Ámbito científico tecnolóxico - edu.xunta.gal€¦ · Concretar procesos de tratamento de...
Transcript of Ámbito científico tecnolóxico - edu.xunta.gal€¦ · Concretar procesos de tratamento de...
Educacioacuten secundaria para persoas adultas
Aacutembito cientiacutefico tecnoloacutexico Educacioacuten a distancia semipresencial
Moacutedulo 4 Unidade didaacutectica 8 Ecoloxiacutea e medio ambiente Xestioacuten sostible do planeta
Paacutexina 2 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Iacutendice
1 Introducioacuten 3
11 Descricioacuten da unidade didaacutectica 3 12 Contildeecementos previos 3 13 Criterios de avaliacioacuten 4
2 Secuencia de contidos e actividades 5
21 Dinaacutemica dos ecosistemas 5 211 A biosfera e os ecosistemas 5 212 Estrutura troacutefica 7 213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema 9 214 Os paraacutemetros troacuteficos 11 215 As piraacutemides troacuteficas 12 216 Ciclos bioxeoquiacutemicos 14
22 O equilibrio ecoloacutexico 15 221 Equilibrio e sucesioacutens 15 222 As alteracioacutens dos ecosistemas 17 223 Autorregulacioacuten dun ecosistema 18
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas 20 231 Os ecosistemas e as persoas 20 232 Impactos negativos sobre a atmosfera 23 233 Impactos negativos sobre a hidrosfera 26 234 Impactos negativos sobre o solo 27 235 Impactos negativos sobre a biosfera 29
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten 31 241 A acumulacioacuten de residuos 31 242 A xestioacuten dos residuos 33 243 A regra dos tres erres 34 244 A reciclaxe vantaxes 36
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible 37 251 Desenvolvemento sostible 37 252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables 38 253 Fontes renovables de enerxiacutea 39
3 Actividades finais 42
4 Solucionario 45
41 Solucioacutens das actividades propostas 45 42 Solucioacutens das actividades finais 48
5 Glosario 51
6 Bibliografiacutea e recursos 53
7 Anexo Licenza de recursos 54
Paacutexina 3 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
1 Introducioacuten
11 Descricioacuten da unidade didaacutectica
Na primeira parte desta unidade estudaremos o funcionamento dos ecosistemas a
suacutea dinaacutemica como se transfire a materia e a enerxiacutea nun ecosistema e a suacutea
autorregulacioacuten
Na segunda parte traacutetanse as actividades humanas que alteran o ecosistema na
hidrosfera atmosfera solo e biosfera O problema dos residuos xerados pola
actividade humana como se tratan e a suacutea xestioacuten Por uacuteltimo estudaremos o
desenvolvemento sostible a suacutea necesidade e a importancia das enerxiacuteas renovables
para acadar o desenvolvemento sostible
12 Contildeecementos previos
Diferenciar os compontildeentes dun ecosistema
Distinguir entre compontildeentes bioacuteticos e abioacuteticos dos ecosistemas
Comparar adaptacioacutens dos seres vivos a diferentes medios
Identificar tipos de relacioacutens intra e interespeciacuteficas
Explicar os conceptos de cadeas e redes troacuteficas utilizando exemplos cotiaacutens
Contildeecer modelos proacuteximos de ecosistemas terrestres e acuaacuteticos
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Contildeecer polo menos algunha actividade cotiaacute que afecte negativamente ao medio
Contildeecer unha lista de recursos naturais
Citar alguacutens problemas do medio ambiente
Contildeecer os conceptos renovable e non renovable
Que eacute un residuo
Que beneficios medioambientais implica un reciclado
Que se entende por desenvolvemento sostible
Paacutexina 4 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
13 Criterios de avaliacioacuten
Expresar como se produce a transferencia de materia e enerxiacutea ao longo dunha
cadea ou rede troacutefica e deducir as consecuencias praacutecticas na xestioacuten sostible
dalguacutens recursos por parte do ser humano
Relacionar as perdas enerxeacuteticas producidas en cada nivel troacutefico co
aproveitamento dos recursos alimentarios do planeta desde un punto de vista
sostible
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Recontildeecer as actividades humanas que contribuacuteen aos principais problemas do
medio ambiente
Contrastar algunhas actuacioacutens humanas sobre diferentes ecosistemas valorar a
suacutea influencia e argumentar as razoacutens de certas actuacioacutens individuais e colectivas
para evitar o deterioro da atmosfera a auga e o solo
Concretar procesos de tratamento de residuos e describir a xestioacuten que dos
residuos se fai no noso contorno proacuteximo
Contrastar argumentos a favor da recollida selectiva de residuos e a suacutea
repercusioacuten a nivel familiar e social da importancia de practicar a regra dos tres R
Asociar a importancia da utilizacioacuten de enerxiacuteas renovables no desenvolvemento
sostible
Paacutexina 5 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
2 Secuencia de contidos e actividades 21 Dinaacutemica dos ecosistemas
211 A biosfera e os ecosistemas
Denominamos biosfera ao conxunto de seres vivos que habitan na Terra e todas
as relacioacutens que poden darse entre eles
Na biosfera tameacuten se incluacuteen as interaccioacutens entre os seres vivos e o seu contorno asiacute como os fenoacutemenos que tentildeen lugar nel Os compontildeentes da
biosfera estaacuten organizados en ecosistemas por iso se considera tameacuten a biosfera
como o conxunto de todos os ecosistemas do planeta Terra
Un ecosistema eacute un sistema natural formado por un conxunto de organismos de
distintas especies (ou biocenose) o medio no que viven coas suacuteas caracteriacutesticas
fisicoquiacutemicas (ou bioacutetopo) e as interaccioacutens que se establecen entre eles A
ciencia que se ocupa do seu estudo eacute a Ecoloxiacutea
Observe
A biosfera diviacutedese en aacutereas segundo as condicioacutens ambientais condicionadas fundamentalmente polo clima Asiacute a biosfera organiacutezase en biomas aacutereas climaacuteticas de caracteriacutesticas particulares onde viven comunidades de seres vivos particulares
Tarefa persoal Os biomas do noso planeta
Utilice a traveacutes de Internet o enlace
httprecursosticeducacionescienciasbiosferawebalumno2ESOservivocontenido
s2htm
Sinale co rato as distintas cores e poderaacute contildeecer os nomes de cada bioma e a suacutea
representacioacuten no noso planeta
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 2 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Iacutendice
1 Introducioacuten 3
11 Descricioacuten da unidade didaacutectica 3 12 Contildeecementos previos 3 13 Criterios de avaliacioacuten 4
2 Secuencia de contidos e actividades 5
21 Dinaacutemica dos ecosistemas 5 211 A biosfera e os ecosistemas 5 212 Estrutura troacutefica 7 213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema 9 214 Os paraacutemetros troacuteficos 11 215 As piraacutemides troacuteficas 12 216 Ciclos bioxeoquiacutemicos 14
22 O equilibrio ecoloacutexico 15 221 Equilibrio e sucesioacutens 15 222 As alteracioacutens dos ecosistemas 17 223 Autorregulacioacuten dun ecosistema 18
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas 20 231 Os ecosistemas e as persoas 20 232 Impactos negativos sobre a atmosfera 23 233 Impactos negativos sobre a hidrosfera 26 234 Impactos negativos sobre o solo 27 235 Impactos negativos sobre a biosfera 29
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten 31 241 A acumulacioacuten de residuos 31 242 A xestioacuten dos residuos 33 243 A regra dos tres erres 34 244 A reciclaxe vantaxes 36
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible 37 251 Desenvolvemento sostible 37 252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables 38 253 Fontes renovables de enerxiacutea 39
3 Actividades finais 42
4 Solucionario 45
41 Solucioacutens das actividades propostas 45 42 Solucioacutens das actividades finais 48
5 Glosario 51
6 Bibliografiacutea e recursos 53
7 Anexo Licenza de recursos 54
Paacutexina 3 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
1 Introducioacuten
11 Descricioacuten da unidade didaacutectica
Na primeira parte desta unidade estudaremos o funcionamento dos ecosistemas a
suacutea dinaacutemica como se transfire a materia e a enerxiacutea nun ecosistema e a suacutea
autorregulacioacuten
Na segunda parte traacutetanse as actividades humanas que alteran o ecosistema na
hidrosfera atmosfera solo e biosfera O problema dos residuos xerados pola
actividade humana como se tratan e a suacutea xestioacuten Por uacuteltimo estudaremos o
desenvolvemento sostible a suacutea necesidade e a importancia das enerxiacuteas renovables
para acadar o desenvolvemento sostible
12 Contildeecementos previos
Diferenciar os compontildeentes dun ecosistema
Distinguir entre compontildeentes bioacuteticos e abioacuteticos dos ecosistemas
Comparar adaptacioacutens dos seres vivos a diferentes medios
Identificar tipos de relacioacutens intra e interespeciacuteficas
Explicar os conceptos de cadeas e redes troacuteficas utilizando exemplos cotiaacutens
Contildeecer modelos proacuteximos de ecosistemas terrestres e acuaacuteticos
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Contildeecer polo menos algunha actividade cotiaacute que afecte negativamente ao medio
Contildeecer unha lista de recursos naturais
Citar alguacutens problemas do medio ambiente
Contildeecer os conceptos renovable e non renovable
Que eacute un residuo
Que beneficios medioambientais implica un reciclado
Que se entende por desenvolvemento sostible
Paacutexina 4 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
13 Criterios de avaliacioacuten
Expresar como se produce a transferencia de materia e enerxiacutea ao longo dunha
cadea ou rede troacutefica e deducir as consecuencias praacutecticas na xestioacuten sostible
dalguacutens recursos por parte do ser humano
Relacionar as perdas enerxeacuteticas producidas en cada nivel troacutefico co
aproveitamento dos recursos alimentarios do planeta desde un punto de vista
sostible
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Recontildeecer as actividades humanas que contribuacuteen aos principais problemas do
medio ambiente
Contrastar algunhas actuacioacutens humanas sobre diferentes ecosistemas valorar a
suacutea influencia e argumentar as razoacutens de certas actuacioacutens individuais e colectivas
para evitar o deterioro da atmosfera a auga e o solo
Concretar procesos de tratamento de residuos e describir a xestioacuten que dos
residuos se fai no noso contorno proacuteximo
Contrastar argumentos a favor da recollida selectiva de residuos e a suacutea
repercusioacuten a nivel familiar e social da importancia de practicar a regra dos tres R
Asociar a importancia da utilizacioacuten de enerxiacuteas renovables no desenvolvemento
sostible
Paacutexina 5 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
2 Secuencia de contidos e actividades 21 Dinaacutemica dos ecosistemas
211 A biosfera e os ecosistemas
Denominamos biosfera ao conxunto de seres vivos que habitan na Terra e todas
as relacioacutens que poden darse entre eles
Na biosfera tameacuten se incluacuteen as interaccioacutens entre os seres vivos e o seu contorno asiacute como os fenoacutemenos que tentildeen lugar nel Os compontildeentes da
biosfera estaacuten organizados en ecosistemas por iso se considera tameacuten a biosfera
como o conxunto de todos os ecosistemas do planeta Terra
Un ecosistema eacute un sistema natural formado por un conxunto de organismos de
distintas especies (ou biocenose) o medio no que viven coas suacuteas caracteriacutesticas
fisicoquiacutemicas (ou bioacutetopo) e as interaccioacutens que se establecen entre eles A
ciencia que se ocupa do seu estudo eacute a Ecoloxiacutea
Observe
A biosfera diviacutedese en aacutereas segundo as condicioacutens ambientais condicionadas fundamentalmente polo clima Asiacute a biosfera organiacutezase en biomas aacutereas climaacuteticas de caracteriacutesticas particulares onde viven comunidades de seres vivos particulares
Tarefa persoal Os biomas do noso planeta
Utilice a traveacutes de Internet o enlace
httprecursosticeducacionescienciasbiosferawebalumno2ESOservivocontenido
s2htm
Sinale co rato as distintas cores e poderaacute contildeecer os nomes de cada bioma e a suacutea
representacioacuten no noso planeta
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 3 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
1 Introducioacuten
11 Descricioacuten da unidade didaacutectica
Na primeira parte desta unidade estudaremos o funcionamento dos ecosistemas a
suacutea dinaacutemica como se transfire a materia e a enerxiacutea nun ecosistema e a suacutea
autorregulacioacuten
Na segunda parte traacutetanse as actividades humanas que alteran o ecosistema na
hidrosfera atmosfera solo e biosfera O problema dos residuos xerados pola
actividade humana como se tratan e a suacutea xestioacuten Por uacuteltimo estudaremos o
desenvolvemento sostible a suacutea necesidade e a importancia das enerxiacuteas renovables
para acadar o desenvolvemento sostible
12 Contildeecementos previos
Diferenciar os compontildeentes dun ecosistema
Distinguir entre compontildeentes bioacuteticos e abioacuteticos dos ecosistemas
Comparar adaptacioacutens dos seres vivos a diferentes medios
Identificar tipos de relacioacutens intra e interespeciacuteficas
Explicar os conceptos de cadeas e redes troacuteficas utilizando exemplos cotiaacutens
Contildeecer modelos proacuteximos de ecosistemas terrestres e acuaacuteticos
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Contildeecer polo menos algunha actividade cotiaacute que afecte negativamente ao medio
Contildeecer unha lista de recursos naturais
Citar alguacutens problemas do medio ambiente
Contildeecer os conceptos renovable e non renovable
Que eacute un residuo
Que beneficios medioambientais implica un reciclado
Que se entende por desenvolvemento sostible
Paacutexina 4 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
13 Criterios de avaliacioacuten
Expresar como se produce a transferencia de materia e enerxiacutea ao longo dunha
cadea ou rede troacutefica e deducir as consecuencias praacutecticas na xestioacuten sostible
dalguacutens recursos por parte do ser humano
Relacionar as perdas enerxeacuteticas producidas en cada nivel troacutefico co
aproveitamento dos recursos alimentarios do planeta desde un punto de vista
sostible
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Recontildeecer as actividades humanas que contribuacuteen aos principais problemas do
medio ambiente
Contrastar algunhas actuacioacutens humanas sobre diferentes ecosistemas valorar a
suacutea influencia e argumentar as razoacutens de certas actuacioacutens individuais e colectivas
para evitar o deterioro da atmosfera a auga e o solo
Concretar procesos de tratamento de residuos e describir a xestioacuten que dos
residuos se fai no noso contorno proacuteximo
Contrastar argumentos a favor da recollida selectiva de residuos e a suacutea
repercusioacuten a nivel familiar e social da importancia de practicar a regra dos tres R
Asociar a importancia da utilizacioacuten de enerxiacuteas renovables no desenvolvemento
sostible
Paacutexina 5 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
2 Secuencia de contidos e actividades 21 Dinaacutemica dos ecosistemas
