LIVI I LA HISTÒRIA DE ROMA (Textos) -...
Transcript of LIVI I LA HISTÒRIA DE ROMA (Textos) -...
-
LIVI I LA HISTRIA DE ROMA
(Textos)
Curs 2008-2009 (Q2)
Dra. Esperana BORRELL VIDAL
Moneda de dos s ic les de p la ta (c . 230 a.C. ) .
Br i t ish Museum (Londres)
GID HESPERIA LATINA
UNIVERSITAT DE BARCELONA
-
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA
-
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA
NDEX
PGINA
BATALLA DE CANNES
Bibliografia 3
Text llat i notes 5
-
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009
IBLIOGRAFIABSICAI.EDICIDETITUSLIVI
TitiLiviAburbecondita.LibriXXIXXV(recogn.etadn.criticainstr.C.F.WALTERS&R.S.CONWAY).TomusIII,Oxonii[Oxford],ClarendonPress,1950(reimpr.post.).
ALTRESEDICIONS:
TitiLiviaburbeconditalibriXXIXXV(recogn.ThomasAlanDOREY).Leipzig,Teubner,1971.
EDICIELECTRNICA:http://www.thelatinlibrary.com
II.EDICIONSCOMENTADESITRADUCCIONS
CAVASIN,A.,TitoLivio.Aburbe condita, liberXXII (introd. inotesde________ ).Tor,SocietEditriceInternazionale,1942(2.ed.).
COCCHIA, E., Il Libro XXII delle Storie de Tito Livio (coment. de _________ ). Tor,Chiantore,1940.
GRIMAL,P.,Lexplicationlatineenclassesterminales.Pars,Nathan,1967,pg.357371.
MARINER BIGORRA, S., Tito Livio, Ab urbe condita. Libro XXII (2a. ed. revisada per_______.).TextosClsicosanotados.Madrid,Ed.Gredos,1967(reimpr.post.).
PYPER,J.,Livy.BookXXII.Oxford,CLarendonPress,1919(reimpr.1959).
RIEMANN,O.BENOIST,E.,TitiLiviiaburbeconditalibrixxixxii.Textelatinetnotes.Pars,Hachette,1887(reimpr.posteriors).
SCIUTO,S.,TitoLivio.Episodidella secondaGuerraPunica.ScrittoriLatini.Tor,SocietEditriceInternazionale,1942.
THOMPSON,J.&PLAISTOWE,F.G.,Livy:BookXXIITextandnotes.Londres,Univ.TutorialPress(s.a.).
VALLEJO,J.,TitoLivio.LibrosXXIXXII.Col.Emrita.Madrid,CSIC,1947.
VALLET, G., Tite Live, Ab urbe condita liber XXII. Histoires, livre XXII (ed., introd. icomentaride_____).Pars,PUF,1966.
VILLARVIDAL,J.A.,TitoLivio.HistoriadeRomadesdesufundacin.LibrosXXIXXV(trad.inotes______).BibliotecaClsicaGredos176,Madrid,Gredos,1993.
III.ESTUDIS
FONTN,A.,IntroducciaTitusLivi.HistriadeRoma(textrevisat,traducciinotesdAntoniCOBOS)Vol.I.Barcelona,FundaciBernatMetge,2002.
3
http://www.thelatinlibrary.com/ -
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009
4
JIMNEZ DELGADO, J., El latn de Tito Livio, Cuadernos didcticos 140,Madrid,Public.deDireccinGeneraldeEnseanzaMedia,1961.
RIEMANN,O.,tudessurlalangueetlagrammairedeTiteLive,Hildesheim,1974(=Pars,1885).
SIERRA,A.,Introduccingeneral,aTitoLivio,HistoriadeRomadesdesufundacin.LibrosIIII,BibliotecaClsicaGredos144,Madrid,Gredos,1990,pg.7156.
VALLET,G.,UnexempledepartialitchezTiteLive: lespremierscombatsautourdeGereonium(Liv.XXII,24),REL39,1961,pg.182195.
HEALEY,M.,Cannae216BC.HannibalsmashesRomesarmy.Oxford,OspreyPublishing1994(reimpr.1999).
IV.MANUALSDESINTAXIIDICCIONARIS
BASSOLS,M.,SintaxisLatina.Madrid,CSIC,1992(10a.reimpr.en2vol.).
ERNOUT,A. THOMAS,F.,Syntaxe latine.Pars,Klincksieck, 1953 (2a. ed.,nombrosesreimpr.post.).
TRAINA,A.BERTOTTI,T.,Sintassinormativadellalingualatina.Teoria.Bologna,Cappelli,1993(2a.ed.).
SEVA,A.(dir.),Diccionarillatcatal,Barcelona,EnciclopdiaCatalana,1993.
GAFFIOT, F., Dictionnaire latinfranais. Pars, Hachette, 1934 [dition revue etaugmente,Pars,Hachette,2000].
ERNOUT,A.MEILLET,A.,Dictionnairetymologiquedelalanguelatine.Histoiredesmots.Pars,Klincksieck,1985(reimpr.dela4a.ed.augmentadaperJ.ANDR).
IV.WEBSINTERESSANTS
http://es.wikipedia.org/wiki/An%C3%ADbal
http://www.dieroemeronline.de/index.html?/geschichte/cannae/schlacht_cannae.html
http://digilander.libero.it/roccadicanne/index_file/la_ricerca/Rocca_di_Canne.htm
http://es.wikipedia.org/wiki/Hondero_balear
http://es.wikipedia.org/wiki/An%C3%ADbalhttp://www.die-roemer-online.de/index.html?/geschichte/cannae/schlacht_cannae.htmlhttp://digilander.libero.it/roccadicanne/index_file/la_ricerca/Rocca_di_Canne.htmhttp://es.wikipedia.org/wiki/Hondero_balear -
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 5
LA BATALLA DE CANNES: Livi 22, 4050.
