LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta...

56
LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2

Transcript of LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta...

Page 1: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13

Cuaderno 2

Page 2: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 2

24. FUNCIONES DE LOS CASOS .................................................................................. 3

25. FUNCIONES DE LOS CASOS II .............................................................................. 4

26. PREPOSICIÓN + SINTAGMA NOMINAL .............................................................. 7

27. COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR ...................................... 9

28. LA ORACIÓN INTERROGATIVA DIRECTA ....................................................... 12

29. COORDINACIÓN .................................................................................................... 15

30. SINTAXIS DE LAS FORMAS NO PERSONALES DEL VERBO: INFINITIVO 16

31. SINTAXIS DE LAS FORMAS NO PERSONALES DEL VERBO: PARTICIPIO 20

32. GERUNDIO: MORFOLOGÍA Y SINTAXIS .......................................................... 23

33. GERUNDIVO: MORFOLOGÍA Y SINTAXIS........................................................ 26

34. SUPINO : MORFOLOGÍA Y SINTAXIS ................................................................ 28

35. LA PERIFRÁSTICA ACTIVA Y PASIVA ............................................................. 30

36. LA ORACIÓN COMPUESTA POR SUBORDINACIÓN EN CASTELLANO ..... 32

37. SUBORDINADA DE RELATIVO ........................................................................... 33

38. SUBORDINADAS SUSTANTIVAS........................................................................ 38

39. INTERROGATIVAS INDIRECTAS........................................................................ 41

40. SUBORDINADAS ADVERBIALES TEMPORALES ............................................ 42

41. SUBORDINADAS ADVERBIALES DE LUGAR .................................................. 45

42. SUBORDINADAS ADVERBIALES CAUSALES ................................................. 45

43. SUBORDINADAS ADVERBIALES FINALES ...................................................... 46

44. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONSECUTIVAS ........................................ 48

45. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONCESIVAS ............................................. 49

46. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONDICIONALES ...................................... 51

47. SUBORDINADAS ADVERBIALES COMPARATIVAS/MODALES ................. 53

48. ESQUEMA DE LA SUBORDINACION LATINA SEGÚN EL NEXO ................. 54

49. ESQUEMA DE LA SUBORDINACION LATINA SEGÚN EL TIPO ................... 56

Page 3: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 3

24. FUNCIONES DE LOS CASOS

CASO FUNCIÓN OBSERVACIONES EJEMPLO Nominativo Sujeto Concuerda con el verbo en número Atributo Con el verbo SUM.

Concuerda con el sujeto en gº y nº.

Predicativo Cualquier verbo menos SUM. Concuerda con el sujeto en gº y nº.

Vocativo Apelación Siempre entre comas. Acusativo C.Directo Con verbo transitivo. C.Directo interno Neutro plural de los adjetivos o pronombres. C.Circunstancial Con sus preposiciones. Sin preposición:-Ciudades

-Espacio o tiempo.

Doble C.Directo Con verbos "peg" principalmente. Persona + Cosa.

Predicativo C.D. Adjetivo o nombre de cargo. Concuerda con el C.D. en gº y nº.

Genitivo C. del nombre Con preposición en castellano (de) Dativo C. Indirecto Con preposición en castellano (a, para)

Traducción especial con el verbo SUM.

Ablativo C. Circunstancial Con sus preposiciones. Sin preposición: Traducción por contexto.

2º T. Comparación Con comparativo sintético (-ior,-ius) C. Agente Con voz pasiva. Con y sin preposición. (ab) Locativo C.Circunstancial Ciudades (-ae,-i),domi,humi y ruri. Todos Aposición Entre comas. Concuerda con la palabra anterior.

Page 4: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 4

25. FUNCIONES DE LOS CASOS II

• Nominativo: o Sujeto o Atributo o Predicativo

• Acusativo: o Complemento directo o Complemento directo interno.

Cuando el complemento directo tiene la misma raíz que el verbo (cfr. en español: soñar un sueño) En latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural.

somniare multa :soñar muchos sueños. dicere haec: decir estos dichos

En este último caso es mejor traducir por el pronombre neutro en castellano o bien suponer la palabra cosas. dicere haec: decir esto /decir estas cosas

o Doble complemento directo. O lo que es lo mismo, en una misma oración complemento directo de cosa y complemento directo de persona. Se da solo con los verbos que significan pedir (peto, oro, postulo, rogo), enseñar (doceo) o guardar (celo). Magister pueros grammaticam docet. El maestro enseña gramática a los chicos.

o Predicativo al complemento directo. Se trata de un sintagma adjetival (adjetivo), aunque a veces es un

sustantivo, que concuerda con el complemento directo en género y número. Suele ir entre el complemento directo y el verbo. Los verbos más comunes con los que se da esta función son los que significan juzgar (iudico, considero, duco), nombrar (nomino, creo, facio) y llamar (appello).

Ennius poetas sanctos appellat. Ennio llama santos a los poetas.

Page 5: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 5

o Complemento circunstancial. Para esta función v ease el apartado de las preposiciones y del complemento circunstancial de lugar que viene a continuación.

o En la oración subordinada de infinitivo el acusativo puede ser:

Sujeto del infinitivo Credo vos studuisse. Creo que vosotros habéis estudiado

Atributo del infinitivo esse/fuisse Aristides dixit consilium esse perutile. Arístides dijo que el consejo era muy útil

Predicativo al sujeto

C. Directo (como en cualquier oración)

Ratio ipsa monet amicitias comparare. La razón misma aconseja buscar las amistades. Constat homines ad civium salutem leges invenere. Consta que los hombres inventaron las leyes para la salvación de los ciudadanos.

C. Circunstancial (como en cualquier oración)

Consul nuntiavit eos Romam contendere. El cónsul anunció que ellos se dirigían a Roma.

• Genitivo: o Complemento del nombre o Con el verbo sum

Cuando no depende de ningún sustantivo y va junto al verbo sum, este se traduce por “ser propio de” Est hominum amare: Es propio de hombres amar.

• Dativo: o Complemento indirecto o Doble complemento indirecto:

Solo aparece si uno de ellos es auxilio (ayuda) o praesidio (protección). Caesar omnem ex castris equitatum suis auxilio misit.

César envió desde el campamento a toda la caballería como auxilio para los suyos.

o Dativo posesivo con el verbo sum:

Es la estructura que utilizaban en latín para expresar la posesión. No era frecuente el uso del verbo tener. Por lo tanto la persona poseedora es la que aparece en dativo y el objeto poseído en nominativo sujeto concordando con el verbo. Est mihi liber Hay un libro para mí. / Yo tengo un libro.

Page 6: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 6

• Ablativo : o Complemento circunstancial. Para esta función v ease el apartado de las

preposiciones y del complemento circunstancial de lugar que viene a continuación.

o Complemento agente. Solo aparece en las oraciones con el verbo en pasiva. Siempre lleva la preposición a/ab.

Romanorum victoria a legatis consuli nuntiabitur. La victoria de los romanos será anunciada al cónsul por los legados

• Casos regidos por el verbo

En ocasiones un verbo lleva determinado complemento por obligación y adquiere un

significado especial. En el diccionario hay que utilizar la siguiente tabla para saber con qué caso van:

CASO REGIDO

EN EL DICCIONARIO VERBO SIGNIFICADO

acusativo aliquem aliquid

genitivo alicuius

dativo alicui

ablativo aliqua re

Page 7: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 7

26. PREPOSICIÓN + SINTAGMA NOMINAL

Con acusativo

AD hacia según

ad agros ‘a/hacia/hasta/ante los campos’, ad Ciceronem ‘a casa de Cicerón’ ad morem ‘según la costumbre’

ADVERSUS/ VERSUS contra adversus reginam ‘contra la reina’

adversus me ‘contra/hacia mí’.

ANTE antes de ante nautam ‘delante del marinero’ ante noctem ‘antes de la noche’

APUD junto a apud aram ‘junto al altar’

CIRCUM alrededor de

CITRA a este lado de citra Anam ‘del lado de acá del Guadiana’

CONTRA contra contra hostes ‘contra los enemigos’, contra aurum ‘a cambio de oro’.

EXTRA fuera de extra muros ‘fuera de las murallas’

INFRA debajo de infra solem ‘debajo del sol’,

INTER entre inter omnes ‘entre/en medio de todos’.

INTRA dentro de intra urbem ‘dentro de la ciudad’

PER por

durante

per silvas ‘por los bosques’, per legatos ‘por medio de los embajadores’,

per noctem ‘durante la noche’.

POST después de post murum ‘detrás del muro’, post prandium ‘después del almuerzo’

PRAETER excepto omnes praeter duos ‘todos excepto dos’

PROPE cerca de prope Rubiconem ‘cerca del Rubicón’

PROPTER a causa de propter morbum ‘por causa de una enfermedad’, propter viam ‘cerca del camino’,

SECUNDUM según

SUPRA sobre supra mensam ‘sobre la mesa’, supra tria milia militum ‘más de 3000 soldados’

TRANS a través de trans flumen ‘al otro lado del río’.

ULTRA al otro lado de ultra mare ‘al otro lado del mar’

Page 8: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 8

Con acusativo y ablativo

IN

Con Ac.---- hacia ibat in silvam ‘iba al bosque’,

pugnabat in Graecos ‘luchaba contra los griegos’, in posterum diem ‘para el día siguiente’

Con Ab.---- en in oppido ‘en la ciudad’, in hostibus ‘entre los enemigos’.

SUB

Con Ac.-- debajo de sub pontem se condidit ‘fue a esconderse bajo el puente’,

sub prima frigora ‘a/con los primeros fríos’, sub montem pervenerunt ‘llegaron al pie del monte’

Con Ab -- debajo de erat sub ponte ‘estaba bajo el puente’, sub regibus ‘en tiempos de los reyes’

SUPER

Con Ac.--encima de ibant super aequora ‘iban sobre las aguas’,

super prandium ‘durante el almuerzo’, super Parthos ‘más allá de los partos’

Con Ab.--encima de liber super mensa erat ‘el libro estaba sobre la mesa’, super media nocte ‘hasta después de la media noche’

Con ablativo

A/AB de, desde

por

ab oppido ‘desde la ciudad’, a puero ‘desde niño’ (= desde mi niñez),

a consule victus est ‘fue vencido por el cónsul’.

CUM con cum patre suo ‘con su padre’, cum celeritate ‘con rapidez’.

