ÇUKUROVA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜFEN BLMLER ENSTTÜSÜ YÜKSEK LSANS TEZ Rıdvan TA...

ÇUKUROVA ÜN�VERS�TES�

FEN B�L�MLER� ENST�TÜSÜ

YÜKSEK L�SANS TEZ�

Rıdvan TA�

MEVLÜTLER MEVK� (ACIPAYAM – DEN�ZL�) MONTAN KROM

��LETMES� ÜRET�M YÖNTEM�N�N �NCELENMES�

MADEN MÜHEND�SL�� ANAB�L�M DALI

ADANA, 2005

I

ÖZ

YÜKSEK L�SANS TEZ�

MEVLÜTLER MEVK�� (ACIPAYAM – DEN�ZL�) MONTAN KROM ��LETMES� ÜRET�M YÖNTEM�N�N �NCELENMES�

Rıdvan TA�

ÇUKUROVA ÜN�VERS�TES�

FEN B�L�MLER� ENST�TÜSÜ

MADEN MÜHEND�SL�� ANAB�L�M DALI

Danı�man: Doç.Dr.Adem ERSOY

Yıl : 2005 Sayfa: 51

Jüri: Prof.Dr.Mesut ANIL

Doç.Dr.Adem ERSOY

Doç. Dr. Alaettin KILIÇ

Doç. Dr. Ergül YA�AR

Yrd. Doç. Dr. Mustafa AKYILDIZ

Bu çalı�mada, Mevlütler Mevkii – Acıpayam – Denizli Montan Krom ��letmesinin üretim yöntemi incelenmi�tir. Halen i�letilmekte olan krom oca�ının bugünkü üretim yöntemi irdelenmi� olup, üretimi artıracak madencilik parametreleri belirlenmi�tir. Ocakta yapılan üretim çalı�malarında elde edilen veriler ve incelemeler de�erlendirilerek yata�ın jeolojisi, cevher rezervi, tenörü ve cevherle�me açıklanmı�tır.

Mevlütler Ocaklarının rezerv potansiyelinin yüksek olmasına kar�ın, son yıllarda arama ihmal edilmi�tir. Bu nedenle, belirlenen görünür rezervin kısıtlı olması üretim artı�ını olumsuz yönde etkileyecektir. Madencilik çalı�malarının optimizasyonu ve üretim artı�ı için madende 600 m uzunlu�unda taban ayak yolu, 200 m uzunlu�unda kuyu ve 500 m uzunlu�unda arama galerisi açılmalıdır.

Ocaktaki bugün uygulanan madencilik tüm yönleriyle irdelenmi� ve her safha için mekanizasyon olanakları belirlenmi�tir. Buna göre, ocakta uygulanan bacalardaki üretim yönteminde herhangi bir de�i�ikli�e gerek görülmemi�, sadece nakliye sistemi, kapasitesinin arttırılması için kuyu inilmesi ve personel sayısının artırılması ile ocaktaki 1500 ton olan aylık üretimin 2500 tona çıkarılabilece�i açıklanmı�tır.

Anahtar Kelimeler: Krom, Üretim yöntemi, Acıpayam – Denizli, Krom i�letmesi,

Yeraltı krom üretimi

II

ABSTRACT

MSc. THESIS

INVESTIGATION OF PRODUCTION METHOD IN MONTAN CHROMITE MINE AROUND MEVLÜTLER (ACIPAYAM – DEN�ZL�)

Rıdvan TA�

DEPARTMENT OF MINING ENGINEERING

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor: Assoc. Prof. Dr.Adem ERSOY

Year: 2005 Page: 51

Jury: Prof. Dr. Mesut ANIL

Assoc. Prof. Dr. Adem ERSOY

Assoc. Prof. Dr. Alaettin KILIÇ

Assoc. Prof. Dr. Ergül YA�AR

Assist Prof. Dr. Mustafa AKYILDIZ

In this study, the production method in Montan chromite mine around Mevlütler –

Acıpayam – Denizli has been investigated. The mine has been working, its present production method was studied and, mining parameters were determined for increasing the production. Data monitared during the production from Montan mine have been evaluated. Geology of the mine, ore reserve and grade have been explained.

Although the mine has high reserve potential, ore exploration for ore reserve determination has not been made. Thus, determined definite reserve estimation has been limited, this influences negatively increase of production. For optimisation of mining works and enhancing the production, the base longwall for 600 m long, the mining well at 200 m high and searching gallery for 500 m long must be made. The mining methods of Montan Mine has been completely investigated and mine mechanisation possibilities have been studied at all production levels.

Any change applied production method in mine has not been recommended However, by increasing transporting system, construction of the mining well, with increasing mine workers, the ore production from 1500 ton /month to 2500 ton / month could easily be increased.

Keywords: Chromite, Production method, Acıpayam – Denizli, chromite

management, Underground chromite production.

III

TE�EKKÜR

Bu tezin hazırlanmasında bir çok konuda destek ve yardımlarını gördü�üm,

Bölüm Ba�kanımız Prof. Dr. Mesut ANIL’a, çok de�erli Danı�man Hocam Doç. Dr.

Adem ERSOY’a ve Jeoloji Yüksek Mühendisi Afitap TA�’a te�ekkürlerimi

sunarım.