Els cnsols romans marxen de Roma una mica desprs de l entrada en combat (mar de l any 216 aC). Els exrcits dels dos cnsols sagrupen, comandats per Atili i Servili respectivament. Aleshores, Annbal, que havia situat el seu campament dhivern a Gereonium (vila de l Aplia), mou estratgicament les seves forces en direcci al sud, cap a Cannes, perqu la planria afavoreix l abastiment de les seves tropes. s en aquest lloc on es lliura la primera batalla desprs de la desfeta de Trasim .
[40] 1Aduersus ea consulis ort io haud sane laeta fuit , magis fatentis ea
quae diceret uera quam facilia factu esse; 2dictatri magistrum equitum
intolerabilem fuisse; quid consuli aduersus collgam seditisum ac
temerarium uirium atque auctoritt is fore? 3se populre incendium
priore consultu semustum effugisse; optre ut omnia prospere
euen rent; sed si quid aduersi caderet, hostium se telis potius quam
suffragiis iratrum ciuium caput obiectrum.
4Ab hoc sermne profectum Paulum tradunt prosequentibus primoribus
patrum: plebeium consulem sua plebes prosecta, turba conspectior cum
dignittes deessent. 5Vt in castra uenrunt, permixto nouo exercitu ac
uetere, castris bifariam factis, ut noua minra essent propius
Hannibalem, in ueteribus maior pars et omne robur uirium esset,
6consulum anni priris M. Atilium, aettem excusantem, Romam
misrunt, Geminum Seruilium in minoribus castris legini Romnae et
socium peditum equitumque dubus milibus praeficiunt. 7Hannibal
quamquam parte dimidia auctas hostium copias cernbat, tamen
aduentu consulum mire gaudre. 8Non solum enim nihil ex raptis in
diem commeatibus superbat sed ne unde raperet quidem quicquam
reliqui erat, omni undique frumento, postquam ager parum tutus erat,
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
in urbes mun tas conuecto, 9ut uix decem dirum, quod compertum
postea est, frumentum superesset Hispanorumque ob inopiam transitio
parta fuerit , si maturitas temporum exspectta foret.
Notes
40. 1magis...uerafactu:dat.interpretatcomaabl.delimitaci(uid.BassolsI428)
diceret 2dictatori:depndintolerabilem quid...uiriumatqueauctoritatis:
interrogaciretrica consuli:dat.poss. intolerabilem:uid.22,27,1perqualeshores
Minuciesvanavadelsxitsbllicsidelsuportpopular3caderet:v.simpleencomptes
delcompostaccideretpopulareincendium:aquensentitmetafricelfocpopular>lira
popular hostium...obiecturum = se obiecturum caput telis hostium potius quam sufragiis
ciuiumiratorum:oposiciretricacaput:aqusuntermejurdic(capitisdeminutio)4ab
hoc sermone: els cnsols partiren de
Romaimmediatamentdesprs;segons
les feriaeLatinaeamitjansdemaigdel
calendarivigentaleshores(=almesde
mar desprs de la reforma del
calendari efectuadaper JuliCsar)
primoribuspatrum:elsprincipalsdels
patricis > els patricis principals
plebeiumconsulem:GaiTerenciVarr
turba: apos. de sua plebs cum:
valor concessiu dignitates:
metonmia (abstracteper concret) els
notables, autoritats 5castris
bifariam factis: obrat el campament
en dos llocs (facere castra obrar un
campament, construiruncampament) / bifariam:refora la ideade lagrupamentdels
dos exrcits consolars; altrament, hom esperaria binis castris dos campaments ut...
essent:consecutiuminora:aposicidenouapropius:adv.comparatiuque,per
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 6
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
influncia de prope, funciona, ja en llat clssic, com a preposici1 (uid. Bassols I, 257;
ErnoutThomaspg.116)inueteribusnouaminora...inueteribus
maiorpars:constr.asimtrica(uariatio)omneroburuirium:totelgruixdeles
forces 6aetatem excusantem: que presentava lexcusa de ledat consulum...M.
Atilium: constr. peculiar de Livi MarcAtili, dels cnsols Atilium:MarcAtili
Rgul, segonsPolibi (3, 116, 5) vamorir aCannes2,per spossible que es tractiduna
confusiambMinuci(uid.Liv.22,49,16)socium:gen.pl.,qualificapeditumequitumque
7partedimidiaauctas:Liviexplicaeldetalldelreclutamenta22,36 mire(=mirifice)
gaudere: inf.histric 8 indiem: peraldia (lamateixaconstruccia22,39,13: indiem
rapto),uid.Bassols I 269, 2 reliqui:gen.partitiuquedepnde quicquam omni...
frumento...conuecto:abl.abs.ambvalorcausal / frumentum blat 9parata
fuerit:
[41] 1Ceterum temeritt i consulis ac praepropero ingenio materiam
etiam fortna dedit, quod in prohibendis praedatoribus tumultuario
proelio ac procursu magis militum quam ex praeparto aut iussu
imperatrum orto haudququam par Poenis dimict io fuit . 2Ad mille et
septingenti caesi, non plus centum Romanrum sociorumque occ sis.
