NATO

Koordinatlar: 50°52′34″K 4°25′19″D / 50.87611°K4.42194°DKuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (kısaca KAAÖ;İngilizce: North Atlantic Treaty Organization, kısacaNATO; Fransızca: Organisation du traité de l'AtlantiqueNord, kısaca OTAN), 4 Nisan 1949'da 12 ülke tara-fından imzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması'na dayana-rak kurulan ve farklı dönemlerde 16 ülkenin daha ka-tıldığı uluslararası askerî ittifak. Örgüt üyeleri herhangibir dış güçten gelebilecek saldırıya karşı ortak savunmayapmaktadır. NATO'nun merkezi, örgütün Kuzey Ame-rika ve Avrupa'daki 28 üyesinden biri olan Belçika'nınbaşkenti Brüksel'de bulunmaktadır. 22 ülke NATO'nun"Barış İçin Ortaklık" adlı girişiminde yer alırken 15 ülkekurumlaşmış diyalog programlarına dâhildir. Tüm NA-TO üyelerinin toplam askerî harcaması, dünyadaki sa-vunma harcamalarının %70'inden fazladır.[3] Üyelerinsavunma harcamalarının GSYİH'lerinin %2’si kadar ol-ması gerekmektedir.[4]

NATO, Kore Savaşı üye ülkeleri harekete geçirene veyüksek rütbeli iki ABD'li komutanın yönlendirmesiylebirleşik bir askerî yapı kurulana kadar siyasi bir ortak-lıktan ötesi değildi. Soğuk Savaş süreci, 1955'te kurulanVarşova Paktı'na üye ülkelerle çekişmelere yol açtı. Av-rupa ülkeleri ile ABD arasındaki ilişkilerin gücü üzerin-deki şüpheler, bağımsız Fransız nükleer caydırıcılığına ve1966'da Fransa'nın NATO'nun askerî kanadından çekil-mesine yol açan NATO savunmasının olası bir Sovyet iş-galine karşı güvenilirliğine olan şüpheler ile birlikte za-man zaman artış gösterdi. 1989'da Berlin Duvarı yıkıl-dıktan sonra örgüt, Yugoslavya'nın dağılması sürecininiçine çekildi ve ilk askerî müdahalelerini 1992-1995 yıl-larında Bosna-Hersek'te ve daha sonra 1999'da Yugoslav-ya'da gerçekleştirdi. Politik olarak ise eski Varşova Paktıülkeleriyle iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Bu ülkelerin birkısmı 1999 ve 2004'te ittifaka katıldı.Kuzey Atlantik Antlaşması'nın örgüte üye ülkelerin silah-lı bir saldırıya uğrayan herhangi bir üye ülkeye yardım et-melerini öngören 5. maddesi, NATO tarihinde ilk ve tekkez 2001'deki 11 Eylül saldırılarından sonra uygulandı.[5]Gerçekleştirilen bu saldırıların ardından askerler, NA-TO liderliğindeki ISAF'in emrinde Afganistan'a konuş-landırıldı. Örgüt aralarında Irak'a eğitmen yollanma-sı, korsanlığa karşı operasyonların desteklenmesi[6] ve2011'de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1973sayılı kararı uyarınca Libya üzerinde uçuşa yasak böl-genin uygulanması gibi çeşitli ek rollerde yer aldı. NA-TO üyelerini istişareler için toplantıya çağıran daha azetkili 4. madde, Türkiye tarafından 2003'te Irak Savaşı

sırasında, 2012'de Suriye İç Savaşı sırasında silahsız birTürk F-4 keşif jetinin düşürülmesinin ve Suriye'den Tür-kiye'ye havan topu atılmasının ardından[7] ve 2015'te Irakve Şam İslam Devleti'nin ülkenin toprak bütünlüğüne yö-nelik tehditleri nedeniyle[8] ve Polonya tarafından 2014'teRusya'nın Kırım'a müdahalesinden sonra[9] olmak üzeretoplamda beş kere uygulandı.

1 Tarihçe

1.1 İlk yılları

Kuzey Atlantik Antlaşması 4 Nisan 1949'da Washington, DC'deimzalandı ve ABD tarafından aynı yılın Ağustos ayında onay-landı.

Belçika, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda veLüksemburg tarafından 17 Mart 1948'de imzalananBrüksel Antlaşması, NATO'nun kuruluşunun öncüsüolarak değerlendirilmektedir. Bu antlaşma ve SovyetlerBirliği'nin gerçekleştirdiği Berlin Ablukası, Eylül1948'de Batı Avrupa Birliğinin Savunma Organizasyo-nunun kurulmasına yol açtı.[10] Fakat Amerika BirleşikDevletleri'nin katılımı hem Sovyetler Birliği'nin askerîgücüne karşı koymak hem de milliyetçi militarizmincanlanmasını önlemek için gerekliydi.[11] Böylece hemenyeni bir askerî ittifak için görüşmeler başladı ve 4 Nisan1949'da Washington, DC'de Kuzey Atlantik Antlaşmasıimzalandı. İmzalayanlar arasında Brüksel Antlaşması'nataraf olan beş devlet ile ABD, Danimarka, İtalya,İzlanda, Kanada, Norveç ve Portekiz bulunmaktaydı.[12]İlk NATO Genel Sekreteri Lord Ismay, 1949'da yaptığıbir açıklamada örgütün amacının “Rusları dışarıda,Amerikalıları içeride ve Almanları aşağıda tutmak”

1

2 1 TARİHÇE

olduğunu belirtti.[13] Antlaşma, her kesim tarafındanolumlu şekilde karşılanmadı. Bazı İzlandalılar Mart1949'da gerçekleştirilen tarafsızlık yanlısı, üyelik karşıtıayaklanmaya katıldı. NATO'nun oluşturulmasının bi-rincil kurumsal sonucu olarak Atlantikçilik adı verilenve Kuzey Amerika ile Avrupa arasındaki iş birliğininönemine vurgu yapan düşünce tarzının ortaya çıkışıgösterilmektedir.[14]

Üye ülkeler, herhangi bir üyeye karşı yapılan bir silahlısaldırıyı tüm üyelere yapılmış sayacakları konusunda an-laştılar. Dolayısıyla bir silahlı saldırı olması durumundaher bir üye, bireysel veya kolektif savunma hakkının kul-lanılmasında saldırıya uğrayan üyeye yardım edecek vegerekli görüldüğünde Kuzey Atlantik bölgesinin güven-liğini sağlamak ve sürdürmek için silahlı güce başvura-bilecekti. Antlaşma, üyelerin bir saldırgana askerî eylemile yanıt vermesini gerektirmemekteydi. Yanıt vermele-ri zorunlu olsa da, üyeler bunu nasıl yapacaklarını belir-leme özgürlüğüne sahipti. Bu durum Brüksel Antlaşma-sı'nın yanıtın askerî olacağını açıkça belirten 5. madde-si ile farklılık göstermektedir. Yine de NATO üyeleri-nin saldırıya uğrayan üyeye askerî yardımda bulunacak-ları varsayılmaktadır. Antlaşma daha sonra Fransa'nınbazı denizaşırı illeri de dâhil olmak üzere üye ülkelerinYengeç Dönencesi'nin üstünde kalan toprakları ile “ge-mi, asker veya uçaklarını" kapsayacak şekilde açıklığakavuşturuldu.[15]

NATO'nun oluşturulması, Avrupa ülkelerinin ABD uy-gulamalarını benimsemeleriyle müttefiklerin askerî ter-minoloji, yöntem ve teknolojilerine bir standartlaştırmagetirdi. Yaklaşık 1.300 Standartlaştırma Anlaşması NA-TO'nun gerçekleştirdiği pek çok ortak uygulamayı sis-temleştirdi. Bunun sonucu olarak 7,62×51mmNATO tü-fek kalibresi, pek çok NATO ülkesinde standart ateşli si-lah kalibresi olarak 1950'lerde tanıtıldı. FN Herstal ta-rafından üretilen ve 7,62 NATO kalibresi kullanan FALadlı silah, 75 ülkede kullanılmaya başlandı.[16] Uçak ma-nevra işaretlerinin standartlaştırılmasıyla birlikte NATOuçakları tüm NATO üslerine inebilir konuma geldi. Di-ğer standartlar arasında bulunan NATO heceleme alfabe-si, NATO sınırlarını aşarak sivil kullanıma yayıldı.[17]

1.2 Soğuk Savaş

Haziran 1950'de Kore Savaşı'nın patlak vermesi, bir-likte çalışan tüm komünist ülkelerin belirgin tehdidi-ni arttırması NATO'yu somut askerî planlar geliştir-meye zorladı.[18] Avrupa Müttefik Kuvvetleri YüksekKarargâhı (SHAPE), Avrupa'daki kuvvetleri yönlendir-mek için kuruldu ve Ocak 1951'de Yüksek MüttefikKomutanı Dwight D. Eisenhower'ın altında çalışmala-rına başladı.[19] Eylül 1950'de NATO Askerî Komitesi,Sovyetler Birliği ile denge sağlamak için konvansiyonelkuvvetler kurulması çağrısı yaptı ve daha sonra Şubat

1952'de, Lizbon'daki Kuzey Atlantik Konseyi toplantı-sında bu durumu yeniden ifade etti. NATO'nun Uzun Dö-nem Savunma Planı için gerekli olan güçleri sağlamayıamaçlayan Lizbon konferansında tümen sayısının 96'yaçıkarılması çağrısı yapılsa da, bu gereklilik bir sonrakiyıl nükleer silah kullanabilecek yaklaşık otuz beş tüme-ne düşürüldü. O zaman için NATO, Orta Avrupa'da onbeş civarı, İtalya ve İskandinavya'da ise on hazır tüme-ni çağırabiliyordu.[20][21] Lizbon'daki konferansta örgü-tün en rütbeli sivil amirliği olan NATO Genel Sekreterli-ği pozisyonu da oluşturuldu ve bu göreve Hastings Ismaygetirildi.[22]

Orta Avrupa'daki sınırı koruyan müttefik kara kuvvetlerinin enbüyük kısmını Alman Silahlı Kuvvetleri sağladı.

Eylül 1952'de, Danimarka ve Norveç'in savunulmasınınuygulaması olan ve 200 gemi ile 50.000'den fazla per-sonelin katıldığı, NATO'nun ilk büyük deniz tatbikat-larından biri olma niteliği taşıyan Mainbrace Tatbika-tı başladı.[23] Takip eden diğer büyük tatbikatlar arasın-da Akdeniz'de gerçekleştirilen deniz ve amfibik tatbi-katları olan Grand Slam Tatbikatı ile Longstep Tatbika-tı, Kuzey İtalya'da gerçekleştirilen hava-deniz-kara tatbi-katı Italic Weld, İngiliz Ren Ordusu (BAOR), HollandaKolordusu ve Orta Avrupa Müttefik Hava Kuvvetleri'nin(AAFCE) katıldığı Grand Repulse, Merkez Ordu Gru-bu'nun katıldığı simüle edilmiş atomik hava-kara tatbika-tı Monte Carlo ve ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Türkiyeve Yunanistan deniz kuvvetlerinin katıldığı Akdeniz'dekiamfibik karaya çıkma tatbikatı Weldfast yer aldı.[24]

1952'de ittifaka katılan Türkiye ve Yunanistan'ın aske-rî komuta yapısına nasıl dâhil edileceği konusu ABD veBirleşik Krallık'ın başı çektiği bir dizi tartışmalı görüş-meye yol açtı.[19] Bu belirgin askerî hazırlık devam eder-ken başlangıçta Batı Avrupa Birliği tarafından yapılan vebaşarılı bir Sovyet işgalinden sonra karşı koymaya devamedecek olan, aralarında Gladio Operasyonu'nun da bu-lunduğu gizli "stay-behind" düzenlemeleri NATO kont-rolüne geçirildi. Sonuç olarak NATO'nun silahlı kuvvet-leri arasında NATO Kaplan Birliği gibi gayriresmî bağ-lar ve Canadian Army Trophy gibi yarışmalar oluşmayabaşladı.[25][26]

1954'te Sovyetler Birliği, Avrupa barışını korumak için

1.4 Yumuşama ve gerginlik 3

NATO'ya katılması gerektiğini öne sürdü.[27] Sovyet-ler Birliği'nin ittifakı zayıflatmayı amaçladığından kor-kan NATO ülkeleri, bu öneriyi reddetti. Batı Alman-ya'nın 9 Mayıs 1955'te örgüte dâhil edilmesi, döneminNorveç Dışişleri Bakanı Halvard Lange tarafından “kı-tamızın tarihinde kararlı bir dönüm noktası" sözleriyletanımlandı.[28] Almanya'nın ittifaka katılmasının önem-li bir nedeni Alman iş gücü olmadan bir Sovyet işga-line karşı koymak için yeterince konvansiyonel kuvvetgöndermenin imkansız olmasıydı.[29] Bu hareketin anisonuçlarından biri buna resmî bir yanıt olarak 14 Ma-yıs 1955'te Sovyetler Birliği, Macaristan, Çekoslovakya,Polonya, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk ve Doğu Al-manya'nın imza koyduğu Varşova Paktı'nın kurulması ol-du. Böylece Soğuk Savaş'ın iki tarafı da belirlenmişti.1957 sonbaharında, NATO tarafından kuzeyde eş za-manlı üç büyük tatbikat gerçekleştirildi. Norveç'ten Tür-kiye'ye kadar olan bölgede 250.000 asker, 300 gemive 1.500 uçağın katıldığı Operation Counter Punch,Operation Strikeback ve Operation Deep Water tatbikat-ları ittifakın bugüne kadarki en iddialı girişimleriydi.[30]

1.3 Fransa'nın askerî kanattan çekilmesi

Mediterranean Sea

English Channel

ATLANTICOCEAN

GERMANY

UNITED KINGDOM

BELGIUM

LUX.

SWITZERLAND

ITALY

SPAIN

ANDORRA

0 200(km)

0 150(mi)

Poitiers

DijonBesançon

MetzChâlons-en-Champagne

Amiens

Lille

Caen

Rennes

Nantes

Orléans

Limoges

Clermont-Ferrand

Lyon

Marseille

Montpellier

Toulouse

Bordeaux

Strasbourg

PARIS

Saint-Nazaire-Montoir

Nancy-Ochey

Cambrai-Épinoy Cambrai-Niergnies

Saint-Simon-Clastres

Laon-AthiesBeauvais-Tillé

Saint-Quentin-Estrées

Metz-Frescaty

Épinal-MirecourtVitry-Brienne

Vouziers-Séchault

Châlons-Vatry

Luneville-Chenevières

Grostenquin

Station Marville

Bordeaux-Mérignac

Châteauroux-Déols

Chaumont-Semoutiers

Toul-Rosières

Chambley-Bussières

Dreux-Louvilliers

Étain-Rouvres

Évreux-Fauville

Damblain

Laon-Couvron

Phalsbourg-BourscheidParis-Orly

The NATO air bases in Franceuntil 1966

international boundarylimits of regionslimits of departmentsnational capitalcapital of region

US Air Force air basesRoyal Canadian Air Force air basesNATO Dispersed Operating BasesNATO Emergency AirfieldsNancy-Ochey

Damblain

Grostenquin

Vouziers

Charles de Gaulle'ün 1966'da ülkesini NATO'nun bütünleşik as-kerî komutasından çekmesinden önce Fransa'da yer alan NATOhava üsleri haritası.

