ESPAZOS NATURAISLIC Xuvia-Castro

O espazo protexido inclúe unha grande parte do curso do Río Xuvia (desde o límite do concello de As Somozas e Moeche ata a desembocadura), o curso do río Castro, e a Serra do Forgoselo. Os principais ecosistemas son os bosques das ribeiras dos ríos e as zonas húmidas dos cumes achairados do Forgoselo.

Vista sobre a ría de Ferrol desde o cume do Racamonde

SITUACIÓN: Ao norte da provincia da Coruña. Localidades de referencia: Xubia, San Sadurniño, Moeche.SUPERFICIE: 2.074 haCONCELLOS: A Capela, Moeche, Narón, Neda, San Sadurniño, As Somozas e As Pontes de García Rodríguez.VALORES NATURAIS:Esistemas fluvias e de montaña (turbeiras), formaxións graníticas...

Hai unha proposta de ampliación de 2011 (pendente de aprobar) que inclúe o río Pequeno, e varias zonas no Forgoselo e nas beiras do Xuvia.

PROTECCIÓN-Lugar de Importancia Comunitara (LIC), 29 de decembro de 2004-Zona de Especial Conservación (ZEC) 31 de marzo de 2014--Hai unha proposta para incluír unha parte no Parque Xeolóxico do Cabo Ortegal.

CLIMAOceánico húmido, con invernos suaves e veráns frescos.

XEOLOXÍA/RELEVOO territorio do espazo está conformado pola cande dos ríos e polo macizo do Forgoselo. As rochas dominantes son os granitos e os xistos.

Vista xeral do Forgoselo desde o Canón do Eume

SERRA DO FORGOSELOEstá situada ao norte do río Eume e limitada polo río Castro polo norte. Aséntase sobre un afloramento circular de granito de dúas micas que contrasta coas rochas xistosas da contorna. O relevo é suave e o punto máis alto é o Monte Forgoselo, con 542 m. É frecuente atopar bolos, pías e cacholas. Nas zonas altas hai turbeiras, brañas asolagadas temporalmente e pequenas lagoas

Vista da serra do Forgoselo (no centro o Racamonde) desde a Pena da Sombra

Vista sur da serra do Forgoselo (no centro o Racamonde)

Cume do Racamonde

Cume do Racamonde

Penedos desde o cume do Racamonde

Penedos en Racamonde

As rochas do Forgoselo formáronse a grande profundidade, hai máis de 300 millóns de anos, e foron quedando ao descuberto como consecuencia dos procesos erosivos. Os axentes meteorolóxicos actuaron sobre elas para crear as formas que vemos na actalidade: penedos, bolos, pías...

Un dos penedos nos cumes do Forgoselo

Penedos en Racamonde

Penedos en Pena Sueira Penedos en Racamonde

O Curro

Curro de Racamonde

As partes altas da serra, chans e co fondo rochoso, almacenan auga en numerosas brañas e lagoas temporais.

Lagoa

Brañas nos cumes do Forgoselo

Turbeira e prados co pico Ventoso ao fondo

Cova dos Poldros

Vista desde o Forgoselo cara a Igrexafeita (San Sadurniño)

Vista desde o Forgoselo cara San Sadurniño

Vista desde o Forgoselo cara a San Sadurniño

RÍO GRANDE DE XUBIA Nace nos montes da Serra en terra das Somozas percorre os concellos de Moeche, San Sadurniño, Neda e Narón e, despois de 30 km de percorrido desemboca en Xubia, na ría de Ferrol. T un curso sinuoso e encaixado en case todo o seu percorrido. Os seus afluentes pola dereita son Ferreiras, Moeche, Fontenova e Prados, e pola esquerda Pequeno e Castro.

O río Grande de Xuvia na Presa do Rei, entre Narón e Neda

O río Grande de Xuvia na área de lecer de San Saduniño

Río Grande de Xuvia en Pedroso

Río Xuvia en Doso (ao fondo o muíño do Río Pequeno)

Confluencia dos ríos Grande de Xuvia e Castro en Doso, acondicionada como área de lecer

Presa do Rei, no río Grande de Xuvia, construída para proporcionar enerxía á fábrica de Xuvia

Ponte no río Grande de Xuvia en Gradaílle, entre Neda e Narón

Río Grande de Xuvia en Gradaílle. No primeiro plano unha pesqueira abandoada.

