II Congreso de Software

Libre para EducaciónCarlos López Ardao

SocialWire: Un entorno social de aprendizaxede código abertoSantiago, 2 de Xullo de 2013

Coñezamos o escenario

1. Seis visións da pedagoxía no S. XXI

a) Jay Cross (Aprendizaxe informal) e John Moravec (Aprendizaxe invisible)

b) Matthew Koehler & Judi Harris: AMetodoloxía TPACK

c) Ken Robinson & R. Gerver: A Creatividade

d) George Siemens: O Conectivismo

e) Roger Schank: Aprender Facendo

f) David Albury: A Educación Personalizada

En resumo …• Aínda que desde distintos puntos de vista, e

cada unha incidindo máis en determinado aspecto, todas as visións abogan por

a) Un desenvolvemento importante da aprendizaxe informal, invisible, natural, conectada, etc. Nós falamos da aprendizaxeen rede ou social

b) Unha educación máis persoalizada, centrada no propio alumno, pero tamén conectada, cocreada e colaborativa.

Dous tipos de coñecemento• Coñecemento explícito

– Fácil de obter, expresar, transmitir e estruturar

–Pode “almacenarse” Contidos en medios escritos e audiovisuais

• Coñecemento tácito–Difícil de obter, expresar, transmitir e

estruturar–Oculto, descoñecido, inconsciente–Ás veces, resultado da experiencia e a

observación

Aprendizaxe tradicional

• Céntrase esencialmente na adquisiciónde coñecemento explícito

• A transmisión adoita ser vertical– Instrución Profesor Alumno

• Traballo e adquisición individual– Construción coñecemento esencialmente baseada no estudo, a memorización e a repetición mediante o traballo individual

• Relacións formais – Organizadas, predeterminadas– Restrinxidas á aula– Centralizadas polo profesor Pouco protagonismo do alumno

Aprendizaxe en rede• Aprendizaxe obtido a través da relación social

• Axeitado para adquisición de coñecemento tácito,pero tamén explícito know-who cobra relevancia fronte a know-how

• Traballo e adquisición de coñecementoesencialmente colectivo

• Relacións de tipo informal Aprendizaxeinformal– Espontáneas, non previstas nin predeterminadas

– Non centralizadas polo profesor

• O alumno é o gran protagonista– Cédese protagonismo ao alumno e á súa rede

persoal de aprendizaxe

Aprendemos de xeito informal

línguas, costumes, normas de

conducta, etc.

E tamén a innovar, a dirixir,

a investigar, a buscar ideas, a

interpretar datos, etc.

2. Cómo son os alumnos actuais?

Que diferencia esta xeración das anteriores?

Atópanse ante un espectacular

desenvolvemento das TIC

No coñeceron o mundo sen Internet

Segundo G. Small, director do Memory & Aging Research Center en

UCLA, os nativos dixitaiscaracterízanse por …

• Ser moi competentes e precoces no uso das TIC

• Ser moi sociais, é dicir, estar constantemente en comunicación coa súa contorna social

• Posuír unha gran autonomía e potencial capacidade autodidacta

• 71% nen@s e 88 % xoves usuarios de Internet• 70% dos menores usan redes sociais• 40% ten páxina web propia ten xerado contidos na rede (a partir

dos 16 años incrementa a porcentaxe)Estudio “la generación interactiva en España” levado a cabo en 2009 con 13.000 nenos de 113 centros de toda España

• 96% rapazas e 92% rapaces 3º ESO conectanse e comunicanseprácticamente a diario ás redes sociais

Datos extraídos dun estudio promovido polo Instituto da Muller sobre xuventude e Internet (Abril 2011)

O 92.27% dos

alumnos da ESO

teñen móvil

Hoxe...