Ceterum uictoribus effse sequentibus metu insidirum obstitit Paulus
consul, 3cuius eo die nam alternis imperitbant imperium erat ,
Varrone indignante ac uociferante emissum hostem e manibus
debellarique ni cesstum foret potuisse. 4Hannibal id damnum haud
aegerrime pati ; quin potius credere uelut inesctam temerittem
ferociris consulis ac nourum maxime militum esse. 5Et omnia ei
hostium haud secus quam sua nota erant: dissimiles discordesque
imperitre, duas prope partes t irnum militum in exercitu esse. 6Itaque
locum et tempus insidiis aptum se habre ratus, nocte proxima nihil
1Cic.Att.11,3,2Cic.Phil,7,26Caes.Gall.1,46,1.2Alltim,totscaiguerenallmateix,entreellsMarcAtiliiGneuServili,elscnsolsdelanyanterior,queenaquestabatallahavienestatunshomescoratjososidignesdeRoma(trad.A.RamoniArrufat,vol.III,Barcelona,F.B.M.,1935).
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 7
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
praeter arma ferente secum milite castra plena omnis fortunae publicae
priuataeque relinquit, 7transque proximos montes laeua pedites
instructos condit , dextra equites, impedimenta per conuallem mediam
tradcit , 8ut diripiendis uelut desertis fug dominrum castris
occuptum impeditumque hostem opprimeret. 9Crebri relicti in castris
ignes, ut fides fieret dum ipse longius spatium fuga praeciperet falsa
imagine castrrum, sicut Fabium prire anno frustrtus esset, tenre in
locis consules uoluisse.
Notes
41.1consulispraepropero:superlatiusemnticmitjanantelpreverbiprae
praedatoribus tumultuario...orto = proelio tumultuario ac orto procursumagis
militumquamexpraeparatoautiussuimperatorum/praeparato:substantivat/praepopero...
prohibendispraedatoribus... proelio...procursu... praeparato... imperatorum: alliteraci /
imperatorum=consulum;calrecordarqueelconsulateraunamagistraturacumimperio,sa
dir,ambpodersupremhaudquaquampar:ltote2ad...caesi:tmesi=accisisunt
ceterum:aLivi,sovintssinnimdesedmetu:abl.dequalitat3alternis
Varrone...uociferante:abls.abs.ambvalorconcessiucessatumforet:lsdeforetperesset
comaformaauxiliarsforafreqentaLivi4haudaegerrime:ltotepati...credere:inf.
histricscredere:slalecturadelsmanuscrits;sinteressant,per,laconjecturagaudere
proposadaperPluygers nouorum:soldatsnovells,anomenatstambtirones,
termeempratdueslniesmsavall5omnia...einotaerant=omnia...hostiumeinotaerant/
nota:part.ei:dat.agent6milite...ferente:abl.sg.ambsentitcollectiu(BassolsI13)
7 impedimenta: larmamentpesat uelut:modificadesertis (Bassols I405) per
mediam conuallem BassolsI147,28hostem:sg.collectiu(BassolsI13)9relicti
fides fieret: fer creure in locis: els dos llocs en qu shavia situat el
campamentromprioreanno:uid.Livi22,16,617,7.
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 8
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
[42] 1Vbi inluxit , subductae primo statines, deinde propius adeuntibus
insolitum silentium admiratinem fecit . 2Tum satis comperta solitudine
in castris concursus fit ad praetoria consulum nuntiantium fugam
hostium adeo trepidam ut tabernaculis stantibus castra reliquerint,
quoque fuga obscurior esset, crebros etiam relictos
ignes. 3Clamor inde ortus ut signa proferri iubrent
ducerentque ad persequendos hostes ac protinus
castra diripienda et consul alter uelut unus turbae
militris erat: 4Paulus etiam atque etiam dicere
prouidendum praecauendumque esse; postrmo, cum
aliter neque seditinem neque ducem seditinis
sustinre posset, Marium Statil ium praefectum cum turma Lucna
explortum mittit . 5Qui ubi adequituit portis, subsistere extra
munimenta ceteris iussis ipse cum dubus equitibus uallum intruit
speculatusque omnia cum cura renuntiat insidias profecto esse: 6 ignes in
parte castrrum quae uergat in hostem relictos; tabernacula aperta et
omnia cara in promptu relicta; argentum quibusdam locis temere per
uias uel obiectum ad praedam uidisse. 7Quae ad deterrendos a
cupiditte animos nuntita erant, ea accendrunt, et clamre orto a
militibus, ni signum detur, sine ducibus itros, haudququam dux
defuit; nam extemplo Varro signum dedit proficiscendi. 8Paulus, cum ei
sua sponte cunctanti pulli quoque auspicio non addixissent, nuntiri
iam efferenti porta signa collgae iussit . 9Quod quamquam Varro aegre
est passus, Flamini tamen recens casus Claudique consulis primo Punico
bello memorta nau l is clades religinem animo incussit. 1 0Di prope ipsi
eo die magis distulre quam prohibure imminentem pestem Romnis;
nam forte i ta eunit ut, cum referri signa in castra iubenti consuli
milites non parrent, 1 1serui duo Formini unus, alter Sidic ni equitis,
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 9
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
qui Seruilio atque Atilio consulibus inter pabulatres excepti a Numidis
fuerant, profugerent eo die ad dominos; deductique ad consules
nuntiant omnem exercitum Hannibalis trans proximos montes sedre in
insidiis. 1 2Horum opportnus aduentus consules imperii potentes fecit ,
cum ambitio alterius suam primum apud eos praua indulgentia
maiesttem soluisset.
