Preliminarna Studija QIS Bos

BOSNA I HERCEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE AGENCIJA ZA BANKARSTVO FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

1 | P a g e

Preliminarna studija kvantitativnog

uticaja primjene standardiziranog pristupa

za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik u

Federaciji BiH (QIS)

2013

Sarajevo, septembar/rujan 2013. godine


2 | P a g e

SADRAJ

1. POPIS SKRAENICA I OSTALIH KORITENIH POJMOVA ........................................................... 3 2. UVOD .............................................................................................................................................. 4 3. PRELIMINARNI QIS OSNOVNE KOMPONENTE ......................................................................... 7 4. DIO I UPUTSTVO ZA POPUNJAVANJE IZVJETAJA KR-SP ANALIZA PODATAKA .............. 8

4.1 Uvod ........................................................................................................................................... 8 4.2 Analiza dostavljenih podataka .................................................................................................... 8 4.3 Tehnike smanjenja kreditnog rizika (CRM) - efekti zamjene ..................................................... 11 4.4 Stopa adekvatnosti kapitala - analiza na agregatnoj osnovi ...................................................... 11 4.5 Stopa adekvatnosti kapitala - analiza na pojedinanoj osnovi................................................... 12

5. DIO II UPITNIK O PROCESU IMPLEMENTACIJE BAZELA II/CRD ANALIZA PODATAKA .... 14 5.1 Proces pripreme za implementaciju Bazela II ........................................................................... 14 5.2 Koritenje pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik .................................. 16 5.3 Standardizirani pristup za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik ............................ 18

5.3.1 Izloenosti prema centralnim vladama i centralnim bankama ............................................. 18 5.3.2 Izloenosti prema institucijama/multilateralnim razvojnim bankama/tijelima javnog sektora18 5.3.3 Izloenosti prema privrednim drutvima i stanovnitvu ....................................................... 19 5.3.4 Izloenosti obezbjeene hipotekom na nekretnine ............................................................. 21 5.3.5 Vanbilansne stavke ........................................................................................................... 23

5.4 Tehnike ublaavanja kreditnog rizika ........................................................................................ 23 5.4.1 Uvod .................................................................................................................................. 23 5.4.2 Kolateral (materijalna kreditna zatita) ............................................................................... 25 5.4.3 Garancije (nematerijalna kreditna zatita) .......................................................................... 26 5.4.4 Kreditni derivati .................................................................................................................. 27

6. ZAKLJUAK .................................................................................................................................. 27


3 | P a g e

1. POPIS SKRAENICA I OSTALIH KORITENIH POJMOVA

EU - Evropska unija EC - Evropska komisija BiH - Bosna i Herecegovina FBiH - Federacija BiH EBRD - Evropska banka za obnovu i razvoj EIB - Evropska investiciona banka IFC - Meunarodna finansijska korporacija EFSE - Evropski fond za jugoistonu Evropu IDB - Islamska razvojna banka MMF - Meunarodni monetarni fond BCBS - Bazelski komitet za superviziju banaka Agencija - Agencija za bankarstvo FBiH ABRS - Agencija za bankarstvo Republike Srpske CB BiH - Centralna banka Bosne i Hercegovine UBBiH - Udruenje banaka BiH Strategija - Strategija za uvoenje novog Meunarodnog sporazuma o mjerenju kapitala i standardima kapitala Bazela II QIS - Preliminarna studija kvantitativnog uticaja primjene standardizovanog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik Odluka - Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kapitalom banaka CRD - Direktiva Evropske Komisije u vezi adekvatnosti kapitala (eng. Capital Recuirements Directive) CRM - Tehnike ublaavanja kreditnog rizika SIFIS - Sistemski vane banke SP - Standardizirani pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik FIRB - Osnovni pristup za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik zasnovan na internim rejtinzima AIRB - Napredni pristup za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik zasnovan na internim rejtinzima KRSP - Izvjetaj o primjeni standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik sa primjenom tehnika ublaavanja kreditnog rizika VIPKR - Vanjske institucije za procjenu kreditnog rizika AKI - Agencije za kreditiranje izvoza OTC derivati - Izvedeni finansijski instrumenti kojim se trguje izvan berze (eng. over the counter)


4 | P a g e

2. UVOD

Strategija za uvoenje novog Meunarodnog sporazuma o mjerenju kapitala i standardima kapitala Bazela II (u daljem tekstu: Strategija), usvojena na Upravnom odboru Agencije za bankarstvo FBiH (u daljem tekstu: Agencija) krajem 2008. godine, odnosno revizija iste poetkom 2013. godine, zajedno sa strategijom, donesenom u Agenciji za bankarsvo Republike Srpske (u daljem tekstu: ABRS), predstavlja generalni okvir za implementaciju meunarodnih standarda za upravljanje rizicima i kapitalom banaka u BiH. U proteklom periodu entitetske agencije za bankarstvo su vrile koordinirane aktivnosti na sprovoenju svojih strategija, te je u samoj implementaciji istih uestvovao vieinstitucionalni tim od predstavnika Centralne banke Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: CB BiH) i entitetskih agencija za bankarstvo. Zbog negativnih uticaja globalne finansijske krize na bankarski sistem, a kasnije i dunike krize u EURO zoni, na globalnom nivou mijenjaju se dokumenti koji su predstavljali svojevremeno osnov za postavljanje osnovnih pravila/preporuka po pitanju adekvatnosti kapitala i jaanja bankarskog sektora:

Bazelskog sporazuma iz 2006. godine, i CRD I iz 2006. godine, u koju je inkorporiran Bazelski dokument - Direktiva

2006/48/EC, koja se odnosi na osnivanje i poslovanje kreditnih institucija i Direktiva 2006/49/EC, koja se odnosi na adekvatnost kapitala investicijskih preduzea i kreditnih institucija.

Na globalnom nivou izvrena je revizija postojeeg Bazela II, u smislu uvoenja Bazela III. Bazelski komitet za superviziju banaka (u daljem tekstu: BCBS) je izdao itav niz novih dokumenata, koji predstavljaju reformu za jaanje globalnih pravila kapitala i likvidnosti, sa ciljem uspostavljanja otpornijeg bankarskog sektora. Prema BCBS-u, implementacija Bazela III zahtijeva period tranzicije od 2011. do kraja 2018. godine, odnosno punu primjenu od 01.01.2019. godine. Uporedo sa izmjenama Bazela II izvrene su izmjene i u regulatornom okviru EU, odnosno CRD-a II i III i CRD IV.

Implementacija novih standarda, odnosno Bazela II u BiH predvia oprezan i postepen prelazak na novi regulatorni okvir u BiH, poevi od jednostavnih, do sloenijih pristupa, a to je u skladu i sa preporukom MMF-a u Izvjetaju BiH Vanredno planiranje finansijskog sektora za pripravnost na krizu, od maja 2012. godine. Konani cilj implementacije Strategije je i istovremeno usklaivanje sa odgovarajuim direktivama EU, ime bi BiH pravovremeno ispunila jedan od bitnih uslova za pristup u lanstvo EU. Provoenje Strategije predvia odreene faze u implementaciji, koje bi najveim dijelom korespondirale i sa naknadnim revidiranim dokumentima BCBS i EU, zakljuno do kraja 2018. godine. U skladu sa Strategijom Agencije, planirano je da se pripremi i iskoordinira sa ABRS-om na nivou bankarskog sistema u BiH, preliminarna analiza uticaja izmjene podzakonskog okvira u segmentu kreditnog rizika na adekvatnost kapitala banaka, odnosno Preliminarna studija kvantitativnog uticaja primjene standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik QIS (u daljem tekstu: preliminarni QIS). QIS treba da obuhvati segment standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnog zahtjeva za kreditni rizik, ukljuujui i tehnike ublaavanja kreditnog rizika (u daljem tekstu: CRM) - kvantitativni i kvalitativni dio Upitnika koji je bio planiran da se poalje bankama, najkasnije do 30.04.2013.

godine, uz


5 | P a g e

aktivno ukljuivanje u cijeli proces i Udruenja banaka BiH (u daljem tekstu: UBBiH). S tim u vezi, u prethodnom periodu, izvrene su sljedee aktivnosti:

Dana 30.04.2013. godine aktom Agencije broj:10-1433/13, dostavljen je svim komercijalnim bankama u FBiH i UBBiH preliminarni QIS. Naprijed navedena aktivnost iskoordinirana je sa ABRS, odnosno usaglaeni QIS izmeu entitetskih agencija za bankarstvo, poslan je i od strane ABRS bankama u Republici Srpskoj, odnosno UBBiH;

Aktom Agencije broj:10-1433-1/13 od 20.05.2013. godine UBBiH i svim bankama u FBiH, dostavljene su dodatne tabele koje je bilo potrebno ispuniti i dostaviti Agenciji zajedno sa QIS-om, uz zahtjev imenovanja odgovorne-kontakt osobe u banci, zaduene za podatke ispunjene u QIS-u i koja zajedno sa direktorom banke zvanino potpisuje ispunjeni QIS koji se dostavlja Agenciji. Preliminarni QIS (kvantitativni i kvalitativni dio), kao i dostavljene tabele, banke su trebale popuniti podacima na finansijski datum 31.12.2012. godine;

Nakon sagledavanja dostavljenog QIS-a, banke su odreene nejasnoe i pitanja dostavile na UBBiH, te nakon sortiranja i sistematizovanja istih putem UBBiH dostavljeni su entitetskim agencijama za bankarstvo. Naime, dopisom UBBiH broj: I-71/13 od 31.05.2013.godine, dostavljena su entitetskim agencijama objedinjena pitanja i komentari bankarskog sektora (na UBBiH) vezano za provoenje preliminarnog QIS-a;

Dopisom Agencije broj: 10-1433-2/13 od 11.06.2013. godine, po usaglaavanju sa ABRS, dostavljeni su svim bankama u FBiH objedinjeni odgovori na upite/pitanja banaka vezano za provoenje preliminarnog QIS-a.

Prema dogovorenim rokovima realizacije preliminarnog QIS-a, banke su trebale da do 05.07.2013. godine dostave popunjeni preliminarni QIS. QIS je dostavljen svim komercijalnim bankama u FBiH - 18 komercijalnih banaka. U estom mjesecu tekue godine ukinuta je bankarska dozvola jednoj banci, tako da ukupan broj banaka koje ulaze u obradu i analizu QIS-a je smanjen i iznosi 17 komercijalnih banaka. U roku su dostavljeni ispunjeni QIS-evi od strane 15 banaka, a dvije banke su traile produenje roka, nakon kojeg su i one dostavile popunjeni QIS. Nakon dostavljanja QIS-a od strane svih banaka u FBiH, pristupilo se pregledu dostavljene dokumentacije. U dijelovima dostavljenog QIS-a kod pojedinih banaka gdje su uoene odreene neloginosti kontaktirale su se banke, gdje su zatraena dodatna objanjenja, ili odreene korekcije, odnosno ispravke, ukoliko je to bilo neophodno. Cilj provoenja preliminarnog QIS-a je dobivanje projicirane stope adekvatnosti kapitala na nivou bankarskog sistema FBiH, odnosno efekata primjenom standardiziranog pristupa za izraun kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik. Sa stanovita kvalitete dostavljenih podataka od strane banaka u FBiH, moe se rei da one predstavljaju jedan solidan, odnosno dobar poetni osnov za analizu podataka od strane Agencija, izuzimajui dio QIS-a koji se odnosi na CRM, odnosno tehnike umanjenja kreditnog rizika, iju tanost, odnosno kvalitet podataka nije mogue trenutno cijeniti, obzirom da se radi o novoj tematici i da banke jo uvijek nemaju dobru bazu podataka kao potporu.