O 96,71% ten

ordenadorAgencia Catalana de Consumo. Febreiro 2010

Cambio radical nas relacións e na comunicación

• As redes sociais e a Web 2.0 están a supoñer un cambio radical na forma en que se comunican e relacionan a inmensa maioría dos nosos alumnos

• E o proceso de ensinanza-aprendizaxe é esencialmente un proceso de comunicación

• Esta realidad está a expandirse a todas as idades e ámbitos socio-económicos:

– Comunicarse e aprender a través das redes sociais e Internet son competencias cada vez máisimportantes na vida profesional

3. Recapitulemos• As tendencias pedagóxicas actuais apuntan a

un aprendizaxe en rede, conectado, personalizado, colaborativo, etc.

• As redes sociais están a supoñer tamén un cambio radical na forma en que nos comunicamos todos, e os nosos alumnos en particular, permanente conectados á súacontorna social

A nosa rede social está chamada a converterse nunha potente ferramenta

de aprendizaxe

• A túa Rede Persoal de Aprendizaxe– axúdache a filtrar información para identificar a máis útil– axúdache a identificar recursos de aprendizaxe– asesórache e axuda para responder dúbidas e preguntas– comparte contigo coñecemento e experiencia a través da

conversa, da discusión, da confrontación de ideas, etc.

• A construción dunha PLN require solidariedade ti aprendes dos demais, pero tamén debes axudar aosdemais a aprender. Hai que pensar que “sempre se pode aportar algo”

A nosa PLN pode converterse na ferramentade aprendizaxe máis poderosa

A clave está en construír unha boa Rede Persoal de Aprendizaxe

(Persoal Learning Network – PLN)

Aprendizaxe en rede ante a infoxicación

• pasamos dun extremo ao outro

– Dunha época de escaseza e difícil acceso a información e contidosa outra de fácil acceso, inmediatez e gran abundancia

– “Estímase que nun futuro o contido da web se duplicará cada 72 horas. O análisis imparcial dun algoritmo xa non será suficiente para atopar o que se busca“ (Bhargava, 2009)

• Obxectivo: Extraer información útil de fontes fiables (veraz e con calidade)

Se dispoño dunha boa PLN, podo aproveitala para buscar e obter recomendacións de interese a través do que comparte a miña rede

A curación de contidos social (Social Content Curation) cobra cada vez maior relevancia

Que aporta ou mellora a aprendizaxe en rede?

• Actitudes

– Altruismo

– Colaboración

– Respecto polo traballo alleo

• Capacidades

– Capacidade autodidacta

– Pensamento creativo

– Pensamento crítico

– Capacidade e autonomía para suscitar e resolver problemas

• Competencias

– Investigar

– Coñecer ferramentas de traballo colaborativo

– Produción de contidos

– Comunicación entre persoas para crear coñecemento conxunto

Aprendizaxe informal é un concepto moi antiguo

• Toda a vida se usou a aprendizaxe informal– No traballo, cos nosos compañeiros e xefes

– Na casa, cos nosos pais, irmáns e demáis familiares

– Na calle, cos nosos amigos, con nosos veciños

– No colexio e universidade, con compañeiros, profesores, etc.

• ¿Qué cambiou?– O ámbito: Local vs. Global

– A forma: Presencial ou física vs. Non presencial ou virtual

• Pasamos dunha PLN presencial e limitada a un ámbito local, a unha PLN non presencial sen límites

As posibilidades de aprendizaxe multiplícanse e crecen espectacularmente

4. As redes sociais, elementos claves na aprendizaxe informal Hasta hai pouco resultaba difícil

incorporar á aula a aprendizaxe informal

Imposible acercar mundo, sociedade e

relacións sociais á aula

As redes sociais e a Web 2.0 cambiaron o panorama,

converténdose en ferramenta fundamental para a aprendizaxe

informal

Permiten establecer as relacións sociais necesarias para crear

a PLN do alumno (e do profesor) e levala á aula!!!