Notes
42.1fecit:concordanaadsensumizeugma2concursus...nuntiantium
praefectum:oficialdecavalleria turma:esquadrformatper30genets quoque=et
quo(BassolsII306)relictos3iuberentducerentqueconsul
alter:la interpretacidequindelscnsolsesrefereix,nosunnime: lamajoriasinclina
perVarr,peraltresperPaulusunusturbaemilitaris:atsqueunussaquaposici
dalter,homesperariaunusexturbamilitari4dicere:inf.histricexploratum:sup6
inhostem[=Romanos],desdelpticadAnnbaluelobiectum:BassolsI4058
pulli:elspolletsvandeixardemenjar,fetqueeraconsideratunmalpresagi(uid.Livi8,30,
2:)pulli...auspiciononaddixissent:tecnicismereligis,concretamentdelaparladels
ugurs, els pollets no eren favorables dacord amb els auspicis3 9Flamini... recens
casus:Gai FlaminiNepot, era el general que comandava lexrcit rom a la batalla de
Trasum,ambresultatadverscomaconseqnciadunactedimpietatl:elmenyspreudels
auspicis Claudi...consulis...memoratanaualisclades: lany249aCesprodu lagran
desfeta dApiClaudi Pulcre al port deDrpan (avui, Trapani,N.E. de Siclia) desprs
dhaverignoratelsmalsauspicisreligionem:temorreligis,escrpul11duoserui=
duocalonesassistentsdelssoldats Formiani:deFrmies,ciutatdelacostadelLaci
Sidicini: sidic, habitant de Sidicum, poble de la Campnia Seruilio atque Atilio
consulibus:ServiliiAtilihavienestatcnsolslanyanterior.
3Lafrmulaafirmativas:pulli/auesaddicuntauspicio;tambespodiaemprarsimplificadamentaddicunt.
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 10
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
[43] 1Hannibal postquam motos magis inconsulte Romnos quam ad
ultimum temere euectos uidit, nequ quam detecta fraude in castra rediit .
2Ibi plures dies propter inopiam frumenti manre nequit, nouaque
consilia in dies non apud milites solum mixtos ex conluuine omnium
gentium sed etiam apud ducem ipsum oriebantur. 3Nam cum initio
fremitus, deinde aperta uocifert io fuisset exposcentium stipendium
debitum querentiumque annnam primo, postrmo famem, et
mercennarios milites, maxime Hispni generis, de transitine cepisse
consilium fama esset, 4 ipse etiam interdum Hannibal de fuga in Galliam
dicitur agitasse ita ut relicto pedittu omni cum equitibus se proriperet.
5Cum haec consilia atque hic habitus animrum esset in castris, moure
inde statuit in calidira atque eo maturira messibus Apuliae loca,
simul ut, quo longius ab hoste recessisset, eo transfugia impeditira
leuibus ingeniis essent. 6Profectus est nocte ignibus similiter factis
tabernaculisque paucis in speciem relictis, ut insidirum par priri
metus continret Romnos. 7Sed per eundem Lucnum Statilium
omnibus ultra castra transque montes explortis, cum reltum esset
uisum procul hostium agmen, tum de insequendo eo consilia agitri
coepta. 8Cum utriusque consulis eadem quae ante semper fuisset
sententia, ceterum Varrni fere omnes, Paulo nemo praeter Seruilium,
priris anni consulem, adsentirtur, 9 mairis partis sententia ad
nobilitandas clade Romna Cannas urgente fato profecti sunt. 1 0Prope
eum uicum Hannibal castra posuerat auersa a Volturno uento, qui
campis torridis siccitte nubes pulueris uehit. 1 1Id cum ipsis castris
percommodum fuit , tum salutre praecipue futrum erat cum aciem
dirigerent, ipsi auersi, terga tantum adflante uento, in occaectum
puluere offso hostem pugnatri .
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 11
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
Notes
43.1nequiquam...rediit2indies:diaadia(BassolsI269,2)mixtosinconluuione:
redundana ut:explicatiu equitibus:metonmia[=equitatu] 5mouere
messibus:dat.transfugia:neologismeingeniis:metonmia[=pedites]7pereundem
LucanumStatilium:Bassols I 254 / Lucanum:gentilici, luc,habitantdeLucnia
cum... tum: quan... aleshores de insequendo eo 9 adsentiretur:
zeugmaiconcordanaadsensumambelsubjectemsproper 10eumuicum[=Cannas]:
segonsPolibi(3,107,24)eraunllocqueelsromansfeienservircomadipsitdeblat
Volturnus: vent del S.E. (= gr. Eurus; cat. xaloc, cast. siroco) 11 percommodum...
salutarepraecipue:superlatiussemnticsgrciesalsprefixosperiprae/salutare:adj.
terga:depndelpreverbiaddadflante occaecatum...offuso:elpreverbiobrefora la
imatgequeelsromansteniennboldepolsalseudavant.
[44] 1Consules satis explort is i t ineribus sequentes Poenum, ut uentum
ad Cannas est et in conspectu Poenum habbant, bina castra
communiunt, eodem ferme interuallo quo ad Gereonium sicut ante
copiis diu sis. 2Aufidus amnis, utrisque castris adfluens, aditum
aquatoribus ex sua cuiusque opportunitte haud sine certamine dabat;
3ex minoribus tamen castris, quae posita trans Aufidum erant, l iberius
aquabantur Romni, quia ripa ulterior nullum habbat hostium
praesidium. 4Hannibal spem nanctus locis natis ad equestrem pugnam,
qua parte uirium inuictus erat, factros copiam pugnandi consules,
dirigit aciem lacessitque Numidarum procursatione hostes. 5Inde rursus
sollicitari seditione militari ac discordia consulum Romana castra, cum
Paulus Sempronique et Flamini temeritatem Varroni Varro speciosum
t imidis ac segnibus ducibus exemplum Fabium obiceret 6testareturque
deos hominesque hic nullam penes se culpam esse, quod Hannibal iam
uel usu cepisset Italiam; se constrictum a collega teneri; ferrum
atque arma iratis et pugnare cupientibus adimi militibus; 7 i l le, si quid
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 12
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
proiectis ac proditis ad inconsultam atque improuidam pugnam
legionibus accideret, se omnis culpae exsortem, omnis euentus
participem fore diceret; uideret ut quibus l ingua prompta ac temeraria,
aeque in pugna uigerent manus.