6 | P a g e

Takoer, ovaj QIS je preliminarni i nije sveobuhvatan, te samim tim ne moe dati konane projicirane pokazatelje, obzirom da ne ukljuuje sve rizike, kao ni kapitalne zahtjeve prema Bazelu III. Dalji proces implementacije Strategije podrazumijeva provoenje i drugih sveobuhvatnijih kvantitativnih studija, kada se za to steknu uslovi. Za potrebe ove analize izvrena je podjela banaka u FBiH sa tri aspekta na sljedei nain:

1. Prema veliini aktive: a) Velike banke (4 banke), banke sa aktivom preko milijardu KM, koje predstavljaju

68,4% ukupne aktive bankarskog sistem FBiH, b) Srednje banke (3 banke) sa aktivom od 500 miliona KM do milijardu KM, to ini

15,9% ukupne aktive bankarskog sistema FBiH i c) Manje banke (10 banaka) sa aktivom do 500 miliona KM, koje predstavljaju 15,7%

ukupne aktive bankarskog sistem FBiH; 2. Prema uspostavljenoj metodologiji za utvrivanje liste sistemski vanih banaka (u

daljem tekstu: SIFIS) a po osnovu Memoranduma o uspostavljanju Metodologije za utvrivanje liste sistemski vanih banaka u BiH, potpisanog u junu 2013. godine od strane CB BiH i entitetskih agencija za bankarstvo:

a) SIFIS (7 banaka) koje uestvuju sa 84,3% i b) Ostale banke (10 banaka) koje uestvuju sa 15,7% u ukupnoj aktivi bankarskog

sistema FBiH; kao i 3. Prema vlasnitvu: a) Banke sa veinski stranim kapitalom (10 banaka) koje uestvuju sa 90,9% i b) Banke sa veinski domaim kapitalom (7 banaka) koje uestvuju sa 9,1% u ukupnoj

aktivi bankarskog sistema FBiH. SIFIS prema veliini svoje aktive spadaju u velike i srednje banke i sve su prema vlasnitvu banke sa veinski stranim kapitalom, to se moe sagledati i iz sljedeeg grafikona:

VELIINA AKTIVE:

SIFIS: STRUKTURA VLASNITVA:

Velike banke (4 banke - 23,6%)

68,4%

Srednje banke (3 banke 17,6%)

15,9%

Manje banke (10 banaka

58,8%) 15,7%

SIFIS (7 banaka

41,2%) 84,3%

Ostale banke (10 banaka

58,8%) 15,7%

Banke sa veinski stranim

kapitalom (10 banaka

58,8%) 90,9%

Banke sa veinski domaim kapitalom

(7 banaka 41,2%) 9,1%


7 | P a g e

3. PRELIMINARNI QIS OSNOVNE KOMPONENTE

Preliminarni QIS koji je predmet analize predstavlja studiju kvantitativnog uticaja primjene standardizovanog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik u FBiH. Sastoji se iz dva dijela i to:

1. Dio I Uputstva za popunjavanje izvjetaja KR-SP - standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik sa primjenom tehnika ublaavanja kreditnog rizika/CRM (u daljem tekstu: Uputstvo), i

2. Dio II Upitnika o procesu pripreme implementacije Bazela II/CRD, odnosno pitanja vezana za primjenu standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik sa primjenom tehnika ublaavanja kreditnog rizika/CRM (u daljem tekstu: Upitnik).

Kreditni rizik druge ugovorne strane, kreditni derivati i CRM prema sveobuhvatnom metodu finansijskog kolaterala nisu bili ukljueni u ovaj preliminarni QIS.

Banke su bile u obavezi da popune kvantitativni dio QIS-a Dio I, sa stanjem na finansijski datum 31.12.2012. godine, odnosno obrazac KR-SP (pojedinano po klasama izloenosti i zbirno), kao i propisani Obrazac br. 1, tabele A i C, odnosno prilagoeni Obrazac br. 1 tabela B, razvrstan pojedinano po pozicijama. U ovom kvantitativnom dijelu, dato je tekstualno, kroz Uputstvo, pojanjenje pojedinanih klasa izloenosti, nain dodjeljivanja pondera rizika za svaku klasu izloenosti, kolona obrasca KR-SP koje se trebaju popuniti, kao i objanjenje materijalne i nematerijalne kreditne zatite i prihvatljivih finansijskih kolaterala i ostalih instrumenata kreditne zatite u okviru CRM. Pored tekstualnog dijela dati su i praktini primjeri naina popunjavanja obrazaca i pojedinanih klasa izloenosti kroz obrazac KR-SP.

Dio preliminarnog QIS-a koji se odnosi na Upitnik (Dio II) sadri pitanja, na koja su banke trebale da daju svoje odgovore, vezano za primjenu standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtijeva za kreditni rizik sa primjenom CRM. Isti je koncipiran kroz etiri tematske oblasti koje obuhvataju sljedee:

Proces pripreme za implementaciju Bazela II; Koritenje pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik; Standardizirani pristup za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik; i Tehnike ublaavanja kreditnog rizika - CRM.

Analiza preliminarnog QIS-a treba da pokae kako banke planiraju, na koji nain se pripremaju i koliko su spremne za implementaciju Bazela II/CRD, koje potencijalne potekoe su identificirale u procesu pripreme i implementacije, te analizom kvantitativnog dijela preliminarnog QIS-a sagledavanje projicirane stope adekvatnosti kapitala na nivou bankarskog sistema FBiH primjenom standardiziranog pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik.

U nastavku QIS-a daju se rezultati obraenih podataka bankarskog sistema u FBiH sa stanjem

na finansijski datum

31.12.2012. godine.


8 | P a g e

4. DIO I UPUTSTVO ZA POPUNJAVANJE IZVJETAJA KR-SP ANALIZA PODATAKA 4.1 Uvod

Izloenosti (stavke bilansa i vanbilansa) koje su predmet izrauna rizikom ponderisane aktive prema standardiziranom pristupu su identine izloenostima definisanim Odlukom o minimalnim standardima za upravljanje kapitalom banaka (u daljem tekstu: Odluka).

Iznos ukupne izloenosti prije ponderisanja i kreditne konverzije u QIS-u je vei za 424,5 miliona KM ili 2,5% u odnosu na Odlukom definisan obraun, iz razloga to se za potrebe QIS-a od bruto vrijednosti oduzimala samo ispravka vrijednosti prema MRS-u 39 i rezervisanja prema MRS-u 37. Kod veeg broja banaka (njih 14) znaajno je smanjen iznos rizikom ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata za 1.402 miliona KM, dok je kod preostale 3 banke neznatno povean za 60 miliona KM. Sumarno, na nivou sistema, ponderisana aktiva je manja za 1.342 miliona KM ili visokih 12,1%. Najznaajnije smanjenje zabiljeile su SIFIS, njih 7, u iznosu od 1.209 miliona KM (86,2% ukupnog smanjanja), ponajprije zbog primjene niih pondera rizika po odreenim rizinim kategorijama, naroito pondera 75% i pondera 35%. Tri manje banke zabiljeile su poveanje rizikom ponderisane aktive prije svega zbog poveanja pondera rizika sa 100% na 150% za kategoriju izloenosti sa statusom neispunjavanja obaveza (default), te smanjenja nerizinih izloenosti koje prema Odluci nose ponder 0%. Istovremeno se kod tih banaka nije poveala upotreba povoljnijih pondera rizika, 35%, 50% i 75%, u dovoljnoj mjeri koja bi kompenzirala navedeno poveanje iznosa ponderisane aktive. Takoe, pojedine male banke uopte nisu koristile ponder rizika 35%, tj. nisu iskazale izloenosti ili dijelove izloenosti koje su potpuno obezbijeene hipotekama na stambenim nekretninama.

4.2 Analiza dostavljenih podataka

Osnovne izmjene u odnosu na postojei izraun odnose se na redefinisanje pojedinih kategorija izloenosti, usklaivanje odreenih definicija, i u skladu s tim koritenje izmijenjenih, tanije novih pondera rizika. Ponder kreditnog rizika za svaku pojedinanu izloenost se dodjeljuje prema klasi izloenosti i nivou kreditnog kvaliteta koji se utvruje na osnovu kreditnih rejtinga dodijeljenih od strane podobnih vanjskih institucija za procjenu kreditnog rizika (u daljem tekstu: VIPKR).

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 0% je primjenom QIS-a propisanih zahtjeva ostala na skoro istom nivou (3.626 miliona KM) u odnosu na postojeu metodologiju obrauna. Iznos je uvean za 0,05% ili 1,9 miliona KM. Ono to je evidentno je da je ova grupa umanjena za stalnu imovinu osiguranu u punom iznosu koja prema pristupu QIS-a nosi ponder od 100% (iznosi 429 miliona KM). Takoe, plasmani koji su osigurani kolateralom u obliku novanog depozita (162 miliona KM) i potencijalne obaveze banke koje su osigurane kolateralom u obliku novanog depozita (51 milion KM) nose ponder rizika dunika (npr. stanovnitvo, privredna drutva itd.), dok se nerizinost ovakvog potraivanja iskazuje kroz CRM. S druge strane, uveanje se odnosilo na dio grupe s ponderom rizika od 20%, tanije na dio potraivanja od banaka (sredstva po vienju) koja su metodologijom QIS-a klasifikovana u novana sredstva.

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 20% prema podacima dostavljenim za potrebe QIS-a iznosi 1.086 miliona KM. Opseg ove grupe je gotovo jednak kao i one propisane Odlukom (1.459 miliona KM), sa razlikom koja je navedena u prethodnom paragrafu kada su u pitanju


9 | P a g e

depoziti po vienju kod banaka. Iz navedenog razloga ova grupa je prema QIS manja u odnosu na postojeu metodologiju za 25,5% ili 373 miliona KM.

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 35% je u skladu s odredbama Bazel-a II uvedena za potrebe ovog QIS-a, dok ista nije definisana od strane Odluke. Banka e primijeniti ponder kreditnog rizika 35% za izloenosti ili dijelove izloenosti koje su potpuno obezbijeene hipotekama na stambenim nekretninama, ukoliko su ispunjeni odreeni uslovi. Dakle, opseg ove grupe su iskljuivo potraivanja od privrednih drutava i stanovnitva koja su osigurana stambenim nekretninama (526 miliona KM), a koja prema Odluci nose ponder 100% i klasifikovana su kao sva preostala aktiva.

