O COÑECEMENTO DO MEDIO A PARTIR DO FOLCLORE … · social que podemos comparar cos actuais. ......

1. DESCRICIÓN DO PROXECTO DE INVESTIGACIÓN

MARCO TEÓRICO

PROBLEMA DE INDAGACIÓN: PROBLEMA NUCLEAR

Proponse o estudio das posibili-dades educativas de relacionar folcloremusical e co�ecemento do medio, paraconclu�r no establecemento de interre-laci�ns que potencien materias como aM�sica, a Sociolox�a, a Historia, a Re-lixi�n, pero sobre todo que dean pautas�s profesores de M�sica e Co�ecemen-to do Medio para poderen traballar encolaboraci�n, ou polo menos ser cons-cientes de que os seus materiais podenimpulsarse aproveitando os recursosnaturais, � dicir, o folclore musical dacomunidade na que traballan.

� patente a desconexi�n que exis-te entre materias como M�sica e Co�e-cemento do Medio ou calquera outra,cando a informaci�n que proporciona acanci�n popular � verdadeira sabedo-

r�a do pobo concentrada e cunhas capa-cidades de utilizaci�n pedag�xica m�isque posibles.

HIPÓTESE

A hip�tese de traballo bas�ase noaproveitamento dos materiais folcl�ri-cos, as canci�ns con letra, para as clasesde M�sica e nas demais materias �s queafecta, en primeiro lugar � Co�ece-mento do Medio. No caso concreto quese prop�n, OS OFICIOS, pret�ndese mos-tra-la gran cantidade de informaci�nvaliosa que ofrece a canci�n tradicionalpara achegarse de vez � realidade pre-sente a partir do pasado, reflexionandosobre o posible futuro, proporcio-n�ndolle � alumno unha visi�n do seucontexto sociocultural cunha perspecti-va m�is enriquecedora, pois os datosachegados serven asemade de manifes-taci�n est�tica, pero tam�n de informa-ci�n sobre a historia recente e, polotanto, das verdadeiras ra�ces da realida-de actual que se estudia.

179

Revista Galega do Ensino-ISSN: 1133-911X- N�m. 27 - Maio 2000

O COÑECEMENTO DO MEDIO A PARTIR DO FOLCLORE MUSICAL.

UN CASO CONCRETO: OS OFICIOS NO FOLCLORE MUSICAL GALEGO

Xaime Est�vez Vila*Colexio Mart�n Codax

Vigo

* Profesor de Música en ESO.

3 practicas 5/4/01 16:39 Página 179

180 Xaime Estévez Vila

ÁMBITO DE TRABALLO

Co fin de que este traballo mostreefectivamente as posibilidades da inte-rrelaci�n entre o folclore musical e oco�ecemento do medio, enm�rcase ainvestigaci�n dentro dos l�mites do fol-clore musical galego (que o autor ma-nexa desde hai anos), elixindo tresmateriais principais de referencia detres �pocas distanciadas:

En primeiro lugar, o CancioneroMusical de Galicia de Casto Sampedro(1942), primeiro cancioneiro editado enGalicia con materiais reunidos entre1880 e 1924.

As� canta Galicia, cancioneiro re-compilado por Daniel Gonz�lez, direc-tor da Coral de Ruada de Ourense eeditado en 1965.

Escolma de cantigas do Cancioneiropopular galego, de Dorothe Schubart eAnt�n Santamarina, que � pola s�a vezunha selecci�n da s�a magna obra (oitotomos) editada pola Fundaci�n Barri�nos anos oitenta.

Estes tres cancioneiros son refe-rencia inescusable para os que desexenachegarse � canci�n popular galega;evidentemente hai m�is (que se fanconstar na bibliograf�a), pero a sondaxeque se pretende facer queda ampla-mente representada nestes tres refe-rentes principais e deixando claro queser� posible completar esta indagaci�nacudindo a outras fontes do folcloremusical galego distintas �s menciona-das.

METODOLOXÍA DE TRABALLO

Ñ An�lise dos documentos do fol-clore musical elixidos.

Ñ Elaboraci�n dunha base de datos seleccionando as canci�ns que aluden a oficios.

Ñ Analiza-los datos obtidos.

Ñ Ofrecer pautas de acci�n a profe-sores sobre a s�a utilizaci�n did�ctica.

Ñ Demostra-la interdisciplinarieda-de da actividade e a s�a aplica-ci�n pr�ctica.

INTERDISCIPLINARIEDADE

A actividade aqu� proposta podeser aplicada claramente na �rea deCo�ecemento do Medio nos seguintesbloques:

POBOACIîN E ACTIVIDADES HUMA-NAS: p�dese extraer unha comparaci�nentre os datos ofrecidos polo folclore ea situaci�n actual. Cada oficio � unhaactividade humana e a poboaci�n arti-c�lase entre outras cousas mediante os distintos labores/oficios dos seuscompo�entes. Por outra banda, as aso-ciaci�ns que se fan entre os oficios e o seu prestixio social ou cun sexo de-terminado son dilucidadoras da es-tructuraci�n da sociedade tradicio-nal.

ORGANIZACIîN DA SOCIEDADE: � f�odo expresado anteriormente, os oficiosdannos datos sobre a organizaci�n


social que podemos comparar cosactuais.

A VIDA NO PASADO: loxicamente odito nas canci�ns pertence a un pasado,pero non a calquera pasado, sen�n �inmediato vivido por familiares que co�ecemos e a un tempo que po-de explicar moitos aspectos do pre-sente.