Presa do Rei, no río Grande de Xuvia

Río Grande de Xuvia en Xuvia

Muíño no esteiro do río Grande de Xuvia, en Xuvia (Narón)

Muíño de Xuvia

RÍO CASTROÉ o afluente máis longo do río Grande de Xuvia e recolle as augas da aba norte da serra do Forgoselo. En Naraío hai unha pequena central hidroeléctrica.

Nacentes dun dos afluentes do castro no Forgoselo

Fervenza no rego Vilarvello, afluente do Mariaqueira (Castro) no Forgoselo

En Naraío, ao pé do castelo, o río Castro salva un grande desnivel con varias fervenzas e rápidos

Río Castro en Naraío

Minicentral no río Castro en Naraío

Muíño no río Castro en Naraío

Ponte medieval de Pielas no río Castro en Doso

Río Castro en Doso

TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE-Esteiros-Augas estancadas, oligotróficas ou mesotróficas con vexetación de Littorelletea uniflorae e/ou Isoeto-Nanojuncetea-Lagos e estanques distróficos naturais-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix-Queirogais secos europeos-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea-Formacións herbosascon Nardus, connumerosas especies, sobre substratos silíceos de zonas montañosas (e de zonas submontañosas da Europa continental)-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)

HÁBITATS

-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)-Turbeiras altas activas-Turbeiras altas degradadas que aínda poden rexenerarse de xeito natural-“Mires” de transición-Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion-Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion dillenii-Covas non explotadas polo turismo-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica

FLORAAs beiras dos ríos están ocupadas por bosque de ribeira no que abondan as amieiras, os salgueiros, os loureiros, os freixos, os acivros, os carballos... e unha variada flora e fauna específica, entre as que destacan fentos poco comúns como Culcita macrocarpa, Dryopteris aemula, Dryopteris guanchica, Hymenophyllum tunbrigense e Woodwardia radicans.

Amieiras nas beiras do río Grande de Xuvia en San Saduniño

Freixo nas beiras do río Grande de Xuvia en San Saduniño

Dentabrú (Osmunda regalis) nas beiras do río Castro

Woodwardia radicans

Xacinto bravo (Hyacinthoides non-scripta)

Herba das almorranas (Ranunculus ficaria)

Violeta (Viola palustris)

No Forgoselo domina o monte baixo con breixos, uces, toxos, abrótegas, gramíneas... Algunhas áreas conservan carballeiras naturais e outras está repoboadas con piñeiros (bravos e de Monterrei) e eucaliptos.

Bosques nas ladeiras do Forgoselo

As herbas das pedras ou uvas de lagarto (Sedum spp...) son as únicas que poden sobrevivir case sen terra e soportan as duras condicións que se dan enriba das rochas dos montes.

Brións

Breixo (Erica cinerea)

Abrodia (Asphodellus albus) Toxo (Ulex europaeus)

Genista berbereidea,endemismo galego e do norte de Portugal

Scilla

Romulea bulbocodium

Narcisos (Narcissus triandrus)

Nas zonas chans e depresión dos cumes fórmanse turbeiras, lagoas e brañas nas que podemos atopar esfagnos, xuncos, narcisos, hipéricos, violetas...

Oucas e espigas de auga na beira dunha das nacentes do río Castro

Esfagnos

Hypericum elodes e brións nunha poza do Forgoselo

Breixo de turbeira (Erica tetralis)

Xunca de algodón (Eriophorum angustifolium). Talos novos en flor e talos vellos con froitos do ano anterior

Xunco (Juncus heterophyllus)

ESPECIES DE INTERESEArnica montana Cladonia subgenus Cladina Culcita macrocarpa Narcissus bulbocodium Narcissus triandrus Ruscus aculeatus Sphagnum spp. Woodwardia radicans

Xilbarbeira (Ruscus aculeatus)

ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA 92/43/CEECulcita macrocarpaWoodwardia radicans CATÁLOGO GALEGO DE ESPECIES AMEAZADASCulcita macrocarpa Dryopteris aemula Dryopteris guanchica Hymenophyllum tunbrigense Woodwardia radicans

Culcita macrocarpa

Gato bravo (Felis silvestris)

FAUNAAs principais especies son as acuáticas e de ribeira nos espazos fluviais, e de bosque e de espazos abertos na área de monte.