DE.- desde, acerca de

de monte ‘desde el monte’, de senectute ‘acerca de la vejez’,

E/EX de, desde ex urbe ‘desde la ciudad’, e lege ‘según la ley’.

PRAE delante de por

prae oculis ‘delante de los ojos’, prae metu ‘por miedo’,

PRO en favor de, delante de en lugar de

pro Milone ‘en defensa de Milón’, pro porta ‘delante de la puerta’,

pro consule missus est ‘fue enviado en lugar del cónsul’

SINE sin sine lacrimis ‘sin lágrimas’

Page 9: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 9

27. COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR Según el tipo de lugar y el tipo de circunstancia de lugar en latín se expresan los

complementos circunstanciales con las siguientes estructuras:

TIPO DE SUSTANTIVO DE

LUGAR CCL A DONDE (QUO) CCL DE DONDE

(UNDE) CCL EN DONDE

(UBI)

Nombres comunes de lugar

in/ad + acusativo

in/ad scholam a/hacia la escuela

a/ab, e/ex, de + ablativo

ab/ex/de schola de/desde la escuela

in + ablativo

in schola en la escuela

Nombres propios de lugar mayor

(continentes, países, regiones, islas

grandes)

in/ad + acusativo

in/ad Hispaniam a/hacia Hispania

a/ab, e/ex, de + ablativo

ab/ex/de Africa de/desde África

in + ablativo

in Latio en el Lacio

Nombres propios de lugar menor

(ciudades, islas pequeñas)

(1ª y 2ª decl. sg.)

acusativo

Romam a/hacia Roma Saguntum a/hacia

Sagunto

ablativo

Roma de/desde Roma Sagunto de/desde Sagunto

locativo (1ª decl.en –ae, en la

2ª en –i)

Romae en Roma Sagunti en Sagunto

Nombres propios de lugar menor

(ciudades, islas pequeñas)

(1ª y 2ª decl. pl. y 3ª decl.)

acusativo

Carthaginem a/hacia Cartago

ablativo

Carthagine desde Cartago

ablativo

Carthagine en Cartago

Page 10: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 10

El significado del verbo del que depende el complemento rige por su significado una u otra

circunstancia de lugar

sum estar …. en CC Lugar en donde venio venir ….. de/desde CC Lugar desde donde appropinquo acercarse …. a CC Lugar a donde

EJERCICIOS DE LAS FUNCIONES DE LOS CASOS

1. Tauri cornua saepe magna sunt.

2. Bellum et pax semper contraria erunt.

3. Munitiones post proelium integrae manebant.

4. Vir bonus rebus angustiis animosus et fortis apparet.

5. Cicero in senatu de Pompeio multa dixi.

6. Vicimus, o socii, et multos obsides obtinuimus.

7. Senatus in hostem magnum exercitum mittet.

8. In dextro cornu imperator equitatum collocavit.

9. Barbari deorum sacra templa vastaverant.

10. Sacerdotes in templis sacra canunt.

11. Socii legatos Athenas miserunt.

12. Caesar cotidie Haeduos frumentum flagitabat.

13. Poeni Hannibalem imperatorem fecerunt.

14. Senatus Manlium et Torquatum hostes iudicabit.

15. Minerva Ciceronem omnes artes edocuit.

16. Super navem turrem exstruxeramus.

17. Hae aquae manserunt tres dies.

18. Massinisae amicitia Romanis bona et honesta fuit.

Page 11: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 11

19. Moenium magnitudo urbium vires ostentat.

20. Sunt nobis mitia poma.

21. Longum est iter per praecepta.

22. Sidera ab ortu ad occassum suum cursum efficiunt.

23. Consul domo ad senatum venit.

24. Catilina a Cicerone multa exigebat.

25. Diversis itineribus in castra se receperunt.

26. Dux legiones pro castris in acie constituit.

27. L. S. Catilina, nobilis generis vir, contra patriam coniuravit.

28. Milites a duce eodem ponte in castra revertuntur.

29. Caesaris statua in foro a consulibus locabatur.

30. Ancus Martius a populo rex creatus est.

31. Auxilia in Hispaniam missa erant.

32. Camillus in contione dictator dictus est.

33. Dei providentia mundus administratus est.

34. Eo libro a nobis Philosophia defensa erit.

35. (Is) Honestissimus inter suos numerabatur.

36. Hostium impetus tempestate retentus est.

37. Laudatus es carmine nostro.

38. Legati Romani a duce Helvetiorum auditi sunt.

39. Ludi Olympici a Graecis instituti sunt.

40. Non iam de vita P. Sullae, iudices, sed de sepultura contenditur.

Page 12: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 12

28. LA ORACIÓN INTERROGATIVA DIRECTA

Los tipo de oraciones interrogativas son tanto en castellano como en latín :

directa Signos de interrogación Oración simple

¿Quién quiere ir? ¿Vienes o no?

indirecta Verbo introductor Oración compuesta

No sé si voy a ir. Me pregunto dónde está

Por otro lado pueden ser:

Total Se pregunta por el verbo.

No hay palabras interrogativas. ¿Has visto eso?

Parcial Se pregunta por el sujeto o por un complemento

Hay palabras interrogativas. ¿Quién ha venido?

1. Interrogativas directas totales: Pueden estar introducidas por: ● El simple tono de la voz, sin ningún elemento al principio y con el signo de

interrogación cerrando la frase: Venit? ‘¿Ha venido?’ ● Partículas interrogativas simples,

num ¿acaso?, ¿es que?; la respuesta que se espera es negativa

Num negas quod omnes vident? ¿Es que niegas lo que todos están viendo?

nonne ¿acaso no?, ¿es que no?; la respuesta que se espera es afirmativa

Nonne leo canem superabit?, ¿Es que un león no vencerá a un perro?

-ne Videsne illam urbem? ¿Has visto aquella ciudad?

an An tu ista credis? ¿Pero es que tú crees esas cosas?

Page 13: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 13

● Partículas interrogativas dobles

Utrum…an.. Utrum bonus an malus est?

¿Es bueno o malo? -ne ….. an Bonusne an malus est?

… an … Bonus an malus est?

2. Interrogativas directas parciales:

Pueden estar introducidas por: ● Adverbios

ubi dónde unde de dónde Unde venis? ‘¿De dónde viene? quo adónde qua por dónde Qua ventus intrat? ‘¿Por dónde entra el viento?’

quando cuándo Quando veniet? ‘¿Cuándo llegará?’

quomodo cómo Quomodo id fecisti? ‘¿Cómo lo has hecho?’ cur

por qué

quare quamobrem quid Quid tristis es? ‘¿Por qué estás triste?’

● Pronombres interrogativos:

quis quae quid (“quién”, “qué”) Quem in foro vidisti? ‘¿A quien has visto en el foro?’

uter utra utrum (“cuál de los dos”) Utrius hic liber est? ‘¿De cuál de los dos es este libro?

Page 14: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 14

● Determinantes interrogativos:

qui quae quod (“qué”)

Qui rex tunc Romae erat? ‘¿Qué rey había entonces en Roma?’ Quod nomen huic rei datis? ‘¿Qué nombre dais a esta cosa?’

uter utra utrum (“¿cuál de los dos?”) Utri consuli hoc dixisti? ‘¿A cuál de los dos cónsules/ a qué cónsul has dicho esto?’

quantus-a-um (“cuánto”), Quanto labore id effecit? ‘¿Con cuánto trabajo lo ha hecho? ’

quot (“cuántos”) Quot pueri venerunt? ‘¿Cuántos niños han venido?’

EJERCICIOS DE ORACIONES INTERROGATIVAS

1. Quam rempublicam habemus? 2. In qua urbe vivimus? 3. Ubi pueri sunt? 4. Timesne patris tui poenam? 5. Cur id non dixisti? 6. Quo tempore id accidit? 7. Num tu, Socrate, sapientior es? 8. Novistine hominem? Novi. 9. Romamne venio, an hic maneo, an Arpinum fugio? 10. Quis ego sum? Quae est facultas in me?

Page 15: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 15

29. COORDINACIÓN

Con las conjunciones de coordinación se unen elementos equivalentes, dos proposiciones o

palabras que desempeñen la misma función sintáctica. No hay ninguna relación de dependencia entre cada uno de los elementos coordinados. Las conjunciones de coordinación son:

Copulativas et, ac, atque, -que1 y nec, neque ni’, ‘y no’ Et…et….

Non solum …..sed etiam… Non modo …. verum etiam….

no solo …. sino también

Ø puer et puella in forum veniebant. El niño y la niña venían al foro. Ø puer legebat et puella scribebat ‘el niño leía y la niña escribía’.

Disyuntivas aut, vel, seu, sive, -ve2 O pueri aut puellae, pueri puellaeve ‘los niños o las niñas. pueri aut cantabant aut saltabant ‘los niños ya cantaban ya bailaban’.

Adversativas sed,

verum vero at autem

pero sin embargo

omnes id sciebant, sed nemo locutus est ‘todos los sabían, peo nadie habló’.

Explicativas nam, enim, etenim ‘pues’ nemo locutus est, nam omnes eum timebant ‘nadie habló, pues todos lo temían’.

EJERCICIOS DE COORDINACIÓN

1. Dies fluunt et vita decurrit irreparabilis.

2. Nunc sol clarissimus lucet, sed cras nubilum erit.

3. Ex me hic natus non est, sed fratre.

4. Amat aut odit mulier; non est tertium.

1 La conjunción copulativa –que es siempre enclítica, es decir, se apoya en la palabra anterior para poder ser pronunciada y se escribe unida a ella; para traducirla tenemos que ponerla delante de la palabra a la que está unida: en pater materque, tenemos que traducir el –que enclítico delante de mater ‘el padre y la madre’. 2 Igual que la anterior pero disyuntiva.

Page 16: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 16

30. SINTAXIS DE LAS FORMAS NO PERSONALES DEL VERBO: INFINITIVO

El infinitivo es un sustantivo verbal.

Función de la subordinada de infinitivo La subordinada de infinitivo es sujeto, complemento directo o aposición. Lo normal es que sea complemento directo dependiendo de un verbo transitivo.

Caesar iubet milites pugnare. César manda que los soldados luchen.

Si el verbo principal es intransitivo (aquí se incluyen verbos como licet, pudet, restat), la subordinada de infinitivo es sujeto.

