Hooc mn mi trng Mc lc Tc gi Li ni u ca tc gi Chng 1 Hin nay, nhng vn g ang xy ra? 1.1 Li thc tnh lin quan n hooc mn mi trng 1.2 Li cnh bo ca Colbon v cc ng nghip Hin tng khc l trong sinh vt hoang d Hin tng gim s lng tinh trng Nguyn nhn ch l mt lng rt nh PCB hay cht ioxin Cc cht ha hc khc ngoi PCB v ioxin Ch trng ca Calbon 1.3 Thng bo ca Cardobary Mt cun sch bn cnh cun Our Stolen Future Nhng phn ng ca cc ngnh sn xut v chnh ph u-M v hooc mn mi trng Nhng suy ngh ca cc nh nghin cu v cc vn lin quan n hooc mn mi trng 1.4 Tnh hnh ca Nht Bn Chng 2 c tnh ca hooc mn mi trng v h thng hooc mn trong c th 2.1 c trng ca hooc mn mi trng L nhng cht c vng benzen L nhng phn t c kch thc phn t nh v cu trc n gin L nhng cht kh tan trong nc v d tan trong m Tnh phn gii sinh hc thp 2.2 Cc cht hooc mn mi trng gy tc dng ch vi mt lng rt nh 2.3 Hooc mn mi trng c tc dng ging hooc mn ph n 2.4 Cc cu chuyn v hooc mn Hooc mn ng vai tr chnh trong h thng hooc mn sinh hc Cc loi hooc mn Cu to mng t bo H thng truyn t thng tin vo bn trong t bo sinh hc- cc tip th-recepter Tip th ca hooc mn steroid Cc hooc mn gii tnh Mng li h ni tit trong c th 2.5 Nhng tc ng ca hooc mn mi trng Chng3 S tch tr trong c th v nhng pht hin c tnh 3.1 S loi tr cc cht ngoi lai v s gii c S xm nhp ca cc cht ngoi lai S gii c ca gan S o thi cc cht l ra khi c th 3.2 Nhiu cht c c tnh Ung th do cc cht ha hc S tn hi cc t bo thn kinh S tn hi cc t bo hng cu V nhng tn hi n cc t bo khc 3.3 Cc hooc mn mi trng v mi lin quan su sc vi h sinh sn S hnh thnh tinh trng S hnh thnh bung trng S th tinh S quyt nh gii tnh S pht trin bo thai 3.4 No v cc hooc mn mi trng Chng 4 Danh sch cc hooc mn mi trng 4.1 Tnh tan trong m ca cc hp cht Chlor hu c Cc loi cht ioxin Cht PCB DDT HCH( BHC)

4.2 Estrogen t nhin v estrogen tng hp Estrogen thc vt DES Ethynyl estradiol 4.3 Thic hu c TBT 4.4 Nhng nghi ng quanh hp cht hu c phi Chlor trong cuc sng chng ta p nolphenol Bisphenol A Cht lm mm nha Cht bo qun, chng xi ha Stylen 4.5 Nhng vn gii thch quan h nhn qu (Bng cc cht hooc mn mi trng) Chng 5 Ngun gc pht sinh hooc mn mi trng 5.1 Khng kh C ch pht sinh cc cht ioxin Mi lin quan gia nha PVC v s pht sinh cc cht ioxin nh hng v s lin quan gia cc iu kin l t vi s pht sinh cc loi ioxin 5.2 Nc 5.3 Thc phm 5.4 Sa m 5.5 Cc vt dung trong gia nh 5.6 Dc phm & dng c y t Chng 6 Bin php phng nga tc hi hooc mn mi trng hin nay 6.1 Mc nguy him ca hooc mn mi trng 6.2 Mt cch th nghim an ton 6.3 Phn tch hooc mn mi trng 6.4 Tnh hai mt ca cc cht ha hc 6.5 Cn nghin cu hn trong cuc sng 6.6 Tm v sng ch nhng cht thay th Cht thay th hp cht nha PVC Cht thay th cht lm mm nha Cht thay th cht kh chy Cht thay th hp cht thic hu c Ci tin cht trng men chng g mt bn trong hp 6.7 Ci tin cc iu kin cc l t v x l tro t 6.8 Thay i li sng Chng7: Nhng mong mun gii quyt vn hooc mn mi trng 1. C gng tin ti cc iu kin t hon ton trong khi x l t cc cht thi 2. Thng xuyn so snh lng pht sinh cc cht ioxin khi t cc hp cht nha PVC v cc hp cht phi Chlor 3. H tr k thut cho cc nc ang pht trin trong vic phng chng s nhim cc cht tn dcao trong c th sinh hc 4. iu tra nhanh chng tc hi i vi s sinh trng ca cc cht tan ra t nha 5. Lm r hin tng gim s lng tinh trng c tht hay khng 6. Cn nhn thc s chuyn bin t x hi tiu th hng lot n hnh thc x hi pht trin bn vng Li kt Ngun dn chng cc hnh v Bng ch dn

Tc gi :IKADA YOSHITO ng Ikada yoshito sinh nm 1935 ti tnh HYOGO, Nht Bn, tt nghip i hc v cao hc, chuyn ngnh t si ha hc ti trng i hc KYOTO. Nm 1981 ng l ging vin trung tm nghin cu cao phn t trong y hc ti trung i hc KYOTO. Nm 1988 ng m nhn chc v trung trung tm nghin cu trn. T nm 1990 trung tm nghin cu chuyn thnh trung tm tr liu y hc sinh thi ca trng i hc KYOTO v ng gi chc trnctung tm cho n thng 6 nm 1992. T nm 1998 n nay tc gi l ging vin ca vin nghin cu y hc ti sinh ca trng i hc KYOTO. Chuyn mn ca tc gi l ha hc cao phn t, vt liu ng dng trong y hc, c quan ni tng nhn to, h thng drug delivery, thc s cng nghip hc, thc s y hc, xut bn nhiu cun sch v d nh Y hc ti sinh-C th ti to li c th mt hay khng?Tc gi cng l mt trong nhng nh ha hc hng u bit n c tnh ca cc cht ha hc i vi c th sinh hc qua qu trnh ch to cc c quan ni tng. Li ni u Trn mt t bo tng ng tin l pht hin thy cht Bisphenol A tan ra khi rt nc si vo ng thc n bng nha polycarbonate thng dng trong nh n cc trng. Nhiu ngi lo lng v cho rng cht bisphenol A c tc dng nh mt hooc mn mi trng vi mt lng rt nh, v a vn ny ra hi Cc bo v sc kho nhng khng nhn c cu tr li xc ng. Phi chng s lo lng trn khng thuc vo phm vi ca lut an ton v sinh thc phm. T trc n nay ngi ta tin tng hon ton v tnh an ton ca nha polycarbonate, v ngh rng chng khng gy hi cho tr em nhng khi c mt tin tc nh vy trn bo th mi ngi khng th khng quan tm. Nhng nu ch lo lng v xn xao khng thi th cng khng th gii quyt c c vn g m ch tng thm s bt an. C l chng ta cn phi bnh tnh suy ngh n vn ti sao li nh vy. Khng phi l chuyn gia nghin cu v mi trng, m l mt chuyn gia 40 nm nghin cu v lnh vc nha v cc ng dng trong sinh hc, cc ng dng ca nha trong cc ti nh tnh an ton v ci tin tim nhn to, khoa hc ti sinh sinh hc, pht trin phng php tim thuc c hiu qu, khai thc v ng dng cht liu phn gii sinh hc. Ti mun ng gp cht hiu bit v hooc mn mi trng t gc l mt ngi nghin cu v nha. C quan ni tng nhn to c lm bng nha hoc kim loi. V d nh b phn my dnh cho ngi b bnh thn lm bng nha polycarbonate hoc polystyrene. Nu nh c hin tng ha tan cht ha hc t nha th s c kh nng cc cht ha hc s xm nhp vo t bo ngi s dng ni tng nhn to, gy c hi cho sc khe ngi bnh. Vn ny cng nghim trng nh vn hooc mn mi trng hay c th cn hn th na. C rt nhiu ngi lo lng v hi nhng cu hi nh: Nha c thc s an ton khng? Chng ta khng c t cc hp cht nha polychlor? Nhng hin tng xy ra vi loi c th c xy ra i vi con ngi khng? Sa m khng an ton sao? S lng tinh trng c ang gim tht s khng? Hin tng tr em b bnh ao c phi l do hooc mn mi trng hay khng?v.v..Nhng vic u tin cng mong bn c hiu cho rng tht kh c th tr li nhng cu hi trn ngay c v hin nay chng ta cn thiu nhng d liu khoa hc cn thit tr li chnh xc cc cu hi trn. Con ngi hin i chng ta ang sng trong cn lc ca hng lot my mc in t hin i v khi ngh rng nhng sng to khoa hc k thut c nh hng n cuc sng ca chng ta hay khng th chng ta phi c kin thc c bn ca cc ngnh khoa hc lin quan th mi c th hiu r bn cht ca s vic. Cc hooc mn mi trng l cc cht ha hc nn cun sch ny cng xut hin mt s cc thut ng chuyn mn v ha hc v sinh hc, mong bn c khng thy phin phc. Hu ht cc ch gii v hooc mn mi trng u do cc nh nghin cu hay cc nh bo khoa hc mi trng vit v cun sch ny c vit vi mt gc hi khc nhng hi vng rng n s em li mt cht li ch no trong vic gii quyt vn hooc mn mi trng. Sau cng, xin chn thnh cm n s hp tc ca nhiu ngi gip ti hon thnh cun sch, c bit nhn vin phng nghin cu v nhng hnh v minh ha, cm n c th k Suzuki Yoshiko nhiu ln nh my, cm n anh Horikoshi junichi, ngi ph trch bn v khoa hc ca nh xut bn Kohsha. Thng 9 nm 1998 Ikada Yoshito

Chng1-Hin nay, nhng vn g ang xy ra? 1.1Li thc tnh lin quan n hooc mn mi trng Hooc mn mi trng l nhng cht gy ri lon h ni tit trong c th. Nm 1997, hi khoa hc Nh Trng M nh ngha cht gy ri lon h ni tit l nhng cht ngoi lai xm nhp vo c th, tc ng n qu trnh tng hp, thm thu, vn chuyn, kt hp hay phn hy cc hooc mn trong c th, gy nh hng n kh nng hot ng, sinh trng v kh nng duy tr trng thi cn bng ca sinh vt. Ni cch khc, hooc mn mi trng l nhng cht bn ngoi c th gy ri lon h ni tit gy nh hng xu n c th h con chu chng ta. H ni tit ni mt cch n gin ng vai tr ch yu trong qu trnh sinh trng, pht trin, trng thnh & ch o nhng hnh ng ca chng ta.

Trc y chng ta cng c bit n s tn ti cc cht gy ri lon h ni tit nhng c l li cnh bo v hooc mn mi trng thc s thc tnh mi ngi trn TG bt u t cun sch Our Stolen Future - (tng lai b nh cp) c pht hnh vo nm 1996 ca 3 nh nghin cu h sinh thi ngi M l Colborn, John Peterson Myers, Dianne Dumanoski. Ting chung cnh bo v hooc mn mi trng tip theo l ca i pht thanh BBC Anh. l nm 1997 khi D.Cadbury chu trch nhim sn xut chng trnh khoa hc ca i BBC v xut bn cun sch The feminization of nature (S n ha thin nhin)

Hai cun sch trn vit v nhng vn lin quan n hooc mn mi trng, ang xy ra i vi cuc sng cc sinh vt hoang d v con ngi. Di y l ni dung tm tt hai cun sch trn. 1.2 Li cnh bo ca Colborn Cun sch Our Stolen Future c 316 trang bao gm cc phn tm tt nh sau: Hin tng khng bnh thng ca cc sinh vt hoang d iu m cun sch trn gy sc mnh cho chng ta l nhng hin tng khng bnh thng, khng th tin ni ang xy ra trong gii sinh vt hoang d ngy cng nhiu hn. l nhng hin tng nh: Hin tng mt kh nng sinh sn ca loi i bng u trc (bald eagle) Florida nc M Hin tng teo nh b phn sinh dc c & hin tng gii tnh trung gian ca loi c su M (alligator)

h Apopka Florida Hin tng loi bo Florida gn nh tuyt chng & hin tng tinh trng khng xung b h hay n gii

ha Hin tng gim mnh s lng &sinh sn khng bnh thng loi chn vizon (mink) h Michigan Hin tng h Michigan v h Ontario c nhiu t chim mng bin lng en c s lng trng nhiu

bt thng. Hin tng min nam California hai chim mng bin ci cng chung sng. Hin tng n gii ha chim mng bin c California Hin tng trong c th c voi trng c c b phn sinh sn c v bung trng, t cung. Hin tng gim mnh s lng, c ni gn nh tuyt chng loi ri c (Otter) chu u v Anh Hin tng c chp c gii tnh trung gian thuc a phn sng Nil Anh. Hin tng hi cu cht hng lot bin Bc u. Hin tng c heo cht hng lot a Trung Hi. Hin tng d Ty c khng th thai v s lng cht non gia tng. Pht hin cht PCB trong c th gu Bc Cc v loi chim cnh ct sng Nam Cc. Hin tng gim s lng chim d giun myubi di c. Hin tng gim mnh s lng ch trn ton th gii Nhn chung, nhng hin tng nh thiu xy, nhim virus, giao phi cn h l nhng hin tng vn him thy trong t nhin. V nguyn nhn gy ra nhng hin tng trn rt c th l s c mt ca cc cht ha hc do con ngi mang n. S gim s lng tinh trng Nhng hin tng bt thng cng xy ra i vi loi ngi. Hin tng gim s lng tinh trng hay tng mt cch bt thng cng l mt v d. Trong cun sch (Our Stolen Future) c gii thiu kt qu nghin cu nm 1992 ca cc gio s trng i hc Copenhagen. Theo nh kt qu nghin cu th khng nhng c hin tng gim s lng tinh trng m c c hin tng nh lu tinh trng hay hin tng teo ng dn tinh. Nm 1940 s lng tinh trng trung bnh ngi khong 113 triu tinh trng/ml tinh dch nhng vo nm 1990 s lng tinh trng gim n mc ch cn 66 triu tinh trng/ml tinh dch, gim khong 45%, v lng tinh dch gim khong 25%. Kt qu iu tra s lng tinh trng Scotland cng c gii thiu trong cun sch trn nh sau: S lng tinh trng ca nam gii sinh vo nm 1940 khong 120 triu tinh trng/ml tinh dch nhng s lng tinh trng nhng ngi sinh vo nm 1969 gim ch cn khong 75triu tinh trng/ml. Theo nh s

