Tema 12.- O auxe da monarquía hispánica (século XVI)

Europa en 1500

Dinastía dos Habsburgo ou Casa de Austria

Monarca Anos de reinado Caracteres

Carlos I 1516-1556 Instaurou a dinastía chamada de

Habsburgo ou de Austria Gobernaron sobre un inmenso Imperio,

formado polas posesións europeas e

polos territorios americanos ⟹ guerras

constantes Filipe II 1556-1598 Foi rei de España pero non

emperador de Alemaña

Filipe III 1598-1621 • O Imperio iniciou a súa lenta decadencia.

• A crise da economía, o descenso da poboación e as derrotas militares

puxéronlle fin á hexemonía hispánica en Europa

Filipe IV 1621-1665

Carlos II 1665-1700

Trazos básicos do Imperio español

Monarquía formada pola unión de diversos Estados que mantiñan as súas leis e institucións particulares

Carácter común: todos os territorios estaban gobernados polo mesmo rei, auxiliado por diversos consellos

Carecía de continuidade territorial: os dominios españois estaban dispersos. Isto dificultaba a cohesión e as

comunicacións, multiplicaba os problemas e os inimigos

Os reis afrontaron numerosas guerras para: manter a unidade do imperio, conservar a hexemonía política, e

defender e expandir o catolicismo

O centro do imperio era a Coroa de Castela: nela estaba a capital (Madrid, desde 1561) e os principais

órganos de goberno, e controlaba as enormes riquezas procedentes de América.

1. O imperio hispánico (século XVI)

Carlos I rei de España = Carlos V emperador de Alemaña

1.1.- O Imperio universal: Carlos I (1516-1556).

A formación do imperio de Carlos I.

Herdanzas do seu pai Filipe I de

Habsburgo (o Fermoso)

• Países Baixos [17 provincias, incluía os actuais Países Baixos,

Bélxica e Luxemburgo]

• Franco Condado

• Charolais

Herdanzas da súa nai Xoana I de Castela

(a Tola)

• Coroa de Castela

• illas Canarias

• enclaves no Norte de África (Melilla, Orán…)

• territorios conquistados en América

Herdanzas do seu avó Fernando II de

Aragón (o Católico)

• Coroa de Aragón: territorios en España + posesións

mediterráneas

✓ Reino de Sardeña

✓ Reino de Sicilia

✓ Reino de Nápoles

Herdanzas do seu avó Maximiliano I de

Habsburgo

• Arquiducado de Austria

• feudos dos Habsburgo (Sur de Alemaña)

• dereitos ao trono do Sacro Imperio Romano Xermánico (SIRX)

Conquistas de Carlos I

• Milán

• territorios conquistados en América (imperio azteca, inca…)

• prazas africanas

1.2.- O Imperio hispánico: Filipe II (1556-1598).

O imperio de Filipe II

territorios

herdados do

seu pai

Carlos I en

Europa

• España + as posesións aragonesas no Mediterráneo (Sardeña, Sicilia e Nápoles)

• dominios da casa de Borgoña:

✓ Países Baixos

✓ Franco Condado

✓ Charolais

• Milanesado

África • enclaves na costa mediterránea (Melilla, Orán...)

América • Vicerreinado de Nova España (México, Centroamérica e illas do Caribe)

• Vicerreinado de Perú (colonias de América do Sur)

territorios

incorporados

durante o

seu reinado

Europa

• En 1580 herdou Portugal co seu inmenso imperio ultramarino, que comprendía:

✓ Brasil en América

✓ illas do Atlántico (Azores, Madeira, Cabo Verde...) e colonias nas costas de

África (Angola, Mozambique, Zanzíbar...)

✓ colonias nas costas de Asia (na India, en China...) e no océano Índico (Sri Lanka,

Xava...) e Pacífico (illas Molucas)

Asia • as illas Filipinas e outros arquipélagos no Pacífico

América • a península de A Florida

A expresión no imperio español nunca se puña o sol fai referencia á complexidade xeográfica do imperio:

posuía territorios estendidos por varios continentes, separados por enormes distancias e caracterizados pola

súa heteroxeneidade (leis e institucións diferentes).

Os órganos de goberno da monarquía

Reaccións ante o poder dos Austrias

Que, de conformidade coas leis e ordenanzas do reino e cos antigos costumes (...) os oficios da casa real se dean a persoas nacidas e bautizadas en Castela, e que o Rei non poida servirse mentres estea en Castela máis que de persoas nacidas en Castela (...); que o Rei revoque e quite todos os oficios e beneficios e dignidades (...) dadas ás persoas non nacidas e bautizadas no reino, e llas dea aos naturais e nacidos nos reinos. (...) Que o Rei non poida sacar nin dar licenza para que se saque moeda ningunha do reino (...); que cando alguén houbese de suceder no reino, antes de que sexa recoñecido como Rei, xure gardar a todas as cidades e vilas da coroa todos os seus privilexios.

a

autor • os “comuneiros”: fidalgos, artesáns e comerciantes de varias cidades da Coroa de

Castela, e campesiños, sublevados contra a política do rei Carlos I

ano • 1520

trata de • peticións que os comuneiros dirixen ao rei

b

causas da revolta

das Comunidades

• O rei Carlos I concedeu os principais cargos de goberno da Coroa de Castela aos

nobres estranxeiros que viñeran con el

• O rei solicitou ás Cortes un imposto extraordinario para pagar os gastos da súa

elección como emperador alemán

• Os asuntos imperiais obrigábano a pasar longas tempadas lonxe dos seus reinos

• O rei gobernaba de forma autoritaria, sen respectar as leis de Castela

lugares • as principais cidades da Coroa de Castela: Toledo, Segovia, Ávila, Burgos,