En adiante, ao falar de aprendizaxe informal, referímonos a

este aprendizaxe conectado a través das redes sociais

Redes sociais Educación expandida

• Ademáis de poder levar a PLN á aula, tamén se pode

facer o proceso no sentido inverso

As redes sociais permiten estender e levar fóra da

aula o proceso ensinanza-aprendizaxe

– non só restrinxida á tradicional relación profesor-alumno,

– senón a expertos (para aportarlle valor e matices)

– e iguais (cooperación e colaboración)

O papel do profesor?• EDUCAUSE Horizon Report 2010 e 2011: “As implicaciones da

aprendizaxe informal son profundas”

Tendencia destacada como clave en ambos informes, resaltando a necesidade de reformularse o papel do profesor que, ademaisde proveedor de coñecemento, debe xogar un papel crucial como mentor e guía no proceso de aprendizaxe.

• Este papel resulta fundamental, máis se cabe que na docencia tradicional, máis centrada na obtención individual de coñecemento explícito (“hai fantásticos libros”) como?

– axudando aos alumnos a entender os conceptos básicos e máis complexos;

– axudando aos alumnos a buscar contidos axeitados o profesor debe ser un “curador de contidos”

– axudando aos alumnos a relacionarse con persoas de interesepara crear a súa PLN

– motivando aos alumnos a aprender

Redes sociais Unha nova forma de traballar e aprender en rede

1. Buscar

2. Escoitar: RSS, notificacións e resumos PLN, actividade en grupos

3. Gardar: Marcadores sociais

4. Publicar: Enlaces, Docs, Vídeos, Imaxes, Blogs, etc.

5. Conversar e relacionarse Redes sociais– Web Social capacidade para relacionarse (comentar &

dicir que me gusta) no contexto onde outros crean e comparten

6. Colaborar e compartir: – Selección de recursos colaborativa (Social Content Curation)

– Espazos de traballo colaborativos: Grupos, Wikis, Arquivos

5. Que entornos de aprendizaxe temos?Son axeitados para metodoloxías de

aprendizaxe e traballo en rede?

A plataforma educativa é o gran inconvinte• A metodoloxía de aprendizaxe e traballo en rede debe apoiarse

necesariamente nunha plataforma software educativa

• A inmensa maioría de plataformas educativas existentes son do tipo LMS (Learning Management System):

– Deseñadas esencialmente para docencia non presencial e unhaaprendizaxe máis formal

– O curso é una simple extensión virtual da aula física: grupos illadosonde un profesor sube recursos, propón actividades (off-line ou on-line) e evalúaas, usa a mensaxería e plantéxanse discusións en foros (sódentro da clase)

– Un LMS non é unha rede social!

• Non hai relacións sociais e, polo tanto, non hai posibilidade de crear PLN, nin plantexar actividades de tipo social/informal, nin relación no contexto

• Non se ofrecen espacios virtuais para traballo en grupo

Unha rede social como alternativa aos LMS (Moodle)

• Segundo as enquisas, o 90-95% do profesorado usuario de Moodle

para docencia presencial usa esta plataforma esencialmente como

repositorio de arquivos, para enviar avisos e mensaxes, e para plantexar

discusións ou resolver dúbidas nos foros

• Neste escenario, un grupo dunha rede social xenérica pode servir

perfectamente como como aula virtual básica, e poderiamos gozar a

maiores do resto de características sociais

• Se se desexase funcionalidade adicional relacionada coa docencia

(entrega de tarefas on-line, cuestionarios, cualificacións, etc.), temos

dúas opcións:

– Usar de xeito complementario Moodle e unha rede social

– Optar por un novo concepto de plataforma: o entorno social de

aprendizaxe (Social Learning Environment - SLE)

Un novo concepto de plataforma Social Learning Environment (SLE)

• Julita Vassileva esboza as liñas mestras deste novo tipo de plataformas educativas no seu traballo:

– Vassileva, J. (2009) Towards Social Learning Environments, IEEE Transactions on Learning Technologies, 1 (4), 199-214.