NATO'nun birliği ilk yıllarında, Charles de Gaulle'ünFransa Cumhurbaşkanı olduğu dönemde ortaya çıkan birkriz ile bozuldu.[31] De Gaulle, ABD'nin örgütteki güçlürolünü ve kendi algısıyla bu ülke ile Birleşik Krallık ara-sındaki özel ilişkiyi protesto etti. ABD Başkanı DwightD. Eisenhower ile Birleşik Krallık Başbakan HaroldMac-millan'a 17 Eylül 1958'de gönderdiği bir memorandum-da, Fransa'yı ABD ve Birleşik Krallık ile eşit bir temeleoturtacak üçlü bir yapı oluşturulmasını önerdi.[32] Memo-randumuna aldığı yanıtı yetersiz bulan de Gaulle, ülke-

si için bağımsız bir savunma gücü kurmaya başladı. BatıAlmanya'ya yapılacak bir Doğu Alman akını durumundaFransa'ya daha büyük bir NATO-Varşova Paktı savaşı-nın içine çekilmek yerine Doğu Bloku ile ayrı bir barışyapma seçeneği vermek istedi.[33] Şubat 1959'da Fran-sa, Akdeniz'deki filosunu NATO komutasından aldı.[34]De Gaulle daha sonra yabancılara ait nükleer silahlarınFransa topraklarında konuşlandırılmasını yasakladı. Bu-nun sonucunda ABD, iki yüz askerî hava aracını Fran-sa dışına çıkarmak ve 1950'den beri kullandığı Fran-sa'daki hava üslerini 1967'de Fransızlara vermek zorundakaldı.[35]

Fransa'nın 1962'deki Küba füze krizi sırasında NA-TO'nun geri kalanı ile dayanışma göstermesine rağmende Gaulle, Fransa'nın Atlas Okyanusu ve Manş Deni-zi'ndeki filolarını NATO komutasından alarak bağım-sız savunma işini devam ettirdi.[36] 1966'da Fransa'nıntüm silahlı kuvvetleri NATO'nun bütünleşik askerî ko-mutasından çekildi ve Fransız olmayan tüm NATO as-kerlerinin Fransa'dan ayrılması istendi. ABD Dışişle-ri Bakanı Dean Rusk, daha sonraları yaptığı açıklama-da de Gaulle'e, açıklamasının “Fransa'daki mezarlık-larda yatan ABD askerlerini” kapsayıp kapsamadığınısordu.[37] Bu çekilme 16 Ekim 1967'de Avrupa Mütte-fik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı'nın Paris yakınlarında-ki Rocquencourt'dan Belçika'da Mons'un kuzeyinde yeralan Casteau'ya taşınmasına yol açtı.[38] Fransa ittifakınbir üyesi olarak kalmaya devam etti ve Almanya FederalCumhuriyeti'nde konuşlandırılmış kuvvetleri ile SoğukSavaş boyunca olası Varşova Paktı saldırılarına karşı Av-rupa savunmasına katkı sağladı. ABD ile Fransa arasındayapılan ve Lemnitzer-Ailleret Anlaşmaları olarak bilinengizli anlaşmalar, Doğu-Batı çatışmalarının patlak verme-si hâlinde Fransız güçlerinin NATO'nun komuta yapısınanasıl geri alınacağını ayrıntılı olarak düzenlemekteydi.[39]

1.4 Yumuşama ve gerginlik

Yumuşama sayesinde NATO ve Varşova Paktı ülkelerinin lider-leri arasında pek çok üst düzey görüşme yapıldı.

Soğuk Savaş'ın büyük bir kısmında NATO'nun Sovyetler

4 1 TARİHÇE

Birliği ve Varşova Paktı'nı gözlemesi, doğrudan bir aske-rî eyleme yol açmadı. 1 Temmuz 1968'de Nükleer Silah-ların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması imzaya açıldı.Silahların kontrolü bir savaş kararı alınıncaya kadar ABDgüçlerinde olduğu ve bu noktada antlaşmanın denetimiolmadığı için NATO, kendi nükleer paylaşım düzenle-melerinin antlaşmayı ihlal etmediğini öne sürdü. O za-manlarda çok az devlet NATO'nun nükleer paylaşım dü-zenlemelerinden haberdardı ve genel olarak bu düzenle-melere itiraz edilmiyordu. Mayıs 1978'de NATO ülkele-ri, ittifakın iki tamamlayıcı hedefini güvenliği sağlamakve yumuşama politikasını sürdürmek olarak resmen ta-nımladı. Bu hareket yeni bir silahlanma yarışına yol aç-madan savunmaları Varşova Paktı'nın saldırı yetenekleri-nin gerekli kıldığı seviyeye denk hâle getirmek anlamınageliyordu.[40]

Soğuk Savaş sırasında Avrupa'nın büyük bir kısmı NATO (mavi)ve Varşova Paktı (kırmızı) olmak üzere iki ittifaka ayrılmıştı.

Varşova Paktı'nın Avrupa'daki nükleer kapasitesinin art-ması sonrasında, ABD'nin GLCM seyir füzeleri ilePershing II nükleer silahlarının Avrupa'ya konuşlandırıl-ması bakanlar tarafından 12 Aralık 1979'da onaylandı.Yeni savaş başlıkları Batı'nın nükleer silahsızlanma gö-rüşmelerindeki konumunu da güçlendirecekti. Bu politi-kaya Çift Yön politikası adı verilmişti.[41] Benzer şekildeNATO, 1983-84 yıllarında Varşova Paktı'nın SS-20 or-ta menzilli füzelerini Avrupa'ya konuşlandırmasına yanıtolarak modern Pershing II füzelerini bir savaş durumun-da askerî hedefleri vurmakla görevlendirdi.[42] Bu hare-ket Batı Avrupa genelinde barış hareketi protestolarınayol açtı ve pek çok kişinin konuşlandırmada ısrarcı olun-masının sürdürülebilir olup olmadığı konusunda şüpheyedüşmesi konuşlandırmaya olan desteği azalttı.[43]

O yıllarda örgüte üyelikler genel olarak durgundu.1974'te Türkiye'nin Kıbrıs Harekâtı'nın bir sonucu ola-rak Yunanistan, kuvvetlerini NATO'nun askerî komu-ta yapısından çekse de 1980'de Türkiye'nin iş birliği

ile geri döndü. Birleşik Krallık ile Arjantin arasındakiFalkland Savaşı, ittifakın savaşa dâhil olması ile sonuç-lanmadı, çünkü Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 6. madde-sinde kolektif savunmanın üye ülkelerin Yengeç Dönen-cesi'nin kuzeyinde kalan topraklarına yapılan saldırılar-da geçerli olduğu belirtilmektedir.[44] 30 Mayıs 1982'deNATO, demokrasiyle yeni tanışan İspanya'nın bir refe-randum sonucu ittifaka katılmasıyla yeni bir üyeye sahipoldu. Soğuk Savaş'ın zirve yaptığı dönemde 16 üye ülke,dört kademe hâlinde organize olmuş 78 karargâha ula-şan bir komuta yapısı altında, ABD'nin 435.000 ileri ko-nuşlandırılmış askeri dâhil yaklaşık 5.252.800 etkin güçbulunduruyordu.[45]

1.5 Soğuk Savaş sonrası

1989 Devrimleri ve Varşova Paktı'nın 1991'de dağıl-ması, NATO'nun de facto ana rakibini ortadan kaldır-dı ve NATO'nun amacında, doğasında, görevlerinde veAvrupa kıtasına odaklanışında stratejik bir yeniden de-ğerlendirmeye neden oldu. Bu değişim, 1990'da Paris’teNATO ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan, belir-li askerî azaltmaları zorunlu kılan ve Aralık 1991'deSovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında da devam edenAvrupa'da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşma-sı ile başladı.[46] O zaman için Avrupa ülkelerinin NA-TO'daki askerî harcamaları %34 düzeyindeydi; 2012'yegelindiğinde bu %21'e düştü.[47] NATO ayrıca yeni özerkolan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayacak aşamalıbir büyümeyi başlattı ve etkinliklerini daha önce ilgilen-mediği politik ve insancıl durumlara genişletti.

Mihail Gorbaçov yönetiminde yapılan reformlar Varşova Pak-tı'nın sonunu getirdi.

NATO'nun Soğuk Savaş sonrası ilk genişlemesi, 3 Ekim1990'da Alman yeniden birleşmesi sonucunda eski DoğuAlmanya'nın Batı Almanya'ya ve ittifaka katılmasıylagerçekleşti. Bu olay, aynı yıl içinde imzalanan İki ArtıDört Antlaşması'nda kabul edilmişti. Birleşmiş bir Al-manya'nın NATO'da kalması konusunda Sovyet onayı-nı güvenceye almak için yabancı askerler ile nükleer si-lahların doğuda konuşlandırılmayacağı kararlaştırıldı vemüzakerecilerin NATO'nun doğuya daha fazla genişle-mesiyle ilgili herhangi bir söz verip vermedikleri konu-

1.6 Genişleme ve yenilikler 5

sunda farklı görüşler ortaya çıktı.[48] Sovyetler Birliği'ninson yıllarında ABD'nin ülkedeki büyükelçisi Jack Mat-lock, Batı'nın genişlememek konusunda “açık bir taah-hütte” bulunduğunu ve Sovyet müzakerecilerde Çekos-lovakya, Macaristan veya Polonya gibi ülkelerin NATOüyeliğinin söz konusu olmadığı izlenimi uyandırıldığı-nı gösteren belgelerin gizliliğini kaldırdığını söyledi.[49]Eski Sovyetler Birliği Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov,1996'da kaleme aldığı anı kitabında “Almanya'nın birleş-mesi müzakereleri sırasında NATO'nun operasyon bölge-sini doğuya genişletmeyeceği konusunda güvenceler ver-diler.” diye yazdı[50] ve bu görüşü 2008'deki bir röpor-tajda yineledi.[51] İki Artı Dört görüşmelerinde yer almışbir Dışişleri Bakanlığı çalışanı olan Robert Zoellick'e gö-re, bu bir yanlış algıydı ve genişlemeyle ilgili resmî birsöz verilmemişti.[52]

Soğuk Savaş sonrası yeniden yapılanmanın bir parçasıolarak NATO'nun askerî yapısı azaltıldı ve Avrupa Müt-tefik Komutanlığı Acil Müdahale Kolordusu gibi yenikuvvetler oluşturulacak şekilde tekrar organize edildi.Sovyetler Birliği'nin çöküşünün Avrupa'daki askerî den-gede meydana getirdiği değişiklikler, 1999'da İstanbul'daimzalanan Uyarlanmış Avrupa'da Konvansiyonel SilahlıKuvvetler Antlaşması ile tanındı. Fransa CumhurbaşkanıNicolas Sarkozy'nin politikaları Fransa'nın askerî pozis-yonunda, ülkenin 4 Nisan 2009'da tam üyeliğe dönüşü ilesonuçlanan büyük bir değişime yol açtı; NATO'nun bü-tünleşik askerî komutasına tekrar katılan Fransa, bağım-sız nükleer caydırıcılığını sürdürdü.[39][53]

1.6 Genişleme ve yenilikler

1994 ve 1997 arasında, NATO ve komşularının bölge-sel konularda iş birliği yapması için Barış İçin Ortaklık,Akdeniz Diyaloğu girişimi ve Avrupa-Atlantik OrtaklıkKonseyi gibi daha geniş forumlar oluşturuldu. 1998'deNATO-Rusya Daimi Ortak Konseyi kuruldu. 8 Temmuz1997'de eskiden komünist olan Çek Cumhuriyeti, Ma-caristan ve Polonya NATO'ya davet edildi; üç ülke de1999'da örgüte katıldı. Genişleme, Orta ve Doğu Avru-pa'dan yedi ülkenin daha katılmasıyla devam etti: Bulga-ristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakyave Slovenya. Bu ülkeler ilk olarak 2002 Prag zirvesi sıra-sında katılım görüşmelerine davet edildi ve NATO'ya 29Mart 2004'te, 2004 İstanbul zirvesinden kısa süre öncekatıldı. NATO, İstanbul'da Basra Körfezi'ne komşu dörtülkeyle birlikte İstanbul İş Birliği Girişimi'ni başlattı.[54]

Eski NATO yapıları ortadan kaldırılırken yenileri ku-ruldu. NATO 1997'de komuta yapısındaki altmış beşmerkezin yirmiye düşürülmesini kararlaştırdı.[55] NATOMukabele Kuvveti (NRF) 21 Kasım 2002'de, eski birCOMECON üyesi ülkede gerçekleştirilen ilk zirve olan2002 Prag zirvesinde kuruldu. 19 Haziran 2003'te Al-lied Commander Atlantic'in ortadan kaldırılıp yerine

Hırvatistan'ın ittifaka katılması nedeniyle düzenlenen törendeNATO bayrağı göndere çekiliyor.

Norfolk, Virginia, ABD'deki Müttefik Dönüşüm Komu-tanlığı'nın (ACT) kurulması ve Avrupa Müttefik Kuvvet-leri'nin (SHAPE) dönüştürülerek Müttefik Harekât Ko-mutanlığı'nın (ACO) oluşturulmasıyla NATO'nun aske-rî komutasındaki yeniden yapılandırma devam etti. NA-TO'daki dönüşümü ACT gerçekleştirirken mevcut ope-rasyonlardan ACO sorumludur.[56] İstenmeyen hava ih-lallerine yanıt vermek için savaş uçağı sağlayarak Es-tonya, Letonya ve Litvanya'nın egemenliklerini destekle-yen NATO'nun Baltık Hava Polisliği görevi Mart 2004'tebaşladı. Hemen hemen tüm NATO ülkeleri tarafındandönüşümlü olarak sağlanan dört savaş uçağı Litvanya'dabulunmaktadır.[57]

Viktor Yuşçenko hükûmeti ile NATO liderleri arasındaki görüş-meler, Yoğunlaştırılmış Diyalog programının başlamasına yolaçtı.

Riga, Letonya'da gerçekleştirilen 2006 Riga zirvesi enerjigüvenliği konusunu öne çıkardı. Bu zirve eskiden Sovyet-ler Birliği'nin parçası olan bir ülkede yapılan ilk NATO

6 2 ASKERÎ OPERASYONLAR

zirvesi oldu. Bükreş, Romanya'daki Nisan 2008 zirvesin-de NATO, Arnavutluk ve Hırvatistan'ın örgüte üyeliğin-de uzlaştı ve bu ülkeler Nisan 2009'da NATO'ya katıldı.Ayrıca Gürcistan ve Ukrayna'ya gelecekte örgüte üye ola-bilecekleri söylendi.[58] Gürcistan ve Ukrayna'nın NA-TO'ya üyeliği konusu ile NATO'nun bir füze savunmasistemi planlaması Rusya'nın sert eleştirilerine neden ol-du. Bu sistemle ilgili çalışmalar 2002'de başladı; görüş-meler anti-balistik füzelerin Çek Cumhuriyeti ve Polon-ya'ya yerleştirilmesi üzerine odaklandı. NATO liderleriise Vladimir Putin ve Dmitri Medvedev'in tehdit olarakeleştirdikleri sistemin Rusya'yı hedef almadığı konusun-da güvence verdi.[59]

2009'da ABD Başkanı Barack Obama, gemilerden olu-şan Aegis Savaş Sistemi'nin kullanılmasını önerdi; an-cak bu plan yine Türkiye, İspanya, Portekiz, Romanya vePolonya'ya istasyon yapılmasını içermektedir.[60] NATOayrıca “taktiksel” B61 nükleer bombalarının hedef yete-neğini yükselterek ve bunları görünmez F-35 LightningII uçaklarına yükleyerek Avrupa'daki nükleer caydırıcılı-ğında şimdiki durumu sürdürecektir.[61][62] NATO, 2014Kırım krizinin ardından Estonya, Letonya, Litvayna, Po-lonya, Romanya ve Bulgaristan'da konuşlanacak 5.000kişilik yeni bir "öncü" güç kurma kararı aldı.[63][64]

2 Askerî operasyonlar

2.1 İlk operasyonlar

Soğuk Savaş sırasında NATO tarafından hiçbir askerîoperasyon gerçekleştirilmedi. Soğuk Savaş sona erdiktensonra ilk operasyonlar 1990 ve 1991'de, Irak'ın Kuveyt'iişgali nedeniyle yapıldı. Havadan erken uyarı özellikliuçaklar Türkiye'nin güneydoğusuna gönderildi ve kısa sü-re sonra bölgeye birlikler sevk edildi.[65]

2.2 Bosna-Hersek müdahalesi

NATO uçakları Srebrenitsa Katliamı'ndan sonra yapılan KararlıGüç Harekâtı sırasında hava bombardımanlarına katıldı.