211 A biosfera e os ecosistemas
Denominamos biosfera ao conxunto de seres vivos que habitan na Terra e todas
as relacioacutens que poden darse entre eles
Na biosfera tameacuten se incluacuteen as interaccioacutens entre os seres vivos e o seu contorno asiacute como os fenoacutemenos que tentildeen lugar nel Os compontildeentes da
biosfera estaacuten organizados en ecosistemas por iso se considera tameacuten a biosfera
como o conxunto de todos os ecosistemas do planeta Terra
Un ecosistema eacute un sistema natural formado por un conxunto de organismos de
distintas especies (ou biocenose) o medio no que viven coas suacuteas caracteriacutesticas
fisicoquiacutemicas (ou bioacutetopo) e as interaccioacutens que se establecen entre eles A
ciencia que se ocupa do seu estudo eacute a Ecoloxiacutea
Observe
A biosfera diviacutedese en aacutereas segundo as condicioacutens ambientais condicionadas fundamentalmente polo clima Asiacute a biosfera organiacutezase en biomas aacutereas climaacuteticas de caracteriacutesticas particulares onde viven comunidades de seres vivos particulares
Tarefa persoal Os biomas do noso planeta
Utilice a traveacutes de Internet o enlace
httprecursosticeducacionescienciasbiosferawebalumno2ESOservivocontenido
s2htm
Sinale co rato as distintas cores e poderaacute contildeecer os nomes de cada bioma e a suacutea
representacioacuten no noso planeta
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 4 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
13 Criterios de avaliacioacuten
Expresar como se produce a transferencia de materia e enerxiacutea ao longo dunha
cadea ou rede troacutefica e deducir as consecuencias praacutecticas na xestioacuten sostible
dalguacutens recursos por parte do ser humano
Relacionar as perdas enerxeacuteticas producidas en cada nivel troacutefico co
aproveitamento dos recursos alimentarios do planeta desde un punto de vista
sostible
Identificar nun ecosistema os factores que desencadean desequilibrios e
establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio
Recontildeecer as actividades humanas que contribuacuteen aos principais problemas do
medio ambiente
Contrastar algunhas actuacioacutens humanas sobre diferentes ecosistemas valorar a
suacutea influencia e argumentar as razoacutens de certas actuacioacutens individuais e colectivas
para evitar o deterioro da atmosfera a auga e o solo
Concretar procesos de tratamento de residuos e describir a xestioacuten que dos
residuos se fai no noso contorno proacuteximo
Contrastar argumentos a favor da recollida selectiva de residuos e a suacutea
repercusioacuten a nivel familiar e social da importancia de practicar a regra dos tres R
Asociar a importancia da utilizacioacuten de enerxiacuteas renovables no desenvolvemento
sostible
Paacutexina 5 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
2 Secuencia de contidos e actividades 21 Dinaacutemica dos ecosistemas
211 A biosfera e os ecosistemas
Denominamos biosfera ao conxunto de seres vivos que habitan na Terra e todas
as relacioacutens que poden darse entre eles
Na biosfera tameacuten se incluacuteen as interaccioacutens entre os seres vivos e o seu contorno asiacute como os fenoacutemenos que tentildeen lugar nel Os compontildeentes da
biosfera estaacuten organizados en ecosistemas por iso se considera tameacuten a biosfera
como o conxunto de todos os ecosistemas do planeta Terra
Un ecosistema eacute un sistema natural formado por un conxunto de organismos de
distintas especies (ou biocenose) o medio no que viven coas suacuteas caracteriacutesticas
fisicoquiacutemicas (ou bioacutetopo) e as interaccioacutens que se establecen entre eles A
ciencia que se ocupa do seu estudo eacute a Ecoloxiacutea
Observe
A biosfera diviacutedese en aacutereas segundo as condicioacutens ambientais condicionadas fundamentalmente polo clima Asiacute a biosfera organiacutezase en biomas aacutereas climaacuteticas de caracteriacutesticas particulares onde viven comunidades de seres vivos particulares
Tarefa persoal Os biomas do noso planeta
Utilice a traveacutes de Internet o enlace
httprecursosticeducacionescienciasbiosferawebalumno2ESOservivocontenido
s2htm
Sinale co rato as distintas cores e poderaacute contildeecer os nomes de cada bioma e a suacutea
representacioacuten no noso planeta
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 5 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
2 Secuencia de contidos e actividades 21 Dinaacutemica dos ecosistemas
211 A biosfera e os ecosistemas
Denominamos biosfera ao conxunto de seres vivos que habitan na Terra e todas
as relacioacutens que poden darse entre eles
Na biosfera tameacuten se incluacuteen as interaccioacutens entre os seres vivos e o seu contorno asiacute como os fenoacutemenos que tentildeen lugar nel Os compontildeentes da
biosfera estaacuten organizados en ecosistemas por iso se considera tameacuten a biosfera
como o conxunto de todos os ecosistemas do planeta Terra
Un ecosistema eacute un sistema natural formado por un conxunto de organismos de
distintas especies (ou biocenose) o medio no que viven coas suacuteas caracteriacutesticas
fisicoquiacutemicas (ou bioacutetopo) e as interaccioacutens que se establecen entre eles A
ciencia que se ocupa do seu estudo eacute a Ecoloxiacutea
Observe
A biosfera diviacutedese en aacutereas segundo as condicioacutens ambientais condicionadas fundamentalmente polo clima Asiacute a biosfera organiacutezase en biomas aacutereas climaacuteticas de caracteriacutesticas particulares onde viven comunidades de seres vivos particulares
Tarefa persoal Os biomas do noso planeta
Utilice a traveacutes de Internet o enlace
httprecursosticeducacionescienciasbiosferawebalumno2ESOservivocontenido
s2htm
Sinale co rato as distintas cores e poderaacute contildeecer os nomes de cada bioma e a suacutea
representacioacuten no noso planeta
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 6 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Recorde
Compontildeentes do ecosistema O bioacutetopo
ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas
propiedades fiacutesico-quiacutemicas
ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir
carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan
baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no
ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
Compontildeentes do ecosistema A biocenose
ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo
que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
ndash Especie Eacute o conxunto de seres vivos que se poden reproducir entre si e ter
descendencia feacutertil
ndash Poboacioacuten Son todos os individuos da mesma especie que habitan un lugar
determinado
ndash Comunidade ou biocenose Eacute o conxunto de poboacioacutens que conviven nun
mesmo ecosistema
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S1 S29 e S30 de repaso sobre a definicioacuten e compontildeentes do ecosistema
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 7 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
212 Estrutura troacutefica
Os niveis troacuteficos
Se se agrupan os distintos organismos dunha biocenose en funcioacuten de como
conseguen os nutrientes obtense una imaxe de estrutura troacutefica (eacute dicir
alimentaria) que existe no ecosistema Dentro desta estrutura difereacutencianse
diversos niveis troacuteficos
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polo conxunto de organismos do ecosistema que
tentildeen o mesmo tipo de alimentacioacuten
Lembre
Un nivel troacutefico estaacute constituiacutedo polos organismos que obtentildeen a materia e a enerxiacutea da mesma forma
Atendendo ao modo de obtencioacuten do alimento os organismos dun ecosistema agruacutepanse en distintos niveis troacuteficos
Produtores (autoacutetrofos)
Consumidores de diversa orde (herbiacutevoros carniacutevoros preeiros)
ndash Os consumidores primarios obtentildeen o seu alimento a partir dos produtores
ndash Os consumidores secundarios obtentildeen o seu alimento a partir dos consumidores primarios e posto que estes xa son animais chaacutemaselles carniacutevoros formando o terceiro nivel troacutefico
ndash Hai animais carniacutevoros que se alimentan doutros carniacutevoros polo que se chaman consumidores terciarios suacuteper carniacutevoros ou suacuteper depredadores
Descompontildeedores e transformadores (descompontildeen a materia orgaacutenica converteacutendoa en inorgaacutenica pechando o ciclo da materia)
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S8 S9 S10 e S32 de repaso sobre os niveis troacuteficos
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 8 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
Os produtores e os consumidores nun ecosistema As plantas verdes utilizan a luz do sol o dioacutexido de carbono e
substancias minerais do chan disoltas en auga (materia inorgaacutenica) e con iso realizan e fabrican o seu propio alimento (materia orgaacutenica) Son seres autoacutetrofos non comen a ningueacuten non necesitan comer a ningueacuten para subsistir Esta transformacioacuten realiacutezana os seres vivos produtores grazas aacute funcioacuten fotosinteacutetica asiacute fabrican o alimento non soacute para si mesmos senoacuten tameacuten para outros seres vivos que se alimentan deles
O resto dos seres vivos non somos capaces de alimentarnos desta forma Necesitamos comer Necesitamos substancias orgaacutenicas que estaacuten nos alimentos eacute dicir noutros seres vivos Por eles somos seres consumidores e heteroacutetrofos A materia que forma os seres vivos chaacutemase materia orgaacutenica azucres proteiacutenas graxas e vitaminas Pero dentro dos consumidores existen diversas ordes os consumidores de primeira orde comen directamente os vexetais os de segunda orde os herbiacutevoros (animais que comen vexetais) os de terceira orde os carniacutevoros etc Con toda a materia orgaacutenica e inorgaacutenica o noso organismo e o de todos os seres vivos crece e desenvoacutelvese
Representacioacuten da estrutura troacutefica
As cadeas e as redes troacuteficas son esquemas mediante os que se representa que
organismo come a outro dentro dunha comunidade bioloacutexica
Unha cadea troacutefica ou alimentaria eacute un esquema no que se debuxan organismos de distintos niveis troacuteficos do ecosistema (ou escriacutebense os seus nomes) e no que se indican mediante frechas as relacioacutens alimentarias que se establecen entre eles
Polo xeral un organismo emprega maacuteis dunha fonte para alimentarse e aacute suacutea vez eacute fonte de alimento para varios outros eacute dicir no ecosistema estableacutecense conexioacutens entre distintas cadeas alimentarias As redes troacuteficas ou alimentarias son representacioacutens do conxunto de cadeas troacuteficas que hai no ecosistema e das suacuteas conexioacutens
Tarefa persoal
Da unidade 8 do moacutedulo 1 faga os exercicios S11 S12 S13 e S14 de repaso sobre as cadeas e redes troacuteficas
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 9 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
213 Transferencia de materia e enerxiacutea nun ecosistema
Nun ecosistema a materia e a enerxiacutea circulan a traveacutes das relacioacutens alimentarias
que se establecen entre os organismos da biocenose Estes fluxos de materia e de
enerxiacutea son simultaacuteneos O da materia eacute un fluxo pechado mentres o da enerxiacutea eacute
aberto
A transferencia de materia
A materia que se atopa nos ecosistemas eacute utilizada de forma ciacuteclica unha e
outra vez esta materia estaacute formada por moleacuteculas inorgaacutenicas (auga e sales minerais) e orgaacutenicas (gliacutecidos liacutepidos proteiacutenas) que se transforman
quimicamente aiacutenda que os elementos quiacutemicos que a constituacuteen (carbono
nitroacutexeno foacutesforo etc) permanecen A materia pasa do medio aos seres vivos e
viceversa describindo un ciclo pechado Gran parte da materia que circula polo
ecosistema transfoacutermase en excrementos e restos orgaacutenicos que serven de
alimento aos descompontildeedores que reciclan estas substancias para que volvan
ser utilizadas polos produtores
A circulacioacuten da materia produacutecese a traveacutes dos seres vivos e tameacuten polo medio
inerte (terra auga e aire)
A TRANSFERENCIA DE MATERIA Os produtores fabrican materia orgaacutenica
Os produtores toman do medio materia inorgaacutenica e transfoacutermana en materia orgaacutenica coa que construacuteen e reparan o seu corpo A materia orgaacutenica vai pasando polos
niveis troacuteficos A materia orgaacutenica que constituacutee o corpo dos produtores pasa aos consumidores primarios cando estes se alimentan deles despois aos secundarios cando se alimentan dos primarios e asiacute sucesivamente ata o uacuteltimo nivel dos consumidores do ecosistema Con esta materia orgaacutenica os consumidores reparan e construacuteen o seu corpo A materia inorgaacutenica volve ao medio
Cando os organismos morren os descompontildeedores alimeacutentanse deles e transforman os restos orgaacutenicos en materia inorgaacutenica que regresa ao medio e pode volver ser utilizada polos produtores
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 10 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
A transferencia de enerxiacutea
O fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e aberto Sol produtores consumidores
primarios consumidores secundarios etc
O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro se perde unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos Consideacuterase que soacute o 10
da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se transfire ao seguinte Este feito
contildeeacutecese como regra do 10 por cento
A enerxiacutea a diferenza do que ocorre coa materia non se recicla fluacutee nunha soa
direccioacuten desde os organismos autoacutetrofos ata os heteroacutetrofos e finalmente
disiacutepase no medio
Actividades propostas
S1 Por que dicimos que o fluxo de enerxiacutea eacute unidireccional e o de materia ciacuteclico
S2 A que forma de enerxiacutea nos referimos cando falamos de enerxiacutea que se perde
no ecosistema
A TRANSFERENCIA DE ENERXIA
Os produtores captan parte da enerxiacutea solar
A maior parte da enerxiacutea que reciben os ecosistemas procede do Sol De toda a enerxiacutea solar que reciben soacute utilizan unha pequena parte dela para realizar a fotosiacutentese Que acontece coa enerxiacutea
captada polos produtores ndash Parte da enerxiacutea almacenada
na materia orgaacutenica fabricada polos produtores pasa a traveacutes da cadea alimentaria aos demais niveis troacuteficos ao dos consumidores e ao dos descompontildeedores
ndash Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular
ndash Parte da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 11 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
214 Os paraacutemetros troacuteficos
Para entender mellor as relacioacutens alimentarias ou troacuteficas entre os seres vivos dun
ecosistema eacute necesario contildeecer os paraacutemetros troacuteficos estudaremos a biomasa e a
producioacuten estes paraacutemetros permiten avaliar a materia e a enerxiacutea que se acumulan
en cada nivel troacutefico e que pasan dun nivel a outro
A biomasa