liu so snh kt qu iu tra ca Belgy i vi 360 ngi trong 3 nm 1990-1993 v 3 nm 1997-1980 th s lng tinh trng gim 28%, s lng tinh trng c kh nng hot ng gim t 53% xung cn 33%. Mt khc, kt qu iu tra ca Php cng c cp trong cun sch. Nhm iu tra Php khng tin vo kt qu ca nhm gio s trng Copenhagen nn c lp iu tra. Kt qu cuc iu tra l s so snh s lng tinh trng /ml tinh dch tui 30 th ca nhng ngi sinh nm 1945 l 120triu, cn nhng ngi sinh nm 1975 l 51 triu, nh vy, nu theo ny th con s nhng ngi sinh nm 2005 s gim cn khong 32 triu, ch bng 1/4 mt tinh trng ca lp nhng ngi sinh nm 1925. Nh vy, hin tng gim s lng tinh trng xy ra cc nc. Hin tng khng bnh thng trong na th k ny khng phi l kt qu ca nhng thi quen sinh hot gii tnh, ung ru, hay ht thuc l v nu l nh vy th hin tng gim s lng tinh trng gii tr ng ra cng phi xy ra i vi lp nhng ngi cao tui. Nhm Calbon nhn nh nguyn nhn c th l do tc dng ca cc cht ha hc trong mi trng, tc dng giai on thai nhi. Nguyn nhn ch l mt lng nh cht PCB hay ioxin Nhm Colborn nghi ng rng nhng hin tng khng bnh thng trong sinh vt hoang d v hin tng gim s lng tinh trng ngi l do h sinh thi trn tri t b nhim bi cc hp cht hu c c Chlor nh PCB hay ioxin. Cc hp cht hu c c Chlor l nhng cht c s tham gia ca Chlor trong lin kt hu c C-H. Sau y l mt vi dn chng c th ca nhm Colborn. M, Khi nghin cu v iu tra tnh hnh sc khe ca nhng tr em c sinh ra t ngi m n c vng nc b nhim cht PCB th thy nhng tr em chm thch nghi vi mi trng xung quanh, c d tt hay c nhng biu hin tn thng tr no. thp k1970, sau khi phun du chng bi b nhim ioxin khu nh ua nga vng Missouri th 62 con nga b cht, ngi ch trng ua nga v 2 con trai c nhng triu chng ging nh cm cm. Trong nhng tr em sinh ra t nhng gia nh cu chin binh tr v t chin trng VN c nhiu tr b ung th v b tt nguyn. Nm 1975 trn th trng i Loan c loi du n b nhim PCB v ioxin v mt cuc iu tra c tin hnh t nm 1985 n nm 1992 i vi 128 tr em c sinh ra t ph n s dng loi du . Kt qu l nhng tr em c kh nng vn ng, t duy km hay c biu hin b tn thng h thn kinh, c quan sinh dc nam nh hn mt cch bt thng so vi nhng tr khng b nhim c. Nm 1988 nhm Partarson ca trng i hc Wisconsin th tim vo chut mang thai mt lng ioxin rt nh v sau mt thi gian nghin cu ngi ta pht hin c nhng biu hin khng bnh thng c quan sinh sn ca nhng con chut c con. c bit trong giai on quyt nh gii tnh (ngy th 15 sau th tinh) m b tim mt lng rt nh ioxin th s lng tinh trng ca nhng con chut c c sinh ra t hn 56% so vi nhng con chut bnh thng khc. Nhm Colborn cn gii thiu nhiu kt qu quan st v nghin cu khc nh PCB cng c nh hng khng tt i vi hooc mn tuyn gip. Colborn cng nhn manh rng tnh nguy him ca ioxin v PCB khng nhng l cht gy ung th m cn l nhng cht c hi cho s pht trin v sinh trng ca tr em. Cc cht ha hc ngoi ioxin v PCB Nhm Colborn tm nhiu nghin cu lin quan n PCB v ioxin nhng khng ng rng nhng trang nghin cu v cc cht ha hc c rt t. Tuy nhin, c nghin cu ve hp cht hooc mn DES c vit c th hn mt cht. Cht ny c khong 5 triu ph n dng ung phng trnh sy thai, n cng c lc c dng l thuc ung trnh thai khn cp. Vo thi k nh im, hp cht ny c coi nh l mt loi thuc k diu ca thai ph. Tuy nhin theo cc nghin cu sau , ngi ta thy nhng tr em c sinh ra khi m dng thuc trn d l nam hay n u b d dng c quan sinh dc, v n thng b ung th m o hay t cung. V ngc nhin hn na l theo nh mt kt qu nghin cu khc th cht DES khng h c tc dng phng chng sy thai, m lm t l sy thai, cht non cao hn. Trong cy c ba l (chlorver) cng c cht ging nh mt hooc mn dng trnh thai nu n loi c . Ngoi hooc mn t nhin trong thin nhin ra, nhm tc gi cng cp n cc hp cht ha hc gn gi nh bisphenol A v p-nonylphenol Cht bisphenol A c tnh c pht hin ti trng Stanford khi s dng ng th nghim lm bng nha carbonat nui cy khun nm men( yeast) Cht bisphenol tan ra t ng nghim lm khun men tng t bin. Nng cht bisphenol A khong 2-5ppb(2-5/1,000,000,000) nh hng n s sinh trng ca khun ln men. Nhng ti thi im cng ty sn xut hp cht carbonat ch c th o c nng bisphenol A t khong 10ppb tr ln.

Cht bisphenol A lm cho khun nm men tng t bin l do tc dng ging nh hooc mn estrogen, vi mt lng ch bng 1/2000 lng hooc mn t nhin. C c nhng nghin cu cho thy cht bisphenol A cng c tm thy t lp trng men chng g mt trong hp. Bng k hiu n v vi lng v nng ppm( parts per million)= 1/1,000,000 ppb(parts per billion) =1/1,000,000,000 ppt( parts per trillion)=1/1,000,000,000,000 nh hng ca cht p-nonylphenol n s nui cy t bo cng c pht hin mt cch tnh c. Ti trng i hc Tafto Boston ngi ta dng ng nghim lm bng polystyrene nui cy t bo ung th v v cht p- nonilphenol c trong polystylen lm cho cc t bo ung th pht trin t bin. Cc nh nghin cu tin hnh tch bung trng chut bi tit hooc mn estrogen sau tim cht polystyrene vo con chut th nhn thy t bo mng t cung pht trin mnh. Nh vy, s tng trng mng t cung l do cht p-nonilphenol, cht ny sau khi lm dy mng t cung c nh hng n chu k sinh hc ca t cung, v chnh l mt nguyn nhn dn n hin tng kh th thai. Estrogen l tn gi chung ca hooc mn ph n. Hooc mn ny s c gii thch k t chng 2. Cc hp cht ha hc c gi l hooc mn mi trng phn ln c tc dng gn ging nh hooc mn estrogen nn gy ra nh hng xu vi c th v c bit i vi c quan sinh sn ca con ngi. y l mt im rt ng lu tm. Mt khc, iu tra ca Anh v nh hng ca cht git ty c gi alkyl phenolpolyetoxylate i vi loi c. Cht ty ny di tc dng ca vi sinh trong nc b phn gii v to thnh cht p-nonylphenol, gy hi cho cc sinh vt sng trong nc. Chnh v th t sau thp k 1980, mt s nc cht ny b cm s dng trong nc cc loi nc ra bt chn ti cc gia nh. Nhng cht ny vn cn ang c s dng trong cng vic ty ra cng nghip. Ch trng ca nhm Colborn

Ch trng chnh m nhm Colborn vit cun sch Our Stolen Future l mun thng bo rng ri vi mi ngi rng cc cht hooc mn mi trng khng ch c mt cc dng c y t, cc cht nh thuc tr su, ho cht dng trong nng, cng nghip nghip m c th hin din nhiu trong cc dng hng ngy ca chng ta. Sau y l mt on dch trch trong cun Our Stolen Future. c th hiu r cc vn hay bnh l ca cc bnh trong x hi hin i ngy nay nh ung th v, ung th tuyn tin lit, triu chng kh th thai, suy gim hc lc cn phi lu rng trong cc hp cht ha hc c nhng hp cht d ch vi mt lng rt nh nhng qua thi gan di cng s gy nh hng ln n c th chng ta. Nhng him ha e da loi ngi khng ch dng li bnh tt hay ci cht. Tc dng gy ri lon h ni tit hay ri lon qu trnh sinh trng ang lm thay i tng lai ca loi ngi. C th ni, chhh nhng hp cht ha hc ang nm cha kha vn mnh ca chng ta. Cc bn c chc c nhng bn khon nh l: cc hp cht ha hc rt nguy him nhng c nhng chng minh c th hay cha? Mi quan h nhn qu c chng minh r rng cha? Ranh gii gia mc nguy him v an ton ra sao?Sau y l cu tr li ca nhm Colborn. c th a ra nhng phn on chnh xc nht nh cn nhng bng chng chnh xc th chng ta phi i ch, khng hi vng v hin nay c con ngi v cc sinh vt hoang d ang b nhng tn thng do hng chc cc hp cht ha hc gy nhim MT, m nhng hp cht ny c chui tc dng phc tp khi th tc dng hp tc khi th c tc dng khng li. Hn th na thi im tc ng c khi quan trng hn liu lng nn vic tm c mi quan h nhn qu r rng l iu khng th mong i. Trong tnh hnh m chng ta ang i mt hin nay th kh c th tm thy mt gii php vn ton. Nn vn minh hin i chng ta ph thuc qu nhiu vo nhin liu carbon v cc cht ha hc tng hp. Theo nh tnh ton ca gii sn xut ha cht th tng gi tr cc hp cht ha hc thuc Chlor v dy chuyn sn xut chim 45%GNP ca th gii. Chng ta ph thuc vo cc cht c khong 50 nm nn thot ra khi n chng ta c l phi cn mt thi gian nh th hoc lu hn th na(Theo cun sch Our Stolen Future) C phi tht s chng ta ang bay vo tng lai vi mt tc chng mt nhng ch l ang bay vo mt th gii khng nh hng nh li nhm Colborn ni hay khng? 1.3 Li cnh co ca Deborah Cadbury Mt cun sch bn cnh cun Our Stolen Future Cun sch The feminization of nature (s n ha thin nhin) ca tc gi D.Cadbury di 203 trang do nh xut bn Anh xut bn, c ph ni khip s ca mi trng nhim v ni dung cng khng khc lm vi Our Stolen Future, c tc gi miu t vi nhiu d liu thc t. C hai tc gi Cadbury v Colborn u l n. Nhn tin, tc gi Rachel Carson ca cun sch Silent Spring (ma xun cm lng) (1964) cng l n. Chnh v th Colbon c mnh danh l Carson th hai. V cho n nay, thuc tr su cha hp

cht hu c c Chlor nh DDT b cm s dng. Cadbury l mt k gi khoa hc, tip xc v phng vn nhiu nh nghin cu. Cadbury nu r c tnh hnh cc nghin cu nhng nh hng ca hooc mn mi trng n c th ngi v cc sinh vt hoang di. c bit nhng kh khn v cu chuyn ng sau vic nghin cu cng c tc gi gii thiu nn cun sch c mt sc hp dn nh mt truyn khoa hc vin tng. Qua cc chng ca cun sch Cadbury ln lt gii thiu qu trnh cc cht ha hc b coi l hooc mn mi trng b nghi ng gy ri lon h ni tit sinh vt nh th no.V d nh nh hng xu ca cht DDT vi h thng hooc mn ca con ngi c gio s ngi M Markracran cnh co vo nm 1979 nhng lc khng ai ch n vn ny, hoc biu hin nhim c ioxin c t nm 1930-1940 khi mt loi bnh nhim c da thng xuyn xut hin trn tu, hay thng co rng trong sa m c th c DDT c t nm 1951. Hnh trnh iu tra cht lm mm nha nh benzylbutyl phthalate, dibutyl phthalate, cht t c s dng Nht cng c gii thiu trong cun sch. Kt qu kim tra cc cht tan trong nc qua h thng x l nc thi Anh lm thay i gii tnh ca c ang c s nghin cu nng thy sn chun b cng b trong tp ch Nature th Cc mi trng ngn khng cho cng b vi l do l chuyn tuyt mt. Lch s hnh thnh cc cht hooc mn mi trng cng c gii thiu. Cht DDT c tng hpti c vo nm 1874 v cht PCB c pht minh vo khong th k 18. iu l th l khi Doz, ngi Anh pht hin ra hp cht hooc mn s 1-DES vo nm 1930, Doz c thng chc v tr thnh vin trng vin Hn Lm Anh. V ngc nhin hn na l Doz tin hnh nghin cu cc hp cht nh alkyl phenol v bisphenol v pht biu trong tp ch Nature rng chng l nhng hp cht kch thch tnh pht dc ca ng vt. Nhng phn ng ca cc nh sn xut v chnh ph chu u i vi cc cht hooc mn mi

trng Cadbury vit rt r cc phn ng ca cc nh sn xut v chnh ph i vi thng bo v nh hng xu ca hooc mn mi trng n s pht trin v sinh sn ca sinh vt. Chnh ph cc nc chu u nh Anh, c thng qua cc trung tm nghin cu lin chu v c hc mi trng, Ha - c hc, bt u iu tra nghin cu vi quy m ton chu u. Cc nghin cu v hooc mn mi trng c xp vo danh sch cc nghin cu c u tin ti cc bo v mi trng M. Cc hc gi M thnh lp hi chuyn gia thm nh nh gi cc tc ng ca hooc mn mi trng. Nhng mt khc, Cadbury cng gii thiu chuyn nh sau: nm 1993 quc hi M m mt bui gii thiu cc nghin cu s mt ca cc nh nghin cu nhm Colborn nhng hu ht cc gh u b b trng, cc ngh s rt t quan tm v khng c mt cu hi no c t ra. V phn ng ca cc nh sn xut th hip hi cng nghip ha hc chu u pht biu nh sau: Chng ti cng nh ngi tiu dng u quan tm su sc nhng vn lin quan n cht lng an ton ca sn phm v nhn thc r tnh nghim trng ca vn ny. Mc ch ca chng ti l thng qua ban chp hnh cc x nghip sn xut ang lin h vi cc nh khoa hc chu u v M lm sng t nhng tc hi ca cc cht ha hc n hot ng hooc mn, kh nng sinh sn ca ngi v ng vt hoang d. K c M, t hip hi sn xut ha cht n cc tp on u ng h tin cho nhng nghin cu lin quan n DDT, ung th v v nhiu nghin cu khc. Ban chuyn gia nh gi s thay i cht lng tinh dch c thnh lp. Cc chuyn gia thnh vin s tin hnh nghin cu pht hin nhng sai st v nh gi chnh xc li cc nghin cu trc y. Suy ngh ca cc nh nghin cu v vn c lin quan n hooc mn mi trng Cc nh nghin cu v vn c lin quan n hooc mn mi trng c suy ngh nh th no? Trong cun sch feminization (s n ha thin nhin) tin s Sharp v gio s Sampter hay c nhc ti. V sau l mt vi li trch ca tin s Sharp v gio s Samter. Rt nhiu ngi cho rng cc cht ha hc gy nh hng xu n c th nh th th ch cn cm sn xut l c th gii quyt c vn . Nhng nu ch n gin nh vy th khng c vn g. iu ng ngi l trong cuc sng sinh hot hng ngy, chng ta s dng rt nhiu dng trong gia nh m phn ln c lm t nhng hp cht ha hc. Nu loi tr nhng cht th c l chng ta cn phi lm mt cuc cch mng (theo tin s Sharp) Gi s nu cm s dng hp cht phthalate th s phi gim mt na cc vt dng trong gia nh. Cc gia dng, cc loi ti nha polymer, my ra bt chn, t lnh, t ngu cn n mt lng nha ln. Phn ln cc hp ng m phm, hp ng thc n, giy gi thc n u c s dng hp cht phthalate. Vy chng ta c tht s mun khng s dng hp cht phthalate hay khng? (gio s Sampter)