Yugoslavya'nın dağılmasının bir sonucu olan Bosna Sa-vaşı 1992'de başladı. Kötüleşen durum 9 Ekim 1992'deBosna-Hersek'in iç kesimlerinde uçuşa yasak bölge ilaneden Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 816 sayılıkararının alınmasına yol açtı. NATO bu kararı 12 Ağus-tos 1993'te Uçuş Yasağı Harekâtı ile uygulamaya başla-dı. Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ne karşı alınan si-lah ambargosu ve ekonomik yaptırım kararları, Haziran1993'ten Ekim 1996'ya kadar Sharp Guard Harekâtı iledenizden de uygulandı. 28 Şubat 1994'te NATO, uçuşayasak bölgeyi ihlal eden dört Bosnalı Sırp uçağını düşü-rerek savaş zamanındaki ilk eylemini gerçekleştirdi.[66]

10-11 Nisan 1994'te Bosna Savaşı sırasında BirleşmişMilletler Koruma Gücü, Gorajde güvenli bölgesinin ko-runması için hava saldırısı çağrısı yaptı ve NATO yö-netimindeki iki ABD F-16 jeti Gorajde yakınlarındakiBosnalı Sırp askerî komuta karakolunu bombaladı.[67] Busaldırı, 14 Nisan'da 150 Birleşmiş Milletler personeli-nin rehin alınmasına neden oldu.[68][69] 16 Nisan'da birBritanya Sea Harrier'ı Gorajde üzerindeyken Sırp güç-leri tarafından düşürüldü.[70] Srebrenitsa Katliamı'ndansonra Sırp Cumhuriyeti Ordusu'na karşı Ağustos 1995'teKararlı Güç adı verilen iki haftalık bir NATO bombar-dıman operasyonu başlatıldı.[71]

O yıl yapılan NATO hava saldırıları, 14 Aralık 1995'teDayton Anlaşması'nın imzalanmasıyla Yugoslav Savaşla-rı'nın sonlanmasına yol açtı.[71] Bu anlaşma çerçevesin-de NATO, Operation Joint Endeavor kapsamında BMkomutasındaki IFOR barış gücünü bölgeye gönderdi.Yaklaşık 60.000 NATO askerinden oluşan barış gücü-ne NATO üyesi olmayan ülkelerin askerleri de katıldı.Bir süre sonra bu, 32.000 asker ile başlatılan daha küçükSFOR kuvvetine dönüştürüldü. SFOR tarafından Aralık1996'dan beri sürdürülen görev, Aralık 2004'te EuropeanUnion Force Althea'ya geçti.[72] Üyelerinin öncülüğününardından NATO, bu operasyonlar için NATO Madalyasıadlı bir hizmet madalyası dağıtmaya başladı.[73]

2.3 Kosova müdahalesi

KKO ayrılıkçıları ve Kosova'daki Arnavut sivillereSlobodan Milošević'in Sırp güçleri tarafından yapılanbaskıları durdurmak için, Birleşmiş Milletler GüvenlikKonseyi 23 Eylül 1998'de ateşkes talep eden 1199 sayı-lı kararı geçirdi. ABD Özel Temsilcisi Richard Holbro-oke öncülüğünde yapılan müzakereler 23 Mart 1999'dakoptu. Holbrooke konuyu NATO'ya devretti[74] ve örgüt24 Mart 1999'da, 78 gün sürecek olan bir bombardımanbaşlattı.[75] Müttefik Güç Harekâtı o zamanki Yugos-lavya Federal Cumhuriyeti'nin askerî gücünü hedef al-dı. Kriz sırasında NATO, uluslararası tepki güçlerindenbiri olan Avrupa Müttefik Komutanlığı Mobil Kuvve-ti'ni de Albania Force (AFOR) adıyla, Kosova'dan ge-len mültecilere insani yardım yapması için Arnavutluk'akonuşlandırmıştı.[76]

2.4 Afganistan Savaşı 7

Alman KFOR askerleri 1999'da Kosova'nın güneyinde devriyegeziyor.

Operasyon aralarında Belgrad'daki Çin Halk Cumhuriye-ti Büyükelçiliği'nin bombalanmasının da bulunduğu yük-sek sivil kayıplardan dolayı eleştirilse de, YugoslavyaDevlet Başkanı Slobodan Milošević'in 3 Haziran 1999'dauluslararası bir barış planının şartlarını kabul etmesiy-le Kosova Savaşı sona erdi. 11 Haziran'da ise Miloše-vić, BMGK'nin 1244 sayılı kararını kabul etti ve NA-TO'nun KFOR barış gücü BM öncülüğünde kuruldu. Birmilyona yakın mülteci Kosova'yı terk etti. Şiddet cay-dırıcılığının yanında KFOR, insani görevleri korumaklada görevliydi.[76][77] Ağustos-Eylül 2001'de ittifak ayrı-caMakedonya'daki etnik Arnavut milisleri silahsızlandır-mak için Zorunlu Hasat Harekâtı'nı başlattı.[78] 1 Aralık2013 itibarıyla 31 ülkeden 4.882 KFOR askeri, bölgedegörev yapmaya devam etmektedir.[79]

ABD, Birleşik Krallık ve pek çok diğer NATO üye-si, 1999'da Sırbistan'a karşı gerçekleştirilen eylem gibiNATO askerî müdahalelerinin BM Güvenlik Konseyininonayına gereksinim duyduğu yönündeki çabalara karşı çı-karken Fransa ve diğerleri, ittifakın BM onayına ihtiyacıolduğunu iddia etti.[80] ABD-Birleşik Krallık tarafı bu-nun ittifakın otoritesini sarsacağını, Çin ile Rusya'nın Gü-venlik Konseyi'ndeki veto haklarını Yugoslavya'ya yapı-lan müdahaleyi engellemek için kullanabileceğini ve ay-nısını NATO müdahalesi gerektiren gelecekteki çatışma-larda da yapabileceğini, böylece kuruluşun tüm gücününve amacının etkisiz hâle geleceğini belirtti. Soğuk Sa-vaş sonrası askerî ortamı tanıyan NATO, Nisan 1999'da-ki Washington zirvesinde çatışmaların önlenmesi ve krizyönetimini vurgulayan İttifak Stratejik Konsepti'ni kabuletti.[81]

2.4 Afganistan Savaşı

2001'de ABD'de gerçekleştirilen 11 Eylül saldırıları,NATO tarihinde ilk kez Kuzey Atlantik Antlaşması'nın5. maddesinin uygulanmasına neden oldu. Maddeye gö-re bir üyeye yapılan saldırı tüm üyelere yapılmış sayıl-maktaydı. 4 Ekim 2001'de NATO, saldırıların 5. madde

ABD'deki 11 Eylül saldırıları NATO'nun ilk kez kolektif savunmamaddesini uygulamasına neden oldu.

hükümlerine uygun olduğuna karar verdi.[82] NATO'nunsaldırılara karşı gerçekleştirdiği sekiz resmî eylemin ara-sında Eagle Assist Harekâtı ile teröristlerin veya kitle im-ha silahlarının dolaşımını engellemeyi ve genel olarak ge-mi trafiğinin güvenliğini arttırmayı hedefleyen, 4 Ekim2001'de başlatılan Akdeniz'deki Etkin Çaba Harekâtı dabulunmaktaydı.[83]

NATO, 16 Nisan 2003'te 42 ülkenin askerlerinden oluşanUluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (ISAF) komuta-sını almayı kabul etti. Bu karar o zaman ISAF'te en çokaskere sahip olan Almanya ve Hollanda'nın ricası üzerineve on dokuz NATO elçisinin tamamı tarafından oybirli-ği ile alındı. Kontrolün 11 Ağustos’ta NATO'ya geçişiy-le birlikte NATO, tarihinde ilk kez kuzey Atlantik böl-gesi dışında bir görevin komutasını almış oldu.[84] ISAFbaşlangıçta Kâbil ve çevresini Taliban, El-Kaide ve ben-zeri gruplardan korumak ve böylece Hamid Karzai'ninbaşını çektiği Afganistan Geçiş Yönetimi'nin kurulma-sını sağlamakla görevliydi. Ekim 2003'te BM GüvenlikKonseyi, ISAF görevinin Afganistan geneline yayılması-nı onayladı[85] ve ISAF bu görevi ülkenin tamamında dörtana aşamada genişletti.[86]

ISAF Generali David M. Rodriguez, Herat'ta bir İtalyan komutadeğişiminde.

31 Temmuz 2006'da ISAF, Afganistan'ın güneyindeABD yönetimindeki terör karşıtı bir koalisyonun gerçek-

8 2 ASKERÎ OPERASYONLAR

leştirdiği askerî operasyonları da devraldı.[87] Güneyde-ki çatışmaların şiddetinden dolayı, 2011'de Fransa itti-fakın çabalarını güçlendirmek için Mirage 2000 savaşuçaklarından oluşan bir filonun Kandehar'a gönderilme-sine izin verdi.[88] 2012 Şikago zirvesinde NATO, Afga-nistan'daki savaşı bitiren ve NATO öncülüğündeki ISAFgüçlerinin Aralık 2014'ün sonunda ülkeden ayrılmasınıiçeren bir planı destekledi.[89] Aralık 2014'te ISAF dağı-tıldı ve Kararlı Destek Misyonu hayata geçirildi.[90][91]

2.5 Irak eğitim görevi

Ağustos 2004'te Irak Savaşı sırasında NATO, Irak gü-venlik güçlerini ABD öncülüğündeki MNF-I ile birliktedesteklemek için NATO Eğitim Görevi - Irak adlı gö-revi başlattı.[92] NATO Eğitim Görevi - Irak (NTM-I),Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1546 sayılı ka-rarı uyarınca görev yapan Irak Geçici Hükûmeti'nin ricasıüzerine oluşturuldu. NTM-I'ın amacı, Irak'ın kendi ihti-yaçlarını karşılayabilecek etkili ve sürdürülebilir bir ka-pasiteye ulaşabilmesi için Irak güvenlik güçlerinin eğitimyapı ve kurumlarının gelişimine katkı sağlamaktı. Bir sa-vaş görevi olmayan NTM-I, NATO'nun Kuzey AtlantikKonseyinin siyasi kontrolündeki farklı bir görevdi. Ça-lışmalarının ağırlığı eğitim ve danışmanlık üzerine olanmisyonun etkinlikleri Iraklı yetkililer ve aynı zamandaNTM-I'ın komutanlığını yapan ABD yönetimindeki De-puty Commanding General Advising and Training ile bir-likte düzenlenmekteydi. Eğitim görevi 17 Aralık 2011'deresmen sona erdi.[93]

2.6 AdenKörfezi'nde korsanlıklamücade-le

USS FarragutMart 2010'da bir Somalili korsan kayığını yok edi-yor.

17 Ağustos 2009'da NATO, Aden Körfezi ve Hint Okya-nusu'nun deniz trafiğini Somalili korsanlardan korumak

ve bölge ülkelerinin donanma ve sahil güvenliğine des-tek olmak için savaş gemileri gönderdi. Diğer ülkeleringemilerinin yanında çoğunlukla ABD savaş gemilerininkatıldığı bu operasyon Kuzey Atlantik Konseyi tarafın-dan onaylandı. Okyanus Kalkanı Harekâtı, Dünya GıdaProgramı'nın bir parçası olarak Somali'de yardım dağıtanMüttefik Destek Harekâtı gemilerini korumaya odaklan-maktadır. Çin ve Güney Kore de etkinliklere katılmakiçin savaş gemilerini gönderdi.[94][95]

2.7 Libya müdahalesi

Libya İç Savaşı sırasında protestocular ile MuammerKaddafi yönetimindeki Libya hükûmeti arasında şiddetarttı ve 17 Mart 2011'de ateşkes ve sivillerin korunma-sı için askerî müdahale çağrısı yapan Birleşmiş Millet-ler Güvenlik Konseyinin 1973 sayılı kararı kabul edildi.Aralarında pek çok NATO üyesinin de bulunduğu bir ko-alisyon kısa süre sonra Libya üzerinde uçuşa yasak böl-geyi uygulamaya başladı. 20 Mart 2011'de NATO üye-leri, Birleşik Koruyucu Harekâtı ile NATO Daimi DenizGörev Grubu 1 ve NATO Daimi Mayın Karşıtı TedbirGrubu 1 gemilerini[96] ve ek olarak NATO üyelerinin ge-mi ve denizaltılarını kullanarak Libya'ya silah ambargosuuygulanmasını kararlaştırdı.[97] Operasyonun amacı, ya-sak silah veya paralı asker taşıdığından şüphelenilen ge-milerin takibini, bildirimini ve gerekirse bağlantı kesimi-ni yapmaktı.[96]

LibyaOrdusu'nun Palmaria obüsleri, Mart 2011'de FransaHavaKuvvetleri tarafından Bingazi yakınlarında yok edildi.

NATO 24 Mart'ta uçuşa yasak bölgenin kontrolünükoalisyondan devralmaya karar verirken, karadaki bi-rimlerin komutası koalisyon güçlerinde kalmaya devametti.[98][99] 27 Mart 2011'de, Birleşik Arap Emirlikleri veKatar'ın desteğiyle BM kararı NATO tarafından resmenuygulanmaya başlandı.[100] Haziran ayında ittifak içinde-ki ayrışmanın raporları ortaya çıktı ve 28 üyenin sade-ce sekizinin askerî operasyonlara katıldığı anlaşıldı.[101]Bunun sonucunda ABD Savunma Bakanı Robert Gatesile Hollanda, İspanya, Polonya, Türkiye ve ittifakın ça-tışmalardaki yetkisini aştığını düşünen Almanya gibi ül-kelerin arasında daha fazla katılım konusunda tartışmalar

3.2 Genişleme 9

yaşandı.[102][103][104] 10Haziran'da Brüksel'de yaptığı sonilkesel konuşmada Gates, müttefik ülkeleri NATO'nunsonunu getirebilecek davranışlarından dolayı eleştirme-ye devam etti.[105] Almanya Dışişleri Bakanlığı “Alman-ya'nın NATO'ya ve NATO öncülüğündeki operasyonlarayaptığı önemli katkılara” ve Başkan Obama'nın bu katı-lıma ne kadar değer verdiği gerçeğine dikkat çekti.[106]

Operasyon Eylül aynına kadar uzatılırken aynı gün Nor-veç, katkısını azaltmaya başlayacağını ve 1 Ağustos’taçekilmeyi tamamlayacağını açıkladı.[107] Aynı haftanınbaşında Danimarka savaş uçaklarının bombalarının bit-mek üzere olduğu bildirildi.[108][109] Bir sonraki haftaKraliyet Donanması'ndan yapılan açıklamada ülkenin ça-tışmadaki operasyonlarının sürdürülebilir olmadığı ifadeedildi.[110] Ekim 2011'de operasyonun sonunda, Kadda-fi'nin ölümünün ardından, NATO uçakları Kaddafi yan-lılarına ait hedefleri yaklaşık 9.500 kez vurdu.[111][112]Ekim 2013'teki bir darbe teşebbüsünün ardından LibyaBaşbakanı Ali Zeydan, devam eden güvenlik sorunlarınadestek olması için NATO'dan teknik tavsiye ve eğitmenistedi.[113]

3 Katılımcı ülkeler

3.1 Üyeler

NATO üye ülkeler ile ortaklarının liderleri için düzenli olarak zir-veler düzenlemektedir.