A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica orixinada por cada un dos niveis
troacuteficos do ecosistema e que pode ser utilizada como fonte directa ou indirecta de
enerxiacutea
A biomasa indica a cantidade de enerxiacutea fixada nun tempo determinado miacutedese en
unidades de masa referidas a superficie ou volume como gcm3 gha etc
Segundo quen produza a materia orgaacutenica podemos distinguir
ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos
autoacutetrofos
ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos
(animais fungos)
ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade
humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria
como o esterco ou os residuos urbanos
A producioacuten
A producioacuten eacute o aumento da biomasa dun ecosistema ou dun dos niveis troacuteficos
por unidade de superficie ou de volume ou de tempo Tameacuten eacute a cantidade de
materia orgaacutenica que cada nivel troacutefico pon a disposicioacuten do seguinte
A producioacuten eacute unha medida do fluxo de enerxiacutea que percorre o ecosistema ou nivel
troacutefico Miacutedese en unidades de biomasa referidas ao tempo como ghaano
gcm3diacutea etc
Podemos distinguir entre producioacuten primaria e secundaria
ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
ndash A producioacuten primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por fotosiacutentese polas
plantas
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 12 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash A producioacuten primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese menos a
enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria bruta menos a
respiracioacuten
ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada
nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
ndash A producioacuten secundaria bruta Eacute a enerxiacutea asimilada da inxestioacuten de
plantas ou presas
ndash A producioacuten secundaria neta Eacute a enerxiacutea que queda dispontildeible para o
nivel troacutefico seguinte que queda despois de quitar a respiracioacuten
Actividades propostas
S3 Diferencie entre biomasa primaria e biomasa secundaria e entre producioacuten
primaria e secundaria
S4 Nun bosque os consumidores primarios acumulan unha enerxiacutea de 300 kcalm2
Que cantidade de enerxiacutea se encontra almacenada no nivel dos produtores
215 As piraacutemides troacuteficas
Que son as piraacutemides troacuteficas
As piraacutemides ecoloacutexicas ou troacuteficas son unha representacioacuten graacutefica da
estrutura troacutefica dun ecosistema polo que relaciona entre si os distintos niveis
alimentarios dos organismos permiten cuantificar a biomasa a enerxiacutea dispontildeible ou o nuacutemero de individuos da comunidade
Cada nivel troacutefico represeacutentase por un rectaacutengulo sendo a suacutea lonxitude
proporcional ao valor da caracteriacutestica medida Na base da piraacutemide situacuteanse os
produtores organismos que forman materia orgaacutenica Sobre os produtores
situacuteanse os consumidores primarios que basean o seu alimento nos produtores
Por encima coloacutecanse os consumidores secundarios que basean o seu alimento
nos anteriores Sobre a anterior coloacutecanse os consumidores terciarios
O valor representado vai diminuiacutendo paulatinamente desde o nivel de produtores
cara ao de consumidores debido aacutes perdas de materia e enerxiacutea en cada nivel
troacutefico
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 13 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tipos de piraacutemides
As piraacutemides poden informar de diferentes valores do ecosistema
ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
Denomiacutenase biomasa aacute cantidade de materia orgaacutenica de calquera nivel troacutefico ou
de calquera ecosistema Na biomasa almaceacutenase a enerxiacutea solar Adoacuteitase medir
en gramos ou quilogramos por unidade de superficie ou de volume (gcm2 kgm3)
Denomiacutenase producioacuten ao aumento de biomasa por unidade de tempo O valor
da producioacuten eacute moi importante xa que eacute a cantidade de materia orgaacutenica que cada
nivel troacutefico pon a disposicioacuten do nivel seguinte
Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores Piraacutemide de biomasa Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
construacuteense cos datos da cantidade de biomasa (materia orgaacutenica) de cada nivel troacutefico Neste tipo a biomasa dun nivel pode ser superior aacute do nivel inferior (piraacutemide invertida) Isto ocorre por exemplo nos ecosistemas acuaacuteticos onde os produtores tentildeen pouca biomasa pero crecen e reproduacutecense a gran velocidade Piraacutemides de nuacutemeros Nestas piraacutemides os rectaacutengulos
representan o nuacutemero de individuos que conteacuten cada nivel troacutefico Tameacuten neste caso as piraacutemides poden ser invertidas Por exemplo o nuacutemero de insectos herbiacutevoros (consumidores) eacute moi superior ao nuacutemero de plantas (produtores)
Actividades propostas
S5 O seguinte graacutefico amosa duacuteas piraacutemides troacuteficas dun mesmo ecosistema unha
de nuacutemero de individuos e outra de biomasa
Que eacute a biomasa Por que o aspecto das piraacutemides eacute diferente
S6 Por que as piraacutemides de enerxiacutea nunca poden estar invertidas
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 14 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
216 Ciclos bioxeoquiacutemicos
Os elementos quiacutemicos que constituacuteen a materia viva (carbono nitroacutexeno oxiacutexeno
xofrehellip) reciacuteclanse continuamente
Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea dese
elemento unha e outra vez
Os principais ciclos bioxeoquiacutemicos son
ndash O carbono
ndash O nitroacutexeno
ndash O foacutesforo
O CICLO DO CARBONO
1a Captacioacuten de CO2 por fotosiacutentese primeira siacutentese de materia orgaacutenica (azucres proteiacutenas)
1b Os consumidores toman a materia orgaacutenica rica en carbono
1c Ao morreren as plantas e os animais os descompontildeedores transforman a materia orgaacutenica en inorgaacutenica 2 O CO2 volve aacute atmosfera pola respiracioacuten de vexetais e plantas 3 Os restos de animais e plantas ao morrer enteacuterranse e as bacterias transfoacutermanos en carboacuten e petroacuteleo
4 Gaacutestase o carboacuten e o petroacuteleo na combustioacuten de maacutequinas utilizadas na vida cotiaacute volvendo o CO2 aacute atmosfera
O CICLO DO NITROacuteXENO
1a As bacterias fixan o nitroacutexeno atmosfeacuterico e transfoacutermano en nitratos
1b O nitroacutexeno atmosfeacuterico tameacuten eacute fixado por bacterias asociadas a raiacuteces de leguminosas
1c Tameacuten os raios das tormentas facilitan a reaccioacuten das moleacuteculas de nitroacutexeno atmosfeacuterico co oxiacutexeno do aire
2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais polas raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos
3 As proteiacutenas vexetais pasan aos consumidores
4 Cando os vexetais e os animais morren ademais das suacuteas excrecioacutens son descompostos por bacterias que os transforman de novo en nitratos que enriquecen o chan
5 Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas bacterias desnitrificantes en chans encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 15 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
O CICLO DO FOacuteSFORO 1 O foacutesforo atoacutepase nas rochas formando minerais como o apatito (fosfato tricaacutelcico) Cando se meteoriza a rocha o foacutesforo pasa a ioacuten fosfato
2 No chan o foacutesforo eacute asimilado polas plantas que o incorporan nos seus aacutecidos nucleicos
3 Este eacute consumido polos animais
4 Os restos excrementos e descomposicioacuten de cadaacuteveres fai que se creen auteacutenticos depoacutesitos de foacutesforo no chan
5 En zonas costeiras estes depoacutesitos de foacutesforo en excrementos de aves forman o guano
6 O foacutesforo do chan eacute transportado pola auga ata o mar
7 No mar alimenta o fitoplancto
8 Pasa aos peixes
9 Os organismos marintildeos ao morreren sedimentan foacutesforo en grandes cuacutemulos profundos non recuperables
10 Cando o depoacutesito eacute en augas pouco profundas pode recuperarse o foacutesforo no propio ecosistema marintildeo
11 A fosilizacioacuten incorpora de novo foacutesforo ao chan
Actividades propostas
S7 Explique que eacute un ciclo bioxeoquiacutemico
S8 Faga un esquema do ciclo do carbono
22 O equilibrio ecoloacutexico Os ecosistemas tenden a constituiacuterse e a alcanzar de forma natural un estado de equilibrio Un ecosistema estaacute en equilibrio se manteacuten unha comunidade estable de
seres vivos adaptados aos factores ambientais reinantes
Os ecosistemas tenden a alcanzar o equilibrio ecoloacutexico ou a recuperalo se o perden
Fano a traveacutes dun proceso de evolucioacuten e transformacioacuten denominado sucesioacuten
ecoloacutexica
221 Equilibrio e sucesioacutens
Os ecosistemas tameacuten variacutean ao longo do tempo
ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha
periodicidade precisa
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 16 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios
profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por
outras son as sucesioacutens Unha sucesioacuten ecoloacutexica eacute o proceso de incorporacioacuten e substitucioacuten progresiva
de especies na biocenose dun ecosistema ata que este alcanza o seu estado de
madurez ou equilibrio
ETAPAS NUNHA SUCESIOacuteN ECOLOacuteXICA
Fase 1 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Escaso chan moita rocha espida ndash Seres vivos Instalacioacuten de plantas herbaacuteceas musgos liques
crustaacuteceos gramiacuteneas e leguminosas anuais Fase 2
ndash Medio fiacutesico-quiacutemico Vaise enriquecendo o chan Existe cada vez maacuteis capa de materia orgaacutenica
ndash Seres vivos Entre o pasto aparecen as primeiras matogueiras de pequeno porte e baixa talla
Fase 3 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico O chan ten unha potente capa de humus ndash Seres vivos co paso dos anos a diversidade vai en aumento
Instaacutelanse xa matogueiras de gran porte e iniacuteciase unha colonizacioacuten de especies arboacutereas
Fase 4 ndash Medio fiacutesico-quiacutemico A riqueza de materia orgaacutenica eacute maacutexima ndash Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse aacuterbores
de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade cliacutemax
Tipos de sucesioacutens
Sucesioacuten primaria Iniacuteciase de forma natural sen intervencioacuten do ser humano nunha aacuterea que non fose colonizada por organismos como unha illa volcaacutenica un lago ou un delta que se acaban de formar
Sucesioacuten secundaria Desenvoacutelvese nunha zona en que xa existiran certas comunidades que por circunstancias naturais ou debidas ao ser humano como incendios ou inundacioacutens desapareceron
Os ecosistemas poden sufrir un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica por causas naturais ou actividades humanas
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 17 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S9 Se se abandonase un campo de cultivo de trigo que tipo de sucesioacuten se
produciriacutea Razoe a resposta
S10 Que eacute a etapa cliacutemax
S11 Como cambia a diversidade de especies ao longo dunha sucesioacuten ecoloacutexica A
que se debe ese cambio
222 As alteracioacutens dos ecosistemas
Os ecosistemas aiacutenda que sexan maduros e estean na etapa cliacutemax estaacuten
sometidos a permanentes cambios que poden deberse a diferentes causas
ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas
prolongadas etc
ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios
provocados destrucioacuten de solos etc
Cando un cambio eacute capaz de facer que un ecosistema perda o seu estado de
equilibrio eacute porque
ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado
descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de
estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a
ese factor
ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen
espazo vital moitas especies
Observe
Interaccioacutens entre o bioacutetopo e a biocenose Os factores ambientais do bioacutetopo condicionan a supervivencia e abundancia dos organismos no seu haacutebitat Por
iso influacuteen na suacutea distribucioacuten xeograacutefica Os liacutemites de tolerancia son os valores maacuteximo e
miacutenimo dun factor ambiental entre os que unha especie poida vivir Ambos delimitan o intervalo de tolerancia ou valencia ecoloacutexica de especie
ndash As especies eurioicas son pouco exixentes respecto dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia son amplos e valencia ecoloacutexica elevada Son especies ldquoxeneralistasrdquo de ampla distribucioacuten xeograacutefica
ndash As especies estenoicas son moi exixentes respecto aos valores dun factor ambiental determinado Os seus liacutemites de tolerancia marcan un intervalo estreito e a suacutea valencia ecoloacutexica eacute baixa Son organismos ldquoespecialistasrdquo cuxa distribucioacuten xeograacutefica eacute limitada
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-
Paacutexina 18 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S12 A graacutefica seguinte mostra o liacutemite de tolerancia aacute temperatura de duacuteas especies
a) Cales son os liacutemites de tolerancia fronte a este factor
b) Sinale o punto oacuteptimo para cada especie
c) Que especie eacute estenoica fronte aacute temperatura
223 Autorregulacioacuten dun ecosistema
Cando un ecosistema sofre un cambio pode manterse nun equilibrio dinaacutemico
grazas a mecanismos de autorregulacioacuten que contrarrestan as alteracioacutens e
devolven o equilibrio ao ecosistema
Denomiacutenase homeostase ao conxunto de mecanismos de autorregulacioacuten que
permiten manter o equilibrio do ecosistema
Alguacutens dos principais mecanismos de autorregulacioacuten dos ecosistemas son as
migracioacutens ou a retroalimentacioacuten
ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un
cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades
masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran
un aproveitamento eficaz dos recursos
ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados
O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun
depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
Paacutexina 19 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Modelo de regulacioacuten de poboacioacutens depredador-presa
Cando un animal estaacute ben alimentado aumentan a suacutea taxa de supervivencia e a suacutea capacidade reprodutora Pola contra cando os depredadores aumentan ou escasea o alimento a poboacioacuten diminuacutee
Un par de curvas moi interesantes nas que as duacuteas poboacioacutens oscilan ritmicamente nunha especie de danza na que os aumentos de poboacioacuten das presas ventildeen seguidos de aumento dos depredadores ata que a superpoboacioacuten de depredadores termina por facer baixar a poboacioacuten de presas o que provoca un descenso de depredadores que permite crecer de novo as presas e volta a empezar
Actividades propostas