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 50% pretrpjela je znaajne izmjene. Prema postojeoj metodologiji istu su inila iskljuivo potraivanja od banaka u BiH (48 miliona KM). Prema QIS-u istu mogu sainjavati potraivanja po razliitim osnovama, klasifikovana u razliite kategorije, a sve u skladu s kreditnim rejtinzima. Dakle, opseg ove grupe su izloenosti prema centralnim vladama i centralnim bankama, izloenosti prema regionalnim vladama i lokalnim vlastima, izloenosti prema tijelima javnog sektora, izloenosti prema multilateralnim razvojnim bankama, izloenosti prema institucijama izloenosti prema privrednim drutvima, izloenosti obezbjeene hipotekama na nekretninama, izloenosti po osnovu pokrivenih obveznica, izloenosti prema institucijama i privrednim drutvima za koje su dostupni kratkoroni kreditni rejtinzi i izloenosti po osnovu ulaganja u udjele otvorenih investicionih fondova. Prema podacima dostavljenim za potrebe QIS-a ista iznosi 1.978 miliona KM, to je rezultat preseljenja pojedinih izloenosti iz gore navedenih kategorija.

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 75% je naredna grupa uvedena za potrebe ovog QIS-a u skladu sa odredbama Bazel-a II. Banke e dodijeliti ponder kreditnog rizika 75% izloenostima prema stanovnitvu. Dakle, opseg ove grupe su iskljuivo potraivanja od stanovnitva i dio potraivanja pravnih lica koji prema definiciji navedenoj u QIS-u pripadaju kategoriji stanovnitva (ukupno 4.762 miliona KM), a koja prema Odluci nose ponder 100% i klasifikovana su kao sva preostala aktiva.

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 100% pretrpjela je najznaajnije izmjene, te je ista najznaajnije uticala na smanjanje ukupnog iznosa rizikom ponderisane aktive. Prema Odluci ista je sadravala svu preostalu aktivu (najznaajniji iznos se odnosio na potraivanja po kreditima pravnih i fizikih lica) i pozicije vanbilansa (nakon kreditne konverzije) u ukupnom iznosu od 12.128 miliona KM. Obzirom da se prema pristupu QIS-a potraivanja od pravnih i fizikih lica klasifikuju u grupe 20%, 35%, 50%, 75%, 100% i 150% u zavisnosti od kreditnog rejtinga, sredstva obezbijeenja, ili jednostavno propisanog pondera, ova grupa je umanjena za 6.722 miliona KM ili ak 55,4% i iznosi 5.406 miliona KM. Imajui u vidu samo dvije nove grupe pondera (35% i 75%) moe se vidjeti da je predmetna grupa zabiljeila smanjenje samo iz razloga prelijevanja u ove dvije grupe za 5.288 miliona KM ili 78,7% ukupnog smanjenja. S druge strane, u skladu sa uputama QIS-a zabiljeeno je poveanje ove rizine grupe, prvenstveno u skladu s kreditnim rejtinzima, kao i eksplicitno propisanim ponderima (npr. stalna sredstva).

Grupa izloenosti sa ponderom rizika 150% je jo jedna grupa uvedena za potrebe ove QIS u skladu s odredbama Basel-a II. Istu (298 miliona KM) ine uglavnom izloenosti po osnovu dospjelih nenaplaenih potraivanja iako je mogue da u istu budu klasifikovane visokorizine izloenosti, te potraivanja iz svih ostalih kategorija ukoliko je kreditni rejting izuzetno lo.


Sve gore navedeno moe se sumirati u sljede

Tabela 1. Neto iznos izloenosti i ponderisRasporeivanje ukupne

izloenosti prema ponderima rizika:

Stanje pozicije

0% 3.626.05120% 1.086.34335% 50% 1.978.19075% 4.761.815100% 5.406.118150%

UKUPNO: 17.683.297

Kako je vidljivo iz prethodne tabele ukupan rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata bi se praktinom primjenom standardizovanog pristupa Bazna 9.713 miliona KM, odnosno za

Neto izloenost aktive po ponderima rizika prema O

3.62

6

1.08

6

3.62

4

1.45

9

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE AGENCIJA ZA BANKARSTVO FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Sve gore navedeno moe se sumirati u sljedeoj tabeli: Tabela 1. Neto iznos izloenosti i ponderisana aktiva po ponderima rizika - u

QIS OdlukaStanje

pozicije Ponderisana

aktiva Stanje

pozicije 3.626.051 0 3.624.081 1.086.343 169.273 1.458.578

526.407 183.005 0 1.978.190 926.255 48.255 4.761.815 3.192.728 0 5.406.118 4.801.735 12.127.892

298.373 439.839 0 17.683.297 9.712.835 17.258.806

Kako je vidljivo iz prethodne tabele ukupan rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata bi om standardizovanog pristupa Bazel-a II smanjio sa 11.055 mil

na 9.713 miliona KM, odnosno za 12,1%.

ive po ponderima rizika prema Odluci i QIS

527

1.97

8

4.76

2

5.40

6

0 48 0

12.12

8

QIS Odluka

u 000 KM -

Odluka Ponderisana

aktiva 0

291.714 0

24.127 0

10.739.297 0

11.055.138

Kako je vidljivo iz prethodne tabele ukupan rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata bi a II smanjio sa 11.055 miliona KM

QIS-u

298

12.12

8

0


11 | P a g e

4.3 Tehnike smanjenja kreditnog rizika (CRM) - efekti zamjene

Prema QIS-om definisanim kriterijima kreditna zatita moe biti nematerijalna ili materijalna. Nematerijalna kreditna zatita je tehnika ublaavanja kreditnog rizika prema kojoj smanjenje kreditnog rizika po izloenostima proizilazi iz obaveze treeg lica da izvri plaanje odreenog iznosa banci u sluaju neizmirenja obaveza dunika ili nastanka drugog ugovorenog kreditnog dogaaja koji se odnosi na tog dunika (garancija). Materijalnu kreditnu zatitu ine finansijski kolateral (npr. gotovina i gotovinski ekvivalenti u banci, zlato, odreene vrste dunikih i vlasnikih vrijednosih papira i dr.) i ostali instrumenati materijalne kreditne zatite (npr. bilansno netiranje, polise osiguranja i dr.).

Iako pojam - CRM predstavlja novitet u odnosu na postojeu Odluku, u sutini, elementi tehnika smanjenja kreditnog rizika (novani depoziti) se koriste i u sadanjoj regulativi, ali je dijelom drugaiji tretman istih na izraun rizikom ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata.

Prema dosadanjem pristupu plasmani ili dio plasmana banaka koji su osigurani kolateralom u obliku novanog depozita nosio je ponder 0%, dok prema pristupu CRM putem namjenskih depozita neto izloenost odreenog plasmana se prvobitno svrstava u ponder rizika prema bonitetu dunika, a nakon toga se umanjuje za iznos depozita koji predstavlja pokrie. Dakle, krajnji efekat oba pristupa na visinu rizikom ponderisane aktive je jednak. Prema QIS-u banke u bankarskom sistemu FBiH su prikazale ukupan uinak CRM-a u visini od 306 miliona KM. Od toga se na finansijski kolateral, tj. namjenske depozite koji slue kao kolateral odnosi 228 miliona KM, ili 74,5%. Izmjena koja je dijelom uticala na smanjanje rizikom ponderisane aktive je koritenje nematerijalne kreditne zatite (garancije). Iako su banke u svojoj dosadanjoj praksi koristile garancije kao osiguranje povrata svojih potraivanja, iste nisu uticale na obraun rizikom ponderisane aktive. Bankarski sistem FBiH je u tabelama popunio podatak od 72 miliona KM potraivanja osiguranih garancijama (23,5% ukupnog iznosa efekata zamjene) koje su kroz smanjenje pondera direktno uticale na visinu ponderisane aktive.

Moe se zakljuiti da se CRM po standardiziranom pristupu u FBiH uglavnom svode na namjenske depozite i garancije, i iste iznose 300 miliona KM ili 98% ukupno prijavljenog iznosa efekata primijenjenih tehnika ublaavanja kreditnog rizika.

4.4 Stopa adekvatnosti kapitala - analiza na agregatnoj osnovi

S obzirom da Odluka nije u skladu sa Bazel-om II, za potrebe QIS-a, za izraun stope adekvatnosti kapitala, tanije za odreivanje brojnika navedenog pokazatelja, koritena su dva scenarija:

Scenarij 1: neto kapital u skladu sa vaeom Odlukom, odnosno prema izvjetajnim podacima (Obrazac 1A) sa 31.12.2012. godine i

Scenarij 2: neto kapital umanjen za iznos nedostajuih rezervi za kreditne gubitke po regulatornom zahtjevu i za iznos optih rezervi za pokrie kreditnih gubitaka za aktivu banke procijenjenu kao kategorija A Dobra aktiva.

Napominjemo, da Scenarij 2 nije u potpunosti u skladu sa odredbama Bazel-a II i Basel-a III koji zahtjeva izmjene gore navedenih stavki, kao i drugih pozicija kapitala, a to e biti predmet nove regulative vezano za ovu oblast.


12 | P a g e

Prema Scenariju 1, po kojoj neto kapital nije pretrpio nikakve izmjene, primjenom novih pravila na nivou bankarskog sistema FBiH ostvarila bi se stopa adekvatnosti neto kapitala od 19,54%, to je za 2,18 procentnih poena vie od stope izraunate prema postojeoj regulativi (17,36%). Prema Scenariju 2, ostvarila bi se stopa adekvatnosti neto kapitala od 18,45%, to je za 1,09 procentnaih poena vie od stope izraunate prema postojeoj regulativi. Neto kapital bi se na nivou bankarskog sistema smanjio za 116 miliona KM, odnosno 5,56% iz razloga iskljuenja iznosa optih rezervi za pokrie kreditnih gubitaka u iznosu od 211 miliona KM (stavka dopunskog kapitala), i iznosa nedostajuih rezervi za kreditne gubitke po regulatornom zahtjevu u iznosu od 95 miliona KM (odbitna stavka od kapitala). I pored smanjenja visine neto kapitala poveanje stope adekvatnosti je primarno rezultat smanjenja izloenosti rizicima, odnosno naina obrauna rizikom ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata.

Ukupni ponderisani rizici (nazivnik stope adekvatnosti kapitala) smanjili bi se primjenom novih pravila za 1.342 miliona KM ili 11,16%.

Dekomponira li se smanjenje po vrstama rizika, to je iskazano u Tabeli 2., dolazi se do zakljuka da je smanjenje ukupnih ponderisanih rizika posljedica smanjenja izloenosti iskljuivo kreditnom riziku. Prema podacima dostavljenim za potrebe QIS-a izloenost po osnovu kreditnog rizika smanjila bi se na nivou sistema za 12,14%. Ostali ponderisani rizici trini i operativni ostaju nepromijenjeni.

Tabela 2: Rezultati QIS-a - u 000 KM - Opis Odluka Scenarij 1 Scenarij 2

a. Iznos neto-kapitala banke 2.087.303 2.087.302 1.971.235 b. Rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata 11.055.138 9.712.835 9.712.835 c. POR (ponderisani operativni rizik) 969.953 969.953 969.953 d. PTR (ponderisani trini rizik) 0 0 0 e. Ukupni ponderisani rizici (b+c+d) 12.025.092 10.682.789 10.682.789 Stopa neto-kapitala (a/e) 17,36% 19,54% 18,45%

4.5 Stopa adekvatnosti kapitala - analiza na pojedinanoj osnovi

Sve banke bankarskog sistema FBiH imaju po svim scenarijima stope adekvatnosti kapitala iznad propisanog minimum (12%). ak tavie, posmatrajui stope adekvatnosti kapitala s aspekta pojedinih grupa banaka, zakljuuje se da su stope kako sistema, tako i pojedinih grupa daleko iznad propisanog minimuma, odnosno bankarski sistem je kapitaliziran na zadovoljavajuem nivou.