NATO'nun, topraklarının büyük bir kısmı Avrupa ve Ku-zey Amerika'da bulunan yirmi sekiz üyesi vardır. KuzeyAtlantik Antlaşması'nın 6. maddesine göre NATO'nun“sorumluluk bölgesi” Atlas Okyanusu'ndaki Yengeç Dö-nencesi'ne kadardır ve bu yüzden bazı üye ülkeler tama-men kapsanmamaktadır. Antlaşmanın ilk görüşmeleri sı-rasında ABD, Belçika Kongosu gibi sömürgelerin ant-laşmaya dâhil edilmemesi konusunda ısrar etti.[114][115]Buna rağmen Fransız Cezayiri, 3 Temmuz 1962'debağımsızlığını elde edene kadar örgütün parçası olarakkaldı.[116] Bu yirmi sekiz üyenin on ikisi, örgüte 1949'dakatılan kurucu üyelerdir; diğer on altı üye ise yedi genişle-me süreci sonunda örgüte katıldı. Az sayıda NATO üyesi

ülke GSYİH’sinin yüzde iki ve daha fazlasını savunmayaharcamaktadır,[117] ABD ise NATO savunma harcama-larının dörtte üçünü gerçekleştirmektedir.[118]

1960'ların ortasından 1990'ların ortasına kadar Fransa,“Gaullo-Mitterrandism” olarak adlandırılan bir politikaizleyerek NATO'dan bağımsız bir askerî strateji benim-sedi. Nicolas Sarkozy, 2009'da ülkesinin bütünleşik aske-rî komutaya ve Savunma Planlama Komitesine dönüşünümüzakere etti, adı geçen komite bir yıl sonra dağıtıldı.Fransa günümüzde Nükleer Planlama Grubu dışında olantek NATO üyesidir ve ABD ile Birleşik Krallık'ın aksinenükleer silaha sahip denizaltılarını ittifakın kullanımınasunmayacaktır.[39][53]

3.2 Genişleme

Alman yeniden birleşmesi ve Soğuk Savaş'ın sona ermesindenberi 12 ülke NATO'ya katıldı.

Yeni üyeliklerin çoğu, aralarında eski Varşova Paktı üye-lerinin de bulunduğu Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindengerçekleşmektedir. Örgüte katılım, bireysel Üyelik Ey-lem Planları ile yürütülmektedir ve şu anki üyelerin ay-rı ayrı onayını gerektirmektedir. Şu anda Bosna-Hersek,Karadağ ve Makedonya olmak üzere NATO'ya katılmasürecinde olan üç aday ülke vardır. 2 Aralık 2015'teNATO dışişleri bakanları, Karadağ'ı ittifakın 29. üye-si olabilmesi için gereken müzakereleri başlatmaya da-vet ettiler.[119] Makedonya'nın katılımı, üyeliğin gerekli-liklerini Arnavutluk ve Hırvatistan ile aynı anda yerinegetirmesine rağmen Makedonya adlandırma sorunu çö-zülmediği için Yunanistan tarafından engellendi.[120] Ye-ni ve olası üyeler, bu süreçte birbirlerine destek olmakiçin 2003'te Adriyatik Sözleşmesi'ni oluşturdular.[121] Ör-güte üyeliği hedefleyen bir diğer ülke olan Gürcistan'a,2008'de Bükreş'te düzenlenen zirvede ittifaka davet edi-leceğine dair söz verildi;[122] ancak 2014'te ABD Başkanı

10 4 YAPILAR

Barack Obama, ülkenin "şu anda üyelik yolunda” olma-dığını söyledi.[123]

Rusya örgütün daha fazla genişlemesine, Sovyetler BirliğiCumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov ile Avrupalı ve ABD'limüzakereciler arasında gerçekleşen ve Almanya'nın ba-rışçıl bir şekilde yeniden birleşmesine izin veren uzlaş-maya aykırı olduğu gerekçesiyle karşı çıkmaktadır.[49]NATO'nun genişleme çabaları genellikle Rusya hükû-meti tarafından, bir Soğuk Savaş girişimi olan Rus-ya'nın kuşatılması ve izole edilmesinin devamı olarakgörülmektedir,[124] gerçi Batı'dan da bu yönde eleşti-riler gelmektedir.[125] Ukrayna'nın NATO ve Avrupaile olan ilişkileri, siyasi açıdan bölünmelere yol açtı ve2014'te Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanuko-viç'in devrilmesiyle sonuçlanan "Euromaidan" protesto-larının düzenlenmesinde etkili oldu. Mart 2014'te Baş-bakan Arseniy Yatsenyuk, Ukrayna'nın NATO üyeli-ği peşinde koşmadığı konusunda hükûmetin duruşunuyineledi.[126] Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko,NATO üyeliği hedefi doğrultusunda 29 Aralık 2014'teülkesinin bağlantısızlık durumunu ortadan kaldıran tasa-rıyı imzaladı; ancak katılımdan önce referandum düzen-leneceğini belirtti.[127] Ukrayna, Bireysel Ortaklık EylemPlanına (BOEP) sahip sekiz Doğu Avrupa ülkesinden bi-ridir. 2002'de başlatılan BOEP'ler, NATO ile ilişkileriniderinleştirme yeteneğine ve siyasi iradesine sahip ülkele-re açıktır.[128]

3.3 Ortaklıklar

Barış İçin Ortaklık, Temmuz 2007'de dört NATO üyesi, sekiz BİOüyesi ve bir Akdeniz Diyaloğu ülkesi olan Ürdün'den 500 askerinkatılımıyla Tiflis’te gerçekleştirilen Cooperative Archer gibi çokuluslu askerî tatbikatlar yürütmektedir.[129]

Barış İçin Ortaklık (BİO) programı 1994'te başlatıl-dı ve her ortak ülke ile NATO arasındaki ikili iliş-kiler üzerine kuruldu: her ülke katılımının kapsamınıbelirleyebilir.[130] Bağımsız Devletler Topluluğunun şim-diki ve eski tüm üyelerini içermektedir.[131] Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK) 29 Mayıs 1997'dekurulan ve elli katılımcı ülke arasında düzenlenen olağaneşgüdüm, danışma ve diyalog forumudur.[132] BİO prog-ramı Avrupa-Atlantik Ortaklığı'nın operasyonel kanadıolarak değerlendirilmektedir.[130] Afganistan gibi diğer

üçüncü ülkelerle de BİO çerçevesinde bazı çalışmalarakatılmaları konusunda temasa geçilmektedir.[133]

Avrupa Birliği (AB), NATO ile 16 Aralık 2002'de BerlinPlus anlaşmasını altında bir dizi düzenlemeyi imzaladı.Bu anlaşmayla AB'ye uluslararası bir krizde bağımsız ha-reket etmek istediğinde, NATO'nun görev almak isteme-mesi durumunda örgütün varlıklarını kullanma olasılığıtanındı.[134] Böylece aynı zamanda AB üyesi de olan BİOülkeleri için bir “ikili yapı" sağlandı. Ek olarak NATO,pek çok NATO üyesi olmayan ülkeyle iş birliği yapmak-ta ve çalışmalarını tartışmaktadır. Akdeniz Diyaloğu İs-rail ve Kuzey Afrika ülkeleri ile benzer şekilde iş birli-ği yapmak için 1994'te kuruldu. İstanbul İş Birliği Giri-şimi 2004'te Orta Doğu ülkeleri için Akdeniz Diyaloğuile aynı doğrultuda bir diyalog forumu olarak oluşturul-du. Katılımcı dört ülke ayrıca Körfez İş Birliği Konseyiüyesidir.[135]

Japonya ile siyasi diyalog 1990'da başladı ve o zaman-dan beri ittifak, bu iş birliği girişimlerinin hiçbirinedâhil olmayan ülkeler ile kademeli olarak ilişkilerinigeliştirdi.[136] 1998'de NATO, ilişkilerin kurumsallaştı-rılmasına izin vermeyen, fakat müttefiklerin iş birliği-ni arttırmaya yönelik arzularını yansıtan bir genel ku-rallar bütünü oluşturdu. Kapsamlı tartışmaların ardın-dan 2000'de müttefikler “Temas Ülkeleri” terimi üze-rinde uzlaştı. 2012'de ittifak bu grubu, korsanlığa kar-şı operasyonlar ve teknoloji takası gibi konuları görüş-mek üzere bir araya gelen, “küresel ortaklar” adlı bir gru-ba dönüştürdü.[137][138] Temas ülkeler olan Avustralya veYeni Zelanda ayrıca AUSCANNZUKUS stratejik ittifa-kının üyesidir ve temas ülkeler ile NATO üyeleri arasın-daki benzer bölgesel veya ikili anlaşmalar iş birliğine kat-kı sağlamaktadır. Haziran 2013'te Kolombiya ile NATOarasında imzalanan ve ortak çıkarlar konusunda daha faz-la iş birliğine gidilmesine yol açacak Bilgi Güvenliği An-laşması ile birlikte Kolombiya, NATO ile iş birliği yapanilk ve tek Latin Amerika ülkesi oldu.[139]

4 Yapılar

NATO'nun ana merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'inHaren belediyesinde yer alan Léopold III/Leopold III-laan Bulvarı, B-1110 numaralı binadır.[140] €750 mil-yonluk yeni merkez binası 2014 itibarıyla inşa edilmek-te olup 2016'da açılacaktır.[141] Şimdiki binadaki sorun-lar, 1967'deki inşaatın aceleye gelmesinden kaynaklan-maktadır; çünkü o dönemde NATO, Fransa'nın çekil-mesi nedeniyle merkezini Paris’ten taşımak durumundakaldı.[142][38]

Merkezdeki çalışanlar üye ülkelerin ulusal delegelerindenoluşmaktadır. Bunlara sivil ve askerî irtibat büroları ileburadaki görevliler, partner ülkelerin diplomatik misyon-ları ve diplomatları ile üye ülkelerin silahlı kuvvetlerinin

4.2 NATO Parlamenter Asamblesi 11

Jens Stoltenberg Norveç Başbakanlığı görevini yürüttükten sonra1 Ekim 2014'te NATO Genel Sekreteri oldu.

çalışanlarının yer aldığı Uluslararası Personel ve Ulusla-rarası Askerî Personel bölümleri dâhildir.[143] NATO'yadestek olmak için Atlantik Konseyi/Atlantik AntlaşmaDerneği hareketi altında sivil toplum üyelerinin grupla-rı da ortaya çıkmıştır.

4.1 NATO Konseyi

28 üye ülke tarafından yönetilen NATO içinde kararlarınnasıl alınacağı Kuzey Atlantik Antlaşması ve diğer söz-leşmeler tarafından belirtilmektedir. 28 üyenin her biriNATO'nun Brüksel'deki merkezine bir delegasyon veyamisyon göndermektedir.[144] Her delegasyonun üst düzeykalıcı üyesi Daimi Temsilci olarak bilinmekte ve genelolarak üst düzey bir memur veya deneyimli bir elçi ol-maktadır. Pek çok ülke Belçika'daki elçiliği yoluyla NA-TO'da diplomatik misyon bulundurmaktadır.Haftada en az bir kez toplanan ve NATO'da etkili yö-netim ve karar yetkisi bulunan bir idari organ olan KuzeyAtlantik Konseyi Daimi Üyeler'den oluşmaktadır. Zamanzaman konsey, dışişleri bakanları, savunma bakanları iledevlet ve hükûmet başkanlarının katıldığı daha üst dü-zey toplantılar gerçekleştirmektedir ve NATO'nun poli-tikaları ile ilgili önemli kararlar genellikle bu toplantı-larda alınmaktadır. Fakat toplantıların seviyesi, konse-yin yönetim ve karar alma yetkisi ile kararlarının sta-tüsü ve geçerliliğini etkilememektedir. ABD, Almanya,Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya gayriresmî bir tartışmagrubu olan Quint üyesi kabul edilmektedir. NATO zir-veleri de genişleme gibi karmaşık kararların alındığı birplatformdur.[145]

Kuzey Atlantik Konseyinin toplantılarına NATO GenelSekreteri başkanlık etmektedir ve karar alınması gerekti-ğinde oybirliği ve genel uzlaşı aranmaktadır. Çoğunluklaoy veya karar bulunmamaktadır. Konseyde veya konseyinalt komitelerinde temsil edilen hiçbir ülke tam bağımsız-lığını ve kararlarının sorumluluğunu kaybetmemektedir.

4.2 NATO Parlamenter Asamblesi

NATO Savunma ve Dışişleri Bakanları NATO'nun Brüksel'dekimerkezinde toplantıda.

NATO'nun geniş stratejik hedeflerini NATO Parlamen-ter Asamblesi (NATO-PA) belirlemektedir. Yıllık otu-rumlarda bir araya gelen asamble, Daimi Üyeler veyaNATO'ya büyükelçi atayan üye ülkelerin ulusal hükû-metlerinin parlamenter yapılarıyla direkt olarak etkile-şim kurmaktadır. NATO Parlamenter Asamblesi, KuzeyAtlantik Antlaşması Örgütü üyelerinin yasa koyucuların-dan ve on üç yedek üyeden oluşmaktadır. Bundestag'ınSavunma Komitesi'nin Başkan Yardımcısı ve HıristiyanDemokrat Birliği'nin bir üyesi olan Alman siyasetçi KarlA. Lamers, 2010'da asamblenin başkanı oldu.[148] Fa-kat asamble resmî olarak NATO'dan farklı bir yapıdırve NATO Konseyi'nin güvenlik politikalarını tartışmakiçin NATO ülkelerinin temsilcilerini bir araya getirmeyiamaçlamaktadır.Asamble NATO'nun siyasi bütünleşme kuruluşudur veNATO Konseyi'nin siyasi politika ve gündemini beş ko-mitesinin raporlarıyla oluşturmaktadır:

• Güvenliğin Sivil Boyutu Komitesi

• Savunma ve Güvenlik Komitesi

• Ekonomi ve Güvenlik Komitesi

• Siyasi Komite

• Bilim ve Teknoloji Komitesi

Bu raporlar, ulusal siyasal süreçler yoluyla üye ülkelerinulusal hükûmetleri ve NATO yönetimini ve örgütsel yö-netim varlıklarını etkileyenler tarafından kabul edildiğiüzere, hız ve yön sağlamaktadır.[149][150]

4.3 Askerî yapılar

NATO'nun askerî operasyonları NATO Askerî KomiteBaşkanı tarafından yönetilmektedir ve NATO içinden ge-len personel tarafından desteklenen kıdemli bir ABD su-bayı ile kıdemli bir Fransız subayı[151] tarafından komuta

12 5 KAYNAKÇA

NATO'ya ait bir E-3A, bir NATO tatbikatında ABD'ye ait F-16savaş uçaklarıyla birlikte uçuyor.

edilen iki Stratejik Birlik'e bölünmüştür. Stratejik Ko-mutanlar tüm yönetimde ve kendi komuta alanlarına gi-ren ittifakın tüm askerî işlerinin idaresinde Askerî Komi-te'ye karşı sorumludur.[56]

Her ülkenin delegasyonunda bir Askerî Temsilci ile o ül-kenin Uluslararası Askerî Personel tarafından destekle-nen silahlı kuvvetlerinden kıdemli bir subay bulunmak-tadır. Üye ülkelerin gönderdiği Askerî Temsilciler, NA-TO'nun siyasi otoritelerine NATO bölgesinin ortak sa-vunması için gerekli görülen önlemleri önermekle so-rumlu olan Askerî Komite'yi oluşturmaktadır. Komite-nin asıl rolü askerî politika ve stratejilere yön vermekve bu konularda önerilerde bulunmaktır. Komite ayrı-ca temsilcileri kendi toplantılarına katılan ve konseyinotoritesi altında ittifakın askerî işlerini idare eden NA-TO'nun Stratejik Komutanları'na askerî konularda reh-berlik etmektedir.[152] NATO Askerî Komite Başkanlı-ğını 2015'ten beri Çek Petr Pavel üstlenmektedir.Konsey gibi bazen Askerî Komite de daha yüksek sevi-yeli toplantılar yapmaktadır. Bu toplantılara her ülkeninsilahlı kuvvetlerinin en kıdemli subayı olan Genelkur-may Başkanları katılmaktadır. 1966'da NATO'nun bü-tünleşik askerî komutasından ayrılan ve 1995'te yenidenkatılan Fransa, 2008'e kadar Askerî Komite'de yer al-mamaktaydı. Fransa, NATO'ya tekrar katılana kadar Sa-vunma Planlama Komitesi'nde temsil edilmemekteydi vebu Fransa ile NATO üyeleri arasında anlaşmazlıklara yolaçıyordu.[153] Irak Savaşı'na giden süreçte yaşananlar budurumu gözler önüne serdi.[154] Komitenin operasyonelçalışmaları Uluslararası Askerî Personel tarafından des-teklenmektedir.NATO'nun komuta yapısı Soğuk Savaş boyunca ve bununsonrasında gelişme gösterdi. NATO için bütünleşik biraskerî komuta yapısı NATO'nun olası bir Sovyet saldırı-sına karşı uzun vadede savunmasını arttırması gerekeceğinetlik kazanınca ilk kez 1950'de kuruldu. Nisan 1951'deAvrupaMüttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE)ve bunun merkezi kuruldu. Daha sonra dört ikincil mer-kez Kuzey ve Orta Avrupa, Güney Bölgesi ve Akdeniz'e

eklendi.[155]