• Pouco despois, Jane Hart (autora do Social LearningHandbook) definía así un SLE:

• Lugar donde persoas e grupos poden compartir e crear colaborativamente contido e experiencias educativas, aprendendo uns doutros para mellorar a súa capacidade de aprendizaxe.

• Utilizado para estender o contido formal e favorecer a interacción entre alumnos e docentes.

Requisitos das novas plataformas de tipo SLE

• É esencial que a plataforma estea construída sobre unha rede social que permita o establecemento de relacións e a creación de grupos de traballo A aula virtual será un destes grupos

• Ademais de actividades típicas de LMS como cuestionarios, tareas, etc. un SLE debería incorporar outro tipo de actividades máis “sociais” como preguntas e respostas, concursos, chuvia de ideas, etc. É esencial tamén poder comunicarse de xeitomáis social e no contexto: comentar, votar, gústame, mencionar, etc.

6. Hai máis razóns que levan a preferir una rede social

Os 3 paradoxosdos LMS

1. Para moitos profesores concienciados no uso das TIC, un LMS é unha plataforma1.0 en plena expansión do fenómeno 2.0

2. Para os alumnos, grandes usuarios de redes sociais, os LMS son plataformas obsoletas e pouco atractivas Situación antinatural, regresión ao pasado, e renuncia a unha filosofía de traballo en auxe no mercado profesional. Dase a espalda ásformas de comunicación usadas maioritariamente polos alumnos

3. Para a institución educativa, a filosofía pechada dos LMS choca coa corrente actual de apertura e dispoñibilidade pública de recursos e contidos (OCW), potente ferramenta para incrementar a relevancia e visibilidade da institución na Rede

Outras vantaxes dunha rede social• A diferencia dun LMS, unha plataforma de rede

social Ofrece espacio virtual para traballo en grupo:

alumnos, comisións, grupos investigación, equipos directivos, etc.

Serve para dar soporte á comunicación social do centro ou institución– Comunicación e compartición aberta de contidos e recursos

entre toda a comunidade e co exterior

– Difusión libre de eventos, noticias, novedades, avisos, cursos, ofertas de emprego, traballos de investigación, etc.

– Compartir afeccións ou intereses (lectura, cine, redes, etc.)

7. Xa teñen aparecido solución na nube de tipo SLE ou LMS con certas características sociais

Pero …

• Todas estas plataformas son solucións na nube, non instalables de xeito privado en servidores propios

• Non existe unha plataforma SLE de código aberto como é Moodleno ámbito dos LMS

Así nace o SLE SocialWire

• Neste escenario, ante a inexistencia dun SLE con estas características, no Laboratorio de Redes do DET da Univ. de Vigo propuxémonoso deseño e desenvolvemento dun SLE de código aberto

• Creamos SocialWire Labs, spin-off da Univ. de Vigo

• Nace o SLE SocialWire, desenvolto a partir do núcleo do proxecto

Os 5 pilares de SocialWire• En esencia, poderiamos dicir que SocialWire foi

construído sobre 5 elementos básicos:– A rede social en si mesma

– A aprendizaxe formal, é dicir, a funcionalidade típica dos LMS

– A aprendizaxe en rede, á que se da especial importancia

– A aprendizaxe baseada en xogos, como elemento incentivador

– O traballo colaborativo, elemento clave en calquerametodoloxía docente

1. Rede Social• SocialWire toma do núcleo de Elgg os elementos

básicos dunha plataforma de rede social:– Xestión de usuarios: rexistro, perfil, configuración– Contactos e Grupos (abertos e pechados)– Notificacións e mensaxería interna– Ferramentas de comunicación básicas: Foros,

microblogging, blogs e páxinas colaborativas– Recursos básicos: Arquivos, marcadores– Sistema de comentarios e “Gústame”– Xestión de permisos de acceso

• Na comunidade de desenvolvemento de Elggpoden atoparse outros módulos. Exemplos:– Fotos, vídeos, calendario de eventos, taboleiros

• Redeiras é un exemplo de rede social Elgg con estes elementos

A rede social de SocialWire

• Cada grupo de aula dispón dun muro para comunicarse públicamente co resto do grupo, e cada grupo dispón de todas as citadas ferramentas.