Oportet adulescentes et iuvenes esse dignos maioribus natu. Es necesario que los adolescentes y jóvenes sean dignos a sus mayores.

Si la subordinada de infinitivo va entre comas (separada del resto de la proposición

principal) y en ella hay un pronombre neutro singular.

Certe hoc scio, tibi esse febrim. Sé bien esto, que tú tienes fiebre.

Estructuras de la subordinada de infinitivo

a) Infinitivo concertado Cuando coinciden el sujeto de la proposición principal y el de la subordinada sustantiva de

infinitivo decimos que esa estructura es concertada. En esta estructura, por lo tanto, no puede aparecer sujeto propio, pero pueden aparecer

todos los complementos de un predicado.

Agricolae solis ortum videre solent. los agricultores suelen ver la salida del sol.

Page 17: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 17

b) Infinitivo no concertado Cuando la subordinada de infinitivo tiene su propio sujeto, este va es caso acusativo y

marca los límites de la subordinada.

Mater videt puerum venire. La madre ve que su hijo viene.

Utile est agricolas agrum colere, ‘es útil que los agricultores cultiven el campo’

c) Construcción personal

Esta estructura se da cuando el verbo principal está en voz pasiva y tiene como sujeto en

nominativo al también sujeto del infinitivo.

Copiae dicebantur adesse, *‘las tropas eran dichas estar cerca’

Se decía que las tropas estaban cerca.

Consejos para traducir oraciones que contengan infinitivo.

a. El infinitivo es un sustantivo verbal, por lo tanto será sujeto o complemento directo del verbo principal.

Hannibal bellum suscipere non poterat. Aníbal no podía soportar la guerra. Errare humanum est. Equivocarse es humano.

b. Si hay un solo acusativo en la órbita del infinitivo, este puede ser sujeto, cuando el infinitivo es intransitivo, complemento directo, cuando el infinitivo es un verbo transitivo.

Caesar iubet milites pugnare. César manda que los soldados luchen.

Caesar pontem reficere iussit. César manda rehacer el puente.

c. Si hay dos acusativos (sin preposición) en la órbita del infinitivo,

Page 18: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 18

el primero será sujeto y el segundo complemento directo el primero será sujeto y el segundo atributo si es un infinitivo del verbo sum

Caesar cognoscit Helvetios castra movisse. César sabe que los Helvecios han movido el campamento.

Mendacem memorem esse oportet. Es necesario que el mentiroso sea *memorioso (tenga memoria) Por último se traduce el infinitivo como un verbo personal; la persona nos la indica el

sujeto y el tiempo se hará del modo siguiente:

VERBO PRINCIPAL INFINITIVO TRADUCCIÓN DEL INFINITIVO

presente presente/futuro presente

presente pasado pretérito perfecto simple o compuesto

pasado presente/futuro pretérito imperfecto

pasado pasado pretérito pluscuamperfecto

Consul nuntiat Romanos vincere. El cónsul anuncia que los romanos vencen

Consul nuntiat Romanos vicisse. El cónsul anuncia que los romanos han vencido.

Consul nuntiat Romanos victuros esse. El cónsul anuncia que los romanos van a vencer.

Consul nuntiavit Romanos vincere. El cónsul anunció que los romanos vencían

Consul nuntiavit Romanos vicisse. El cónsul anunció que los romanos habían vencido.

Consul nuntiavit Romanos victuros esse. El cónsul anunció que los romanos iban a vencer.

EJERCICIOS DE INFINITIVO

1.- Iusti hominis est legibus parere.

2.- Tempus in agrorum cultu comsumere dulce est.

3.- De futuris rebus dicere difficile est.

4.- Ego te in nostrum numerum adgregare soleo.

5.- Non debes tu quemquam in coniurationis quaestione defendere.

Page 19: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 19

6.- Ferunt Platonem in Italiam venisse.

7.- Itaque (Caesar) iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.

8.- Me consulem in campo Martio interficere cupivisti.

9.- Oportet adulescentes et iuvenes esse dignos maioribus natu.

10.- Caesar sperabat equitatum romanum solis occassu in dextro cornu Helvetios vicisse.

11.- Verres iubet hunc hominem de provincia decedere ante noctem.

12.- Labienus docet copias Treverorum tria milia pasuum a suis castris consedisse.

13.- Fulvius non dubitat Martis manubias Musis consecrare.

14.- Horum unum in accusatorum subsellis sedere video.

15.- Solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt.

16.- Vidi Q. Hortensium servorum manu paene interfici.

17.- Constat leges ad salutem civium inventas esse.

18.- Caesar per exploratores cognovit montem a suis teneri.

19.- Sub vesperum Caesar portas claudi iussit.

20.- Heracleaene* hunc tum adscriptum esse negabis?

21.- Bythiniae, quae nunc vestra provincia est, complures vicos exhustos esse detulerunt.

22.- Censeo mundum deorum providentia administrari.

Page 20: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 20

31. SINTAXIS DE LAS FORMAS NO PERSONALES DEL VERBO: PARTICIPIO

Participio adjetivo

El participio puede ser un adjetivo normal que va junto a su sustantivo (delante o detrás) y que concuerda con el en género, número y caso normalmente.

La traducción es:

Scipio victis Carthaginiensibus leges imposuit, 'Escipión impuso leyes a los cartagineses vencidos' Fortuna homines audentes iuvat.

La Fortuna ayuda a los hombres valientes/que se atreven

Participio concertado Es un participio que concuerda como adjetivo con su sustantivo, pero este no esta junto a él

sino antes. Fortuna hominibus ( die nocteque laborantibus ) favet. La Fortuna favorece a los hombres que trabajan de día y noche.

La traducción es:

PRESENTE PASADO FUTURO Ø Adjetivo Ø que + presente Ø participio Ø que+ir a + infintivo

PRESENTE PASADO FUTURO

Ø gerundio Ø que + presente

Ø participio Ø que+pasado de voz

pasiva Ø que+ir a + infintivo

Page 21: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 21

Participio o ablativo absoluto: Este participio solo puede ir en caso ablativo, de ahí que también sea conocido como

“ablativo absoluto”. La denominación absoluto viene de que tiene que estar separado de la oración por medio de comas.

La estructura normal del participio o ablativo absoluto

es como mínimo , participio en ablativo + sustantivo en ablativo ,

Conciertan en género y número también y además el

sustantivo puede llevar un complemento del nombre y el participio puede llevar algún otro complemento.

La traducción es Exercitus, hostibus victis, in castra rediit,

‘El ejército, vencidos los enemigos, regresó al campamento’ Regnante Tarquinio Prisco, Pythagoras in Italiam venit, ‘Reinando Tarquinio Prisco, Pitágoras vino a Italia’

Ablativo absoluto tipo Cicerone consule: Como no hay participio de presente del verbo sum en latín clásico, falta en la estructura en la

que debería aparecer. Concretando, si aparece entre comas un nombre propio (o pronombre personal) y un

sustantivo que signifique cargo, se trata de una estructura de este tipo. En la traducción sí que hay que poner el correspondiente gerundio del verbo ausente ser. Cicerone consule, Catilinae coniuratio patefacta est. Siendo cónsul Cicerón, fue descubierta la conspiración de Catilina.

EJERCICIOS DE PARTICIPIO

1. Dionisius tonsoris cultros timens candente carbone sibi capillum adurebat.

2. Homines audentes fortuna iuvat.

3. Brevi tempore intermisso, in castra legiones reduxit.

4. Caesar, exploratis regionibus, albente caelo, omnes copias castris eduxit.

5. Germani in proelia ituri Herculem canunt.

6. Caesar, cohortatus suos, omnibus consentientibus, ad hostium castra contendit.

PRESENTE PASADO Gerundio Participio

Page 22: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 22

7. Platonem scribentem mors oppressit.

8. Libri colore rubro picti mihi placent.

9. Ibi e navi egrediens clamorem militum audivi.

10. Interdiu stellas non conspicimus , solis luce obscuratas.

11. Auditur vox tubarum sonitum imitata.

12. Helvetii, confertissima phalange facta, reiecto nostro equitatu, sub primam nostram

aciem successerunt.

13. Armis obsidionibusque acceptis, Crassus in fines Tarusatium proficiscitur.

14. Placet mihi arbor florens.

15. Hannibale duce, Carthaginenses Romanis bellum intulerunt.

16. Hominibus laborantibus fortuna favet.

17. Saepe multorum improbitate depressa veritas emergit.

18. Mortuo Cicerone, forum siluit.

19. Ego, ad urbem proficiscens, deos adoravi.

20. Misi etiam ad eos Caesaris litteras sana mente scriptas.

21. Adulescentium greges pugnis certantes vidimus.

22. Historia homines res futuras docet.

23. Quoddam praeteritum tempus fuit peius.

24. Nihil puero nascente debilius est.

25. In urbem expugnatam intrat.

26. Medici aegrotantes curant.

27. Consul obsides ab hostibus traditos accepit.

28. Hae res ita actae omnes moverunt.

29. Me haec dicentem omnes audivistis.

30. Caesare duce, Romani Galliam subegerunt.

31. Hac pugna pugnata, Hannibal Romam profectus est, nullo resistente.

32. Video fratrem in horto legentem.

33. M. Messala et M. Pisone consulibus, coniurationem nobilitatis fecit.

34. Caesar paucos dies ibi moratus se in finibus Vbiorum recepit.

35. Catone censore, severa fuit Romae morum disciplina.

Page 23: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 23

32. GERUNDIO: MORFOLOGÍA Y SINTAXIS

El gerundio es un sustantivo verbal activo, neutro singular, como el infinitivo. Entre ambos se forma la declinación completa del sustantivo verbal:

a) Morfología:

La estructura de las formas de gerundio es: Raíz de presente + vocal temática + nd + terminaciones de la 2º decl. neutro

1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj.

Acusativo (CC fin.) amand-um monend-um legend-um audiend-um

Genitivo (CN) amand-i monend-i legend-i audiend-i

Dativo (CC fin.) amand-o monend-o legend-o audiend-o

Ablativo (CC) amand-o monend-o legend-o audiend-o

Caso Función Se usa el

Nominativo … Sujeto, Atributo Infinitivo

Acusativo CD Infinitivo

Acusativo con preposicion CC Gerundio

Genitivo CN Gerundio

Dativo CI Gerundio

Ablativo CC Gerundio

Page 24: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 24

b) Sintaxis: b.1 ) El gerundio como sustantivo desempeña las funciones según el caso: • En acusativo, siempre precedido de preposición: ad, ob es CC.