1950'li yıllardan 2003'e kadar Stratejik KomutanlarAvrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı (SACE-UR) ve Atlantik Müttefik Yüksek Komutanı (SAC-LANT) idi; fakat şimdiki düzenleme üstün sorumlu-luğunu, NATO güçlerinin dönüşümü ve eğitimindensorumlu olan Müttefik Dönüşüm Komutanlığı (ACT)ile dünya genelindeki NATO operasyonlarından sorum-lu olan Müttefik Harekât Komutanlığı (ACO) arasın-da ayırmaktadır.[156] 2003'ün sonundan başlayarak NA-TO, birliklerin komuta edilişini ve dağıtımını, arala-rında Avrupa Kolordusu, Alman/Hollanda Kolordusu,Kuzeydoğu Çok Uluslu Kolordusu, NATO İtalyan Hız-lı Dağıtım Kolordusu ile Müttefik Harekât Komutan-lığı'na rapor veren Yüksek Seviyede Hazırlıklı AcilMüdahale (HRF) deniz güçlerinin de bulunduğu pekçok NATO Hızlı Dağıtım Kolordusu kurarak yenidenyapılandırdı.[157]

2015'in ilk aylarında, Donbass Savaşı'nın yeni başladı-ğı dönemde, NATO bakanlarının toplantılarında, gerek-tiğinde Baltık ülkelerini savunmak için Kuzeydoğu ÇokUluslu Kolordusu'nun büyütülmesine ve Romanya'da ye-ni bir Güneydoğu Çok Uluslu Tümeni kurulmasına ka-rar verildi. Ayrıca NATO'nun Doğu Avrupa'daki yeniüyelerinin savunması için yapılacak hazırlıkları düzen-lemek için altı tane NATO Kuvvet Entegrasyon Birimikurulacaktı.[158]

5 KaynakçaGenel

• Art, Robert J. (1998). “Creating a Disaster: NATO’sOpen Door Policy”. Political Science Quarterly 113(3): 383–403. JSTOR 2658073.

• Auerswald, David P., and Stephen M. Saideman,eds. NATO in Afghanistan: Fighting Together, Figh-ting Alone (Princeton U.P., 2014)

• Bethlehem, Daniel L.; Weller, Marc (1997).The 'Yugoslav' Crisis in International Law.Cambridge International Documents Series. 5.Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46304-1. https://books.google.com/books?id=7SczBzxA6-IC&pg=PR55.

• Clausson, M. I. (2006). NATO: Status, Relations,and Decision-Making. Nova Publishers. ISBN 1-60021-098-8. https://books.google.com/books?id=ei38uQH5M5kC&pg=PA94.

• Collins, Brian J. (2011). NATO: A Guide to the Is-sues. ABC-CLIO. ISBN 0-3133-5491-X. https://books.google.com/books?id=KyBPuKcUXowC.

• Garthoff, Raymond L. (1994). Détente and conf-rontation: American-Soviet relations from Nixon

13

to Reagan. Brookings Institution Press. ISBN 0-8157-3041-1. https://books.google.com/books?id=mGG-x_tuNUcC&pg=PA660.

• Harsch, Michael F. (2015). The Power of De-pendence: NATO-UN Cooperation in Crisis Ma-nagement. Oxford University Press. ISBN 0-1910-3396-0. https://books.google.com/books?id=UYEwBgAAQBAJ&pg=PA63.

• Gorbaçov, Mihail (1996). Memoirs. Londra: Doub-leday. ISBN 978-0-385-40668-0.

• Isby, David C.; Kamps Jr., Charles (1985). Armiesof NATO’s Central Front. Jane’s Information Group.ISBN 0-7106-0341-X.

• Kaplan, Lawrence S. (2013). NATO before the Ko-rean War: April 1949-June 1950. Kent, OH: KentState University Press.

• Kaplan, Lawrence S. (2004). NATO Divided, NA-TO United: The Evolution of an Alliance. Greenwo-od Publishing Group. ISBN 0-2759-8006-5.

• National Defense University (1997). Allied com-mand structures in the new NATO. DIANE Pub-lishing. ISBN 1-57906-033-1. https://books.google.com/books?id=q3jLV75wFM4C&pg=PA50.

• Njølstad, Olav (2004). The last decade of theCold War: from conflict escalation to conflicttransformation. 5. Psychology Press. ISBN 0-7146-8539-9. https://books.google.com/books?id=w0w31Yq5BYsC.

• Osgood, Robert E. (1962). NATO: The EntanglingAlliance. University of Chicago Press. https://books.google.com/books?id=0V-OAAAAMAAJ.

• Park, William (1986). Defending the West: ahistory of NATO. Westview Press. ISBN 0-8133-0408-3. https://books.google.com/books?id=1bkwAAAAMAAJ.

• Reynolds, David (1994). The Origins of the ColdWar in Europe: International Perspectives. Yale Uni-versity Press. ISBN 0-300-10562-2. https://books.google.com/books?id=yvZNbkjCzwoC.

• Schoenbaum, Thomas J. (1988).Waging Peace andWar: Dean Rusk in the Truman, Kennedy, and John-son Years. AnnArbor,Michigan: Simon& Schuster.ISBN 0-671-60351-5.

• van der Eyden, Ton (2003). Public managementof society: rediscovering French institutional engine-ering in the European context. 1. IOS Press. ISBN 1-58603-291-7. https://books.google.com/books?id=QJyHlwgWnGQC&pg=PA104.

• Wenger, Andreas; Nuenlist, Christian; Loc-her, Anna (2007). Transforming NATO in theCold War: Challenges beyond deterrence inthe 1960s. Taylor & Francis. ISBN 0-415-39737-5. https://books.google.com/books?id=w3qeMymxoBYC&pg=PA67.

• Willbanks, James H. (2004). Machine Guns: AnIllustrated History of Their Impact. ABC-CLIO.ISBN 1-8510-9480-6.

• Zenko, Micah (2010). Between Threats and War:U.S. Discrete Military Operations in the Post-Cold War World. Stanford University Press. ISBN0-8047-7191-X. https://books.google.com/books?id=rJHU9VZRhjwC&pg=PA133.

Özel

[1] “The official Emblem of NATO”. NATO. 27Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20131227102202/http://www.nato.int/multi/natologo.htm. Erişim tarihi: 20Şubat 2008.

[2] “The Official motto of NATO”. NATO. 20 Ocak2011. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160310143051/http://www.nato.int/multi/animus.htm. Erişim tarihi: 8 Ağustos2013.

[3] “The SIPRI Military Expenditure Database”. Milexda-ta.sipri.org. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20150921070723/http://milexdata.sipri.org:80/. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.

[4] Erlanger, Steven (26 Mart 2014). “Europe Beginsto Rethink Cuts to Military Spending”. nytimes.com.http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html. Erişim tarihi: 3 Ni-san 2014. “Last year, only a handful of NATO countriesmet the target, according to NATO figures, including theUnited States, at 4.1 percent, and Britain, at 2.4 percent.”

[5] “Invocation of Article 5 confirmed”.North Atlantic TreatyOrganization. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20150905031331/http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.

[6] “Counter-piracy operations”. North Atlantic Treaty Or-ganization. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160303210754/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm. Erişimtarihi: 27 Mayıs 2011.

[7] Croft, Adrian (3 Ekim 2012). “NATO de-mands halt to Syria aggression against Turkey”.Reuters. http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003.Erişim tarihi: 3 Ekim 2012.

[8] Ford, Dana (26 Temmuz 2015). “Turkey calls forrare NATO talks after attacks along Syrian border”.

14 5 KAYNAKÇA

CNN. http://www.cnn.com/2015/07/26/middleeast/turkey-nato-talks/index.html. Erişim tarihi: 26 Temmuz2015.

[9] “Statement by the North Atlantic Council following me-eting under article 4 of the Washington Treaty”. NA-TO Newsroom. 4 Mart 2014. http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm. Erişim tarihi: 2 Nisan 2014.

[10] Isby & Kamps Jr. 1985, s. 13.

[11] Olkaç, Pınar (2008). “Avrupa Güvenliğinde Türkiye'ninDeğişen Konumu :AGSP ve Türkiye”. Başkent Üniversi-tesi. ss. 39. 7 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20120907081518/http://lib.baskent.edu.tr:80/tezbaskent1/00465.pdf. Erişim ta-rihi: 3 Şubat 2014.

[12] “A short history of NATO”. NATO. 2 Nisan 2012.10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160310094039/http://www.nato.int/history/nato-history.html. Erişim tarihi:10 Nisan 2012.

[13] Reynolds 1994, s. 13.

[14] Straus, Ira (Haziran 2005). “Atlanticism as the core 20 thcentury U.S. strategy for internationalism”. Streit Council.Annual Meeting of the Society of Historians of Ameri-can Foreign Relations. http://streitcouncil.org/uploads/PDF/Straus-%20Atlanticism%20as%20the%20core%2020th%20century%20US%20Strategy%20for%20internationalism.pdf. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.

[15] “Protocol to the North Atlantic Treaty on the Ac-cession of Greece and Turkey”. NATO. 4 Nisan1949. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160303170437/http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17245.htm.Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.

[16] Willbanks 2004, ss. 129–130.

[17] “Coordination and Communication”. IVAO. ss. 5.7 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20120907035610/http://www.ivao.aero:80/training/documentation/ADC/ADC-Book-Chapter-14.pdf. Erişim tarihi: 3 Şubat2014.

[18] Isby & Kamps Jr. 1985, ss. 13–14.

[19] Ismay, Hastings (4 Eylül 2001). “NATOthe first five years 1949-1954”. NATO. 12Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160312194420/http://www.nato.int/archives/1st5years/chapters/4.htm.Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.

[20] Osgood 1962, s. 76.

[21] Park 1986, s. 28.

[22] “NATO: The Man with the Oilcan”. Time. 24 Mart 1952.http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,816183,00.html. Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.

[23] Baldwin, Hanson (28 Eylül 1952). “Navies Meet theTest in Operation 'Mainbrace'". New York Times:E7. http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F20711FF3A5B117A93CAAB1782D85F468585F9.Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.

[24] Ismay, Hastings (17 Eylül 2001). “The increase in st-rength”. NATO the first five years 1949-1954. NA-TO. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160312194429/http://www.nato.int/archives/1st5years/chapters/9.htm. Erişimtarihi: 4 Eylül 2013.

[25] “Organisation”. NATO Tiger Association. 2013. 21Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20141221122652/http://www.natotigers.org:80/tigerassociation/index.php.Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.

[26] “Historical Overview”. Canadian Army Trophy. 5 Ekim2012. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160303212544/http://canadianarmytrophy.com/. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.

[27] “Fast facts about NATO”. CBC News. 6 Nisan 2009.http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2011.

[28] “West Germany accepted into Nato”. BBC News. 9Mayıs 2011. http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/9/newsid_2519000/2519979.stm. Erişim ta-rihi: 17 Ocak 2012.

[29] Isby & Kamps Jr. 1985, s. 15.

[30] “Emergency Call”. Time. 30 Eylül 1957. http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,891351,00.html. Eri-şim tarihi: 27 Eylül 2008.

[31] Garret Martin, “The 1967 withdrawal from NATO – acornerstone of de Gaulle’s grand strategy?" Journal ofTransatlantic Studies (2011) 9#3 ss 232-243.

[32] Wenger, Nuenlist & Locher 2007, ss. 67–69.

[33] Dowd, Alan (22 Eylül 2009). “Not Enough NATOIn Afghanistan”. CBS News. http://www.cbsnews.com/2100-215_162-3334439.html. Erişim tarihi: 4 Eylül2013.

[34] National Defense University 1997, s. 50.

[35] Demirkıran, Özlem (2007). “Fransa'nın Gü-venlik Politikası: De Gaulle Dönemi (1958-1969)". Süleyman Demirel Üniversitesi. ss. 89.13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160313200101/http://sbedergi.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/343/files/ozlem-demirkiran-27022013.pdf. Erişim tarihi: 3 Şubat2014.

[36] van der Eyden 2003, ss. 104–106.

[37] Schoenbaum 1988, s. 421.

15

[38] Le Blévennec, François (25 Ekim 2011). “The BigMove”.NATO Review. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20160304064017/http://www.nato.int/docu/review/2007/issue2/english/history.html. Erişim tarihi: 19 Aralık 2011.

[39] Cody, Edward (12 Mart 2009). “After 43 Years, Franceto Rejoin NATO as Full Member”. The WashingtonPost. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/03/11/AR2009031100547.html. Erişimtarihi: 19 Aralık 2011.

[40] Garthoff 1994, ss. 659–661.

[41] Njølstad 2004, ss. 280–282.

[42] Njølstad 2004, ss. 278–279.

[43] Zadra, Roberto (5 Kasım 1992). “European Integrationand Nuclear Deterrence After the Cold War”. Institutefor Security Studies. BAB. ss. 12. 20 Şubat 2014 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140220204040/http://ftp.infoeuropa.eurocid.pt/files/database/000000001-000005000/000002314.pdf.Erişim tarihi: 3 Şubat 2014.

[44] Kaplan 2004, ss. 89–91.

[45] Weinrod, W. Bruce; Barry, Charles L. (Eylül 2010).“NATO Command Structure: Considerations forthe Future” (PDF). Center for Technology and Na-tional Security Policy. National Defense University.5 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20130905012156/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA532510.Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.

[46] Harding, Luke (14 Temmuz 2007). “Kremlin tearsup arms pact with Nato”. The Observer. http://www.guardian.co.uk/world/2007/jul/15/russia.nato. Erişim ta-rihi: 1 Mayıs 2012.

[47] “The future of NATO: Bad timing”. The Economist. 31Mart 2012. http://www.economist.com/node/21551491.Erişim tarihi: 3 Nisan 2012.

[48] Sarotte, Mary Elise. “A Broken Promise?". ForeignAffairs. http://www.foreignaffairs.com/articles/141845/mary-elise-sarotte/a-broken-promise. Erişim tarihi: 28Ağustos 2014.

[49] Klussmann, Uwe; Schepp, Matthias; Wiegrefe, Klaus(26 Kasım 2009). “NATO’s Eastward Expansion: Didthe West Break Its Promise to Moscow?". SpiegelOnline. http://www.spiegel.de/international/world/nato-s-eastward-expansion-did-the-west-break-its-promise-to-moscow-a-663315.html. Erişim tarihi: 7 Nisan 2014.

[50] Gorbachev 1996, s. 675.

[51] Blomfield A and Smith M (6 Mayıs 2009).“Gorbachev: US could start new Cold War”.Paris: The Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/1933223/Gorbachev-US-could-start-new-Cold-War.html.Erişim tarihi: 22 Mayıs 2009.

[52] Zoellick, Robert B. (22 Eylül 2000). “The Lessons ofGerman Unification”. The National Interest. http://www.highbeam.com/doc/1G1-65576869.html.

[53] Stratton, Allegra (17 Haziran 2008). “Sarkozy mili-tary plan unveiled”. The Guardian (Birleşik Krallık).http://www.guardian.co.uk/world/2008/jun/17/france.military.