V chng ta ngh rng hp cht phthalate c th tan ra t cc dng bng nha nn chng ta trnh khng cho sa vo trong nha m thay chng bng cc chai, nhng khi ra chai th trong nc ra bt c th cha hp cht c tc dng nh estrogen. Cng nh vy chng ta trnh khng n hoa qu ng hp v cht bisphenol A c th b ha tan t hp ng nhng hoa qu ti cng c th b nhim cht c tc dng estrogen t thuc tr su v thuc dit c.Cc cht c tc dng nh estrogen rt a dng v c s dng trong nhiu trng hp nn khi cc bn ni hy cho li khuyn c th trnh c nh hng ca cc cht ny th ti thi im hin nay iu tuyt i khng phi l khng th nhng rt kh khn.(theo gio s Sampter)

1.4 Tnh hnh ti Nht tm hiu c nguyn nhn cc hin tng bt thng trong sinh vt hoang d, Colborn c trn 2000 lun vn, tho lun vi nhiu hc gi v i n kt lun rng nguyn nhn ca hin tng bt thng trong sinh vt hoang d l do cc cht ngoi mi trng lm ri lon h ni tit trong c th. Tht l thn phc trc tinh thn bn b v quan st su sc ca Colborn. V so vi nhng nghin cu trn th tnh hnh nghin cu Nht Bn cn rt chm. Tuy s lng nghin cu, v hin tng bt thng trong sinh vt hoang d khng nhiu nhng cng c mt vi thng bo

V d sng Tamagawa, Tokyo c nhng con c qu c tinh hon qu nh c pht hin vo nm 1997, lu vc bin cng pht hin c nhiu c b i gii tnh t c sang ci nh loi Macogarei sng gn y vnh Tokyo, v theo iu tra u thp k 1990 hin tng chuyn gii tnh ca loi c xon Dog whelk ( khi con ci trng thnh th li xut hin c quan sinh dc c) xy ra trn ton Nht Bn. Qua cuc iu tra tinh dch i vi 34 thanh nin trong tui 20-26 c tin hnh t 4/1996n1/1998, Trng i hc Teikyo pht biu rng hin tng tinh trng khng bnh thng cng c th ang xy ra vi c nhng thanh nin Nht khe mnh. Mc d s lng i tng iu tra khng nhiu nhng theo kt qu iu tra th lng tinh dch trung bnh l 2,5ml (trn2ml) s lng tinh trng trung bnh l 41,7 triu/ml (trn 10triu/ml) t l tinh trng c hnh dng bnh thng l 49% (trn 30%) t l sng l 78% (trn 75%) cao hn mc tiu chun ca c quan bo v sc khe WHO (cc gi tr trong ngoc n). Nhng t l hot ng ca tinh trng ch l 27% qu thp so vi gi tri tiu chun ca WHO(50%). V trong 34 ngi th ch c 1 ngi t tt c cc ch s bnh thng theo tiu chun WHO. Trn mt t bo c ng tin rng c quan mi trng tin hnh kim tra kh nng ha tan cc cht ca cc ng c nhp t c vi gi 100yn/ chic. Kt qu l trong thi gian u tm thy cht bisphenol A tan ra t 1 trong 8 chic c th nghim, nhng sau khi ra t 50-100 ln th t c 8 chic u tan ra cht bisphenol A. Nng cao nht l 0.18ppm. Nhng gii thiu trn ch l mt phn nhng nh hng ca hooc mn mi trng n h sinh thi, nhng d l vy cng c qu nhiu hin tng khng bnh thng trong sinh vt hoang d ang xy ra M, chu u v Nht Bn. Ni tm li hooc mn mi trng l nhng cht g? Ti sao nhng hin tng khng th tin ni trong sinh vt hoang d lai c th xy ra do cc tc dng ca hooc mn mi trng? T nhng thc mc trn v tm c phng php gii quyt vn hooc mn mi trng, cun sch ny s tip cn t nhng tc dng ca hooc mn mi trng i vi sinh vt. u tin, chng ta cng suy ngh hooc mn mi trng c kh nng gy ri lon h ni tit hay khng? Tip , chng ta suy lun n nguyn nhn ti sao li c hin tng v sau cng l qua cc hin trng ca hooc mn mi trng chng ta s a ra nhng bin php c th phng trnh tc hi ca hooc mn mi trng. D c ni vy nhng nhng d liu quan st nghin cu v hooc mn mi trng hin nay vn cha y , nn chng ta phi suy lun v suy on da theo s liu khoa hc. S tht l cha c c nhng bng chng c th mang tnh quyt nh, vn khng thay i. y cng l iu m tc gi mun nhn mnh vi c gi. Chng 2 c trng ca hooc mn mi trng v h ni tit

2.1 c trng ca hooc mn mi trng Cc cht hooc mn mi trng c nhiu tc dng sinh hc khc nhau nhng chng cng c nhng c im chung. c th l gii nguyn nhn cc hin tng bt thng chng ta cng tm hiu cc c im chung ca cc cht ha hc c gi l hooc mn mi trng. Cc cht hooc mn mi trng c cu trc vng benzen Cu trc ha hc ca cc cht hooc mn mi trng tiu biu (c cc cht b nghi ng l hooc mn mi trng) c tm tt nh hnh 2-1. V im chung l cc cht hooc mn mi trng tr thic hu c(TBT) u c cu trc c vng benzen. Vng benzen l cu trc ha hc c hnh 6 cnh do 6nguyn t C kt hp vi nguyn t H. Cu trc vng benzen khng hon ton xa l vi chng ta m l cu trc nhng thnh phn c bn trong cc dc phm, si tng hp v g.

Hnh 2-1 Cu trc ha hc cc cht hooc mn mi trng (bao gm cc cht b nghi ng l hooc mn mi trng) (phn t lng)

Kch thc phn t nh, cu trc phn t n gin Cc phn t cu thnh c th sinh hc nh protein, cc loi ng a phn t, u l nhng cao phn t c cu trc phc tp, kch thc ln. (Hp cht cao phn t l nhng cht c phn t lng ln hn 1 vn) Cc phn t lng cao nh gen di truyn v chui DNA,RNA l nhng thnh phn c bn. Nhng so vi cc cht ny th hooc mn mi trng (nh hnh 2-1) c kch thc phn t nh, phn t lng ti a cng ch khong 300. Nh vy so vi cu trc phn t protein th cu trc cc cht hooc mn mi trng l n gin. Kh tan trong nc v d tan trong m Cht protein, cc loi ng a phn t, DNA, RNA u d tan trong nc, thnh phn cu to cc

cht trn nh axit amin, gluco cng d tan trong nc. Nhng cc cht hooc mn mi trng th t tan trong nc v d tan trong dung dch m. Tnh cht ny gi l tnh tan trong m. Cc cht hooc mn mi trng c tnh tan trong m v trong phn t ca chng c cha cu trc vng benzen. Cc cht c tnh tan trong m cng khng l i vi chng ta v trong c th chng ta cc cht bo, cc cht to thnh mng t bo, hooc mn steroid cng c tnh tan trong m. Cc cht ny c cu trc ha hc khc mt cht so vi cc cht hooc mn mi trng. V ch s khc nhau mt cht cng c th phn chia ra cht v hi v cc cht hooc mn mi trng Phn hy sinh hc thp Sinh vt, d l ng vt hay thc vt khi ngng sng th cc thnh phn cu to s b phn hy v tr v vi vng tun hon t nhin. Hin tng cc cht b phn hy do cc enzim gi l s t phn hy sinh hc. Cc hooc mn mi trng li khng c cu trc d b ph hy bi cc enzim nh s kt hp estel hay kt hp amid nn chng kh phn hy trong c th sinh hc v gi nguyn trng thi . V bo v mi trng ton cu ngi ta ang mit mi nghin cu thay i cc cht k c nha cc cht c th t phn hy. 2.2 Cc cht hooc mn mi trng gy tc dng ch vi mt lng rt nh Mt c trng ln ca cc cht hooc mn mi trng l ch vi mt lng v cng nh cng c kh nng gy ra nhng tc dng sinh hc. Ni l mt lng nh, l chuyn so snh tng i vi cc cht khc. Vic c th pht hin v tnh c mt lng rt nh cc cht hooc mn mi trng l nh s tin b ca cc my phn tch gn y. Cho n nhng nm 1970 chng ta ch o c n nng 1 phn ca 1 triu, 1/1,000,000( ppm).Nhng n nhng nm 1980 chng ta c th o n nng 1phn ca 1 t 1/ 1,000,000,000(ppb) v nhng nm 1990 chng ta c th tnh n nng rt nh nh 1 phn ca 1 ngn t 1/1,000,000,000,000(ppt: parts per trilion) Ni n nng 1/1,000,000,000,000 chc nhiu ngi cha tng tng ngay c, nn c th v d nh sau: lm nh mt git dung dch vo mt b bi di khong 25m hay cho trn y nc vo snbng chy Koshien ri cho mt ht ng vo quy u ln ta s c nng ppt. Khi nghe nh vy hn mi ngi s tng tng c nng thp nh th no. Nhng cu trc phn t hooc mn mi trng khong 300 nn trong 1 cm3 nc c nng ppt i chng na th cng cha khong 2 t phn t hooc mn mi trng. V nh vy th ta li thy c qu nhiu phn t hooc mn mi trng trong mt th tch nh nh vy.

(Sn bng chy Koshien c tng din tch l 39,600m2) 2.3 Hooc mn mi trng rt gn vi hooc mn gii tnh C th tm tt li c im ca hooc mn mi trng l trong cu trc phn t c vng benzen, d tan trong m, kh phn hy v ch vi mt lng rt nh cng c tc dng sinh hc. Hn th na khi so snh cu trc phn t hooc mn mi trng tiu biu (hnh 2-1) v cu trc phn t hooc mn gii tnh (hnh 2-2) th cu trc gn ging nhau, ch khc l cu trc phn t hooc mn mi trng nh hn. Tr hooc mn tuyn gip trng, cc hooc mn khc u thuc h cc cht protein, cng d tan trong m.

Hinh 2-2 Cu trc ha hc cc hooc mn tiu biu

Cc hooc mn mi trng c tc dng sinh l ging nh hooc mn n estrogen nn ngi ta gi nhiu hooc mn mi trng l cc cht c tc dng nh estrogen. Cc cht hooc mn mi trng khng c biu hin tc dng nh hooc mn nam gii androgen nhng c biu hin chng li tc dng hooc mn androgen, ngha l ngn tr hot ng ca hooc mn androgen. Biu hin ny gi l tc dng tng phn. Tc dng ging nh hooc mn (agonist) v tc dng tng phn( antagonist) rt quan trng nn s c gii thiu phn sau. 2.4 Gii thiu v Hooc mn Cc cht hooc mn mi trng c ch hooc mn v chng lm ri lon h thng ni tit. c th bit r v hooc mn mi trng chng ta cn hiu r cc iu c bn v h ni tit. Vai tr chnh ca h ni tit l cc hooc mn Trong c th chng ta c cc c quan tng hp cc cht m ch vi mt lng rt nh cng c tc dng sinh l c bit. Cc cht c tng hp ngm trc tip vo mu, c gi l hooc mn. C quan tng hpcc cht hooc mn gi l tuyn ni tit. Cc loi vitamin cng c tc dng sinh l vi mt lng nh nhng c th chng ta v c bn khng tng hp c vitamin. Cho nn c th nh ngha hooc mn l nhng cht c h ni tit to thnh, ngm vo mu, to nn nhng tc dng sinh l i vi nhng t bo ch.

Hinh 2-3 Tc dng ging hooc mn(agonist) v tc dng khng hooc mn (antagonist)

Cc loi hooc mn

Hnh 2-4 Cc c quan ni tit ch yu trong c th

Nh hnh v 2-4 hooc mn c tng hpt rt nhiu tuyn ni tit. V mt cu trc ha hc hooc mn c chia lm 5 loi (bng 2-5) l catechol amine ,steroid, iod amin acid, oligopeptide, protein. Hooc mn

catechol amine rt d tan trong nc nhng hooc mn iod amin acid v hooc mn steroid kh tan trong nc, d tan trong m. phn ti, cun sch s trnh by v s khc nhau gia tnh tan trong m v tnh tan trong nc. Chnh s khc nhau s to ra s khc nhau trong cch xm nhp vo bn trong t bo.

Bng 2-5:Cc loi hooc mn v cc tuyn ni tit Cc loi hooc mn Loi tnh

tan Phm vi phn t lng

Tuyn ni tit(hooc mn tiu biu)

Catechol amine Trong nc 150-200 Cht ty thng thn ( Adrenalin, Noradrenalin)

Steroid Trong m 250-310 Bung trng ( estradiol) Tinh hon ( Testosteron) Lp vthng thn ( Corticosteron, Cortisone)

iod amin acid Trong m 750-777 Tuyn gip trng ( triiodthyronine, thyroxine)

Oligopeptide Trong nc 1000-6000 Tuyn yn (hooc mn kch thch lp v thng thn, hooc mn khng tiu tin, oxytosin) Tuyn gip trng (Calcitonin) Tuyn cn gip (hooc mn tuyn cn gip) Phn no trung tm( hooc mn gii phng hooc mn hnh thnh trng, hooc mn gii phng prolactin, hooc mn cng ch tit hooc mn sinh trng) Ty tng (insulin, glucagon, somatostatin)

Protein Trong nc 1 vn- 4vn Tuyn yn ( hooc mn kch thch tuyn gip trng, hooc mn kch thch nang trng, hooc mn sinh trng, hooc mn hnh thnh lng trng, prolactin) Tuyn c ( thymosin )

Cu to mng t bo Cc t bo c bo v khi s xm nhp ca cc thnh phn khng mi m n l nh mng t bo. Cu to c bn ca mng t bo (hnh 2-6) gm 2 lp. Lp u l nhng cht c tnh tan trong nc, phn lp di l nhng cht c tnh tan trong m. t bo c protein c gi l nhng tip th, c th i qua mng t bo (hnh2-6) c nhim v thu nhng tn hiu ngoi t bo.

Hnh2-6 Cu to 2 lp ca mng t bo v loi tip th i qua mng t bo

Cc hooc mn tn ti trong mu c th n nhng t bo chth trc tin hooc mn phi i qua thnh mch mu (hnh 2-7). Mt bn trong thnh mch mu c bao ph bi cc t bo thnh mch mu nhng gia cc t bo thnh mch mu c mt t cc khe h nc v cht dinh dng c th ra ngoi mch mu. Tuy nhin thnh mch mu no th khng c cc khe h ny trnh s xm nhp ca cc cht bn ngoi vo, v c bo v cn thn bi cc ca quan thnh mch mu no. thai nhi mi hnh thnh th cc ca quan ny vn cha c hon thin.

Hnh 2-7 S di chuyn cc cht truyn t thng tin gia cc t bo v mch mu

Cc hp cht c phn t lng thp c tnh tan trong m d khng c cc khe h ca cc t bo vn c th trc tip i qua cc mng t bo bn trong thnh mch mu. V thnh phn bn trong mng t bo c tnh tan trong m, v b mt ngoi mng c tnh tan trong nc nn cc cht ngoi lai c tnh tan trong m s i qua theo phng php vt l. Chnh v vy cc hp cht c phn t lng thp nh ether (CH3CH2-O-CH2CH3),chloroform, toluene (C6H5CH3) c th xm nhp vo t bo thn kinh gy m v m hoc lp tr trong tr chi nghin ht. Thnh phn chnh ca cht pha long sn l toluene. Hnh 2-8 biu th cu trc ha hc cu cht ny. Hooc mn mi trng cng l nhng phn t c lng phn t lng thp v c tnh tan trong m nh th.