• En particular, resultan útiles as páxinas, o blog de aula, o calendario de eventos, ou o repositorio de arquivos con carpetas. Hai visores para imaxes, audio, vídeos e os tipos de documentos máis habituais (PPT, PDF, Word, etc.)

• Os usuarios rexistrados só teñen que aceptar a invitación (recíbese por e-mail e queda constancia na plataforma)

Unirse a un grupo

• O creador dungrupo pode nomear profesores entre os membros

• e invitar a usuarios xarexistrados:– seleccionando

amigos, – ou buscando

por nome de usuario ou e-mail

No grupo RO1314, o profesor pode ver as invitaciones pendentes

Nun grupo aberto pode unirse ao grupo sen máis

Nun grupo pechado, debe solicitar admisión, e ser logo aceptado polo creador ou profesor

A iniciativa pode partir tamén do usuario. Tras buscar o grupo ao que quere unirse:

Códigos de invitación a grupos para rexistrarse

• Para facilitar o rexistroinicial (sen necesidadedun e-mail) e o acceso a un grupo, os profesores poden facilitar un código do grupo:

– Os alumnos poden rexistrarse con ese código (sen necesidadede e-mail) e acceden directamente ao grupo

$00013D486HAXMZ3EE6f26b

A rede social de SocialWire

• Cada grupo de aula dispón dun muro para comunicarse públicamente co resto do grupo, e cada grupo dispón de todas as citadas ferramentas.

• En particular, resultan útiles as páxinas, o blog de aula, ouo repositorio de arquivos con carpetas. Hai visores para imaxes, audio, vídeos e os tipos de documentos máishabituais (PPT, PDF, Word, etc.)

• Toda a actividade da aula queda reflectida no Muro, sobre o que se pode comentar ou dicir que nos gusta.

• Compartir un vídeo, subir un arquivo, ou gardar e compartir un enlace, resulta un proceso extremadamente sinxelo que posúe o aroma típico das redes sociais máiscoñecidas

• En SocialWire apostamos por unha apariencia similar ásplataformas populares de rede social, porque son as preferidas por profesores e alumnos. Dúas ventaxas:• Familiaridade co entorno• Usabilidade moi

estudiada• A formación debe ser en

metodoloxía, non en uso de plataformas e ferramentas Máxima sinxeleza e usabilidade

• Tamén é case unánime a preferencia por separar e non mesturar as redes persoais e profesionais das docentes

2. Funcionalidade tradicional de LMS en SocialWire

• A nosa intención é que SocialWire conte coa funcionalidad dos LMS

máis habitualmente usada polos profesores. Actualmente conta con:

– Tarefas (offline e online)

– E-Portafolios

– Leccións

– Organización docente en períodos

– Cualificacións e rúbricas

• A través do módulo de organización docente, un profesor pode dividir

o curso en períodos docentes (semanas, meses, sesións, temas, etc.)

e ir engadindo a cada un recursos ou actividades previamente

creados.