Notes
44.1Poenum...Poenum:elprimeresrefereixalexrcitcomandatperAnnbal,elsegonal
campament pnic ut uentum... est... et... habebant: constr. asimtrica (uariatio) /
habebant:pret. imperfetduratiu, ats que elspnics encara estaven a la vista bina
castra: dos campaments; el distributiu bina, normatiu per als pluralia tantum, posa en
evidncia la divisi existent en els dos exrcits consulars, sobretot si es compara amb
lexpressicastrisbifariam factis,empradaenelcap.40,5,on ladverbibifariamposavaen
relleu que es tractava dun sol campament situat en dos indrets propers 2 utrisque
astris:dat./utrisque:BassolsI2073ripaulterior:elmargeesquerre4quaparte
uirium = parte uirium qua: bviament es refereix a la cavalleria inuictus: adj.
5sollicitari:inf.histricque...et:combinacidecoordinadesempradajaenelperode
arcaic iper larcaitzantSallusti caractersticadelperodepostclssic (Bassols II96,1;
ErnoutThomas427) obiceret:zeugma 6hic [=Varro] penes:prep. emprada
especialmentenexpressionsdecarcter jurdic(cf. infra45,4) usu...cepisset:paraules
amblesqualsVarr,peraixecarelsnimcontraPaulus,alludiaalausucapi,dretque,a
partirde laLleide lesXIITaules, atorgava lapropietatdun territori oduna cosaper
possessios ininterromputdurantdosanys,eltempsque,sifanofa,feiaqueAnnbal
eraalaPennsulaItlica.ferrum:metonmia[=gladium]7ille[=Paulus]pugnare
cupientibus: amb inf.perqu conserva la noci verbal quibus... temeraria
omnisculpaeexsortem,omniseuentusparticipem:parallelisme/exsortem+gen.:sno
clssicuideret:subj.jussiu(BassolsII352)ut:completiu(BassolsII186)
quibus...temeraria.
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 13
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
G.Vallet,T.LiviaburbeconditaliberXXII.Pars,PUF,1966,pg.161
Hiptesidelemplaamentdelsdoscampamentsromansidelcartagins
a)enelmargedretdelriu(segonsKromayer) b)enelmargeesquerre(segonsDeSanctis)
anticcursdelriuufid(avui,Ofanto)+++necrpolismedieval
[45] 1Dum altercationibus magis quam consili is tempus teritur,
Hannibal ex acie, quam ad multum diei tenuerat instructam, 2cum in
castra ceteras reciperet copias, Numidas ad inuadendos ex minoribus
castris Romanorum aquatores trans f lumen mittit . 3Quam inconditam
turbam cum uixdum in ripam egressi clamore ac tumultu fugassent, in
stationem quoque pro uallo locatam atque ipsas prope portas euecti
sunt. 4Id uero indignum uisum ab tumultuario auxilio iam etiam castra
Romana terreri , ut ea modo una causa ne extemplo transirent flumen
dirigerentque aciem tenuerit Romanos quod summa imperii eo die
penes Paulum fuerit . 5Itaque postero die Varro, cui sors eius diei
imperii erat, nihil consulto collega signum proposuit instructasque
copias flumen traduxit , sequente Paulo quia magis non probare quam
non adiuuare consilium poterat. 6Transgressi flumen eas quoque quas in
castris minoribus habuerant copias suis adiungunt atque ita instructa
acie in dextro cornu id erat flumini propius Romanos equites locant,
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 14
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
deinde pedites: 7 laeuum cornu extremi equites sociorum, intra pedites,
ad medium iuncti legionibus Romanis, tenuerunt: iaculatores ex ceteris
leuium armorum auxili is prima acies facta. 8Consules cornua tenuerunt,
Terentius laeuum, Aemilius dextrum: Gemino Seruilio media pugna
tuenda data.
Notes
45. 1admultumdiei:constr.noclssica (cf.,perex.:admultumdiem [Cic.Att.3,9,11] i
multodie [Caes.Gall.1,22,4],perper centrum lineae [Vitruvi1,6,13]encomptesdeper
mediam lineam) 2 exminoribus castris: depn daquatores (constr. no clsssica per
freqentaLivi)/expere3quaminconditamturbam/quam:(BassolsII
241243instationem...atque...portasprope:adv.(cf.inipsispropeportis(Livi1,14,
4);aportapropeCollina(2,64,)euectisunt:veumitja(BassolsI278,3)4terreri:expl.
did...uisumtumultuarioauxilio:unatropaauxiliarimprovitzada;contraposici
acastraRomana / auxilio:generalmentenpl. quod:explicativa(BassolsII193,4)
penes:prep. emprada especialment en expressionsde carcter jurdic (cf. supra 44, 6)
5sorseiusdieiimperii:calrecordar,comacabadedirLivi,queelcomandamentdelexrcit
alternavadiriamententreVarr iPaulus magis...quam:homesperariapotius...quam
mesaviatpodiaajudarqueaprovar nihil:ac.adv. signumproponere:el
senyalde combat consista en exhibirunabanderolavermella a la tendadelgeneral
flumen:depndelpreverbitrans6trangressifluminipropius:noespecifica
elmargedelriu / propius:predicatnominal(BassolsI167) 7pedites
iaculatores...primaacies facta [= iaculatoresprima acies facti sunt] laeuiumarmorum:
gen.dequalitat(BassolsI74)mediapugna[=mediaacie):BassolsI147,2.
