguidopoI-a doctrina á cuia reforma s'encamifía a herexía.

Por outraparte, a importanza que chegou a abran-

- 29-~

guere .a herexía na~a na G~liza e as controversias e vivaspolémIcas él qu'ela deu orixen, asegúnse deduz dos, auto­res. que se ocup~rbn .?a' c?sti~n,~fréscensé. como Co.niprQ~,bant.es· do erg1!elto -nrvellnteletu'al.abranguido pol-a nosapa~rla, !lo p~rI6do en que o borreant~·.podeiría romano es­~?pen~~ba a s"esvaí~e-.Ao<mesmo tempo, indicio craro daelevacló~.. de tal 'nIvel ~. o número moi importante,po!-a cantldade e P?I:a.caIIdade"de;figuras que ,da Galizasa~ron estonces. I-elsl, dende un emperador, Teodosio oGrande, at~ un.Papa, San. Dá!llaso,' pasando por heresiar­cas ~e capItal lJI.1portanza, hIstoriadores, 'poetas, etc., apatrIa galega pUldo enorgulecérese de tere contribuídQ co­mo ~a que mais aó·, enriquecimentodópatrimonio culturaldo mundo.. ...' , .

VIII.

A HEREXtA NA. GALIZA

O PRISCILIANISMO

~s 1!l~is.recentes esculcacións .i~estudos feitos encoldOl?rlsclllanlsmo, a soada herexía que tan fondaniente al­porlzou, as concenzas non soio da Galiza sinón tamén deoutras'térr~sI?~ni~suares,converxen, asegún parce,n-unpunto: o prl~~lllanlsmC? era no seu' orixen a propia doutri..~a de gnÓS!lcoS ~'manlqueos amoldada e conformada togopoI-as J?artlcularldades .enotas típicas, singulares, que amentalldade galega 11~ lmp~imeu e coas,qu'e'ven a se re..velare a forte ~ersoalldade.dos fillos da Galiza que eisítrocaJ..l ,as doutrl~as devandltas en algo propio, verdadeirac~eaclon do ~x~nlo nazonal galego. .' ..,O gnostIcIsmo era unha doutrina filosófica .e relixiosa~'

que xurdeu nos :pirm,eirostempos da Igrexa; ista doctrina~~rtenden~oter~ un. coñ.ecim~nt.orecibido por fonda intui­CIón e ChOldo mIsteriO das prlnclpaes cousas divinas mes­tu~~ba principios cristians con creacións xudai~as·eorlentaes, con~tituindoun místico i-especial credo relixio­so que ao camlñare do tempo se di\rideu en varias sectas.

Derivac~ónde gnosticismo debía sere o Maniqueísmo,nova. modalldade filosófica e aínda relixiosa creada por(ManIqueo) eda que, en xuntanza cógnosticismo, se pode

-30-

I4

II1

I¡I

decire quearrincou Priscilianoa'sua doctrina tan chamadaa afincarse no pobo galego.., . '

,·Paree seguro queJo gnosticismo fose traguido a.Galizapor,;un tal Marco, que, ·procedía do Exipto" ~ que~tivo como.pirmeiros emais soados discípulos [la terra gal~ga a unhamuller e a unhomecuios nomeseranAg~pey.Elpidio, .eaos que, con f.undamento de abondo,' se ~tribuie a inicia­ción de Prisciliano no-s, seg'reQosde tal doctrina..

. Dnha vegada iniciado n-:ela Priscilian9' non tardou,<;óseupoderose ejndiscutibel·~enio.creador .en faguere d~~la,

previo arranxamento, ,algo p..ersoal, ,:\Terdadeira e lexíti~acreaciónsua, ou sexa :0;. que. hoxe se ven,coñecendo' conomeoe 'herexía priscilianista. '.' .. .

\, Ista herexíaviña aconsistireen síntesis n-unha mes­turados principios.:cristianoscon prácticas. :.e teorías deas~roloxíaemaxia: OPriscilianismoadimitíaa eisistenza'~e'dq~~IHrincipios.--....eiquí óllase unha;:.coi-TIcidenzacoasrelixióIlS o.ri~ntaes - un do ben e :Q.utro -do ,mal, sendo iste'? 1~,..ri~~Jl)d.o'm,·,1.,J}l','" do. eisterior, ,.d.0, lllJ.l,n,,'do, flsic.o;, impofiía aosseussegulaor~§~·'ul\ttas·especlaesnormasmoraescon ten-<ienza ao asce~ismo,'condenando o matrimonio i-estabres­'cendo aigoaldadeda condición intelectu~l an;,trehomes e'mullerese 'prescribíndolles, 'pol:o !:m~smo, .análogos .,debe­.res,eobrigas, o qu'eispricao entusiasmo con que numero­sas mulleres .abrazarona douttina·doheresiarca'; negai.1a'aresurreccióneisí como tamén que o Verbo, Divi!1ü hoube­'~a tomado carne:, ca 'que fica ditoque non adimitían'a J'la­tureza divina de. Cristo; o priscilianismo ta;mén ~stabrecí~

