Roma Definitivo

7/25/2019 Roma Definitivo

1/26

ERROMA

FAMILIA

JANZKERAK

KLASE SOZIALAK

ETXEA

ERAIKIN PUBLIKOAK

ARMADA


2/26

ERROMAKO FAMILIA

1. Jaiotza

2. Haurtzaroa

3. Gaztaroa

4. Heldutasuna

5. Esklaboak

1. Jaiotza

Erromatarrek, Greziarrek eza!a, "mea #aiotze$ z"e$ "$ea$, ere aitakeraakitze$ z"e$ "meaartze$ az"e$ a!a ez, $orma!ea$ %eme at a!&e atera "zteko

ze"&e$ arrazoi $a'"%ie$a ma!(ormazioak zire$, t)iroa ze$ #e$&ea "meak a!&e atera

"%te$ z"te$ ezi$ z"te!ako %emea e!ikat", er&iko k!a%ea %emeak a!&e atera "%te$ z"te$

ika%keta o$ak emateko !e*e$e$'o %emeari, $ekazariek %eme ko+"r"e'okira *e!tze

zire$ea$ %emeak e%te $eazariei o+aritze$ zizkiete$, $ekazari *a"ek %emeak '"%t"ra

artze$ zit"zte$, *orre!a !a$'i!e 'e*ia'o zit"zte!ako, ai$a aerat%ek ere a!&e atera

"%te$ zit"zte$ *aie$ %emeak, $orma!ea$ te%tame$t"a *oeto %akaa$atzeko e%te

%emee$ artea$, atz"eta$ %emea aztertzea aitare$ +rote%ta at ze$, "%te z"e$ea$

emaztea e%te 'izo$eki$ #oate$ ze!a, $orma!ea$ a%tert"tako "meak *i!tze$ zire$,ai$a atz"eta$ e%te (ami!iak artze$ zit"zte$ e&o e%k!ai%ta atek artze$ az"e$,

*orre!a 'eroa'o %a!&" a*a! z"e!ako

Erroma$ ize$a o&o!a ai$o 'arra$tzit%"a'oa ze$, %a%ik"meak amare$ ize$a

eramate$ z"te$, mo&" *o$eta$ ezi$ z"te$ %e$at"a$ e&o ari%tokrazia$ %art", !iertoek

or&ea (ami!iakoa ze$ez (ami!iare$ aitare$ ze$a eramate$ z"e$, *a"ek +o!itika$ %art"

a*a! zire$, ize$ 'arra$tzit%"ak zit"zte!ako

Semee$ a&o+zioa o%o $orma!a ze$ Erroma$, erromatar ate$ e'i$kiz"$$a'"%ie$a ere ize$a ira"$tzea ze$ eta orretarako oi$or&etza ae*ar ze$, *orre!a

oi$or&etza 'aeko a!ar'"$ak eta a$tz"ak %emeak a&o+tatze$ zit"zte$ *aie$ ize$a

eramateko, a&o+ziorik eza'"$e$e O-ta.io A"'"%tore$a iza$ ze$, J"!io /0%ar O-ta.io

a&o+tat" z"e$ eta *ere$tzia o%oa ema$ zio$

2. Haurtzaroa

Fami!ia &ir"&"$eko %emeek i$"&e 1$o&riza2 eta +e&a'o'o ateki$ *azte$ zire$,

i +ret%o$a *a"ek %emea e!ikatze$ eta iraa%te$ z"e$, ka%" atz"eta$ i$"&ea eta

+e&a'o'oa aitak ai$o 'e*ia'o a!io z"te$ %emeare$tzat, a&ii&ez Nero$ ere ama

*i!tzeko 'aizki&ea ere iraka%!ea iza$ ze$ eta ere i$"&ea Nero$ ko$t%o!at" z"e$


3/26

akarra iza$ ze$ &e$ok Nero$ *i!tzera "!tzat" z"te$ea$

Fami!ia &ir"&"$ek *aie$ %emea i$"&ea eta +e&a'o'oa !a$&etara i&a!tze$

zitzte$, *a$ a$&re za*ar atek %emeak iraka%te$ zit"e$, a&ii&ez /0%ar eta A"'"%to

*orre!a *ezi zire$

I$"&ea eta +e&a'o'oa e"kitzeko &ir"a ez z"te$ek *aie$ %emeak e%ko!etara

eramate$ zit"zte$, e%ko!a 34 "rteetarai$o ira"$tze$ z"e$, e%ko!ak mi%toak izate$

zire$, 34 "rteetara *e!tze$ zire$ea$, akarrik (ami!ia &ir"&"$eko m"ti!ek #arraitze$

zit"zte$ ika%ketak, 34 "rte ai$o e*ia'oko $e%kak e%ko$tza5a&i$ea$ ze"&e$ eta e%te

(ami!ietako m"ti!eki$ ezko$tze$ zire$, 36 "rteki$ emak"metzat *artze$ zire$ eta

1Domi$a2 ize$areki$ *itz e'ite$ zitzaie$, *aie$ ika%ketak %e$arra eraakitze$ zit"e$,

ika%keta$ e'ite$ ez azit"e$ !a$ e'itera #oate$ zire$

M"ti!e$ ika%ketak atez ere it)"ra'atik e'ite$ zie$ eta erretorika$ oi$arritze$zire$, Grezia a!&eko !e"eta$ or&ea ika%keta$ a$tzi$ia$ eza!a e'ite$ zire$, ika%ketak

+"!ioak zire$ aktiitate (i%ikoak eta ika%ketak 'im$a%io atea$ e'ite$ zire$ ika%keta

meto&o *a" atez ere kiro!ea$ oi$arrit"ta ze'oe$, ika%ai *a" k!a%eko &e$ora er&ia

etetze z"e$ eta ika%keta *a"ek 37 e&o 38 "rteetarai$o ira"$tze$ z"e$

3. Gaztaroa

Ika%ketak "katzea$ 'azte ari%tokratak i i&e art" a*a! zit"e$9 arma&a e&o

a&mi$i%trazio +"!ikoa, &ir"&"$e$ak i'arre$ a"kera *artze$ z"te$, *orre'atik o%o

$orma!a ze$ 37 eta 38 "reeko m"ti!ak ik"%tea o(izia! eta %azer&ote !a$i&eeki$,

erretorika o%o +reziat"a ze$ez mi$tza!ari atek, (!o%o(o at e&o +oeta at ai$o

a!orat"a'oa ze'oe$, mi$tza!ariek arazo %ozia!etaz *itz e'itea $a*ia'o

z"te$,'reziarrek or&ea $a*ia'o z"te$ $at"raz e&o +%ikez *itz e'itea

Erroma$ ez ze'oe$ *e!&" izateko a&i$ik, aitek a"keratze$ z"te$ $oiz #a$tzi *aie$

%emeak to'areki$ eta $oiz mozt" izarra

Se)"a!itateari &a'okio$ez emak"mee$ ir#i$ta%"$a %akro%a$t"a ze!a "%te ze$,

'izo$eta$ or&ea zeritzar at e&o (ama t)arreko a"zo atera #oa$ ae*ar zire$,Erroma$ 'aztee$ %ozietate at e)i%titze$ ze$ 1-o!!e'ia i".e$t"m2, %ozietate *a"

e%k"i&e erezi atz"k zit"zte$, e%'rima +raktikatzeko, '"r&ieta$ ii!tzeko eta

orrokatzeko, ai$a o%o $orma!a ze$ ik"%tea 'azte *a"ei &e$&ak ar+i!atze$, "r'e%ak

mo!e%tatze$ eta (ama t)arreko et)eetatik ii!tze$ ior 'a!arazi 'ae, o%o 'azte '"t)i