ESPECIES DE INTERESE MAMÍFEROS Eptesicus serotinus Felis silvestris Genetta genetta Lutra lutra Mustela erminea Mustela putorius Myotis myotis Myotis nattereri Pipistrellus pipistrellus Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus hipposideros

AVES Accipiter gentilis Accipiter nisus Aegithalos caudatus Alauda arvensis Alcedo atthis Alectoris rufa Anas platyrhynchos Anthus trivialis Apus apus Ardea cinerea Athene noctua Buteo buteo Caprimulgus europaeus Certhia brachydactyla Cettia cetti Cinclus cinclus Circaetus gallicus Circus cyaneus Circus pygargus Cisticola juncidis Columba livia Columba palumbus Corvus corone Coturnix coturnix Cuculus canorus Delichon urbica

Pica das árbores (Anthus trivialis)

Dendrocopos major Emberiza cia Emberiza cirlus Emberiza citrinella Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica Erithacus rubecula Falco peregrinus Falco subbuteo Falco tinnunculus Fulica atra Gallinula chloropus Garrulus glandarius Hippolais polyglotta Hirundo rustica Lanius collurio Lanius meridionalis Larus cachinnans Locustella naevia Lullula arborea Motacilla alba Motacilla cinerea Motacilla flava Oriolus oriolus Parus ater Parus caeruleus Parus cristatus

Falcón peregrino (Falco peregrinus)

Parus major Pernis apivorusPhoenicurus ochruros Phylloscopus ibericus Pica pica Picus viridis Prunella modularis Ptyonoprogne rupestris Pyrrhula pyrrhula Rallus aquaticus Regulus ignicapilla Riparia riparia Saxicola torquata Streptopelia decaocto Streptopelia turtur Strix aluco Sylvia atricapilla Sylvia communis Sylvia melanocephala Sylvia undata Troglodytes troglodytes Turdus merula Turdus philomelos Turdus viscivorus Tyto alba Rula (Streptopelia turtur)

RÉPTILESAnguis fragilis Chalcides striatus Coronella austriaca Iberolacerta monticola Lacerta schreiberi Lacerta lepida Natrix maura Natrix natrix

Cobra de colar (Natrix natrix)

ANFIBIOS Alytes obstetricans Chioglossa lusitanica Discoglossus galganoi Lissotriton boscai Rana iberica Pelophyllax perezi Rana temporaria Triturus helveticus Triturus marmoratus

Ra vermella (Rana temporaria)

PEIXES Chondrostoma duriense

Os peixes (Chondrostoma ...) forman pequenos bandos nas zonas pouco fondas dos ríos

INVERTEBRADOS Elona quimperiana Euphydryas aurinia Geomalacus maculosus Hirudo medicinalis Lucanus cervus

Cabaliños do demo (Pyrrhosoma nynphula), un dos insectos máis chamativos das zonas húmidas.

ESPECIES DOS ANEXOS DA DIRECTIVA DA CEEMAMÍFEROSLutra lutraMyotis myotisRhinolophus ferrumequinumRhinolophus hipposiderosAVES Caprimulgus europaeus Circus pygargus Falco peregrinus Lanius collurio Lullula arborea Pernis apivorusSylvia undataRÉPTILESChioglossa lusitanicaLacerta monticolaLacerta schreiberiANFIBIOSDiscoglossus galganoiPEIXESChondrostoma polylepisINVERTEBRADOSElona quimperianaEuphydryas auriniaGeomalacus maculosusLucanus cervus

Lagarto das silveiras (Lacerta schreiberi)

CATÁLOGO GALEGO DE ESPECIES AMEAZADASMAMÍFEROS Myotis myotis Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus hipposideros AVES Circus cyaneus Circus pygargus Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica RÉPTILES Iberolacerta monticola ANFIBIOS Chioglossa lusitanica Rana iberica Rana temporaria subsp. parvipalmata INVERTEBRADOS Elona quimperiana Geomalacus maculosus

Píntega rabilonga (Chioglossa lusitanica), endémica de Galiza, Asturias e o norte de Portugal,

ACTIVIDADESAgrogandaría, enerxía eléctrica, lecer, pesca...