Bos ad arandum natus est, ‘el buey ha nacido para arar’

• En genitivo tiene la función de CN o de complemento de un adjetivo: Ars amandi, ‘el arte de amar’ Cupidus legendi, ‘deseoso de leer’ A veces el genitivo puede llevar postpuestas las preposiciones causa o gratia, con lo que

todo el sintagma tendrá la función de CC de finalidad: Canis indagandi causa natus est, ‘el perro ha nacido para rastrear’

• En dativo también tiene la función de CC de finalidad: Homo intellegendo natus est, ‘el hombre ha nacido para comprender’

• En ablativo sin preposición tiene generalmente la función de CC de modo: Pugnando locum ceperunt, ‘tomaron el lugar luchando’ También puede usarse con preposición expresando diversas circunstancias, según la

preposición que lleve: Peritus in dicendo, ‘experto en el hablar’ En la traducción podemos utilizar el gerundio o cualquier preposición con el sustantivo

derivado o el infinitivo.

Page 25: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 25

Todo esto puesto en esquema

b. 2 ) El gerundio como verbo puede llevar un complemento directo delante, aunque no es muy frecuente y solo aparece en genitivo y ablativo.

Cupidus carmina legendi, ‘deseoso de leer poemas’; tollendo superstitionem non tollitur religio,

‘suprimiendo la superstición no se suprime la religión’ NOTA. Tal y como se ha visto el gerundio castellano corresponde con el gerundio latino

en ablativo: Estudiando/con el estudio podemos mejorar

EJERCICIOS DE GERUNDIO

1. Non solum ad discendum propensi sumus, verum etiam ad docendum.

2. Beate vivendi cupiditate omnes homines incensi sumus.

3. Audendo virtus crescit, tardando timor.

Caso del gerundio Traducción Ejemplo

ad + Acusativo para + infinitivo ad condendum para fundar

Genitivo de + infinitivo amandi de amar

Genitivo + causa o gratia

para + infinitivo delendi causa para destruir

Dativo (+adjetivo) para + infinitivo pugnando (utilis) para luchar

Ablativo gerundio

prep + sustantivo discendo

aprendiendo

con el aprendizaje

Page 26: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 26

33. GERUNDIVO: MORFOLOGÍA Y SINTAXIS En castellano carecemos de algo parecido al gerundivo. En latín es un adjetivo verbal.

a) Morfología: Se forman exactamente igual que los gerundios, pero con la salvedad de que, al ser

adjetivo, toma las terminaciones de todos los géneros, como un adjetivo de 1ª clase: Tomando como ejemplo la primera declinación:

Singular Plural

masc. fem. neutro Masc. fem. neutro

Nom ----- ----- ----- ----- ----- ----- Voc. ----- ----- ----- ----- ----- ----- Ac. amand-um amand -am amand -um amand –os amand -as amand -a

Gen amand -i amand -ae amand -i amand -orum amand -arum amand -orum

Dat. amand -o amand -ae amand -o amand –is amand -is amand -is Abl. amand -o amand -a amand -o amand –is amand -is amand -is

El resto de las conjugaciones tiene como enunciado:

1ª conjugación amandus-a-um 2ª conjugación monendus-a-um 3ª conjugación legendus-a-um 4ª conjugación audiendus-a-um

b) Sintaxis:

El gerundivo es un adjetivo verbal que debe concordar con un sustantivo en género, número y caso. Lleva las mismas preposiciones que el gerundio y se traduce de la misma manera.

Caso del gerundivo Traducción Ejemplo

ad + Acusativo para + infinitivo ad acies instruendas para organizar las líneas de batalla.

Genitivo de + infinitivo Platonis audiendi de escuchar a Platón Genitivo + causa o gratia para + infinitivo operis perspiciendi

causa para ver el trabajo

Dativo (+adjetivo) para + infinitivo urbi condendae para fundar la ciudad Ablativo gerundio diis placandis aplacando a los dioses

preposición + ablativo preposición + infinitivo (sustantivo) a rebus gerendis de hacer estos hechos/ de la

realización de estos hechos

Page 27: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 27

Más ejemplos:

Cupidus sum videndae patriae, ‘estoy deseoso de ver la patria’ Urbi condendae locum delegerunt, ‘eligieron un lugar para fundar la ciudad’

Nec iam publicis agris possidendis contenti erant, ‘y no estaban ya contentos con poseer/ poseyendo los campos públicos’

d) Diferencia entre gerundio y gerundivo

Son muy parecidos pero en el gerundio no hay concordancia con ningún sustantivo anterior, como sí debe ocurrir en el gerundivo.

Gerundio Caesar agros incendendi signum dedit César dio la señal de incendiar los campos’

Gerundivo Caesar agrorum incendendorum signum dedit César dio la señal de incendiar los campos’

Como fácilmente se deduce, el complemento directo del gerundio es el sustantivo con el

que concuerda el gerundivo. Son dos estructuras para una misma intención comunicativa.

EJERCICIOS DE GERUNDIVO

1. Petelini legatos Romam ad praesidium petendum miserunt.

2. Num imperatoris delectandi causa haec opera scripsisti?

3. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis.

4. Ad bella suscipienda Gallorum animus promptus erat.

5. Galli sunt in consiliis capiendis mobiles.

Page 28: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 28

34. SUPINO : MORFOLOGÍA Y SINTAXIS Es un sustantivo verbal que tiene solo dos casos. Es una estructura fosilizada y poco

frecuente en latín. a) Morfología

La estructura del supino consiste en la raíz del participio pasado (que realmente se llama

raíz de supino ) más las terminaciones de acusativo (-um) y ablativo (-u) de la cuarta declinación.

La raíz de supino es regular en 1ª, 2ª y 4ª conjugación en casi todos los verbos. Es irregular en todos los de la tercera conjugación (situación idéntica a lo que ocurre con la raíz de perfecto)

RAÍZ DE SUPINO

1ª SINGULAR DEL

PRESENTE

SUPINO ACUSATIVO

SUPINO ABLATIVO

1ª conj. am- am-AT- amo 1 amatum amatu

2ª conj. mon- mon-IT- moneo 2 monitum monitu

3ª conj. mitt IRREGULAR mitto 3 missum missu

4ª conj. aud- aud-IT- audio 4 auditum auditu

b) Sintaxis Ø Supino en –um:

Es un acusativo de dirección que se usa como complemento de verbos de movimiento (y también del verbo dare); se traduce por ‘a/para + infinitivo’. Ejemplos:

Eo lusum, ‘voy a jugar’ Milites pabulatum processerant,

‘los soldados se habían adelantado para recoger forraje’ Legati ad Caesarem gratulatum convenerant,

‘los legados habían venido hasta César para felicitarlo’.

Page 29: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 29

Ø Supino en –u Es un ablativo de relación, depende siempre de adjetivos como facilis, mirabilis,

incredibilis, horribilis, iucundus, utilis, dignus, turpis, suavis. Se traduce por ‘de + infinitivo’

Perfacile est factu, ‘es facilísimo de hacer’ Horribile visu est, ‘es horrible de ver’

EJERCICIOS DE SUPINO

1. Themistocles, e civitate eiectus, Argos habitatum concessit.

2. Haec auditu acerba sunt.

3. Id factu facillimum erat.

EJERCICIOS DE GERUNDIO, GERUNDIVO Y SUPINO

1. A rebus gerendis non abstrahit senectus?

2. Magna turba virorum et mulierum ad spectacula videnda in subsellis sedebant.

3. Spes consequendi victoriam militum animos excitabat.

4. Amicitiam colere debemus magis dandis quam accipiendis beneficiis.

5. Gladiatores vires augebant exercendo.

6. Parsimonia est scientia vitandi sumptus supervacuos.

7. Exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras.

8. In amicis elegendis cura adhibere debet.

9. Histrio spe divitias consequendi Roman ire constituit sed maiorem vitae partem agris

colendis egit.

10. Nihil dignum memoratu actum est.

11. Non domi est, abiit ambulatum.

12. Archias se ad studium scribendi contulit.

13. (Is) ea commemorando militum animos accendebat.

14. Hyeronimus legatos Carthaginem misit ad foedus faciendum cum Hannibale.

15. Bocchus se ob regnum tutandum arma cepisse respondit.

16. Dux proelii committendi signum dedit.

17. Nunc de erudiendis pueris loquimur.

18. Vestis frigoris depellendi causa primo reperta est.

19. Locum idoneum ad theatrum condendum delegit.

Page 30: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 30

20. Ipsi illi philosophi in iis libellis quos de contemnenda gloria scribunt nomen suum

scribunt.

21. His rebus auditis, hunc ad perficiendos versus adhortatus sum.

22. Vastando et urendo omnia Hannibal ad romana moenia perveniet.

23. Multa dicta sunt de virtute contemnenda.

24. Legati Romam venerunt auxilium postulatum.

35. LA PERIFRÁSTICA ACTIVA Y PASIVA

I. Perifrástica activa:

Se forma con el participio de futuro activo del verbo que se conjuga, en nominativo singular (para las tres personas del singular) y plural (para las tres del plural), más el verbo auxiliar sum en el tiempo que corresponda.

La traducción es como un futuro de intención, por lo que en castellano utilizamos la perífrasis ir a + infinitivo.

Por ejemplo:

scripturus sum 1ª p. singular del presente de indicativo de la perifrástica activa del verbo scribo 3 voy a escribir

amaturae erant 3ª p. plural del pto. imperfecto de indicativo de la perifráctica activa del verbo amo 1 iban a amar

auditurus fuit 3ª p singular del pto. perfecto de indicativo de la perifrástica activa del verbo audio 4 (él) ha ido a escuchar

II. Perifrástica pasiva:

Se forma con el gerundivo del verbo que se conjuga, en nominativo singular (para las tres personas del singular) y plural (para las tres del plural), más el verbo auxiliar sum en el tiempo que corresponda.