Colateralmente Ñnon sendo ob-xecto deste traballoÑ a letra das can-ci�ns proporci�nanos informaci�n v�lida sobre outros bloques de conti-dos do Co�ecemento do Medio, porexemplo dos transportes e comunica-ci�ns: oficios como arrieiros ou bar-queiros ofr�cennos en bandexa a posi-bilidade de comezar nun pasadoinmediato e situarnos no presente, perotam�n a paisaxe e xeograf�a en xeral e omedio f�sico e os seres vivos son fontesde alusi�n constante nestas canci�ns,con figuras da literatura popular quecomparan todo tipo de fen�menosnaturais e xeogr�ficos con sentimentoscomo o amor ou a melancol�a, utilizan-do met�foras do mundo animal ouvexetal ou directamente aludindo a unlugar determinado:

Exemplo:ÒBerducido, BerducidoCon todos teus arredoresNon te chames BerducidoCh�mate Xard�n de Flores Ò.pÒPrende salgueiri�o, prende Veira da fonte pequena,tam�n os meus olos prenden nos olli�os dunha nenaÒ.p

ÒA rula vaixe queixandoPorque lle arruaron o ni�oÀQuen cho mandou facer rulatanto a veira do cami�o?Ó

2. OS OFICIOS: ANÁLISE E COMENTARIOS

COMENTARIO–ANÁLISE DOS DISTINTOS OFICIOS ATOPADOS

INTRODUCCIÓN: OS CANTOS DE TRABALLO NO FOLCLO-RE MUSICAL GALEGO

O traballo entendido como acti-vidade humana con algunha mani-festaci�n f�sica asociada necesita duncompo�ente r�tmico de acompa�amen-to que optimice a s�a realizaci�n. Esecompo�ente r�tmico propicia a canci�naplicada a el; exemplo claro t�molo nascanci�ns de canteiros que axudan adespraza-las grandes pedras; nas espa-deladas que acompa�an os labores pro-pios de quitar coa espadela a partele�osa sobrante do li�o. Noutro lugarsit�anse os traballos sen ritmo determi-nado que inspiran cantos libres Ñrit-micamente falandoÑ cun compo�entede riqueza mel�dica extremada; pense-mos nos cantos de arada ou nos dearrieiros ou carboeiros. Polo tanto, dife-renciar�mo-los CANTOS DE TRABALLO,antes mencionados, e que s� se expli-can nese contexto (a�nda que nonnomeen o oficio no que se enmarcan),dos cantos que mencionan oficios (moi-tos m�is e que foron o eixe central dainvestigaci�n), as� por exemplo en can-tos como ALALçS ou PANDEIRADASp�dense mencionar distintos oficios

O coñecemento do medio a partir do folclore musical 181



que nos informan deles pero que nonrequiren o contexto dese labor parainterpretalos.

TRANSPORTE E COMUNICACIîNS

Arreeiro - ArrieiroDaniel Gonz�lez utiliza o segun-

do tipo (arrieiro) e Casto Sampedro oprimeiro (arreeiro) como variante. O doarrieiro � un oficio omnipresente nasociedade tradicional, necesario e im-prescindible porque asegura o abaste-cemento a t�dolos recunchos de ali-mentos e bebidas. O m�is habitual �que se desprace dacabalo. A s�a activi-dade proporci�nalle cartos abondos eten sempre comida e bebida dispo�i-ble; por outra banda, � ser un oficio iti-nerante Òd�bese ter coidado con elesÓ epor este motivo non son a preferenciapara nais e fillas. As�ciase sempre �home e esc�itase sobre todo no cami-�ar do arrieiro, que anuncia as�, depaso, a s�a presencia.

Musicalmente son lentos, cun�nico tema no que encaixan as letrasque adoitan ser coplas octosil�bicas coarima consoante. A mi�do intercalansons para guia-lo animal (cabalo) queforman parte da propia canci�n, comopasar� tam�n nos cantos de arada. � undos oficios m�is nomeados nas can-ci�ns analizadas, aparece en docedelas:

ÒA vida dos Arreieirosarre !� unha vida penadaarre !de d�a non oyen misaarre !

de noite non durmen nadaarre!Ò (CS 102)

ÒArrieiro, non,porque vai e ven;...Ó (CS 195)

ÒO primeiro amor que eu te�aha de ser un Arrieiroque non ten bota sin vi�onin a bulsa sin di�eiroÒ (DG A1)

Barqueiros

Tanto nas zonas de r�a como nasribeiregas de r�os, os barqueiros cum-pr�an unha funci�n importante � acur-ta-las distancias terrestres co seu labor.Aqu� temos recollidos dous exem-plos, un de cada situaci�n, que ilustrana s�a importante tarefa � servicio dasxentes, unindo amores e familias acot�o e formando parte da paisaxesocial da �poca. Tam�n se asocia ahomes e, non habendo cantos espec�fi-cos, incl�ense noutros como alal�s oupandeiradas.

ÒRema barqueiri�o remanon deixes que a auga nos leveque vou ver o meu amoreantes de que a noite cerreÒ (DG P 25)

ÒBarqueiros de Ribadaviavindeme pasar a minheque ve�o de Santa Rosae vou pro San Agustinhe Ò (DG A1)

Correio (carteiro)

S� aparece nunha ocasi�n tanxen-cialmente, polo que non hai m�is datos� respecto, a�nda que aparece nun con-texto negativo.

ÒPasant�n � o correioO Castr�n o secretariosolo lle falta unha albardapra ser burros de diario Ò (DS 66)


CONSTRUCCIîN

CanteirosO oficio de canteiro � un dos m�is

representativos de Galicia Ñsobre tododa provincia de PontevedraÑ poisrevela a riqueza de pedra como materiaprima e o seu normal uso para a cons-trucci�n. Os canteiros non s� deb�antransporta-las pedras onde cumprira,sen�n, e sobre todo, traballa-la materiaprima � xeito de verdadeiros escultorese artistas para constru�-las distintasedificaci�ns da arquitectura popular,as� que pasaban semanas enteiras noslugares de traballo, desprazados dosseus fogares. Tam�n, coma os arrieiros,� teren car�cter ambulante se lles gardacerto receo. Hai cantos espec�ficos queos acompa�an e que indican o seu xeitode traballar, marcando o ritmo necesa-rio para despraza-las pedras ou parapicar, pero ademais non � estra�o quesexan mencionados en moitas coplaspopulares, como pasou nesta sondaxeen catro das canci�ns analizadas.Sempre se asocia a homes. (Hai outrastres de cantos espec�ficos que nonnomean, en cambio, a palabra Ôcantei-roÕ).