o direito de crítica e libre interpretació.n:dos sagros Tex­tos, por :euia ·circunstanza vena presentársenoscomo unprecursor, en moitos séculos, ·do .libre .e~ámen" .funda­JIlento da reforma relixiosaque nos ttempos modernos le­vau' a cabo o monxe xermano Martín.Lutero.·A herexía 'ldePrisciliano, pol-a ;'que se afincaron lna

Galizae· dimpoisnas outras terras. penínsuares ' moitasprácticas e manifestacións de ·ourentalismo,abrangueu unsúpeto e grandedesenrolo dentro ,dapatria1 ·desenrolo que',pol-a ,sua ointensidade,findou· por ultrapasare .as.fronteiras~

·eiste.ndéndose.pol-as .demais" terras do territorio :ibérico.·Unha .proba ;da oimportanza eafincamentoque ,o Priscilia­n:ismo chegou aabranguere,,'é a ei~istenza de alg\lnhos,bispos her.esiarcas, os 'cales fo~onesco1)lulgados.por un

-31 ---

JCoricili~ .,' 'a~xtif1táab;: .e'fl r2arngoza "nó~ ano t ó380. 'Q~)mesmbPriscilian.o, fora nomeado ~i?po,de,¡lt\ll;iIa;~a.~egún·'manifie~;­

'~ta: ti· itustie~ispO 'g~leg{j ":.ellll~'0Ittadorul~a(!lO~~n~ .seu;dron~­{c(}it;"por~it 1fllrttanzli ltt~ bí~p~s)q~e- ~egUl~~)as~~lI~ ~OWi~1trtlts~' Isto'"dá ideHi 'CJo'gran! ~spltlla~eutú~~abr8ngU:lcdo' ,pol!.¿a'ller:e~iEi¡'PrissJliaBfsttl~l~ntr~rdálPenínsu~t( ,d. .;: ':. 1'!' d!Priscíliáno'~~a<1tlecire·do clonista>'¡devandito"dunpolsde ollare JCuzgádajd¡€bnaen~ada':,:sev-eirameri.te'>a;'$ua}dourtr,iri~ por ." alg~nh(js ft'orlcHios'i~~ltntiado$¡i n~) Penínstrla~ ,J<!eci­·deu,~ coidandb',at<;>pat:e.acotle~énV,oi,:,' '~pre?de're, '~n \~laxe,:ti '!Rbma viaX:~qireaxlfta, realJzou "e ,cUtQi ;'~Vla:xJe fOl un'fra'~c'asb'comptetu}'tá (j1negm([),~aq~e;~P{)ntífice,'se"iheg()ua recibilo e por cui~ razón ,Pt-Ísciliano:,~~~nitardo~'"en::voh·tare' pr·'~5 ¡GtllHrs,: o~d~'-n'0vameptes ¡ f?i\ cO,ooenadb.1P?' .San'Martín ,de Tbúts\~, 'f>Or outroS;iblsp~ .tEst~'C~s '¡RrlS~11ano

apetÓll~ro :Cés:tlt:~.i sigue ¡arireft:renzá..;de,¡IduC1o~que" ;poraqtiitt.~itip()~~1ninab~; i n~sGall~SJ jSOta~entes,-; p~rq~e¡x,aescom,ezara(aesna;q~lzac:lón:"do¡lm~rlo.romano,e: ,o C~-

