Istitutu Pitzalis Nurri
description
Transcript of Istitutu Pitzalis Nurri
![Page 1: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/1.jpg)
Istitutu Pitzalis Nurri
Storia de Sardinnia
Gentis chi funt benias de su mari
![Page 2: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/2.jpg)
Sa preistoria sarda
Sa Sardinnia est una de is terras prus antigas de s’Europa ma s’òmini ddu est lompiu a tradu poita su mari fuat malu a ddu imperrai.
Si podint scerai arrastus de is primus òminis in su Paleoliticu, perou est facias a su 6000 a.C in su Neoliticu chi ddu ant arresidiau a sa sighida.
![Page 3: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/3.jpg)
Medas populus in Sardinnia
Is primus òminis beniant de sa’Etruria, de sa penisula iberica, de is Balearis e de s’Africa.
In fatu fuant arribaus grupus de s’Anatolia e de s’Egeu.
Podeus nai ca in Sardinnia non est lompiu unu populu sceti ma medas populus.
![Page 4: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/4.jpg)
Lingua e costumanzias
Cun su tempus is populus sardus ant tentu praticau sa matessi lingua e costumanzias.
Fuant dividius in medas statixeddus a bortas cunfederaus e a bortas in gherra tra de issus.
![Page 5: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/5.jpg)
S’edadi de s’arramini
• Facias a su 2000 a.C teniant cuntatu cun is gentis de s’Orienti chi imperrant su mari po pigai ossidiana, arramini e atrus mineralis. Is sardus iant imparau a traballai s’arramini.
![Page 6: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/6.jpg)
Is Nuraxis
In su 1.800 a.C is sardus cumenzant a fabricai nuraxis. Custas funt turris fatas cun perdas mannas. Nosu non scieus po ita essint a serbiri. Lilliu penzat chi fessant fortezas o logus po avistai is nemigus.
Oi in Sardinnia si scerant prus de 7.000 nuraxis.
![Page 7: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/7.jpg)
Is Fenicius
• Facias a su 1.000 a.C iant cumenzau a ponni pei in is costas sardas in Fenìcius chi fuant partius de su Libanu e fuant lompius in Spannia e in Britannia po bendi sa mercanzia insoru e po agatai riparu. In Sardinnia iant postu emporius comenti de Caralis, Nora, Bithia, Sulchi, Tharros, Bosa, Torres e Olbia.
![Page 8: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/8.jpg)
S’amighenzia si scuncordat
• A priminziu is Fenizius iscambiant is mercanzias cun is sardus, apustis iant incumenzau a si boli alargai tropu e tandu is sardus ddus iant arroxius e issus iant depiu domandai agiudu a is Cartaginesus
![Page 9: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/9.jpg)
Cartaginesus
• Is Cartaginesus cun is sordaus mercenarius iant bintu e iant conchistau s’isula foras che sa parti chi issus iant nomenau Barbagia.
Is sardus chi si fuant arrendius fuant abarraus in is costas,is chi boliant gherrai contras a is cartaginesus si fuant arritiraus in is montis.
Civiltadi cartaginesa e sarda si fuant cunfrontadas po 271 annu.
![Page 10: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/10.jpg)
Is romanus
• In su 238 a.C is Cartaginesus iant donau sa Sardinnia a is romanus .
• Sa Sardinnia fuat una de is provincias de Roma. Is romanus iant portau in sardinnia sa lingua, is leis e is costumanzias ie sa civiltadi insoru iant abeliu is citadis de sa costa e fuant lompius finzas a sa Barbagia.
• Finzas a su 111 aC is sardus iant gherrau. Sa cultura de is nuraxis acabat cun is romanus
![Page 11: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/11.jpg)
Vandalus
• In su 456 a pustis de Cristu,s’imperu romanu decadit e in Sardinnia arribant is Vandalus de Africa.
• Abarrant sceti in is citadis fenzas de lassai a nosu grandus arrastus de sa cultura insoru.
![Page 12: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/12.jpg)
Bizantinus
• In su 534 Giustinianu s’imperadori de Oriente iat bintu is Vandalus e tandu sa Sardinnia fuat bizantina.
• S’isula fuat dividia in distritur zerriaus mereie; in Carali fuvernat su Judex , in Forum Traiani ddui fut su poderi militari a is cumandus de su Dux
![Page 13: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/13.jpg)
Cristianesimu in Sardinnia
• Cun is Bizantinus su Cristianesimu si fuat praticau in totu s’isula. Si fuat difundiu su monachesimu e is ritus orientalis.
• Su rei dei barbaricinus Ospitoni iat cunvintu is sardus a lassai is costumanzias paganas e a si cunverti a su Cristianesimu
![Page 14: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/14.jpg)
Arabus
• De su 640 finzas a su 732 is Arabus iant ocupau su Nord Africa, s’Ispannia e sa Franzia. Sa Sardinnia fuat abarrada isolata poita a belu-a belu is bizantinus si ndi fuant andaus e su Judex po podi difendi s’isula iat nomenau 4 Lociservadoris.
• Is arabus fuant abarraus in is costas de Sardinnia po 70 annus. Iant tentu perou pagus cuntatus cun is sardus
![Page 15: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/15.jpg)
Is 4 giudicaus
• Is lociservadoris iant tentu is poderis civilis e militaris e fuant issus e totu Jugis de Calari, Torres, Gaddura e Arborea.
• Donniunu de custus istadus sardus fuat unu stadu soveranu e democraticu. Totus is decisionis non tacant a su rei ma is rapresentantis de su populu riunius in unu parlamentu chi si zeriat Corona de Logu.
![Page 16: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/16.jpg)
Is Giudicaus
• Donnia stadu teniat fronteras po difendi is interessus politicus e cumercialis, teniat unu parlamentu, leis suas ( Carta de Logu), linguas nazionalis suas , embemas e sumbulus statalis.
![Page 17: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/17.jpg)
Arborea
• Is Giudicaus iant acolliu Genovesus e Pisanus e custus iant pigau poderi coiendusì cun is fillas de is giugis. Gaddura Calari e Torres si fuant iderrutus, Su Giudicau de Arborea es durau invecis po 520 annus. Arregodaus Marianu e Lionora de Arborau chi iat scritu sa Carta de Logu e iat cumbatiu cun is ARAGONESUS
![Page 18: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/18.jpg)
Regnum Sardiniae
• In su 1297 su papa Bonifaziu VIII iat istituiu su regnum Sardinaie et Corsicae e iat infeudau su catalanu Giacumu II su Giustu, rei de sa corona de Aragona.
![Page 19: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/19.jpg)
Sardinnia a is aragonesus
• A prima su Giugi Marianu e agoa sa giudichessa Lionora de Arborea iant gherrau contras a is aragonesus po difendi sa Sardinnia. A sa morti de Lionora is aragonesus si ndi fuant aposentaus in Sardinnia e cun issus nosu seus torraus a su feudalesimu.
![Page 20: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/20.jpg)
Sardinnia spaniola
• Candu Isabella de Castillia s’est coyada cun Ferdinandu su Catolicu, sa Sardinnia est aruta in manus de sa Spannia.
• Sa presenzia spaniola est durada finzas a su 1714
![Page 21: Istitutu Pitzalis Nurri](https://reader036.fdocuments.co/reader036/viewer/2022062518/568144c4550346895db18dad/html5/thumbnails/21.jpg)
Sa Sardinnia e is Piemontesus
• De su 1720 finzas a su 1861 sa Sardinnia est stetia dominada de is Piemontesus.
• De su 1861 finzas a oi, nosu pur feus parti de s’Italia.