ÒCanteiros e carpinteiros da vila de Pontevedra, aqu� falta unha mini�atedes que dar conta de ela.Ò (CS 15)

ÒCanteiros de Pontevedrapican na pedra miudapican na muller alleaoutros lle pican na s�aÒ (DS 28)

CarpinteirosTam�n poden ser asociados �s

canteiros (como pasa na copla CS-15,

citada anteriormente), polo que valenparecidos comentarios. A profesi�n,loxicamente, est� m�is estendida xeo-graficamente e � m�is habitual.

ÒCarpinteiros e canteiros son un fato de ladr�nscarpinteiros rouban nenase canteiros coraz�nsÒ (DS 28)

TRABALLOS T�XTILES

Os traballos vinculados � indus-tria t�xtil te�en unha presencia moiintensa na canci�n popular; hai quepensar que as ÔfiadasÕ que se realizabanen casas concretas eran verdadeiras fes-tas sociais nas que participaban mozose mozas; temos as� que con respecto �la atop�monos coa tecel�, pero tam�ncoa cardadora. Referida � proceso doli�o existe unha gama de labores:malla, ripadoras... pero os de costurei-ra, modista ou xastre (coa variante dealfaiate) son a mi�do citados; a costu-reira con certo matiz de muller novadesexada e o xastre como home conboa situaci�n econ�mica. N�tese a aso-ciaci�n clara de case todos estes laborescoa muller, ag�s o de xastre-alfaiate. Om�is empregado � a costureira (en oitoocasi�ns).

ÒCostureiri�a na costurateselana no tearecardadora caldo velloxastre tixola no lare Ò ( DS 26 )

TRABALLOS DO CAMPO

Labrador � o oficio xen�rico porexcelencia, presente en gran n�mero decantares. Xunto a esta denominaci�natopamos outras m�is especializadascomo maiceiro, segador-seitor (lem-br�mo-la tradici�n da sega en Castela




por galegos), mallador, que tam�n sedebe considerar aqu�, e o sembrador.Son os oficios con m�is connotaci�nspositivas de honradez e traballo, polas�a estabilidade e tam�n porque ocu-paban a maior�a das familias. Ob-s�rvese a asociaci�n da filla do labra-dor como un bo partido. � notable queos dous exemplos de vendimadoraste�an o matiz feminino como excep-ci�n �s demais recollidos.

ÒSube � alto, sube � alto,ao mais alto corredor,que ver�s como vai guapaa filla do labradorÒ (CS 194)

ÒIen o alto da sierra ihabita un rico labradore o tal ten�a unha hijamais ihermosa que un solÒ (DS 21)

Ò...E andando tres segadoressegando trigo e cebada se enamor� a se�ora de aquel que en o medio estaba...Ó (DS 22)

ÒVendimai vendimadorasna vendima do meu paique o vi�o vai na cabazae o pan na cesti�a vaiÒ (DG - CV 1)

MòSICOS E BAILADORES

O m�sico por excelencia na socie-dade tradicional galega � o gaiteiro;toda festa que se prezara hab�a de ter un, era sen d�bida un oficio que Ñcoma noutros casosÑ se comple-mentaba con labores do campo ou tra-ballos estables como barbeiro. Tam�nse poden observa-los matices aplicados� traballo itinerante e neste caso ade-mais a fugacidade da s�a presencia Ñpara o d�a da festaÑ danlle un aquelsimb�lico de ledicia, festa e benestarsocial. Na canci�n popular as�ciaseexclusivamente �s homes. Nalg�n casonom�ase o tamborileiro pero relacio-nado co gaiteiro e dende logo nunplano secundario. Tam�n en certoscasos hab�a bailadores de oficio candoa ocasi�n o propiciaba.

ÒImos rapaces de cara o turreiroeh� ven a gaita eh� ven o gaiteiroven o gaiteiro lucindo a monteiraimos rapazas bailar a mui�eiraÒ (DG - F 15)

Ò... Eu t��olle un oficioxa sabe que son ghaiteiroe ando de festa en festae ghano moito di�eiro...Ó (DS 61)

ÒBaila ben o bailadorunha volta polo mediooutra polo derredorÒ (DS 36)

OFICIOS DO MAR

Non son moi numerosos os exem-plos recollidos, con todo aparecen osmari�eiros en tres exemplos e unhamenci�n � sardi�eiro. Sen embargo, �notoria a importancia na sociedade tra-dicional do mar, a�nda que se constatam�is nas zonas costeiras. (Tam�n o bar-queiro pode ser aqu� considerado).Tres músicos ambulantes, de Jacob Jordaens.


ÒA se�ora da Peneda ten o tellado de vidroque llo puj¬o un mari�eiroque non mar se viu perdidoÓ (DS 53)

ÒAghora que me vendichespodes ter moito di�eiropodeste meter tratanteanque sea sardi�eiroÒ (DS 15)

SERVICIOS î POBO

En toda vila eran ineludibles enecesarios os ferradores, barbeiros,panadeiros, pintores, zapateiros, ta-berneiros. Todos eles te�en exemplos;s� no caso de panadeiras e taberneirasse asocia tam�n �s mulleres, o que nonocorre noutros. Hai un exemplo desarralleiro e outro de cesteiro Ñindus-tria que foi moi importante nalgunhascomarcas (Mondariz)Ñ. Tam�n seincl�e aqu� a alusi�n a pastoras comotraballo gandeiro e cun certo sentidodespectivo ou dubidoso cara � mullertaberneira. Tam�n hai exemplo do mui-�eiro, sen d�bida un labor dos m�isimportantes na sociedade tradicional.