S13 A graacutefica representa como presa a lebre e como depredador o lince e vemos
que se observan flutuacioacutens (cambios) en tamantildeo da poboacioacuten de lebres como
de linces que non coinciden senoacuten que tentildeen un desfasamento
a) A que nivel troacutefico corresponde cada especie
b) Explique por que o ascenso da poboacioacuten de linces eacute posterior ao das lebres
c) Que factores poden romper o equilibrio da relacioacuten entre ambas as
especies
d) Que ocorreriacutea se a caza de linces levase a especie aacute extincioacuten
e) Que sucederiacutea se introduciacutesemos no territorio outro depredador por
exemplo lobos
Paacutexina 20 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
23 Impactos das actividades humanas nos ecosistemas
231 Os ecosistemas e as persoas
Utilizamos os ecosistemas
O ser humano forma parte do ecosistema terrestre Neste sentido somos un
ser vivo maacuteis dentro do ecosistema da Terra dependemos dos recursos existentes
(oxiacutexeno para respirar auga chan materiais) interactuamos con outras
especies exercemos certa influencia no medio
Pero a nosa especie eacute diferente aacutes demais O desenvolvemento social e
tecnoloacutexico e a nosa capacidade para manipular o ecosistema no noso proveito
fixo que a influencia que exercemos sobre o medio fose incrementaacutendose ao longo
do tempo e o seu impacto sexa en ocasioacutens maior e maacuteis negativo que o doutras
especies
O ecosistema terrestre do mesmo xeito que outros ecosistemas maduros para
manterse en equilibrio necesita que se desenvolvan procesos de autorregulacioacuten
se o ser humano perturba o ecosistema este verase afectado e produciranse
cambios de diferente importancia que poden modificar a suacutea estrutura
Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de vista
do ser humano
ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio
ambiente
Estes dous factores aumentaron a cantidade e a intensidade das alteracioacutens
que producimos nos ecosistemas pois levan consigo
ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
Estes efectos son en numerosas ocasioacutens negativos Denominaacutemolos impacto ambiental
Paacutexina 21 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe
As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas necesidades son
ndash a industria ndash a minariacutea ndash a agricultura ndash a gandariacutea ndash a pesca ndash as actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) ndash as obras puacuteblicas
De todos os xeitos o impacto do ser humano sobre os ecosistemas non se daacute por igual en todo o planeta Hai zonas e ecosistemas que son maacuteis sensibles aos
cambios e ademais o consumo eacute maior nos paiacuteses maacuteis desenvolvidos que nos
que estaacuten en viacuteas de desenvolvemento O mundo desenvolvido conta co 20 da poboacioacuten pero consome un 80 dos recursos mentres que nos paiacuteses en viacuteas de desenvolvemento atoacutepase o 80 da poboacioacuten pero dispontildeen do 20 dos recursos
O importante eacute saber como funciona o medio no que vivimos que dependemos
dos recursos que nos ofrece e que debemos tratar de mantelo e limitar o impacto
que exercemos sobre el
Impactos ambientais
Impacto ambiental Eacute calquera alteracioacuten ou modificacioacuten beneficiosa ou prexudicial que sofre o medio ambiente como consecuencia das actividades humanas
Segundo o efecto que ocasionan distiacutenguense dous tipos ndash Impactos positivos Producen unha mellora do medio ambiente Por
exemplo a eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
ndash Impactos negativos Producen unha deterioracioacuten do medio ambiente Estas alteracioacutens poacutedense clasificar segundo o compontildeente ou subsistema terrestre que afecten
Exemplo de impacto positivo A eliminacioacuten dun vertedoiro xunto coa repoboacioacuten e acondicionamento do terreo provoca un impacto positivo
Paacutexina 22 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos negativos segundo o compontildeente que afecten
ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as
propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias
contaminantes
ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e
adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre
todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a
vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o
asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade
debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute
manipulacioacuten xeneacutetica
Impactos sobre a atmosfera Impactos sobre a hidrosfera Impactos sobre o solo Impactos sobre a biosfera
Impactos negativos segundo a extensioacuten no territorio
ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza
unha explotacioacuten mineira
ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder
nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio
climaacutetico
A repercusioacuten destes impactos sobre o medio fixo imprescindible redactar leis que o
protexan A lexislacioacuten obriga a que antes de levar a cabo certas obras puacuteblicas ou
proxectos se efectuacutee unha avaliacioacuten do impacto ambiental (AIA) Esta avaliacioacuten
establece a conveniencia ou non de realizar a actividade e determina cales deben ser
as medidas para protexer o medio ambiente
Paacutexina 23 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actividades propostas
S14 Sinale algunhas actividades humanas que destruacutean os haacutebitats e produzan
impacto ambiental
S15 Que factores dende o punto de vista do ser humano desequilibraron os
ecosistemas
232 Impactos negativos sobre a atmosfera
Actividades humanas como a industria o transporte a calefaccioacuten e a minariacutea
producen emisioacuten de substancias aacute atmosfera e contamiacutenana Estas substancias
afectan de forma negativa o medio ambiente e a sauacutede das persoas
Impactos provocados pola contaminacioacuten atmosfeacuterica
Poden ser
ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
ndash Rexionais a choiva aacutecida
ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
Impactos globais
O quecemento global Chamamos quecemento global ao aumento de
temperatura media que sofre o planeta provocado polas emisioacutens que producen as actividades do ser humano
O cambio climaacutetico global eacute unha modificacioacuten do clima que lle eacute atribuiacuteda directa ou indirectamente aacutes actividades humanas que alteran a composicioacuten global atmosfeacuterica aumentando a concentracioacuten de gases de efecto invernadoiro (GEI) como o dioacutexido de carbono (CO2) o metano (CH4) os oacutexidos nitrosos (N2O) e os clorofluorocarbonados (CFC) Estes gases atrapan unha cantidade crecente de radiacioacuten infravermella terrestre e prevese que faraacuten aumentar a temperatura planetaria entre 15 e 45 ordmC
Paacutexina 24 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Lembre
O efecto invernadoiro 1 A enerxiacutea solar chega en forma de radiacioacuten aacute atmosfera
2 A maior parte da enerxiacutea solar atravesa a atmosfera para quentar a superficie da Terra e unha pequena parte eacute reflectida
3 A superficie terrestre absorbe unha parte da radiacioacuten que penetrou e desprende o resto enviaacutendoa ao espazo en forma de radiacioacuten infravermella
4 A atmosfera reteacuten gran parte da enerxiacutea infravermella que eacute reflectida pola superficie terrestre permitindo unhas condicioacutens oacuteptimas para a vida
5 O dioacutexido de carbono (CO2) o vapor de auga (H2O) o metano (CH4) e outros gases son os responsables de reter unha parte da enerxiacutea infravermella reflectida pola superficie terrestre
6 O incremento dos gases do efecto invernadoiro eacute debido a
A) A queima masiva de combustibles foacutesiles para obter enerxiacutea fai que aumente a cantidade de CO2 na atmosfera
B) A deforestacioacuten xeral principalmente nas selvas virxes fai que diminuacutea a captacioacuten do CO2 pola fotosiacutentese
C) A gandariacutea excesiva e os arrozais fan que aumenten os niveis de metano
D) Compostos como os CFC que foron liberados en grandes cantidades aacute atmosfera pola industria
7 Esas causas orixinan unha concentracioacuten de gases que incrementa o efecto invernadoiro da atmosfera e por tanto unha maior retencioacuten da radiacioacuten infravermella aumentando a suacutea temperatura media e provocando un quecemento global do planeta que eacute a orixe do cambio climaacutetico
A destrucioacuten da capa de ozono
A capa de ozono (O3) situacutease na estratosfera e actuacutea de filtro dos raios ultravioletas impedindo que cheguen aacute superficie terrestre e danen o ADN das ceacutelulas dos seres vivos
Esta capa empezou a diminuiacuter a partir dos anos setenta como consecuencia da liberacioacuten masiva dos CFC de sprays refrixerantes fertilizantes e disolventes que rompiacutean as moleacuteculas de ozono Dita diminucioacuten tivo unha grande importancia na zona
da Antaacutertida e denominouse buraco de ozono(Non eacute realmente un buraco senoacuten un adelgazamento da capa)
O empobrecemento da capa de ozono produce un aumento da intensidade da radiacioacuten ultravioleta e provoca o incremento de enfermidades como o cancro de pel e danos en animais e plantas
A prohibicioacuten da emisioacuten de CFC nos anos 90 e a suacutea substitucioacuten por outros gases sen o devandito efecto sobre o ozono fixo que a dita capa se recupere lixeiramente na actualidade
Paacutexina 25 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Impactos rexionais
A choiva aacutecida
A choiva aacutecida eacute aquela que ten un pH menor do habitual Produacutecese cando as precipitacioacutens arrastran contaminantes (oacutexidos de xofre e de nitroacutexeno principalmente) que proventildeen da queima de combustibles foacutesiles e reaccionan coa auga producindo aacutecido sulfuacuterico e aacutecidos nitroso e niacutetrico
Consecuencias da choiva aacutecida ndash Ao caer sobre as augas estas acidifiacutecanse O nivel de acidez dos
lagos aumenta o que produce a desaparicioacuten paulatina da suacutea fauna
ndash No chan fan que se disolvan os materiais pesados e que diminuacutea a concentracioacuten de nutrientes con graves consecuencias para os vexetais e microorganismos que habitan nel Ademais poden danar directamente as follas dos vexetais Tameacuten pode corroer alguacutens materiais urbanos (metais materiais de construcioacuten) como eacute o caso do mal da pedra
Impactos locais a contaminacioacuten urbana
A illa de calor
A illa de calor eacute unha situacioacuten urbana (de acumulacioacuten de calor pola inmensa mole de formigoacuten e demais materiais absorbentes de calor) e atmosfeacuterica que se daacute en situacioacutens de estabilidade pola accioacuten dun anticicloacuten teacutermico
Preseacutentase nas grandes cidades e consiste na dificultade da disipacioacuten da calor durante as horas nocturnas cando as aacutereas non urbanas arrefriacutean notablemente pola falta de acumulacioacuten de calor O centro urbano onde os edificios e o asfalto desprenden pola noite a calor acumulada durante o diacutea provoca ventos locais desde o exterior cara ao interior
O smog A palabra smog deriva da contraccioacuten de smoke lsquofumersquo e fog
lsquoneacuteboarsquo para definir unha densa contaminacioacuten que se produce nas cidades como consecuencia de certas condicioacutens climaacuteticas
O smog fotoquiacutemico produacutecese en diacuteas solleiros debido aacute accioacuten da luz solar cos oacutexidos de nitroacutexeno e hidrocarburos que orixina ozono troposfeacuterico e outros contaminantes
O smog acedo produacutecese en diacuteas huacutemidos polo dioacutexido de xofre orixinado na combustioacuten do carboacuten
Ambos producen irritacioacuten de ollos mucosas e pel dor de cabeza agravamento de procesos asmaacuteticos problemas cardiovasculares danos vexetais etc
Paacutexina 26 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar a atmosfera
MEDIDAS PREVENTIVAS
Afine e mantentildea o bo estado do automoacutebil Conduza menos para reducir as emisioacutens contaminantes Ande en bicicleta camintildee use o transporte puacuteblico e
comparta o seu auto con compantildeeiros de escola e traballo
Evite a queima de lixo e pneumaacuteticos asiacute como o uso de foguetes artificiais
Non compre artigos rexeitables e plaacutesticos que non son biodegradables
Recicle o lixo reutilice ou fertilice todo o que poida Non tire lixo na ruacutea bosques e parques envoacutelvao ou taacutepeo
ben na casa Use racionalmente os praguicidas e fertilizantes no seu
xardiacuten Evite o consumo de tabaco Coide os bosques non faga cousas que poidan provocar incendios nin destruiacuter as zonas verdes da cidade Diminuacutea o uso de produtos de limpeza Desfaacutegase dos refugallos perigosos e dos quiacutemicos da forma adecuada Alguacutens deles son bateriacuteas aceite de motor
Busque os lugares onde se depositan este tipo de desperdicios
233 Impactos negativos sobre a hidrosfera
Impactos sobre a hidrosfera
As actividades humanas causan tres tipos de impactos negativos sobre a hidrosfera
Cambios nas propiedades da auga Provocados pola contaminacioacuten de auga por
distintas substancias a diminucioacuten do contido de oxiacutexeno disolto e outras
modificacioacutens
Cambios na suacutea dinaacutemica Orixinados pola alteracioacuten do ciclo da auga recarga de
acuiacuteferos reacutexime de riacuteos etc
Cambios na suacutea distribucioacuten Producidos por transvasamentos desecar zonas
huacutemidas esgotar acuiacuteferos
A contaminacioacuten da auga
Contaminacioacuten por substancias inorgaacutenicas
Deacutebese a metais pesados (mercurio chumbo cobre) estas substancias permanecen moito tempo nas cadeas troacuteficas e producen bioacumulacioacuten
Outros axentes son nitratos e fosfatos que producen eutrofizacioacuten da auga eacute dicir o enriquecemento da auga con nutrientes o que produce proliferacioacuten de algas (foto) que se alimentan destes compostos Ao morrer as algas acumuacutelanse no fondo e descompoacutentildeense o que provoca diminucioacuten de oxiacutexeno perda de transparencia da auga malos cheiros e perda de biodiversidade acuaacutetica
Paacutexina 27 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Contaminacioacuten por substancias orgaacutenicas
A materia orgaacutenica como feces e restos vexetais reduce a calidade da auga e permite a proliferacioacuten de bacterias que diminuacutee no oxiacutexeno disolto
Outros contaminantes son os disolventes orgaacutenicos e os hidrocarburos por exemplo as verteduras de petroacuteleo ocasionan mareas negras (foto)
Enerxiacuteas contaminantes
Os ultrasoacutens dos instrumentos de navegacioacuten a calor e radiacioacutens de diversos tipos alteran os ecosistemas acuaacuteticos
Exemplo (foto) verteduras de auga quente orixinadas polos circuiacutetos de refrixeracioacuten da centrais teacutermicas e nucleares provocan diminucioacuten do oxiacutexeno disolto na auga
Contaminantes bioloacutexicos
Son virus bacterias e protozoos presentes nas verteduras de auga residuais domeacutesticas e que son responsables da transmisioacuten de enfermidades como o coacutelera
Medidas preventivas para non contaminar a auga
MEDIDAS PREVENTIVAS