Kod 7 banaka (SIFIS), nakon primjene novih pravila, dolo bi do poveanja stope adekvatnosti neto kapitala u oba sluaja za 2,17 i 0,8 procentnih poena, dok bi kod ostalih banaka u sistemu (njih 10) dolo do poveanja stope prema Scenariju 1 za 1,9, a prema Scenariju 2 za 2,32 procentna poena.

Promatrajui stope adekvatnosti kapitala s aspekta pojedinih grupa primjetne su velike razlike. Ono to je evidentno je da su ostale manje banke u sistemu bolje kapitalizirane, odnosno imaju znaajno vie stope adekvatnosti kapitala. Prema postojeoj metodologiji ista je vea, u odnosu na SIFIS, za 7,72 procentna poena, prema Scenariju 1 za 7,45, a prema Scenariju 2 za ak 9,24 postotna poena.


Kod SIFIS banaka, kao to je vidljivo u Tabeli 3., neto kapital je po Scenariju 1 ostao nepromijenjen, a zabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 12,87%, to dovodi do poveanja stope adekvatnosti kapitala od Prema Scenariju 2 neto kapital je smanjen za 122 miliona KM ili 7,43%, to uz smanjenje rizikom ponderisane aktive u visini od 12,87% rezultira povekapitala od 0,8 procentnih poena

Tabela 3: Rezultati QIS-a - SIFISOpis

a. Iznos neto-kapitala banke b. Rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenatac. POR (ponderisani operativni rizikd. PTR (ponderisani trini rizik)e. Ukupni ponderisani rizici (b+cStopa neto-kapitala (a/e)

Adekvatnost kapitala kod SIFIS prema vaesagledati iz sljedeeg grafikona:

Kod ostalih manjih banaka stopa adekvatnosti Scenarijima 1 i 2 u odnosu na Odlukuzabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 133 miliona KM (8,04%), to dovodi do poveanja stope adekvatnosti kapitala od 1,90 procentnih poena (sa 23,92% na 25,82%). Za razliku od SIFIS banaka, prema Scenariju 2, neto kapital je uvesmanjenje rizikom ponderisane aktive u visini od 8,04% rezultira veadekvatnosti kapitala za 2,32 procentna poena (sa 23,92% na 26,24%), u odnosu na Scenarij 1. Razlog za navedeno je injenica da je iznos optih rezervi za pokrimanji od iznosa nedostajuih rezervi za kreditne gubitke po regulatornom zahtjevu koji predstavlja odbitnu stavku od kapitala, a koji su za potrebe Scenarija 2 iskljuneto kapitala. Naprijed navedeno se moe vidjeti iz sl

Odluka

16,2%

Adekvatnost kapitala


banaka, kao to je vidljivo u Tabeli 3., neto kapital je po Scenariju 1 ostao nepromijenjen, a zabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 12,87%, to dovodi

anja stope adekvatnosti kapitala od 2,17 procentnih poena (sa 16,2% na Prema Scenariju 2 neto kapital je smanjen za 122 miliona KM ili 7,43%, to uz smanjenje rizikom ponderisane aktive u visini od 12,87% rezultira poveanjem stope adekvatnosti

(sa 16,2% na 17%). SIFIS - u 000 KM -

Odluka Scenarij 11.654.576 1.654.575

izik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenata 9.393.723 8.185.031ponderisani operativni rizik) 822.131 822.131

) 0 c+d) 10.215.854 9.007.162

16,2% 18,37

S prema vaeoj Odluci, Scenarij 1 i Scenari

banaka stopa adekvatnosti ima rast od 7,94%, odnosno 9,70% prema u odnosu na Odluku. U prvom sluaju neto kapital je ostao nepromijenjen,

zabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 133 miliona KM (8,04%), to dovodi anja stope adekvatnosti kapitala od 1,90 procentnih poena (sa 23,92% na 25,82%).

banaka, prema Scenariju 2, neto kapital je uvean 1,60%, to uz smanjenje rizikom ponderisane aktive u visini od 8,04% rezultira veim poveadekvatnosti kapitala za 2,32 procentna poena (sa 23,92% na 26,24%), u odnosu na Scenarij

injenica da je iznos optih rezervi za pokrie kreditnih gubitaka ih rezervi za kreditne gubitke po regulatornom zahtjevu koji

predstavlja odbitnu stavku od kapitala, a koji su za potrebe Scenarija 2 iskljunavedeno se moe vidjeti iz sljedee tabele:

Scenarij 1Scenarij 2

18,37%

17%

Adekvatnost kapitala - SIFIS

banaka, kao to je vidljivo u Tabeli 3., neto kapital je po Scenariju 1 ostao nepromijenjen, a zabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 12,87%, to dovodi

(sa 16,2% na 18,37%). Prema Scenariju 2 neto kapital je smanjen za 122 miliona KM ili 7,43%, to uz smanjenje

anjem stope adekvatnosti

Scenarij 1 Scenarij 2 1.654.575 1.531.578 8.185.031 8.185.031

822.131 822.131 0 0

9.007.162 9.007.162 18,37% 17%

1 i Scenarij 2 moe se

7,94%, odnosno 9,70% prema aju neto kapital je ostao nepromijenjen,

zabiljeeno je smanjenje izloenosti rizicima u visini od 133 miliona KM (8,04%), to dovodi anja stope adekvatnosti kapitala od 1,90 procentnih poena (sa 23,92% na 25,82%).

an 1,60%, to uz im poveanjem stope

adekvatnosti kapitala za 2,32 procentna poena (sa 23,92% na 26,24%), u odnosu na Scenarij e kreditnih gubitaka

ih rezervi za kreditne gubitke po regulatornom zahtjevu koji predstavlja odbitnu stavku od kapitala, a koji su za potrebe Scenarija 2 iskljueni iz obrauna


Tabela 4: Rezultati QIS-a - Ostale banke Opis

a. Iznos neto-kapitala banke b. Rizik ponderisane aktive i kreditnih ekvivalenatac. POR (ponderisani operativni rizikd. PTR (ponderisani trini rizik) e. Ukupni ponderisani rizici (b+c+dStopa neto-kapitala (a/e)

Adekvatnost kapitala kod ostalih banaka prema vaese sagledati iz sljedeeg grafikona:

5. DIO II UPITNIK O PROCESU IMPLEMENTACIJE BAZELA II/CRD PODATAKA

5.1 Proces pripreme za implementaciju Bazela II

Po pitanju pripremnih aktivnosti za implementaciju Bazela IIda su ove aktivnosti sastavni dio plana matikojih su sve banke sa veinski stranim kapitalom

Banke koje ne spadaju u grupu SIFIS veinski domaim kapitalom (57,1%odgovor da su unutar banaka sistemskoj osnovi razvijati i znanje o pravilima Bazela II.

Iz naprijed navedenog moe se zakljuprocesu pripreme oslanjaju na svoje matiresurse za razvijanje kapaciteta za implementaciju Bazela II.pripreme za implementaciju Bazela II

Proces pripreme za implementaciju Bazela II, strukturalno prema odrebanaka moe se sagledati iz sljede

Odluka

23,92%

Adekvatnost kapitala


stale banke - u 000 KM - Odluka Scenarij 1432.727 432.727

kreditnih ekvivalenata 1.661.415 1.527.804ponderisani operativni rizik) 147.823 147.823

0 (b+c+d) 1.809.238 1.675.627

23,92% 25,82%

Adekvatnost kapitala kod ostalih banaka prema vaeoj Odluci, Scenarij 1 i Scenarij 2 moe eg grafikona:

UPITNIK O PROCESU IMPLEMENTACIJE BAZELA II/CRD ANALIZA

implementaciju Bazela II

Po pitanju pripremnih aktivnosti za implementaciju Bazela II, 5 SIFIS banaka da su ove aktivnosti sastavni dio plana matine banke (71,4% uea ove grupe banaka

inski stranim kapitalom, odnosno 3 velike banke.

koje ne spadaju u grupu SIFIS (50% uea u ovoj grupi banaka), odnosno (57,1% uea u ovoj grupi banaka) su se opredjelile za

unutar banaka odreeni zaposlenici koji e pored redovnih obaveza na znanje o pravilima Bazela II.

Iz naprijed navedenog moe se zakljuiti da se vee banke, lanice grupacija uglavnomoslanjaju na svoje matine banke, a da manje banke

resurse za razvijanje kapaciteta za implementaciju Bazela II. Dvije banke uopte ne planirajupripreme za implementaciju Bazela II za naredni period. Proces pripreme za implementaciju Bazela II, strukturalno prema odre

moe se sagledati iz sljedeeg grafikona:

Scenarij 1Scenarij 2

25,82% 26,24%

Adekvatnost kapitala - ostale banke

Scenarij 1 Scenarij 2 432.727 439.657

1.527.804 1.527.804 147.823 147.823

0 0 1.675.627 1.675.627

25,82% 26,24%

oj Odluci, Scenarij 1 i Scenarij 2 moe

ANALIZA

banaka su odgovorile a ove grupe banaka),od

), odnosno banke sa su se opredjelile za

e pored redovnih obaveza na

lanice grupacija uglavnom u banke koriste interne

vije banke uopte ne planiraju

Proces pripreme za implementaciju Bazela II, strukturalno prema odreenim grupama


15 | P a g e

Kod veine banaka su odreeni posebni timovi, odnosno slube, a u nekim sluajevima i direktori sektora za voenje aktivnosti oko pripreme za implementaciju Bazela II.

Najvei broj banaka, odnosno 13 od ukupno 17 (76,5%), jo uvijek nemaju vremenski plan aktivnosti koje su neophodne za pripremu implementacije Bazela II. Pri tome 4 SIFIS (57,1%), odnosno 4 banke sa veinski stranim kapitalom (40%) su odgovorile na nain da im u trenutku objavljivanja relevantnih propisa njihovo interno znanje omoguava vei stepen spremnosti u implementaciji Bazela II.

Po pitanju glavnih problema vezano za praktinu implementaciju Bazela II banke navode zahtjeve za prikupljanjem i ustrojavanjem adekvatne baze podataka po Bazelu II, to bi zahtjevalo dodatne intervencije na postojeim informacionim sistemima u bankama. Naprijed navedeno je naroito izraeno kod odgovora ostalih banaka koje ne spadaju u grupu SIFIS (60%), odnosno banaka sa veinski domaim kapitalom (71,4%). Takoer, jedan od osnovnih problema praktine implementacije Bazela II banke vide u nedostatku ljudskih resursa.