%art" a*a! zire$ %ozietate *o$eta$, (amat"e$a Ner:$ iza$ ze$

4. Heldutasuna

;e!&"ta%"$a e%ko$tzareki$ *e!tze$ ze$, ai$a *e!&"a izatea ez ze$ eti z"re#a"$a izatea, erromatarrek !e'e at z"te$, (am!i!ako aita (ami!ia o%oare$ "r"za'ia

ze$, aita *o$ek ez z"e$ i$oiz a'i$tea 'a!tze$ eta *i!tzerarte a'i$tze$ z"e$ ere


4/26

%emee$'a$, %emea ezi$ z"e$ ezer e'i$ aitare$ aime$a 'ae, aitak emate$ zio$ $a*i

z"e$ &ir"a eta %emea $e'oziore$ at *a%i $a*i az"e$ aitare$ aime$a e*ar z"e$,

*orre'atik +arrizi&ioa o%o $orma!a ze$ erromatarre$ artea$, $orma!ea$ mat)i$a&a

a+roetzatze$ zit"zte$ %emeak eta e%k!aoek aita *i!tzeko, a!aare$ ka%"a$ ere aita

*i!tze$ ze$ea$ o%aarik ez az"e$ '"ztiz a%kat"ta 'e!&itze$ ze$, ere *ere$tzia zati

o%oa $a*i z"e$arako erai!i a*a! z"e$ eta $a*i z"e$areki ezko$&" a*a! ze$

Te%tame$t"are$ irak"rketa mome$t" 'arra$tzit%"a ze$ (ami!ia atea$, mo&"

*o$eki$ aitare$ a&i%ki&eta%"$a eta 'orrotoa eza'"t" a*a! ze!ako, *ai$ 'arra$tzit%"a

ze$ez atz"eta$ aitak *i! ai$o !e*e$ ere (ami!are$ a"rrea$ irak"rtze$ z"e$

(ami!iare$ erreakzioak ik"%teko

5. Esla!oa

Ga"r e'"$ e%kaoetaz ez &aki'" a%ko, e%k!aoek ezi$ z"te (ami!iarik e"ki,akarrik *aie$ #a"$ei zeritzatzeko ze"&e!ako, *orre'atik &eekat"ta z"te$ ezko$tzea

eta %e)"5*arrema$ak e"kitzea, akarrik e$+era&oreare$ e%k!ao +ert%o$a!ak z"te$

%e)"5*arrema$ak e"kitzeko e%k"i&ea


5/26

ERROMAKO JA"#KERAK

Ehunak

2 Arropa motak:

A Azpiko arropak

B Gaineko arropak

a !unika

b !o"a

#Estola

d$alla

e Beste arropak

3 %inetakoak

4 Emakumeen apain"arriak

5 Gizoneen apain"arriak

3 E$una

Erromatarrek 'reziarre$ e*"$ ar&i$ak erai!tze$ zit"zte$, ai$a erai!e$ak

arti!ea eta !i*oa iza$ zire$ ka!am"a ere ai erai!i z"te$ eta kotoia erai!i z"te$

aztar$ak ere a&a"&e I$&iatik ekarrita Arti!ea erai!e$a ze$ !ortzeko eta !a$tzeko

erreza'oa ze!ako Emak"meek !a$tze$ z"te$ *aie$ et)eeta$ 1'e*ie$at e%k!aoek2

ti$&at" o$&ore$, eta !a$te'i e%+ezia!izat"ek !a$tze$ z"te$ ere Erai!itako e%te

materia! atz"k zire$9 zeta 1T)i$atik ekarrita2 eta a$ima!ie$ !arr"ak 1*a%iera$

$ekazariek erai!tze$ zit"zte$ ai$a aro i$+eria!ea$ !")" atea$ i*"rt" zire$

E%k!aoek eta +!eeioek ko!ore marroiak eta i!"$ak erai!tze$ zit"zte$, aerat%aketa #e$&e a%kea or&ea, arro+a ar'iak eta ko!oret%"ak erai!tze$ zit"zte$ Ko!ore oria,

o%o 'are%tia ze$ aza(raiatik ateratze$ ze!ako, e%ko$tzetako eta e%ta!e$ arro+eta$

erai!tze$ ze$ Erromako !e'ioe$ arro+ak i ko!ore ezer&i$ zit"zte$9 "r&i$a

mari$e!ak erai!tze$ z"te$ eta 'orria !"rreko i$(a$ter


6/26

orratzeki$2

Gero "rareki$ 'aritze$ ze$ eta !e*ortze$ "zte$ ze$ E*"$a !e"$a eta &i%tirat%"a

i*"rtze$ ze$, 'ero 'or" a$tzeko maki$a ateki$ +roze%atze$ ze$ ;aria e'i$&akoa$

e*"$'ai!"ra +a%atze$ ze$ La$&"tako e*"$a %oketa$ e%ekitze$ ze$ e'"zkita$

!e*ortzeko

Azke$ikpressoriumean 1!i%a'ai!"a$2%artze$ ze$ La$a amaitzea$ e*"$a mozte$

eta #o%te$ ze$ ze$ arro+ak e'iteko, ez"rrezko e&o metza!eko orratzeki$

Fullonikaetan 1e*"$a 'aritzeko !a$te'ia2 e'ite$ ze$ !a$a o%o &e%at%e'i$a ze$,

%"(rea 1arro+ak z"ritzeko2 eta +i)a 1arti!ea koi+e'aetzeko eta ti$&"ra (i$katzeko2

"%ai$ o%o 'o'orrak zit"e$ eta E*"$'i$tzako !a$te'ieta$ #e$&e a%ko ze'oe$ !a$ea$ eta

!a$te'iko "r"za'ia *irietako +ert%o$a 'arra$tzit%"a ze$ Gariketa9arro+a $orma!ea$

a$ima!ie$ e&o +ert%o$e$ +i)a$ 'aritze$ ze$, +i)a kom"$etatik, ka!ea$ ze"&e$o$tzietatik eta i$+ortazioetatik ateratze$ ze$

Fullonek 1'ariketako !a$'i!eak2 arro+ak za+a!tze$ zit"zte$ o$tzi atz"eta$,

o$tzi a"ek +i)a eta "rez e'i$&ako $a*a%te at z"e$ arr"a$, ka%" atz"eta$ ere "ra eta

!"rrezko $a*a%te at erai!tze$ ze$ 'eratze$ ze$ koi+ea ke$tzeko

Gero arro+a !e*orketa (a%era %artze$ ze$, !e*orketa *a" e'"zkia eta *aizea

erai!tze$ ze$ Arro+a *a"ek !e*ortze$ zire$ itartea$ %"(re 'ai$ea$ e%ekitze$ zire$

*orre!a arro+a z"rtze$ ze$ Azke$ea$ arro+ari !"rr e&o !okatz z"ria emate$ zitzaio$

'e*ia'o z"ritzeko

4 Arro%a &ota

2.A.Az%io arro%a

Subucula/Sublicaculum: az+iko t"$ika ze$, !o e'iteko erai!tze$ ze$

Subligar: 'a!tzamotza z"rie$ z$tzekoak zire$, &e$orareki$ akarrik

komikoek, at!etek eta $ekazariek erai!tze$ zit"zte$

Fascia: o*ia!5zerre$&a a$tzekoa ze$, "!arretako 0%a!a erai!tze$ ze$

Be%te emak"me atz"k strophiuma,1!arr"zko5zerre$&a !e"$a2 erai!tze$

z"te$

Goiko k!a%eko emak"meek e'oera erezieta$ "rrezko e&o zi!arrezko

*ariareki$ e'i$&ako %aret)o mo&"koa erai!tze$ z"te$ "!arretako 'i%a


7/26

2.'.Gaineo arro%a

a) Tnica9 arti!ezko i zati #o%t"taz e'i$&a &a'o, *ir" *"t%"$eeki$ "r"rako eta

e%oetarako Gerriko ateki$ !otze$ ze$ Gizo$ek e!a"$etarai$o eramate$ z"te$

atzeko ata!a or!&ea, e*era'o eramate$ z"te$, emak"meek orkati!!etarai$o

eramate$ z"te$ ;a%iera$ izteretarai$o *e!tze$ ze$, atri!ez e'i$&a ze'oe$, ezzi="e$ ma*"karik eta 'erriko at erai!tze$ ze$ !otzeko, 'eroa'o, !i*oa eta zeta