Eliminar a descarga de contaminantes toacutexicos aacutes augas costeiras
Utilizar sistemas separados de eliminacioacuten e conducioacuten de augas pluviais e augas negras
Usar e desperdiciar menos auga potable Prohibir que se tiren ao mar os sedimentos das augas
negras e os materiais perigosos de dragaxes Protexer as aacutereas de costa que xa estaacuten limpas Reducir a dependencia sobre o petroacuteleo Usar os meacutetodos indicados para evitar a
contaminacioacuten por petroacuteleo Prohibir botar ao mar artigos de plaacutestico e lixo desde
as embarcacioacutens de transporte mariacutetimo Dispontildeer controis maacuteis estritos sobre a aplicacioacuten de praguicidas e fertilizantes
Prohibir a disposicioacuten de refugallos perigosos en recheos sanitarios por inxeccioacuten en pozos profundos Requirirlles aacutes persoas que usan pozos privados para obteren auga de beber que fagan que se examine ese liacutequido
unha vez ao ano
234 Impactos negativos sobre o solo
As actividades humanas poden producir impactos sobre o solo
Impactos que favorecen a erosioacuten
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
Impactos que eliminan o solo
Paacutexina 28 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Todos eles conducen aacute desertizacioacuten isto eacute a perda do solo producida polo ser
humano Entre as suacuteas consecuencias estaacuten a perda de biodiversidade alteracioacuten do
ciclo hidroloacutexico o incremento do quecemento global etc
Impactos que favorecen a erosioacuten
O solo perde a cuberta vexetal e queda exposto aacute erosioacuten polos axentes xeoloacutexicos
DEFORESTACIOacuteN
A corta exhaustiva de aacuterbores deixa o solo desprovisto de cuberta vexetal e herbaacutecea polo que queda exposto aacute erosioacuten
INCENDIOS FORESTAIS
Os incendios deixan o solo ao descuberto e as cinzas obturan os poros do solo que impiden a filtracioacuten da auga de choiva
SOBREPASTOREO
O pastoreo intensivo e continuado especialmente de gando ovino que devora a herba ata o talo deixa o solo espido
Impactos que diminuacuteen a calidade e fertilidade do solo
CONTAMINACIOacuteN
Produacutecese polo depoacutesito sobre o solo de substancias como residuos soacutelidos urbanos fertilizantes ou pesticidas
SOBREEXPLOTACIOacuteN O cultivo intensivo produce o esgotamento de nutrientes do solo como os nitratos os fosfatos ou o potasio
Impactos que eliminan o solo
ACTIVIDADES HUMANAS
As actividades humanas como a construcioacuten de infraestruturas e as explotacioacutens mineiras ou de aacuteridos eliminan o solo
Paacutexina 29 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas preventivas para non contaminar o solo
MEDIDAS PREVENTIVAS
Recicle materiais de refugallo
Compre produtos orgaacutenicos especialmente produtos de limpeza pesticidas insecticidas e fertilizantes orgaacutenicos A vantaxe de usar produtos orgaacutenicos eacute que son biodegradables e amigables co medio ambiente
Evite tirar lixo O exceso de lixo eacute unha das razoacutens maacuteis comuacutens pola que se contamina o solo
Tome a iniciativa para informar a outros sobre os efectos nocivos de tirar lixo Os residuos orgaacutenicos deben ser eliminados foacutera das zonas que estaacuten preto do haacutebitat humano ou animal Os residuos como plaacutestico metais vidro e papel deben ser reciclados e reutilizados
Mellore a fertilidade da terra por medio da reforestacioacuten O chan en terreos forestais eacute moito maacuteis feacutertil que o chan sen aacuterbores o que suxire que as aacuterbores tentildeen a capacidade de fertilizar a terra
Atope lugares lonxe dos ambientes naturais para o vertido de refugallos que non poden ser eliminados e son esenciais para os procesos industriais
235 Impactos negativos sobre a biosfera
As actividades do ser humano poden afectar de forma negativa ao conxunto de seres
vivos da Terra e producir asiacute unha perda de biodiversidade
A biodiversidade
A biodiversidade eacute a variedade de formas de vida existentes nunha aacuterea determinada
ou en todo o planeta
Caracteriacutesticas
Constituacutee a principal fonte de alimentos e materias primas a traveacutes da gandariacutea a
agricultura a pesca e a explotacioacuten dos bosques
Favorece a estabilidade do clima
Manteacuten a composicioacuten gasosa da atmosfera
Interveacuten na fertilidade do solo e na calidade da auga
Paacutexina 30 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Perda da biodiversidade
O desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano orixina fragmentacioacuten e destrucioacuten de haacutebitats
O cambio climaacutetico eacute unha das causas responsable da destrucioacuten de haacutebitats
A introducioacuten de especies exoacuteticas que desprazan ou depredan as autoacutectonas
A sobreexplotacioacuten de especies por actividades como a caza a pesca a agricultura intensiva etc
Medidas preventivas para evitar a perda de biodiversidade
MEDIDAS PREVENTIVAS
Protexer os haacutebitats e as especies maacuteis representativas
Aumentar os espazos naturais protexidos
Recuperar as especies ameazadas ou en perigo de extincioacuten
Reducir as emisioacutens responsables do cambio climaacutetico
Minimizar o consumo de enerxiacutea impulsando o uso de renovables
Adaptar a pesca e a agricultura para favorecer a biodiversidade
Establecer un modelo de desenvolvemento sostible que compatibilice o desenvolvemento rural e a obtencioacuten de recursos da natureza
Decretar e respectar as leis encamintildeadas a preservar as especies e os ecosistemas
Fomentar a educacioacuten e a conciencia puacuteblica sobre a importancia de conservar a diversidade
Actividades propostas
S16 Relacione cada substancia cun impacto negativo provocado pola contaminacioacuten
atmosfeacuterica
Dioacutexido de carbono e metano Choiva aacutecida
CFC Efecto invernadoiro
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Diminucioacuten da capa de ozono
S17 Que influencia ten a deforestacioacuten na perda de diversidade e no cambio climaacutetico
S18 Por que o aumento de temperatura dun riacuteo produce un impacto negativo sobre a
fauna dese ecosistema
Paacutexina 31 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
24 Os residuos e a suacutea xestioacuten
241 A acumulacioacuten de residuos
Os residuos
Os residuos son todos aqueles obxectos e materiais que tras o seu uso
desbotamos
Os residuos acumuacutelanse en grandes cantidades no medio e constituacuteen un dos
graves problemas aos que nos enfrontamos
A eliminacioacuten de residuos ten como obxectivo evitar problemas ambientais e
sanitarios xa que moitos non se descompontildeen de forma natural e contaminan a
auga o solo etc Ademais supontildeen un malgasto de recursos xa que moitos
poderiacutean volver utilizarse ben para xerar enerxiacutea ou como materia prima na
fabricacioacuten de novos produtos
Que residuos producimos
Residuos sanitarios Producidos por hospitais e laboratorios Son materiais como xiringas medicamentos gasas restos orgaacutenicos etc
Residuos industriais
Orixinados nas actividades industriais como aceites papel cartoacuten plaacutesticos pinturas chatarra cascallo etc
Residuos radioactivos
Producidos polas centrais nucleares e instalacioacutens que utilizan materiais radioactivos como hospitais e centros de investigacioacuten
Residuos agriacutecolas e gandeiros
Procedentes da agricultura e da gandariacutea como esterco xurro excrementos de animais pesticidas fertilizantes restos de lavado de granxas etc Son principalmente de tipo orgaacutenico
Residuos soacutelidos urbanos (RSU)
Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se depositan nos diferentes caldeiros de lixo como papel materia orgaacutenica plaacutestico metais roupa etc
Paacutexina 32 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Os efectos da acumulacioacuten de residuos
Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio ambiente Os
principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie e
dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos algunhas maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e terrestres
que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan a conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga e
das cadeas troacuteficas
Observe
Os efectos dos praguicidas e outros insecticidas (DDT)
Os praguicidas acumuacutelanse no tecido graxo (bioacumulacioacuten) polo que pasan dun nivel troacutefico ao seguinte e non se poden eliminar En consecuencia vaise ampliando a concentracioacuten dun nivel troacutefico ao seguinte
Aos seres vivos do ecosistema esta acumulacioacuten poacutedelles afectar de diferentes maneiras podendo producir morte tumores e lesioacutens problemas reprodutivos alteracioacuten do sistema inmune e hormonal danos celulares e no ADN deformidades fiacutesicas efectos entre xeracioacutens (observados en xeracioacutens futuras) e outros efectos fisioloacutexicos (diminucioacuten do grosor da casca dos ovos)
O uso e acumulacioacuten destas substancias representan unha ameaza para a supervivencia a longo prazo de importantes ecosistemas como consecuencia da perturbacioacuten das relacioacutens depredador-presa e a perda de biodiversidade Ademais os praguicidas poden ter importantes consecuencias na sauacutede humana
Actividades propostas
S19 Que son os RSU
S20 Nomee polo menos tres exemplos de residuos que se consideren perigosos
S21 Explique de forma razoada a frase seguinte ldquoAs substancias toacutexicas dos
residuos poden chegar ao ser humano a traveacutes das cadeas troacuteficasrdquo
Paacutexina 33 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
242 A xestioacuten dos residuos
A xestioacuten adecuada dos residuos contribuacutee ao aforro de materias primas aacute
conservacioacuten dos recursos naturais e en definitiva ao desenvolvemento sostible Por
iso eacute necesario activar plans para a suacutea xestioacuten que garantan a reducioacuten na suacutea
orixe o seu tratamento e a suacutea eliminacioacuten
O proceso da xestioacuten de residuos
Depoacutesito e recollida
ndash Os residuos soacutelidos que
se producen nas industrias e
nos centros urbanos como
o vidro o plaacutestico e o papel
poden reciclarse e volver
ser utilizados cando se
separan convenientemente
ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado
grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en
colectores especiacuteficos adecuados
ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten
residuos xerados por
particulares en que os
cidadaacutens poden depositar
os que necesitan un
tratamento especiacutefico e
que non deben mesturarse
co lixo domeacutestico polo seu
volume ou perigo Os puntos limpos non admiten residuos de orixe
industrial nin residuos orgaacutenicos urbanos
Transporte
Os residuos transpoacutertanse en camioacutens especiais ata as estacioacutens de reciclaxe ou
vertedoiros para seren tratados co fin de que non se acumulen nas ruacuteas e nas
vivendas
Recollida selectiva
Puntos verdes ou puntos limpos
Paacutexina 34 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Tratamento
O tratamento de residuos comprende o conxunto de procesos dirixidos a modificar as
caracteriacutesticas fiacutesicas quiacutemicas ou bioloacutexicas do residuo para reducir ou neutralizar
as substancias perigosas ou recuperar os recursos contidos neles O tratamento final
eacute diferente segundo o tipo de residuo Algunhas teacutecnicas utilizadas
VERTEDURA CONTROLADA
Eacute o depoacutesito de residuos en terreos axeitados e impermeabilizados Eacute un meacutetodo de eliminacioacuten barato e moi utilizado para o tratamento e
eliminacioacuten dos RSU pero require grandes superficies e xera impactos paisaxiacutesticos e malos cheiros
RECICLAXE
Consiste en someter un obxecto xa utilizado a diferentes procesos para recuperar a materia prima e elaborar un novo produto
Cada compontildeente do lixo precisa un tratamento diferente Alguacutens materiais como o vidro o papel o cartoacuten ou determinados metais son facilmente reciclables
Os residuos orgaacutenicos transfoacutermanse grazas aacute accioacuten de microorganismos en compost
INCINERACIOacuteN
Consiste en queimar os residuos nun forno co que se reduce drasticamente o seu volume
A calor producida na incineracioacuten aproveacuteitase para xerar electricidade ou como sistema de calefaccioacuten noutras instalacioacutens
O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
243 A regra dos tres erres
A regra dos tres erres ldquoreducir reutilizar e reciclarrdquo promove tres accioacutens baacutesicas
para diminuiacuter a producioacuten de residuos e contribuiacuter con iso aacute proteccioacuten e conservacioacuten
do medio ambiente
Reducir
Consiste en diminuiacuter a cantidade de residuos que producimos Reducir eacute a
estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute a opcioacuten maacuteis
sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de facer as cousa de xeito
diferente
Paacutexina 35 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Medidas que podemos levar a cabo
Merque os alimentos que realmente necesite evitando a suacutea deterioracioacuten e
consumiacutendoos frescos
Por que estaacute a televisioacuten acesa se non hai ningueacuten na estancia
Por que temos enchufados os cargadores aacute rede sen ninguacuten aparello cargaacutendose
O dispendio do standby supoacuten entre un 5 e un 10 da electricidade que se
consome ao ano na casa
Compre produtos de papel reciclado Preciacutesase un 70 menos de enerxiacutea para
facer papel reciclado e eviacutetase a perda de bosques en todo o mundo
Evite en gran medida os produtos con embalaxe superflua (caixas packshellip)
Reutilizar
Implica non tirar as cousas cando aiacutenda son uacutetiles utilizando os produtos maacuteis dunha vez Cantos maacuteis obxectos se volven utilizar menos lixo se xera menos
recursos se precisan e menos danos ocasionamos ao medio ambiente
Medidas que podemos acometer Reutilice
o papel usado por unha cara
os sobres
as bolsas de plaacutestico do supermercado
os panos de tea (no canto de panos de papel)
Reciclar
Significa utilizar os residuos para elaborar novos produtos O papel o metal ou o vidro
son faacuteciles de reciclar
Exemplos
ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A
pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos
produtivos ou da natureza menos dun 12
ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de
filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou
grampas
Paacutexina 36 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como
panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos
domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de
xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas que favorecen a
formacioacuten do compost
Antucas con material
reciclado Decorando a cidade con
material reciclado Fabricando utensilios con
material reciclado Exposicioacuten de xoguetes con material reciclado
244 A reciclaxe vantaxes
Os residuos soacutelidos poden reciclarse e volver a ser utilizados cando se separan
convenientemente en orixe Isto ten moitas vantaxes
Reduce a contaminacioacuten e os materiais que van ao vertedoiro o que axuda a
preservar o medio ambiente
Evita a extraccioacuten de novas materias primas aforra enerxiacutea e auga