[54] “History”. NATO. 15 Aralık 2011. 9 Mart2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309214605/http://www.nato.int/history/index.html. Erişim tarihi: 13Nisan 2012.

[55] Albright, Madeleine (16 Aralık 1997). “Statementby Secretary of State Madeleine K. Albright Du-ring the North Atlantic Council Ministerial Meeting”.NATO. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160304053919/http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm. Erişimtarihi: 4 Eylül 2013.

[56] “Allied Command Operations (ACO)". NATO. 10 Ma-yıs 2013. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160310101231/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_52091.htm. Erişimtarihi: 4 Eylül 2013.

[57] Melvin, Don (29 Mart 2012). “NATO: Member nationsshould share military systems”. The Boston Globe(Associated Press). http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/. Erişim tarihi: 10 Nisan2012.

[58] U.S. wins NATO backing for missile defense shield –CNN.com

[59] Englund, Will (23 Mart 2012). “Medvedev callsmissile defense a threat to Russia”. The WashingtonPost. http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html. Erişim tarihi: 10Nisan 2012.

[60] “Part of NATO missile defense system go-es live in Turkey”. CNN. 16 Ocak 2012.http://www.cnn.com/2012/01/16/world/europe/turkey-radar-station/index.html. Erişim tarihi: 16Ocak 2012.

[61] Norton-Taylor, Richard. “Nato plans to upgrade nuclearweapons 'expensive and unnecessary'.” guardian.co.uk, 10Mayıs 2012.

[62] Becker, Markus. “US Nuclear Weapons Upgrades.” DerSpiegel, 16 Mayıs 2012.

[63] “Ukraine crisis: Nato bolsters Eastern Europe againstRussia”. BBC News. 5 Şubat 2015. http://www.bbc.com/news/world-europe-31142276. Erişim tarihi: 4 Mart2015.

[64] “NATO Meets to Approve Strengthening For-ces in Eastern Europe”. Newsweek. Reuters.5 Şubat 2015. http://www.newsweek.com/

16 5 KAYNAKÇA

nato-meets-approve-strengthening-forces-eastern-europe-304566.Erişim tarihi: 4 Mart 2015.

[65] “NATO’s Operations 1949 - Present”. NATO. 2009.22 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20141222130357/http://www.aco.nato.int:80/resources/21/NATO%20Operations,%201949-Present.pdf. Erişim tarihi:3 Mart 2013.

[66] Zenko 2010, ss. 133–134.

[67] Zenko 2010, s. 134.

[68] NATO Handbook: Evolution of the Conflict, NA-TO, 7 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi,https://web.archive.org/web/20011107101023/http://www.nato.int/docu/handbook/2001/hb050102.htm

[69] Rubin, Trudy (31 Mayıs 1995). “U.N. Must StandUp To The Serbs”. The Philadelphia Inquirer.http://articles.philly.com/1995-05-31/news/25674772_1_bosnian-serbs-bosnian-government-bosnian-war.Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.

[70] Bethlehem & Weller 1997, s. liiv.

[71] Zenko 2010, ss. 137–138

[72] Clausson 2006, s. 94–97.

[73] Tice, Jim (22 Şubat 2009). “Thousands more now eligiblefor NATO Medal”. Army Times. http://www.armytimes.com/news/2009/02/army_natomedal_022209w/. Erişimtarihi: 11 Nisan 2012.

[74] “Nato to strike Yugoslavia”. BBC News. 24 Mart 1999.http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/302265.stm. Erişimtarihi: 25 Eylül 2015.

[75] Thorpe, Nick (24 Mart 2004). “UN Kosovo missionwalks a tightrope”. BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3565799.stm. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.

[76] “Operation Shining Hope”. Global Security. 5 Temmuz2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160304090822/http://www.globalsecurity.org/military/ops/sustain_hope.htm.Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.

[77] “Kosovo Report Card”. International Crisis Group. 28Ağustos 2000. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20160304110217/http://www.crisisgroup.org/en/publication-type/media-releases/2000/kosovo-report-card.aspx. Eri-şim tarihi: 11 Nisan 2012.

[78] Helm, Toby (27 Eylül 2001). “Macedonia mission asuccess, says Nato”. The Daily Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/macedonia/1357773/Macedonia-mission-a-success-says-Nato.html. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.

[79] “Kosovo Force (KFOR) Key Facts and Figures” (PDF).NATO. 1 Aralık 2013. 25 Ekim 2014 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141025230836/http://www.aco.nato.int/resources/site7423/General/Articels%202013/NATO%20FACTS/2013-12-01%20KFOR%20Placemat-final.pdf. Erişimtarihi: 4 Eylül 2014.

[80] “NATO reaffirms power to take action without U.N.approval”. CNN. 24 Nisan 1999. http://www.cnn.com/WORLD/europe/9904/24/nato.un/. Erişim tarihi: 4 Eylül2013.

[81] “Allied Command Atlantic”. NATO Handbook. NA-TO. 13 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlen-di. https://web.archive.org/web/20080813225955/http://www.nato.int/docu/handbook/2001/hb120704.htm. Eri-şim tarihi: 3 Eylül 2008.

[82] “NATO Update: Invocation of Article 5 con-firmed – 2 October 2001”. Nato.int. 5 Ey-lül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20150905031331/http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm.Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.

[83] “NATO’s Operations 1949-Present” (PDF). NATO. 22Ocak 2010. 22 Aralık 2014 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20141222130357/http://www.aco.nato.int:80/resources/21/NATO%20Operations,%201949-Present.pdf. Erişim tarihi: 4Eylül 2013.

[84] David P. Auerswald, and Stephen M. Saideman, eds.NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone(Princeton U.P., 2014)

[85] “UNSC Resolution 1510, October 13, 2003” (PDF).4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304055519/http://www.nato.int/isaf/topics/mandate/unscr/resolution_1510.pdf.Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010.

[86] “ISAF Chronology”. Nato.int. 4 Mart 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304055921/http://www.nato.int/isaf/topics/chronology/index.html. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010.

[87] Morales, Alex (5 Ekim 2006). “NATO Takes Cont-rol of East Afghanistan From U.S.-Led Coalition”.Bloomberg L.P.. http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=a1qU01AKOHT8. Erişim tarihi:4 Eylül 2013.

[88] “La France et l'OTAN” (Fransızca). Le Monde. Fransa.http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=1002456&clef=ARC-TRK-NC_01. Erişimtarihi: 16 Temmuz 2011.

[89] “NATO sets “irreversible” but risky course to end Afghanwar”. Reuters. 21 Mayıs 2012. 3 Mart 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303220614/http://ca.reuters.com/article/topNews/idCABRE84J02C20120521?sp=true. Erişim tarihi: 22Mayıs 2012.

[90] “En uzun savaşta sonuca varmak üzereyiz”. AnadoluAjansı. 28 Aralık 2014. http://www.aa.com.tr/tr/s/442318--en-uzun-savasta-sonuca-varmak-uzereyiz.Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.

[91] “NATO'nun yeni Afganistan misyonu başladı".Deutsche Welle. 1 Ocak 2015. http://www.dw.com/tr/natonun-yeni-afganistan-misyonu-ba%C5%9Flad%C4%B1/a-18166042. Erişim tarihi: 22 Haziran 2015.

17

[92] Official Website

[93] El Gamal, Rania (17 Aralık 2011). “NATOcloses up training mission in Iraq”. Reuters.http://www.reuters.com/article/2011/12/17/us-iraq-withdrawal-nato-idUSTRE7BG0IK20111217.Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.

[94] “Operation Ocean Shield”. NATO. 2 Tem-muz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20150702050518/http://www.manw.nato.int/page_operation_ocean_shield.aspx.Erişim tarihi: 3 Mart 2011.

[95] “2009 Operation Ocean Shield News Articles”. NATO.Ekim 2010. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20150225064222/http://www.manw.nato.int/page_news_archive_OOS_%202010.aspx. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2011.

[96] “Statement by the NATO Secretary General onLibya arms embargo”. NATO. 22 Mart 2011.3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160303224631/http://www.nato.int/cps/en/SID-E403D555-2A5EEC9A/natolive/news_71689.htm?mode=pressrelease.

[97] “Press briefing by NATO Spokesperson Oana Lungescu,Brigadier General Pierre St-Amand, Canadian Air Forceand General Massimo Panizzi, spokesperson of theChairman of the Military Committee”. NATO. 23 Mart2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160304071001/http://www.nato.int/cps/en/SID-83A5384E-C37D94AC/natolive/opinions_71716.htm?selectedLocale=en.

[98] “NATO reaches deal to take over Libya ope-ration; allied planes hit ground forces”. Was-hington Post. 25 Mart 2011. http://articles.washingtonpost.com/2011-03-25/world/35208327_1_libya-operation-charles-bouchard-nato.

[99] “NATO to police Libya no-fly zone”. 24 Mart 2011.http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html.

[100] O'Sullivan, Arieh (31 Mart 2011). “UAE and Qa-tar pack an Arab punch in Libya operation”. Je-rusalem Post. http://www.jpost.com/MiddleEast/Article.aspx?id=214574. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.

[101] “NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata”,Khaled al-Ramahi. Malaysia Star. 9 Haziran 2011. Erişimtarihi: 9 Haziran 2011

[102] Coughlin, Con (9 Haziran 2011). “Political Gridlock atNATO”, Wall Street Journal. Erişim tarihi: 9 Haziran2011

[103] “Gates Calls on NATO Allies to Do More in Libya”, JimGaramone. US Department of Defense. 8 Haziran 2011.Erişim tarihi: 9 Haziran 2011

[104] Cloud, David S. (9 Haziran 2011). “Gates calls for mo-re NATO allies to join Libya air campaign”, Los AngelesTimes. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011

[105] Burns, Robert (10 Haziran 2011). “Gates blasts NATO,questions future of alliance”, Washington Times. Erişimtarihi: 29 Ocak 2013

[106] Birnbaum, Michael (10 Haziran 2011). “Gates rebukesEuropean allies in farewell speech”,Washington Post. Eri-şim tarihi: 10 Haziran 2011.

[107] Amland, Bjoern H. (10 Haziran 2011). “Norway to quitLibya operation by August”, AP. Erişim tarihi: 29 Ocak2013

[108] “Danish planes running out of bombs”, Times of Malta.10 Haziran 2011. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011

[109] “Danish Planes in Libya Running Out of Bombs: Report”,Defense News. 9 Haziran 2011. Erişim tarihi: 11 Haziran2011

[110] “Navy chief: Britain cannot keep up its role in Libya airwar due to cuts”, James Kirkup. The Telegraph. 13 Hazi-ran 2011. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013

[111] “NATO: Ongoing resistance by pro-Gadhafiforces in Libya is ‘surprising’". The Was-hington Post (UPI). 11 Ekim 2011. http://www.upi.com/Top_News/Special/2011/10/11/NATO-surprised-by-pro-Gadhafi-resistance/UPI-62851318359224/. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.

[112] “NATO strategy in Libya may not work el-sewhere”. USA Today. 21 Ekim 2011. http://www.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011.

[113] Croft, Adrian. “NATO to advise Libya on strengtheningsecurity forces”. Reuters. http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021.

[114] Collins 2011, ss. 122–123.

[115] “The area of responsibility”. NATO Declassified. NATO.23 Şubat 2013. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20160310140609/http://www.nato.int/ebookshop/video/declassified/.Erişim tarihi: 28 Eylül 2013.

[116] “Washington Treaty”. NATO. 11 Nisan 2011.3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160303231453/http://www.nato.int/cps/en/SID-C6AD72DE-2E05A89E/natolive/topics_67656.htm?selectedLocale=en. Erişimtarihi: 28 Eylül 2013.

[117] Adrian Croft (19 Eylül 2013). “Some EU sta-tes may no longer afford air forces-general”.Reuters. http://mobile.reuters.com/article/idUSL5E8KJJSL20120919?irpc=932. Erişim tari-hi: 31 Mart 2013.

[118] Craig Whitlock (29 Ocak 2012). “NATOallies grapple with shrinking defense bud-gets”. Washington Post. http://articles.washingtonpost.com/2012-01-29/world/35437915_1_nato-allies-defense-budgets-european-members.Erişim tarihi: 29 Mart 2013.

18 5 KAYNAKÇA

[119] “Alliance invites Montenegro to start accessiontalks to become member of NATO”. NATO.24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160324162312/http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_125370.htm.Erişim tarihi: 2 Aralık 2015.

[120] Joy, Oliver (16 Ocak 2014). “Macedonian PM:Greece is avoiding talks over name dispute”.CNN. http://edition.cnn.com/2014/01/14/business/macedonia-prime-minister-greece/. Erişim tarihi: 18Nisan 2014.

[121] Ramadanovic, Jusuf; Rudovic, Nedjeljko (12Eylül 2008). “Montenegro, BiH join Ad-riatic Charter”. Southeast European Times.http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2008/12/09/feature-02.Erişim tarihi: 24 Mart 2009.

[122] George J, Teigen JM (2008). “NATO Enlargement andInstitution Building: Military Personnel Policy Chal-lenges in the Post-Soviet Context”. European Security17 (2): 346. DOI:10.1080/09662830802642512. http://www.informaworld.com/smpp/content~{}content=a907490331~{}db=all?jumptype=alert.

[123] Cathcourt, Will (27 Mart 2014). “ObamaTells Georgia to Forget About NATO Af-ter Encouraging It to Join”. The Daily Beast.http://www.thedailybeast.com/articles/2014/03/27/obama-tells-georgia-to-forget-about-nato-after-encouraging-it-to-join.html. Erişim tarihi: 15 Nisan 2014.

[124] “Medvedev warns on Nato expansion”. BBC News. 25Mart 2008. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7312045.stm. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.

[125] Art 1998, ss. 383–4

[126] Polityuk, Pavel (18 Mart 2014). “PM tells Ukrainians:No NATO membership, armed groups to disarm”.Reuters. http://www.reuters.com/article/2014/03/18/uk-ukraine-crisis-nato-idUKBREA2H0DO20140318.Erişim tarihi: 27 Mart 2014.

[127] “Ukrainian President Signs Law Allowing NATOMembership Bid”. Radio Free Europe/Radio Li-berty. 29 Aralık 2014. http://www.rferl.org/content/ukraine-poroshenko-signs-law-allowing-nato-bid/26767916.html. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2015.

[128] “NATO Topics: Individual Partnership Action Plans”.Nato.int. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160303190108/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49290.htm. Erişimtarihi: 29 Ocak 2013.

[129] “Cooperative Archer military exercise begins in Geor-gia”. RIA Novosti. 9 Temmuz 2007. http://en.ria.ru/world/20070709/68610511.html. Erişim tarihi: 3 Aralık 2013.

[130] “Partnership for Peace”. Nato.int. 3 Mart2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303172344/http://www.nato.int/issues/pfp/index.html. Erişim tarihi:3 Mart 2011.

[131] “Nato and Belarus – partnership, past tensionsand future possibilities”. Foreign Policy and Se-curity Research Center. 6 Mart 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160306080201/http://ru.forsecurity.org/nato-and-belarus-partnership-past-tensions-and-future-possibilities.Erişim tarihi: 25 Kasım 2010.

[132] “NATO Topics: The Euro-Atlantic Partnership Council”.Nato.int. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160316195423/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm. Erişimtarihi: 22 Ağustos 2010.

[133] “Declaration by the North Atlantic Treaty Organiza-tion and the Islamic Republic of Afghanistan”. Na-to.int. 8 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlen-di. https://web.archive.org/web/20100908042229/http://www.nato.int/docu/basictxt/b060906e.htm. Erişim tari-hi: 22 Ağustos 2010.

[134] Bram Boxhoorn, Broad Support for NATO in the Nether-lands, 21 Eylül 2005, ATAedu.org

[135] “NATO Partner countries”. Nato.int. 6 Mart 2009.3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160303210828/http://www.nato.int/cps/en/SID-4CA2943D-E00ED2BF/natolive/51288.htm. Erişim tarihi: 15 Haziran 2011.

[136] NATO, Relations with Contact Countries. Erişim tarihi:29 Ocak 2013.