IV

�Ç�NDEK�LER SAYFA

ÖZ............................................................................................................................. I

ABSTRACT ...........................................................................................................II

TE�EKKÜR......................................................................................................... III

�Ç�NDEK�LER.....................................................................................................IV

Ç�ZELGELER D�Z�N� ....................................................................................... VI

�EK�LLER D�Z�N� ............................................................................................VII

FOTO�RAFLAR D�Z�N�................................................................................ VIII

EKLER................................................................................................................. IX

1.G�R�� ...................................................................................................................1

2. ÖNCEK� ÇALI�MALAR ..................................................................................3

3. ÜRET�M YÖNTEMLER� SEÇ�M�NE ETKENLER .......................................5

3.1. Üretim Yöntemi Seçimini Etkileyen Faktörler ..............................................6

3.1.1.Cevher ve Yanta�ın Fiziksel özellikleri....................................................6

3.1.2. E�im Açısı .............................................................................................6

3.1.3.Cevher Kütlesinin Kalınlı�ı .....................................................................7

3.1.4. Yataklanma Durumu...............................................................................8

3.1.5. Cevher Kütlesi �çerisindeki Zengin Kısımların Da�ılım �ekli .................8

3.1.6. Cevher Kütlesinin �ekli ve Yanta�la Ba�ıntısı ........................................8

3.1.7. Cevherin Mineralojik ve Kimyasal Bile�imi ...........................................9

3.1.8. Kazının Yapıldı�ı Derinlik .....................................................................9

3.1.9. Tavan Arızaları ve Kazı Sonucu Yeryüzündeki Çökmeler ......................9

3.1.10. Tavanın Etkisi ......................................................................................9

3.1.11. Cevherin De�eri .................................................................................10

3.1.12. Özel Yataklanma Durumu ..................................................................10

4. MATERYAL VE METOD ...............................................................................11

4.1. Çalı�ma Alanı ..............................................................................................11

5. ÇALI�MA ALANININ JEOLOJ�S�................................................................13

5.1. Stratigrafi ....................................................................................................13

5.1.1. Üst Kretase - Paleosen Fli�i ..................................................................13

5.1.2. Mesozoyik Kireçta�ları .........................................................................15

V

5.1.3. Ofiyolitik Seri.......................................................................................15

5.1.3.1. Tektonitler ................................................................................15

5.1.3.2. Damar kayaçları........................................................................16

5.1.4. Pliyosen Çakılta�ı, Kumta�ı, Marn ve Kireçta�ı ....................................16

5.1.5. Pleyistosen Çakılta�ı.............................................................................16

6. ARA�TIRMA BULGULARI ...........................................................................17

6.1. Kromit Yataklarının Temel Özellikleri ve Faylar.........................................17

6.1.1. Yönü ve E�imi Cevher Damarıyla Yakla�ık Aynı Olan Az Atımlı

Faylar .................................................................................................18

6.1.2. Yönü Cevherle�meye Uygun, E�imi Ters Yönde Olan Faylar..............19

6.1.3. Yönü Cevherle�meye Dik Olan Faylar.................................................20

6.2. Mikroskopik �ncelemeler.............................................................................20

6.2.1.Cevher mineralleri .................................................................................20

6.2.2.Cevher Yan Kayaçları ...........................................................................23

6.3. Mevlütler Ocaklarında Üretimi Artırma Olanakları ..........................26

6.3.1. Bugünkü Uygulama..............................................................................26

6.3.2. Üretimi Arttırma Olanakları..................................................................30

6.3.3. Rezerv Durumu ....................................................................................31

6.3.4.Teknik Olanaklar...................................................................................34

6.3.4.1. Bacalardaki Üretim ...................................................................35

6.3.4.2. Arama ve Üretim ......................................................................38

6.3.4.3. Nakliye .....................................................................................39

6.3.4.4. �nsan Gücü................................................................................39

6.3.4.5. Zenginle�tirme ..........................................................................40

6.4. Gerekli Yatırımlar .......................................................................................40

6.4.1 Makina ve teçhizat.................................................................................40

6.4.2.Arama ve Üretim...................................................................................41

7. SONUÇLAR ve ÖNER�LER............................................................................42

KAYNAKLAR...................................................................................................... 44

ÖZGEÇM�� ..........................................................................................................46

EKLER

VI

Ç�ZELGELER D�Z�N� SAYFA

Çizelge 6.1. Kromit yan kayaçlarının mineral içerikleri ve oranları.........................23

Çizelge 6.2. ��letmede Çalı�anların sayısal da�ılımı................................................29

Çizelge 6.3. Mevlütler Oca�ı'nın üretimini iki misline çıkarmak için gerekli makina

ve teçhizat yatırımları .........................................................................41

VII

�EK�LLER D�Z�N� SAYFA

�ekil 4.1. Çalı�ma alanının yer bulduru haritası ........................................................12

�ekil 5.1. Çalı�ma alanının Jeoloji Haritası. ..............................................................14 �ekil 6.1. Mevlütler oca�ı kuyu derinle�tirme projesi................................................32 �ekil 6.2. Mevlütler oca�ı kuyu enine kesiti.............................................................33

VIII

FOTO�RAFLAR D�Z�N� SAYFA

Foto�raf 6.1. Kromitlerin kataklastik dokudaki mikroskopik görünümü.................21

Foto�raf 6.2. Kromitlerin kataklastik dokudaki mikroskopik görünümü.................22

Foto�raf 6.3. Kromit yan kayaç minerallerininlerin ince kesitteki görünümü..........24

Foto�raf 6.4. Kromit yan kayaç minerallerinin ince kesitteki görünümü.................25

IX

EKLER

Ek:1. Mevlütler kromit oca�ının cevher ve fay kesitleri

Ek 2. Mevlütler kromit oca�ının kat planı ve imalat haritası

Ek 3. Mevlütler kromit oca�ının imalat ve sondaj haritası

1. G�R�� Rıdvan TA�

1

1. G�R��

Bir ülkenin geli�mesi yer altı do�al kaynaklarının bilimsel yöntemlerle

geli�tirilmesine ve de�erlendirilmesine ba�lıdır. Yer altı zenginliklerinin verimli bir

�ekilde üretilmesi ile dı�a olan ba�ımlılık azalacaktır. Özellikle, Türkiye gibi geli�me

süreci içerisinde bulunan bir ülke için bu durum daha büyük bir önem kazanmaktadır.