erai!tze$ *a%i zire$ t"$ikak e'iteko eta ma*"ka #arri zizkiote$ T"$ika

atz"eta$ ko!oreeki$ ze'oe$ a+ai$&"ta ko!ore *a"ek !errota$ #arrita ze"&e$,

ko!ore morea erai!tze$ ze$ eta !erroare$ zaa!ta%"$a kar'"are$ araera ze'oe$

a$to!at"ta

Lerro zaa!eko t"$ika, LATICLAVIA, i !erro .erti-a! %it>e$ eta %e$at"ko

#e$&ea eramate$ z"e$ Lerro it)iko t"$ika, ANGUSTICLAVIA, za!&"$ek

eramate$ zit"zte$ Le'ioetako 'e$era!a t"$ika, PALMATA, eramate$ z"e$,t"$ika *a" "rre ko!oreko e%k"5az+iak #o%ita %it>e$, t"$ika ko!ore +"r+"razkoa

ze$ eta 'ertaera e&o +ert%o$a i$+orta$teeki$ a+ai$&"ta ze'oe$

T"$ike$ ko!oreak $at"ratik ateratze$ zire$, ko!ore merkee$ak 'orria, !ara$#a

eta oria zire$, 'ero morea eta marroia eta 'are%tie$ak +"r+"ra eta i$&i'oa zire$

*aie$ #atorria'atik !ortzea o%o zai!a zire!ako

b) Toga9 o*ia! akar ateki$ e'i$&a &a'o, (orma e!i+tikoa z"e$, ?,7@ m5ko

!"zera eta 4 m5ko zaa!era z"e$, to!e%t"re$ eta "e!te$ i&ez #a$%te$ ze$

To'a #a$%teko 'or+"tzare$ 'ai$ea$ #artze$ ze$, m"t"r at "ra!!ea$ #artze$ ze$eta to'a to!e%t"z 'or+"tza izkarratik i$'"ratze$ ze$ ezk"mako e%oa ka$+oa$

"%te$, to'ari i e&o *ir" "e!ta emate$ -ita-i:$ eta amaiera izkarrea$ !otze$

ze$

Se$atarie$ to'a z"ria ze$ !erro +"r+"reki$ Em+era&oreek or&ea, Urrezko

e&o +"r+"rekzo ko!orezkoa ze$ Re+"!ika 'araia$ eki$tza +"!ikoeta$

erai!tze$ ze$, ai$a aro i$+eria!ea$ e+aite'ietara, zirkoetara eta a$tzerkietara

eramate$ z"te$ To'are$ eki$tza 'izartea mai!eta$ a$to!atzea ze$ eta

atzerritarrek eta *erritarta%"$a 'a!&" z"e$ #e$&ea ezi$ z"e$ to'a #a$tzi, 'izartemai!are$ araera to'ak ize$ ezer&i$eta$ %ai!katze$ ze$9

-Pura e&o Soria, *erritar t)iroe$ak erai!tze$ z"te$, ko!ore z"ria e&o

krema -o!orea erai!tze$ z"te$, !"torako erai erai!tze$ z"te$

-Pra!"#!a, e!iz5'izo$ek eta ma'i%trat"ek erai!tze$ z"te$, +"!+"ra -o!orea

eramate$ z"e$ ertzea$, to'a *a" (ami!ia $o!ee$ "meak eramate$ z"te$, m"ti!ek

37 "rteetararte eta $e%kek ezko$&" arte

-Virilis e&oLib"ra, Umeek erai!tze$ z"te$ 37 "rteeterarte


8/26

-Cania, '"ztiz z"ria ze$, +!oitikari5!a$+o%t"ra ze'oe$ #e$&ea erai!tze$

z"te$

-Pulla, !"torako e'i$&a ze'oe$ eta '"ztiz e!tza ze$

-Pic!a e&oPalma!a, +"r+"a ko!orezkoa ze$, ertzeta$ "rreareki$ a+ai$&"taze'oe$, *a%iera$ erre'eek erai!tze$ zit"zte$, 'eroa'o ko$%"!ek eta 'e$era!ek

*art" z"te$ eta atz"eta$ +retoreei emate$ zitzaie$

-Trab"a, ko!ore ezer&i$etako to'a ze$, !erro +"r+"ra %it>e$ eta i'ar!eak

erai!tze$ z"te$

c) S!ola9 %oi$eko at ze$, ezko$&"ta ze'oe$ emak"mea #artze$ z"e$

subucularen 'ai$ea$ Greziarre$ Kitn a$tzeko Ma$t"a ze$, ma$t" *a"

ma*"kak eta to!e%t"rak zit"e$ eta oi$etarai$o *e!tze$ ze$, e%to!a !otzeko 'erria$

!okarri at erai!tze$ ze$ eta "!arrare$ az+ia$ 'erriko at erai!tze$ ze$,

atz"ta$ e%to!a !erro +"r+"reki$ a+ai$&"ta ze'oe$


9/26

) Palla9 )a! a$tzeko #a$tzia ze$ eta emak"meek eki$tza +"!ikoeta$ erai!tze$

z"te$, +a!!a e%to!ar$ 'ai$etik #artze$ ze$ eta #artzeko mo&"a to'are$ a$tzekoa

ze$, +a!!ari "e!tak emate$ zitzaizkio$ 'or"tzare$ i$'"r"a$ ezk"mako e%oa

a%ke "tzita

e( 'este arro%a)

* Pallium9 emak"meek "r" 'ai$ea$ eramate$ z"te$ ma$t" at ze$,

ma$t" *a" !"torako erai!tze$ ze$

* Lac"rnan$: erromatarrek erai!tako er!i#iorako ma$t"a ze$, ma$t" *a"

erre'ea eta (!ami$eek eraia!tze$ z"te$ %akri(izioeta$

* %racc&ia9 +raka mo&"koak zire$, P!ee=oek erai!tze$ zit"zte$

* Pa"nula9 %ora!&are$ 'ai$ea$ #artze$ ze$ ma$t" at ze$, #a$tzi *a"