Hnh 2-8 Cc hp cht phn t lng thp xm nhp d dng vo trong no

H thng truyn t thng tin ti bn trong cc t bo cc tip th(recepter) Hooc mn t cc tuyn ni tit ngm vo mu i qua thnh mch mu phn tn t do n cc t bo ch(hnh 2-7). Trong c th, ngoi h thn kinh c cc ng dn l dy thn kinh, v khng c ng dn nh ng dy in hay sng in nn s truyn t thng tin trong c th u do cc cht hooc mn. Chnh v th cc hp cht hooc mn mi trng mi c khe h gy ri lon h ni tit. Nhng hooc mn c tnh tan trong nc nh hooc mn oligopeptide, hooc mn protein, khi ti nhng t bo ch, s kt hp vi cc tip th l ra trn b mt t bo ch (hnh 2-9). Hooc mn khng th kt hp vi tt c cc tip th. Vt cht truyn t thng tin ch c th kt hp vi tip th khi c tn hiu c th on. V y l tn hiu bt u hot ng rt quan trng nn ch c tip th c hu ca mi loi hooc mn mi kt hp c vi chnh hooc mn . Chnh s kt hp c bit ny th hin s tin ha trong sinh vt nhm khng c s truyn t nhng thng tin sai. Cc hooc mn nh hooc mn protein khi kt hp vi cc tip th th phn t bn trong t bo s thay i trng thi lp th, gc axit phtpho s kt hp vi tip th v phn ng oxi ha phtpho xy ra lin tc nh cc protein trong t bo (hnh 2-9) Chui phn ng lin tc oxi ha phtpho l mt phng tin truyn t thng tin rt quan trng trong t bo. Nh vy, thng tin c truyn n nhn t bo.V gen di truyn da vo thng tin c truyn t bt u qu trnh tng hp cht c ch nh.

Hnh 2-9 Cc loi tip th

Tip th hooc mn Steroid Nu l hooc mn Steroid th nh hnh 2-9, thng tin c truyn vo nhn t bo khng thng qua tip th trn b mt t bo. V hooc mn Steroid l hp cht c phn t lng thp, tan trong m nn t do i qua mng t bo vo bn trong t bo nh cc phn t nh hn (thinner) Hooc mn Steroid khi i vo trong t bo, kt hp vi tip th tn ti bn trong t bo, bt cc gen di truyn hot ng. V d mnh lnh ca hooc mn Steroid l lm lng ngc pht trin, trng tht nam tnh th cc t bo gc lng ngc s l cc t bo ch cui cng ca hooc mn, lm gen di truyn bt u thc hin mnh lnh pht trin lng ngc. Tht ra, cc tip th hooc mn Steroid gm phn iu khin protein v phn kt hp vi DNA to thnh mt khi (hnh 2-10). Nhng khi hooc mn Steroid kt hp vi tip th th phn iu khin protein b di ra, phn kt hp vi DNA b trng. V DNA c trng trong nhn t bo s kt hp vo v tr ny, thng

tin c bit c lu gi v tr ny s c RNA sao chp li. Nh vy tip th hooc mn Steroid cng gp phn trong nhim v sao chp thng tin.

Hnh 2-10 T s kt hp vi tip th hooc mn Steroid n s hnh thnh cht protein

Nh vy, phng php truyn t thng tin n nhn t bo ca hooc mn Steroid thng qua cc tip th bn trong mng t bo n gin hn so vi cc cch truyn t thng tin ca cc hooc mn khc. Rt nhiu hooc mn gii tnh Hooc mn b hooc mn mi trng lm ri lon l hooc mn gii tnh, c tnh tan trong m (hnh 2-2) c phn loi thuc hooc mn Steroid. Hooc mn Steroid l tn gi chung hp cht c cu trc ha hc c 3 hnh gm 6 cnh v 1 hnh 5cnh lin kt gia cc nguyn t C. Mt c trng ln ca hooc mn gii tnh l nu cng tn gi th d l hooc mn c hay ngi th cng cng mt cu trc ha hc. iu ny khc hn vi hooc mn cht protein. Hooc mn gii tnh gm hooc mn nam v n. Mi ngi d hiu lm hooc mn nam ch c nam gii v hooc mn n ch c n gii nhng tht ra y ch cch gi tn. Hooc mn c nhiu nam gii th gi l andrrogen (hooc mn nam), hooc mn c nhiu n gii th gi l estrogen (hooc mn n). Cc loi hooc mn gii tnh v cc c quan ni tit, cc tc dng chnh ca cc hooc mn c trnh by bng 2-11. Cng mt loi hooc mn nhng ng vi thi im, a im khc nhau th c nhng tc dng khc nhau. Hooc mn androgen cng c tng hpt bung trng pht trin bnh thng, cng nh hooc mn estrogen cng c tng hpt tinh hon.

Bng2-11 Cc c quan tit ra hooc mn gii tnh v cc tc dng tiu biu

Hooc mn gii tnh C quan ni tit Tc dng Estrogen 17 estradiol( hooc mn lng trng trng)

Lng trng trng, lng trng, nhau thai, lp v thng thn, tinh hon

Pht trin tui dy th ca n gii

Progestron Lng trng Th tinh, nim mc t cung dy, duy tr mang thai

Androgen Testosteron

Tinh hon, lp vthng thn, bung trng,

Pht trin tui dy th ca nam gii

Gn y, cu trc vt l ca tip th ca mt loi estrogen (17 estradiol) c lm sng t (hnh 2-12). Theo cu trc th kch c l hng ca tip th l khong 4503, ln hn khong 2 ln so vi th tch ca hooc mn 17estradiol. Chnh v th cc phn t hooc mn mi trng cng c th vo l hng ca tip th, nhng tip th c thay i cu trc lp th kch thch cc hot ng tip theo hay khng th vn cha c r.

Hnh 2-12 Phn t estradiol va kht vo l tip th estradiol (cc axit amin xung quanh estradiol l axit amin n v cu thnh cht protein) ( Nhm Brzozowski,1997)

Nng estrogen trong mu ch bng khong 1/100 hoc 1/1000 nng androgen nhng kh nng kt hp ca estrogen vi tip th estrogen ln hn kh nng kt hp ca androgen v tip th androgen khong 100 n 1000 ln. Ph n tit ra hooc mn estrogen cch qung, ch yu thi k trng rng. Nhng nam gii th tit ra androgen mt cch lin tc. Gi s nam gii cng c chu k nh n gii th khi hai chu k ny m khng trng nhau th khng th duy tr ni ging. Thin nhin tht k diu v hon ho ch . nhng bnh ung th v, ung th m o, ung th t cung u pht hin thy tip th estrogen, nn lng estrogen tha kch thch s tng trng t bo ung th. Chnh v vy i vi nhng bnh nh th ny phng php tr liu khng estrogen ang c ch rt nhiu. Thai nhi c nhng protein c bit kt hp vi estrogen nn c th ch ng c tc dng ca estrogen.Tuy nhin, protein c bit ny khng c kh nng kt hp vi androgen hay hp cht hooc mn mi trng. Trong thi k phn nh gii tnh ca thai nhi, hooc mn gii tnh phi i n no nhng v protein ca thai nhi kt hp vi estrogen nn estrogen khng i qua ca quan ca no. V ch androgen i qua, n t bo thn kinh no, di tc dng ca enzim aromatase s bin i thnh estrogen. Mng li h ni tit t

Hooc mn lin quan n gii tnh khng ch do bung trng v tinh hon tng hp m cng do c quan bn trong no nh phn no trung tm v tuyn yn tng hp. Trong h ni tit, cc hooc mn c lin h mt thit vi nhau, m bo s iu ha chung ca ton h (hnh 2-13) Phn no trung tm(hnh 2-13) b i no bao ph, l trng hp ngoi l trong t chc no, khng c ca quan no vi mch mu. Phn ny thng vi thy trc ca tuyn yn bng mch mu nn hooc mn c tng hp ti y theo mch mu ti thy trc ca tuyn yn v tuyn yn s tng hp hooc mn kch thch. Hooc mn ny s b bi tit vo trong mch mu, theo mch mu n cc tuyn ni tit pha di. Cc hooc mn c tng hp cc tuyn ni tit ny li theo mch mu i n Phn no trung tm v tuyn yn.

hnh 2-13 Mng li h ni tit

Nh vy, cng vi h tun hon mu, h thng hooc mn feed back(tng tc hai chiu) cng c hnh thnh. V d u thi k kinh nguyt, thi k phi lm cho non trng chn, u tin hooc mn phng nhn t kch thch trng c tng hp ti phn no ch huy, tc dng ln tuyn yn, bi tit hooc mn kch thch trng. Hooc mn kch thch trng i n bung trng, lm cho cc hooc mn gip trng trng thnh nh hooc mn estradiol v cc hooc mn khc c hnh thnh. 2.5 Nhng hot ng ca hooc mn mi trng Nh phn gii thiu trn, hooc mn mi trng v hooc mn c mi quan h sau sc. Cho nn chng ta bt u phi ngh v nhng tc dng, nh hng ca hooc mn mi trng. u tin, hooc mn mi trng nu i vo c th qua ng thc n, s qua nim mc thnh c quan tiu ha, vo mch mu c quan tiu ha. Trong trng hp hooc mn mi trng tn ti trong khng kh th qua h hp chng s i

vo phi, vo mao mch mu phi. Cc phn t hooc mn mi trng c tnh tan trong m, khi i vo mch mu, hoc s kt hp vi cc protein kt hp c trong mu, hoc s i n gan v gan s chu x l ha hc bi cc enzim ca t bo gan. gan hooc mn mi trng hoc s x l ho hc, n dch mt v b bi tit ra ngoi cng cc cht thi khc, hoc vn nguyn nh th theo mch mu n thn, v s b cc mng cu thn (nephron), bi tit ra ngoi cng nc tiu. V mt cu trc ha hc, nu cc cht hooc mn mi trng khng b x l ha hc th s kt hp vi cht protein, v nu khng b lc thn th s theo mch mu, tun hon vo trong c th. Khi cc phn t cht hooc mn mi trng tr li mch mu, chng s len li qua cc khe h ca mao mch mu, i n cc t bo cht ngoi mch mu, v nu khng b cc bch cu gi li, hooc mn mi trng s xm nhp vo bn trong t bo trong c th. Thng thng t bo c bo v bi mng t bo nn cc cht ngoi lai kh c th vo bn trong c. Cc ion Na c th i vo bn trong t bo phi nh knh ion v nng lng c cung cp t ATP. Cht gluco v axit amin rt cn cho cc loi t bo nhng nu khng c mt loi protein lm nhim v vn chuyn gip th cng khng th vo bn trong t bo c. Nhng hooc mn mi trng l nhng cht tan trong m, kch thc phn t nh nn c th i qua mng t bo, v mng t bo cng c tnh tan trong m. Ni tm li, nu hooc mn mi trng sau khi i qua c ca quan s 1 l gan th chng c th d dng i qua mng t bo. Phn t cc cht ngoi lai d vo c bn trong t bo, nu khng c kh nng kt hp vi cc cht bn trong t bo, khng gy ra phn ng g th cui cng chng cng b y ra ngoi t bo. Nhng hooc mn mi trng sau khi xm nhp vo trong cc t bo nh t bo c quan sinh sn th chng s kt hp vi cc tip th trong t bo, nhng li khng chc chn gy ra cc phn ng tip theo ging nh hooc mn tht, v chng cng c biu hin lm cn tr, ri lon cc hot ng ca hooc mn tht trong c th. Bng 2-14 biu th s kt hp d dng ca cc hooc mn mi trng vi cc tip th trong c th. Tip th Ah khng phi l tip th hooc mn nhng theo hnh 2-15 tip th ny l mt tip th d kt hp vi cc cht c vng benzen. Tip th ny c tm thy trong khong sau thp k 1980, v nhim v chuyn axit amin ca cht ny cng c lm sng t.

Bng 2-14 Phn loi cc cht ha hc kt hp vi 3 loi tip th (Safe, 1997)

Hooc mn mi trng Cc loi tip th hooc mn Cht tng hp Cht trong t nhin

Tip th estrogene Cc loi Phenol PCB Thuc tr su loi Chlor hu c Hydroxy PCB Estel phthalate Thuc Y dc

Isoflavone Lignan Sterol Cht chuyn ha nh vi khun Cc cht nhiu vng benzen (polycyclic Hydrocarbon)

Tip th androgene P,p-DDE Thuc Vinchlorzolin Thuc y dc loi Flutamide

Cc cht nhiu vng benzen Indole-3-Carbinol Cc cht nhiu vng benzen Cht amin thm

Tip th Ah PCB Cc loi ioxin Cc hp cht Chlor thm khc

Hooc mn mi trng c trng thi phn t a dng, c biu hin gn ging estrogen nhng s kt hp gia hooc mn mi trng v cc tip th khng th ch n thun ging nh ci kha v cha kha. V nh cu trc ha hc ca estrogen v androgen gn ging nhau, nhng c loi hooc mn mi trng c biu hin ging estrogen, c loi hooc mn mi trng khc li c biu hin khng androgen nn c l khng ch s kt hp d dng vi cc tip th m c v tr kt hp vi phn no ca tip th cng rt quan trng

Hnh 2-15 Pht hin gen di truyn nh s kt hp cht thm (Ah) thuc loi cht ioxin v tip th ca Ah

(Nhm Gonzalez, 1993)

Hn na, chng ti, c nhng trng hp sau khi chu phn ng thay th ti gan, cht c mi xut hin. Nh vy, vic phn on c tnh qua hnh dng ngoi ca hp cht l rt nguy him. V khi cc cht lm nhim v truyn t thng tin c cu trc n gin th hot ng ca cc cht d b cc cht ngoi lai nhn to lm cn tr hoc ri lon.

Chng 3 S tch t trong c th v s pht hin c tnh Chng trc tp trung ni n 2 vn . Mt l hooc mn mi trng l nhng hp cht phn t lng thp, tan trong m nn d dng xm nhp vo bn trong t bo. Hai l c mt s hooc mn mi trng gn ging hooc mn estrogen nn c th kt hp vi tip th ca hooc mn estrogen. Chng ny s tp trung trnh by vo nhng phn ng bn trong c th ca chng ta. Trong c th chng ta c mt ca quan quan trng trong vic bi tr cht c m ti sao hooc mn mi trng vn c th i qua? Hooc mn mi trng khc vi cc cht c khc nh th no? Hooc mn mi trng c lin quan n s sinh sn v hnh thnh gii tnh hay khng? 3.1 S bi tr v gii c cc cht ngoi lai Cc hooc mn mi trng d c vo c bn trong c th chng ta nhng nu b ha gii c tnh hoc b thi ra ngoi c th th s khng c chuyn h ni tit b ri lon. V c bn trong c th chng ta, c h thng bo v lm nhim v loi tr cc cht ngoi lai. y l c quan t v khng th thiu i vi hot ng sng ca sinh vt. Mc d hin nay chng ta c bo v bi lut an ton v sinh thc phm nhng t trc n nay chng ta phi t bo v mnh nh c quan t v ny S xm nhp ca cht ngoi lai vo bn trong c th Nu trong thc n v nc ung c ln cc cht c hi th nhng cht qua ng n ung s vo c quan tiu ha, hoc l s vn gi nguyn trng thi hoc b men tiu ha phn gii v s b hp th n mch mu bn trn thnh rut non. Cc hooc mn mi trng l hp cht phn t lng thp tan trong m nn theo hnh 3-1 chng s i qua cc khe h gia cc t bo v mng t bo. Nhng nh trnh by chng trc, ion Na i vo bn trong t bo th cn phi c nng lng. Cc cht c hp th qua ng thc n vo bn trong c th mt cch d dng u phi nh gluco vn chuyn.