LAEVVMCORNV mediapugna DEXTRVMCORNV
extremi fluminipropiusequites peditespedites equites
socii RomaniVarro GeminusSeruilius Paulus
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 15
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
[46] 1Hannibal luce prima Baliaribus leuique alia armatura praemissa
transgressus flumen, ut quosque traduxerat, ita in acie locabat, 2Gallos
Hispanosque equites prope ripam laeuo in cornu aduersus Romanum
equitatum; 3dextrum cornu Numidis equitibus datum media acie
peditibus firmata ita ut Afrorum utraque cornua essent, interponerentur
his medii Galli atque Hispani. 4Afros Romanam [magna ex parte]
crederes aciem; ita armati erant armis et ad Trebiam ceterum magna ex
parte ad Trasumennum captis. 5Gallis Hispanisque scuta eiusdem
formae fere erant, dispares ac dissimiles gladii, Gallis praelongi ac sine
mucronibus, Hispano, punctim magis quam caesim adsueto petere
hostem, breuitate habiles et cum mucronibus. Ante alios habitus
gentium harum cum magnitudine corporum, tum specie terribilis erat:
6Galli super umbilicum erant nudi: Hispani l inteis praetextis purpura
tunicis, candore miro fulgentibus, constiterant. Numerus omnium
peditum qui tum stetere in acie milium fuit quadraginta, decem
equitum. 7Duces cornibus praeerant sinistro Hasdrubal, dextro
Maharbal; mediam aciem Hannibal ipse cum fratre Magone tenuit . 8Sol
seu de industria ita locatis seu quod forte ita stetere peropportune
utrique parti obliquus erat Romanis in meridiem, Poenis in
septentrionem uersis; 9uentus Volturnum regionis incolae uocant
aduersus Romanis coortus multo puluere in ipsa ora uoluendo
prospectum ademit.
Notes
46. 1 Baliaribus leuique alia armatura praemissa: constr. asimtrica i concordana ad
sensum/leuisarmatura:duesjavelines(hasta/pilum),espasa(gladius)ipunyal(pugio)
quosque:BassolsI206 3datum utraquecornua:BassolsI207
mediiGalliatqueHispani:BassolsI147,24[mediaexparte]:ambelsclaudtorsels
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 16
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
editors indiquenque es tractaduna interpolaci,degudaprobablement aun error,per
anticipaci,delscopistes,atsqueelmateixsintagmaestrobatambalalniasegent
crederes: subjuntiu potencial referit al passat (Bassols I 352, 3) ad Trebiam... ad
Trasumennum;BassolsI237/TrebiaTrbia:afluentdelriuPadus(avui,Po),alesribes
delquales lliur laprimera(218aC)de lestresgransbatallesenquAnnbalaconsegu
vncerelsromansTrasumennusTrasum:llacquednanomalasegonagranvictria
dAnnbal(217aC) 5GallisHispanisque:dat.poss. scuta:fetsdeferro eiusdem
formae: gen. descriptiu dispares ac dissimiles desiguals i diferents praelongi:
superl. expressiu; els escuts dels gals tenian gaireb unmetre de llargria adsueto
petere:constr.potica(BassolsI378);habitualment+abl./ad+ac./dat.breuitate:abl.
decausa antealios:compl.dhabitus... terribilis / ante:Bassols I239 terribilis:
positiupercomparatiu(BassolsI150) milium...quadraginta,decem seu...
locatisseuquod:constr.asimtrica(BassolsI141)Romanis:dat.
http://www.mallorcaweb.net/foners/historia/BALEARS.pdf
[47] 1Clamore sublato procursum ab auxiliis et pugna leuibus primum
armis commissa; deinde equitum Gallorum Hispanorumque laeuum
cornu cum dextro Romano concurrit , minime equestris more pugnae;
2frontibus enim aduersis concurrendum erat, quia nullo circa ad
euagandum relicto spatio hinc amnis, hinc peditum acies claudebant. 3In
derectum utrimque nitentes, stantibus ac confertis postremo turba equis
uir uirum amplexus detrahebat equo. Pedestre magna iam ex parte
certamen factum erat; acrius tamen quam diutius pugnatum est pulsique
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 17
http://teleline.terra.es/personal/j.vega/honda.htm -
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
Romani equites terga uertunt. 4Sub equestris finem certaminis coorta est
peditum pugna, primo et uiribus et animis par dum constabant ordines
Gallis Hispanisque; 5tandem Romani, diu ac saepe conisi, aequa fronte
acieque densa impulere hostium cuneum nimis tenuem eoque parum
ualidum, a cetera prominentem acie. 6Impulsis deinde ac trepide
referentibus pedem institere ac tenore uno per praeceps pauore
fugientium agmen in mediam primum aciem inlati , postremo nullo
resistente ad subsidia Afrorum peruenerunt, 7qui utrimque reductis alis
constiterant media, qua Galli Hispanique steterant, aliquantum
prominente acie. 8Qui cuneus ut pulsus aequauit frontem primum, dein
cedendo etiam [ n] sinum in medio dedit, Afri circa iam cornua fecerant
inruentibusque incaute in medium Romanis circumdedere alas; mox
cornua extendendo clausere et ab tergo hostes. 9Hinc Romani, defuncti
nequiquam [de] proelio uno, omissis Gallis Hispanisque, quorum terga
ceciderant, 1 0[et] aduersus Afros integram pugnam ineunt, non tantum
[ in] eo iniquam quod inclusi aduersus circumfusos sed etiam quod fessi
cum recentibus ac uegetis pugnabant.