Valladolid, Salamanca…

c demandas dos

comuneiros

• que o rei quite os cargos, dignidades e beneficios concedidos aos conselleiros

estranxeiros, e llelos dea aos casteláns

• impedir a saída de moeda ou metais preciosos da Coroa para outros reinos

• xurar os foros das cidades de Castela

d resultado • os comuneiros foron derrotados na batalla de Villalar (1521); os seus principais

dirixentes morreron axustizados. Toledo resistiu ata a derrota final en 1522

Rebelión dos mouriscos nas Alpujarras (1568-1571)

O número de mouros que se alzaron en Granada multiplicouse e (...) queimaron igrexas, asasinaron sacerdotes e cristiáns vellos (...). A causa é que lles foron retiradas algunhas prebendas [beneficios, dereitos...] que ata hoxe en día lles eran concedidas, é dicir: a lingua e mais a indumentaria mourisca, lavarse en determinados baños, facer diversos tipos de danzas, festas e rituais propios á lei de Mahoma, cousas que a Súa Maxestade decidiu prohibirlles xa que, realmente se ben están bautizados, en canto á fe, son máis mouros aínda que os que viven en África.

Carta do Nuncio Apostólico sobre a insurrección mourisca das Alpuxarras. 1568.

a conflito

• Revolta da minoría mourisca nas Alpujarras (Granada), que se desenvolveu entre 1568 e 1571

➢ Os mouriscos eran os musulmáns que quedaron na península tras a conquista do reino de Granada, e que

foron obrigados a converterse ao cristianismo

➢ Cando os Reis Católicos conquistaron o reino nazarí de Granada, en 1492, garantiron aos musulmáns o

mantemento da súa relixión e dos seus costumes.

➢ Pero, a partir de 1499, o cardeal Cisneros puxo fin á tolerancia e impulsou os bautismos obrigatorios. No

ano 1502 os Reis Católicos publicaron un decreto que obrigaba aos musulmáns a escoller entre o

bautismo ou o exilio; a maioría elixiu o bautismo para quedarse en España

b causas

• Filipe II prohibiu o uso da lingua, a indumentaria, os costumes, festas e ritos dos mouriscos na

Pragmática do ano 1566

• Filipe II quería forzar os mouriscos a integrarse realmente na sociedade cristiá

c

conflito

• Comezou nas Alpuxarras (Granada) en 1568 e estendeuse polas zonas limítrofes. Tras 3 anos

de loita as tropas cristiáns dirixidas por Xoán de Austria (medio irmán de Filipe II) derrotaron

os mouriscos (1571) ⟹ deportacións masivas

expulsión

• Os mouriscos foron expulsados de España no ano 1609, durante o reinado de Filipe III ⟹

despoboamento de amplas zonas rurais de Aragón, Valencia e Andalucía, o que repercutiu

negativamente na produción agrícola

Juan de Austria (1547-1578)

Ana de Mendoza y de la Cerda

princesa de Éboli (1540-1592)

Antonio Pérez (1540-1611)

Juan de Escobedo (1530-1578)

Execución de Juan de Lanuza (1591)

Asasinato de Escobedo (1578)

3.-Os esforzos por manter o Imperio: os conflitos exteriores.

Carlos I

Conflito con Cronoloxía Causas / obxectivos Resultado

Francia 1521 - 1556

• loita pola hexemonía europea

• disputas territoriais (Milán, Navarra,

Borgoña…)

• sucesivas guerras e treguas que non

cambiaron as posicións

• Carlos I anexiona o ducado de Milán

Turcos 1529 - 1541

• impedir a expansión do Imperio turco,

polo val do Danubio, as costas do

Mediterráneo e o norte de África

• éxito na defensa de Viena (1532)

• conquista de Tunes en 1535

• fracaso da conquista de Alxer en 1541

Príncipes

alemáns 1540 - 1555

• relixiosas: evitar a propagación da

Reforma protestante de Lutero

• políticas: varios príncipes alemáns

apoiaban a Lutero e enfrontábanse á

autoridade do emperador

• vitoria de Mühlberg (1547) sobre os

príncipes protestantes alemáns

• pero tivo que firmar a Paz de

Augsburgo (1555), que recoñecía a

liberdade relixiosa dos Estados

alemáns ⟹ división de Europa entre

católicos e protestantes ⟹ guerras de

relixión

Filipe II.

Conflito con Cronoloxía Causas / obxectivos Resultado

Francia 1556 - 1559 • loita pola hexemonía europea • vitoria española na batalla de San

Quintín (1557)

Turcos 1571

• frear a expansión musulmá polo

Mediterráneo

• vitoria da Liga Santa (Papa, Venecia e

España) na batalla naval de Lepanto

(Grecia) en 1571

Inglaterra 1585 - 1604

• apoiaba os protestantes (sobre todo

de Flandres)

• atacaba a flota española que

comerciaba con América (piratería)

• fracaso do proxecto de invasión de

Inglaterra: o desastre da Armada

Invencible (1588)

Protestantes

de Flandres 1566 - 1609

• descontento dos flamengos polos

fortes impostos

• conflito relixioso pola extensión do

calvinismo nos Países Baixos

• división dos Países Baixos en 2 áreas

(7+10 provincias):

✓ a N calvinista e independente

(Provincias Unidas, hoxe Países

Baixos)

✓ a S católica e fiel ao rei (Países

Baixos do Sur, hoxe Bélxica e

Luxemburgo)