• Será incorporado a moi curto prazo:

– Cuestionarios (exames) e tests autoevaluables de múltiples preguntas

– Formularios

Formulario de creación dunha tarefa

Tarefa con entrega de arquivo e

calificable con rúbrica

Queríamos unha metodoloxía máis innovadora

• “Os nativos dixitais necesitan máis motivación e incentivo a participar” (G. Small, 2009)

• A nosa proposta pasa por introducir elementos da Aprendizaxe basada en xogos (Game-Based Learning – GBL)

• Nos Horizon Report 2011 e 2012 destácase como unhatendencia en TIC e Educación para os próximos anos

Motivación Diversión

3. Aprendizaxe baseado en xogos

• Numerosos estudios proban que os xogos con enfoque na participación activa dos alumnos son efectivos en moitos contextos de aprendizaxe

• “Moitas veces a motivación por aprender é obterrecoñecemento social” (Houle, 1988 e Meister, 2010)

• Moitos autores propoñen que o xogo relacione dalgún xeito o rendemento do alumno coa asignaciónde certo estatus social na aula (Frasca, 2003)

Obxectivos da Gamificación

• Converter o proceso de aprendizaxe

nun xogo, combinación de reto e

diversión.

• Incrementar a sensación de progreso

do alumno, proporcionando realimentación

constante sobre o seu rendemento.

• Relacionar o rendemento do alumno co seu estatus

no grupo (recoñecemento social) Motiva ao

alumno a intentar seguir o ritmo da clase, dosificando

esforzos e mellorando hábitos de traballo

Gamificación en SocialWire

• En SocialWire ofrécese un sistema de cualificación alternativo ás notas: os puntos de xogo Os puntos de xogoacumúlanse no marcador de cada alumno

• Ao longo de certo período de tempo, o alumno acumula puntos nas diversas tarefas e actividades propostas polo profesor: Preguntas e respostas, Concursos, chuvias de ideas, Publicación blogs, realización de traballos, cuestionarios, etc.

• Puntos – Por participar– En competencia, asignados por profesor ou por votación de

compañeiros

• Ránking público Reputación e comparación social• Ao final do período, o profesor pode converter en nota os

puntos obtidos como crea conveniente. • Actualmente estamos traballando na incorporación de

emblemas (badges) http://openbadges.org/

4. Actividades sociais en SocialWire

• Xa dixemos que un obxectivo esencial de SocialWire era ofrecer ao profesor outro tipos de actividades, distintas ás tradicionalmente ofrecidas polos LMS, e que impliquenunha maior relación social.

• SocialWire ofrece así un módulo de preguntas e respostas onde os alumnos (ou profesores) poden suscitar preguntas que, unha vez moderadas polo profesor, poden ser respondidas por calquera. As preguntas poden ser votadas polos compañeiros cun "Gústame" e o profesor pode puntuar e/ou destacar as preguntas e as respostas.

• En breve dispoñerase tamén de concursos e chuvia de ideas

• As preguntas abertas (que poden ser respondidas) aparecen en verde

• As preguntas pechadas aparecen en vermello

• As preguntas pendentesde ser moderadas e puntuadas por un profesor aparecen en azul

5. Traballo colaborativo en SocialWire• Subgrupos:

– Configuración membros libre ou fixada por profesor

– Calquera tarefa, pregunta, etc. pode ser configurada para ser respondida de forma individual ou por parte dun subgrupo.

– Cada subgrupo é realmente un grupo e posúe así mesmo un espazo privado no que os seus membros e os profesores poden comunicarse e compartir.

• Recopilación colaborativa de recursos en grupos ousubgrupos

• Discusións

• Blog de aula, múltiples autores

• Edición colaborativa de documentos

Tras pulsar en una página sobre el botón de marcadores, se abre una ventana que nos permite guardarla y compartirla rápidamente

SocialWire: na nube e como plataforma privada

• Hai dispoñible unha versión na nube http://www.socialwire.es– Uso totalmente gratuito para profesores. Atópase en versión

beta, pero é totalmente funcional.

– As solicitudes de rexistro desde e-mails @edu.xunta.es son aceptadas directamente

– Para máis información, pode visitarse o blog en http://blog.socialwire.es

• Pode ser implantada como plataforma privada en calquera universidade, centro, institución educativa ouempresa– SocialWire Labs cede gratuitamente o código para o propio uso

(non comercialización) a quen nolo solicite