Hnh 3-1 S hp th cc cht qua thnh rut non

Cc cht c tnh tan trong nc khi vo trong mch mu th c vn chuyn theo mch mu, nhng nhng cht tan trong m th s kt hp vi cc protein albumin hoc globulin, chy theo mch mu. Nhng protein ny gi l nhng cht kt hp. Nhng khng phi cht no khi c hp th vo cng c th kt hp vi cc protein ny, nhng cht s i qua mng t bo

Ngoi ng xm nhp l h tiu ha, cc cht ngoi lai c th vo c th qua kh qun. Cc cht ngoi lai khi ti phi, s qua thnh t bo phi, ti mch mu. Cc cht c th xm nhp qua da ch c th l nhng cht t tan trong nc v d tan trong m nh cht nitroglycerine, v thng thng trn b mt da c lp sng bo v da khi cc cht l.

Trong c th hay mch mu ca chng ta c mang li c quan min dch quan trng bao gm cc thnh phn nh cht khng th, bch cu, t bo bao vy lm nhim v x l cc cht l xm nhp vo c th. Cc loi virut, khun gy bnh khi xm nhp vo c th s b loi tr bi h thng min dch ny. Nhng khi h min dch khng nhn bit c s xm nhp ca cht l th cc cht l s t ng tiu ha theo tnh mao mch n gan (hnh 3-2). Ti gan, cc cht l b gi li bi cc phn ng ha hc v c kh c. Gan khng ch l c quan to ra protein cholestrone cn thit cho vic duy tr s sng m cn l ni xy ra nhiu phn ng kh c quan trng. Hnh 3-2 S chuyn ha ti gan cc cht ngoi lai xm nhp vo c th v s bi tit Gii c gan Phng php gii c gan l, cc phn ng oxi ha, phn ng thm nc cc cht kh tan trong nc, trc tin c xy ra, lm cho cht d tan trong nc. y gi l phn ng thay th bc1. Khi cc cht tr nn d tan trong nc th phn ng ha hc s d xy ra bn trong dch th ca t bo gan nh cc enzim lm nhim v xc tc trong t bo. Ezim ny gi l cytochrom P450. y l tn gi chung ca tp hp cc enzim, do ngi Nht t tn. So vi cc enzim khc, enzim Cytochrom P450 ln hn, c phn ng vi rt nhiu cht khc nhau. ngi enzim P450 c khong 20 loi nhm, c th phn ng vi khong trn 1 triu hp cht c tnh tan trong m. Mt s phn ng ha hc tiu biu nh enzim P450 c biu th nh bng3-3. l nhng chui phn ng c v phc tp nhng th hin enzim P450 c ngha quan trng i vi vn hooc mn mi trng. Bc th 2 l phn ng ha hp ca nhng nhm cht d ha tan trong nc nh nhm hydroxid (-OH), nhm carboxyl (-COOH), nhm amino (-NH2). Phn ng ha hp l phn ng cc cht vi cc axit d ha tan trong nc nh acid glucuronic ,sunfuric acid, glutamine acid, acetic acid . Nh phn ng ny tnh ha tan trong nc ca cc cht c tng cao. Hnh 3-4 l chui phn ng kt hp nh gluco. Ti gan ca thai nhi, phn ln estrogen ca ngi m u d tan trong nc nh phn ng vi axit sunfuric nn thai nhi nam khng b nh hng estrogen ca m m pht trin nam tnh bnh thng.

Hnh 3-4 Phn ng ha hp axit glucron vi cht mi phenol (1v d v phn ng thay th cp 2)

Nh vy khi cc hp cht d tan trong m i vo gan s qua 2 cp phn ng, c th d tan trong

nc v b gan thi ra ngoi cng nc tiu. Phn ng ha tan trong nc nh th ny ng mt vai tr quan trng trong chc nng gii c ca gan. Nhng iu ng tic, khng pi cht no cng u c th b thay tnh tan trong m sang tnh d tan trong nc nh phn ng ca enzim. V nu nhng phn ng u thnh cng th khng c nhng vn v hooc mn mi trng nh hin nay. iu ng ngc nhin cng c trng hp sau khi qua 2 cp phn ng trn tnh cht ha hc cht b thay i v c tnh mi bt u xut hin. gi l phn ng ha c tnh.

Hnh 3-5 Chuyn ha cht benzen lt vo c th v s di chuyn n ty

V d nh cht benzen vo c th qua phi, s chu phn ng thay th nh hnh 3-5 v b thi ra ngoi qua ng nc tiu, nhng mt phn s theo mch mu n ty sng, ti phn ng thay th din ra v cht thay th sinh ra s gy ra gen bt thng i vi hng cu. Hoc nh cht DDT, sau khi qua phn ng th nht to thnh cht DDE c c tnh (hnh 3-6). Khi nhn k cu trc ha hc ca DDE v DDT, ta kh c th xc nh c c tnh mt cch n gin t hnh dng c hc.

Hnh 3-6 Chuyn ha cht DDT (p,p DDT) ti gan

i vi cc loi ng vt khc nhau th chu k bn gim trong c th cng khc nhau(bng 3-7).V vi cc loi ng vt khc nhau th tc phn ng t 1 v t 2 trong gan cng khc nhau. Cng nhng ng vt nh th hot tnh ca P450 cng cao. Nhng c cu khng thuc enzim nh s thm thu ca mng t bo, s hp th, s phn b, bi tit trong c th cc ng vt th khng khc nhau nhiu. Nu enzim ca gan cc loi ng vt khc nhau nhiu th khi nghin cu c tnh ca cc cht tng hp mi m khng s dng nhng ng vt gn vi con ngi, hay khng s dng nhng ng vt th hin r phn ng t 1 v 2 th kh c th phn on chnh xc c c tnh.

Bng 3-7 Thi gian bn gim lng thuc trong c th ngi v ng vt ( Katoh,1971)

Thi gian bn gim trong c th( gi) Tn thuc Ngi Kh(lng ) Ch Rat Mouse

Phenylbutazon 72,0 8,0 6,0 6,0 1,5 Oxyphenbutazon 72,0 8,0 0,5 -- -- Antipyrine 12,0 1,0 1,7 2,2 0,2 Meperidine 5,5 1,2 0,9 0,5 -- Hexobarbital 6,0 -- 4,3 2,2 0,4 Aniline -- -- 2,7 1,2 0,6 Indomethacin 2,0 1,,5 1,5 3,0 -- Isoniazid 1,0-4,0 1,2 2,5 0,4 -- Dichlorfenac 1,3 2,0 3,5 4,5 -- Nhng nh hng do phn ng thay th ln 1 cu cc cht trn dng k chm ln Phn ng ha hp ln th 2 ca cc cht di dng k chm ln S bi tit Cc cht ngoi lai sau khi b gan x l thnh cc cht d tan trong nc nu c phn t lng ln hn 550 th s theo dch mt ra ngoi cng phn, nu c phn t lng nh hn 500 hoc l cc cht c tnh tan trong m cha chu x l ha hc s b gi li cu thn, v qua mao mch tit niu chng s quay tr li mch mu, tch t cc m m. Nu cc cht ny chu tc dng ca cc enzim oxi ha hay thm nc th cui cng cng s b bi tit ra ngoi c th. Nhng cc cht t chu cc phn ng phn gii hay phn ng ha nc nh cc cht hooc mn mi trng ngy cng tch t cc m m. V nkhi trn y, chng s phn tn trong mu, trong sa m, gy ri lon h ni tit ca c th. 3.2 Rt nhiu cht c c tnh Hooc mn mi trng l nhng cht c. D ni l cht c th cng c nhiu dng. Theo quan iim cht c l cht gy nh hng n sinh mng th cht c c chia lm 3 loi nh hnh 3-8. Trc honh l nng cht trong c th v d nh nng trong mu, trn trc tung c mc sc khe di do 100% ,v mc nguy him tnh mng 100% c ngha l ton b s cht. Cht c cc mnh th ch vi mt lng nh cng c th cp i sinh mng, nn phi rt thn trng trong vic s dng cht . Mt khc, c cht rt cn cho s sng nhng nu lng t qu hoc nhiu qu cng gy nhiu vn v d nh mui n (NaCl) .Nu trong c th ngi no khng c mt t mui n no th t l cht l 100%. V nu ung ngay mt lc mt cc mui th 50% s ngi s cht. C nhng cht v hi, khng phi thuc cng khng phi cht c nhng nu nng cao cng gy hi. Gioi han nguy him l gi tr m mc th c th chp nhn c. LD50 l lng m nu s dng trong mt ln th t l cht l 50%. Nu mc d nguy him trc tung khng phi l mc t l cht m l t l tn thng c quan sinh sn th ng cong cht khng hot ng s lch hn v pha bn tri. y l hin tng do cc cht hooc mn mi trng gn gi m t trc n nay chng ta ngh l v hi gy ra. Ni tm li, khng ch nhng cht cc c hay nhng cht gy ung th cho tng c th m nhng cht gy nh hng n tng lai ca c nhn loi ang tn ti xung quanh chng ta.

Hnh 3-8 nh hng ca 3 loi cht n tnh mng

Vi mc ch so snh vi hooc mn mi trng, nhng cht khng c nh hng ngay n s sng cht v bit c tnh ca hooc mn mi trng th vic hiu bit c cu pht c ca cc cht c khc l rt quan trng. S ung th do cc cht ha hc Trong trng hp ung th do cc cht ha hc, cc cht ha hc trc tip gy ra bnh ung th. Thng thng, cc cht ha hc s chu phn ng thay th t enzim P450 ca t bo gan v khi cc cht trung gian sau phn ng sinh ra, kt hp vi DNA trong t bo, gy ra bin i ha hc i vi DNA. Thng thng, nhng DNA b tn thng do bin i ha hc u c th phc hi trng thi ban u nhng phn b tn thng nh c cu t phc hi tuyt ho ca mnh. Nu khng phc hi c nhng phn tr thnh t bo tin ung th v vn tip tc sng nhng c nhiu trng hp trong sut cuc i m khng pht trin thnh ung th. Tuy nhin khi c cht ha hc c gi l cht xc tc th nhng t bo tin ung th s pht trin nhiu, tri qua nhiu giai on v tr thnh nhng t bo ung th. iu ng tic l c cu ca cht xc tc ny vn cha c r. Nhng cht ioxin khng ch l nhng cht hooc mn mi trng gy ri lon h sinh sn m cn l nhng cht b nghi ng l cht ung th, cht gy qui thai. Sau y l mt trong nhng gi nh c ch pht c ca ioxin. ioxin vo gan, kt hp vi tip th Ah (tham kho hnh 2-15), thc y s sao chp gen CYP1A1. Enzim oxi ha hp cht thm thuc h P450 c tng hp. Nh hnh 3-9, l phn ng nguyn t O kt hp vi lin kt C-C. Enzim c tng hpoxi ha nhiu hp cht ha hc khc. V tnh phn ng ha hc ca hp cht oxi ha rt cao nn chng d kt hp vi DNA gy ra qui thai v ung th.

Hnh 3-9 Epoxy ha PCB (3,4,3,4-tetrachlorobiphenil) ti gan

Hn na, Cht Bisphenol A sau khi chu phn ng oxi ha ti gan (hnh 3-10) tr thnh Bisphenol O-quinone. C thuyt cho rng cht kt hp vi DNA. Hnh 3-11 l gi nh th kt hp ca mt cht hooc mn mi trng vi DNA.

Hnh 3-10 Cht chuyn ha ca bisphenol A kt hp vi DNA (Nhm Atkinson,1995)

Hnh 3-11 Th kt hp gia phc hp cht mo danh estrogen vi DNA (Shen,1998)

T v d ioxin chng ta cng bit, P450 c th bt u qu trnh hnh thnh cc cht tng hp t cc cht xm nhp. iu ny gi l enzim dn mi. Hn na, c nhiu cht trung gian c tng hp, gy c cho c th sng. Tm li, v tip th Ah kt hp vi ioxin nn nhiu P450 c tng hp, cc cht ha hc c tnh phn ng cao d kt hp vi DNA c sinh ra. Kt qu l c nhng trng hp gen di truyn b bin i bt thng, gy ung th, d hnh. Tn hi t bo thn kinh Nu l cht c i vi thn kinh trung ng, ni ch huy hat ng h hp v nhp tim th s lm ngng hot ng h hp v hot ng ca tim. Nu l cht c vi dy thn kinh vn ng th s lm teo c bp. Sau y l tc hi chnh v nhng c t thng c bit n. (a) Cn tr tc dng ca acetylcholine, cht truyn thn kinh 1 Cu to ging cht acetylcholine Nhng cht truyn t thng tin thn kinh nh acetylcholine c tit ra t u dy thn kinh, nhng thng tin truyn n nhng t bo ch nh t bo thn kinh khc hoc t bo c. Kt qu l cht truyn t thng tin bn trong t bo c sinh ra, bt u thc hin nhng hot ng tip sau . Nu cc cht ngoi lai c cu trc ging nh acetylcholine th acetylcholine gi s lm cn tr hot ng ca acetylcholine tht.(d-Tubokuarin, nm c) 2 Lm cn tr hot ng ca enzim phn gii acetylcholine. Cht c tc ng n enzim phn gii acetylcholine v nu enzim khng hot ng th nng acetylcholine s tng cao, h truyn t thng tin b ri lon, c th gy mt thc, hoc t vong.(Sarin, parathion) 3 Gy hi hot ng bi tit cht acetylcholine S bi tit acetylcholine t cc tiu t bo ni tch tr acetylcholine b ngng do cc cht c th gy ra s c cho h thn kinh, hot ng h hp b t lit.( Chlorstridium botulinum) (b) Tn hi c nng mng t bo C nhng cht gy hi c nng knh ion ca mng t bo thn kinh, gy ra cc trng hp nh teo c, t lit, mt thc nh nhng cht c Sarin, c c nc, c c chn ngng bin ,v cc loi thuc tr su s dng hp cht Chlor hu c nh DDT, HCH (c) Cnh tranh vi catechol amin Catechol amin l mt loi hooc mn thn kinh. Trong c dopamine (C6H3(OH)2CH2CH2NH2, noradrenalin, adrenalin c cu trc ha hc bn vng hn acetylcholine. Nhng cht ngoi lai gy tc hi n cc loi hooc mon ny s lm ri lon tc dng hooc mn. V d nh cht Cocain c hot ng ging catechol amin s lm hng phn thn kinh.