i&aieta$ ea &e$ora t)arra e'ite$ z"e$ea$ erai!tze$ ze$

* Cucullus9 +ae$"!a aza!akoa ze$ ai$a *o$ek t)a$o at z"e$

* Sagum9 !e'ioek erai!itako ma$t"a ze$, ko!ore i!"$ak eta 'orriak

zit"e$

* Paluam"n!um9 'e$era!ek erai!tze$ z"te$ ka+a ze$

* Croco!a9 emak"meek erai!itako arro+a ze$, aza(ra$ ko!orekoa ze$ eta

/ie!e%e$ a+aizak erai!tze$ z"te$

Erromarrek $orma!ea$ ez z"te$ t)a$orik erai!tze$, ai$a i&aietarako

t)a$oa z"te$ 1Petasus2, e'"zkitik ae%teko Liertoek erama$ e*ar z"te$

t)a$oaPilleus&eitze$ ze$, arti!ez e'i$&a ze'oe$ eta ko$o (orma z"e$

Oinetaoa

Erromatarrek Etr"%koe$ oi$etakoak erai!tze$ z"te$, ai$a a!&aketa atz" e'i$

zizkioe$ A$tzi$ako erroma$ za+ata k!a%e %ozia!eeta$ %akaa$atze$ ze$, 'izo$ezkoe$

eta emak"mezkoe$ za+ate$ artea$ ez ze'oe$ e%er&i$ta%"$ a%ko, emak"mee$ zaaiak

!arr" i'"$a'oak eta a+ai$&"a'oak erai!tze$ zit"zte$, k!ima ezer&i$etarako zaata

ezer&i$ak ze"&e$ ai$a ez z"te$ a%ko a!&atze$ *aie$ artea$

#a%ata &ota9

5 Carba!ia9 ekazariek erai!itako za+atak zire$ eta !arr" zati akarrea$ e'ite$ zire$


10/26

5 Calc"us9 za+ata it)ia ze$, e%k!aoek &eekat"ta z"te$ eramatea eta eki$tza

+"!ikoeta$ erai!tze$ ze$ to'areki$ atera, +atrizioe$ za+ata 'orria ze$ eta

%e$atariee$ za+ata e!tza

5 Caliga9 %a$&a!ia a$tzekoa ze$ ai$a *o$ek orkai!e$ 'ai$etik "*a!ak zit"zte$

oi$eta$ *oeto (i$katzeko, za+ata *a"ek !e'ioek erai!tze$ z"te$

5 Co!&urnus eta Cr"'ia9 a$tzez!eek erai!tze$ z"te$

5P"ro9 $ekazariek erai!tze$ zte$ otak zire$ $ekazaritza e'iteko

5Sol"a9 zo!a at akarrik ze$ atz"eta$ +a+iroz e'i$&a ze'oe$ eta et)etik ii!tzeko

#a$%te$ ze$

5 Soccus9 +!e=oek 'e*ie$ erai!tze$ z"te$ za+ata ze$, arti!ez e'i$&a ze'oeka$+otik eta 'izo$ek $aiz emak"meek erai!tze$ z"te$

6 E&au&een a%ain+arria

Emak"meek e%okoak, e!arritakoak, !e+okoak, "rki!ak, erazt"$ak, *aizemai!eak

eta &ia&emak ramate$ zit"zte$ a+ai$tzeko Emak"me 'azteak i!ea i!ekor&e$ i&ez

!otze$ z"te$ eta ezko$&"ta ze"&e$ emak"meak i!ea %o!te "%te$ z"te$ Erromatarrek

or&ezko i!ea erai!tze$ z"te$ eki$tza +"!ikoeta$ Gizo$e $aiz emak"meek i!ea

ti$&atze$ z"te$ 'reziarre$ mo&"ra, ko!orea ori 'orrit%"a ze$

? Gizonen a%ain+arria

Gizo$e$ a+ai$'arri akarra erazt"$a ze$, erazt"$ *a" zi'i!" eza!a erai!tze$

ze$ ;a%iera$ erromatarrek ez z"te$ izarra mozte$ ai$a erre+"!ika eta im+erio

'araia$ o*it"ra a!&at" ze$ eta t)arto ik"%ita ze'oe$ izarra !"zea "%tea


11/26

ERROMAKO KLA,E ,O#IALAK

1. &lase sozialak

2. 'onarkiako klase sozialak

2.1 Askatasuna duten (endea

2.2 Askatasun "abeko (endea

3. Errepublika eta inperioko klase sozialak

4. $atrizioak

5. &lienteak

). $lebeioak

).1 *obleak).2 +aldunak

).3 Herria

,. Esklaboak

,.1 Esklaboak

,.2 -ibertoak

1. Klase soziala

Erromako %ozietatea k!a%ee$ arteko &e%er&i$ta%"$ea$ oi$arritze$ ze$, %ozietate

*a" o%o #erarkizat"ta ze'oe$ mo$arkia 'araia$, 'ero erre+"!ika *e!&" ze$ea$ +i)ka

at &emokratizat"ta'oa ze'oe$, ai$a i$+erioa ezarri ze$ea$ erriro atzera$tz e'i$

z"e$

;a%iera$ o%t ka!%e %ozia! &e%er&i$&" zire$9 Patrizioak, K!ie$teak,

P!eeioak,E%k!aoak eta Liertoak Patrizio eta P!eeioe$ arteko !i%karrak eta

e%k!aoe$ mat)i$a&ak erri 'arra$tzit%"e5$etarikoak izate$ zire$ +o!itika ar!oa$,

+o!itika$ akarrik +atrizioak arit" zire$ *a%iera$, 'eroa'o +!eeioe$ +re%ioa'atik

mo!&e *ori a!&at" ze$ eta +!eeioek +o!itika %artzeko +rii!e#ioa e%k"rat" z"te$,

e%k!aoe$ eta !iertoek or&ea ez z"te$ eki$tza +"!ikoeta$ +arte artze$

2. Monariao lase soziala

Erromako *i%toriare$ *a%iera$ %ozietate o%oa i k!a%eeta$ %akaa$atze$ ze$

a%kata%"$a z"te$ #e$&ea eta a%kata%"$ik 'aeko #e$&ea, #e$&ea ta!&e atea$ e&o

e%tea$ e'oteko #aiotzatik *a"tatze$ ze$ ta!&ea, a&ii&ez +atrizio at %eme at

e"kitze$ az"e$, ere %emea +atrizioa iza$'i ze$ ai$a +!eeio at %eme at e"kitze$az"e$ %eme *o$ek ezi$ z"e$ +atrizioa iza$ &ir" a%ko e"ki *arre$


12/26

2.1 Asatasua duten -endea

A%kata%"$a z"te$ #e$&ea e%k"i&eak zit"zte$ izitza $a*i z"te$ mo&"a$

eramateko, ta!&e *o$e$ arr"a$ i az+ita!&e %artze$ &ira, +rii!e#io&"$ak eta

+rii!e#io 'aekoak

5 Prii!e#io&"$ak9 Ta!&e *o$eta$ +atrizioak akarrik %artze$ &ira, ta!&e *o$ek

+o!itika$ %art" a*a! zire$, !e'eak e'ite$ zit"zte$ eta erre'ea *a"tatze$

z"te$

5 Prii!e#io 'aekoak9 Ta!&e *o$eta$ P!eeioak eta K!ie$teak %artze$ zire$,

ta!&e *o$ekezi$ z"te$ +o!itika$ +arte *art" ai$a 'e*ie$eta$ ez z"te$

t)arto izitze$, !e'eak $a*ita ez o$art" e*ar zit"zte$ eta *orre$

o$&orioz mat)i$a&a a%ko e'o$ zire$ !e'eak a!&at" $a*ia$ ai$a e$eta$

ez z"te$ a%ko !ort" erre+"!ika 'arairai$o *e!&" arte

2.2 Asatasun +a!eo -endea

Erromako 'araia$ ta!&e *a" Erromako motorra iza$ ze$, e%k!aoek e*art"ta

e'ite$ z"te$ !a$, *aie$ !a$+o%t"a t)arre$ak zire$ et !a$a &o*ai$ik e'ite$

z"te$ez Erroma eraikitzeko ata! 'arra$tzit%"e$a iza$ zire$

3. Erre%u!lia eta in%erioo lase soziala

Erre+"!ika *ae!&" ze$ea$ a!&aketa $a'"%ie$a +o!itika$ e'o$ ze$, erre'ea

ka$+orat" ze$ez, %e$at" at ezarri ze$, %e$at" *o$ek !e'eak e'ite$ zit"zte$ eta

ko$t%"!a *a"tatze$ z"te$, %e$at"ko #a$&ea *a"tatzeko *erria a"tezk"&ee i&ez

*a"tatze$ zit"zte$, *a%iera atea$ %e$atari '"ztiek +atrizioak zire$, ai$a 'eroa'o