Yeraltı madencili�inin önemli konularından birisi de, maden yata�ında en uygun üretim

yöntemin seçilmesidir. Bir maden yata�ının farklı �ekil ve olu�um göstermesi, yer altı

üretim yönteminin seçiminde önemli sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Maden yata�ında

büyük hazırlıklar ile cevher içi hazırlıklar tamamladıktan sonra üretim çalı�malarına

ba�lanır. Üretim çalı�maları, maden yata�ından faydalı mineralin kazanılması için gerekli

olan tüm i�leri kapsar. Maden i�letmecili�inde en önemli ilke maden yata�ının olanakların

elverdi�i �ekilde, tamamen üretilmesidir. Üretim yönteminin belirlenmesi; maden

yata�ının zemin özellikleri, yatak �ekli, cevherin rezerv durumunun, tenörünün

belirlenmesi gibi bir çok de�i�kenin bilinmesi gerekmektedir. Ancak, yata�ın

cevherle�me bakımından fakir olan kısımlarında veya fakir bir maden yata�ının zararına

olsa bile tümünün üretilmesi de�ildir. Buna kar�ın yata�ın ileride alabilece�i durumu göz

önüne almadan, sadece en de�erli kısımlarından üretim yapılması da söz konusu olabilir.

Bu durumda maden i�letmelerinin, tekni�in elverdi�i sınırlar içinde o günkü durum göz

önüne alınarak en uygun maden i�letme yönteminin seçilmesidir.

Bu çalı�ma Nisan 2003 - Mayıs 2004 tarihleri arasında yapılmı� olup, ocakta aylık

olarak 1000-1200 ton civarında olan üretim kapasitesinin arttırılması amacına yönelik

olarak yürütülmü�tür. Bunun için, öncelikle i�letmeye ait Mevlütler oca�ındaki mevcut

durum ve muhtemel üretim gücünün belirlenmesine çalı�ılmı�tır.

Çalı�ma alanında bulunan krom yata�ında yer altı madencili�i olarak, dar kazı

arınlı üretim yöntemlerinden tavan ayak yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem, tavan

aya�ı cevherin ve yan kayacın dayanıklı oldu�u yani kendi kendini askıda tutabildi�i filon

veya damarlarda uygulanan bir yöntemdir. Hazırlık için önce filonun do�rultusu boyunca

cevher içinde belli kat aralı�ında yatay galeriler sürülür. Sonra her 40-70 m' de bir ba�

yukarılar yardımıyla galeriler birbirlerine ba�lanır.

Üretim, tavandaki 2-4 m yükseklikteki dilimlerde bütün tavan yüzeyi boyunca yapılır.

Bu çalı�mada bölge genel jeolojisinin tanımlanması, cevher yataklanma �eklinin

(yata�ın durumu, konumu, kalınlı�ı) belirlenmesi, madende uygulanan üretim yönteminin

1. G�R�� Rıdvan TA�

2

açıklanması, uygunlu�unun belirlenmesi ve en verimli üretim yapmak için nasıl bir

yöntem seçilece�ini belirlemek amaçlanmı�tır.

2. ÖNCEK� ÇALI�MALAR Rıdvan TA�

3

2. ÖNCEK� ÇALI�MALAR

Çalı�ma alanındaki kromit oca�ının i�letme yöntemine ili�kin daha önce yapılmı�

herhangi bir çalı�ma bulunmamaktadır. Bölgede daha çok ekonomik amaçlı çalı�malar

yapılmı�tır. Bölgenin jeolojisi ve kromit yataklarını ilgilendiren çalı�malar kısaca a�a�ıda

özetlenmi�tir.

Kaaden (1953,1959), Güneybatı Türkiye'deki kromitlerin kimyasal bile�imleri ile

içinde bulundukları peridotitler arasındaki ili�kileri incelemi�tir.

Borchert (1960), Mevlütler kromit yata�ının jenezine yönelik çalı�ma yapmı�tır.

Engin ve Hirst (1970), Engin ve Oucott (1971), Engin (1972 ), Andızlık - Zımparaklık

Sahası (Fethiye), Paktunç ve Baysal (1981), Rahgoshay ve di�. (1985), Çataloluk -

Üçocak-Suluoluk - Üçköprü (Fethiye), Özyardımcı (1987), Küçükturan (1988), Yıldız ve

Ayhan (1988, 1992), Kurnaz ve Anıl (1992), yöre kromitlerinin kimyasal özelliklerini ve

kökenlerini açıklamı�lardır.

Engin ve Oucott (1971), Engin (1972) çalı�ma alanındaki dunit ve harzburjitlerin,

lerzolitik bile�imli manto malzemesinin kısmi ergimesinden geriye kalan refrakter bir

kalıntı oldu�unu, dolayısıyla kromit olu�umlarında yerinde kristalle�me süreçleri boyunca

olu�tuklarına de�inilmi�tir.

Paktunç ve Baysal (1981), Göcek – Fethiye kromit yata�ının optik, kristalografik

ve kimyasal özelliklerini ele alıp incelemi�tir. Kimyasal özellikleri itibariyle bu

kromitlerin dunitik kılıflarının ilksel olmayıp, yersel olarak spinel – klinopiroksen – olivin

içeren lerzolitik bir Üst Manto kayacından türemi� kısmi ergimelerin ürünleri oldu�unu

belirtmi�tir.

