PRINCIPAIS REGRAS DA EVOLUCIÓN FONÉTICA DO

LATÍN AO GALEGO E CASTELÁN

Álvaro P. Vilariñov.1.3 xaneiro 2012

1

INDEX - VOCAIS

Tónicas breves en sílaba inicial (abertas)

Tónicas breves en sílaba inicial (pechadas)

Átonas breves en sílaba interior ou final

Ditongos

Semivocal i- en inicial de palabra

Tónicas longas

Vocal final -e (m)

☞☜

☝

2

INDEX - CONSOANTESConsoantes simples en inicial de palabra

f-

c- + e, i

g- + e, i

Consoantes oclusivas intervocálicas

-p-, -t-, -c- (oclusivas xordas)

-b-, -d-, -g- (oclusivas sonoras)

Consoantes líquidas intervocálicas

-n-, -l- (líquidas)

Consoantes en final de palabra

-m, -t

-s, -l

-r

Grupos -li-, -ti-, -ni-

Grupos en inicial de palabra

cl-, pl-, fl-

Grupos en sílaba interior con perda do ŭ átono

-c`l-, t`l-, -g´l-

-gn-

Grupos en sílaba interior con nasal

-m´n-, -mn-

-nn-

Grupos cultos en interior de palabra

-lt-, -ct-

-cs (x)

Grupos cultos en interior de palabra

-ns-, -rs-, -ps-, -r

-pt- ☞☜

☝

3

Vocais tónicas breves en sílaba inicial (abertas)

pĕtram

Galego: abertas mantéñense

Castelán: abertas ditongan:

pedra sĕptem sete

mŏlam moa pŏrtum porto

pĕtram

mŏlam

piedra

muela

sĕptem siete

pŏrtum puerto

ĕ > ie

ŏ > ue

ŏ > o aberto /ɔ/

ĕ > e aberto /ɛ/

☞☜

☝

4

Vocais tónicas breves en sílaba inicial (pechadas)

sĭtem

Galego e castelán: pechadas abren

sede pĭlum pelo

lŭmbum lombo lŭpa loba

sed

lomo

ĭ > e

ŭ > o

Galego ŭ > o pechado /o/

Galego ĭ > e pechado /e/

☞☜

☝

5

Vocais átonas breves en sílaba interior ou final

hedĕram

Galego e castelán: soen desaparecer en sílaba interior

manĭcam

scutŭmvigintĭ ĭ > e ŭ > o

a

Galego e castelán: ábrense en sílaba final

vintescud

hed

veint

☞☜

☝

ee o

raĕ m

hiedramanĭgc m

6

Ditongos

Galego e castelán: monotongación

ae > e praemium mio caecum gogo

* castelán tamén ae > ie

oe > e foedum f

au > o Aurum roro

paupĕrem bre

* galego tamén *au > ou

☞☜

☝

pre ce*cie

eo

*OuO

po

7

Semivocal i- en inicial de palabra

Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]

i- > x [š] iŏcum ogo iam

i- > j [x]

a ianuārius aneiro

Castelán: a) fricativo velar xordo j [x]

iŏcum uego

iam

ianuārius

a

enero

i- > y [ʝ]

i-> ∅

Castelán: b) fricativo palatal sonoro y [ʝ]

Castelán: c) desaparece i- > ∅

☞☜

☝

x x x

j

y

8

Vocais tónicas longas

mātremGalego e castelán: mantéñense

/mai ā = a

dreārborem rbore rbol

ē = e stēllam la llavēndĕre nder * galego e pechado

ī = i fīlum o loformīcam ga ga

ō = ocohōrtem rtesōlem l * galego o pechado

ū = u dūrum romūrum ro

☞☜

☝

ain amá áestre estrevefí hiformi hormicoso

dumu

9

Vocal final -e (m)Galego e castelán: pérdese diante de -l- -n-, -r-, -s-, -c-

-l- + e (m) male

canem

mare

mensem

pacem

mal

can

mar

mes

paz

-n- + e (m)

-r- + e (m)

-s- + e (m)

-c- + e (m)

☞☜

☝

Galego: mantense diante de -t-

societatem sociedade-t- + e (m)

libertatem liberdadesociedadlibertad

10

Consoantes simples en inicial de palabraGalego: manténse

f- fabamCastelán: pérdese e deixa a grafía h

ficatum ígado aba

f- > ∅ (h) ficatum ígado fabam aba

c- + e, i > c [θ]

Galego e castelán: fricativo dental xordo c [θ]

cĭrcum ircocĕrtum erto ierto

g- + e, i > x [š]

Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]

gestum esto gigantem iganteCastelán: fricativo velar xordo g [x]

g- + e, i > g [x] gestum gigantemesto igante☜

☝

f f

h h

c cc / ercoc

x x

g g☞

11

Consoantes oclusivas intervocálicas

Galego e castelán: sonorización

-p- > b lupumcapillum ca oello-t- > d

-q-, -c- > g

fātum o o mĕtum o o

ĕquam ua ua amīcum o

Xordas

Sonoras Galego e castelán: pérdense

-b- > ∅

-d- > ∅

-g- > ∅

tibi ticadĕreregīnam raíña

☞☜

☝

belo cab blo

fad had med mied

eg yeg amig

ercad ebi

inareg m

12

Consoantes líquidas intervocálicas

-l- > ∅

-n- > ∅

Galego: pérdense -l-, -n- > ∅

lunamsalīre

Castelán: mantéñense

-l- =

-n- = lunam asalīre ir

☞☜

☝

esaliíúl n ma

sallun

ru

13

Consoantes en final de palabra

-m > ∅

-m (en monosílabos) > n

Galego e castelán: desaparecen en posición final

quĕm

amabam amabaamat

quiequecum co

-s, = -s,

Galego e castelán: mantéñense en posición final

minus meno

-t > ∅ amarosam rosa

cantabat cantaba

-l = -l animal animaamabas amaba

Galego e castelán: metátese interior de sílaba

-r > metátese inter ent semper semp☞☜

☝

m mt t

n nn

s sl

re re siempre

14

Grupos -li-, -ti-, -ni-

-li- > ll [ḽ]

Galego: lateral palatal sonoro > ll [ḽ]

aliēnum eo alium o

-li- > j [x]

Castelán: fricativo velar xordo > j [x]

aliēnum eno alium oGalego e castelán: interdental fricativo xordo > z, c [θ]

-ti- > z, c [θ] ratiōnem ónambitiōnem ión

☞☜

☝

all all

aj aj

razambic

-ni- > ñ /ɲ/ Hispania aEspañcĭcōnia acegoñ acigüeñ

Galego e Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/

15

Grupos de consoantes en inicial de palabra

cl- > ch [ĉ]

Galego: africado palatal xordo > ch [ĉ]

clāvem ave

pl- > ch [ĉ] plorāre orar

fl- > ch [ĉ] flamma amaCastelán: lateral palatal sonoro > ll [λ]

cl- > ll [λ] clāvem ave

pl- > ll [λ] plorāre orar

fl- > ll [λ] flamma ama

semicultismos cl- > cr clericum ego

semicultismos pl- > pr plateam aza

semicultismos fl- > fr flaccum aco

semicultismos mantéñense clericum érigo

semicultismos mantéñense plateam aza

semicultismos mantéñense flaccum aco

☜

☝

ch cr

ch pr

ch fr

ll cl

ll pl

ll fl☞

16

Grupos de consoantes en sílaba interior con perda de u átono

-c`l- > ll [ḽ] spĕcŭlum ll

Galego: lateral palatal sonoro > ll [ḽ]

aurĭcŭlam ll

-t`l- > ll [ḽ]

-g`l- > ll [ḽ]

vĕtŭlum o

rēgŭlam re

Castelán: fricativo velar xordo > j [x]

-c`l- > j [x] spĕcŭlum o aurĭcŭlam a

-t`l- > j [x]

-g`l- > j [x]

vĕtŭlum o

rēgŭlam a☞☜

☝

espe o ore a

vell

lla

espej orej

viej

rej

17

Grupos de consoantes en sílaba interior con nasal

-gn- > ñ /ɲ/ agnum oGalego e castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/

pugnum o

-m`n- > n /n/

Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/

Galego: nasal sonoro > n /n/

dŏmĭnum o

-m`n- > ñ /ɲ/ dŏmĭnum o

sŏmnum o-mn- > n /n/

sŏmnum o-mn- > ñ /ɲ/

Galego: nasal alveolar sonoro > n /n/-nn- > n /n/ annum o

Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/

annum o-nn- > ñ /ɲ/ ☞☜

☝

añ puñ

donson

dueñsueñ

an

añ18

Grupos cultos en interior de palabra -lt-, -ct-

-lt- > ditongo -t multum oGalego: ditonga sílaba anterior e simplifica

cultelum elo

-lt- > ch /tʃ/ multum oCastelán: simplifica a africado palatal xordo > ch /tʃ/

cultelum illo

-ct- > ditongo -t noctem e

Galego: ditonga sílaba anterior e simplifica

Castelán: simplifica a africado palatal xordo > ch /tʃ/

-ct- > ch /tʃ/ noctem e

☞☜

☝

moit coit

much cuch

noit

noch

19

Grupos cultos en interior de palabra -cs-(x)

-cs- (x) > j [x]

Castelán: fricativo velar xordo > j [x]

Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]

-cs- (x) > x [š] fixum ofix

proxĭmum imopróx

fixum ofij

proxĭmum imoprój

☞☜

☝

20

Grupos cultos en interior de palabra: -ns-, -rs, -ps-, -pt-

-ns- > -s- mensăm a

Galego e castelán: simplifican en s

-rs- > -s- ursŭm o

-ps- > -s- ipsam a

-pt- > -t- ruptam a

☜

☝

mes

os

es

rot

21