Banke su uglavnom upoznate sa nekim posljedicama koje Bazel II moe imati na njihovu banku (3 banke nisu u mogunosti procjeniti iste), a ostale je mogue identificirati i prilagoditi tekuim aktivnostima. Kao pozitivne posljedice primjene Bazela II banke su u svojim odgovorima navele, izmeu ostalog, sljedee:

Proces pripreme je sastavni dio

matine banke

Uprava banke utvruje interne

ljudske resurse za proces pripreme na sistemskoj osnovi

Uprava banke nije odredila interne

ljudske resurse za proces pripreme na sistemskoj osnovi

Proces pripreme nije sastavni dio plana banke za naredni period

Veliina aktive: 3 velike banke, 2

srednje banke i jedna manja - 35,3%

SIFIS: 5 SIFIS i jedna ostala

banka - 35,3%

Struktura vlasnitva:

6 banaka sa veinski stranim kapitalom

35,3%

Veliina aktive: 5 manjih banaka

29,4%

SIFIS: 5 ostalih banaka

29,4%


jedna banka sa veinski stranim

kapitalom i 4 banke sa veinski

domaim kapitalom 29,4%

Veliina aktive: jedna srednja banka i

3 manje banke 23,5%

SIFIS: jedna SIFIS i 3 ostale banke

23,5%

Struktura vlasnitva: 2 banke sa

veinski stranim kapitalom i 2

banke sa veinski domaim

kapitalom 23,5%

Veliina aktive: jedna velika banka i jedna manja banka

11,8%

SIFIS: jedna SIFIS i jedna

ostala banka 11,8%


jedna banka sa veinski stranim kapitalom i jedna banka sa veinski

domaim kapitalom 11,8%


16 | P a g e

manje kapitalne zahtjeve; poveanje koeficijenta adekvatnosti kapitala; unaprjeenje upravljanja kolateralom; bolje upravljanje i kontrola rizika; smanjenje kapitalnih zahtjeva zbog uzimanja u obzir kolaterala, odnosno primjena

CRM; precizniji i realniji izrain adekvatnosti kapitala; poveani kapitalni zahtjevi kod veih izloenosti rizicima a manji kod niske izloenosti

rizicima i dr.

Kao negativne posljedice primjene Bazela II banke su u svojim odgovorima navele, izmeu ostalog, sljedee:

znaajna ulaganja za razvoj ili kupovinu softverskih rjeenja; pokretnine koje banka uzima kao kolateral ne smatraju se prihvatljivom vrstom

osiguranja u izraunu kapitalnih zahtjeva; velika ulaganja koja naroito dolaze do izraaja kod uvoenja naprednih pristupa; dodatna ulaganja u IT infrastrukturu i ljudske resurse i dr.

Po pitanju znaaja adekvatnosti kapitala u banci vie od polovine banaka - 52,9% (9 banaka) smatra da je adekvatnost kapitala najvaniji elemenat strategije budueg poslovanja banke, odnosno 11 banaka ili 64,7% da je znaajan sa stanovita ispunjavanja regulatornih zahtjeva, to utie i na veu sigurnost poslovanja banaka (odgovore dalo 12 banaka ili 70,6%) i konkurentsku poziciju na tritu (8 banaka ili 47,1%).

Kao najznaajniji izvor informacija vezano za pitanja Bazela II/CRD SIFIS (5 banaka ili 71,4%), odnosno 6 banaka sa veinski stranim kapitalom ili 60% su odgovorile da kao najznaajniji izvor koriste svoje matine banke. Preostale banke uglavnom kao izvor koriste uee na seminarima u inostranstvu ili u zemlji, kao i koritenje web stranica relevantnih institucija.

Odgovori banaka na pitanje daljih aktivnosti po pitanju edukacije koje bi bile znaajne za banke u oblasti kreditnog rizika su bili razliiti u ovisnosti od same oblasti i to:

10 banaka ili 58,8% se odnosio na oblast, odnosno tretman CRM, 8 banaka, odnosno 47,1% je dalo vanost pitanju tretmana izrauna kapitalnog

zahtjeva prema standardiziranom pristupu (3 SIFIS a 5 ostalih, odnosno 4 banke sa veinski stranim kapitalom i 4 banke sa veinski domaim kapitalom, a u kategoriji podjele banaka po veliini aktive 8 banaka uglavnom iz reda srednjih i manjih banaka),

8 banaka, odnosno 47,1% je dalo vanost pitanju razumjevanja karakteristika pristupa zasnovanih na internim rejtinzima (5 SIFIS i 3 ostale, odnosno 7 banaka sa veinski stranim kapitalom i jedna banka sa veinski domaim kapitalom, a u kategoriji podjele banaka po aktivi zastupljeno je 8 banaka iz svih grupa).

5.2 Koritenje pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik

Banke su uglavnom upoznate sa teoretskim karakteristikama i zahtijevanim minimalnim uslovima za koritenje razliitih pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik


17 | P a g e

prema Bazelu II/CRD. Banke nisu upoznate sa detaljima po pitanju uslova za upotrebu pristupa zasnovanih na internim rejtinzima, odnosno nemaju dovoljno znanja u ovom segmentu. Meutim, 2 banke, od kojih je jedna SIFIS i spada u grupu srednjih banaka, a druga banka sa veinski stranim kapitalom i spada u grupu manjih banaka, nemaju saznanja o razliitim pristupima za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik prema Bazelu II/CRD.

U dijelu Upitnika koji se odnosi na pitanje pristupa koje namjeravaju banke koristiti za izraun kapitalnog zahtjeva, od ukupnog broja banaka:

10 ili 58,8% banaka se opredjelilo za standardizirani pristup, od kojih je 5 SIFIS, odnosno 7 banaka sa veinski stranim kapitalom, koje pripadaju svim podkategorijama po veliini aktive;

5 banaka ili 29,4% jo uvijek nije razmatralo izbor pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik, od kojih nijedna nije SIFIS, odnosno 4 banke su sa veinski domaim kapitalom po vlasnitvu, a spadaju u kategoriju manjih banaka po veliini aktive;

2 banke sa ueem od 11,8% su se opredijelile za osnovni pristup zasnovan na internim rejtinzima (FIRB) a radi se o SIFIS, odnosno bankama sa veinski stranim kapitalom koje su po veliini aktive velike i srednje banke;

nijedna banka se nije opredjelila za napredni pristup zasnovan na internim rejtinzima (AIRB).

U sljedeem grafikonu mogu se sagledati pristupi koje namjeravaju koristiti utvrene grupe banaka za izraun kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik:

Kod SIFIS, razlog odabira odreenog pristupa za izraun kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik, rezultat je politike matine banke na nivou grupacije, a ostale banke su odabrale

Standardizirani pristup

FIRB

AIRB Banka nije razmatrala

izbor pristupa

Veliina aktive: 3 velike , 2 srednje i pet manjih banaka-

58,8%

SIFIS: 5 SIFIS i 5 ostalih

banka 58,8%


7 banaka sa veinski stranim kapitalom i 3

banke sa veinski domaim kapitalom

58,8%

Veliina aktive: jedna velika i jedna srednja banka

11,8%

SIFIS: 2 SIFIS

11,8%


2 banke sa veinski stranim kapitalom

11,8%

Veliina aktive: niti jedna banka

0%

SIFIS: niti jedna banka

0%


niti jedna banka 0%

Veliina aktive: 5 manjih banaka

29,4%

SIFIS: 5 ostalih banaka

29,4%


jedna banka sa veinski stranim

kapitalom i 4 banke sa veinski domaim

kapitalom 29,4%


18 | P a g e

standardizirani pristup obzirom na veliinu banke, rizini profil banke, nedostak resursa za razvoj internih rejtinga i dr. Od ukupno 17 banaka koje su predmetom ove analize, njih 13 ili 76,5% (od toga 4 SIFIS/velike banke; 2 SIFIS/srednje banke i 7 ostalih/manjih banaka, odnosno 8 banaka sa veinski stranim kapitalom i 5 banaka sa veinski domaim kapitalom) jo nije uradilo kvantitativnu procjenu uticaja odabranog pristupa za kreditni rizik na koeficijent adekvatnosti kapitala. Od preostalih banaka koje su uradille kvantitativnu procjenu uticaja odabranog pristupa za kreditni rizik na koeficijent adekvatnosti kapitala:

3 banke ili 17,6% smatraju da e odabrani pristup dovesti do poveanja adekvatnosti kapitala i to u rasponu od 1,2% do 3,2% (jedna SIFIS/srednja banka i 2 manje banke, odnosno 2 banke sa veinski stranim kapitalom i jedna banka sa veinski domaim kapitalom); a

jedna banka ili 5,9% (manja/ banka sa veinski domaim kapitalom) smatra da e odabrani pristup dovesti do smanjenja adekvatnosti kapitala za 1,3 %.

Kod veine banaka izraunavanje stope adekvatnosti kapitala je u nadlenosti sektora/odjela raunovodstva, sektora finansija, sektora upravljanja rizicima i dr. Veina banaka smatra da je u narednom periodu neophodno ukljuiti i druge organizacione dijelove u banci u proces izraunavanja kapitalnih zahtjeva prema Bazelu II/CRD (npr. IT sektor, sektor sredstava i dr.).

5.3 Standardizirani pristup za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik 5.3.1 Izloenosti prema centralnim vladama i centralnim bankama

Za procjenu izloenosti banke prema dravama, metodologiju za praenje rizika zemlje koju dopunjuje sa odgovarajuim kreditnim rejtinzima od VIPKR ili od Agencije za kreditiranje izvoza (u daljem tekstu: AKI) ima jedna SIFIS banka. Dvije SIFIS koriste metodologiju uspostavljenu od strane matine banke, dok jedna SIFIS ima metodologiju praenja rizika zemlje. U 9 banaka ili 52,9% (2 SIFIS i 7 ostalih banaka) u ove svrhe koriste samo kreditne rejtinge od VIPKR ili AKI, a 4 banke (jedna SIFIS i 3 ostale banke) nemaju metodologiju praenja rizika zemlje. Kreditne rejtinge za procjenu rizinosti drava od rejting agencija (S&P, Moodys i Fitch) koristi 13 banaka (6 SIFIS i 7 ostalih manjih banaka). Kreditne rejtinge od rejting kua ne koriste preostale 4 banke (jedna SIFIS i 3 ostale manje banke).

5.3.2 Izloenosti prema institucijama/multilateralnim razvojnim bankama/tijelima javnog sektora

Za procjenu izloenosti banke prema drugim bankama 2 SIFIS imaju metodologiju za praenje rizika banke koju dopunjuje sa odgovarajuim kreditnim rejtinzima od VIPKR ili AKI. Dvije SIFIS koriste metodologiju uspostavljenu od strane matine banke, dok kod jedne SIFIS matina banka odobrava limit izloenosti, kod druge SIFIS postoji metodologija praenja rizika banaka. U 8 banaka ili 47,1% (jedna SIFIS i 7 ostalih banaka) u ove svrhe koriste samo kreditne rejtinge od VIPKR ili AKI, dok jedna banka sa veinski domaim kapitalom koristi kreditne rejtinge od VIPKR i AKI samo za banke u stranom vlasnitvu, a dvije banke sa veinski domaim kapitalom nemaju metodologiju praenja rizika banke.


19 | P a g e

Kreditne rejtinge za procjenu rizinosti banaka od rejting agencija (S&P, Moodys i Fitch) koristi 14 banaka (6 SIFIS i 8 ostalih manjih banaka). Kreditne rejtinge od rejting kua ne koriste 3 banke (jedna SIFIS i 2 ostale manje, banke sa veinski domaim kapitalom). Interes za dobijanje kreditnog rejtinga od VIPKR iskazalo je 6 banaka (4 SIFIS i 2 ostale banke sa veinski stranim kapitalom) dok 11 banaka (3 SIFIS i 8 ostalih banaka) nije razmatralo tu mogunost.