Özpınar (1987, 1989, 1991), bölgede petrografik ve petrokimyasal incelemelere

yönelik çalı�malarda bulunmu�tur. Özpınar (1988), Acıpayam dolaylarının bazı tektonik

özelliklerini incelemi�, bölgede Preneen, Stritiyen ve Rodaniyen fazlarının etken

olduklarını saptamı�tır.

Özpınar (1991), çalı�ma alanındaki ofiyolitik serinin, tektonitler ve damar

kayaçları olmak üzere iki ana birim içerdi�ini ve eksik dizi karakterli bir ofiyolit

toplulu�unu temsil etti�ini belirtmi�tir. Ofiyolitik kayaçlarda izlenen metamorfik

mineraller, ofiyolitin ye�il�ist fasiyesini geçmeyen basınç – sıcaklık �artlarında

metamorfizma geçirdi�i açıklanmı�tır (Özpınar, 1991).

2. ÖNCEK� ÇALI�MALAR Rıdvan TA�

4

Bilgin ve Özpınar (1989) bölgede petrografik ve petrokimyasal incelemelere

yönelik çalı�malarda bulunmu�lardır. Bilgin ve Özpınar (1996) ofiyolitlerin petrografisi

ile bunlara ba�lı kromit yataklarının jeolojik ve jeokimyasal özelliklerini çalı�arak,

Ofiyolitik seri tektonitler ve bunları kesen damar kayaçları olmak üzere iki ana birim

içerdi�ini, Podiform kromit kütlelerinin kalıntı üst manto peridoditleri içinde olu�tu�unu

açıklamı�lardır. Merceksel ve az çok plakamsı �ekillerde yataklanma gösteren kromit

kütlelerinde ba�lıca masif, nodüler, saçınımlı ve bantlı cevher olu�umları gözlemlenmi�tir.

3. ÜRET�M YÖNTEMLER� SEÇ�M�NE ETKENLER Rıdvan TA�

5

3. ÜRET�M YÖNTEMLER� SEÇ�M�NE ETKENLER

Yeraltı üretiminin amaçları, çalı�maların tam bir emniyet içerisinde yürütülmesi,

verimlili�in yanında giderlerin dü�ük olması, üretim kayıplarının az olmasıdır. Kazı i�inin

tam mekanize yapılması, tüm i�letme randımanının yüksek olması; kazı yerlerindeki

çalı�maların kontrolü ve havalandırma, galeri bakım giderlerinin dü�ük düzeyde

tutulabilmesi; yedek üretim yerlerinin hazır bulundurulması yeraltı üretiminin ba�arılı

olması için gerekli faktörlerdir.

Bu �artların hepsine aynı derecede ula�mak mümkün olmayabilir, özellikle

üretimin ucuz olması ile üretim kayıplarının dü�ük tutulması birbirine zıt tedbirlerin

alınmasına yol açabilir. Bu bakımdan en uygun üretim yönteminin seçimi çok önemli bir

konu olmaktadır.

Tabakalı yataklar ile metalik maden yataklarının i�letilmesinde uygulanacak

üretim yönteminin seçimine bir çok faktör etki etmektedir. Gerek uygulamalardan,

gerekse ara�tırmalardan elde edinilen bilgiler de�erlendirilerek, söz konusu olan maden

yata�ında en uygun üretim yönteminin seçimi gerekir.

Sözkonusu olan yöntemlerden herhangi birinin seçimi, genellikle metalik maden

yatakları ile tuz i�letmelerinde, kömür yataklarına kıyasla çok daha zor olmaktadır. Bunun

en önemli nedenleri, ilk iki cevher türünde yata�ın çok çe�itli �ekillerde olması,

kalınlıkların fazla de�i�iklik göstermesi, cevher ve yanta�ın çok farklı olmasıdır. Buna ek

olarak, üretilen cevher miktarlarının geni� aralıklar arasında de�i�mesi gelir. Bu bakımdan

metalik maden yataklarında daha çok sayıda ve farklı üretim yöntemleri uygulanmaktadır.

Genellikle üretim yönteminin seçiminde maden i�letme tekni�i ile ekonomik etkenlerin de

gözönüne alınması zorunludur. Ekonomik etkenlerden en önemli faktör, çe�itli

yöntemlerdeki üretim maliyetleridir.

Üretim maliyeti açısından en dü�ük olanı blok halinde göçertme yöntemidir. Keza

kat üstü göçertme ve yeraltı huni �ekilli üretim yöntemlerinde de maliyet az olmaktadır.

Yüksek üretim maliyetleri, topuklu yöntemler ve tavan ayaklarda görülür. En pahalı

yöntem, küp tahkimat, blok halinde üretim yöntemi ve travers ayaktır.

Filon, mercek, kafa veya �ekilsiz yataklanma durumu gösteren metalik maden

yataklarıyla, tabaka halindeki maden yataklarında uygulanması gereken üretim

yönteminin seçiminde pek çok sayıda faktör rol oynamaktadır.


6

3.1. Üretim Yöntemi Seçimini Etkileyen Faktörler

3.1.1.Cevher ve Yanta�ın Fiziksel Özellikleri

Üretim yönteminde gerekli olan emniyetin sa�lanması için cevher ve yan ta�ın

fiziksel özellikleri önemli rol oynamaktadır. Bu özelliklere göre a�a�ıdaki �ekilde

sınıflama yapılabilir.

- Cevher ve yanta� sa�lam: bu durumda göçertmeli üretim yöntemi dı�ında bütün

üretim yöntemleri uygulanabilir. Göçertme ancak tavanın zorla göçtürüldü�ü dilim

halindeki göçertme ve blok halindeki göçertme yönteminde geçerli olabilir.