Tn hi bch cu Kt hp vi hemogolobin trong mu, cn tr vic cung cp oxi, gy kh th nh cht potassium cyanide( kali xyanua), CO. Nhng tn hi cc t bo khc C cht c khi vo trong t bo, kt hp vi protein v axit nucleic trong t bo gy hi hot ng ca t bo . Hooc mn mi trng kt hp vi tip th trong t bo l mt loi cht c nh trn. V kt qu l sau khi hp th nhiu cht nh vy th c th khng cht ngay m yu dn, th trng cng nh th lc u gim, s cht sau nhiu tun. Nhng Ion kim loi nng sau khi xm nhp vo t bo, tc dng nh ion kim loi nng thit yu, kt hp vi gc (-SH) ca cc phn t protein gy ri lon hot ng ca cht protein . C mt vi cht c khng gy nh hng trc tip n nhng t bo ch m qua phn ng thay th ca P450 trong t bo gan, cht chuyn ha trung gian ca chng tc ng n cc enzim v DNA. V d nh mc c aflatoxin B1 ni ting l cht gy ung th ging nh benzo[a]pyrene, b epoxy ha tr thnh cht trung gian hat tnh kt hp vi DNA. Hp cht Trichloroethylene (CHCl=CCl2) sau khi ha hp vi glutathion, tip nhn enzim phn gii, sinh ra hp cht kt hp vi phn t lng cao trong c th v gy c cho thn. CCl4 di tc dng ca P450 sinh ra cht phn ng cao CCl3 oxi ha mnh cc cht m gy tn hi cho gan. CCl4 chuyn thnh CCl3 3.3 Cc hooc mn mi trng v mi lin quan su sc vi h sinh sn so snh vi hooc mn mi trng nhng cht c quen thuc c gii thiu s lc nh phn trc. Va v hooc mn mi trng b nghi ng l nhng cht gy ri lon h sinh sn nn cng cn c nhng gii thch v h sinh dc. Hooc mn Steroid ca h sinh dc cng nh hot ng enzim P450, c tng hp t cholesterol. S hnh thnh tinh trng Tinh trng c sinh ra ti tinh hon, trong tinh hon c rt nhiu tinh, v cha cc t bo sinh dc nguyn sinh t khi c sinh thnh. Khi trng thnh, cc t bo phn chia lin tc tr thnh cc t bo tinh trng, trng thnh ti nhnh t bo sertoli v tr thnh tinh trng. T bo sertoli cung cp cht dinh dng cho t bo tinh trng. T mt t bo sinh dc nguyn sinh c th to thnh 500 tinh trng. Cht Testosteron ca hooc mn sinh dc nam (androgen) rt quan trong trong vic duy tr s hnh thnh tinh trng, v hooc mn n (estrogen) cn thit trong vic lm tng nng tinh trng trong tinh dch khng tnh nc. C ni trong tinh hon c nng estrogen khong 250pg/ml, ln hn rt nhiu so vi nng estrogen trong huyt thanh ph n. Tinh trng khng c hnh thnh nhit cao nn nhit ca tinh hon lun c gi 32 C. C mt cu chuyn ngoi l nh sau. Trng i hc California ti LosAngerles (University of California at Los Angerles) M th cho 3 ngi eo b phn tng khong 0,8-1 C c mt vi lt l polyestel bn cnh c quan sinh dc ngoi ca nam trong thi gian 1 nm, sau kim tra lng tinh dch, nng tinh trng, kh nng hot ng, hnh dng tinh trng v thy kt qu l khng c nh hng g khi dng b phn tng nhit trn. S hnh thnh trng T khi mi c sinh ra, trong bung trng c rt nhiu t bo non nguyn sinh, mi mt t bo non nguyn sinh l mt t bo trng cha trng thnh. n u thi k kinh nguyt, vi t bo non ny pht trin dn ln, n ngy th 6 th ch mt nang non pht trin tip cn cc t bo khc teo nh i. T bo nang non ny tip tc pht trin thnh nang trng. Nang trng tip tc ln ln, vun ra b ngoi bung trng, phng trng n t cung. Mi chu k mt nang trng t bung trng bn phi hay tri thay phin nhau c phng ra. Tng cng t bo trng nguyn sinh khi ph n trng thnh c khong 300,000 nhng s nang trng c phng ra trong c cuc i ch khong 400.

Bng 3-12 S thay i gi tr tiu chun tinh trng theo nm

n nm 1986 Nm 1987(WHO) Nm 1992(WHO) Lng tinh dch 2,0-4,5ml >2,0 ml >2,0 ml PH 7,2-7,8 7,2-8,0 Nng tinh trng >40x 106 /ml >20x106 /ml >20x106 /ml Tng s tinh trng >40x106 /ml >40x106 /ml T l vn ng tinh trng

>70-80% >50% tin v pha trc, >25% l tin nhanh v pha trc

>50% tin v pha trc, >25% l tin nhanh v pha trc

Trng thi tinh trng >80% bnh thng

>50% bnh thng >30% bnh thng

T l s tinh trng sng >50% >75% S th tinh Trng sau khi rng, c a n t cung qua ng ng dn trng. ng ng dn trng di khong 10cm, v trng phi mt khong 4 ngy mi ti t cung. Trn ng ti t cung nu gp tinh trng th trng s c th tinh. Trng sau khi c phng ra t nang trng ch c th sng khong 3 ngy nhng thi gian c kh nng th tinh ch khong mt na thi gian . Tinh trng cng khng th sng qu 2 ngy trong c quan sinh dc ca n. Bng 3-12 l bng ch gi tr trng thi bnh thng ca tinh dch. Trong bng c s liu trc nm 1987 nn qua ta thy c s thay i v t l s lng tinh trng c trng thi bnh thng gim, t (hn 50%) vo nm 1987 xung (hn 30%) vo nm 1992. Nu trng thi t bo bnh thng l 30% th c ngha l t bo khng bnh thng chim khong 70%. V t l t bo khng bnh thng chim khong 70% m vn c coi l bnh thng l iu khng th nhn thy cc sinh vt sng khc. Trong bng ta cng thy nng tinh trng, t l vn ng ca tinh trng so vi s liu nm 1986, cng gim. S quyt nh gii tnh ngi c 23 cp nhim sc th, tng cng l 46 nhim sc th. Trong nhim sc th gii tnh nam l XY, nhim sc th gii tnh n l XX. iu l th l si sinh dc bo thai ban u va c th phn chia thnh c quan sinh dc n v c quan sinh dc nam. C ngha l lc ban u khng c s khc bit v gii tnh. Phn c quan sinh dc ban u ch l mt t bo sinh dc nguyn sinh, u c kh nng phn chia thnh c quan sinh dc n hoc c quan sinh dc nam. Tuy nhin trn mt b phn ca nhim sc th XY tn ti mt gen di truyn lm b phn ct li ca c quan sinh dc cha trng thnh phn chia thnh tinh hon thai nhi. Gen ny gi l phn quyt nh gii tnh (SRY). Hnh 3-13 tm tt t bo sinh dc nguyn sinh s c phn chia thnh c quan sinh dc n hoc c quan sinh dc nam. u tin, cht c tng hp nh gen SRY lm bin i cht nhn t bo sinh dc cha phn chia thnh tinh hon ca thai nhi. Tinh hon s tit ra cht testosteron v cht khng m vt MIS (cht khng mm c quan sinh dc n). Testosteron s tc dng ln c quan sinh dc to thnh c quan sinh dc ngoi ca nam, testosteron v MIS ng thi tc dng ln c quan sinh dc ban u to thnh c quan sinh dc trong ca nam. MiS c tc dng lm c quan sinh dc n khng hnh thnh.

Hnh 3-13 C cu phn ha gii tnh ca c quan sinh dc nguyn sinh

Si sinh dc mang nhim sc th XX do khng c SRY nn c lm theo chng trnh sp t ngay t u. u tin t bo sinh dc pht trin thnh c quan sinh dc ngoi v c quan sinh dc trong ca n. Sau phn cht ngoi ca t bo sinh dc nguyn sinh s to thnh bung trng ca thai nhi. Nh vy, gii tnh c bn ca ngi l n, nu c gen SRY hot ng th hooc mn nam c tit ra v thai nhi s pht trin thnh nam. S quyt nh gii tnh ny c din ra trong khong thi gian t 40-60 ngy sau khi th tinh. S trng thnh ca thai nhi C th ngi m cung cp dinh dng cho thai nhi qua nhau thai. Mch mu ca m v thai nhi khng trc tip vi nhau m c trao i qua rt nhiu c quan nh mng dinh dng, mng c bn, cht gia mao mch, t bo trong mch mu. Chnh v th cht dinh dng, oxi t ngi m v cht thi cng kh CO2 t thai nhi c phn tn qua cc c quan trung gian ny. Trong khong thi gian t tun th 8 n tun th 12, mc d gen di truyn l n nhng nu nng testosteron ca hooc mn sinh dc nam (androgen) tng cao th c quan sinh dc s pht trin thnh c quan sinh dc nam, kt qu l hin tng n gi nam. C trng hp ngoi gen di truyn XX v tuyn bung trng, cn c thm b phn sinh dc khc nh dng vt chng hn. Testosteron d tha c th do tuyn thng thn thai nhi b to hoc do ngi m b nhim mt lng androgen ln t bn ngoi vo c th. Nu tinh hon ca thai nhi khng bnh thng, mc d gen di truyn l nam(XY) th cng c hin tng nam gii c c quan sinh dc ngoi ca n (hnh3-13). Mt khc, theo nh bo co th nghim trn ng vt l nu nng estrogen trong c th thai nhi cao th t bo mo tinh s km pht trin, v kt qu

l hn ch s lng tinh trng khi trng thnh. Nh vy hooc mn gii tnh c nh hng rt ln n s trng thnh ca thai nhi. V khi cn l thai nhi, nu b nhim cc hooc mn gi th kt qu s ra sao, chnh l c mng quanh vn hooc mn mi trng. iu quan trng l hooc mn mi trng kt hp vi cc tip th khi no, v din ra u. Nu trc khi hnh thnh c quan sinh dc, d thai nhi mang NST XY m hooc mn mi trng tc ng ln t bo c quan sinh dc th c th thai nhi s mang c quan sinh dc n. Hay hooc mn mi trng c th lm cn tr tc dng hooc mn pht trin t bo tinh trng th trong tng lai s lng tinh trng ca b s gim. S hnh thnh no thai nhi thnh nam gii chnh l nh s bin i t androgen sang estrogen cho nn nu c cht gi ging nh estrogen xm nhp vo t bo thn kinh ca thai nhi n th c th a b s mang tnh cch nam gii. Nh vy hooc mn c th nh hng n rt nhiu thi k nhng nguy him nht l thi k hnh thnh c quan sinh dc n thi k b sa. Nhng nhng nh hng vn cn nhiu iu cha c bit n. 3.4 No v hooc mn mi trng Trong no hooc mn steroid cng c hnh thnh, c gi l nron steroid. Trn mng t bo thn kinh c tn ti nhng tip th ca cht truyn t thn kinh GABA(butyric acid y-amin). Cu trc tip th GABA c biu hin r hnh 3-14. Tip th GABA l knh cho ion Cl i qua. Nu GABA kt hp vi ch ch nh ca GABA trn tip th th ion Cl s i vo bn trong t bo thn kinh, cn bng in v trong mng t bo. Kt qu l nhng hng phn thn kinh b kim ch, gy cm gic d bun ng, lm gim nhng lo lng v cng thng.

Hnh 3-14 S kt hp gia thuc agonist, nron steroid i vi tip th GABA (knh Cl-) ca mng t bo

thn kinh (Nhm Majewska,1992) Tip th GABA c cu thnh bi 4-5 loi protein. Khng ch GABA m c nhng n ron steroid cng c th kt hp vi cht cu thnh tip th nhiu v tr. Chnh v th, thn kinh c th b lm hng phn hay c ch ging nh tc dng ca GABA. Hin nay, cc dc phm c tc dng gi ging hooc mn (tc dng agonist) nh thuc an thn benzodiazepine hay thuc c tc dng ngc li nh antagonist u c dng tr liu trong vic iu chnh s ng m ca knh ion Cl. Thuc tr su DDT hay y-HCH l cht c tc dng antagonist khng cho ion Cl i qua mng t bo thn kinh su b. Khi chng ta b ri vo trng thi bt an hay trm ut, cng nh khi b cng thng, n ron steroid tng ln. Lc knh Cl ang ng. Antagonist ca GABA lm tng hc lc, kh nng nh nhng agonist th lm gim tr nh. Mt khc, vo thi k trc khi rng trng, nng estrogen cao, tc c sch, kh nng hi thoi ca ph n tt hn nhng khi nng hooc mn hnh thnh lng trng( hooc mn progesteron) tng th tc ca nhng vic trn s gim. Hooc mn androgen lm tnh cch d b kch ng. Nhng hooc mn gii tnh ny u khng ch hot ng thng qua tip th GABA m c trng hp hot ng nh tip th bn trong t bo thn kinh.

Hnh 3-15 Mng li gia thn kinh-h ni tit-min dch

Nh vy, nh hnh 3-15 h ni tit khng ch lin quan su ti h sinh dc m lin quan n mng li c h thn kinh, h min dch. V vy, cn lu nhng nh hng ca hooc mn mi trng n kh nng hot ng v thn kinh. Nhng, c cu no rt phc tp, v d nh tip th ca cht truyn t thng tin n no c hng nghn loi, v nhiu loi cn cha c bit n. y cng l thi im bt u ca nhng nghin cu v khoa hc no. Hooc mn mi trng xm nhp vo trong c th chng ta, gy ri lon h ni tit, chng phi i qua nhiu ca quan ca c th (bng 3-16)

Bng 3-16 Mt lot cc ca quan m hooc mn mi trng phi qua trc khi lm ri lon h ni tit

No Hnh trnh qua cc ca quan Kt qu 1 T rut, phi n mu C th hp th 2 Qua phn ng thay th ti gan Khng b gii c 2 Qua phn ng ha c tnh ti gan Kt hp vi gen v gy cn tr hot

ng ca gen. 3 T thnh mch mu n cc c quan lu

m Bt u tch tr

4 Qua phn ng phn gii ti c quan lu m Tch tr trong c th 5 T c quan lu m n bn trong mch

mu Phn tn hooc mn mi trng vo c th

6 T thnh mch mu n tuyn ni tit Xm nhp vo bung trng v tinh hon

7 i qua mng t bo tuyn ni tit Xm nhp vo t bo 8 Kt hp vi tip th bn trong t bo Bt u gy ri lon 9 Tip th hot tnh kt hp vi gen di truyn Biu hin gen di truyn Chng 4 Danh sch cc cht hooc mn mi trng

Trong s 100,000 cht c ng dng c khong 70 cht b nghi ng l cht hooc mn mi trng. Phn ln nhng cht hooc mn mi trng c trong thuc tr su, thuc s dng trong nng nghip m khng cn c s dng Nht Bn nn cng khng nhc n y. (Tuy nhin cng c nhiu cht vn cn tn ti trong t, c th tham kho danh sch nhng cht cui chng ny) Ngoi nhng cht k trn, chng ny c chia lm hai phn, gm phn gii thiu nhng cht d ch vi mt lng rt nh thi cng gy c mt cch r rng, v phn gii thiu nhng cht c s dng quanh chng ta nhng b nghi ng l nhng hp cht ha hc ging nh hooc mn mi trng. Nhng cht thuc nhm u c khng nh l nhng cht hooc mn mi trng, bao gm nhng cht nh sau: 1 Nhng hp cht hu c c tham gia ca nhiu nguyn t Cl v c tnh tan trong m nh cc cht ioxin,