Xera materiais que poden utilizarse para facer novos produtos
ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou
de escribir
ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
Protexe os recursos naturais renovables e non renovables
Crea postos de traballo ldquoverdesrdquo xa que nas distintas fases do proceso participan
diversos traballadores
Como desvantaxe hai que sinalar que a dificultade na organizacioacuten de todo o
sistema e infraestruturas e o custo dos procesos soacute se compensan se isto se traduce
nunha reducioacuten e reutilizacioacuten de produtos
Paacutexina 37 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Observe Aprender a separar residuos
Colector verde Vidro
Botellas tarros e frascos de vidro de alimentos envases de vidro de cosmeacuteticos colonia e desodorizante con roll-on etc
Sempre hai que quitar as tapas tapoacutens e rollas
Colector azul Papel e cartoacuten Envases de papel caixas de cartoacuten perioacutedicos revistas folletos cartoacutens de ovos tubos de cartoacuten cadernos dos que se retira a espiral metaacutelica folios etc
Colector gris Lixo xeral
Residuos orgaacutenicos como restos de alimentos cueiros e compresas papel engraxado ou plastificado panos de papel usados retallos cinzas cortiza restos vexetais etc
Colector amarelo Bricks e envases de plaacutestico e metal
Bricks botellas ou envases de plaacutestico de alimentos ou de produtos de aseo e limpeza bandexas e caixas de ldquocortiza brancardquo oveiras de plaacutestico tapas e tapoacutens de plaacutestico latas de bebidas etc
Actividades propostas
S22 Que problemas ocasiona a incineracioacuten de residuos soacutelidos urbanos
S23 Cal eacute a vantaxe de reducir residuos na suacutea orixe
25 As enerxiacuteas renovables no desenvolvemento sostible
251 Desenvolvemento sostible
Que eacute o desenvolvemento sostible
O ser humano usou os recursos do medio natural para satisfacer as necesidades
como se estes fosen ilimitados o que pouco a pouco foi modificando e esgotando
o medio Por iso coacutempre implantar un modelo de desenvolvemento racional que poida garantir os recursos agora e no futuro
Na deacutecada de 1980 a ONU elaborou o Informe Brundtland para definir un modelo
de desenvolvemento capaz de conseguir un equilibrio entre o desenvolvemento
econoacutemico o social e a proteccioacuten do medio ambiente Este modelo contildeeacutecese
como desenvolvemento sostible
Paacutexina 38 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Obxectivo do desenvolvemento sostible
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha
actividade econoacutemica que
subministre os bens necesarios
para toda a poboacioacuten cunha
atencioacuten prioritaria aos maacuteis
pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e xerando residuos que sexan
soportables polas proacuteximas xeracioacutens
Accioacutens para lograr un desenvolvemento sostible
Reducir
A extraccioacuten e o consumo dos recursos naturais sen superar a taxa de renovacioacuten natural As emisioacutens de gases de efecto invernadoiro O consumo enerxeacutetico aumentando o uso das enerxiacuteas renovables O volume de residuos xerados priorizando a reciclaxe e a compostaxe O consumo nos paiacuteses desenvolvidos e fomentar o progreso nos paiacuteses pouco
desenvolvidos
Desenvolver Poliacuteticas territoriais que favorezan a ocupacioacuten do territorio respectando o medio ambiente e a conservacioacuten do solo e a paisaxe
Manter Unha actividade humana por debaixo da capacidade de acollida do planeta
Protexer conservar e mellorar
O estado e a biodiversidade dos ecosistemas
252 A enerxiacutea Eficiencia e uso de fontes renovables
A forma en que utilizamos a enerxiacutea na actualidade eacute maioritariamente pouco
eficiente e moi contaminante Ademais as fontes de enerxiacutea que maacuteis utilizamos
non son renovables e esgotaranse se seguimos utilizaacutendoas a este ritmo
Para alcanzar un modelo enerxeacutetico sostible as poliacuteticas estanse orientando cara a
Mellorar a eficiencia enerxeacutetica das nosas maacutequinas para que consuman o
menos posible
Desenvolver e popularizar as tecnoloxiacuteas necesarias para substituiacuter as fontes de enerxiacutea non renovables e moi contaminantes (combustibles foacutesiles enerxiacutea
nuclear) por fontes renovables e menos contaminantes (enerxiacuteas solar
eoacutelica mareomotriz xeoteacutermica do hidroacutexeno)
O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Paacutexina 39 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Garantir a dispontildeibilidade de enerxiacutea barata e limpa a toda a poboacioacuten do planeta
Calculouse que un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas cara aacute eficiencia e ao uso de
fontes renovables resolveriacutea moitos dos problemas ambientais do noso planeta
253 Fontes renovables de enerxiacutea
A procura de solucioacutens ao problema enerxeacutetico require o desenvolvemento de tecnoloxiacuteas maacuteis limpas con menor consumo de enerxiacutea e o uso de fontes renovables de enerxiacutea aquelas das que podemos dispontildeer sen que se esgoten xa que se xeran continuamente
Enerxiacutea solar
A enerxiacutea solar eacute a que chega desde o Sol aacute Terra en forma de radiacioacuten
electromagneacutetica
Enerxiacutea solar teacutermica Utiliacutezase para quentar un fluiacutedo nun colector solar
Segundo a temperatura de funcionamento hai dous tipos
ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga
quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir
enerxiacutea eleacutectrica
Enerxiacutea solar fotovoltaica A enerxiacutea solar transfoacutermase en enerxiacutea eleacutectrica
mediante uns dispositivos de silicio os paneis fotovoltaicos Poden utilizarse
directamente para uso domeacutestico ou transferirse aacute rede eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea solar Inconvenientes da enerxiacutea solar Panel fotovoltaico
Eacute inesgotable Baixo impacto ambiental Electrificacioacuten de poboados
illados Reducen a dependencia de
enerxiacuteas non renovables
Intermitente depende do clima Tecnoloxiacutea cara e complicada Rendemento baixo cando estaacute nubrado ou eacute de
noite As instalacioacutens de alta potencia requiren
grandes superficies polo que provoca impacto paisaxiacutestico
Enerxiacutea eoacutelica
A enerxiacutea eoacutelica eacute a enerxiacutea producida polo vento Foi unha das primeiras fontes de
enerxiacutea utilizada polo ser humano (barcos de vela muiacutentildeos de vento etc)
O vento eacute producido polo quecemento das masas de aire Ao queceren pesan menos
ascenden e as masas de aire friacuteo descenden Por tanto a orixe da enerxiacutea eoacutelica
procede do sol
Paacutexina 40 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Actualmente a enerxiacutea do vento utiliacutezase para mover as aspas ou pas dos
aeroxeradores e asiacute producir enerxiacutea eleacutectrica
Vantaxes da enerxiacutea eoacutelica Inconvenientes da enerxiacutea eoacutelica Parque eoacutelico
Evita a importacioacuten de carboacuten petroacuteleo e materiais radioactivos
Evita grandes impactos ambientais como a choiva aacutecida e o efecto invernadoiro
Eacute barata e non produce residuos A tecnoloxiacutea necesaria para instalala eacute
sinxela Crea postos de traballo
Os impactos sobre a fauna e flora
Seguridade para evitar os accidentes provocados ao caer os aeroxeradores
Impacto visual Ruiacutedo Interferencia nos medios de
comunicacioacuten
Outras fontes renovables de enerxiacutea
Fonte Vantaxes Inconvenientes
Biomasa A biomasa eacute calquera materia orgaacutenica que se obteacuten de diversas fontes como residuos soacutelidos orgaacutenicos residuos industriais agriacutecolas e gandeiros asiacute como dos restos forestais de colleitas e poda como por exemplo os cultivos enerxeacuteticos lentildeosos de crecemento raacutepido
Produce poucos residuos e non precisa de tecnoloxiacuteas perfeccionadas nin custosas
Reduce a acumulacioacuten de residuos ao utilizalos para obter enerxiacutea eliminando o custo do tratamento destes
Baixo rendemento enerxeacutetico A suacutea almacenaxe require moito
espazo Os custos derivados da recollida
e manipulacioacuten encarecen o prezo desta enerxiacutea
Hidraacuteulica A enerxiacutea hidraacuteulica eacute unha enerxiacutea renovable que se basea en aproveitar a caiacuteda da auga desde certa altura A auga fai xirar unha turbina e o xiro desta conveacutertese en electricidade As instalacioacutens que transforman este tipo de enerxiacutea denomiacutenanse centrais hidroeleacutectricas
Non produce residuos nin contaminantes
As centrais tentildeen un mantemento miacutenimo e un custo baixo
A construcioacuten de encoros axuda a controlar as inundacioacutens e subministrar auga para a agricultura e o consumo humano
A cantidade de auga dispontildeible depende do tempo meteoroloacutexico
A construcioacuten de encoros implica a modificacioacuten do terreo
Existe o risco de rotura da presa o que produce grandes inundacioacutens nas poboacioacutens proacuteximas
Mareomotriz Procede do movemento da auga do mar ondas mareas e correntes No caso das mareas utiliacutezase o desnivel do mar entre preamar e baixamar para mover unha turbina e xerar electricidade
Enerxiacutea limpa que non produce residuos
Practicamente inesgotable
Altera os ecosistemas proacuteximos aacute suacutea instalacioacuten
Baixo rendemento enerxeacutetico e tecnoloxiacutea custosa
Xeoteacutermica Procede da calor interna da Terra e require perforala ata alcanzar o xacemento xeoteacutermico Utiliacutezase para a obtencioacuten de auga quente e calefaccioacuten e para a producioacuten de enerxiacutea eleacutectrica
Orixina poucos residuos e eacute
rendible para producir enerxiacutea eleacutectrica
A localizacioacuten de xacementos
resulta aacutes veces difiacutecil A suacutea explotacioacuten e mantemento
son moi custosos
Paacutexina 41 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
Central de biomasa Central hidroeleacutectrica Enerxiacutea mareomotriz Planta xeoteacutermica
Observe
Cales son as principais fontes renovables de enerxiacutea en Galicia
En Galicia as enerxiacuteas renovables que destacan maacuteis son a hidraacuteulica a eoacutelica e a de biomasa A hidraacuteulica que aproveita a forza das correntes ou as caiacutedas da auga eacute unha das fontes maacuteis importantes na nosa comunidade A de biomasa que utiliza materiais como madeira de aacuterbores e restos vexetais ten tameacuten bastante tradicioacuten Pero nos uacuteltimos anos a eoacutelica eacute a enerxiacutea renovable que experimentou un maior crecemento Seguramente ao viaxar por unha estrada veriacuteas en montes e lugares elevados campos de aeroxeradores que coas suacuteas aspas en movemento recollen a enerxiacutea do vento
Actividades propostas
S24 Defina o concepto de desenvolvemento sostible e cite os seus principios
fundamentais
S25 Argumente por que eacute importante un cambio nas poliacuteticas enerxeacuteticas para
alcanzar un desenvolvemento sostible
Paacutexina 42 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
3 Actividades finais S26 No esquema seguinte represeacutentanse distintas etapas dunha sucesioacuten ecoloacutexica
a) Razoe se se trata dunha sucesioacuten primaria ou secundaria
b) Indique como van variando os nichos ecoloacutexicos e a diversidade ecoloacutexica a
medida que se avanza na sucesioacuten
c) Explique onde eacute maior a produtividade na etapa 2 ou na 4 da sucesioacuten
representada
d) Explique que ocorreriacutea no chan e o ecosistema se se producise un incendio
forestal na etapa 4 da devandita sucesioacuten
S27 Describa de forma resumida os procesos que reflicten os nuacutemeros 2 e 3 do
graacutefico Indique que nuacutemeros do graacutefico se corresponden coas explicacioacutens
seguintes
A Os vexetais e os animais que morren son descompostos polas bacterias que
os transforman de novo en nitratos que posteriormente enriquecen o chan
B Existe un paso de nitratos a nitroacutexeno atmosfeacuterico levado a cabo polas
bacterias desnitrificantes en solos encharcados ou pouco aireados
Paacutexina 43 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S28 Observe a piraacutemide ecoloacutexica
a) Que tipo de piraacutemide eacute e que informacioacuten achega
b) Explique en que consiste a regra do 10 e indique en que medida se
cumpre neste exemplo
c) Tendo en conta os aspectos anteriores indique as razoacutens polas cales o
nuacutemero de niveis troacuteficos dun ecosistema non pode ser ilimitado
S29 Atendendo aacute graacutefica a) Que eacute a produtividade primaria
b) Interprete o graacutefico da parte superior indicando como incide o factor luz na
produtividade primaria do ecosistema
S30 Un gato adulto pesa 35 kg Durante un diacutea inxire 600 g de alimento e produce
125 g de excrementos e ourintildeos Ao diacutea seguinte a suacutea masa segue sendo
35 kg Explique que ocorreu cos 475 g de alimento que inxeriu e que non
aparecen nin na suacutea masa corporal nin nos seus refugallos
S31 Sobre que nivel ou niveis troacuteficos actuacutean os descompontildeedores
S32 Cos seguintes organismos estableza un esquema relacionaacutendoos
Zooplancto quenlla anchoa fitoplancto atuacuten
Paacutexina 44 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S33 Describa os principais problemas derivados da acumulacioacuten de residuos
S34 Aacutes veces obseacutervase de lonxe nas grandes cidades unha carapucha suspendida
sobre os edificios a modo de boina que cobre toda a cidade
a) Como se denomina esa capa
b) De onde procede
c) Cando eacute maacuteis frecuente vela
S35 Indique catro causas da perda de diversidade de especies que estaacuten inducidas
polos seres humanos
S36 Use as TIC Investigue o que eacute o comercio xusto Eacute unha medida de
desenvolvemento sostible
S37 Realice un esquema sinxelo axudaacutendose de debuxos onde se mostre a
relacioacuten que existe entre a utilizacioacuten de combustibles foacutesiles o efecto
invernadoiro e o cambio climaacutetico
S38 Relacione estas columnas asignando a cada proceso de tratamento de
residuos a instalacioacuten correspondente
Clasificacioacuten en orixe Incineradora
Uso de enerxiacutea Planta de compostaxe
Reciclaxe Punto limpo
Paacutexina 45 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
4 Solucionario
41 Solucioacutens das actividades propostas S1 A enerxiacutea transfiacuterese dun nivel troacutefico a outro pero hai una perda de enerxiacutea ao
medio en forma de calor que non se pode volver utilizar Por iso se di que a enerxiacutea
fluacutee en tanto que a materia se transfire dun nivel troacutefico ao seguinte e ao morrer a
materia orgaacutenica deste vai ser transformada polos descompontildeedores en
substancias asimilables polos produtores circulando de novo
S2 Parte da enerxiacutea consoacutemese no metabolismo En cada nivel troacutefico os
organismos consomen a maior parte da enerxiacutea no metabolismo celular Parte
da enerxiacutea libeacuterase en forma de calor Cando os organismos realizan as suacuteas
actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que se emite ao medio
Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten organismo do ecosistema
eacute unha enerxiacutea degradada