- Sa�lam cevher ve çürük yanta�: büyük açıklıklar meydana getirecek üretim

yöntemi uygulanamaz. Tahkimatlı ve dolgulu bütün yöntemler geçerlidir. Ayrıca yatay

dilimli ve dolgulu tavan ayaklarda uygulanabilir. Göçertmeli üretim yöntemleri, kat

halinde göçertme �artı ile emniyet yönünden bütün sistemlerde kullanılabilir.

- Çürük cevher ve sa�lam yanta�: bu durumda kısa kazı arınlı açık ayaklar söz

konusu olabilmektedir (az kalınlıktaki cevher kütlesi). Tahkimatlı çalı�ma halinde

kısıtlayıcı durum yoktur. Ayrıca depolama yöntemi ile cevher üretiminde de uygulanır.

Göçertmeli yöntemlerden ise, dilim halinde göçertmeli yöntem söz konusu olup, burada

tavan da aynı zamanda göçertilmektedir.

- Cevher ve yanta� çürük. Tahkimat ve dolgu ile çalı�ılabilen bütün yöntemler

uygulanabilir. Blok halinde göçertmeli yöntemde ana kütlenin altından sürülecek yollar

için özel hususlar zorunludur.

Yan kayacın özelliklerine göre yöntem saptanır. Tavandaki çatlakların yönü ve

durumuna göre ayak ilerleme yönünün seçimi gerekir. Taban tabakalarında olan

düzensizlikler de kazı için seçilecek tahkimat �ekline etki eder.

3.1.2. E�im Açısı

Maden yata�ının e�iminin kazı i�ine, pasanın ve cevherin nakliyesine, tavan

basıncı ve dolayısıyla tahkimata, i�çinin i� yerine geli�ine ve malzemelerin ta�ınmasına,

kayaç veya cevher dü�me tehlikesine etkileri vardır.

E�im açısına göre maden yatakları yatık (0 - 25°), orta meyilli (25° -450) ve dik

meyilli (45°-90°) olmak üzere sınıflandırılmaktadır. E�imsiz yataklarda kazılan cevher

yerinde kaldı�ı halde, meyilli olanlarda kendili�inden taban tabakası üzerinde kayar.


7

Meyilin fazla olması halinde, çalı�ma ve emniyet tüzüklerine aykırı olmakta, yuvarlanan

cevher kazalara neden olabilece�i gibi, tahkimat dire�ini de yıkabilir.

Üretim yönteminin seçiminde e�im açısının etkisi, cevher kütlesinin kalınlı�ına

göre de de�i�ir. Az kalınlıktaki maden yata�ında, örne�in ambarlama yönteminde

cevherin kendili�inden hareketi için en azından 60 0 lik bir e�im açısı gerekir. Aksi halde

ambarın bo�altılmasında kırılmı� cevher askıda kalabilir. Ambarlama, kat halinde

göçertme ve blok halinde göçertme yöntemleri çok kalın, yatay veya az e�imli yataklarda

uygulanabilir. Dilim halinde ve kat halinde göçertme yöntemlerinde cevher kütlesinin

kalınlı�ı ve e�imi arasındaki ili�ki saptanabilir.

3.1.3. Cevher Kütlesinin Kalınlı�ı

Cevher yata�ının kalınlı�ı, kazının ekonomik olmasına göre ayarlanmalıdır.

Cevher kütlesindeki kazı giderleri az kalınlıklarda (2 m'ye kadar) fazla, büyük

kalınlıklarda dü�üktür. Kazı giderlerine göre cevher kütlesinin kalınlı�ı a�a�ıdaki �ekilde

sınıflandırılabilir.

• 2 m kalınlı�a kadar olan yataklar (kazı giderleri, kalınlı�ın azalması ve artmasına

göre de�i�ir);

• 2 -15 m kalınlıktaki yataklar;

• 15 m üzerindeki kalınlıktaki yataklar.

Bu sınıflara göre uygulanması gereken üretim yöntemleri ise a�a�ıdaki �ekilde

seçilmelidir.

1. Sınıf: direk tahkimatlı tavan ayak, kısa kazı arınlı ayak, en azından 0,8 m

kalınlı�a kadar yanta�ın kazıldı�ı depolama yöntemi, dik meyillerde cevherin askıda

kalmaması için bazı önlemlerin gerekli oldu�u dilim halinde göçertme yöntemi, topuklu

ayak ve kat halinde göçertme yöntemi

2. ve 3. Sınıflar: kat halindeki oda - topuk yöntemi, küp tahkimatlı ayak, yatay

veya meyilli dilimler halinde dolgulu ayak ve çok kalın yataklarda blok halinde göçertme

yöntemi.


8

3.1.4. Yataklanma Durumu

Cevher kütlesi içerisinde faydalı olmayan kısımlar olabilece�i gibi, tektonizma

sonucu süreksizlikler de bulunabilir. Bu durumlarda kazı i�i sırasında a�a�ıdaki önlemler

alınmalıdır.

Faydalı olmayan kısımlar çok fazla de�ilse veya bunlar büyük kütle halinde iseler,

bunları bulundu�u yerde bırakmak. Bu durumda oda yöntemi, direk tahkimatlı tavan

ayak, kısa kazı arınlı ayak, yatay dilimler halinde a�aç tahkimatlı veya dolgulu bütün kazı

�ekilleri, kat yüksekli�inin hepsinin birden üretilerek, açılan bo�lu�un göçertilmesi veya

dolgunun yapılması gerekir. Bunların, yani faydalı olmayan kısımların cevherle birlikte

kazısı ve hemen ayıklanması veya faydasız kısımlar ara kesme halinde ise cevherden ayrı

olarak kazılmalıdır.