ÒNon te cases cun forreiroque che queima cas muxicasc�sate cun carpinteiroque fai as uchas bonitas...Ó

ÒA muller do sapateiropor ben bonita que seiasiempre ten os dentes negros de tirar pola correiaÓ (DS 26)

ÒTaberneira non a sonnin quero ser taberneirasoy hija de buenos padresnon quero render bandeiraÓ (DS 57)

Òferrador non queiras porque ferra a bestatoma un cesteiri�oque che leve a cestaÒ (CS 195)

RELIXIOSOS

As alusi�ns � cura e o crego (este�ltimo nome �s veces con intenci�npexorativa) son constantes como esce-nario de moitas situaci�ns; tam�n ami�do se asocian con picaresca a cria-das e costureiras; en todo caso den�ta-se unha gran flexibilidade de concien-cias e o pudor ou recato non soncaracter�sticas � referirse a eles. Os fra-des tam�n son nomeados e � parecerdist�nguense ben uns e outros. Nonfalta o sancrist�n e botamos de menosalusi�ns �s monxas. Hai tam�n unhareferencia � ermit�n (ermita�o), a�ndaque nun romance, o que quizais indicaque non era unha figura tan popular oupr�xima � realidade, pero si co�ecida.

ÒGali�a que tanto valesmetereite non conventopara que cregos e fradesestean todos contentosÒ (CS 146)

ÒHomes de Polo pequeno Acudide o voso curaque caiu do campanarioentro medio da verdura Ò .(DG - F37)

ÒEn este portal estamos,estas humildes doncelas, aguardando � sacrist�nque nos venga a abrir as puertas.Ó ( CS 244 )

MILITARES

Son frecuentes as alusi�ns �s sol-dados como perigo para as doncelas esempre en situaci�ns conflictivas; apa-recen coa s�a denominaci�n xen�rica,a�nda que hai un exemplo de Ôsarxen-toÕ. Abundan en romances con finaltruculento e en ditos populares.




Ò...Con vintasinco soldados dos mejores que [ten�a

as onse da noche o sargent«a [puerta m�a

qu� hase ost� sargento �sta ihora a [puerta m�a

venco a pertender su hija do�a mar�a,...Ó ( DS 80)

Ò Eime de casar en Lugoterri�a de moitos nabosheime de casar en Lugoanque sea cun soldado.Ò (DG - A29)

CABALEIROS E CRIADOS

Son tam�n abundantes as alu-si�ns a situaci�ns sociais (case m�is quea oficios), por exemplo a dos cabaleirose criados, como pezas habituais dopanorama social. Os cabaleiros te�enunha connotaci�n coma a dos solda-dos, quizais m�is propia de situaci�nshist�ricas pasadas, moitas veces men-cionados en romances de final malopara labregas ou mulleres en xeral.Tam�n podemos inclu�r aqu� a alusi�nfeita nun romance a un paxeci�o dara��a.

ÒMoito miras para m�nmoito me chiscalo olloson criado de servicionon podo atender a todo.Ó (DS 36)

ÒEstando na mi�a portaa a rayada do solevira vir un cabaleiroay, meu amor!...Ó (CS 176)

ESTUDIANTES

Unha menci�n � parte merecen asalusi�ns � ÔoficioÕ de estudiante quedenotan tam�n un certo matiz de infor-malidade non moi diferente do actual:

Ò...Quero un estudianteque � mais amoroso.

Estudiante non,que � moi cumi��n...Ó (CS 195)

OFICIOS VARIOS

Aqu� incl�ense oficios que apare-ceron unha vez e que, non obstante,contrib�en a completar este debuxosocial. T�mo-lo albardeiro, quizaiscomo labor asociado a outros pero quenos informa sobre a s�a existencia.Aparece unha referencia curiosa a uns�uruxanos feita nun romance en caste-l�n, o que denota certa distancia peroque se co�ec�a. Hai unha alusi�n � tra-tante como comerciante, o que d� pis-tas sobre esta actividade; non faltanreferencias a secretarios, xu�ces emesmo a xefe do sindicato, e m�iscuriosas como campaneiros. Hai dousexemplos de lavandeira como mullerque se dedica a esta tarefa ou a est� rea-lizando, e en situaci�n de romances.Todos estes exemplos configuran oconglomerado de oficios detectadosnos documentos Ñcanci�nsÑ analiza-dos, e p��ennos en disposici�n decomentar e tirar conclusi�ns de todotipo a partir da ÔrealidadeÕ descrita polatradici�n folcl�rico-musical e da litera-tura popular.

OFICIOS QUE NON SAEN NOS DOCU-MENTOS ANALIZADOS

Evidentemente non aparecent�dolos oficios nestes exemplos, peroesta circunstancia pode formar parteda unidade did�ctica que ha elaborar oalumnado e a s�a ausencia � tam�ndato para ter en conta. Oficios comotelleiro, cabaqueiro non se atopan,quizais porque pertencen a zonas


demasiado concretas (O Rosal-Pon-tevedra) que quedaron f�ra desta son-daxe; o mesmo vale para os c�lebresafiadores ourens�ns. Tam�n outros oficios co�ecidos na sociedade tradicio-nal como a cerer�a, os bat�ns, espec�fi-cos do proceso do li�o como as espa-deladas ou outros non sa�ron nestaindagaci�n, o que debe ser motivodunha actividade complementaria eenriquecedora. Por outro lado est�nt�dolos novos oficios ou os antigosreconvertidos, que ofrecen a posibilida-de de afondar na actividade. Polotanto, hai que ter en conta que as can-ci�ns non sempre sit�an temporal ninxeograficamente a informaci�n quedesprenden e � a� cando se podecomentar esa informaci�n e desenvol-ve-la creatividade e a l�xica por partedos alumnos e alumnas.

3. PROPOSTAS DIDÁCTICAS

ACTIVIDADES PARA REALIZAR CO ALUMNADO

ACTIVIDADES QUE SE PROPOÑEN A PARTIR DA MOSTRADOS OFICIOS:

¥ Reparti-las canci�ns (algunhas que conte�an a maior cantidade de oficios posible) por grupos (arredor de seis). Cada grupo pode localiza-los oficios que saen e pasalos a unha folla de recolli-da de datos.

¥ Cada grupo far� un cat�logo dos oficios de pais e av�s.

¥ Cada grupo comenta os oficios localizados cos coincidentes cos seus parentes.