La traducción es como una obligación, por lo que en castellano podemos utilizar las perífrasis de ese sentido ( deber + infinitivo pasivo, tener que + infinitivo pasivo, haber de + infinitivo pasivo)

Page 31: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 31

Delenda est 3ª p. singular del presente de indicativo de la perifrástica pasiva del verbo deleo 2 debe ser destruida

Mittendus erit 3ª p. plural del futuro imperfecto de indicativo de la perifráctica pasiva del verbo mitto 3 tiene que ser enviado

Como voz pasiva puede llevar complemento agente, pero no en ablativo sino en dativo

sin preposición. Ager agricolae quotannis serendus erat, ‘el campo debía ser sembrado cada año por el agricultor’

EJERCICIOS DE PERIFRASTICA

1- Mater mea hodie ventura est.

2- Carthago nobis delenda est.

3- Flumina multa exercitui transeunda erant.

4- Nuntii ad socios nobis mittendi sunt.

5- Scripturus sum bellum quod populus Romanus cum Carthaginiensibus gessit.

6- Puer thesaurum inventurus fuerat.

7- Omnes copiae consuli convocandae erunt.

8- Omnia homini speranda sunt

9- Consilia seniorum nobis semper et audienda et sequenda sunt

10- Contra hostes pugnaturus est.

Page 32: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 32

SINTAXIS DE LA ORACIÓN COMPUESTA SUBORDINADA

36. LA ORACIÓN COMPUESTA POR SUBORDINACIÓN EN CASTELLANO Las oraciones compuestas subordinadas tienen una proposición que hace las funciones de

un sustantivo, adjetivo o adverbio respectivamente:

Subordinada sustantiva Deseo que tu regreses. Deseo tu regreso.

Subordinada adjetiva El reloj que no funciona es mío. El reloj estropeado es mío.

Subordinada adverbial Voy donde tú me digas. Voy allí.

Hay tres tipos de oraciones subordinadas:

A) Subordinadas sustantivas o completivas

En castellano el nexo más frecuente es la conjunción “que”:

El profesor sabe que los alumnos aprobarán en junio. Pero también puede aparecer un infinitivo:

Los alumnos quieren aprobar en junio. Aquí es dónde se incluyen las interrogativas indirectas totales o parciales: No sé si aprenderán algo con ese profesor. Me pregunto dónde estarán las llaves.

Subordinadas adjetivas o de relativo En castellano el nexo es un relativo “que”, “quien”, “el cual” o “cuyo” “Eneas tuvo un hijo al que llamó Ascanio” En un lugar de la Mancha de cuyo nombre no quiero acordarme vivía... También puede aparecer con participio: Era una situación conocida por todos ya. Subordinadas adverbiales o circunstanciales.

Los nexos son conjunciones. Hay varios tipos de oraciones adverbiales o circunstanciales:

De lugar Donde Vivo donde me da la gana.

Temporal

Cuando Antes de, después de Mientras Hasta que

Cuando vuelvas, llámame.

Causal Porque, puesto que, ya que Aprobó porque había estudiado

Page 33: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 33

Final Para que Se arreglaba para que te fijaras en ella.

Concesiva Aunque, a pesar de que Aunque estuvo allí, no me dijo nada.

Consecutiva Que, de manera que Jugaba tan mal que no ganaba nunca.

Condicionales Si, como Si estás preparado, empezamos

Comparativa-modal Como, que, según No ha venido, como te dije.

Quiero tener más que él (tiene).

37. SUBORDINADA DE RELATIVO

Las subordinadas adjetivas o de relativo desempeñan la función de un adjetivo con respecto a la proposición principal por lo que pueden básicamente modificar a un sustantivo (llamado antecedente) o bien sustantivarse (pero esto lo vamos a dejar por ahora).

Pueri, quibus magister praemia promisit, maiore cura laborabunt

“Los niños, a los que el maestro prometió premios, trabajarán con mayor cuidado” Nexo.- quibus Subordinada de relativo.- quibus magister praemia promisit Antecedente.- Pueri En una subordinada de relativo hay que tener en cuenta los siguientes factores: Ø El nexo y el antecedente concuerdan siempre en género y número (si coinciden en caso es

por casualidad) quibus.- masc. pl pueri.- masc. plu

Ø La subordinada va desde el nexo hasta el primer verbo en forma personal o, si hay

comas, hasta la siguiente coma. quibus …………………….. promisit

Page 34: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 34

Ø El nexo es un pronombre, por lo tanto tiene su propio caso y por lo tanto su propia función en la subordinada.

quibus.- dativo/compl. indirecto Ø La función de toda la subordinada es modificador del sustantivo o pronombre

antecedente. En el ejemplo es como si el sustantivo pueri hubiera tenido un adjetivo detrás, por ejemplo docti, que sería parte del sujeto de la oración.

Pueri docti maiore cura laborabunt

Antecedente nominal

Ø Phaselus ille, quem videtis, hospites, ait fuisse navium celerrimus. Ø Loquor enim de docto homine, cui vivere est cogitare. Ø Itaque cursum tenebant ad insulam qua Circe, filia Solis, habitabat. Ø Seret arbores, quarum bacam numquam aspiciet.

Antecedente pronominal

Ø Non caret is qui non desiderat. Ø Quae in potestate habuimus, ea amisimus. Ø Talis fuit oratio, qualis vita Ø Tanta fuit pugna, quanta numquam fuit. Ø Tot sententiae, quot capita.

Page 35: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 35

Falso relativo o relativo de ilación

Cuando la oración es simple o no necesitamos al pronombre relativo para que sea nexo es

simplemente un pronombre demostrativo. Como aparece al principio de la oración se le llama también relativo de ilación (conector

para dar cohesión al discurso) Caesar cum Gallis pugnavit; qui fortes milites erant

“César luchó contra los galos; estos eran unos soldados valientes”. Fíjate que hay punto y coma, por lo tanto son oraciones distintas.

Adjetivo relativo

Como todos los pronombres si van acompañados detrás por un sustantivo con el que

concuerden en género, número y caso es un determinante. Legati Athenas pevenerunt, quae urbs Graeciae caput erat La traducción literal de esta oración es: *Los legados llegaron a Atenas, la cual ciudad era la capital de Grecia. Por el sentido tenemos que traducir: Los legados llegaron a Atenas, ciudad que era la capital de Atenas. Si te fijas, hemos convertido al sustantivo que va detrás del relativo en una especie de

aposición del antecedente Atenas. Otra posibilidad ocurre cuando el antecedente es un pronombre (is-ea-id).

Quae signa mihi antea misisti, ea nondum vidi. Traducción literal: Las cuales señales me enviaste ayer, esas no vi. Parece más natural invertir el orden de principal y subordinada y la función de

determinante con la de pronombre. Traducción: No vi esas señales que me enviaste ayer.

Page 36: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 36

Adjetivo relativo Antecedente pronominal

In qua urbe imperatores poetarum nomen coluerunt, in ea non debent iudices a Musarum honore abhorrere.

Subordinada de relativo-adverbial

El modo de la oración de relativo es el indicativo, pero a veces también podemos

encontrarla en subjuntivo: cuando aparece en subjuntivo tiene un matiz equivalente a una subordinada adverbial, la mayoría de las veces final, consecutiva o causal:

Galli legatos miserunt qui pacem peterent Traducción literal: *Los galos enviaron unos legados que pidieran la paz Como el verbo subordinado (peterent) está en subjuntivo tenemos que añadir un matiz

adverbial, o lo que es lo mismo, tenemos que traducir con una subordinada adverbial, final, consecutiva o causal según corresponda al sentido de la oración.

Traducción: Los galos enviaron unos legados para que pidieran la paz.

Valor final Ø Misit legatos qui peterent pacem. Ø Missi statim pontifices, qui defodiendam necandamque curarent.

Valor consecutivo

Ø Nemo est tam demens qui non sentiat deos esse. Ø Quis est, qui Tarquinium non oderit. Ø Sed tamen nihil est, quod potius faciamus.

Valor causal

Ø O miserum senem, qui mortem contemnendam esse in tam longa aetate non viderit! Ø Amant te omnes mulieres qui sis tam pulcher. Ø Stulte feci qui hunc amisi.

Valor condicional

Ø Qui haec videat, nonne cogatur confiteri deos esse? Ø Qui videret equum Troianum introductum, urbem captam diceret.

Valor concesivo

Ø Egomet qui sero ac leviter Graecas litteras attigissem, cum Athenas venissem, tamen complures dies ibi sum commoratus.

Subordinada de relativo sin antecedente o sustantivada

Igual que un adjetivo cuando no modifica a un sustantivo él mismo se sustantiva, una subordinada de relativo sin antecedente se sustantiva también:

Bis vincit, qui se vincit in victoria. Dos veces vence el que se vence en la victoria

Sin antecedente

Ø E ciuibus eligi debet qui ciuibus imperaturus est. Ø Dicam plane quod sentio. Ø Quicumque hoc dicit, fallitur.

Page 37: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 37

EJERCICIOS DE SUBORDINADAS DE RELATIVO

1. Bestiae, quae ex Africae silvis afferebantur, in circi antris a servis collocabantur.

2. Hoc illis narro, qui non me intelligunt.

3. Diligens agricola serit arbores, quarum fructus ipse numquam aspiciet.

4. Civitas popularis est illa , in qua omnia in populo sunt.

5. Hic puer est idem de quo tibi dixi.

6. Caesar tres cohortes reliquit quas ex Italia traduxerat.

7. Sulla, quem castris praefecerat Caesar, auxilio cohorti venit.

8. Qui in pugnam ultimi ierunt, ii in fugam primi se dederunt.

9. Libenter legimus Vergilii carmina, quae Aeneam, Veneris filium, celebrant.

10. Caesar speculatores dimisit, qui naturam loci cognoscerent.

11. Omnia quae scio vobis iam dixi.

12. Senes semper laudabunt id quod iuvenes contemnunt.

13. Sagunti fuimus, cuius incolae atrocem oppugnationem toleraverunt.

14. Milites vicos oppidaque, quae oppugnaverant, incenderunt.

15. Divitiae et honores, quae caduca sunt, ab hominibus appetuntur.

16. Navis, quae in flumine magna est, in mari parvula est.

17. Fere omnes homines id, quod volunt, libenter credunt.

18. Bis miser ille est, qui ante felix fuit.

19. Deorum numero Germani eos solos ducunt, quos cernunt.

20. Ea lego quae scripsisti.

21. Quis est is homo quem video?

22. Omnes homines, quicumque sunt, fratres sunt nostri.

23. Quod alicuius pretii habes, mihi dabis.

24. Parvola formica ore trahit quodcumque potest atque addit acervo.

25. Miserrimus est qui, quod edat, non habet.

26. Quos invitaverat, interfecit.

27. Bis vincit , qui se vincit in victoria.

28. Improbe Neptunum accusat qui iterum naufragium facit.

29. Fortuna cito reposcit quod dedit.

30. Homines diligunt quae habent, et desiderant quae alii homines habent.

31. Solem enim e mundo tollunt, qui amicitiam e vita tollunt.

Page 38: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 38

32. Quod pulchrum est , amate et quod turpe est, cotemnite.

33. Qui quae vult dicit, audit quae non vult.

34. Quod natura non dat, Salmantica non praestat.

35. Quae moenia urbem tuebantur, ea terrae motu delapsa sunt.

36. Quo die magistratum inierunt consules, senatus in Capitolio est habitus.

37. Quas litteras mihi dedisti, mihi placuerunt.

38. SUBORDINADAS SUSTANTIVAS

Las subordinadas sustantivas desempeñan la función de un sustantivo (sintagma nominal)

con respecto al verbo principal. Las funciones pueden ser:

FUNCIONES Sujeto El verbo principal es intransitivo o uno de los denominados impersonales

(oportet, necesse est, evenit, accidit) y no hay otro posible sujeto. El verbo principal debe estar en 3ª p. singular. Ø Reliquum est ut certemus inter nos. Solo falta que luchemos entre nosotros Ø Accidit mihi peroportune quin Romam venisti. Me favoreció oportunamente que viniste a Roma.