PCB, DDT, HCH) 2 Nhng estrogen t nhin v estrogen tng hp nh estrogen thc vt, DES, ethynil estradiol 3 Thic hu c TBT (Tributyltin) Nhng cht nhm sau ch yu l nhng hp cht ha hc rt gn gi vi cuc sng ca chng ta. l nhng hp cht hu c khng c Cl, tnh tan trong m t hn so vi nhm cht u, l nhng cht lin quan n nha v cht ty ra. Hin nay cha c nhng bng chng chnh xc v vic nhng cht ny c th gy ri lon h ni tit hay khng. Bng 4-1 Cu to c bn v ngun gc ca hooc mn mi trng tiu biu Cht ha hc Cu to c bn c dng trong Hp cht Cl hu c, tan trong m Cc loi cht ioxin Hp cht a phn t

kt cu vng c Cl Cht ph sinh v hp sinh khi t rc

Coplaner PCB Hp cht a phn t kt cu vng c Cl

Cht ph sinh v hp sinh khi t rc

DDT Dichlorodiphenyltrichloroethane

Hp cht a phn t kt cu vng c Cl

Cht dng trong nng nghip, thuc tr su

HCH(BHC) Hp cht a phn t kt cu vng c Cl

Cht dng trong nng nghip

Estrogen t nhin v estrogen tng hp Estrogen thc vt Hooc mn t nhin phi

steroid Cch t phng v ca thc vt

DES Hooc mn tng hp phi steroid

thuc tr liu

Ethynil estradiol Steroid hp thnh thuc ung phng trnh thai Hp cht thic hu c Tributyltin(TBT) Hp cht kim loi hu

c Sn y thuyn, chng bn li

Hp cht ha hc hu c phi Cl p-nonilphenol Loi phenol Bisphenol A Loi phenol Nguyn liu tng hp nha DEHP: Di-2-ethylhexyl phthalate

Loi estel phthalate Cht lm mm nha

DBP: Di-n-butylphthalate

Loi estel phthalate Cht lm mm nha

BHT: Butylhidroxytoluene

Loi phenol Cht chng oxi ha

Phenilphenol Loi phenol Cht chng oxi ha Styrenedimer Styrenetrimer

Vng benzen phc hp

Hp cht ph ca polystyrene

4.1 Hp cht hu c cha Cl c tnh tan trong m Nhng cht ny c tnh tn d cao trong c th, biu hin c tnh, cn c gi l nhng cht nhim tn d(POP). Thng thng, c nhng cht sau khi vo c th ng vt lm cho ng vt cht lun hoc gy ra hin tng bt thng cho c th, mu th nhng cht c gi l cht c. Cht c

chia lm 2 loi, cht c cp tnh v cht c mn tnh. Cht c cp tnh l nhng cht biu hin c tnh trong vng t vi ngy n 2 tun sau 1 ln xm nhp vo c th vi liu lng ln. Cht c mn tnh l nhng cht biu hin c tnh sau thi gian t vi thng n 2 nm sau nhiu ln xm nhp vo c th vi liu lng t. Nhm cht ioxin Nhng cht polychlorodibenzo-p-dioxin (PCDD) v polychlorodibenzo furans (PCDF) c tn gi chung l ioxin, c cu trc phn t ha hc nh hnh 4-2

Hnh 4-2 Cu trc ha hc ca ioxin

Nguyn t Cl c th kt hp vo cc v tr ca C t 1-9. Nu Cl khng kt hp th nguyn t H s kt hp vo. V tr 5 v 10 khng phi llin kt ca nguyn t C m l v tr ca nguyn t O ( trng hp ca PCDF th ch c v tr 5) nn Cl hay H u khng th lin kt c. Chnh v th, i vi c PCDD v PCDF, mt phn t th s lng Cl c th kt hp ti a l 8. V ty thuc vo s lng v v tr lin kt ca Cl, PCDD c tt c 75 loi, PCDF c tt c 135 loi thuc cht c ioxin. Trong 210 loi cht ioxin ny th cht c c tnh mnh nht l PCDD c nguyn t C cc v tr 2,3,7,8 b thay th bi nguyn t Cl. Cht ny gi l ioxin c 4 nguyn t Cl (TCDD), l hp cht c mnh nht trong cc cht c con ngi to ra, gy c vi mt lng rt nh. iu l th l cc hp cht c 4 nguyn t Cl ngoi cc v tr 2,3,7,8 th c th ni l nhng cht t c tnh. Ti sao c s khc nhau nhiu v c tnh nh th, hin nay chng ta vn cha hiu c. Bng 4-3 l bng so snh LD50 ca cht c cp tnh ioxin TCDD vi cc cht c khc. Tn cht c LD50

(mg/kg trong lng c th) Loi cht

Botulinum toxin D 0,32 x 10 6 Khun c Botulinum toxin A 1,1 x10 6 Khun c c khun un vn 1,7 x10 6 khun c Palytoxin 50 x10 6 C chn ngng bin 2,3,7,7-TCDD 600 x10 6 Hp cht hu c tng hp

Saxitoxin 3400 x10 6 Sinh vt ni v s c Tetorodotoxin 10000 x10 6 c c nc a-Amanitin 300000 x10 6 Nm c c Cobra 500000 x10 6 Rn Kh Chlorhydric 3000000 x10 6 Hp cht ha hc v c Kali xyanua 10000000 x10 6 Hp cht ha hc v c CCl4 4620000000 x10 6 Hp cht hu c tng hp Biu hin c mn tnh thng thng ca cht ioxin l nhng tn hi chc nng to mu nh teo tuyn c, teo ty hay gy cc bnh ung th, tn thng c quan sinh dc. l kt qu khi cc cht ioxin kt hp vi tip th Ah, hoc lm cn tr tc dng ca protein c nhim v kt hp vi hooc mn tuyn gip trng. P450 cng c lin quan n vic biu hin c tnh ca cc cht ioxin.

Biu hin c tnh ch yu ca ioxin PCDF l nh triu trng v c du Kanemi. l nhng biu hin trn da xut hin rt nhiu nt trng c en, mng tay cng chuyn mu en, da sm, m mt chy x, kt mc ca mt mu v.v C th tham kho thm v cht c ioxin qua s kin qun i M vo nhng nm 1960 ri thuc dit c 2,4 D v 2,4,4 T (cht c mu da cam) xung lnh th Vit Nam. Trong cht c mu da cam c ln ioxin vi nng vi trm ppb. Vin nghin cu y hc ca M vo nm 1993 cp n nhng biu hin nhim cht c mu da cam trong c 5 biu hin c trng ca triu chng nhim c da nhng khng cp n tn hi h sinh dc. Cun sch Our Stolen Future v cun sch Feminization of nature cng khng ni n c tnh i vi h sinh dc ca ph n Vit Nam v chin binh M. Nm 1976 ti nh my ha cht thnh ph Sebeso Italy khng thnh cng trong vic khng ch phn ng tng hpcht trichlorophenol, lm nhim c c thnh ph vi mt lng cht ioxin tng ng vi kg cht 2,3,7,8 TCDD. Hu qu l tr em c nhng biu hin nhim c da, tuy khng c trng hp t vong cp tnh nhng c rt nhiu ng vt b cht sau khi n c trong thnh ph . Sau , nm 1993 trng i hc Mirano tin hnh iu tra t l mc bnh ung th i vi 37,000 c dn thnh ph Sebeso b nghi l nhim cht c ioxin v 182,000 ngi khng lin quan n v nhim c . Kt qu l nhng ngi sng thnh ph Sebeso c t l ung th cao hn nhng khng phi l qu cao. Nhng nghin cu thng k i vi nhng i tng c s ng lm r nguyn nhn cc cn bnh cha bit c gi l nghin cu dch t hc. Theo nhng nghin cu dch t hc gn y, c nhng nh hng ca sng in t v nh hng c lin quan n v nhn to silicon. Nm 1998 theo WHO th lng ixin hp th cho php (TDI) i vi 1kg trong lng c th l 5-10pg/kg/ngy gim xung 1-4pg/kg/ngy. Ti Nht th lng TDI theo b Y T vo nm 1997 l 10pg/kg/ngy nhng ch tiu nh gi mc nguy him i vi sc khe ca B Mi Trng l 5pg/kg/ngy. Trong cng mt nc m c n 2 ch tiu khc nhau v ngc nhin hn l hin nay lng hp th cho php ca Nht l 100pg/kg/ngy. Ngi ta cho rng chnh s th ca chnh ph lm tng nhim ioxin. Lng 5-10pg/kg/ngy l lng TDI c quy nh sau th nghim ca M i vi 24 con kh lng t nm1977-1992. l lng c quyt nh sau khi tin hnh tim lin tc mt lng nh ioxin v quan st s thay i kh nng sinh sn ca kh. Do ngi c tnh hp th cao hn ng vt khong 10 ln nn chng ta phi suy ngh n t l an ton khong t 10-20 ln. Nhng lng TDI c quy nh M l 0,01pg/kg/ngy, thp hn rt nhiu so vi quy nh ca cc nc khc. V gi tr ny c cho rng l lng an ton ti thiu. Lng gi tr ti thiu pht c i vi cc cht hooc mn mi trng l iu rt quan trng. T trc n nay, da vo lng ti thiu pht c, lng hp th cho php c xc nh. Nhng trong trng hp cc cht hooc mn mi trng th khi nng tng cao s gy hin tng o ngc, lng tip th hooc mn s gim xung. V d khi tim estradiol hoc hp cht estrogen DES vo c th chut th trng lng tuyn tin lit thay i, tng dn t nng estradiol= 0,21pg/ml 0,32pg/ml trong mu v gim xung khi nng vt qu 0,32pg/ml. iu ny cng tng t i vi DES (hnh 4-4) Hnh 4-4 Trng lng tuyn tin lit ca chut sau 8 thng tim cht estradiol v DES vo c th chut trong thi k bo thai( vom Saal,1997) Nh vy khi vt qua mt lng nht nh no trng lng tuyn tin lit s gim xung. Chnh v th, ch vi l do l khng thy s thay i trong c th sinh vt vi mt nng th nghim no m quyt nh ngay l lng ti thiu gy c th cng c th c nhng trng hp bin d vi nng thp hn. V vy khng th p dng phng php trong c hc vi cc trng hp ca hooc mn. Mt vn na l trong c th lun c tc dng ca hooc mn estrogen mnh nn nu nng gn vi gi tr ti thiu pht c th ch cn thm mt lng nh hooc mn mi trng th coi nh khong cch n gi tr ti thiu tin n O. Bng 4-5 l lng ioxin hp th hng ngy ca ngi Nht, theo c tnh ca b MT. Lng ny ty thuc vo MT sng ca mi ni nhng hu ht ngun hp th u t thc n. Bng4-5 Lng hp th ioxin ca ngi Nht trn 1kg trng lng i vi cc MT khc nhau Khu vc thnh ph

ln,pg/kg/ngy Khu vc thnh ph

va&nh,pg/kg/ngyKhu vc trng pg/kg/ngy

Thc n 0,26-3,26 0,26-3,26 0,26-3,26 Khng kh 0,18 0,15 0,02

Nc 0,001 0,001 0,001 t 0,084 0,084 0,008 Tng cng 0,52-3,53 0,50-3,50 0,29-3,29 Khu vc hp th nhiu t c Khu vc thnh ph

ln,pg/kg/ngy Khu vc thnh ph va&nh,pg/kg/ngy

Mi trng gn l t rc,pg/kg/ngy

Thc n 3,32 3,32 0,26-3,26 Khng kh 0,18 0,15 0,9-1,2 Nc 0,001 0,001 0,001 t 0,084 0,084 0,63 Tng cng 3,59 3,56 1,79-5,09 PCB PCB l ch vit tt ca polychlorinated biphenil. PCB c cu trc ha hc nh hnh 4-6. PCB khc vi cht ioxin PCDD v PCDF l khng c lin kt vi nguyn t O trong phn t. m l 2 vng benzen lin kt trc tip vi nhau. PCB ln u tin c sn xut cng nghip trn th gii vo nm 1929. Sau c s dng rng ri nh cht cch in, cht cch nhit, cht kh chy, dung mi, du bi trn Nht sau v nhim c du Kanemi, PCB b cm sn xut vo nm 1972 v cm nhp khu t nm 1974. Nhng PCB vn ang c sn xut cc nc nh Nga. Hin nay, v mt phn vn cn ang tn li nn ngi ta khng th n gin qun cht PCB ny nh mt cht trong qu kh. Ngc nhin l nguyn nhn c tnh mnh ca cng nghip sn xut PCB khng phi do PCB m l do mt phn rt nh cht ph sinh polychlorinated dibenzor furan (PCDF) ln trong . iu ny c cac nh khoa hc H Lan cng b vo nm 1970.

hnh 4-6 Cu trc ha hc ca PCB

Hn th na, nm 1987 ngi ta pht hin ra rng mt lng nh hp cht coplaner PCB c trong sn phm PCB l mt trong cht gy nhim c du Kanemi. Cht PCB c cu trc ha hc nh hnh 4-6, v v tr 2, 2, 6, 6 ca hnh 4-6 c gi l ortho. Trong trng hp cc v tr c s lng nguyn t Cl hoc l 0,hoc l 1,hoc l 2 th hnh dng phn t PCB s l hnh phng. 3 loi PCB ny c gi l cht non ortho coplaner PCB. Lng cht non ortho coplaner PCB ny c ln trong sn phm PCB l khong 0,1-1%. Nhng cht coplaner PCB c c tnh ging nh ioxin, c pht sinh trong c khi t cht thi nhng cc Mi trng Nht Bn t trc n nay khng xp cht coplaner PCB thuc nhm cht ioxin. DDT Cu trc ha hc ca cc ha cht dng trong nng nghip tiu biu thuc loi Cl hu c nh hnh 4-7. Nh ni phn trc cht hn hp 2,4-D v 4,5-T l cht c mu da cam. Nm 1971 cc bo v MT M nghim cm s dng 2,4,5 T cho cc cnh ng lng thc. Nm 1981 Nht Bn cm sn xut cng nh nhp khu cht ny.

hnh 4-7 Cu trc ha hc ca cc cht dng trong nng nghip tiu biu thuc loi Chlor hu c

Cun sch Silent Spring (Ma xun cm lng) k r vo nhng nm 1950 ngn chn nn su n l thng, mt lng ln DDT c phun rng l kim v kt qu l khng nhng su l m c lng ln c hi, c hi m en cng b cht. Nhng d nu ch cm s dng mt quc gia m khng c cch hn ch vic sn xut v xut nhp khu cc nc khc th cht DDT vn c th theo ng nhp khu lng thc xm nhp vo nhiu ni. Cht DDT vn c s dng Nam M phng chng bnh st rt. Nm 1997 khi xt nghim m 40 ngi lm vic cng tc v sinh ca Mexico th c kt qu l trong 1g m c n 100mg cht DDT. Cht DDT cng nh PCB l nhng hp cht tan trong m rt d tch t cc c quan m, v cng d phn tn dn t cc c quan m, thc y qu trnh toongr hp enzim P450, v l cc nguyn nhn dn n cc bnh gan v nhng bt thng c quan sinh sn. HCH(BHC) HCH l ch vit tt Hexachlorocychlorhexane, BHC l Benzenhexachloride, cu trc ha hc ca HCH, BHC biu th hnh 4-7. Trong cc cht bin th th y-HCH c tnh dit su mnh, sn phm tinh sch y-HCH n 99% tr ln gi l Lindane. Trc kia Nht s dng sn phm th v t nm 1971 cht ny b cm s dng lm thuc tr su, thuc dit cn trng trong nh nhng vn cha b cm trong cc lnh vc x l g v dit kin trng. Hiu qu s dng DDT v HCH trong thuc tr su l nhng cht ny s qua da xm nhp vo c th cn trng, lm thay i tnh vn chuyn ion ca mng t bo thn kinh, lm cho thn kinh b kch thch mnh, dn n hin tng mt hoc t lit kh nng vn ng cho n cht. HCH khc vi DDT l rt d bay hi. Khi phun rung nc min Nam n , th ch 2 tun sau hn 90% cht ny bay hi mt. 4.2 Hp cht estrogen t nhin v estrogen tng hp Estrogen thc vt Nh bit, cht c trong tng, c ba l, c trng chu u, c linh lng (alfalfa) cho gia sc c ngun gc Ty ,(tham kho hnh 4-8), c tc dng ging nh estrogen. Nhng cht ny khng c tnh tch ly trong c th. Trong c th chng s b axt glucuronic ha hp, tr thnh cc cht d tan trong nc, v d b thi ra ngoi theo nc tiu.