S3 Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais
fungos) Producioacuten primaria Eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Producioacuten secundaria
Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos
heteroacutetrofos
S4 3000 kcalm2
S5 A biomasa eacute a cantidade de materia orgaacutenica en cada nivel troacutefico A piraacutemide
de biomasa estaacute invertida porque a cantidade de biomasa dos produtores eacute
menor ca a dos consumidores
S6 Non poden ser invertidas xa que a enerxiacutea dun nivel troacutefico ten que ser sempre
maior ca a do nivel superior
S7 Un ciclo bioxeoquiacutemico eacute a circulacioacuten dun elemento quiacutemico a traveacutes da
atmosfera a hidrosfera a xeosfera e a biosfera que permite que se dispontildea
dese elemento unha e outra vez
S8 Tarefa persoal
S9 Iniciariacutease de forma natural sen intervencioacuten do ser humano unha sucesioacuten
primaria
Paacutexina 46 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S10 Fase 4 da sucesioacuten ecoloacutexica Medio fiacutesico-quiacutemico a riqueza de materia
orgaacutenica eacute maacutexima Seres vivos tameacuten eacute maacutexima a diversidade Instaacutelanse
aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan Nos claros
do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna Eacute a comunidade
cliacutemax
S11 A diversidade de especies aumenta xa que van modificando o medio o que
permite a aparicioacuten ou desaparicioacuten de especies e un aumento de nichos
ecoloacutexicos e aumenta a complexidade das redes troacuteficas
S12 a) Para a especie A 10 ndash 30 ordmC para a especie B 0 ndash 40 ordmC
b ) 20 ordmC maacuteximo crecemento
c) Especie B
S13 a) Lebre consumidor primario Lince consumidor secundario
b) Os aumentos de poboacioacuten das lebres ventildeen seguidos de aumento dos
linces ata que a superpoboacioacuten de linces termina por facer baixar a poboacioacuten
de lebres o que provoca un descenso de linces que permite crecer de novo as
lebres e volta a empezar
c) Factores abioacuteticos temperatura luz etc e factores bioacuteticos introducioacuten do
novo depredador
d) Un aumento excesivo da poboacioacuten de lebres que pode acabar cos
produtores e a posible introducioacuten dun novo depredador
e) Estableceriacutease unha relacioacuten de competencia onde un dos dous
desapareceriacutea e cunha reducioacuten draacutestica do nuacutemero de lebres
S14 As principais actividades que o ser humano desenvolve para satisfacer as suacuteas
necesidades son a industria a minariacutea a agricultura a gandariacutea a pesca as
actividades urbanas (xeracioacuten de residuos) e as obras puacuteblicas
S15 Dous foron os factores desequilibrantes dos ecosistemas desde o punto de
vista do ser humano
a) O desenvolvemento tecnoloacutexico
b) A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha
sobre explotacioacuten dos recursos que repercutiu no medio ambiente
Paacutexina 47 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S16
Dioacutexido de carbono e metano Efecto invernadoiro
CFC Diminucioacuten da capa de ozono
Ozono Smog fotoquiacutemico
Oacutexidos de xofre Choiva aacutecida
S17 Deforestacioacuten perda de especies polo tanto maior erosioacuten do solo maior
desgaste perda de fotosiacutentese maior CO2 na atmosfera polo que aumenta o
efecto invernadoiro
S18 Un aumento de temperatura produce unha diminucioacuten de oxiacutexeno e polo tanto
menor nuacutemero de especies poden habitar nese riacuteo
S19 Xerados en actividades urbanas e domeacutesticas Son os residuos que se
depositan nos diferentes caldeiros do lixo como papel materia orgaacutenica
plaacutestico metais roupa etc
S20 Tarefa persoal
S21 Os residuos pasan por bioacumulacioacuten polos distintos niveis troacuteficos e chegan a
acumularse en cantidades significativas nos niveis maacuteis elevados
S22 O inconveniente eacute o seu elevado custo e a producioacuten de cinzas e gases toacutexicos
contaminantes e cheirentos ademais de destruiacuter materiais como papel ou
materia orgaacutenica susceptibles de seren reutilizados ou reciclados
S23 Reducir eacute a estratexia prioritaria xa que elimina o problema desde a suacutea orixe eacute
a opcioacuten maacuteis sostible Non se trata de diminuiacuter a calidade de vida senoacuten de
facer as cousas de xeito diferente
S24 O desenvolvemento sostible eacute o modelo econoacutemico que permite satisfacer as
necesidades actuais sen comprometer os recursos das futuras xeracioacutens
Satisfacer as necesidades presentes fomentando unha actividade econoacutemica
que subministre os bens necesarios para toda a poboacioacuten cunha atencioacuten
prioritaria aos maacuteis pobres
Satisfacer as necesidades do futuro reducindo o consumo de recursos e
xerando residuos que sexan soportables polas proacuteximas xeracioacutens
S25 Tarefa persoal
Paacutexina 48 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
42 Solucioacutens das actividades finais
S26 a) Traacutetase dunha sucesioacuten primaria Comeza nunha aacuterea que non estaacute
colonizada por organismos vivos e sen intervencioacuten do ser humano
b) Os nichos ecoloacutexicos van aumentar dende o primeiro debuxo ata o
derradeiro o mesmo pasa coa diversidade que alcanza a suacutea maacutexima instaacutelanse aacuterbores de folla caduca de distintas especies dependendo do chan
Nos claros do bosque existe unha gran riqueza floral e abundante fauna
chegando a comunidade cliacutemax
c) Teraacute maior produtividade a etapa 4 porque a cantidade de materia orgaacutenica eacute
maior debido aacute diversidade de especies por nivel troacutefico
d) Produciriacutease un proceso inverso aacute sucesioacuten unha regresioacuten ecoloacutexica
Volveriamos aacute fase 1 con escaso solo e rocha espida
S27 a) 2 Os nitratos formados son absorbidos polos vexetais a traveacutes das suacuteas
raiacuteces e forman proteiacutenas e aacutecidos nucleicos 3 As proteiacutenas vexetais pasan
aos consumidores
b) A paso 4 B paso 5
S28 a) Piraacutemide de enerxiacutea (ou de producioacuten) Cada rectaacutengulo representa a enerxiacutea
acumulada nese nivel troacutefico (o que creceu a biomasa) durante un periacuteodo de
tempo e que estaacute dispontildeible para ser utilizada polo seguinte nivel Nestas
piraacutemides o rectaacutengulo que representa os produtores eacute sempre o maior e van
faceacutendose menores nos sucesivos niveis de consumidores
b) Consideacuterase que soacute o 10 da enerxiacutea almacenada nun nivel troacutefico se
transfire ao seguinte Este feito contildeeacutecese como regra do 10 por cento Na
piraacutemide do exercicio cuacutemprese a regra
c) O fluxo de enerxiacutea polo ecosistema eacute aberto xa que en cada unha das
transferencias dun nivel troacutefico a outro peacuterdese unha parte dela Isto explica que
as cadeas troacuteficas tentildean un nuacutemero reducido de elos non pode ser ilimitado
porque a enerxiacutea rematariacutea acabaacutendose
Paacutexina 49 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S29 a) Produtividade primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como
biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten
primaria
1 A produtividade primaria bruta eacute a enerxiacutea total fixada por
fotosiacutentese polas plantas
2 A produtividade primaria neta eacute a enerxiacutea fixada por fotosiacutentese
menos a enerxiacutea empregada na respiracioacuten eacute dicir a producioacuten primaria
bruta menos a respiracioacuten
b) O aumento da intensidade de luz aumenta a fotosiacutentese aumentando a
producioacuten primaria
S30 Os 475 gramos consoacutemense no metabolismo e en calor Cando os organismos
realizan as suacuteas actividades vitais transforman parte da enerxiacutea en calor que
se emite ao medio Esta enerxiacutea non pode volver ser utilizada por ninguacuten
organismo do ecosistema eacute unha enerxiacutea degradada
S31 Os descompontildeedores actuacutean sobre os produtores e consumidores
transformando a materia orgaacutenica destes en substancias inorgaacutenicas asimilables
polos produtores
S32 Fitoplancto rarr Zooplancto l rarr anchoa rarr atuacuten rarr quenlla
S33 Os residuos xeran problemas para a sauacutede das persoas e para o medio
ambiente Os principais estaacuten relacionados con
A ocupacioacuten do espazo As acumulacioacutens de residuos ocupan gran superficie
e dificultan ou impiden o desenvolvemento da vida nesas zonas Un caso moi
notable e preocupante eacute o das grandes acumulacioacutens de residuos flotantes nos
oceacuteanos Algunhas son maacuteis extensas que o territorio espantildeol
Os desequilibrios nos ecosistemas Os residuos poden interferir nas cadeas
alimentarias ao proporcionaren alimento a especies oportunistas (que se volven
pragas) ou ao interromperen a fotosiacutentese nos ecosistemas acuaacuteticos e
terrestres que quedan cubertos por eles
O envelenamento do medio Os residuos adoitan conter substancias
prexudiciais para os seres vivos que entran en contacto con elas Este
envelenamento do medio pode chegar a afectar o ser humano a traveacutes da auga
e das cadeas troacuteficas
Paacutexina 50 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
S34 a) O smog
b)Procede da elevada contaminacioacuten atmosfeacuterica que se produce nas grandes
cidades
c) En certas condicioacutens climaacuteticas diacuteas solleiros como o smog fotoquiacutemico ou
diacuteas huacutemidos como o smog acedo
S35 O cambio climaacutetico a introducioacuten de especies exoacuteticas a sobreexplotacioacuten de
especies e o desenvolvemento agriacutecola industrial e urbano
S36 Tarefa persoal
S37 Tarefa persoal
S38
Clasificacioacuten en orixe Punto limpo Incineradora
Uso de enerxiacutea Incineradora
Reciclaxe Planta de compostaxe
Paacutexina 51 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
5 Glosario
A Abioacutetico Elemento ou substancia constituiacutente do substrato ou medio fiacutesico formado por compostos inorgaacutenicos e orgaacutenicos baacutesicos xunto con minerais e aliaxes que se atopan formando a terra a auga ou o aire
B
Biodegradable Material que ao expontildeerse aos elementos eacute facilmente descomposto por bacterias de putrefaccioacuten fungos carnosos e outros organismos saprobios
Biomasa
Eacute a totalidade de substancias orgaacutenicas de seres vivos (animais e plantas) elementos da agricultura e da silvicultura do xardiacuten e da cocintildea asiacute como excrementos de persoas e animais A biomasa poacutedese utilizar como materia prima renovable e como enerxiacutea material Asiacute se orixina o biogaacutes (producido cando podrece o lixo) que se pode utilizar para a calefaccioacuten
C
Cadea alimentaria Proceso de alimentacioacuten unidireccional no que a presa eacute captada directamente polo seu predador en forma lineal
Cadea troacutefica
Serie de especies existentes en todo ecosistema a traveacutes do cal se transmite a enerxiacutea Organismos que se nutren doutros O inicio de todas as cadeas estaacute nos vexetais con fotosiacutentese ou autoacutetrofos Crean materia viva a partir da inerte Chaacutemanos produtores Os animais que se alimentan destes fitoacutefagos en xeral son consumidores primarios Aacute suacutea vez serven de alimento aos carniacutevoros ou consumidores secundarios O conxunto de cadeas alimentarias dunha comunidade denomiacutenase rede alimentaria
Contaminacioacuten Eacute un cambio prexudicial nas caracteriacutesticas quiacutemicas fiacutesicas e bioloacutexicas dun ambiente ou contorna Afecta ou pode afectar a vida dos organismos e en especial a humana
D Deforestacioacuten
Termo aplicado aacute desaparicioacuten ou diminucioacuten das superficies cubertas por bosques feito que tende a aumentar en todo o mundo As necesidades en madeira pasta de papel e o uso como combustible xunto coa crecente extensioacuten das superficies destinadas a cultivos e pastoreo excesivo son os responsables deste retroceso As explotacioacutens forestais feitas baseaacutendose en monocultivos especiacuteficos de aacuterbores coa eliminacioacuten do sotobosque supontildeen unha escasa defensa contra a erosioacuten e a estabilidade producindo tarde ou cedo a desertizacioacuten Accioacuten de eliminar o bosque de forma permanente para un uso non forestal con reducioacuten de cobertura de copas de aacuterbores a menos do 10
Desenvolvemento sostible
Eacute aquel que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracioacutens para satisfacer as suacuteas propias necesidades Ao mesmo tempo que distribuacutee de forma maacuteis equitativa as vantaxes do progreso econoacutemico preserva o medio ambiente local e global e fomenta unha auteacutentica mellora da calidade de vida
E Especie Conxunto de seres v ivos que poden reproducirse e ter unha descendencia
feacutert i l
Efecto invernadoiro
Quecemento progresivo do planeta provocado pola accioacuten humana sobre o medio ambiente debido fundamentalmente aacutes emisioacutens de CO2 resultantes das actividades industriais intensivas e a queima masiva de combustibles foacutesiles
H Haacutebitat Conxunto de bioacutetopos que pode ocupar unha especie
O Ozono Gas moi oxidante de cor azulada que se forma na ozonosfera e que protexe a Terra da accioacuten dos raios ultravioleta do Sol eacute un estado alotroacutepico do oxiacutexeno producido pola electricidade
I Impacto Cambio producido na constitucioacuten do sistema e do seu funcionamento en forma brusca repentina como resposta a certas influencias estiacutemulos e disturbios do medio externo
M Materia inorgaacutenica Compostos quiacutemicos formados por distintos elementos entre os que non eacute maioritario o
carbono e que se forman pola accioacuten de procesos fiacutesicos ou quiacutemicos
Materia orgaacutenica Compostos quiacutemicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos O grao de organizacioacuten da materia orgaacutenica eacute superior ao da materia inorgaacutenica Os compostos orgaacutenicos naturais proceden dos seres vivos
Paacutexina 52 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
N Nivel troacutefico
Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea troacutefica Todos os produtores organismos que realizan a fotosiacutentese pertencen ao mesmo nivel troacutefico
Nicho ecoloacutexico Eacute un termo maacuteis amplo que haacutebitat pois designa non soacute o lugar onde viven os organismos senoacuten tameacuten o papel funcional que desempentildean como membros da comunidade
P Prole Conxunto dos fillos dunha familia Descendencia
Poboacioacuten Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema
R
Reciclaxe Rexenerar transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo
Relacioacutens intraespeciacuteficas
Relacioacutens entre os individuos dunha mesma especie (familia colonia relacioacuten gregaria e relacioacuten estatal ou social)
Relacioacutens interespeciacuteficas
Relacioacutens entre individuos de especies diferentes (competencia depredacioacuten parasitismo simbiose mutualismo comensalismo e inquilinismo)
Paacutexina 53 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
6 Bibliografiacutea e recursos Bibliografiacutea
Pode utilizar como complemento libros de textos actualizados de 4ordm de ESO das
editoriais sempre que estean actualizados eacute dicir que seguen a lexislacioacuten actual