3.1.5. Cevher Kütlesi �çerisindeki Zengin Kısımların Da�ılım �ekli

Cevher kütlesi içerisindeki zengin kısımların da�ılımı çok de�i�ik olabilir. Buna

ra�men bunların tenörlerine göre sınıflandırılmasının yapılması mümkündür. Cevherin

homojen bir yapı göstermesi halinde bütün yöntemler uygulanabilir. Cevherin zengin olan

kısımları yuvalar halinde ise ve bunlar fakir cevherler tarafından çevrilmi�se, üretimin

ayrı ayrı yapılması zorunludur.

3.1.6. Cevher Kütlesinin �ekli ve Yanta�la Ba�ıntısı

Cevher kütlesinin �eklinin geometrik durumu da üretim yönteminin seçiminde rol

oynar. Seçilecek üretim yönteminde mümkün oldu�u kadar hazırlık i�lerinin az olmasına

dikkat edilmelidir.

Cevher ve yanta� arasındaki kontakt durumu, az kalınlıkta olan tabaka halindeki

yataklarda ayrıca yanta�ın kazısını da gerektirdi�inden farklı etki gösterir. Kontakt

durumu çok belirli ise, özellikle kıymetli cevherlerde ayrı ayrı kazı gerekir. Bu durumda,

az kalınlıktaki cevher kütlesi, uzun ayak veya direk tahkimatlı tavan ayak yöntemiyle

üretilmelidir. Tahkimatlı kazı yöntemlerinden ise yatay direk tahkimatlı yatay dilimler

halinde kazı �ekli uygulanmalıdır. Ayrıca dolgulu yatay dilim, dolgulu tavan ayak,

topuklu ve cevher kütlesinin tümünün dolgulu üretildi�i, keza yanta�ın en azından 0,8 m

kazıldı�ı depolama yöntemleri kullanılmalıdır.


9

3.1.7. Cevherin Mineralojik ve Kimyasal Bile�imi

Cevherin mineralojik ve kimyasal bile�iminin, üretim yönteminin seçiminde

önemli etkisi vardır. Kendi kendine yanabilme özelli�i ile, tuz minerallerinin nem çekme

özelli�i ve sülfürlü cevherlerin kolaylıkla okside olabilmeleri, ambarlamalı çalı�ma

halinde önem kazanmaktadır.

3.1.8. Kazının Yapıldı�ı Derinlik

Çok fazla derinliklerde üretimin yapıldı�ı metalik cevher ocaklarından elde edilen

bilgiler, kalın olmayan yataklarda tahkimat veya dolgu, kalın yataklarda ise sadece

dolgulu çalı�manın zorunlu oldu�unu göstermi�tir. Derinlik fazlala�tıkça artan kayaç

sıcaklı�ı kazı yerinin iyi bir �ekilde havalandırılması sorununu ortaya çıkarmaktadır ki, bu

husus örne�in, dilimli veya blok halinde göçertmeli çalı�mada büyük zorlukların nedeni

olmaktadır.

3.1.9. Tavan Arızaları ve Kazı Sonucu Yeryüzündeki Çökmeler

Üretim yönteminin seçiminde, cevher kütlesinin konumunun, gerek yeryüzündeki

binalara, nehir ve göllere veya yeraltındaki kom�u cevher kütlesine etki edebilmesinden

dolayı, önemli olmaktadır. Bu durumlarda yerüstünün korunması için emniyet

topuklarının bırakılması zorunludur. Keza yeraltı su kaynaklarının bulunması halinde, su

basması tehlikesine kar�ı tavanın mümkün oldu�u kadar sa�lam tutuldu�u, örne�in çok

iyi dolgunun yapıldı�ı üretim yöntemlerinin uygulanması gerekir.

3.1.10. Tavanın Etkisi

Genellikle cevher alınan yerin tavanı uzun zaman kendini tutabilir ve ancak kazı

arınından belirli bir mesafede göçer. Bu husus, üretim yönteminin daha büyük bir

serbestlikle seçilebilmesine imkân verir. Ekseriye tavan büyük açıklıklarla kendini

tutarsa, ate�lemelerle göçertmek gerekir. Aksi halde basınç fazlala�tı�ı için büyük

göçükler meydana gelir.

Bazan tavan büyük açıklıklar olmadan da göçer. Tavan basıncı kazı arınında

ezilmelere neden olur, dolayısıyla kazı i�i kolayla�ır. Bunun yanında tavanın göçmesine


10

de engel olmak gerekir. Bunu sa�lamak için tahkimat yapıldı�ı gibi topuk bırakılır veya

dolgu yapılır.

3.1.11. Cevherin De�eri

Üretim yönteminin seçiminde cevher de�erinin de etkisi vardır. Fiyatı yüksek

cevherlerde seçilecek üretim yönteminin az kayıp verecek; ucuz cevherlerde ise ucuz

kazı, dolayısıyla yüksek kayıp gözönüne alınarak seçimi gerekir. En az kayıp, küp

tahkimatının veya dolgulu veyahut travers ayak �eklinin uygulandı�ı yöntemlerdir. Bu

yöntemler pahalı üretim yöntemleri olup kıymetli cevherlerde kullanılmalıdır.

3.1.12. Özel Yataklanma Durumu

Bu hususlara, maden yata�ının tektonizmaya maruz kalması, fazla su geliri v.b. durumlar

dahil edilebilir. Böyle �artlarda topuk bırakmakla, söz konusu olan bölgeyi tehlikeli

bölümden ayırmak gerekir, özellikle i�çilerin su altında veya içerisinde çalı�maya maruz

bırakılmamalarına dikkat etmek gerekir. Yukarıdaki hususlardan ayrı olarak seçilecek

üretim yöntemine ikinci derecede etki eden ba�ka faktörler de söz konusu olabilmektedir.