+!eeioei e%k"i&ea ema$ zitzae$ +o!itika$ %artzeko,a%ke$ea$ %e$at"a$ &erri'orrez

+!eeio at e'o$ e*ar ze$, ko$t%"!oak i iza$ e*ar zire$ Erroma z"ze$tzeko,

ko$t%"!ek +o%t"a a!&atze$ z"te$ ie$ artea$ e'"$ea$ e*i$ eta e'"$ *orreta$ arma&a

eta *iriak z"ze$&" a*a! zit"zte$ ai$a %e$at"ari ere a'i$tere$ at ez azitzaio$

'"%tatze$, a'i$&" *ori &e"%eztatze$ z"te$, kri%ia!&ieta$ %e$at"a &ikta&ore at ezarri

a*a! z"te$, &ika&ore *orrek %ei *i!aeteko a'i$tea e"kiko z"e$ eta &e$ora *orreta$

ko$t%"! akarra e'o$'o a!itz eza!a iza$'o ze$

I$+erioa *e!&" ze$ea$ %e$at"are$ eta ko$t%"e$ +a+era a!&at" ze$, ko$t%"!a

e$+era&oreare$ or&ez a!&at" ze$, %e$at"a !ae'eak e'ite$ zit"zte$ ai$a e$+era&oreari

ez azitzaio$ !e'e *ori '"%tazte$ %e$at"a ezi$ z"e$ !e'e erria atera, e$+eraorea

otere a%o!"t"a z"e$ ai$a %e$at"a eta ezte a'i$te +"!ikoak are oterea

ko$tro!atze$ z"te$

4.atrizioa

Erroma$ izi iza$ zire$ !e*e$e$'o (ami!iak eta *aie$ oi$or&etza iza$ zire$,

mo$arkia 'araia$ otere a%o!"toa z"te$, 'eroa'o +!eeioek otere +)ka at *art"


13/26

z"te$ ai$a orai$&ikere a'i$te 'e*ie$a z"te$, $orma!ea$ +atrizioek erromako #e$&e

aerat%e$ak zire$ eta *orre'atik e%k!ao a%ko e"kitze$ zit"zte$ eta et)e *oere$ak

ero%te$ zit"zte$5

5. Klientea

K!ie$teek erromara #oate$ zire$ka$+otar t)iroak zire$, ta!&e *o$etako #e$&ea

+atrizio ate$ ae%ea$ ze"&e$, +atrizio *orri e%ker k!ie$teek &ir"a iraazte$ z"te$,

!e'eare$ a"rrea$ ae%t"ta ze"&e$ eta er!i#io5errit"eta$ +arte art" a*a! z"te$, ai$a

!a'"$tza *orre$ or&ez k!ie$teek +atrizioareki$ 'erretara #oa$ e*ar zire$ eta +atrizioa

e%katze$ z"te$ !a$eta$ !a'"$&" e*ar z"te$

/. le!eioa

P!eeioe$ ta!&ea *erri a%kat" o%oa o%atze$ z"te$ eta *ir" ta!&e $a'"%ieta$%ai!katze$ &ira9

5 Noeak9 P!eeioe$ arr"a$ aerat%e$ak zire$, +o!itikako kar'" $a'"%ie$ak

etetze$ zit"zte$ +!eeioe$ arr"a$, atz"eta$ +atrizioek ezai$ aeratzak

zire$ ai$a ez z"te$ez !e'at"rik, ezi$ z"te$ +atrizioe$ kar'"ak ete

5 Za!&"$ak9 P!eeioe$ artea$ #e$&e &ir"&"$a zire$, er&iko kar'"ak etetze$

zit"zte$, $ora!ea$ kar'" *a"etara *e!tzeko #e$&ea !e'ioetara %artze$ zire$,

*orre!a za!&"$ tit"!oa iraazi a*a! z"te$

5 ;erria9 Be%te +!eeio '"ztiek o%atze$ z"te$ $orma!ea$ ta!&e *o$etako

#e$&ea ez z"te$ kar'" +o!itikoak etetze$, &e$tariko !a$ak e'ite$ zit"zte$,

$orma!ea$ ez z"te$ !a$ t)arre$ak, !a$ *orek e%k!aoetarako izate o*i zire$

0. Esa!oa

0.1 Esla!oa

Nora!ea$ 'errako +re%oak izate$ zire$, e%k!aoak erromako !a$ik t)arre$ake'ite$ zit"zte$, *aie$ #aea a"keratze z"e$ *aie$ !a$a eta &e$ora, Erroma

ere m"'ak zaa!tze$ *a%i z"e$ea$ e%k!aoak ko+"r" *a$&ieta$ !ortze$

zire$, *orre'atik o%o 'arra$tzit%"a i*"rt" zire$ erromako !a$ik

'arra$tzit%"e$etarikoak e'iteko

0.2 Li!ertoa

A%kata%"$a !ortze$ z"te$ e%k!aoek o%atze$ z"te$, a%kata%"$a !ortzeko

meto&o a%ko ze"&e$ ai$a $orma!e$ak *a"ek zire$9

5 E%k!aoek ortze$ z"te$ &ir" +i)kareki$ a%kata%"$a ero%te$ z"te$


14/26

5 ;aie$ #aea a%katze$ z"te$, $orma!ea$ #aea ere e%k!aoa a%katzeko ara"

$a'"%ie$a !a$ 'e*ia'o e'itea ezi$ezkoa ze$ea$ e'ite$ z"te$

5 E%k!aoa zerait mire%'arria e'ite$ z"e$ea$, a&ii&ez ere #aeari izitza

%a!at"


15/26

ERROMAKO EEAK

1. Erromako eteak

2. /omusa2.1 0estibulum

2.2 Atrium

2.3 ulina

2.4 !ablinum

2.5 $eristilo

2.) !ri#ilinium

2., ubi#ulum

2. -etrinae

3. nsulae

4. 0illae

1. Erro&ao etea

;a%ierako et)eak o%o %i$+!eak zire$, t)ao!a a$tzekoak zire$ !"rzor"a oroi!a

z"te$ eta e!arrez e'i$&ako %aaia z"e$, ai$a et)e mota *a" azkar a!&at" ze$ etaEtr"%koe$ et)ee$ (orma *art" z"te$, mota *o$ek (orma !a"kiz"ze$a z"e$ eta %aaia$

z"!o at z"e$ kea ke$tzeko eta aire 'aria %artzeko

KO II "rteare$ o$&ore$ erromatar &ir"&"$ak Greziarretatik arkitekt"ra art"