¥ Cantan todos unha ou d�as can-ci�ns de oficios.

¥ Faise unha listaxe de oficios actuais que non puidesen sa�r nas canci�ns populares.

¥ Faise unha nova letra a unha can-ci�n de oficios (A solteiri�a).

¥ Local�zanse os distintos oficios en canci�ns ou en letras das can-ci�ns elixidas.

¥ Comentar se a�nda hoxe existen.

¥ Analiza-los cambios actuais dese oficio.

¥ Preve-lo futuro que ten.

¥ Realizar unha listaxe de oficios que non apareceran.

¥ Descubrir a partir do material dado se eses oficios saen ou non ben parados polo que din e ve-lo porqu�.

¥ Canta-las canci�ns que m�is ofi-cios mencionan (hainas que nomean ata dez).

¥ Facer unha listaxe de oficios que previsiblemente poden desapa-recer.

¥ Compo�er unha letra con oficios novos, aplicada a unha melod�a das manexadas.




¥ Recrear escenicamente unha can-ci�n de oficios, dramatizando cada un deles.

¥ Facer unha listaxe dos oficios de pais e av�s dos alumnos compa-r�ndoos cos que nos sa�ron nas canci�ns.

¥ Facer unha listaxe de oficios que son m�is duradeiros na historia.

¥ Debates: Ào oficio fai a persoa? Àen que se converteu na sociedade actual un arrieiro...?

¥ Un comentario: a sociedade tra-dicional a partir dos oficios.

¥ Sexo e oficios: c�les se atrib�en � sexo feminino, c�les son indistin-tos, c�les se asocian s� �s homes. À� as� hoxe en d�a?

¥ Facer unha listaxe de canci�ns modernas con alusi�n a oficios.

OBXECTIVOS

¥ Que o alumno descubra o fol-clore musical como valiosa fonte de informaci�n do seu pasado pr�ximo.

¥ Que o alumno compare a infor-maci�n que lle achegan os docu-mentos folcl�ricos coa s�a vida actual.

¥ Que o alumno perciba o seu mundo presente como unha rea-lidade cambiante no tempo.

¥ Que o alumno valore a evolu-ci�n da sociedade pero tam�n os cambios e transformaci�ns que isto provoca.

ALUMNO AVî AVOA PAI NAI AVî AVOApaterno paterna materno materna

ACTIVIDADE NòM. 1: OFICIOS DOS MEUS PARENTES (MODELO PROPOSTO)


ACTIVIDADE NòM. 2: OFICIOS DAS CANCIîNS PROPOSTAS POLO PROFESOR(cat�logo dos oficios atopados)

OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼ OBSERVACIîNSÀACTUALMENTE?

ALBARDEIRO ALALç DE TABOADELA DG A31ALFAIATE A SOLTEIRI�A CS 195


Músico e guerreiro con diferentes instrumentos musicais. Códice holandés do século XIV.



OFICIO TêTULO CANCIO- N¼ OBSERVACIîNSNEIRO ÀACTUALMENTE?

ARREEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 096BAILADOR ESTE PANDEIRO QUE TOCO DS 036BARBEIRI�O A SOLTEIRI�A CS 195BARQUEIROS ALALç DE ARNOYA DG A1CABALLERO A ADòLTERA DS 078CAMPANEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DS 085

DE PIQUêNCANTEIROS RAPASAS DE VARILONCO DS 028CARDADORA SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026CARNICEIRA REPARTO DO CABALO DS 093CARPINTEIRO SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026CESTEIRI�O A SOLTEIRI�A CS 195CORREIO NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066COSTUREIRA CANTOS VARIOS CS 232CREGO RAPASAS DE VARILONCO DS 028CRIADA RAPASAS DE VARILONCO DS 028CRIADOS NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066CURI�A O CURA DE FREIXO DS 087�URUXANOS DO�A EUSENDA CS 170DANZANTES O CASAMENTO DA PULGA CS 198ERMITA�O A PENITENCIA DE RODRIGO DS 073ESTUDIANTES OS POBOS DA RIBEIRA DS 085

DE PIQUêNFERREIRO O FERREIRO VAI FORA DS 012

(OUTRA VERSIîN)GAITERO A GAITA DE SAN CRISTOVO DS 083bJEFE DO REPARTO DO CABALO DS 093SINDICATOJUEZ SAN ANTONIO LIBRA A SEU PAI DS 074LABRADOR A FUXIDA DS 101 b

(OUTRA VERSIîN)LAVANDEIRA A LAVANDEIRA CS 192MAICEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DS 085

DE PIQUêNMALLADOR CANTO DE MALLA DE RANDêN DG CM2



ACTIVIDADE NòM. 3: OFICIOS QUE NON SAEN NAS CANCIîNS: RELACIîN ESCRITAACTIVIDADE NòM. 4: PO�ER LETRA NOVA CON OFICIOS ACTUAIS ç CANCIîN ÒA SOLTEIRI�AÓLISTAXE DAS CANCIîNS MçIS RECOMENDADAS PARA O SEU USO DIDçCTICO(SEIS CANCIîNS CON MçIS DE 25 OFICIOS NOMEADOS)ESTAS PEZAS SON AS QUE SE AXUNTAN COMO MêNIMO PARA UTILIZAR NESTAPRçCTICA

OFICIO TêTULO CANCIO- N¼ OBSERVACIîNSNEIRO ÀACTUALMENTE?