Bunlar sırasıyla; kazı i�lerindeki mekanizasyon derecesi ve �ekli tüketici tarafından ileri

sürülen istekler, örne�in kömürün parça büyüklü�ü ve kül miktarı gibi.

4. MATERYAL VE METOD Rıdvan TA�

11

4. MATERYAL VE METOD

Bu çalı�ma arazi, laboratuar ve büro çalı�maları �eklinde üç a�amadan

olu�maktadır. Çalı�ma için gerekli veri ve örneklemeler Denizli ili Acıpayam ilçesi

Mevlütler mevkiisinde yer alan Montan Krom ��letmesinden elde edilmi�tir.

Öncelikle, çalı�ma alanının jeolojisi, cevher rezerv de�i�kenleri (yatak �ekli,

kalınlık, tenör, cevherle�me), maden sahasından toplanan cevher ve kayaç örneklerinin

laboratuarda ince ve parlak kesitleri incelenerek yatak özellikleri belirlenmi�tir.

Çalı�ma alanında bulunan krom yata�ında yer altı madencili�i uygulanmakta

olup, dar kazı arınlı üretim yöntemlerinden tavan ayak yöntemi kullanılmaktadır. Bölgede

bulunan krom cevherinin en verimli ve en ekonomik �ekilde yata�a uygun hangi üretim

yöntemiyle üretilece�i veya �u anda i�letmede uygulanan üretim yönteminin uygun olup

olmadı�ı ara�tırılmı�tır.

Laboratuar ve arazi gözlemleri birle�tirilerek gerekli yorum ve de�erlendirmeler

yapılarak bu çalı�ma olu�turulmu�tur.

4.1. Çalı�ma alanı

Çalı�ma alanı, Denizli il merkezinin güneyinde Acıpayam ilçesine 7 km

uzaklıktaki Mevlütler mevkiinde yer alan Montan Krom i�letmesi seçilmi�tir (�ekil 4.1).

Bölgede çok sayıda kromit yata�ı bulunmaktadır. Çalı�ılan bölge Türkiye'nin önemli

kromit yataklarının yeraldı�ı Köyce�iz - Fethiye bölgesinin kuzey devamındadır. 1950

yılından beri i�letilmekte olan Mevlütler Krom Madeni 1951 yılında Montan �irketinin

mülkiyetine geçmi�tir. Bu yıldan beri 1953-55 ve 1963-69 yıllarındaki kesintiler hariç

sürekli olarak ayda 500-2000 tonluk kapasitelerle i�letilmi�tir. Bu özelli�iyle, yatak

Türkiye'nin en uzun süre üretim yapan ocaklarından biridir.

Mevlütler kromit oca�ı, NE-SW yönünde birbirine paralel 5 damardan olu�an ve

uzanım yönünde 600-700 m izlenilebilen bir cevherle�meden ibarettir. Yatak, 1969 yılına

kadar daha çok yüzeye yakın yerlerden ve oldukça düzensiz bir biçimde i�letilmi�tir.

Ancak, ilk yapımı 1957 yılında kararla�tırılan 1160 m kotundaki 37 nolu, ocak galerisinin

250 m kayaç içinde sürülerek tamamlanması ve bundan sonra bir desandre ile 1118 m

kotuna inilmesi ile bilinçli sayılabilecek bir üretimin temelleri atılmı�tır. Daha sonra 1118

m kotundan 1051 m kotuna da bir desandre inilmi�tir.

4. MATERYAL VE METOD Rıdvan TA�

12

K

�ekil 4.1. Çalı�ma alanının yer bulduru haritası

5. ÇALI�MA ALANININ JEOLOJ�S� Rıdvan TA�

13

5. ÇALI�MA ALANININ JEOLOJ�S�

Bölgede yeralan kaya birimleri "otokton," "para-otokton" ve "allokton" birimler

�eklinde üç ana grup içinde toplanmı�lardır (�ekil 5.1.). Çalı�ma alanında en altta Üst

Kretase - Paleosen Fli�i yer almaktadır. Bu birim Otokton konumlu olup, bunun üzerine

yataya yakın tektonik dokanaklı olarak Mesozoyik Kireçta�ları ve ofiyolitik seri

gelmektedir. Ofıyolitik seri tektonitler ve bunları kesen damar kayaçları olmak üzere iki

ana birim içerir ve eksik dizi karakterli bir ofiyolit toplulu�unu temsil eder. Pliyosen

kırıntılı çökeller tüm alttaki birimler üzerine açısal uyumsuzlukla örtmektedir.

Podiform kromit kütleleri kalıntı üst manto peridotitleri içinde olu�mu� olup, bu

peridotitler harzburjit ve dünit bile�imindedir. Merceksel ve az çok plakamsı �ekillerde

yataklanma gösteren kromit kütlelerinde ba�lıca masif, nodüler, saçınımlı ve bantlı cevher

gözlenmi�tir.

5.1. Stratigrafi

5.1.1. Üst Kretase - Paleosen Fli�i

Bu birim ye�il, boz ve kahverengimsi renkli kilta�ı, siltta�ı ve kumta�larından

olu�ur. Bu istif içinde, seyrek olarak çörtlü kiteçta�ları ve spilitik kayaçlara da rastlanır.

Ayrıca, Paleozoyik ve Mesozoyik ya�lı, mermer, serpantinit ve radyolarit yer almaktadır.