[137] “NATO PARTNERSHIPS: DOD Needs to Assess U.S.Assistance in Response to Changes to the Partnershipfor Peace Program”. United States Government Accounta-bility Office. Eylül 2010. http://www.gao.gov/new.items/d101015.pdf. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013.

[138] “Partners”. NATO. 2 Nisan 2012. 14 Mart2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160314021747/http://www.nato.int/cps/en/natolive/51288.htm. Erişimtarihi: 12 Ekim 2012.

[139] “NATO and Colombia open channel for futu-re cooperation”. Nato.int. 25 Haziran 2013. 4Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160304051707/http://www.nato.int/cps/en/SID-5BD27A88-B376D2C3/natolive/news_101634.htm. Erişim tarihi: 25 Haziran2013.

[140] “Contact information”. 11 Mart 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160311220456/http://www.nato.int/cps/en/natolive/85304.htm. Erişim tarihi: 12 Mart 2006.

[141] Mayo, Virginia (13 Kasım 2014). “NATO shows off itsnew HQ-to-be”. Associated Press. http://bigstory.ap.org/article/nato-shows-its-new-hq-be. Erişim tarihi: 11 Ara-lık 2014.

[142] Collins 2011, s. 26.

19

[143] “NATO Headquarters”. Nato.int. 10 Ağustos 2010.24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20160324024726/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49284.htm.Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.

[144] “National delegations to NATO What is the-ir role?". NATO. 18 Haziran 2007. 14 Tem-muz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.https://web.archive.org/web/20070714120337/http://www.nato.int/issues/national_delegations/tasks.html.Erişim tarihi: 15 Temmuz 2007.

[145] “Battle for Ukraine: How a diplomatic success unravel-led”. The Financial Times. 3 Şubat 2015. http://www.ft.com/cms/s/2/7cfc8ac6-ab17-11e4-91d2-00144feab7de.html. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.

[146] “NATO Who’s who? – Secretaries General of NATO”.Nato.int. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160303224231/http://www.nato.int/cv/secgen.htm. Erişim tarihi: 22 Ağustos2010.

[147] “NATO Who’s who? – Deputy Secretaries General ofNATO”. NATO. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20160312001937/http://www.nato.int/cps/en/natolive/who_is_who_62218.htm. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2012.

[148] Press Statement: German MP Karl A. Lamers elected Pre-sident of NATO PA. NATO Parlamenter Asamblesi, 16Kasım 2010

[149] “Rules of Procedure”. NATO Parlamenter Asamblesi. Ka-sım 2009. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20150221000622/http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/natopa/docs/ic_tuzuk.pdf.Erişim tarihi: 6 Şubat 2014.

[150] “Report: NATO Enlargement”. NATO Parlamen-ter Asamblesi. Ekim 2001. 27 Ekim 2007 tarihindekaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071027183409/http://www.bits.de/NRANEU/docs/NATO-PA%20Enlargement01.pdf. Erişim tarihi: 6Şubat 2014.

[151] “General Stéphane Abrial, French Air Force, assumedduties as Supreme Allied Commander Transformationin summer 2009”. Act.nato.int. 29 Temmuz 2009.11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.http://web.archive.org/web/20120511081129/http://www.act.nato.int:80/organization/hq-sact/whos-who/300-supreme-allied-commander-transformation. Erişimtarihi: 5 Mayıs 2012.

[152] “Topic: The Military Committee”. NATO. 5 Mart2012. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160310101203/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49633.htm. Erişimtarihi: 5 Eylül 2013.

[153] “France to rejoin NATO command”. CNN. 17 Ha-ziran 2008. http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/06/17/france.nato/. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.

[154] Fuller, Thomas (18 Şubat 2003). “Reaching accord, EUwarns Saddam of his 'last chance'". International HeraldTribune. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlen-di. https://web.archive.org/web/20071012115843/http://iht.com/articles/2003/02/18/eu_ed3__1.php. Erişim tari-hi: 15 Temmuz 2007.

[155] “1949-1952: Creating a Command Structure for NATO”.NATO. 2013. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından ar-şivlendi. http://web.archive.org/web/20150924104723/http://www.aco.nato.int:80/page14612223.aspx. Erişimtarihi: 4 Eylül 2013.

[156] Espen Barth, Eide; Bozo, Frédéric (Bahar 2005). “ShouldNATO play a more political role?". Nato Review. NATO.4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304053402/http://www.nato.int/docu/review/2005/issue1/english/debate.html.Erişim tarihi: 15 Temmuz 2007.

[157] “The Rapid Deployable Corps”. NATO. 26 Kasım2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlen-di. http://web.archive.org/web/20160304051650/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_50088.htm. Erişimtarihi: 4 Eylül 2013.

[158] BBC, NATOReadjusts as UKraine Crisis Looms, 5 Şubat2015.

6 Dış bağlantılar• Resmî site

• Temel NATO Belgeleri (İngilizce)

20 7 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

7 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

7.1 Metin• NATO Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/NATO?oldid=17060006 Katkıda bulunanlar: Zfr, Robbot, Bm~trwiki, Dbl2010, Gangleri,

Citrat, Goran33, Lighterside, Eşref, Dbl2010bot, Sz-iwbot, Katpatuka, YurikBot, Oytun Yalçın, Denisutku, Noumenon, , UgurBasak, Absar, İncelemeelemani, Erdall, Cansız, Penguen o, Alpharabius, Metal Militia, Ugur Basak Bot, Renegade~trwiki, Vikiyazar,Nosferatü, Sturmovik~trwiki, Zzzzzzz, MuratGC, Khutuck, Memty Bot, Escarbot, Bödöŋtıl, Thijs!bot, Krkzn, JAnDbot, Tuncab, Arjety,Stambouliote, CommonsDelinker, AndyMcKandless, Abuk SABUK, Tema, Randam, Ermangg, Mach, Düşünenadam, Ramo151989, Elda-rion, VolkovBot, Uannis~trwiki, Elmacenderesi, Rei-bot, TXiKiBoT, LuCKY, Berfu, Gökhan, Levent, ZoRCoCuK, Synthebot, Numbo3,YonaBot, Umut aybay, Niemand, Sdsinan, İsodeniz, SieBot, Vikiçizer, Loveless, AlleborgoBot, Idioma-bot, Dsmurat, Sehzades, Exocetus,Tuz, PipepBot, MAMETR, Xianbataar, Bambi'nin annesi, Sabri76, Snow White Queen, Force1992, DragonBot, Melihsen, Jackaltugay,Xanılx2, Sarsıntı, Ugurvardarli, Vision, BodhisattvaBot, Lumoys, Burak aksa,Myrat, Ertly, OsmanRus,MelancholieBot, SilvonenBot, Ami-robot, Luckas-bot, Kudelski, Serkank762, Yakamoz51, Ptbotgourou, Nallimbot, Oğuzhan, ArthurBot, Khutuck Bot, Serhantr, Almabot,Xqbot, Blcksprt, GhalyBot, Aydinx, RibotBOT, Pars03, Totenkopf division, Ellver, Dr. Coal, Scarletglory, Rapsar, TobeBot, Türk Süvarisi,Solider, Denk~trwiki, KamikazeBot, UnicornuS, Mimar77, Kumul, EmausBot, AnıL97, YBot, Esc2003, Sarv, KazekageTR, Exe13, Ku-mulBot, WikitanvirBot, FoxBot, Movses-bot, Manubot, Vitruvian, MEOGLOBAL, SeyitA, Kkokturk, Maurice Flesier, ZErGoo, Kahve6,BSRF, E4024, Peykbot, TheFilmMasters, Caglarctr, Addbot, Ömer Berkay, Yeni hesap, Murat Güneş Altuntaşoğlu, Maurice07, AhmetTurhan, Diyapazon, İnternion, Wieralee, Resimtah, Revelation, Arslanemil, Ercan Caner, Stewi101015 ve Anonim: 146

7.2 Resimler• Dosya:Anticommunist_Logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Anticommunist_Logo.svg Lisans:

CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Original remastering by Antonu• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to beslightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, createdby Reidab.

• Dosya:Cooperative_Archer_2007.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Cooperative_Archer_2007.jpgLisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Transferred from ka.wikipedia to Commons by Geagea using CommonsHelper. Özgün yazarı:Alsandro at Gürcüce Wikipedia

• Dosya:F-16_deliberate_force.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/F-16_deliberate_force.JPG Li-sans: Public domain Katkıda bulunanlar: dodmedia.osd.mil Özgün yazarı: US Army

• Dosya:Flag_of_Afghanistan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/Flag_of_Afghanistan.svg Lisans:CC0 Katkıda bulunanlar: http://openclipart.org/detail/24112/flag-of-afghanistan-by-anonymous-24112 Özgün yazarı:

• User:Zscout370• Dosya:Flag_of_Albania.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/Flag_of_Albania.svg Lisans: Public doma-

in Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?• Dosya:Flag_of_Algeria.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/77/Flag_of_Algeria.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: SVG implementation of the 63-145Algerian law "on Characteristics of the Algerian national emblem" ("Caractéristiquesdu Drapeau Algérien", in English). Özgün yazarı: This graphic was originaly drawn by User:SKopp.

• Dosya:Flag_of_Armenia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Flag_of_Armenia.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: SKopp

• Dosya:Flag_of_Australia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b9/Flag_of_Australia.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Ian Fieggen

• Dosya:Flag_of_Austria.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/Flag_of_Austria.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması, http://www.bmlv.gv.at/abzeichen/dekorationen.shtml Özgün yazarı: User:SKopp

• Dosya:Flag_of_Azerbaijan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg Lisans: Pub-lic domain Katkıda bulunanlar: http://www.elibrary.az/docs/remz/pdf/remz_bayraq.pdf and http://www.meclis.gov.az/?/az/topcontent/21Özgün yazarı: SKopp and others

• Dosya:Flag_of_Bahrain.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg Lisans: Public doma-in Katkıda bulunanlar: http://www.moci.gov.bh/en/KingdomofBahrain/BahrainFlag/ Özgün yazarı: Source: Drawn by User:SKopp, rew-ritten by User:Zscout370

• Dosya:Flag_of_Belarus.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/Flag_of_Belarus.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: http://www.tnpa.by/ViewFileText.php?UrlRid=52178&UrlOnd=%D1%D2%C1%20911-2008 Özgün yazarı:Zscout370

• Dosya:Flag_of_Belgium_(civil).svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Kseferovic

• Dosya:Flag_of_Bulgaria.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: The flag of Bulgaria. The colors are specified at http://www.government.bg/cgi-bin/e-cms/vis/vis.pl?s=001&p=0034&n=000005&g= as: Özgün yazarı: SKopp

• Dosya:Flag_of_Canada.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Flag_of_Canada.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: See below Özgün yazarı: Created by E Pluribus Anthony / User:Mzajac

7.2 Resimler 21

• Dosya:Flag_of_Colombia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/21/Flag_of_Colombia.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Drawn by User:SKopp Özgün yazarı: SKopp

• Dosya:Flag_of_Croatia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1b/Flag_of_Croatia.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: http://www.sabor.hr/Default.aspx?sec=4317 Özgün yazarı: Nightstallion, Elephantus, Neoneo13, Denelson83,Rainman, R-41, Minestrone, Lupo, Zscout370,<a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/User:MaGa' title ='User:MaGa'>Ma</a><a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Croatian_squares_Ljubicic.png' class ='image'><img alt ='Croatian squares Ljubicic.png' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Croatian_squares_Ljubicic.png/15px-Croatian_squares_Ljubicic.png' width ='15' height ='15' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Croatian_squares_Ljubicic.png/23px-Croatian_squares_Ljubicic.png 1.5x,https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Croatian_squares_Ljubicic.png/30px-Croatian_squares_Ljubicic.png2x' data-file-width ='202' data-file-height ='202' /></a><a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/User_talk:MaGa' title ='Usertalk:MaGa'>Ga</a> (based on Decision of the Parliament)

• Dosya:Flag_of_Denmark.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9c/Flag_of_Denmark.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: User:Madden

• Dosya:Flag_of_Egypt.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Flag_of_Egypt.svg Lisans: CC0 Katkıda bu-lunanlar: From the Open Clip Art website. Özgün yazarı: Open Clip Art

• Dosya:Flag_of_Estonia.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8f/Flag_of_Estonia.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: http://www.riigikantselei.ee/?id=73847 Özgün yazarı:Originally drawn by User:SKopp. Blue colour changed by User:PeepP to match the image at [1].

• Dosya:Flag_of_Finland.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Flag_of_Finland.svg Lisans: Public doma-in Katkıda bulunanlar: http://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1978/19780380 Özgün yazarı: Drawn by User:SKopp

• Dosya:Flag_of_France.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c3/Flag_of_France.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: http://web.archive.org/web/*/http://www.diplomatie.gouv.fr/de/frankreich_3/frankreich-entdecken_244/portrat-frankreichs_247/die-symbole-der-franzosischen-republik_260/trikolore-die-nationalfahne_114.html Özgün yazarı: This graphicwas drawn by SKopp.

• Dosya:Flag_of_Georgia.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/Flag_of_Georgia.svg Lisans: Public doma-in Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması based on File:Brdzanebuleba 31.pdf Özgün yazarı: User:SKopp

• Dosya:Flag_of_Germany.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/ba/Flag_of_Germany.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Greece.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Flag_of_Greece.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: own code Özgün yazarı: (of code) cs:User:-xfi- (talk)

• Dosya:Flag_of_Hungary.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c1/Flag_of_Hungary.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar:

• Flags of the World – Hungary Özgün yazarı: SKopp• Dosya:Flag_of_Iceland.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Flag_of_Iceland.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Islandic National Flag Özgün yazarı:Ævar Arnfjörð Bjarmason, Zscout370 and others

• Dosya:Flag_of_Iraq.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f6/Flag_of_Iraq.svg Lisans: Public domain Katkı-da bulunanlar:

• This image is based on the CIA Factbook, and the website of Office of the President of Iraq, vectorized by User:Militaryace Özgün yazarı:Unknown, published by Iraqi governemt, vectorized by User:Militaryace based on the work of User:Hoshie

• Dosya:Flag_of_Ireland.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/Flag_of_Ireland.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Drawn by User:SKopp Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Israel.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Flag_of_Israel.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Modern%20History/Israel%20at%2050/The%20Flag%20and%20the%20Emblem Özgün yazarı: “The Provisional Council of State Proclamation of the Flag of the State of Israel” of 25 Tishrei 5709 (28October 1948) provides the official specification for the design of the Israeli flag.

• Dosya:Flag_of_Italy.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Flag_of_Italy.svg Lisans: Public domain Kat-kıda bulunanlar: There has been a long discussion on the colors of this flag. Please read the talk page before editing or reverting this image.Pantone to RGB performed by http://www.pantone.com/pages/pantone/colorfinder.aspx Özgün yazarı: see below

• Dosya:Flag_of_Japan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Flag_of_Japan.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Law Concerning the National Flag and Anthem (1999) URL link in English, actual law (Japanese; colors fromhttp://www.mod.go.jp/j/info/nds/siyousyo/dsp_list_j.htm#Z8701 Özgün yazarı: Various

• Dosya:Flag_of_Jordan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Flag_of_Jordan.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Kazakhstan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg Lisans: Pub-lic domain Katkıda bulunanlar: own code, construction sheet Özgün yazarı: -xfi-

• Dosya:Flag_of_Kuwait.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: SKopp

• Dosya:Flag_of_Kyrgyzstan.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Drawn by User:SKopp, construction sheet. Redo by: cs:User:-xfi- Özgün yazarı:Made by Andrew Duhan forthe Sodipodi SVG flag collection, and is public domain.