Natureza 3ordm e 4ordm Educacioacuten secundaria para persoas adultas a distancia Ed
CNICE Safel
Ligazoacutens de Internet
Nestas ligazoacutens pode atopar trucos e informacioacuten que pode consultar para mellorar a
suacutea praacutectica
httpwwwrecursoscnicemecesbiosfera
httpwwwcnicemecdeseosMaterialesEducativos Recursos de ciencias naturais
do Ministerio de Educacioacuten
httpwwwportaldelmedioambientecomhtmlEcosistemasecosistemasasp Temas
de ecoloxiacutea
httpwwwconsumoresponsableorgcriterioscriterios_ambientalesasp Consellos
para un consumo responsable
httpwwwbiogeocienciascom Paacutexina moi completa de temas xerais de bioloxiacutea e
xeoloxiacutea
httpwwwjuntadeandaluciaesaverroes Recursos de Ciencias Naturais Junta de
Andaluciacutea
httpwwwelreydelacreacioncomseccionesahorraindexhtml Web do Ministerio
de Industria sobre aforro de enerxiacutea e auga Informacioacuten consellos e un test
httpmedioambientexuntaesdesenvol_xeraljsp Web da Conselleriacutea de Medio
Ambiente sobre desenvolvemento sostible
httpwwwenergias-renovablescom Revista mensual sobre enerxiacuteas renovables
Paacutexina 54 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
7 Anexo Licenza de recursos Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didaacutectica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 1
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 2
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes35jpg
RECURSO 3
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones RECURSO 4
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 5
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwikiFileCadena_trC3B2ficasvg
RECURSO 6
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb337Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg268px-Red_alimenticia_del_suelo_USDAjpg
RECURSO 7
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes49jpg
RECURSO 8
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes50jpg
RECURSO 9
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500570htmlUnidad05imagenes59jpg
RECURSO 10
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 11
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 12
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 13
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 14
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
Paacutexina 55 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 15
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 16
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons22eLey_de_la_tolerancia_
RECURSO 17
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb116Lotka_Volterra_dynamicssvg1280pxLotka_Volterra_dynamicssvgpng
RECURSO 18
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprecursosticeducaciones
RECURSO 19
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httprgbimgcomcache1p37Chuserszzezela600mE2mQMujpg
RECURSO 20
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6WasteFinalDepositedjpg
RECURSO 21
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd3Vertedero_de_ValdemingC3B3mez_10jpg
RECURSO 22
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixniocomfree-images201705102017-05-10-18-35-24jpg
RECURSO 23
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsffaDischarge_pipejpg
RECURSO 24
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons003ErosiC3B3nJPG
RECURSO 25
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb3DurmiC3B1C3B3n-Prestige_oil_spilljpg
RECURSO 26
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee6Projected_change_in_
RECURSO 27
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1494965no_redirect
RECURSO 28
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons44bEfecto-invernadero-1-728jpg
Paacutexina 56 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 29
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsff3Antarcitc_ozone_layer_2006_09_24jpg
RECURSO 30
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
ducativacatedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes24jpg
RECURSO 31
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpcommonswikimediaorgwikiFileIsla_de_calorpng
RECURSO 32
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpscommonswikimediaorgwindexphpcurid=427932
RECURSO 33
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1222866no_redirect
RECURSO 34
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom6551310650589395_54643b1132_bjpg
RECURSO 35
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaabMuxia1Marenegra1euejpg
RECURSO 36
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-444668no_redirect
RECURSO 37
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00fPollution_TietC3AA_riverJPG
RECURSO 38
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-722501no_redirect
RECURSO 39
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsbb8Deerfirejpg
RECURSO 40
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons00eOvejas_Chavinillo-20121217-1553JPG
RECURSO 41
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1471361no_redirect
RECURSO 42
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons889Olivares_de_la_campiC3B1a_estepeC3B1ajpg
RECURSO 43
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1327116no_redirect
RECURSO 44
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdd7CiudaddeMexicoCity
Paacutexina 57 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 45
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons334Soil-erosionjpg
RECURSO 46
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom541424940031106_74fb1bd106_bjpg
RECURSO 47
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons000Chilean_purse_seinejpg
RECURSO 48
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-1540220no_redirect
RECURSO 49
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-593009no_redirect
RECURSO 50
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-2082637no_redirect
RECURSO 51
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomesestiC3A9rcol-paisaje-pastos-1486025
RECURSO 52
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom328059651663839_b13419faee_bjpg
RECURSO 53
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpe-
catedues44700165aulaarchivosrepositorio500569htmlUnidad06imagenes17jpg
RECURSO 54
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsdda
RECURSO 55
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons112Centro_de_reciclajeJPG
RECURSO 56
AutoriacuteaCC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons779
RECURSO 57
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia httpsuploadwikimediaorgwik
ipediacommonscc3Tipos_de_residuosJPG
RECURSO 58
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee3MHKW_Darmstadt_01jpg
RECURSO 59
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsaadMaterial_Reciclado
RECURSO 60
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom320941755523366_3cab000922_bjpg
Paacutexina 58 de 58 Unidade elaborada por Arturo Casares Guzmaacuten
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
RECURSO 61
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb
RECURSO 62
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsc1staticflickrcom761596204609938_618e69dd33_bjpg
RECURSO 63
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb779Contenedores_selectivos_de_residuos_urbanos_
RECURSO 64
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsthumbff4Desarrollo_sostenible
RECURSO 65
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommons552Parque-solar
RECURSO 66
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpsuploadwikimediaorgwikipediacommonsee4
RECURSO 67
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpspixabaycomp-67538no_redirect
RECURSO 68
Autoriacutea CC Licenza Uso comercial Procedencia
httpconcursocnicemecescnice2006
- Moacutedulo 4
- ndash O bioacutetopo eacute o medio fiacutesico natural dun ecosistema asiacute como as suacuteas propiedades fiacutesico-quiacutemicas
- ndash As caracteriacutesticas do bioacutetopo dependen de factores abioacuteticos eacute dicir carentes de vida do ecosistema solo auga luz temperatura etc
- ndash Alguacutens factores abioacuteticos poden atoparse ausentes ou en concentracioacuten tan baixa que impiden a vida Denomiacutenanse factores limitantes
- ndash Enteacutendese por haacutebitat o lugar ou espazo fiacutesico que ocupa unha especie no ecosistema O haacutebitat queda definido polos factores abioacuteticos do medio
- ndash Denominamos biocenose ou tameacuten comunidade o conxunto de poboacioacutens das diferentes especies que habitan un espazo definido o bioacutetopo que ofrece as condicioacutens ambientais adecuadas para a suacutea supervivencia
- ndash A biocenose dun ecosistema presenta os seguintes niveis de organizacioacuten
- ndash Biomasa primaria Eacute a producida directamente polos organismos autoacutetrofos
- ndash Biomasa secundaria Eacute a orixinada polos organismos heteroacutetrofos (animais fungos)
- ndash Biomasa residual Eacute a formada como resultado dalguacuten tipo de actividade humana Pode ser de orixe primaria como as serraduras ou secundaria como o esterco ou os residuos urbanos
- ndash Producioacuten primaria eacute a cantidade de enerxiacutea luminosa fixada como biomasa primaria polos organismos fotosintetizadores Tipos de producioacuten primaria
- ndash Producioacuten secundaria Eacute a cantidade de enerxiacutea que quedou almacenada nos tecidos dos organismos heteroacutetrofos Tipos de producioacuten secundaria
- ndash da cantidade de biomasa ou materia orgaacutenica que hai en cada nivel troacutefico
- ndash do nuacutemero de individuos de cada nivel troacutefico
- ndash da enerxiacutea que se almacena en cada nivel troacutefico
- ndash O carbono
- ndash O nitroacutexeno
- ndash O foacutesforo
- ndash Moitos dos cambios observables son a resposta do ecosistema a cambios riacutetmicos de orixe astronoacutemica Estes cambios produacutecense cunha periodicidade precisa
- ndash Outros cambios non son riacutetmicos son os chamados flutuacioacutens
- ndash Por uacuteltimo eacute posible observar cunha maior escala de tempo cambios profundos nos ecosistemas nos que unhas biocenoses son substituiacutedas por outras son as sucesioacutens
- ndash Causas naturais estacioacutens erupcioacutens volcaacutenicas inundacioacutens secas prolongadas etc
- ndash Intervencioacuten humana sobreexplotacioacuten contaminacioacuten incendios provocados destrucioacuten de solos etc
- ndash Altera moito o valor dalguacuten factor abioacutetico Por exemplo un acusado descenso de temperatura pode facer que unha poboacioacuten entre na zona de estreacutes ambiental e mesmo pode facer que alcance o liacutemite de tolerancia a ese factor
- ndash Limita ou destruacutee os recursos que necesitan os organismos para sobrevivir Por exemplo a ocupacioacuten dun territorio con vivendas deixa sen espazo vital moitas especies
- ndash As migracioacutens son desprazamentos de poboacioacutens enteiras ante un cambio ambiental que crea condicioacutens desfavorables Evitan mortaldades masivas que desequilibrariacutean o ecosistema que cambia e ademais logran un aproveitamento eficaz dos recursos
- ndash A retroalimentacioacuten eacute un autoaxuste de procesos que estaacuten relacionados O exemplo maacuteis tiacutepico eacute o da oscilacioacuten do tamantildeo das poboacioacutens dun depredador e da suacutea presa en funcioacuten dos cambios ambientais
- ndash O desenvolvemento tecnoloacutexico
- ndash A explosioacuten demograacutefica A explosioacuten demograacutefica trouxo consigo unha sobreexplotacioacuten dos recursos que tivo un grande efecto no medio ambiente
- ndash Unha sobreexplotacioacuten dos recursos naturais
- ndash Unha maior ocupacioacuten dos espazos naturais
- ndash Unha maior producioacuten de residuos e emisioacutens contaminantes
- ndash Unha xestioacuten insolidaria do noso patrimonio natural
- ndash Impactos sobre a atmosfera diminuacuteen a calidade do aire alterando as propiedades da atmosfera Deteacutectase cando no aire aparecen substancias contaminantes
- ndash Impactos sobre a hidrosfera reducen a calidade das masas de auga e adoitan alterar de forma grave os ecosistemas acuaacuteticos Deacutebense sobre todo aacute contaminacioacuten e aacute sobreexplotacioacuten
- ndash Impactos sobre o solo despoxan o solo de proteccioacuten ao eliminar a vexetacioacuten de modo que queda exposto aacute erosioacuten Accioacutens como o asfaltado contamiacutenano ou impermeabiliacutezano
- ndash Impactos sobre a biosfera producen unha perda de biodiversidade debida aacute extincioacuten de especies aacute contaminacioacuten das piraacutemides troacuteficas ou aacute manipulacioacuten xeneacutetica
- ndash Locais Afectan a un territorio delimitado como a zona en que se realiza unha explotacioacuten mineira
- ndash Rexionais Esteacutendense por varias rexioacutens ou paiacuteses como pode suceder nas mareas negras debidas aacute vertedura de petroacuteleo no mar
- ndash Globais Afectan extensas aacutereas xeograacuteficas como sucede co cambio climaacutetico
- ndash Globais quecemento global e a destrucioacuten da capa de ozono
- ndash Rexionais a choiva aacutecida
- ndash Locais a contaminacioacuten urbana o smog e a illa de calor
- ndash Os residuos soacutelidos que se producen nas industrias e nos centros urbanos como o vidro o plaacutestico e o papel poden reciclarse e volver ser utilizados cando se separan convenientemente
- ndash A recollida selectiva eacute imprescindible Este sistema require un elevado grao de concienciacioacuten cidadaacute Os residuos sepaacuteranse e deposiacutetanse en colectores especiacuteficos adecuados
- ndash Ademais existen puntos verdes ou puntos limpos que soacute admiten residuos xerados por particulares en que os cidadaacutens poden depositar os que necesitan un tratamento especiacutefico e que non deben mesturarse co lixo domeacutestico polo seu volume ou perigo Os
- ndash Cada espantildeol xera ao redor de maacuteis de quilo e medio de lixo cada diacutea A pesar da recolleita selectiva soacute se recupera para volver introducir nos ciclos produtivos ou da natureza menos dun 12
- ndash Recicle plaacutesticos bandexas de polistireno expandido (poliexpaacuten) bolsas de filme de polietileno latas e envases metaacutelicos
- ndash Papel e cartoacuten limpos e sen cintas adhesivas anacos de plaacutestico ou grampas
- ndash Materia orgaacutenica restos de comida tanto vexetal como animal asiacute como panos de mesa e panos de papel usados A materia orgaacutenica dos domicilios traacutetase nas plantas de compostaxe xunto cos refugos de xardinariacutea dos parques amoreados en grandes pacas
- ndash Os envases de plaacutestico dan lugar a bolsas fibras mobiliario urbano etc
- ndash O aluminio e o aceiro serven para fabricar novos envases e laacuteminas
- ndash O papel e o cartoacuten conveacutertense en caixas perioacutedicos papel de embalar ou de escribir
- ndash O vidro utiliacutezase para obter novas botellas e obxectos
- ndash De baixa temperatura Temperatura inferior a 90 ordmC Empreacutegase para auga quente e calefaccioacuten de uso domeacutestico
- ndash De alta temperatura Utiliacutezase nas centrais termoeleacutectricas para producir enerxiacutea eleacutectrica
-