Comp. Directo El verbo principal es transitivo y no hay otro posible complemento directo. Ø Pompeius suis praedixerat ut Caesar impetum exciperet. Pompeyo había avisado a los suyos que César rechazaría el ataque. Ø Non humana neque divina obstant quin socios exscidant. Ni lo humano ni lo divino se opone a que maten a los aliados. Ø Nec recusabo quominus omnes mea legant. No me opondré a que todos lean lo mío/mis escritos.

Atributo El verbo principal es sum y se establece la necesidad de una oración copulativa. Ø Causa transeundi fuit quod ab Suebis bello premebantur. La causa de la travesía fue que estaban empujados a la guerra por los suebos.

Aposición En la principal aparece un pronombre neutro singular en nominativo o acusativo. Ø Scilicet hoc restabat, ut fecunda fores. Solo faltaba esto, que fueras fecunda.

Page 39: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 39

Las conjunciones que se utilizan para este tipo de subordinadas son variadas pero su traducción al castellano siempre es “que” o “que no”

NEXOS

ut/ne Con el verbo subordinado en subjuntivo Cambia el significado con los verbos de temor (timeo, vereor, metuo) Ø Sol efficit ut omnia floreant. El sol hace que todo florezca Ø Vereor ne dolorem augeam. Temo que aumente mi dolor. Ø oportet ut venias. Es necesario que vengas.

quod Con el verbo subordinado en indicativo

Ø Mihi molestum est quod me vituperas. Me es molesto que me insultes. Ø Homines hoc uno plurimum a bestiis differunt, quod rationem habent.

Los hombres se diferencis principalmente de las bestias en una cosa, que tienen razón

Page 40: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 40

Menos utilizadas son las conjunciones quin y quominus.

quin Con el verbo subordinado en subjuntivo Cambia el significado con los verbos de temor (timeo, vereor, metuo) Ø Nemo dubitat quin sit occissus.

Nadie duda que haya sido asesinado. quominus Con el verbo subordinado en subjuntivo

Ø Aetas non impedit quominus agri colendi studio teneamur. La edad no impide que seamos atraidos por el afán de cultivar el campo.

EJERCICIOS DE SUBORDINADAS SUSTANTIVAS

1. Romanus statuerunt ut consul in Africam cum duabus legionibus mitteretur.

2. Hannibal metuebat ne Scipio Carthaginem oppugnaret.

3. Magister monet discipulos ut exercitationes faciant

4. Accidit ut hostes appropinquarent.

5. Senatores prohibuerunt ne legatus in senatu loqueretur.

6. Non dubitari debet quin fuerint ante Homerum poetae.

7. Caesar militibus imperauit ut tela in hostes iacerent

8. Hannibal regi Antiocho persuasit ut contra Romanos arma caperet

9. Multum hostes adiuvabat quod flumen nivibus creverat.

10. Miror quod non loqueris.

11. Gaudet quod hostes frumento carent.

12. Restat ut doceam omnia hominus causa facta esse.

13. Vereor ne molestus sim vobis.

14. Legati petiverunt ut Caesar oppidum non oppugnaret.

15. Non possumus , quin alii a nobis disentiant, recusare.

16. Nihil abest quin sim miserrimus.

17. Quid obstat quominus beatus sis?

18. Nihil impedit quominus id facere possimus.

Page 41: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 41

39. INTERROGATIVAS INDIRECTAS Son oraciones subordinadas sustantivas con la función de complemento directo. Tienen las siguientes características:

- En el caso de las interrogativas parciales se forman con las mismas partículas, adverbios, adjetivos y pronombres que las directas. Todos estos nexos se traducen igual que en las directas. - En el caso de la interrogativas totales se utilizan las partículas interrogativas ( num, -ne, an, annon) como nexo y su traducción al castellano es “si”. - El verbo de estas oraciones subordinadas va en subjuntivo, aunque en castellano solemos traducirlo por un indicativo. - No llevan signo de interrogación al final.

Ostende mihi ubi sit frater tuus, ‘Indícame dónde está tu hermano’ Tibi narro quid fecerim, ‘Te cuento qué he hecho’ Rogo commotusne sis, ‘Pregunto si te has conmovido’ Quaesivi nonne putaret haec vera esse,

‘le pregunté si no pensaba que estas cosas eran verdaderas’. Scire volo sitne quem quaero necne, ‘quiero saber si es el que busco o no’.

Excepcionalmente pueden ser sujeto de la principal.

Minimum est num hoc fecerit annon,

es muy poco importante si ha hecho esto o no’. EJERCICIOS DE INTERROGATIVAS INDIRECTAS

1. Dic nobis quis sis, unde venias et qua perveneris.

2. Utrum consul venerit an manserit nescio.

3. Non quaero quid tu dicturus sis.

4. Nescio utrum nostra an vestra culpa sit.

5. Caesar interrogavit quamobrem Galli impetum non fecissent.

Page 42: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 42

40. SUBORDINADAS ADVERBIALES TEMPORALES Las subordinadas adverbiales temporales se forman siempre con conjunciones que

determinan su sentido temporal con respecto a la proposición principal. cum histórico

Con el verbo subordinado en pto. imperfecto o pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo. Hay varias traducciones:

- Al + infinitivo - Gerundio - Porque o cuando + verbo conjugado

Ø Pyrrus, cum Argos oppidum oppugnaret in Peloponeso, lapide ictus interiit. Pirro, al atacar la ciudad Argos en el Peloponeso, cayó herido por una piedra. Ø In Tusculano cum essem, veni in eius villam. Cuando estuve en Tusculano, vine a su villa. Ø Dionysius tyrannus cum Syracusis pulsus esset, Corinthi dicitur ludum aperuisse. Habiendo sido expulsado el tirano Dionisio con los siracusanos, se dice que fundo el juego en Corinto. cum

Con el verbo subordinado en indicativo

Ø Hannibal iam subibat muros cum repente erumpunt Romani. Aníbal escalaba ya los muros cuando los romanos irrumpen de repente Ø Vixdum epistulam tuam legeram, cum Postumius venit. Apenas había leído tu carta, cuando Postumio vino. ut Con el verbo subordinado en indicativo

Ø Ut Hostius cecidit, confestim Romana acies inclinatur. Cuando Hostio cayó, la línea romana se doblegó manifiestamente. ut primum cum primum simulatque

Con el verbo subordinado en indicativo. Traducción.- “tan pronto como” “en cuanto”

Ø Verres, ut primum potuit, de provincia decessit. Verres, tan pronto como puedo, huyo de la provincia. Ø Cum primum aliquid adiuvero, faciam te certiorem. Tan pronto haya contribuido en algo, te informaré. Ø Oppidani, simul atque signa nostra viderunt, portas aperuerunt.

Los ciudadanos, tan pronto como vieron nuestros estandartes, abrieron las puertas.

Page 43: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 43

antequam priusquam

Con el verbo subordinado en indicativo (a veces en subjuntivo) Traducción: antes (de) que Puede que aparezcan con tmesis. (ante ….quam, prius …..quam)

Ø Priusquam se hostes reciperent, in fines Suesiorum exercitum duxit. Antes de que los enemigos se retiraran, condujo a su ejército al territorio de los Suesios. Ø Barbari non prius fugere destiterunt quam ad flumen pervenerunt. Los bárbaros no dejaron de huir antes de que llegaron al río.

postquam Con el verbo subordinado en indicativo.

Traducción: después (de) que Ø Anno octavo postquam in Hispania venerat, Scipio est interfectus. En el año octavo después de que había venido a Hispania, Escipión fue asesinado. ubi Con el verbo subordinado en indicativo.

Traducción: cuando Ø Ubi Caesar id intellexit, castris idoneum locum delegit Cuando César entendió esto, eligió un lugar idóneo para el campamento. dum Con el verbo subordinado en indicativo. Traducción: mientras

Con el verbo subordinado en subjuntivo. Traducción: hasta que Ø Dum breviter rem expono, diligenter attendite. Mientras expongo el hecho brevemente, atended. Ø In foro manemus dum pater ueniat.

Estamos en el foro hasta que venga nuestro padre.

Page 44: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 44

donec Con el verbo subordinado en indicativo.

Traducción: hasta que Ø Haud desinam donec perfecero hoc. No abandonaré hasta que lo haya terminado. quoad Con el verbo subordinado en indicativo.

Traducción: hasta que Ø Cocles hostium impetum sustulit, quoad ceteri pontem interrumperent. Cocles sostuvo el ataque de los enemigos, hasta que lo otros destruyeron el puente.

EJERCICIOS DE AVERBIALES TEMPORALES

1. Ager, cum multos annos quievit, uberiores efferre fruges solet

2. Caesar cum primum potuit, ad exercitum contendit.

3. Caesar, priusquam se hostes reciperent, in fines Suessionum exercitum duxit.

4. Cum copias appropinquantes viderent, in oppidum se receperunt.-

5. Caesar, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, ad hostes

contendit.