Notes
47.1clamoresublato:Allusialcritdeguerraambquescomenavaqualsevolcombat
procursum ... commissa ab auxiliis... leuibus armis: asimetria / leuibus
armis: abl.; metonmia per hastatis soldats armats amb llana. Larmament lleuger
constavadedues javelines (hasta /pilum),espasa (gladius) ipunyal (pugio) 2 frontibus
aduersis: cara a cara, de front 3nitentes... uir uirum amplexus detrahebat:
concordanaadsensum/uiruirum:sing.collectiu(BassolsI13)turba:abl.decausa
detrahebat:pret.imperf.deconat(BassolsI304)acrius...quamdiutius:BassolsI
149, cf. cat. millor que pitjor 4 Gallis Hispanisque: dat. simpattic (Thompson &
PlaistoweiGrimal),BassolsI96unotenoreininterrompudamentpraeceps:predic.
dagmen cuneus: tecnicismemilitar formaci triangular dun batall 6impulsis
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 18
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
institere...peruenerunt 8irruentibus...Romanis:dat.
simpattic(BassolsI96)et=etiameo...quod10tergacaedere:atacarenlafuga.
[48] 1Iam et sinistro cornu Romanis, ubi sociorum equites aduersus
Numidas steterant, consertum proelium erat, segne primo et a Punica
coeptum fraude. 2Quingenti ferme Numidae, praeter solita arma telaque
gladios occultos sub loricis habentes, specie transfugarum cum ab suis
parmas post terga habentes adequitassent, 3repente ex equis desiliunt
parmisque et iaculis ante pedes hostium proiectis in mediam aciem
accepti ductique ad ultimos considere ab tergo iubentur. Ac dum
proelium ab omni parte conseritur, quieti manserunt; 4postquam
omnium animos oculosque occupauerat certamen, tum arreptis scutis,
quae passim inter aceruos caesorum corporum strata erant, auersam
adoriuntur Romanam aciem, tergaque ferientes ac poplites caedentes
stragem ingentem ac maiorem aliquanto pauorem ac tumultum fecerunt.
5Cum alibi terror ac fuga, alibi pertinax in mala iam spe proelium esset ,
Hasdrubal qui ea parte praeerat, subductos ex media acie Numidas,
quia segnis eorum cum aduersis pugna erat, 6ad persequendos passim
fugientes mittit , Hispanos et Gallos pedites Afris prope iam fessis caede
magis quam pugna adiungit.
Notes
48. 1quingenti...cum... [=cumquingenti...]:hiprbaton ubi:adv. et:valor inclusiu
tambaPunica...fraude:abl.depuntdepartida>causa2quingenti...adequitassent
=cumquingenti fermeNumidae,praetersolitaarmatelaquegladiosoccultossub loricishabentes,
specietransfugarumabsuisparmasposttergahabentesadequitassent / armatelaque:aqus
clara diferencia entre arma les armes defensives (= larmadura) i tela les ofensives /
parmas:escutspetits,rodonsideferro habentes: tenint> amb,cf.ambelsentitdel
participi / adequitassent: forma atemtica (parallela dadequitauissent)
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 19
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
3parmis... et iaculis: recull lexpressi empradams amunt arma telaque ad ultimos
: la rereguarda acceptiductique... considere iubentur: constr.dinf.
amb nom. (Bassols II 226) 4 omnium animos oculosque latenci i lamirada de
tothom arreptis scutis / scutis: escuts llargs, ds habitual de la
infanteriaauersam...Romanamaciem:elfrontromperdarrereadoriuntur:pres.
histric poplites caedentes: tecnicisme 5alibi... alibi: lesduespartsdel frontde
batalla(cf.lasituacidelsexrcitsalaillustracidelapg.9)inmalaspe:ambin+abl.
pertaldeposarenrelleulasituacienquestribavenenmigdunamalaexpectativa>
ambmalesexpectativesAfris...fessis:dat.
[49] 1Parte altera pugnae Paulus, quamquam primo statim proelio funda
grauiter ictus fuerat, 2tamen et occurrit saepe cum confertis Hannibali et
aliquot locis proelium restituit , 3protegentibus eum equitibus Romanis,
omissis postremo equis, quia consulem et ad regendum equum uires
deficiebant. Tum denuntianti cuidam iussisse consulem ad pedes
descendere equites dixisse Hannibalem ferunt: quam mallem, uinctos
mihi traderet . 4Equitum pedestre proelium, quale iam haud dubia
hostium uictoria, fuit , cum uicti mori in uestigio mallent quam fugere,
uictores morantibus uictoriam irati trucidarent quos pellere non
poterant. 5Pepulerunt tamen iam paucos superantes et labore ac
uolneribus fessos. Inde dissipati omnes sunt, equosque ad fugam qui
poterant repetebant.