z"te$ eta ta!i$"me$ atzetik 'reziarre$ a$tzeko et)e at e'ite$ z"te$, et)e *orri

Dom"% &eitze$ zaio

2. o&us

2.1 esti!ulu&

Et)eare$ ato$&oa ze$, atri"mare$ eta ateare$ artea$ ze'oe$, ere o$&oa$

et)e atz"z taer$a +riat" at z"te$, taer$a *a" ka$+oa!&ea$ ze'oe$ eta

atezai$a *a$ z"e$ ere !a$tokia, ato$&oa$ tem+!" t)iki at z"te$ #ai$koek et)ea

zai$tzeko

2.2 Atriu&

Atri"ma et)eare$ arr"ko +atioa ze$, +atio *a" %aaia$ z"!o at z"e$

1/om+!"i"m2, z"!o *o$etatik )irimiriko "ra %artze$ ze$ ea e*ea$ ze'oe$


16/26

1Im+!".i"m2 ize$eko +"tz" atea$ #a"%te$ ze$, Atri"ma et)eko er&i'"$ea ze$

eta et)eko ia ata! '"ztietara *e!tze$ ze$, atri"ma z"taez i$'"rat"ta ze'oe$,

Peri%ti!oare$ a$tzekoa ze$

2.3 6ulina

Atri"mare$ ertz atea$ ze'oe$, Dom"%ak (ami!ia &ir"&"$ak akarrik

z"te$ez %"ka!&ea zeritzarie$ !o'e!e$ *o$&oa$ ze'oe$, -"!i$are$ arr"a$ i!te'i

at ze'oe$ #a$aria 'or&etzeko eta t)imi$ia a$tzeko %"ka!&ea ze$ t)imi$ia *ori

#a$aria +re%tatzeko era!tze$ ze$, #a$aria +re%tatzeko *erremi$tak o%o %i$+!eak

eta arkaikoak zire$ eta o#et" a%ko er"$ezkoak zire$, *orre'atik "%te &a

erroma$ #e$&e a%ko +o%oi$tze$ ze!a er"$are$ to)ikoe$ err"z

2.4 a!linu&

Dom"%are$ ateareki$ !errokat"ta ze'oe$, (ami!ia erai!tze$ z"e$ ka$+oko

#e$&eareki$ i!tzeko e&o re"$ioiak e'iteko (ami!ia o%oareki$ akarrik,

Ta!i$ima atri"ma eta Peri%ti!oareki$ !ot"ta ze'oe$

2.5 eristilo

Et)eko ata!ik +o!ite$a ze$, atri"ma eza!akoa ze$ ai$a *o$ek *a$&ia'oa

ze$ eta er&ia!&ea$ +"tz" ate$ or&ez !orate'i at z"e$ e&ozei$ motako !a$&are

eta !oreeki$ a+ai$&"ta, ere a!oko ateak et)eko 'e!a +o!iteetara emate$ z"te$

eta ateko atea z"e$ zeritz"a *a$&ik #oateko !a$a amaitze$ z"te$ea$


17/26

2./ ri7iliniu&

Peri%ti!otik %artze$ ze$, +eri%ti!oa emate$ z"e$ 'e!a '"ztietatik tri-i!i$i"ma

'arra$t%itz"e$a ze$, et)eko #a$tokia ze$, atez ere a(atzeko erai!tze$ ze$,

akarrik (ami!ia a(a!tze$ z"e$ *eme$ zeritz"a %"ka!&ea$ e&o *aie$ 'e!eta$a(a!tze$ z"e$, a(a!tzeko (ami!ia o%oa a$k" !"ze atea$ #e%artze$ ze$ eta k")i$

*a$&i atz"eta$ #artze$ zire$, 'e!a *a" o%o a+ai$&"ta ze'oe$ (re%koe$ eta

o#et"e$ i&ez

2.0 6u!i7ulu&

Et)eko !o'e!ak zire$, zeritz"ko !o'e!ak atri"mare$ o$&oa$ ze"&e$,

atz"eta$ (ami!iare$ak +eri%ti!oare$ i$'"r"a$ ze"&e$ ai$a $orma!ea$

arti"mare$ o$&oa$ ze"&e$, et)ea ez zit"e$ez !e*ioriko%o *otza eta i!"$a ze$,*orre'atik *ormak o%o a+ai$&"ta ze"&e$ i%itak a!&er&i t)arrak ez ik"%teko eta

&e(ekt"ak i%k"tatzeko

2.8 Letrinae

Et)e '"t)ieta$ ze"&e$, $orma!ea$ ez z"te$ "rarik eta akarrik "ra z"te$ak

ai$i"a z"te$

3. Insulae

Bai$a *erritar 'e*ie$ek ez zire$ Dom"%eta$ izitze$, 1/e$a-"!a2 ize$eko

a+artame$t"ak a!okatzek zit"zte$ 1I$%"!ae2 et)eetako et)a!&ieta$ ze"&e$

Ka$+oa!&etk et)e o%o +o!itak zire$ o%o a+ai$&"tak a!koi eta !ei*oeki$, ai$a arr"tik

o%o ezer&i$ak zire$, 'e!ae%t"ak eta &e%ero%oak zire$, materia! ka%karrez e'i$&a

ze"&e$ eta a%kota$ #a"%te$ zire$ e&o %"teeki$ erretze$ zire$

4. illae

Et)e *a"ek *irietatik ka$+o eraikitze$ zire$ eta i moteta$ %ai!katze$ &ira9

3 i!!ae %""ra$ae9 et)e *a$&iak zire$ *iritik *"ri! kokat"ta ze"&e$ eta

!")"zkoak izate$ zire$

4 i!!ae R"%ti-ae9 et)e *a"ek e&ozei$ !ek"ta$ kokat"ta ze"&e$ eta *erri t)ikie$

a$tzekoa zire$, .i!!ae *a"ek et)e a%kota o%atze$ zire$ eta et)e akoitza 'a"za

aterako erai!tze$ zire$,atz"k kortak zire$, e%te atz"k i!te'iak


18/26

ERROMAKO ERAIKI" 9'LIKOAK

1. Eraikin erli(iosoak

a !enploa

b Hilobia

2. Eraikin (udizialak

a Basilika

b uria

3. Eraikin zibilak

a !ermak

b Antzokiak eta aniteatroak

# 'erkatuakd Beste herrilanak

Erromako *iriak oi$+!a$o !a"kiz"ze$a ze"ka$, mi!itarre$ ka$+ame$&"are$

mo&"a$ Bi ka!e $a'"ziak ze"zka$, ata 1-ar&o2 i+arra!&etik *e'oa!&era eta e%tea

1&e-"ma$o2 me$&ea!&etik ekia!&era Be%te ka!e t)ikia'oak et)a&i !a"kiz"ze$ak e'i$

zit"zte$, eta +erimetroa *arre%i ateki$ i$'"r"t"ta ze'oe$ ;iriare$ er&ia$, -ar&o eta

&e-"ma$ore$ i$ter%kzioa$, (oroa ze'oe$ ;a" e%+azio zaa!a ze$ eta &e$&az

i$'"r"t"ta ze'oe$ Erromako *iritarrak i!tzeko !ek"a ze$ Eraiki$ 'arra$t%it%"e$aker&i'"$ea$ ze"&e$, *aie$ artea$9 %e$at"a, erre'i%tro "!e'oa eta a%i!ika ;a"ek

#"%tiziare$ eraiki$ak zire$ Materia! errie$ erai!era 1morteroa eta a&rei!" e'o%ia2

ma!'"ta%"$ eta azkarta%"$a ema$ z"te$ eraik"$tza errieta$

1. Eraiin erli-iosoa

a( e&%loa

Tem+!oak erromako *irie$ artea$ ze"&e$ eraiki$ 'arra$tzit%"e$etarikoak zire$

Greziakoe$ o%o a$tzekoak zire$, $a*iz eta +e&e%ta! ate$ 'ai$ea$ a!t)at"ta ze"&e$

;aie$ oi$+!a$oa !a"kiz"ze$a ze$ eta z"taezko !erro atez i$'"r"t"ta ze'oe$

Fat)a&eta$ a'erra!&i mito!o'ikoe$ ir"&iak zit"e$ Bakarrik a+aizak %art" a*a! zire$

arr"ra Erromatarrek te$+!oe$ a"rrea$ '"rtze$ z"te$ eta *aie$ etorkiz"$are$ "r"z

ko$%ei!"a e%katze$ z"te$ Erromako *iria$ te$+!" 'arra$t%it%"e$ak J"+iter, J"$o e&o

Mi$er.ari e%kai$ita ze"&e$ eta (oroa$ e&o i$'"r"$ea$ ze"&e$ Erromako te$+!"rik

'arra$t%it%"e$a A'ri+are$ Pa$teoia &a, erromako #ai$ko '"ztietara e%kai$ita ze'oe$

!( Hilo!ia

;i!oiak eti *iri ka$+oa$ ze"$&e$ Norma!ea$, *iria$ %artzeko i&e $a'"%iare$

o$&oa$ ze"&e$ ;aie$ it)"ra o%o &e%er&i$ak zire$, ez z"e$ e*ar it)"ra o$a ere


19/26

("$t%ioa !ortzeko ;i!are$ *o$&aki$ak eti erretze$ zire$ III me$&etik

kri%ta"ta%"$are$ 'arai+e$are$ o$&ore$, *i!ak !"r+eratze$ *a%i zire$ Liertoek,

t)iroak zire$ez, kom"$a! *i!oieta$ 1-o!"mario%2 !"r+eratze$ zire$ ;aie$ erra"t%ak