Prema multilateralnim razvojnim bankama izloene su 2 banke (jedna SIFIS i jedna ostala, banka sa veinski stranim kapitalom). Multilateralne banke prema kojim su izloene banke u FBiH su: EBRD, EIB, IFC, CEB, EFSE i IDB - povremeno.

Prema tijelima javnog sektora izvan BiH izloene su 4 banke (3 SIFIS i jedna ostala, banka sa veinski stranim kapitalom). Izloenost prema tijelima javnog sektora izvan BiH odnosi se na: obveznice garantovane od strane drave Belgije, Rumunije, Austrije, Holandije i Francuske, obveznice Hrvatske, Njemake i Turske i trezorski zapisi Hrvatske. Ulaganja u pokrivene obveznice koje je emitovala banka iz inostranstva ima jedna SIFIS. Iznos pokrivenih obveznica je 14 miliona KM, a obazbjeene su dravnim garancijama (Belgije i Austrije).

5.3.3 Izloenosti prema privrednim drutvima i stanovnitvu

Eksterni kreditni rejting, kao osnovnu komponentu internog rejtinga banke, ne koristi ni jedna banka prilikom procjene kreditnog rejtinga privrednih drutava.

Eksterni kreditni rejtinzi koriste se kao dodatna informacija baninoj metodologiji prilikom procjene kreditnog rejtinga privrednog drutva kod 2 SIFIS banke, a 15 banaka ne uzima u obzir eksterne kreditne rejtinge prilikom procjene kreditne sposobnosti privrednih drutava. Banke koje u svojoj metodologiji prilikom procjene kreditnog rejtinga koriste rejtinge VIPKR, ne posjeduju podatak o prosjenom ueu ovih privrednih drutava u ukupnom portfelju. Prilikom definisanja veliine preduzea 4 banke sa veinski domaim kapitalom ne prave razliku izmeu velikih, malih i srednjih preduzea. Kod preostalih 13 banaka ili 76,5% (7 SIFIS, 3 manje banke sa veinski stranim kapitalom i 3 manje banke sa veinski domaim kapitalom), 3 banke (3 manje banke i to dvije banke sa veinski stranim kapitalom i jedna banka sa veinski domaim kapitalom) bez dostave kvantitativnih kriterija ukljuuju, izmeu ostalog i kriterije visine ukupnog godinjeg prihoda za mala, srednja i velika pravna lica u skladu sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji u FBiH. Dvije SIFIS banke imaju definisan jedan usklaeni kriterijum sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji u FBiH, dok kod preostalih 8 banaka, 2 SIFIS nisu usklaene sa naprijed navedenim Zakonom, a preostalih 6 banaka su djelimino usklaene.

Prema navodima i iskustvima banaka mala i srednja privredna drutva:

kao dunici su rizinija od velikih privrednih drutava za 52,9% ili 9 banaka (4 SIFIS i 5 ostalih banaka),

pojedinana izloenost istih nikad ne prelazi 250 hiljada KM kod 2 manje banke sa veinski domaim kapitalom,


20 | P a g e

procedure, odobrenje kredita, monitoring i sl., razliite su od procedura za velika privredna drutva-puno su jednostavnije kod 5 banaka (2 SIFIS i 3 ostale banke).

prilikom utvrivanja kreditnog rejtinga vei akcenat se stavlja na kvalitativne informacije nego na finansijske pokazatelje kod 5 banaka (2 SIFIS i 3 ostale banke),

postoji tendencija da je naplata laka i bolja nego kod velikih privrednih drutava kod 4 manje banke (jedna banka sa veinski stranim kapitalom i 3 banke sa veinski domaim kapitalom),

mala i srednja privredna drutava koja otpoinju poslovanje rizinija su za 14 banaka (6 SIFIS i 8 ostalih banaka).

Kreditni bonitet fizikog lica banke razmatraju na pojedinanoj osnovi i ne zasnivaju ga na ranijem iskustvu banke u poslovanju sa fizikim licima kod svih banaka. Prema podacima banaka najvea izloenost banke prema jednom malom i srednjem privrednom drutvu iznosi:

od 0,5 miliona KM do 3 miliona KM kod 8 banaka (4 SIFIS, 3 manje banke, sa veinski domaim kapitalom i jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom),

od 5 miliona KM do 8 miliona KM kod 3 banke (jedna SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom),

od 11 miliona KM do 20 miliona KM kod 2 banke (jedna SIFIS banka i jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom),

2,4 miliona KM za mala i 20,6 miliona KM za srednja privredna drutva kod jedne SIFIS,

3 banke su navele da nemaju dostupne podatke (jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 2 banke sa veinski domaim kapitalom).

Udio prosjene izloenosti jednog malog i srednjeg privrednog drutva u odnosu na ukupan portfolio kredita malih i srednjih privrednih drutava iznosi:

od 0,1% do 1% kod 7 banaka (5 SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i jedna banka sa veinski domaim kapitalom),

od 1,1% do 5% - kod 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom, 1,2% za mala i 3,5% za srednja privredna drutva jedna SIFIS, 5 banaka nemaju podatke, a 2 banke nisu dostavile podatke (jedna SIFIS, 2 manje

banke sa veinski stranim kapitalom i 4 banke sa veinski domaim kapitalom). Podatke o gubicima od nenaplaenih potraivanja od privrednih drutava za vremenski period dui od 5 godina ima 12 banaka (5 SIFIS, 2 manje banke, sa veinski stranim kapitalom i 5 manjih banaka, sa veinski domaim kapitalom), za period dui od tri godine ima jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom, za jednu prethodnu godinu podatke ima jedna SIFIS. Jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom ima dostupne podatke od 2011. godine na nivou partije, dok jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom nije prikupila traene podatke, a jedna SIFIS nije dostavila podatke.

Prema dostavljenim podacima banaka 11 banaka (3 SIFIS, 2 manje banke, sa veinski stranim kapitalom i 6 manjih banaka, sa veinski domaim kapitalom) nema podatke o prosjenoj stopi naplate potraivanja od malih, srednjih i velikih privrednih drutava.

Prosjene stope naplate potraivanja od malih i srednjih preduzea su: do 3% kod jedne SIFIS; od 10% do 35% kod 2 banke (jedna SIFIS i 2 manje banke, sa veinski domaim


21 | P a g e

kapitalom); od 80% do 90% kod 2 SIFIS; i preko 95% kod jedne manje banke, sa veinski stranim kapitalom.

Prosjene stope naplate potraivanja od velikih privrednih drutava su: do 3,5% kod jedne SIFIS; od 10% do 35% kod 2 banke (jedna SIFIS i 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom); od 80% do 90% kod 3 banke (2 SIFIS i jedne manje banke, sa veinski stranim kapitalom); podaci nisu dostupni za 11 banaka.

Prosjena stopa naplate kod malih i srednjih preduzea vea je samo kod 3 banke (jedna SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom).

5.3.4 Izloenosti obezbjeene hipotekom na nekretnine

Hipotekom na stambene nekretnine obezbjeena su potraivanja od privrednih drutava kod 16 banaka, a potraivanja od stanovnita kod svih 17 banaka koji su predmet analize. U ukupnom iznosu potraivanja obezbjeenih hipotekoma na nekretninama udio potraivanja obezbjeenih hipotekom na stambene nekretnine kod 76,5% ili 13 banaka iznosi od 3% do 55,18%, odnosno udio potraivanja obezbjeenih hipotekom na poslovnim nekretninama iznosi od 27,33% do 97%.

Kod 6 SIFIS udio potraivanja obezbjeenih hipotekama na stambene nekretnine iznosi od 6% do 35%, a udio potraivanja obezbjeenih hipotekama na poslovnim nekretninama iznosi od 65% do 78,7%.

Kod ostalih 7 banaka (2 manje banke, sa veinski stranim kapitalom i 5 manjih banaka, sa veinski domaim kapitalom) udio potraivanja obezbjeenih hipotekama na stambene nekretnine iznosi od 3% do 55,18%, a udio potraivanja obezbjeenih hipotekama na poslovnim nekretninama iznosi od 27,33% do 97%.

etiri banke (jedna SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) nemaju dostupne podatke. Prema iskustvu banaka efikasnije sredstvo namirenja potraivanja su hipoteke na stambene nekretnine kod 58,8% ili 10 banaka (4 SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 5 manjih banaka sa veinski domaim kapitalom), a kod 3 banke (jedna SIFIS i 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) efikasnije sredstvo namirenja potraivanja su hipoteke na poslovnim nekretninama. Na osnovu iskustva 2 manje banke, sa veinski stranim kapitalom ne mogu izvui generalni zakljuak, dok se 2 SIFIS nisu odredile koje hipoteke su generalno efikasnije sredstvo namirenja potraivanja. Interno propisani minimalni odnos iznosa kredita i vrijednosti nekretnine koja slui kao sredstvo obezbjeenja kod 14 banaka kree se od 30% do 167%. Kod 6 SIFIS interno propisani minimalni odnos iznosa kredita i vrijednosti nekretnine kree se od 75% do 167 % a kod 8 manjih banaka (3 banke sa veinski stranim kapitalom i 5 banaka sa veinski domaim kapitalom) od 30% do 150%. Jedna SIFIS ne definie minimalni odnos iznosa kredita i vrijednosti nekretnine koja slui kao sredstvo obezbjeenja, dok kod 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom podaci nisu dostupni.

Podatke o trinoj vrijednosti nekretnina banke u najveem broju, odnosno 70,6% ili 12 banaka (5 SIFIS, 2 manje banke, sa veinski stranim kapitalom i 5 manjih banaka, sa veinski domaim kapitalom) obezbjeuju od ovlatenih sudskih vjetaka, od kojih neke


22 | P a g e

koriste i interne procjene, kao i podatke raspoloive iz drugih izvora, a 5 banaka (2 SIFIS i jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) obezbjeuju od ovlatenih (eksternih) procjenitelja. Prema iskustvu banaka vrijednost nekretnina u sluaju realizacije hipoteke obino je priblino jednaka trinoj vrijednosti nekretnina kod 2 SIFIS, manja od trine vrijednosti nekretnina kod 64,7% ili 11 banaka (4 SIFIS, 3 manje banke, sa veinski stranim kapitalom i 4 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) i u visini potraivanja kod jedne manje banke, sa veinski domaim kapitalom. Tri banke (jedna SIFIS i 2 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) nemaju dostupne podatke. Kod realizacije/naplate hipoteke najee ostvarena vrijednost u odnosu na vrijednost nekretnine koju je banka imala u svojim evidencijama kod 64,7% ili 11 banka iznosi od 25% do 80%. Kod 5 SIFIS ostvarena vrijednost iznosi od 30% do 80% u odnosu na vrijednost nekretnine koju je banka imala u svojim evidencijama a kod 6 ostalih, uglavnom manjih banaka (2 banke sa veinski stranim kapitalom i 4 banke sa veinski domaim kapitalom) iznosi od 25% do 65%. est banaka (2 SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 3 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) nije dostavilo podatke. Prosjeno vrijeme naplate/realizacije zaloene nekretnine kod 82,4% ili 14 banaka kree se od 1 do 2 godine kod neposredne prodaje nekrenine, uz saglasnost banke, odnosno od 2 do 9 godina kod prodaje u sudskom postupku. Najvei broj banaka navodi da je realizovao zaloenu nekretninu u periodu od 4 do 5 godine (8 banaka). Tri banke nemaju dostupne podatke.