6Cn. Lentulus tribunus militum cum praeteruehens equo sedentem in
saxo cruore oppletum consulem uidisset, 7L. Aemili inquit , quem
unum insontem culpae cladis hodiernae dei respicere debent, 8cape hunc
equum, dum et tibi uirium aliquid superest comes ego te tollere
possum ac protegere. Ne funestam hanc pugnam morte consulis feceris;
etiam sine hoc lacrimarum satis luctusque est . 9Ad ea consul: tu
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 20
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
quidem, Cn. Corneli , macte uirtute esto; sed caue, frustra miserando
exiguum tempus e manibus hostium euadendi absumas. 10Abi, nuntia
publice patribus urbem Romanam muniant ac priusquam uictor hostis
adueniat praesidiis firment; priuatim Q. Fabio L. Aemilium
praeceptorum eius memorem et uixisse [et] adhuc et mori. 1 1Me in hac
strage militum meorum patere exspirare, ne aut reus iterum e consulatu
sim accusator collegae exsistam ut alieno crimine innocentiam
meam protegam. 1 2Haec eos agentes prius turba fugientium ciuium,
deinde hostes oppressere; consulem ignorantes quis esset obruere telis,
Lentulum in tumultu abripuit equus. 1 3Tum undique effuse fugiunt.
Septem milia hominum in minora castra, decem in maiora, duo ferme in
uicum ipsum Cannas perfugerunt, qui extemplo a Carthalone atque
equitibus nullo munimento tegente uicum circumuenti sunt. 1 4Consul
alter, seu forte seu consilio nulli fugientium insertus agmini, cum
quinquaginta fere equitibus Venusiam perfugit. 1 5Quadraginta quinque
milia quingenti pedites, duo milia septingenti equites, et tantadem
prope ciuium sociorumque pars, caesi dicuntur; in his ambo consulum
quaestores, L. Atilius et L. Furius Bibaculus, 1 6et undetriginta tribuni
militum, consulares quidam praetoriique et aedilicii inter eos Cn.
Seruilium Geminum et M. Minucium numerant, qui magister equitum
priore anno, aliquot annis ante fuerat 1 7octoginta praeterea
aut senatores aut qui eos magistratus gessissent unde in senatum legi
deberent cum sua uoluntate milites in legionibus facti essent. 1 8Capta eo
proelio tria milia peditum et equites mille et quingenti dicuntur.
Notes
49. 1primo...proelio:BassolsI147,2 2cumconfertis 3et[=etiam]
tum . . ferunt = ferunt tum Hannibalem dixisse cuidam denuntiant i
consulem iussisse equites ad pedes descendere mallem:subj.potencial,referital
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 21
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
presenttraderet:subj.jussiuquam:segontermedemallent(>magisuolo)4
quale iam haud dubi hostium uictori cum uicti...mallent.., uictores...
trucidarent:juxtaposicisignificativaatsquepottenirvaloradversatiuinuestigio:en
la sevaposici morantibus:dat.dedany (Bassols I93)depenentdirati enrabiats
contraelsquidemoraven lavictria 5superantes:part.substantivat supervivents
6tribunusmilitum:categoriadoficialdelexrcitromqueenaquellmomenteradesignat
pelsenatiformavapartdelestatmajordelsgeneralsipodiarebrelencrrecdecomandar
les tropes;nhihavia sisper legi L.Aemili:vocatiu insontem: no culpable
7uirium:gen.part.depenentdaliquid 8ne... feceris:subj. jussiudepassat (Bassols I
347) satis: subjecte (Bassols II 168) lacrimarum satis luctusque: gen. part.
depenentsdesatis9adeaconsuluirtute:abl.decausamacte:tecnicisme
religis,empratgeneralmentenofrenesoensacrificis;etimolgicament,segonselsantics,
contracci de *magisauctus / macte esto: construcci inintelligible en llat [calc de
lexpressi grega (= , , ) de Tecrit (17, 66), amb
atracci del vocatiu], on macte probablement un vocatiu es percebria com a forma
invariable>adverbi;enelllenguatgepopular,sempravacomafrmuladencoratgement
(uid. ErnoutMeillet, s.u. mactus) 910caue frustra... absumas. abi, nuntia...muniant
ac...firment:parataxi;subjuntiusjussiuspatribus:tecnicismeempratperaesmentarels
senadorsromans(calrecordarqueantigamentelsparesdefamliaerensenadorsperdret
propi) priusquam...aduenit:aquamb indicatiuper influnciadel llenguatge familiar
(BassolsII 159)manibus:ambigitatsemntica?publice...priuate:contraposici
11patere:pres.dimperatiudepatiorme:prolepsi,subjectedexspirare13Cannas:apos.
dinuicumipsumnullo...tegente:abl.abs.ambvalorcausal14consulalter=Varr
Venusia:ciutatdelsuddelAplia18capta...dicuntur:constr.dinf.ambnom.
[50] 1Haec est pugna [Cannensis] , Alliensi cladi nobilitate par, 2ceterum
ut i l l is quae post pugnam accidere leuior, quia ab hoste est cessatum, sic
strage exercitus grauior foediorque. 3Fuga namque ad Alliam sicut
urbem prodidit, ita exercitum seruauit: ad Cannas fugientem consulem
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 22
-
Livi i la histria de Roma (Textos) Curs 2008-2009 Professora: Dra. E. Borrell Vidal
UNIVERSITAT DE BARCELONA FACULTAT DE FILOLOGIA: FILOLOGIA CLSSICA 23
uix quinquaginta secuti sunt, alterius morientis prope totus exercitus
fuit .
RuinesdeCannes,apropdelescenaridelabatallahttp://www.gloriaderoma.com/CANNAS.jpg
http://digilander.libero.it/roccadicanne/index_file/la_ricerca/Rocca_di_Canne.htm
1. Portada i ndexBatalla de cannesBibliografia complementria (Livi)Livi (08-09)