6. Omnia homini, dum vivit, speranda sunt.

7. Cum Romani urbis muros ariete oppugnavissent, hostes urbem deseruerunt.

8. Ut primum ex pueris excessit Archias, celeriter antecellere omnibus coepit.

9. Orpheus, cum in Inferos intraret, Inferorum custodem domat et deam Proserpinam sua virtute

verbisque canoris movet.

10. Postquam id animadvertit,, copias suas Caesar in proximum collem subducit.

11. cum Argonautae in Graeciam venissent, Olympicos ludos instituerunt, quos omnes

Graeci celebrabant.

12. Caesar cum primum potuit, ad exercitum contendit.

13. Hostes proelio superati, simulatque se ex fuga receperunt, statim ad Caesarem

legatos de pace miserunt.

14. Cum amplius horis sex continenter pugnauissent, se in castra receperunt

15. Centum et octo anni postquam Lycurgus leges scribere instituit, prima posita est

Olympias.

Page 45: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 45

41. SUBORDINADAS ADVERBIALES DE LUGAR

Las subordinadas adverbiales de lugar no son muy frecuentes.

Utilizan la conjunción (en este caso) ubi. Además en la

principal hay una palabra con significado de lugar., por lo que estas subordinadas adverbiales vienen a ser como las subordinadas adjetivas.

El verbo subordinado va en indicativo

Copiae in silvam pervenerunt, ubi hostes erant. Las tropas llegaron al bosque donde estaban los enemigos.

42. SUBORDINADAS ADVERBIALES CAUSALES Las subordinadas adverbiales causales se abren en latín con diversas conjunciones pero

como en castellano no hay una diferencia clara en la traducción. Todas ellas se pueden traducir porque, puesto que, ya que.

Es más elocuente y complicado el uso del modo indicativo o subjuntivo en la subordinada según considere el hablante que la causa es real, posible o imposible.

La tabla de nexos con ejemplos es: quod Con el verbo subordinado en indicativo o subjuntivo. Ø Tibi gratias ago, quod me omni molestia liberas. Te doy las gracias porque me liberas de toda molestia. Ø Socrates accusatus est quod iuventutem corrumperet. Sócrates fue acusado porque corrompía a la juventud. quia Con el verbo subordinado en indicativo o subjuntivo. Ø Quae urbs, quia postrema aedificata est, Neapolis nominatur. Esta ciudad, porque fue edificada en último lugar, se llama Nueva Ciudad. (Nápoles) Ø Ingemiscunt non quod doleant, sed quia omne corpus intenditur. Gimen, no porque les duela, sino porque todo el cuerpo se despereza. quoniam Con el verbo subordinado en indicativo. Ø Quoniam de genere belli dixi, nunc de magnitudine pauca dicam. Puesto que he hablado acerca del tipo de guerra, ahora diré unas pocas cosas acerca de su magnitud. cum Con el verbo subordinado en subjuntivo (presente o perfecto) Ø Cum solitudo et vita sine amicis metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare. Puesto que la soledad y la vida sin amigos está llena de miedo, la razón misma aconseja buscar amistades.

Page 46: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 46

A veces puede llevar correlativos en la principal: eo, idcirco, ob eam rem Idcirco sum tardior, quod non invenio fidelem tabellarium. Por este motivo soy más lento, porque no encuentro un criado fiel.

EJERCICIOS DE ADVERBIALES CAUSALES

1. Noctu ambulabat in publico Themistocles, quod somnum capere non posset. 2. Rufum laudo, non quia tu ut ita facerem petisti, sed quia est ille dignissimus. 3. Qua de causa Helvetii quoque alios reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere

cotidianis proeliis cum Germanis contendunt. 4. Decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum iudicium fecisset. 5. De hoc (Hasdrubale) ideo mentionem fecimus, quod, Hamilcare occiso, ille

praefuit exercitui. 6. Quia nondum frequentes armati convenerant, ea res consilium diremit. 7. Horum ómnium fortissimi sunt belgae, propterea quod a cultu et humanitate

provintiae longissime absunt. 8. Themistocles, cum propter invidiam in exilium pulsus esset, ingratae patriae

iniuriam non tulit.

43. SUBORDINADAS ADVERBIALES FINALES Las subordinadas finales tiene muy pocos nexos: ut/ne y quo. La traducción es siempre “para que/para que no” Cuando el sujeto de la proposición principal y el de la subordinada es el mismo, en ese

caso hay que traducir “para + infinitivo”

Page 47: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 47

ut/ne Con el verbo subordinado en subjuntivo. En la principal ya hay sujeto y compl. directo. En la principal no están los correlativos consecutivos.

Ø Pugnate acriter ne ab hostibus superemur. Luchad duramente, para que no seamos vencidos por los enemigos. Ø Milites pugnant ut suam patriam defendant. Los soldados luchan para defender a su patria.

quo Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Suele usarse cuando hay un comparativo en la subordinada. Ø Ponam exemplum quo facilius rem intellligatis. Pondré un ejemplo para que lo entendáis más fácilmente.

A veces puede llevar correlativos en la proposición principal: eo, idcirco, ob eam rem, eo consilio, ea causa.

Bella suscipienda sunt ob eam causam, ut sine iniuria in pace vivatur.

Las guerras deben ser realizadas por esta causa, para que se viva en paz sin injusticia.

EJERCICIOS DE ADVERBIALES FINALES

1. Caesar ex oppido milites exire iussit, ne noctu oppidani a militibus aliquam

iniuriam acciperent.

2. Diu apparandum est bellum, ut vincas celerius.

3. Suscipienda bella sunt, ob eam causam ut sine iniuria in pace vivatur

4. Ut facilius intellegere possitis, ea quae facta sunt, ab initio vobis exponemus.

5. Caesar intra munitiones milites suos continuit, ne hostes eas capere possent.

6. Oportet esse ut vivas, non vivere ut edas.

7. Adiuta me, quo id facilius fiat.

8. Pompeius quo facilius impetum Caesaris tardaret, portas obruit.

9. Hasdrubal metu, ne dederetur Scipioni, urbe excessit.

Page 48: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 48

44. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONSECUTIVAS Las subordinadas adverbiales consecutivas, al expresar una consecuencia, van siempre

detrás de la proposición principal. Además en la proposición principal suele haber alguna palabra que preceda a la consecuencia, algún correlativo.

Los nexo son ut y quin y se traducen “que, de manera que” indistintamente.

ut/ut non Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Ø Tantus tumultus est ut non audiar. Hay tanto tumulto, que no soy escuchado. Ø Ita vixi ut non frustra natum esse existimem. He vivido de tal forma que no considero haber nacido en vano.

quin Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Ø Nemo est tam fortis, quin rei novitate perturbetur. Nadie es tan fuerte que no se altere con las novedades.

Los correlativos son variados adeo ita sic

hasta tal punto así así

Son adverbios

Ø Adeo haec terra fertilis est, ut omnia alat. Esta tierra es fértil hasta tal punto que alimenta a todo.

tam tan Adverbio que marca grado de un

adjetivo o de otro adverbio. Ø Quis est tam demens ut suo incommodo maereat? ¿Quién es tan loco que no se aflija por una desgracia propia?

Page 49: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 49

talis-e tal Determinante

Ø Alcibiades erat autem tali sagacitate, ut decipi non posset. Alcibiades era tan sagaz que no podía ser engañado.

tantus-a-um, tanto, tan grande Determinante

Ø Tanta vis probitatis est, ut eam etiam in hoste diligamus. Tanta fuerza hay en la honradez, que la apreciamos incluso en el enemigo.

is-ea-id tal Determinante

Ø Eos consules habemus, ut nullam calamitatem res publica accipere possit. Tenemos tales cónsules que el Estado no puede recibir ninguna calamidad.

EJERCICIOS DE ADVERBIALES CONSECUTIVAS

1. Tantus fuit ardor animorum, ut motum terrae nemo pugnantium senserit.

2. Traianus rem publicam ita administravit, ut omnibus principibus merito

praeferatur.

3. Poetae ita sunt dulces ut non modo legantur sed etiam ediscantur.

4. Ita vixi, ut non frustra natum esse existimem.

5. Sapiens Semper sic excubat, ut ei nihis improvisum accidere possit.

6. Eos consules habemus, ut nullam calamitatem res publica accipere possit.

7. Epaminondas adeo veritatis amas erat, ut ne per iocum quidem metiretur.

8. Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit.

9. Nemo est tam fortis, quin rei novitate perturbetur.

45. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONCESIVAS

Las subordinadas adverbiales concesivas (concesión, aunque) llevan las siguientes conjunciones y casi siempre el correlativo tamen.

La traducción de la conjunción siempre es “aunque”, “a pesar de que”, y el correlatvo se traduce como “sin embargo”

quamquam Con el verbo subordinado en indicativo.

Ø Quamquam innocentissius erat, tamen a iudicibus damnatus est Socrates. Aunque era totalmente inocente, sin embargo Sócrate fue condenado por los jueces.

Page 50: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 50

quamvis Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Ø Quamvis dives sit, morietur. Aunque sea rico, morirá.

cum Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Ø Saguntini, cum victoriam non sperarent, tamen usque ad mortem pugnaverunt. Los saguntinos, aunque no esperaban la victoria, sin embargo lucharon hasta la muerte.

ut Con el verbo subordinado en subjuntivo.

Ø Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas. Aunque falten las fuerzas, sin embargo la voluntad debe ser alabada. etsi etiamsi tametsi

Tienen un matiz condicional por lo que llevan los tiempos y las correlaciones de este tipo de subordinadas. (cfr. subordinadas adverbiales condicionales)

Ø Tam seruus sum quam tu, etsi ego domi liber fui. Soy tan esclavo como tú, aunque yo he sido libre en mi casa.

Ø Etiamsi taceant, satis dicunt. Aunque callaran, dicen bastante.

EJERCICIOS 1. Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.

2. Illa, quamvis ridícula essent, mihi tamen risum non moverunt.

3. Fabula non nunquam, etsi sit incredibilis, tamen homines commovet.

Page 51: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 51

4. Cum frumentum non haberent, tamen obsidionem toleraverunt.-

5. Homines etsi aliis multis, tamen hoc uno plurimum a bestiis differunt, quod

rationem habent a natura datam.