*orma *oi atea$ i$%kri+zio ateki$ i+i$tze$ zire$ Be%te a!&etik, e$+era&oree$

*i!oak eta e%te +atrizioee$ ma"%o!eoak eta %e+"!kroak iz"'arri *a"$&iak zire$

2. Eraiin Judiziala

a( 'asilia

Eraiki *a" erromatarrek a%mat" z"e$, ez &a 'reziakoa J"&izia! arazoeie

z"ze$&at"ta ze'oe$, ai$a komerzia!ezkoei ere Ma'i%trat"e$ %e&ea ze$ eta e+aiketak

a%tero a!&i atea$ o%+at" zire$ eta e%te e'"$eta$ azokare$ mo&"z erai!tze$ z"te$

Bere oi$+!a$oa !a"kiz"ze$ ze$, *ir" $aeeki$ 1ata ze$tra!a eta e%te i a!okoak2

Nae ze$tra!a a!t"a'oa ze$ eta $aee$ artea$ z"tae !erro at ze'oe$ ereizteko

Nae ze$tra!a C%i&e er&izirk"!ar ateki$ "kat" ze$ eta *eme$ e+ai!eak ezarri zire$Geroa'o, kri%ta"ek &i%e$" *a" *aie$ te$+!"ak e'iteko ko+iat" z"te$

!( 6uria

;eme$ erromako %e$at"a i!tze$ ze$ Proi$tzieta$ ko$%ei!" at &ek"rio$ez

e'i$&akoa ere ("$tzioa e'i$ z"e$ Norma!ea$, era oi$+!a$ta !a"kiz"ze$ at ze$ eta

a$k"ak ormeta$ ze"$&e$

3. Eraiin zi!ila

a( er&a

Termak erromako ai$" +"!ikoak zire$ ;eme$ *iritarrek *itz e'iteko i!tze$

zire$, *orre'atik oziozko !ek"ak ko$t%i&erat" z"e$ ;iri *a$&ieta$ eta t)ikieta$ eti

termak ze"&e$ Eraiki *a"ek oe&ak eta k"+"!a ze"zkate$ ;aie$ i$%ta!azioek

ko$+!e#"ak zire$9 'im$a%iako %a!a 1+a!e%tra2, !"rr"$ %a!a, ma%a#e %a!a, !i"r"te'ia,

i'eri!ek"a "r eroki$ 1-a!&ari"m2, e+e!areki$ 1te+i&ari"m2 eta *ot%areki$

1(ri'i&ari"m2 A!&a'e!ak 1a+o&iteri"m2 %a!a akoitzeko i$'"r"a$ ze"&e$

!( Antzoia eta an:iteatroa

Erromako a$tzokiak a'ertoki a!t"a at ze"ka$ eta (o%o ateki$ i$'"rat"ta ze'oe$

1or-*e%tra2 Ik"%!eak ere i$'"r"a$ e%erita ze"&e$ 1-C.ea2 Greziakoek me$&i5

maze!ak erai!tze$ zit"zte$ a!&a+are$ mo&"a$, ai$a erromakoek z"tae eta oe&ak

erai!tze$ zit"zte$, *o$e!a *iri er&ieta$ a$tzokiak eraiki a*a! zit"zte$ I$+erioko !ek"

'"ztieta$ a$tzokiak o%o *e&at"a zire$

A$(iteatroee$ 1a$tzerki ikoitza2 oi$+!a$ta e!i+tikoa ze$ Pi%ta ze$tra!a 1are$a2

ze"ka$, eta *eme$ '!a&ia&ore eta a$ima!ie$ artea$ orrokak o%+atze$ zit"zte$;eme$ ik"%!eak i$'"r"a$ e%erita ze"&e$ a$tzorkikoak mo&"a$ A$(iteatro a$tzi$a'oa


20/26

Pom+e=a5koa ze$ 1? a-2 eta o%+et%"a'oa, Erromako Ko!i%eoa 1?@@@@ ik"%!eak

e%erita %art" a*a! zire$2

Zirko eta *i+o&romoak erikitze$ zit"zte$ ere

7( Meratua

Norma!ea$, azokak (oroa$ ze"&e$ Azokak !oka! &e%er&i$ak zit"e$9 taer$ak,

&e$&ak Erroma$, o%o *a$&ia ze!ako, (oro ereziak %art" zit"zte$9 arazkikoa

1(:r"m *o!itori"m2 e&o *arate'ikoa 1(:r"m oari"m2 Bai$a e%te merkat" t)ikiak

ze"&e$ *iri o%oatik De$&ak 'e!a at ka!era irekita ze"ka$ eta ere +ro&"ztoak

erak"t%i zit"zte$

d( 'este $erri lana

Eraiki +"!ikoak 'arra$t%it%"e$ak *iriare$ ka$+okoak zire$ ;a" &a9 z"iak,

ka!tza&ak, ak"e&"ktoak eta aar Eraiki *a"ek komertzio eta 'arraoiak errezat"

zit"zte$ eta *o$e!a im+erioa *a$&it" ze$

Ka!za&ak e#erzitoa erai!tze$ zit"zte$ ;o$e!a, *aie$ &e%+!e'"ak azkarra'oak

zire$ Eko$omiko a!&er&ia$ komerzio izkort" z"te$ Eta erromako k"!t"ra zaa!&"

z"te$ im+erio o%oa$ 1erroma$izazioa2

Ak"e&"ktoak "ra it"r"r"tik *irietara erama$ z"te$ ;iri *a"$&ia ze$ea$+"tz"ak ai$o 'e*ia'o "ra e&"kiko e*ar z"e$ Ak"e&"ktoak "ra ete$'ae ekarri

z"e$ eta $orma!ea$ *iaiako 'aria'oa ze$ Ka$a!ak, z"iak eta arkeriak "ra


21/26

ekartzeko erai!tze$ zit"zte$, eta *o$e!a !"rrako 'araiak 'ai$&it" zit"zte$


22/26

E66%'A&% A6'A/A

1. Erromako armadaren historioa

a Armada monarkian

b Armada errepublikan

# Armada inperioan

2. Erromako le"ioa

a -e"ioen e"itura

b -e"ioen a"intea

# +i"orrak

d Armamentua

3. &anpamentua4. Gudarako makinak

5. +alditeria

). 'arina

1. ERROMAKO ARMAARE" HI,ORIA

a( Ar&ada &onarian ;053 K.a.* 5


23/26

ze"&e$ez, arma&a manipuloe'itera e*art"ta 'e!&it" ze$

Mariore$ erre(orma9

Mario, erromako 'e$era!a, a!&aketa atz"k %art" zit"e$ arma&a$9

a2 Ma$i+"!oa -o*orte$'atik a!&at" z"e$ ;orrek !erro *ir"koitzare$%orrera ekarri z"e$