MARINEROS MARCELINO CS 271MODISTA O CURA DE FREIXO DS 087MOI�EIROS OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085PANADEIRI�AS ALALç DE CEA DG A55PASTOREA PASTORA FIEL CS 176PAXECI�O BERNALDINO E SABELI�A CS 169PINTOR A MORTE DA VIRXE DS 076RIPADORAS ESPADELADA DE CASTRELO DG E3SACRISTçN CANTOS RELIGIOSOS CS 244SARDI�EIRO AGHORA QUE ME VENDICHES DS 015SARGENTO SOLDADO FORZADOR DS 080SARRALLEIROS SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026SECRETARIO NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066SEITORCILOS O SEITOR CS 180SOLDADOS SOLDADO FORZADOR DS 080TABERNEIROS CANTAR DE ARRIEIRO DG CA6

DE ALLARIZTAMBORILEIRO PANDEIRADA DAMPAZA DG P17TECEDEIRI�A A TECEDEIRA CS 189TECELANA COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031TRATANTE AGHORA QUE ME VENDICHES DS 015VENDIMADORA CANTO DE VENDIMIA DG CV2

DE VENTOSELAXASTRES COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031ZAPATEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DS 085

DE PIQUêN

CANCIONEIRO N¼ TêTULO OFICIOCS 195 A SOLTEIRI�A ALFAIATECS 195 A SOLTEIRI�A ARRIEIRO



CANCIONEIRO N¼ TêTULO OFICIOCS 195 A SOLTEIRI�A BARBEIRI�OCS 195 A SOLTEIRI�A CESTEIRI�OCS 195 A SOLTEIRI�A ESTUDIANTECS 195 A SOLTEIRI�A FERRADORCS 195 A SOLTEIRI�A FRADECS 195 A SOLTEIRI�A SEMBRADORCS 195 A SOLTEIRI�A ZAPATEIROCS 198 O CASAMENTO DA PULGA ARRIEIROCS 198 O CASAMENTO DA PULGA DANZANTESCS 198 O CASAMENTO DA PULGA GAITEIROCS 198 O CASAMENTO DA PULGA PANADEIRACS 198 O CASAMENTO DA PULGA TECEDEIRADS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO CANTEIROSDS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO CARDADORADS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO CARPINTEIRODS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO COSTUREIRADS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO FORREIRODS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO LABRADORDS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO SAPATEIRODS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO SARRALLEIROSDS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO TESELANADS 026 SAN ANTONI�O PEQUENO XASTREDS 028 RAPASAS DE VARILONCO CANTEIROSDS 028 RAPASAS DE VARILONCO CARPINTEIROSDS 028 RAPASAS DE VARILONCO COSTUREIRI�ADS 028 RAPASAS DE VARILONCO CREGODS 028 RAPASAS DE VARILONCO CRIADADS 031 COPLITAS E MAIS COPLITAS COSTUREIRADS 031 COPLITAS E MAIS COPLITAS TECELANADS 031 COPLITAS E MAIS COPLITAS XASTRESDS 031 COPLITAS E MAIS COPLITAS ZAPATEIROSDS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN CAMPANEIROSDS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN ESTUDIANTES



CANCIONEIRO N¼ TêTULO OFICIODS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN MAICEIROSDS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN MOI�EIROSDS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN RUADORESDS 085 OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN ZAPATEIROS

4. CATALOGACIÓN DOS DOCUMENTOS SELECCIONADOS LISTAXE DE CANCIîNS CON REFERENCIA DIRECTA A OFICIOS (CLASIFICACIîN POR OFICIOS)

DG (DANIEL GONZçLEZ): 230 DOCUMENTOS (CANCIîNS)CS (CASTO SAMPEDRO): 292 DOCUMENTOSDS (DOROTHE SCHUBART): 159 DOCUMENTOSDOCUMENTOS CONSULTADOS: 681DOCUMENTOS QUE CONTE�EN ALUSIîN A OFICIOS: 83OFICIOS NOMEADOS: 52

OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼ALBARDEIRO ALALç DE TABOADELA DG A31ALFAYATE A SOLTEIRI�A CS 195ARREEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 096ARREEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 101ARREEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 102ARREEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 105ARREEIROS CANTOS DE ARREEIROS CS 095ARREEIROS CANTOS DE ARREEIROS CS 106ARRIEIRO A SOLTEIRI�A CS 195ARRIEIRO O CASAMENTO DA PULGA CS 198ARRIEIRO CANTAR DE ARRIEIRO DE TENORIO DG CA1ARRIEIRO CANTAR DE ARRIEIRO DE CARBALLI�O DG CA2ARRIEIRO CANTAR DE ARRIEIRO DE BARROSO DG CA3ARRIEIRO CANTAR DE ARRIEIRO DE BECERREç DG CA4BAILADOR ESTE PANDEIRO QUE TOCO DS 036BARBEIRI�O A SOLTEIRI�A CS 195BARQUEIRI�O PANDEIRADA DE PETçN DG P25BARQUEIROS ALALç DE ARNOYA DG A1CABALEIRO CANTOS DE ARREEIROS CS 101



OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼CABALEIRO A PASTORA FIEL CS 176CABALLERO A ADòLTERA DS 078CAMPANEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085CANTEIROS ALALç CS 015CANTEIROS ALALç DE MOA�A DG A21CANTEIROS SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026CANTEIROS RAPASAS DE VARILONCO DS 028CANTEIROS CANTEIROS CS 110CANTEIROS CANTEIROS CS 111CANTEIROS CANTEIROS CS 112CARDADORA SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026CARNICEIRA REPARTO DO CABALO DS 093CARPINTEIRO SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026CARPINTEIRO ESTE PANDEIRO QUE TOCO DS 036CARPINTEIROS ALALç CS 015CARPINTEIROS ALALç DE MOA�A DG A21CARPINTEIROS RAPASAS DE VARILONCO DS 028CARPINTEROS O NAVEGANTE DS 112 aCESTEIRI�O A SOLTEIRI�A CS 195CORREIO NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066COSTUREIRA CANTOS VARIOS CS 232COSTUREIRA FOLIADA DE SARRIA DG F11COSTUREIRA SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026COSTUREIRA COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031COSTUREIRA COSTUREIRA MELINDROSA DS 043COSTUREIRI�A PANDEIRADA DE SçRDOMA DG P7COSTUREIRI�A RAPASAS DE VARILONCO DS 028COSTUREIRI�A COSTUREIRI�A BONITA DS 040COSTURERA CUANDO SALê DA HABANA DS 081CREGHO TANTARANTçN DS 002aCREGO RAPASAS DE VARILONCO DS 028CREGOS CANTARES DE CEGO CS 146CREGOS CANTAR DE ARRIEIRO DE ALLARIZ DG CA6



OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼CRIADA RAPASAS DE VARILONCO DS 028CRIADAS O EMPERADOR DE ROMA DS 022CRIADO ESTE PANDEIRO QUE TOCO DS 036CRIADOS CANTARES DE CIEGO CS 132CRIADOS NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066CURA CANTOS VARIOS CS 232CURA ALALç DE VILAR DG A37CURA ESTE HOMES MALO DS 008CURA EN O ALTO DA SIERRA DS 021CURA O CURA DE VILLAVERDE DS 042CURA AQUê VENIMOS DE RAMO DS 072CURI�A O CURA DE FREIXO DS 087�URUXANOS DO�A EUSENDA CS 170DANZANTES O CASAMENTO DA PULGA CS 198ERMITA�O A PENITENCIA DE RODRIGO DS 073ESTUDIANTE A SOLTEIRI�A CS 195ESTUDIANTES OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085FERRADOR A SOLTEIRI�A CS 195FERREIRO O FERREIRO VAI FORA DS 011FERREIRO O FERREIRO VAI FORA DS 012

(OUTRA VERSIîN)FLAIREO RECEN NACIDO QUE FALA DS 077FORREIRO SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026FRADEA SOLTEIRI�A CS 195FRADES CANTARES DE CEGO CS 146GAITEIRO CANTO DE PANDEIRO CS 060GAITEIROO CASAMENTO DA PULGA CS 198GAITEIRO FOLIADA DE ENTRIMO DG F13GAITEIRO FOLIADA DE VELLE DG F15GAITEIRO FOLIADA DE BOUZAS DG F17GAITEIRO FOLIADA DE VIVERO DG F35GAITEIRO PANDEIRADA DAMPAZA DG P17GAITEIRO BOAS TARDES NARUXI�A DS 061GAITERO A GAITA DE SAN CRISTOVO DS 083b



OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼JEFE DO SINDICATO REPARTO DO CABALO DS 093JUEZ SAN ANTONIO LIBRA A SEU PAI DS 074LABRADORA BODA CS 194LABRADOR EN O ALTO DA SIERRA DS 021LABRADOR SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026LABRADORA FUXIDA DS 101aLABRADORA FUXIDA( OUTRA VERSIîN) DS 101 bLABRADORESO NAVEGANTE DS 112 aLAVANDEIRA BERNALDINO E SABELI�A CS 169LAVANDEIRA A LAVANDEIRA CS 192MAICEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085MALLADOR CANTO DE MALLA DE RANDêN DG CM2MARINEROS MARCELINO CS 271MARINEROSO NAVEGANTE DS 112 aMARI�EIRO SE�OR SAN BENTO DO CANDO DS 053MODISTA O CURA DE FREIXO DS 087MOI�EIROS OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085PANADEIRA O CASAMENTO DA PULGA CS 198PANADEIRI�AS ALALç DE CEA DG A55PASTORA A MORTE DA VIRXE DS 076PASTORE A PASTORA FIEL CS 176PAXECI�O BERNALDINO E SABELI�A CS 169PINTORA MORTE DA VIRXE DS 076RIPADORAS ESPADELADA DE CASTRELO DG E3RIPADORES CANTO DE SEITURA DE TRASMIRçS DG CS1RUADORES OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085SACRISTçN CANTOS RELIGIOSOS CS 244SAPATEIRO SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026SARDI�EIRO AGHORA QUE ME VENDICHES DS 015SARGENTO SOLDADO FORZADOR DS 080SARRALLEIROS SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026SECRETARIO NENA QU«ESTAS NA VENTANA DS 066SEGADOR O EMPERADOR DE ROMA DS 022


BIBLIOGRAFÍA XERAL DE REFERENCIA

(Os libros en letra m�is grosa sonos que conte�en os documentos do fol-clore musical utilizados para este tra-ballo).Al�n, M. P., Historia da m�sica galega,

Vigo, Edici�ns a Nosa Terra, 1997.

Amieva, X., e F. Ortega, M�todo de Gaita,Oviedo, Sociedad Fonogr�fica As-turiana S. A., 1984.

Bal e Gay, J., e E. Torner, Cancionero Ga-lego, A Coru�a, Fundaci�n PedroBarri� de la Maza, 1973.

Bouza Brey, F., Etnograf�a e Folklore deGalicia, Vigo, Xerais, 1982.


OFICIO TêTULO CANCIONEIRO N¼SEITORCILOS O SEITOR CS 180SEMBRADOR A SOLTEIRI�A CS 195SOLDADO GRAN SOLDADO CS 175SOLDADO ALBAS NIEVES CS 179SOLDADO ALALç DE PI�EIRA DG A29SOLDADOS CANTO DE CARBONEROS CS 113SOLDADOS SOLDADO FORZADOR DS 080TABERNEIRA POR DEBAJO DE TU PUERTA DS 057bTABERNEIROS CANTAR DE ARRIEIRO DE ALLARIZ DG CA6TAMBORILEIRO PANDEIRADA DAMPAZA DG P17TECEDEIRA O CASAMENTO DA PULGA CS 198TECEDEIRI�A A TECEDEIRA CS 189TECEDEIRI� ACOSTUREIRI�A BONITA DS 040TECELANA COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031TESELANA SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026TRATANTE AGHORA QUE ME VENDICHES DS 015VENDIMADOR ACANTO DE VENDIMIA DE VENTOSELA DG CV2VENDIMADORAS CANTO DE VENDIMIA DE CASTRELO DG CV1XASTRE SAN ANTONI�O PEQUENO DS 026XASTREO CURA DE FREIXO DS 087XASTRES COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031ZAPATEIRO A SOLTEIRI�A CS 195ZAPATEIRO O CURA DE VILLAVERDE DS 042ZAPATEIROS COPLITAS E MAIS COPLITAS DS 031ZAPATEIROS OS POBOS DA RIBEIRA DE PIQUêN DS 085



Calle, J. L., Aires da Terra, Pontevedra,1993.