6. Leonidas, cum victoriam non speraret, tamen usque ad mortem pugnavit.

7. Quamvis arca sit plena, dum te inanem videbo, tamen me divitem non putabo.

8. Cum hostes numero praestarent, eos tamen exercitus noster profligavit.

9. Qod turpe est, quamvis occultetur, tamen honestum fieri nullo modo potest.

10. Quamvis tegatur, proditur vultu furor.

46. SUBORDINADAS ADVERBIALES CONDICIONALES Las conjunciones que se utilizan son:

si si nisi si no, a no ser que

Ø Si amicum habeo, felix sum.

Si tengo un amigo, soy feliz. Ø Nemo, nisi impius est, patriam perdet.

Nadie , a no ser que sea impío, echará a perder a su patria. Después de reconocer que es subordinada adverbial condicional hay que determinar el tipo

fijándose en el tiempo y modo del verbo subordinado (en latín coincide con el verbo principal normalmente).

Así pues los tipos en esquema son:

LATÍN TIPO DE CONDICIONAL

CASTELLANO

verbo subordinado verbo principal verbo

subordinado verbo principal

Indicativo Indicativo Imperativo Real Indicativo Indicativo

Presente y Perfecto de subjuntivo

Presente y Perfecto de subjuntivo

Posible Pretérito

imperfecto de subjuntivo

Condicional simple

Pretérito Imperfecto de

subjuntivo

Pretérito imperfecto de

subjuntivo Irreal de presente

Pretérito imperfecto de

subjuntivo

Condicional simple

Pretérito pluscuamperfecto

de subjuntivo

Pretérito pluscuamperfecto

de subjuntivo Irreal de pasado

Pretérito pluscuamperfecto

de subjuntivo

Condicional compuesto

Page 52: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 52

Real Ø Si diligenter attendemus, intellegemus haec. Si atendemos, lo endenteremos. Ø Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi. Pequeñas son las armas fuera, si no hay decisión en casa.

Potencial Ø Si uelim, plura dicam. Si quisiera, diría muchas cosas. Ø Memoria minuitur, nisi eam exerceas. La memoria disminuiría si no la ejercitaras.

Irreal Ø Si equus esses, esses indomabilis. Si fueses caballo, serías indomable. Ø Viceramus, nisi Lepidus recepisset Antonium. Habríamos vencido, si Lépido no hubiera capturado a Antonio.

EJERCICIOS DE AVERBIALES CONDICIONALES

1. Si Romani magnam classem non habuissent, Carthaginem vincere non potuissent.

2. Nisi Ilias exstitisset, idem tumulus, qui corpus Achillis contexerat, memoriam eius

obruisset.

3. Tristis eris si solus eris.

4. Memoria minuitur nisi eam exerceas.

5. Plures cecidissent ni hoc proelio intervenisset.

6. Praeclare vinceramus, nisi Antonius fugientem Lepidum oblectaret.

7. Si venisses ad exercitum, a tribunis militaribus vissus esses.

8. Magna vis est in virtutibus; eas excita, si forte dormiunt.

9. Gauderem, si id mihi accidisset.

10. Non dubito quin, si hoc dixisses, errares.

Page 53: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 53

47. SUBORDINADAS ADVERBIALES COMPARATIVAS/MODALES Como el enunciado explica, hay varios tipos. Las propiamente adverbiales modales llevan varias posibles conjunciones y el verbo en

indicativo. La traducción es “como” ut velut sicut quemadmodum quomodo

Ø Sicut dixit, ita gesta sunt. Fueron hechas, como dijo. Ø At Marius, ut supra diximus, consul factus est. Pero Mario, como dijimos antes, fue hecho cónsul.

En el siguiente grupo están los nexos comparativos que llevan correlativo en la principal.

Algunos se declinan y son determinantes y los indeclinables son adverbios.

ita....ut sic…ut talis....qualis tantus….quantus tot….quot totiens....quotiens

Ø Ita me di ament, ut te amo. Ø Ut ignis aurum probat, sic miseria probat virtutem. Ø Est talis qualis esse omnes oportebat. Ø Es tal cual era necesario que todos fueramos. Ø Quanto altior est ascensus, tanto durior descensus. Ø Cuanto más alto es la subida, tanto más dura es la bajada.

También puede actuar de correlativo un adjetivo en grado comparativo y después la

conjunción quam ….. (cfr. Adjetivos en grado comparativo)

comparativo...quam Ø Conon plura concupivit quam efficere potuit. Conon deseo más cosas que pudo llevar a cabo. Ø Facilius crescit dignitas quam incipit. La dignidad crece más fácilmente que comienza (nace). Ø Gladiatores gravioribus armis dicunt quam pugnant. Los gladiadores practican con armás más pesadas que con las que luchan.

EJERCICIOS DE ADVERBIALES DE MODO Y COMPARACIÓN

1. Haec, sicut exposuit, ita gesta sunt. 2. Ut non omne vinum, sic non omnis natura vetustate coacescit.

3. Caesar maturius quam consuerat ad exercitum proficiscitur.

4. Ut hominis decus est ingenium, sic ingenii lumen est eloquentia.

5. Tanto brevius omne tempus, quo felicius est.

6. Gladiatores gravioribus armis discunt quam pugnant.

7. Non minor voluptas percipitur ex vilissimis quam ex pretiosissimis.

Page 54: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 54

48. ESQUEMA DE LA SUBORDINACION LATINA SEGÚN EL NEXO

NEXO TIPO DE SUB.

TRAD. NEXO

MODO V. SUB. CORRELAT. Y OBSERVAC.

Antequam Temporal Antes que Indic. ante ...... quam

Cum

Histórico Gerundio Al+Infin.

Imperf. y Plusc. de Subj.

Temporal Cuando Indic. (P) * iam, vix Concesivo Aunque Subj. (O) tamen Causal Porque Indic. y Subj. (P)eo,obeamrem,

idcirco,propterea Cum primum Temporal Tan pronto

como Indic.

Donec Temporal Hasta que Subj Dum Temporal Mientras

Hasta que Indic. Subj.

Etiamsi Concesiva Aunque Vid. Si C.-tamen Etsi Concesiva Aunque Vid. Si C.-tamen Licet Concesiva Aunque Subj. Tamen

Ne Sustantiva Suj, CD,Ap.

Que no Subj. Vs. de temor (que)

Final Para que no Subj. Ni Condicional Si no Vid. Si . Nisi Condicional A no ser que Vid. Si Postquam Temporal Después que Indic. post ..... quam Priusquam Temporal Antes que Indic. prius .... quam Quamquam Concesiva Aunque Indic. (P)tamen Quamvis Concesiva Aunque Subj. (P)tamen Quemadmodum Modal-Com. Como Indic. (P)sic, ita Quia Causal Porque Indic. y Subj. (P)eo,obeamrem,

idcirco,propterea

Quin Completiva CD

Que Subj. Vs de duda y prohibición

Consecutivo Que Subj (O)adeo, ita, tam

Quo Final Para que Subj Comparativo en la

principal. Relativo Que, lo que Indic (y Subj.) Con antecedente.

Quoad Temporal Hasta que Subj.

Quod

Sustantiva CD,Suj,Ap

Que Indic.

Causal Porque Indic y Subj. (P)eo,obeamrem, idcirco,propterea

Relativo Que, lo que Indic. (y Subj.) Con antecedente Quodsi Concesiva Aunque Vid. si Quominus Sustantivo CD Que Subj. Vs prohibición Quoniam Causal Porque Indic. y Subj. (P)eo,obeamrem,

idcirco,propterea

** (O) Obligatorio (P) Posible

Page 55: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 55

NEXO TIPO DE SUB.

TRAD. NEXO

MODO V. SUB. CORRELAT. Y OBSERVAC.

Si Condicional Sí Indicativo.- Real Subj. Pres. e Imp.- Posible Subj. Imperfecto.- Irreal de Presente Subj. Pluscuamp.- Irreal de Pasado

Sicut Modal-Com. Como Indic. Simul ac/atque

Temporal Tan pronto como

Indic.

Tametsi Concesiva Aunque Vid.Si (P)tamen

Ubi Temporal Cuando Indic. Lugar Donde Indic.

Ut

Sustantiva CD,Suj.,Ap

que Subj. Vs de temor

Final Para que Subj (P)eo, idcirco, Consecutiva Que Subj. (O)adeo, ita,tam

is, talis y tantus Concesiva Aunque Subj (O)tamen Temporal Cuando Indic. Modal-Com. Como Indic.

Ut primum Temporal Tan pronto como

Indic.

Page 56: LATIN II 2º Bachillerato Curso 2012/13 Cuaderno 2 · PDF fileEn latín en esta situación puede aparecer tan solo el determinante o el adjetivo en neutro plural. ... LATIN II –CUADERNO

LATIN II –CUADERNO 2 CMLM Página 56

49. ESQUEMA DE LA SUBORDINACION LATINA SEGÚN EL TIPO

Tipo Función Nexos Modo v.sub. Trad. Observaciones

Sustantivas o Completivas

C.Directo Sujeto Aposición

Ut

Subjuntivo

Que Vs. de temor (que no) Ne Que no Vs. de temor (que) Quin

Que Vs. de duda y proh.

Quominus Vs. de prohibición Quod Indicativo

Tipo Nexo Modo v.sub. Traducción Correlativo Observaciones

Finales Ut

Subjuntivo Para que

(P)eo,idcirco

Quo con comparativo Ne Para que no

Consecutivas Ut

Subjuntivo que de manera que

(O)sic,ita,eo, adeo, is-ea-id, talis-e, tantus-a-um

Quin Con otro ut

Causales Quod Subj.e Ind. porque,

puesto que, ya que

(P)eo,idcirco quadecausa, obeamrem

Quia Quoniam Cum Subj.Pres. Perf. Temporales Ubi

Indicativo

cuando (P)iam, vix, vixdum, tum

Cum Ut Quando Postquam después que

Tmesis Antequam antes que

Priusquam Dum Indicativo mientras Donec Subjuntivo hasta que Quoad Subjuntivo hasta que Condicionales Si

Ind.- Sub.Pres y Perf. Subj.Imperfecto Subj.Pluscuamp

Reales Posibles Irr.de Pres. Irr.de Pas.

Ni sí no Nisi a no ser que Concesivas- Etsi

aunque

(P)tamen Condicional Tametsi Etiamsi Concesivas Quamquam Indicativo

(O)tamen

Cum

Subjuntivo

Ut Licet Modales Ut Indicativo Como (P)sic, ita