hnh 4-8 Cu trc ha hc ca estrogen thc vt v estrogen tng hp

Trng hp b nh hng do estrogen thc vt m nhiu ngi bit n l s kin vo nhng nm 1940 phn ng trong n d chn th Australia u khng mang thai. V trong loi c trng m n d n c cha cht estrogen thc vt isofurabon, cht hooc mn thc vt t v trnh b cc loi ng vt n. Bng 4-9 th hin tnh kt hp ca hooc mn thc vt vi tip th hooc mn estrogen ngi theo t l coi estradiol bng 1. Cht kumestrol v genistein l hooc mn thc vt c trong tng. Hooc mn thc vt ny rt yu nn ch c tc dng hooc mn estrogen. Estrogen thc vt Nng cn thit cn tr s kt hp

estradiol v tip th estrogen 17estradiol 1.0 DES 0.4 Hexestrol 0.9 Kumestrol 7.5 Zearalenone 80 -Zearalenole 150 Genistein 250 Daizein 1000 Bng 4-9: Tnh kt hp ca DES v Hooc mn thc vt (loi hooc mn phi steroid estrogen) vi cc tip th estrogen. (Coi estradiol =1)(Miksicek,1994) DES(diethylstilbestrol) DES c cu trc ha hc hnh 4-8, l hp cht estrogen tng hp c sng ch vo nm 1938, c s dng rng ri phng chng sy thai. Nhng nhng em gi c sinh t ngi m c dng DES khi mang thai u b tn thng c quan sinh dc khi trng thnh nn cht ny b cm s dng t nm 1971. C bo co cho bit rng nhng em gi ny thng mang tnh cch con trai. Mt bi hc qu gi t s hi sinh to ln ny l nu c cc cht ging estrogen xm nhp vo c th thai nhi th gy nguy him rt ln. Cu chuyn thn k rng nhau thai ni gia ngi m v thai nhi s loi b cht c cng b xa b qua s kin ny. Hooc mn mi trng lm nhiu ngi ri vo tnh trng hoang

mang lo lng do tnh nguy him ca n vi thai nhi. Chnh v th DES c coi l im khi u vn hooc mn mi trng. Ethynilestradiol C thi im DES cng c dng l thuc ung phng trnh thai. Ethynilestradiol (tham kho hnh 4-8) vi liu lng thp cng c dng nh thuc ung trnh thai, c tm thy trong kt qu phn tch nc sng Anh. Nht, vin thuc ung trnh thai liu lng thp ang i cng nhn l kt hp gia estrogen tng hp v hp cht dn mi progestrogen tng hp. Phi ht sc thn trng s dng thuc ny l iu ng nhin, v nu cht ny khi b phn tn ra MT m khng c x l ti khu x l nc thi th s gy ra nhiu vn .

Hnh 4-10 Phng php s dng loi sn cha thic hu c nhm gim s kt bm ca cc sinh vt y

thuyn 4.3Thic hu c -Tributyltin Hp cht thic hu c tributyltin (TBT) cng vi tripheniltin (TPT) tham kho cu trc ha hc hnh 4-10, c dng lm sn qut y thuyn v sn chng bn li nh c. Nhng cht ny c s dng git nhng loi s, hu bm vo thn thuyn lm gim tc thuyn. Xung quanh thic c cc gc butyl nn cht ny d xuyn qua mng t bo. Mc d, 800 t yn trn ton th gii c th tit kim c t vic gim chi ph nguyn liu vn hnh tu bin, chi ph ra sch thn tu ti cc bn tu do s dng thic hu c, nhng t cui nhng nm 1970 n u thp k 1980 nhng nh hng xu ca thic hu c i vi vic nui cc loi s, hu c sng t ti chu u. Nm 1988 M cng a ra quyt nh cm s dng thic hu c sn tu tr nhng thn tu di hn 25 m. Trong cc hp cht tributyltin, cht tributiltin oxt (TBTO) l cht ha hc c nh s 1 trong lut lin quan n quy ch qun l v sn xut, b cm sn xut v nhp khu. Vo nm 1990, cc cht TBT, TPT cng nh cc hp cht thic hu c khc c ch nh l nhng cht ha hc c nh s 2, lng d nh sn xut cc cht ny u phi xin php. Thng 3 nm 1997 th ton b c s sn xut nhng cht ny Nht u b ng ca. TBT gy ra hin tng lng tnh cho cc loi ng vt c v nh s, hu. Nng trong nc bin khong 0.5ng hay chnh l 0.5ppt th qua chui thc n, nng s tng 2000-5000 ln. Cc nh khoa hc cho rng nguyn nhn TBT lm cho cc loi s ci to thnh c quan ging c l kt qu do TBT lm cn tr hot ng ca enzim thay i hooc mn androgen sang estrogen nn lm cho nng androgen tng cao. Nhng th v l iu ny nghe ni l khng xy ra i vi cc loi c trong cng khu vc vi loi ng vt c v nh s hn. Khi sn du TBT ln trn v tu v li nh c th ngi ta cho rng mt lng ln TBT s bn ra xung quanh khu vc sn, lm nhim nc bin. Hi ng bo v MT bin quc t s c gng cm vic dng sn TBT trn phm vi th gii.

4.4 Nhng nghi ng quanh hp cht hu c phi Chlor trong cuc sng chng ta Trong nhng hp cht hu c phi Chlor th c nhng cht ang b nghi ng l nhng hooc mn mi trng. khng ch l nha, bt git, m cn mt phn nh cha phn ng, cht ph gia c trong nha, v cht phn gii trong bt git. p-Nonilphenol

Hnh 4-11 Cu trc cht hot tnh b mt phi ion thuc loi alkylphenol v cht thay th sau phn gii

p-nonilphenol (ni tt l nonilphenol) khi kt hp vi polyetel nh polyetyrenegricol l cht c hot tnh b mt, c s dng lm cht git ty. Cu trc ha hc nh hnh 4-11. V phn nonilphenol c tnh tan trong du, cn vng polyetel mang tnh gn nc nn c tnh nng cht ty hot tnh b mt phi ion khng tnh in. Ni l c nhng khng phi do cht git ty hot tnh b mt m do sau khi phn gii s sinh ra cht nonilphenol. Nc git thi cng vi nc thi khi ra sng s d dng b phn gii nh cc vi sinh vt . Bng 4-12 l kt qu phn tch cc sng ca Anh. c bit, kt qu phn tch sng Aire c nng nonilphenol cao. V dc sng ny, nh my lm sch lng cu s dng mt lng ln thuc ty thuc loi nonilphenol. Nhng chng ta cng khng qun mt iu rng trong nc tiu thi ra ca con ngi v ng vt c cha mt lng hooc mn estrogen ng k. Bng 4-12 Nng nonilphenol ti 3 con sng ca Anh (Harries,1997)

Lng nonilphenol( /l) a im T bn y sng T nc sng

Sng Aire 12km thng lu Khu x l nc thi o,4km v h lu

Di 1,6 330 130

Di 1,6 -- 25

Sng Allan Khu x l nc di Horsham Vng Welkrosgrenge

2,9 0,9

12 Di 0,2

Sng Lee Laton Gn Harpenden

1,0 Di 0.9

0,5 1,1

Nu tn ti mt lng nonilphenol trong nc d rt nh cng gy nh hng xu n h sinh sn ca c. Mt ch tiu nh gi hay c s dng l lng vitellogenin c tng hp t gan ca c. Vitellogenin l protein trc khi hnh thnh lng trng. Cht estradiol c tng hpti bung trng c ci non, theo mch mu n gan, ch nh gan tng hpcht vitellogenin. Nh vy, nu cht c tc dng estrogen ln vo c th c c th cng thc y vic hnh thnh cht vitellogenin. hnh 4-13 Nng vitellogenin trong c th c hi sinh sng sng ca Anh (Harries,1997) cc khu vc b ln nc thi t khu x l nc thi dc b sng Alan, sng Stawar c nng

cht vitellogenin nh hnh 4-13 . Cch o nng vitellogenin l th 2 lng thp, mi lng 10con c hi vn c xung khu vc nc cn kho st, sau 3 tun th vt ln v o nng . T hnh 4-13 cho ta thy c nhng khu vc gn ming cng nc thi ca khu x l c nng vitellogenin cao hn hn so vi c thng ngun. iu c ngha l gn khu x l nng cht c tc dng estrogen cao. Nht Bn, thit b o nng vitellogenin cng c bn trn th trng nhng vic sn xut bt git gia dng dng nonilphenol lm nguyn liu th u do cc nh sn xut ln t quy nh. Nh hnh 4-11 v cht nonilphenol c cc vng benzen u kt hp vi gc(-OH) nn d chu phn ng ha hp nh cc enzim trong gan, v cng d b thi ra ngoi c th ng vt. Thc t nh bng so snh 4-14 cht nonilphenol l cht c hot tnh estrogen yu hn so vi cc hooc mn mi trng khc, th m cng gy nh hng xu n cc loi c th c ngha l nc sng Anh b nhim rt nghim trng. Hot tnh estrogen ca DES khng khc my so vi estradiol. Bng 4-14 cng biu th kt qu v s thay i trng lng t cung ca chut. Khi tim 5 nanogram estradiol vo chut th trng lng t cung chut tng ln 2 ln. Bng 4-14 nh hng ca cc hooc mn mi trng n trng lng t cung chut, so snh v nh gi theo phng php nm men ti t hp( Nhm Coldham, 1997) Cht ha hc Lng tim Trng lng t cung/

trng lng c th Hot tnh estrogen (pp enzim)

Trc khi tim 0 0,097 --- 17 estradiol 5ng 0,172 100 DES 5ng 0,137 74,3 Nonilphenol 1mg 0,094 0,005 Octylphenol 1mg 0,097 0,003 Kumestrol 1mg 0,104 0,67 Benzylbutyl phthalate

5mg 0,108 0,0004

Phthalate dibutyl 5mg 0,091 0 Zearalenon 1mg 0,139 1,3 Bisphenol A 0,05mg 0,098 0,005 Kt qu hot tnh estrogen trong bng 4-14 c tnh ton theo phng php nm men ti t hp. Phng php ny thng c s dng trong vic tnh ton tc dng estrogen ca hooc mn mi trng nn sau y xin c gii thch s lc v phng php ny.

y l phng php s dng t bo nm men bin i gen xc nh nng cc cht c tc dng estrogen. Ngi ta cy gen quy nh tng hp Beta-galactocidase vo mt plasmit (nhim sc th vng ca nm men v VK) sau cy vo t bo nm men. Vic tip th estrogen v cc cht c tc dng estrogen kt hp vi nhau, s ng thi kch hot s tng hp beta-galatocidase, enzim ny s c tc dng lm i mu cht th hot tnh t mu vng sang mu , da vo ph mu c trng ca mi phn ng m ngi ta xc nh nng cht c tc dng estrogen. u tin, nh vo s kt hp ca estrogen, gen di truyn (ERE) c th kt hp nhng tip th estrogen hot tnh ha, lin kt cng vi enzim(tham kho hnh 4-15). Hn na, khi nhng tip th hot tnh ha kt hp vi gen di truyn (ERE) th xut hin gen di truyn khc vi gen ERE, c gi l phn vn chuyn, ng thi kch hot s tng hp enzim -galactosidase. Kt qu l, nu hooc mn mi trng kt hp vi tip th th galactosidase c tng hp.V th nh vo vic tnh ton enzim hot tnh ha ny ta c th bit c mc kt hp ca hooc mn mi trng vi cc tip th. Bng 4-16 so snh chnh xc ca phng php nm men ti t hp vi phng php MCF-7( s trnh by sau) v phng php tnh trng lng t cung. Phng php nm men ti t hp c chnh xc tng i cao.

Hnh 4-15 Nguyn l tnh ton lng estrogen nh phng php nm men tai t hp (Nhm Routledge,1996)

Bng 4-16 So snh c trng ca 3 phng php tnh estrogen hot tnh (Nhm Coldham, 1997) Tnh nng Phng php enzim Phng php MCF-7 Phng php trng

lng t cung chut cm th estradiol 0,1pM 1pM 18pM Tip th hooc mn ngi ngi chut ch ca th nghim Galactosidase S tng trng t

bo trng lng t cung

Thi gian th nghim gi Ngy Ngy T ng ha C th C th Khng th Bisphenol A Bisphenol A l nguyn liu tng hpnn plastic polycarbonat v du nha epoxy. 70 % lng sn xut bisphenol A l dng cho polycarbonat v 25% l c s dng trong nha epoxy . T cng thc phn ng cc cht ny ( hnh 4-17), ta thy bisphenol A l nhng mt xch phn t di trong chui cao phn t .

hnh 4-17 Phn ng tng hppolycarbonate v nha epoxy

Khi tng hpcc chui cao phn t t cc phn t lng thp th th no cng c mt lng nh nguyn liu phn t lng thp s khng tham gia trong chui mt xch cao phn t m lu tn trong hp cht cao phn t . Khi ngun ca vn bisphenol A tan ra, theo cun sch Our Stolen Future, l khi cc nh nghin cu t bo s dng ng th nghim bng nha polycarbonat nui cy t bo. V cc nh khoa hc ny s dng hai loi dung dch nui cy t bo tin ung th v v t tn cho phng php ny l MCF-7. Mt ng nghim l dung dch trong ng thy tinh v qua x l nhit cao, ng nghim kia l dung dch trong ng nghim bng polycarbonat v qua x l nhit t 120 125 trong 30 pht. Sau 6-8 ngy nui cy t bo, cc nh nghin cu tnh ton lng tip th hooc mn progesteron (mt loi hooc mn ph n) xut hin. V kt qu trung bnh ca 3 ln tnh ton c biu th bng 4-18. Mc d t nhng khi dng dung dch qua x l nhit bng ng nghim polycarbonat c lng tip th progesteron xut hin nhiu hn. Bng 4-18 So snh lng xut hin tip th progesteron trong phng php MCF-7 gia thy tinh v ng nha polycarbonate ( Nhm Krishnan, 1993)

Lng tip th progesteron (fmol/mg) S th t Thy tinh Polycarbonat

1 28 42 2 20 34 3 18 26

Tip th xut hin c ngha l c cht no tc dng vi tip th theo nh s ch o tng hp enzim P450. Cc nh nghin cu tinh lc cc cht tan ra t polycarbonat bng phng php sc k, sau bng my cng hng lc t ht nhn(nuclear magnetic resonance) v phn tch lng cht, i n kt lun nguyn nhn l do bisphenol A Hn na, K