Casal, X., O Que Di a Gaita, A Coru�a,1984.

Cobas Pazos, V., A gaita Gallega, San-tiago, Porto e C�a. Editores, 1955.

Crivill� e Bargall�, J., O folklore musical,Madrid, Alianza M�sica, 1983.

De Llano, P., Arquitectura Popular enGalicia, Colexio Oficial de Ar-quitectos de Galicia, 1981.

Eithne & J. B. Valley, Learn to play uilleanpipes, Armagh, Armagh pipersclub, 1981.

Espinosa, Fray Luis M., O CantoPopular Galego, 1940?.

Est�vez Vila, X., A Gaita no Eido da M�-sica, Vigo, Mayeusis Conservato-rio, 1987.

______Reveriano Soutullo Otero, Madrid,Alpuerto, 1995.

Fern�ndez Castro, X. L., Cantigas Gale-gas (gaita, flauta e canto), Vigo, Xe-rais, 1980.

Fern�ndez del Riego, F., Danzas popula-res Gallegas, Bos Aires, Edici�nsdo Centro Galego, 1950.

Fern�ndez Espinosa, Luis Mar�a, Pon-tevedra, Museo Arqueol�gico dePontevedra, 1940.

Ferro Ruibal, X., Refraneiro Galego B�-sico, Vigo, Galaxia, 1987.

Foxo, X. L., Os Segredos da Gaita, De-putaci�n Provincial de Ourense,4» edici�n, 1993?

Fraguas, A., Romar�as e Santuarios, Vigo,Galaxia, 1988.

Fraguas, A., A Galicia Ins�lita. Tradi-ciones gallegas, A Coru�a, Edici�nsdo Castro, 1993.

Gonz�lez Reboredo, X. M., LendasGalegas de Tradici�n Oral, Vigo, Ga-laxia, 1983.

Gonz�lez, D., As� Canta Galicia,Ourense, 1963.

Groba e Groba, R., Canci�ns de Galicia.Espa�a Canto e Poes�a, Madrid,Alpuerto, 1975.

Iglesias Alvarellos, E., Bandas de M�sicade Galicia, Lugo, 1986.

Inzenga, J., Cantos e Bailes Populares deEspa�a, Madrid, Uni�n MusicalEspa�ola.

L�pez Acu�a, F., ÒGaitaÓ, Gran Enci-clopedia Gallega, Silverio Ca�ada(edit.), tomo XIV, p�x.191-213,1974.

L�pez Calo, J., Baladas gallegas de JuanMontes.

Maus, M., Introducci�n a la Etnograf�a,Istmo, 1978.

Montero, E. A., Requinta na Ulla, Depu-taci�n Provincial de Lugo, 1993.

Novoa Gonz�lez, M. C., A gaita e a cor-namusa en Espa�a e Francia, ACoru�a, Edici�ns do Castro, 1980.


Otero Covelo, E., Lecci�ns de Gaita,Vigo,Galaxia, 1971.

Quint�ns Su�rez, M., Anuario deTradici�ns Galegas, A Coru�a,Tambre Editorial, 1994.

Sampedro e Folgar, C., CancioneroMusical de Galicia, Pontevedra,Museo de Pontevedra, 1942.

S�nchez, A., e E. Montero, Os instru-mentos da m�sica Popular,Vigo, IrIndo, 1992.

Santiago, M. de, M�todo de Gaita por Ci-fra e M�sica, Santiago, 1978.

Santiago, Rodrigo A. de, Manual pr�cti-co de Gaita Gallega, Madrid, 1971.

Schubarth, D., e A. Santamarina, Can-cioneiro Galego de Tradici�n Oral, ACoru�a, Fundaci�n Barri� de laMaza, 1982.

Schubarth, D., e A. Santamarina, Es-colma de cantigas do Cancioneiropopular galego, A Coru�a, Fun-daci�n Barri� de la Maza, 1991.

Soto Viso, M., Marcial do Adalid. Canta-res Viejos e Nuevos de Galicia, ACoru�a, Fundaci�n Barri� de laMaza, 1985.

Tarr�o Fern�ndez, J. A., Cultura, educa-ci�n e tradici�ns populares en Gali-

cia, A Coru�a, Edici�s do Castro,1989.

VV. AA., Tecnolox�a tradicional, Conselloda Cultura Galega, 1996.

VV. AA., Cat�logo do Patrimonio Et-nogr�fico Inmoble nas Parroquias deVigo, Concello de Vigo, 1996.

VV. AA., Cantigas do mar de Vigo,Santiago, Centro Ram�n Pi�eiro,1998.

VV. AA., Folklore y costumbres de Espa�a(tomos 1-2-3), Madrid, EdicionesMerino, 1988.

VV. AA., A Gaita Asturiana. M�todo parasu aprendizaje, Conseller�a de Edu-caci�n e Cultura do Principado deAsturias, 1991.

VV. AA., O feito diferencial galego nam�sica (vol. 1-2), Santiago, Museodo Pobo Galego-Editorial da His-toria, 1998.

VV. AA., Escolma de Literatura PopularGalega, Asociaci�n Socio Pedag�-xica Galega, A Nosa Terra, 1996.

VV. AA., Literatura Galega, V�a L�ctea,1988.

Villalba Freire, Cancioneiro de Galicia,Madrid, Editorial Carmona, 1976.

Villares, R., A Historia, Vigo, Galaxia,1984.




Venus tocando un salterio de quince cordas. Códice holandés do século XIV.



ANEXOS

ANEXO 1 : DOCUMENTOS SELECCIONADOS DO MATERIAL DE REFERENCIA PARA A UTI-LIZACIîN DIDçCTICA


O COÑECEMENTO DO MEDIO A PARTIR DO FOLCLORE … · social que podemos comparar cos actuais. ......

Documents

Transcript of O COÑECEMENTO DO MEDIO A PARTIR DO FOLCLORE … · social que podemos comparar cos actuais. ......