Prema podacima banaka, banke vrijednost nekretnina koje su date kao hipoteka prate na nain da sve banke prilikom odobravanja kredita pribavljaju izvjetaj o procjeni vrijednosti zaloene nekretnine od ovlatenog procjenitelja pri emu banka:

zahtijeva ovakvu procjenu jednom u 3 godine do momenta naplate potraivanja - jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom,

same prate trinu vrijednost nekretnine u vezi sa deavanjima na tritu nekretnina - 11 banaka (6 SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 4 manje banke, sa veinski domaim kapitalom),

procjenjuje nekretninu koritenjem vlastite specifine metodologije, i to vri najmanje jednom godinje jedna SIFIS,

obavezuje klijente da dostave minimalno jednom ponovnu procjenu nekretnine od strane sudskog vjetaka - jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom,

u toku trajanja kredita ne pribavlja izvjetaj o procjeni vrijednosti zaloene nekretnine od ovlatenog procjenitelja - jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom,

zahtjeva procjenu od sudskog vjetaka za privredna drutva svake 2 godine, a za stanovnitvo svakih 5 godina - jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom,

jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom prati vrijednost nekretnina na vie naina.

Pojedine banaka (3 banke) smatraju da se prava vrijednost nekretnine na podruju BiH ne moe ustanoviti zbog nerazvijenog trita nekretnina, a pored toga vrijednost realizovana prodajom se obino znaajno razlikuje od "trine vrijednosti nekretnine.


23 | P a g e

5.3.5 Vanbilansne stavke

Banke u vanbilansnu u stavku odobrenih neiskoritenih kredita ukljuuju neiskoritene limite na tekuem raunu -17 banaka; neiskoritene limit na kreditnim karticama -16 banaka; neiskoritene, odobrene kratkorone kredite-15 banaka; neiskoritene, odobrene dugorone kredite - 14 banaka; neiskoritene, odobrene kreditne linije - 9 banaka, i okvirne kredite - 2 banke.

Sve banke odobravaju klijentima garancije (plative i inidbene). Akreditive ne odobrava jedna manja banka, sa veinski domaim kapitalom, dok ostale banke odobravaju iste. Sve vanbilansne stavke banaka osigurane su nekim oblikom kreditne zatite.

Banke su kao tipine vrste kreditne zatite vanbilansnih stavki navele sljedee:

garancije domaih i stranih banaka - 10 banaka (7 SIFIS i 3 manje banke, sa veinski stranim kapitalom),

dunike vrijednosne papire (obveznice) jedna SIFIS, vlasnike vrijednosne papire (dionice) - 8 banaka (6 SIFIS i 2 manje banke, sa

veinski domaim kapitalom, od ostalih tipinih vrsta kreditne zatite - 6 banaka (4 SIFIS i 2 manje banke, sa

veinski domaim kapitalom) je navelo kao ostale vrste nematerijalne kreditne zatite - mjenice, depozite, nekretnine, pokretnu imovinu, police ivotnog osiguranja, jemstva, cesije, a kao ostalu kreditnu zatitu 5 banaka je navelo (jedna SIFIS, jedna manja banka, sa veinski stranim kapitalom i 3 manje banke, sa veinski domaim kapitalom) - nekretnine, police ivotnog osiguranja, depozite, pokretnu imovinu.

Ugovor o netiranju potraivanja i obaveza proizilih iz transakcija sa OTC derivatima izmeu banke i klijenata sa veinom klijenata imaju 2 SIFIS. Ova ugovorna netiranja ne vre 2 SIFIS, a preostalih 13 banaka ne zakljuuje transakcije sa OTC derivatima. Trinu vrijednost OTC derivata za cijeli portfolio OTC derivata evidentiraju 3 SIFIS. Evidentiranje trine vrijednosi 2 banke vre mjeseno, a jedna dnevno. Trinu vrijednost samo za OTC derivate koji su dio knjige trgovanja evidentira jedna SIFIS i to na dnevnoj osnovi. Za obezbjeenje od kreditnog rizika (kreditni rizik druge ugovorne strane) proizilog iz transakcija sa OTC derivatima kao vrstu kreditne zatite 2 banke koriste gotovinski depozit.

5.4 Tehnike ublaavanja kreditnog rizika

5.4.1 Uvod

Od ukupnog broja banaka:

10 ili 58,8% (3 SIFIS/jedna velika i 2 srednje banke i 7 ostalih/manjih banaka, odnosno 6 banaka sa veinski stranim kapitalom i 4 banke sa veinski domaim kapitalom) ima uopteno interno usvojenu strategiju za koritenje kreditne zatite;

detaljnu interno usvojenu strategiju za koritenje kreditne zatite imaju 4 SIFIS/ banke sa veinski stranim kapitalom ili 23,6%; a


3 manje banke, sa veinski domausvojenu naprijed navedenu

to se moe sagledati u sljedeem grafikonu:

Kod veine banaka (11 banaka ili 68,8%) upravljanja rizicima banke. Pri tome je pisane politike i definisane procedure u pogledu koritenja kreditne zatitebanaka je odgovorilo da nema. Kod banaka koje imaju pisane poliiste sadre definiciju vrste kreditne zatite koju banka prihvata, prakao i koncentracije nastale iz kreditne zatite, mekreditne zatite i dr.

Skoro sve banke (16 banaka) imadokumentaciju koja obezbjeuju dobru pravnu osnovu u smislu realizacije prava iz kreditne zatite u sluaju da dunik doe u status banke navode dokumentovanost, pravnu sigurnost, podobnost i dr.

Najvea pokrivenost (osiguranje nekom vrstom kreditne zatite) prema procjeni banakaizraena kod potraivanja od privrednih drutava i stanpotraivanja (32,4%), te potraivanja od institucija, multilateralnih razvojnih banaka, tijela javnog sektora i ostalo (14,6%). razliita od valute potraivanja (14 banaka). Izuzetak koristi naprijed navedeno, a 2 bankeBanke najveim dijelom ne koriste kreditnu zatituobezbjeenog potraivanja (11 banaka ili 64,7%). Nijedsvojih potraivanja ne koristi kreditnu zatitu od multilateralnih razvojnih banaka. U praksi je prisutna situacija da banka pokriva kreditnu liniju multilateralnih razvojnih banaka sa kreditnom zatitom (npr. garancijom matkoristi kreditnu zatitu sa opcijom obustave kreditne zatite, sa izuzetkom jedne banke (SIFIS) koja to koristi esto, odnosno preostale 3 banke koje to koriste ponekad (srednje i manje banke).

58,8

Usvojena strategija za koritenje CRM

- Da, uoptena - 10 banaka (3 SIFIS i 7 ostalih manjih banaka)- Da, detaljna - 4 banke (SIFIS)- Nema usvojene strategije - 3 banke (manje banke, sa vedomaim kapitalom)


sa veinski domaim kapitalom ili 17,6% nema uopte interno usvojenu naprijed navedenu strategiju,

em grafikonu:

ine banaka (11 banaka ili 68,8%) navedena strategija je dio sveobuhvatne strategije nja rizicima banke. Pri tome je pola od ukupnog broja banaka odgovorilo da ima

pisane politike i definisane procedure u pogledu koritenja kreditne zatiteKod banaka koje imaju pisane politike i definisane procedure

definiciju vrste kreditne zatite koju banka prihvata, praenje odnosne izloenosti, z kreditne zatite, meusobne korelacije, procedure za realiza

(16 banaka) imaju definisane minimalne standarde (kriterijuju dobru pravnu osnovu u smislu realizacije prava iz kreditne e u status neizmirenja obaveze. Od najzna

banke navode dokumentovanost, pravnu sigurnost, podobnost i dr.

(osiguranje nekom vrstom kreditne zatite) prema procjeni banakaizraena kod potraivanja od privrednih drutava i stanovnitva (53%), zatim vanbilansna potraivanja (32,4%), te potraivanja od institucija, multilateralnih razvojnih banaka, tijela

Banke rijetko koriste kolateral denominiran u valuti koja je (14 banaka). Izuzetak ine 3 banke, jedna je odgovorila da ne

banke da koriste esto.

im dijelom ne koriste kreditnu zatitu ija je ronost manja od roenog potraivanja (11 banaka ili 64,7%). Nijedna banka u FBiH za obezbje

svojih potraivanja ne koristi kreditnu zatitu od multilateralnih razvojnih banaka. U praksi je prisutna situacija da banka pokriva kreditnu liniju multilateralnih razvojnih banaka sa kreditnom zatitom (npr. garancijom matine banke). Veina banaka (12 ili 75%) nikad ne koristi kreditnu zatitu sa opcijom obustave kreditne zatite, sa izuzetkom jedne banke

esto, odnosno preostale 3 banke koje to koriste ponekad (srednje i

8,8%

23,6%

17,6%

Usvojena strategija za koritenje CRM

10 banaka (3 SIFIS i 7 ostalih manjih banaka)4 banke (SIFIS)

3 banke (manje banke, sa veinski

ili 17,6% nema uopte interno

navedena strategija je dio sveobuhvatne strategije banaka odgovorilo da ima

pisane politike i definisane procedure u pogledu koritenja kreditne zatite, a preostali broj tike i definisane procedure enje odnosne izloenosti,

orelacije, procedure za realizaciju

e minimalne standarde (kriterije) vezano za uju dobru pravnu osnovu u smislu realizacije prava iz kreditne

d najznaajnijih kriterija

(osiguranje nekom vrstom kreditne zatite) prema procjeni banaka je 53%), zatim vanbilansna

potraivanja (32,4%), te potraivanja od institucija, multilateralnih razvojnih banaka, tijela kolateral denominiran u valuti koja je

ine 3 banke, jedna je odgovorila da ne

nost manja od ronosti na banka u FBiH za obezbjeenje

svojih potraivanja ne koristi kreditnu zatitu od multilateralnih razvojnih banaka. U praksi je prisutna situacija da banka pokriva kreditnu liniju multilateralnih razvojnih banaka sa

ina banaka (12 ili 75%) nikad ne koristi kreditnu zatitu sa opcijom obustave kreditne zatite, sa izuzetkom jedne banke

esto, odnosno preostale 3 banke koje to koriste ponekad (srednje i


25 | P a g e

Sve banke uz izuzetak jedne (16 banaka ili 94,1%) prihvataju vie od jedne vrste kreditne zatite za obezbjeenje istog potraivanja (10 esto, a 6 povremeno), uz izuzetak jedne banke koja to ne prihvata (SIFIS /srednja banka). Od ukupnog broja banaka vie od polovine, odnosno 9 banaka ili 52,9% (6 SIFIS, 8 banaka sa veinski stranim kapitalom) ima uspostavljene sisteme i procedure za praenje i kontrolu rizika (pravnog, trinog, rizika likvidnosti) nastalog iz upotrebe kreditne zatite. Praenje i kontrola ovih rizika kod banaka je najveim dijelom u domenu sektora upravljanja rizicima, sektora sredstava, sektora za upravljanje kreditnim, trinim i operativnim rizikom i dr. Od ukupnog broja banaka, samo 4 banke (sve SIFIS) prate uticaj promjena koritenja kreditne zatite na poslovanje banke, prilikom izraunavanja kapitalnog zahtjeva za kreditni rizik prema pravilima Bazela II/CRD.