• Dosya:Flag_of_Latvia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/84/Flag_of_Latvia.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: SKopp

22 7 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

• Dosya:Flag_of_Lithuania.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Flag_of_Lithuania.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: SuffKopp

• Dosya:Flag_of_Luxembourg.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/Flag_of_Luxembourg.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması http://www.legilux.public.lu/leg/a/archives/1972/0051/a051.pdf#page=2,colors from http://www.legilux.public.lu/leg/a/archives/1993/0731609/0731609.pdf Özgün yazarı: Drawn by User:SKopp

• Dosya:Flag_of_Macedonia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f8/Flag_of_Macedonia.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: User:SKopp, rewritten by User:Gabbe

• Dosya:Flag_of_Malta.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/73/Flag_of_Malta.svg Lisans: CC0 Katkıda bu-lunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Mauritania.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/43/Flag_of_Mauritania.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Moldova.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Flag_of_Moldova.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: vector coat of arms image traced by User:Nameneko from Image:Moldova gerb large.png. Construction sheetcan be found at http://flagspot.net/flags/md.html#const Özgün yazarı: Nameneko and others

• Dosya:Flag_of_Mongolia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Flag_of_Mongolia.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Current version is SVG implementation of the Mongolian flag as described by Mongolian National Stan-dardMNS 6262:2011 (Mongolian State Flag. General requirements [1]Özgün yazarı: User:Zscout370

• Dosya:Flag_of_Montenegro.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/64/Flag_of_Montenegro.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: B1mbo, Froztbyte

• Dosya:Flag_of_Morocco.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2c/Flag_of_Morocco.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Flag of the Kingdom of Morocco

<a data-x-rel ='nofollow' class ='external text' href ='http://81.192.52.100/BO/AR/1915/BO_135_ar.PDF'>Moroccan royal decree (17November 1915), BO-135-ar page 6</a>Özgün yazarı: Denelson83, Zscout370

• Dosya:Flag_of_New_Zealand.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: http://www.mch.govt.nz/files/NZ%20Flag%20-%20proportions.JPG Özgün yazarı: Zscout370, HughJass and many others

• Dosya:Flag_of_Norway.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/Flag_of_Norway.svg Lisans: Public doma-in Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Dbenbenn

• Dosya:Flag_of_Pakistan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/Flag_of_Pakistan.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: The drawing and the colors were based from flagspot.net. Özgün yazarı: User:Zscout370

• Dosya:Flag_of_Poland.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/12/Flag_of_Poland.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Own work, modified color values by text substitution in the existing file Özgün yazarı:Mareklug, Wanted

• Dosya:Flag_of_Portugal.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Flag_of_Portugal.svg Lisans: Public do-mainKatkıda bulunanlar: http://jorgesampaio.arquivo.presidencia.pt/pt/republica/simbolos/bandeiras/index.html#imgsÖzgün yazarı:Co-lumbano Bordalo Pinheiro (1910; generic design); Vítor Luís Rodrigues; António Martins-Tuválkin (2004; this specific vector set: seesources)

• Dosya:Flag_of_Qatar.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Flag_of_Qatar.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Drawn by User:SKopp Özgün yazarı: (of code) cs:User:-xfi-

• Dosya:Flag_of_Romania.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/73/Flag_of_Romania.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: AdiJapan

• Dosya:Flag_of_Russia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Flag_of_Russia.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Государственный флаг Российской Федерации. Цвета флага: (Blue - Pantone 286 C, Red - Pantone 485 C) взятыиз [1][2][3][4] Özgün yazarı: Zscout370

• Dosya:Flag_of_Serbia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Flag_of_Serbia.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: From http://www.parlament.gov.rs/content/cir/o_skupstini/simboli/simboli.asp. Özgün yazarı: sodipodi.com

• Dosya:Flag_of_Slovakia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Flag_of_Slovakia.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması; here, colors Özgün yazarı: SKopp

• Dosya:Flag_of_Slovenia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması construction sheet from http://flagspot.net/flags/si%27.html#coa Özgün yazarı:User:Achim1999

• Dosya:Flag_of_South_Korea.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/09/Flag_of_South_Korea.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: Ordinance Act of the Law concerning the National Flag of the Republic of Korea, Construction andcolor guidelines (Russian/English) ← This site is not exist now.(2012.06.05) Özgün yazarı: Various

• Dosya:Flag_of_Spain.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/Flag_of_Spain.svg Lisans: CC0 Katkıda bu-lunanlar: ["Sodipodi.com Clipart Gallery”. Original link no longer available ] Özgün yazarı: Pedro A. Gracia Fajardo, escudo de Manualde Imagen Institucional de la Administración General del Estado

• Dosya:Flag_of_Sweden.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Flag_of_Sweden.svg Lisans: Public doma-in Katkıda bulunanlar: This flag is regulated by Swedish Law, Act 1970:498, which states that “in commercial activities, the coats of arms, theflag or other official insignia of Sweden may not be used in a trademark or other insignia for products or services without proper authorization.This includes any mark or text referring to the Swedish government which thus can give the commercial mark a sign of official endorsement.This includes municipal coats of arms which are registered. Carl Wadenstierna” http://www.notisum.se/rnp/sls/lag/19700498.HTM] Özgünyazarı: Jon Harald Søby and others. All authors are listed in the “File versions” section below.

7.2 Resimler 23

• Dosya:Flag_of_Switzerland.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: PDF Colors Construction sheet Özgün yazarı: User:Marc Mongenet

Credits:

• Dosya:Flag_of_Tajikistan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Tunisia.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Flag_of_Tunisia.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: http://www.w3.org/ Özgün yazarı: entraîneur: BEN KHALIFA WISSAM

• Dosya:Flag_of_Turkey.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b4/Flag_of_Turkey.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Turkish Flag Law (Türk Bayrağı Kanunu), Law nr. 2893 of 22 September 1983. Text (in Turkish) at the website ofthe Turkish Historical Society (Türk Tarih Kurumu) Özgün yazarı: David Benbennick (original author)

• Dosya:Flag_of_Turkmenistan.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_Ukraine.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Flag_of_Ukraine.svg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: ДСТУ 4512:2006 — Державний прапор України. Загальні технічні умови Özgün yazarı: Government ofUkraine

• Dosya:Flag_of_Uzbekistan.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Oʻzbekiston Respublikasining Davlat bayrogʻi. The officially definedcolours are Pantone 313C for blue and 361C for green (source: [1], [2]). Drawn by User:Zscout370.

• Dosya:Flag_of_the_Czech_Republic.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar:

• -xfi-'s file

• -xfi-'s code

• Zirland’s codes of colors

Özgün yazarı:

(of code): SVG version by cs:-xfi-.

• Dosya:Flag_of_the_Netherlands.svgKaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svgLi-sans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Zscout370

• Dosya:Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Flag_of_the_United_Kingdom.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Flag_of_the_United_Kingdom.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması per data at http://flagspot.net/flags/gb.html Özgünyazarı: Original flag by Acts of Union 1800

• Dosya:Flag_of_the_United_States.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: SVG implementation of U. S. Code: Title 4, Chapter 1, Section 1 [1] (the United Sta-tes Federal “Flag Law”). Özgün yazarı: Dbenbenn, Zscout370, Jacobolus, Indolences, Technion.

• Dosya:German_KFOR_troops_patrol_southern_Kosovo,_summer_1999.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/German_KFOR_troops_patrol_southern_Kosovo%2C_summer_1999.jpg Lisans: CC-BY-SA-3.0 Katkıda bulunanlar:http://en.wikipedia.org/wiki/Image:KFOR_Kosovo2.jpg Özgün yazarı: Nick Macdonald (nickmacdonald.net)

• Dosya:Gorbachev_Bush_19900601.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/Gorbachev_Bush_19900601.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: George Bush Presidential Library (ID: P13385-08)http://bushlibrary.tamu.edu/image.php?id=1185 Özgün yazarı: ?

• Dosya:Gulf_of_Aden_-_disabled_pirate_boat.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/Gulf_of_Aden_-_disabled_pirate_boat.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar:Bu görüntünün kullanımı 100331-N-8959T-308 ID kimliği ile ABD Navy Kuvvetlerince serbest bırakılmıştır <a class ='exter-nal text' href ='//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Category:Files_created_by_the_United_States_Navy_with_known_IDs,<span>,&,</span>,filefrom =100331-N-8959T-308#mw-category-media'>(sonrakiler)</a>.Bu eklenmiş etiket, çalışmanın telif hakkı durumunu göstermez. Normal bir telif etiketi hala gereklidir. Template:Localized tag hakkında daha fazla bilgiedinebilirsiniz.Özgün yazarı: Cassandra Thompson, U.S. Navy

• Dosya:History_of_NATO_enlargement.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/History_of_NATO_enlargement.svg Lisans: CC-BY-SA-3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: User:Patrickneil, based off ofImage:EU1976-1995.svg by glentamara

• Dosya:Jens_Stoltenberg.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Jens_Stoltenberg.jpg Lisans: CC BY-SA3.0 Katkıda bulunanlar: File:Jens Stoltenberg 2009-06-03 (bilde 01).JPG Özgün yazarı: Kjetil Ree

• Dosya:Leonid_Brezhnev_and_Richard_Nixon_talks_in_1973.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Leonid_Brezhnev_and_Richard_Nixon_talks_in_1973.png Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Bu medya dosyası ve bilgileri,Ulusal Arşivler ve Kayıtlar İdaresi kayıtlarında ARC Tanımlayıcı (Ulusal Arşiv Tanımlayıcı) 194517 katalog altında tutulmaktadır. Öz-gün yazarı: Knudsen, Robert L.

24 7 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

• Dosya:Major_NATO_affiliations_in_Europe.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0b/Major_NATO_affiliations_in_Europe.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: This file was derived from NATO affiliations in Euro-pe.svg: <a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/File:NATO_affiliations_in_Europe.svg' class ='image'><img alt ='NATO affiliati-ons in Europe.svg' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/NATO_affiliations_in_Europe.svg/50px-NATO_affiliations_in_Europe.svg.png' width ='50' height ='38' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/NATO_affiliations_in_Europe.svg/75px-NATO_affiliations_in_Europe.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/NATO_affiliations_in_Europe.svg/100px-NATO_affiliations_in_Europe.svg.png 2x' data-file-width ='897' data-file-height ='681'/></a>Özgün yazarı: NATO_affiliations_in_Europe.svg: *Blank_map_europe.svg: PNG author: San Jose, 19. July 2006. SVG trace byRedHotHeat 06 August 2006

• Dosya:Msc_2007-Saturday,_11.00_-_13.00_Uhr-Wildgrube056_Scheffer_Juschtschenko.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Msc_2007-Saturday%2C_11.00_-_13.00_Uhr-Wildgrube056_Scheffer_Juschtschenko.jpg Lisans: CCBY 3.0 de Katkıda bulunanlar: www.securityconference.de (Description) Özgün yazarı: Antje Wildgrube

• Dosya:NATO_AB_in_France_map-en.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/NATO_AB_in_France_map-en.svg Lisans: GFDL Katkıda bulunanlar:

• Icon for the USAF AB: Image:USAAC_roundel_1942-1943.svg (color modified) (public domain);Özgün yazarı: Eric Gaba (Sting - fr:Sting)

• Dosya:NATO_Ministers_of_Defense_and_of_Foreign_Affairs_meet_at_NATO_headquarters_in_Brussels_2010.jpg Kaynak:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/NATO_Ministers_of_Defense_and_of_Foreign_Affairs_meet_at_NATO_headquarters_in_Brussels_2010.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://www.defense.gov/PhotoEssays/PhotoEssaySS.aspx?ID=1904 http://www.defense.gov/dodcmsshare/photoessay/2010-10/hires_101014-F-6655M-005a.jpg Özgün yazarı: DOD photoby U.S. Air Force Master Sgt. Jerry Morrison

• Dosya:NATO_and_US_EU_Summits_in_Lisbon_(2).jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9c/NATO_and_US_EU_Summits_in_Lisbon_%282%29.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://www.whitehouse.gov/photos-and-video/photogallery/president-obama-attends-nato-and-euus-summits-lisbon-portugal Özgün yazarı: Lawrence Jackson

• Dosya:NATO_and_the_Warsaw_Pact_1973.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/NATO_and_the_Warsaw_Pact_1973.svg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: This file was derived from Blank map of Europe 1956-1990.svg:<a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg' class ='image'><img alt ='Blank map ofEurope 1956-1990.svg' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg/50px-Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg.png' width ='50' height ='51' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg/75px-Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg/100px-Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg.png 2x'data-file-width ='450' data-file-height ='456' /></a>Özgün yazarı: Blank_map_of_Europe_1956-1990.svg: *Blank_map_of_Europe.svg: maix¿?

• Dosya:NATO_flag.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/37/Flag_of_NATO.svg Lisans: Public domain Kat-kıda bulunanlar:

• http://althistory.wikia.com/ Özgün yazarı:• Found by 475847394d347339 in websites noted in the source section.

• Dosya:NATO_partnerships.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/NATO_partnerships.svg Lisans: CCBY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: This file was derived from NATO cooperations partners.svg: <a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/File:NATO_cooperations_partners.svg' class ='image'><img alt ='NATO cooperations partners.svg' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/NATO_cooperations_partners.svg/50px-NATO_cooperations_partners.svg.png' width ='50'height ='23' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/NATO_cooperations_partners.svg/75px-NATO_cooperations_partners.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/NATO_cooperations_partners.svg/100px-NATO_cooperations_partners.svg.png 2x' data-file-width ='800' data-file-height ='360' /></a>Özgün yazarı: NATO_cooperations_partners.svg: *BlankMap-World-Microstates.svg: NuclearVacuum

• Dosya:Nato_awacs.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/Nato_awacs.jpg Lisans: Public domain Katkıdabulunanlar: http://www.edwards.af.mil/archive/2003/2003-archive-nato_tests.html Özgün yazarı: initially loaded by user Cornellrockeyon en:

• Dosya:North_Atlantic_Treaty_Organization_(orthographic_projection).svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg Lisans: CC BY 3.0 Katkıda bulunanlar: Buvektörel grafik Inkscape ile oluşturuldu. . Özgün yazarı: Addicted04

• Dosya:Palmaria_bengasi_1903_0612_b1.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/83/Palmaria_bengasi_1903_0612_b1.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Bernd.Brincken

• Dosya:Rodriguez_at_Italian_command_change_in_Herat.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Rodriguez_at_Italian_command_change_in_Herat.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: US Air Force, through ISAFmediaÖzgün yazarı:MSgt. Matthew Millson

• Dosya:Svecanost_podizanja_NATOve_zastave_Zagreb.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/Svecanost_podizanja_NATOve_zastave_Zagreb.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgünyazarı: Roberta F.

• Dosya:Truman_signing_North_Atlantic_Treaty.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c1/Truman_signing_North_Atlantic_Treaty.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: This file was derived from Photograph of Presi-dent Truman signing the document implementing the North Atlantic Treaty at his desk in the Oval... - NARA - 200163.jpg: <ahref ='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg' class ='image'><img alt ='Photograph of President Tru-man signing the document implementing the North Atlantic Treaty at his desk in the Oval... - NARA - 200163.jpg' src ='https:

7.3 İçerik lisans 25

//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg/50px-Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg' width ='50' height ='40'srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg/75px-Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg/100px-Photograph_of_President_Truman_signing_the_document_implementing_the_North_Atlantic_Treaty_at_his_desk_in_the_Oval..._-_NARA_-_200163.jpg 2x'data-file-width ='3000' data-file-height ='2414' /></a>Özgün yazarı: Abbie Rowe, 1905-1967, Photographer (NARA record: 8451352)

• Dosya:WTC_smoking_on_9-11.jpeg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/WTC_smoking_on_9-11.jpegLisans: CC BY 2.0 Katkıda bulunanlar: Flickr Özgün yazarı: Flickr user Michael Foran

• Dosya:West_German_Bundeswehr_1960.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/West_German_Bundeswehr_1960.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://ahecwebdds.carlisle.army.mil/awweb/main.jsp?flag=browse&smd=1&awdid=258 Özgün yazarı: Bilinmiyor<a href ='//www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title ='wikidata:Q4233718'><imgalt ='wikidata:Q4233718' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width ='20' height ='11' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-file-width ='1050' data-file-height ='590' /></a>

7.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0