Cabalos no Forgoselo

Cabalos

Curro de Covelo (A Capela) no Forgoselo

Vacas no Forgoselo

Prados no Forgoselo

Fábrica de Xuvia

HISTORIA-PATRIMONIO CULTURALA zona foi poboada desde tempos moi antigos e consérvanse castros, mámoas e castelos. O río Xuvia foi moi empregado para aplicar a enerxía hidráulica para mover distintos mecanismos de muíños e fábricas. Na contorna dos ríos consérvanse pontes e muíños de valor histórico ou etnográfico.

Debuxo de Justino Fernández Negral

A Fábrica de XuviaNa beira do río Xuvia, en Neda, contruíronse unhas instalacións para aproveitar a enerxía hidráulica do rio Grande de Xuvia.-1791: constrúese a obra hidráulica: Presa do Rei e canles. A auga move seis rodas conectadas a tres laminadoras e outra para un mazo.-1803: Os “Reales Establecimientos de Jubia” inician a fabricación de planchas de cobre para forrar cascos de barcos, e parafusos.-1809: iníciase a fabricación de pezas para baionetas, caixas e chaves para as armas.-1812: créase Real Casa da Moeda de Xuvia, unha ceca que se dedicou a fabricar moedas de cobre ata 1868. -1816 a 1827: funciona como fábrica de cobrería e moeda, que segue a traballar en distintos períodos ata 1868.1.874: Transfórmase en fábrica textil, con dúas turbinas hidráulicas que moven teares e fusos.-1928: emprégase a auga do río nunha central eléctrica para mover as máquinas da fábrica.-1982 pasa a chamarse “Galicia Textil”

Ponte da Ferrería sobre o río Castro en San Sadurniño

Castelo de Naraío (San Sadurniño)

Mámoa no curro do Covelo (A Capela), na serra do Forgoselo

Plantación de eucaliptos no Forgoselo

PROBLEMASEspecies invasoras, modificación das canles dos ríos e contaminación, parques eólicos...

Plantación de eucaliptos invadindo o espazo do bosque autóctono

Paspalum dilatatum, unha planta invasora na beira do río Grande de Xuvia

Pena dos Tres Pés

PUNTOS DE INTERESEA CAPELASerra do Forgoselo: Pena da Moa, Pena dos Tres Pés, turbeiras.

O río Xuvia en Ponte Sur

MOECHERío Grande de Xuvia: área de lecer de Soutogrande, muíños da Sil e Loureiros

Muíño do Pedroso

NARÓN:-Río Grande de Xuvia: muíño de Xuvia, Presa do Rei, Confluencia dos ríos Xuvia e Castro, Área de lecer Muíño do Pedroso.-Río Castro: Ponte de Pielas en Doso.

Muíño de Gradaílle (Trasmonte)

NEDA:-Río Grande de Xuvia: muíño de Gradaílle-Fábrica de Xuvia

Curro de Racamonde

SAN SADURNIÑO:-Río Grande de Xuvia: Área de lecer-Río Castro: ponte da Ferrería; muíño de Pielas; fervenzas, muíño e área de lecer de Naraío; área de lecer de Porto de Lamas.-Castelo de Naraío-Forgoselo: cume e curro de Racamonde, O Saíme, turbeiras, penedos...

Parroquia de Recemel

AS SOMOZAS:Serra do Forgoselo

Castro

AS PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ:Serra do Forgoselo

Montaxe e fotos: Adela Leiro, Mon Daportaabril 2017