5.4.2 Kolateral (materijalna kreditna zatita)

U dijelu Upitnika koji se odnosi na materijalnu kreditnu zatitu, u svojim odgovorima banke su navele da imaju definisane standarde i kriterije za dokumentovanost kolaterala, od toga 11 banaka ili 64,7% detaljne, a 6 banaka ili 35,3% uoptene. Isti su navedeni u pisanim politikama banaka (izuzetak ini jedna banka koja je odgovorila negativno). Prema izvrenoj analizi odgovora banaka, sljedei instrumenti materijalne kreditne zatite imaju zastupljenost u ukupnom iznosu kolaterala u banci kako slijedi:

a) Depoziti: - 100% uee kod jedne manje banke; - 25,5% kod jedne velike/SIFIS banke; - preostale banke (15 banaka) su iskazale procenat u raspomu od po 0,8% do 6%

uea; b) Duniki vrijednosni papiri:

- samo tri banke su navele da koriste dunike vrijednosne papire kao kolateral u rasponu od 0,10% do 1% uea, gdje se uglavnom radi o dravnim obveznicama i obveznicama kreditnih institucija (2 SIFIS jedna velika i jedna srednja banka, kao i jedna manja banka);

c) Dionice: - 9 banaka koristi dionice kao kolateral u rasponu od 0,09% do 1,8% uea u svom

portfelju kolaterala (banke zastupljene iz svih grupa); d) Ostalo:

- u procentima od po 17,43% do 99% uea (banke su navodile mjenice, nekretnine i pokretne stvari).

Kao osnovne kriterije koje banke uzimaju kod prihvatanja vrijednosnog papira kao kolaterala za CRM, a koji su definisani u pisanoj politici i postupcima banke, su njihova uvrtenost u trgovanje na priznatoj berzi vrijednosnih papira i/ili u jedan od vodeih svjetskih indeksa, utrivost, pravna provedivost realizacije kolaterala, da vrijednosni papir nije prethodno zaloen, rona i valutna usklaenost i dr.


26 | P a g e

Od ukupnog broja banaka samo 3 banke prilikom procjene prihvatljivosti dunikih vrijednosnih papira kao kolateral uzimaju u obzir rejtinge VIPKR i to: S&P, Fitch i Moodys. Banke u velikoj mjeri koriste i druge finansijske instrumente kao kolateral (npr. police osiguranja), 13 banaka ili 76,5% (2 banke esto, a 11 banaka povremeno), dok 4 banke ih ne koriste kao kolateral. Od polica osiguranja banke najvie koriste police ivotnog osiguranja, police osiguranja od nenaplate kredita, police osiguranja od gubitka posla i dr. Veina banaka zastupljenih iz svih grupa (10 banaka ili 58,8%) vrednuju finansijske instrumente primljene kao kolateral po njihovim trinim cijenama, i to 4 banke na mjesenoj osnovi, a po 3 banke su odgovorile na kvartalnoj, odnosno godinjoj osnovi. Nijedna banka nije odgovorila da vrednuje finansijske instrumente na dnevnoj osnovi. Ukoliko doe do znaajnog pada trine vrijednosti, banke zahtjevaju od dunika dodatne finansijske instrumente kao kolateral. Takoer, najvei broj banaka (12 banaka ili 70,6%) ne prihvata kolateral u obliku dionica koje ne kotiraju na priznatoj berzi. Vei broj banaka (12 banaka ili 70,6%, zastupljenih iz svih grupa) imaju definisane procedure kojima se obezbjeuje u sluaju nastupanja statusa neizmirenja obaveza pravovremena realizacija finansijskih instrumenata primljenih kao kolateral i iste su definisane pisanom politikom banke. Sve banke provjeravaju pravnu sigurnost kolaterala, te veina banaka (15 banaka ili 88,2%) posjeduje adekvatno pravno miljenje kod svih ili odreene vrste kolaterala da dokumentacija o kolateralu omoguuje namirenje potraivanja. Na osnovu analize dostavljenih odgovora banaka, moe se zakljuiti da banke u FBiH ne koriste bilansno netiranje na osnovu ugovora, odnosno netiranje kredita i depozita. Izuzetak ine 2 banke, jedna je potvrdno odgovorila a druga nije dala odgovor na ponueno pitanje.

5.4.3 Garancije (nematerijalna kreditna zatita)

Banke uglavnom koriste garancije kao nematerijalnu kreditnu zatitu (9 banaka ili 52,9%), meutim koriste i neke druge vrste nematerijalne kreditne zatite (8 banaka ili 47,1% su navele mjenice, sudunitvo jemstva, akreditiv, kontragarancije i dr.) Veina banaka je identifikovala osnovne elemente ugovora i dokumentaciju (14 banaka ili 82,4%, zastupljenih iz svih grupa), koji su uglavnom i definisani u pisanoj politici banke, a kojom se obezbjeuje ispunjenje obaveza od strane pruaoca garancije u sluaju nastupanja statusa neizmirenja obaveze odnosnog dunika. Prema procjeni banaka sve vrste nematerijalne kreditne zatite koje se koriste kod 11 banaka ispunjavaju, odnosno zadovoljavaju 100% navedene kriterije (uz izuzetak dvije banke koje su navele procenat od 90%, odnosno 99%, dok etiri banke nisu dale odgovor) i to:

neopozivost; bezuslovnost; garancija je direktno potraivanje od davaoca garancije; obaveze davaoca garancije su jasno definisane i neopozive; davalac garancije je obavezan da plati sve obaveze odnosnog dunika.

Od ukupnog broja banaka 11 banka ili 64,7% ne koristi instrumente nematerijalne kreditne zatite koji su denominirani u valuti razliitoj od valute potraivanja, dok 6 banka ili 35,3% koristi naprijed navedeno.


27 | P a g e

Veina banaka je definisala kriterije koje treba da ima prualac garancije (11 banaka ili 64,7%) i oni su u najveem broju sluajeva definisani u pisanoj politici banke. Kao pruaoci garancija uglavnom se javljaju banke, osiguravajue kue, lokalne vlasti, kreditno garantni fondovi, izvozno kreditne agencije i dr. Od ukupnog broja banaka 8 banaka ili 50% uzima u obzir kreditne rejtinge VIPKR prilikom procjene adekvatnosti pruaoca garancije ukoliko takav rejting postoji koriste uglavnom rejtinge od strane S&P,Fitch i Moodys, 6 banaka ili 37,5% koristi svoje interne kreditne rejtinge, 2 banke ili 12,5% ne koriste interne rejtinge, odnosno garancije kao instrument kreditne zatite, a jedna banka nije ponudila odgovor. Banke nisu mogle dati odgovor po pitanju procjene % ukupnih potraivanja obezbjeenih garancijama kod kojih banka koristi rejting od VIPKR za davaoca garancije (izuzetak ine dvije banke koje su navele procente od 2,3%, odnosno 12%), to dovodi do zakljuka da se realno oni u veini sluajeva i ne koriste. Banke uglavnom prate kreditnu sposobnost pruaoca garancije (10 banaka) i ima definisane procedure koje joj omoguavaju da na pravovremenoj osnovi tereti davaoca garancije za dospjeli iznos po obezbjeenom potraivanju u sluaju nastupanja statusa neizvrenja obaveze odnosnog dunika.

5.4.4 Kreditni derivati

Analizom dostavljenih odgovora banaka moe se zakljuiti da banke u FBiH ne koriste kreditne derivate, s tim da dvije banke nisu ponudile odgovor. Banke ne oekuju, niti postoje aktivnosti oko pripreme koritenja kreditnih derivata kao kreditne zatite (izuzetak ini jedna banka koja je imala potvrdan odgovor), uz obrazloenje da se isti ne koriste i nisu razvijeni na tritu BiH, te ne postoji adekvatna zakonska regulativa.

6. ZAKLJUAK

Prema analizi dostavljenih podataka iz QIS-a, evidentno je da e se SIFIS, odnosno velike banke, sa veinski stranim kapitalom u procesu pripreme za implementaciju Bazela II, najveim dijelom oslanjati na svoje matine banke, dok e ostale banke koristiti interne resurse za proces pripreme na sistemskoj osnovi. Veina banaka u FBiH, po pitanju koritenja pristupa za izraunavanje kapitalnih zahtjeva za kreditni rizik, planiraju upotrebu standardiziranog pristupa, to je i u skladu sa samom Strategijom Agencije.

Kao osnovne probleme u implementaciji Bazela II, banke navode dodatna ulaganja u IT infrastrukturu i u ljudske resurse, te su to segmenti u kojima je potrebno vriti dodatne napore po pitanju izgradnje kapaciteta u narednom periodu.

QIS pokazuje da je bankarski sistem FBiH visoko kapitaliziran kvalitetnim instrumentima.

Primjenom novih pravila, kao to je ve navedeno, neto kapital banaka bi ostao isti prema Scenariju 1, dok bi se smanjio za 5,6% prema Scenariju 2. Istovremeno bi se i izloenost rizicima, odnosno rizikom ponderisana aktiva i kreditni ekvivalenti smanjili za 12,1%. Trini rizici i operativni rizik ostaju nepromijenjeni. Rezultat navedenih kretanja je poveanje stope adekvatnosti neto kapitala za bankarski sistem FBiH sa 17,4% na 19,5%, odnosno 18,5% (prema Scenarijima 1 i 2).


28 | P a g e

Uzimajui u obzir minimalnu stopu adekvatnosti neto kapitala na nivou od 12%, evidentna je visoka kapitaliziranost bankarskog sistema FBiH, to je i QIS pokazao.

Tabela 5. - Razlike izmeu QIS-a i sadanje regulative po grupama banaka - Stanje na dan 31. decembar 2012. godine, u hiljadama KM, postocima i procentnim poenima:

Promatraju li se projicirane stope adekvatnosti kapitala na pojedinanoj osnovi, sve banke u sistemu bi ispunjavale minimalnu stopu adekvatnosti kapitala u skladu sa pravilima definisanim u QIS-u. Navedeno dovodi do zakljuka da se, uz visoku kapitaliziranost sistema, uvoenje standardizivanog pristupa Bazela II ne bi negativno odrazilo na stopu adekvatnosti kapitala ni na pojedinanom nivou.

Opis

Iznos neto-kapitala banke Rizik ponderisane aktive i kreditnih

ekvivalenata Stopa neto-kapitala

Scenarij 1 Scenarij 2 Scenariji 1 i 2 Scenarij 1 Scenarij 2

indeks apsolutni

iznos promjene

indeks apsolutni

iznos promjene

indeks apsolutni

iznos promjene

indeks promjena

post. poen

indeks promjena

post. poen

Bankarski sistem FBiH 100 0 94 -116.068 88 -1.342.303 113 2,18 106 1,09

SIFIS 100 0 93 -122.998 87 -1.208.692 113 2,17 105 0,80

Ostale banke 100 0 102 6.930 92 -133.611 108 1,90 110 2,32

Preliminarna Studija QIS Bos

Documents

Transcript of Preliminarna Studija QIS Bos