2 Errek!"tame$&"are$ %i%tema a!&atzea9 errek!"tame$&"a oro$&atezkoa

i*"rt" ze$ ;orre!a, &e$etariko #e$&ea errek!"tat" a*a! z"e$,

t)iroe$ak arr"a$ %art"ta

-2 Le'ioei ze$akik"$tza e%arri zie$ eta !e'ioe$ i$%i'$ia %ort" z"e$9

zi!arrezko arra$oa

&2 So!&a&"e$ armame$t"a eta eki+ame$&"are$ erre(ormaPilum1!a$tza2,

scutum 1e%k"t"a2 eta galea 1"i$ezko ka%koa ro$tzezko

a+ai$'arreki$2 zaa!&" zit"e$ !e'io$ artea$

7( Ar&ada in%erioan

Garai *o$eta$, arma&a i zatita$ a$at"ta ze'oe$9

3 E$+era&oreare$ '"ar&ia9 *aie$ k"arte!ak erroa$ ze"&e$ eta e$+era&orea ae%t"

arre$ *iria ere ae%te$ z"te$ E$+era&oreare$ '"ar&ia *"rre$'o ta!&eeki$ o%at"ta

ze'oe$9

a2 G"ar&ia +retoria$a9 e$+era&oreare$ '"ar&ia +ert%o$a!a ze$ eta *iria

&e(e$&atzeko %o!&a&" 'arra$t%it"ak zire$

2 ;iriko '"ar&ia9 zeritz" +"!ikoetaz ar&"ratze$ ze$

-2 i'i!e5e$ '"ar&ia9 'a"eko zai$tza eta %"teak itza!tzeaz ar&"atze$ zire$

4 Ka$+ai$ako arma&a9 a")i!iareeta$ eta !e'ioeta$ a$at"ta ze'oe$ Le'ioak *amar

-o*orte5ak o%atze$ zit"e$ eta arti!eriazko !e'ioa !a'"$'arri e"kiko z"e$

2. ERROMAKO LEGIOA

2.1 Le+ioen e+itura

Erromako !e'ioak %o!air"eta$ a$a$&"ta ze"&e$, %o!air" akoitza armame$to eta

kar'" ezer&i$ak zit"e$


24/26

Centuria9 %o!&a&" ra%oa ze$

Decuriae&o equites9 erromako za!&iteria ze$ No!eek o%atze$ z"te$

Cohorte5ak9 Mario o%at"tako %i%tema mi!itarra ze$, 68@ %o!&a&" o%atze$ z"te$

eta zatita$ 1manipulo2 a$at"ta ze"&e$ 37@ %o!&a&" akoitzea$

2.2 Le+ioen a+intea

Pretor9 Erromako ma'i%trat"a arma&a arr"a$ otere #"&izia!a z"te$

Cuestor9 e+ai!eak zire$, *i!keta eta traizioetaz ar&"ratze$ zire$

Centurion9 arma&ako o(izia!ak zire$ taktikak e'ite$ zit"zte$ eta *aie$ a&oreaz,

a%karta%"$az *a"tatze$ zire$

Legatus e&o legado9 Arma&ako 'e$era!a zire$ eta %e$at"a$ kar'"a z"e$ eta

a'i$te +retoria$oa e&o a!t"a'oa e*ar z"te$

Si'$i(er9 az+io(iazia!a ze$ eta e%ta$&artea eramte$ z"e$

2.3 #i+orra


25/26

35 Errit" %akrat"ae$ !i"r"ak +"!ikoari zaa!tze$ aze$"ae$, erre&"ra at

e'ite$ ziz"te$

45 Arma&atik i*e% e'ite$ aze$"e$, m"r"a mozte$ ziz"te$

5 I$&arkeria %e)"a!a e'ite$ aze$"e$, ka%ti'o (i%ikoak e'ite$ ziz"te$ izarretiktiatzetik, '"r"tzi!tzatzerarte

65 Erromari traizioa e'ite$ aze$io$, z"re 'or+"a *irietako ka!eetatik

arra%tratze$ z"te$

2.4 Ar&a&entua

* In:anteria9 Azkoi$a erromako i$(a$teria #a"rtitze$ z"te$, Ez+ata 1G!a&i"%2 ez+atamotza ze$, a*o ikoitzakoa z"e$ eta Ieriarretatik *art" ze$ i'arre$ 'erra

+"$ikoare$ o%tea$, La$tza 1;a%ta2, !a$tza 1Pi!"m2 !a$tza a$tzeoa ze$ ai$a *o$ek

+"$ta e%t"a'oa z"e$ eta azkoi$a eza!a #a"rti a*a! ze$, ;a!akreta 1Lori'a2 meta!ezko

)a(!eki$ e'i$&a ze'oe$ eta !e*e$e$'o !erroko i$(a$teria $aiz &i%ta$tzia !"zeko

i$(a$teria eramate$ z"te$, motot%eko ka%koa 1/ri%ta2, !arr"zko -a%-oa 1Ga!ea2 eta

ezk"t"a 1/!i+e"%2

* #alditeria9 Ez+ata 1G!a&i"%2, !a$tza 1*a%ta2 eta ezk"t"a 1+ar$a2 e%k"t" oroi!a ze$

eta meta!ez eta e'"rrez e'i$&a ze"&e$

5 istantzia luzeo in:anteria9 i motaoa ze"&e$9 1Sa'itari2 ark"a erai!tze$ z"te$

eta 1("$&itore2 *o$&ak erai!tze$ zit"zte$, $orma!ea$ *arriak #a"rtitze$ zit"zte$ ai$a

er"$ezko o!ak ere otatze$ zit"zte$

3. Kan%a&entua

Mariore$ erre(ormare$ o%tea$ ka$+am$t"are$ a$to!aketa a!&at" ze$, mo&" erri

*o$eta$ ka$+ame$t"a 'a"eko &e(e$t%arako a$to!at"ta ze'oe$, K$+ame$&"a *irie$

a$to!aketa z"e$ 1kar&oa eta &ek"ma$oa ze"&e$2, '"r"tzeare$ o$&oa$ 'e$era!are$kar+a ze'oe$ eta e%te kar+a '"ztiak !e'ioe$ zeakiare$ araera a$to!at"ta ze"&e$,

*arre%iare$ a"rrea$ z"!o at ze'oe$, z"!oa 6 m5ko %ako$era eta m5ko zaa!era z"e$

eta a*ateeta$ &orreak ze"&e$ *rre%i '"ztia zai$tzeko

51;ier$ae2 $e'"ko ka$+ame$t"a

Ka$+ame$&" *a" ezer&i$a ze$ $e'"a$ ez ze"&e!ako 'errarik $e'"ko *otzare$

err"z, ez ze$ o%o ezer&i$a, ezer&i$ta%"$ *a$&ie$a *arre%ia$ ze'oe$, *arre%ia

%i$+!ea'oa ze$, ez z"e$ z"!orik, *arre%ia e%t"a'oa ze$ eta a*ateak t)ikia'oak zire$


26/26

4. Gudarao &aina

a2 Ona+ro9 ;arre%iak eta *arri%ko eraiki$ak otatzeko &i%ei$at" ze$, maki$a *o$ek

;arroka *a$&iak otatze$ zit"e$ i$&ar *a$&iz eta ko!+e *a%koreki$ *a%ke$ea$

e&ozei$ eraiki$ otatze$ z"e$

2 ,7or%io9 o$a'roare$ ("$t%ioa z"e$ ai$a *o$ek t)ikia'oa eta erama$'arria'oa ze$,

maki$a *o$ek or&ea i$&ar '"t)ia'o z"e$ eta *arri t)ikia'oak otatze$ zit"e$

5. #aditeria

Ta!&e *a" e$t%"tet%"e$a ze$, +o!itika$ %art" $a*i z"e #e$&ea za!&iteria$ %artze$

ze$ ai$a za!&iteria$ %artzeko z"re eki+ame$&"a ero%i e*ar ze$"e$ Za!&iteria t)ikia

ze$ @@@ I$(a$teetatik @@ za!&"$ ze"&e$ @ +ert%o$eko ta!&eeta$ a$at"ta eta

"$itate akoitzeko "r"za'ia &e-"rio at ze$, za!&iteria a%t"$a ez ze$ za!&iteriaakarra, za!&iteria ari$a ere aze'oe$, za!&iteria *a" e%te za!&iteria$ %art" ezi$

zire$e$tzat ze$

/. Marina

Erromako mari$a !e*e$e$'o 'erra +"$kioare$ o%tea$ o%atze$ *a%i ze$ 3?@

it%a%*o$tzi o%atze$ z"te$ eta 'e*ie$ak +e$i$t%!are$ o$&oa$ ze"&e$, atez ere Si-i!ia$,

'ai$era erromatarrek 1/or."%2 ize$eko kakoeki$ Karta'i$e%ee$ it%a%*o$tziak !otze$

zit"zte$, *orre!a it%a%*o$tziak aor&at" a*a! z"te$, 'eroa'o 1ro%t"ma2 erai!tze$ *a%i

zire$ *orre!a it%a%*o$tziak ko!+e ate$ i&ez *a"t%i a*a! z"te$

Roma Definitivo

Documents

Transcript of Roma Definitivo