sar,;' :gU'éia o tirano' ~lJixin:o,.o~deouqlleo :~uEg:asen o~ trI­'bua~s'encártegildosde adl~lnlstraren;xustlza,: icomo,elSl ,0'fixe-rbn"condeahdo 'ao hereslarca~ ·pOI! perturbador; dapu­bricá'tt~nq:(lil'Ídadeecorrupl'ór dos costtlmesnpe~a ~e de.cápit3:ci6n, perta que se levou~ár~matena praz~ pubrlca -~eTr~veris nonsoio' eo,soado 'hereslarc'a gaIego. slnón' 'tameneón algunhos dos;seusmais irnpórtant~s seguido~es.,Eisí,de iste xeito ,se findau 'a eisistenzade ·rsta' figura lntresan·tísima 'da HiStoria galega e,da que' sen d~bi~a algurrha sepodé afirmare que foi a m'áis ergueita e dIstInta do pensa-mentoheterodoxopenínsl!la~... ,,' . .. Pitnpois tlamorte de,PrIscI1la!10assuasdoutrlnas lo~·

xede s'esvairen semellou,como, SI,' cobrasennovos e ma~s

rexosfolgos, afincá~dosefo-rtementesnaentrana da ~all·

. za. Isto eisprica a'loíta ~scura, ~ilenzos~,proabafaJ.?te.I-he­r6icá, queasmeiran~esmentalIdades 'ga~egas e crIstla~as

d'estonces como Idaclo e·ontros - antre lste~ destaca a In­tresante figura do monxe'galegol\laquiario, -qu'esC).uirbeueo'ntra do heresiarca dous opúsculos de ,co~trover~lae re­futación - viñ.eron sostendo·perante suceSivas xelras pradesenraizaren a mala' semente xermolada no 'chan dapa~tria'. 'Emporiso o Priscilianismo sigueu ateigado .de ,relatIvapuxan'z'a por algún tempo, i-eisí se ~mostraba,alnd~ ~a!1docoá invasióndasxentesdo SeptentrIón naPenlnsua Iber~ca,

- 32 ---

e poI-o tanto na Ga~iza, unha nO'Ta do~ttina - o arrian~s­mo-veu a corripartlre coatan afincada l-espallada de-PrIs­ciliano a posesión das concenzas galegas, si ben ~ontardou

en orixináresea refundición das duas n-unha SOla, findan­do por prevalescere somentes a de Arrio.

IX

O FIN DA EDADE ANTIGA

Denantes de que Prisciliano estivese en condiciónsd'escomenzare as propagandas heréticas que tan fondaaxitación e desacougo produciron nos cibdadans galegos,o solio imperial romano fora ocupado por un galegoescra­recido, o soadoemperador Teodosio - século IV de X. C~

- cuio goberno se caracteriza pol-o acerta~o e pruden!e',eisí como poI-o outo grado de prosperldade materIalabranguido en todol-os país€.s imperiaes e no que tantaparticipacióri tivo a Galiza. ",

Dimpois do emperador gale~~ Teodosio (1) é. ~a~do,reialmente, o derrumbe do Impetl.o Romano, xa InICIadodenantes do referido mandato imp.erial e contido peranteel, escomezou a faguérese súpeto;:é definitivo. Os bá~ba~osxentes do Norte arelantes de s'estabrescere nos terrItorIOSmeridionaes por coidalossuperiores a aqueles en que anda­ban a vexetaren pobrementes, xa tencionaran en difrentesocasións invadiren os dominios imperiaes, sendo traba­110samente rechazados. Mail-a acentuada debilidade, cada,regada nlais crecente, que se foi apodeirando do imperio,fixo que a resistenza disminuira, o que deu por resultadoa realización do desborde das xentes do Norte que, comounha invasión de augas alporizadas e guindadoras de todoo que se puidera opare ao ~,~Jl paso, cairon encol do quexa somentes era unha esváída soma do pasado, levando atodas partes os seus berros de trunfo e as siñaes indelé­beis como ·feitas a ferro e a fogo, do seu paso abafador.

I-eisí findou o Imperio Romano. I-eisí por tal ciscuns­tanza os pobos, até estonces provinzas do Imperio, quemais arredados se achaban dos pirmeiros países invadidos,

(1) Idacio no seu Cronicón di qu'era cnatural da cibdá de Cauea, na provin­cia da Galiza:t.

-- 33 ~

ficaron ceibes,. sen o· sometimepto a ningunha determiña­da soberanía, si ben ista libertade axiña foi trocada pol-anova tiranía que os bárbaros vencedores impoñían a to­dol-os países que 'as patas dos seus cabalos iban achaendo.

Ista foi a sorte que a Galiza, ao igual da$ outras na­zonalidades ibéricas, veu a seguire cando os fillos dó Sep­tentrión ultrapasaron as suas fronteiras, dando fin con istefeito a chamada Edade Antiga e iniciándose eisí os tem­pos medioevaes ou sexan aqueles en que s'escomeza aEdade Media.

- 34-