Birim tektonik hareketlerden fazlaca etkilendi�inden, ezilmi�, kıvrımlı ve kırıklı bir

yapıda görülürler. Birimin litolojik ve stratigrafik özellikleri gözönüne alındı�ında,

Acıpayam dolayında "Kızılca Formasyonu", (Özpınar, 1987), Honaz da�ı dolayında

"Alçıbo�azı ve Zeytinyayla Formasyonları"na (Okay, 1989), benzerlik göstermektedir.

Bu birimin ya�ı, Üst Kretase - Paleosen olarak belirlenmi�tir (Okay, 1989).


14

Açıklamalar

Alüvyon

Çakılta�ı

Çakılta�ı-kumta�ı-marn

Kireçta�ı

Çakılta�ı-kumta�ı

Fli�

Rudistli kireç ta�ı

Kireç ta�ı

Kireç ta�ı

Dolomit

KUVATERNER

Pleyistosen

Pliyosen

Burdigaliyen

Alt Miyosen

Üst KretasePaleosen

Üst Kretase

Alt Kretase

Liyas

Üst Triyas

Gabro, dolerit, d iyabaz

Peridodit (Harzburjit, lerzolit, dunit)

Cevherli zon

Do�rultu e� im

Kromit olu�umları

Normal Fay

Bindirme ve nap

0 2km

K

MEVLÜTLERKES�M� Mevlütler Köy.

Çubukcular Mah.

ÇU

BUK

CULA

RK

ES�M�

ACIPAYAM

�ekil 5.1. Çalı�ma alanının jeoloji haritası ( Özpınar, 1989’dan düzenlenmi�tir)


15

5.1.2. Mesozoyik Kireçta�ları

Üst Kretase - Paleosen fli�i üzerine yataya yakın bir tektonik dokanakla örten bu

birim, ince ve orta tabakalı gri ve yer yer koyu gri renkli kireçta�larından olu�ur. Alg ve

Mercan içerikli olan bu kireçta�ları, mikrit, biyomikrit, pelletli - biyosparit, proto - oolitli

intrasparit, mikro fasiyesleri ile, sı� bir denizel ortamda olu�tuklarını göstermektedir. Bu

birim Acıpayam batısında yer alan Jura - Alt Kretase ya�lı kireçta�ları (Özpınar, 1987) ile

dene�tirilebilmektedir. Ayrıca litoloji ve stratigrafik benzerlikler göstermesiyle de

dene�tirilebilir. Acıgöl grubuna ait Jura - Kretase ya�lı "Yanda� kireçta�ları" (Bilgin ve

ark, 1990), Kale (Denizli) güneyine ait Jura - Alt Kretase ya�lı kireçta�larıdır (Özpınar,

1995).

5.1.3. Ofiyolitik Seri

Ofiyolitik seri, ba�lıca tektonitler ve bunları kesen damar kayaçları olmak üzere iki

ana bile�enden olu�ur ve eksik dizi karakterli bir ofiyolit toplulu�unu temsil eder. Birim,

gerek Üst Kretese - Paleosen fli�i ve gerekse de Mesozoyik kireçta�ları üzerine

bindirmi�tir. �imdiki yerinin tektonik olarak yerle�mesi Lütesiyen sonu veya Lütesiyen

sonu - Oligosen evresinde meydana gelmi�tir (Özpınar, 1987). Bu birimin olu�um ya�ı

Geç Jura - Erken Kretase oldu�u dü�ünülmektedir ( Özpınar, 1987 ).

5.1.3.1. Tektonitler

Tektonitler, ba�lıca harzburjitler ile onların içindeki dünitler ve dünitik kılıflı

podiform kromit kütleleri ile temsil edilmi�lerdir. Dünit ve kromitlerin oransal miktarları

harzburjitlerin yanında önemsizdir. Tektonitler, piroksenit, gabro, dolerit daykları ile

kesilmi�tir.

Dünitlerin de�i�imleri harzburjitlere oranla fazladır. Dünitler ile harzburjitlerin

ardalanmalarından olu�an magmatik katmanlanlara sık sık rastlanabilir. Ancak, bunların

kalınlıkları fazla de�ildir.

Ayrıca iç yapıya uygun olarak magmatik katmanlanmanın yanısıra düzensiz

mercekler �eklinde de bulunurlar.


16

5.1.3.2. Damar kayaçları

Bunlar, tektonitleri kesen ba�lıca piroksenitler, gabro, dolerit dayklarıdır.

Mafık dayklar, ofiyolitik serinin yakla�ık % 6 - 7 lik kısmını olu�tururlar. Bu kayaçların

peridotitlerle olan dokanakları keskindir. Mafîk dayklar, çalı�ma alanının orta

kesimlerinde daha yo�un olarak bulunurlar. Ultramafik kayaçların a�ırı serpantinle�ti�i

zonlardaki mafik daykların kenar kısımlarında kloritle�me ve yer yer de rodenjitle�me

izlenmi�tir. Doleritler yer yer metamorfîzmaya u�ramı�lardır.

5.1.4. Pliyosen Çakılta�ı, Kumta�ı, Marn ve Kireçta�ı

Altaki tüm birimler üzerine açısal uyumsuzlukla üstleyen bu birim, alttan üstte

do�ru hakim olarak konglomera, kumta�ı, kilta�ı, marn ve kireçta�larından olu�ur. Ayrıca

üst seviyelerinde kalınlı�ı yakla�ık bir metreyi bulan kömürlü seviyeler de bulunur.

Birime Acıpayam dolayında yeralan ve Özpınar (1997, 1995) tarafından tanımlanan

benzer özellikteki formasyonlar gözönüne alındı�ında Üst Plilyosen ya�ı verilmi�tir.

5.1.5. Pleyistosen Çakılta�ı

Bu birim Pliyosen kırıntılı çökelleri üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. Bunlar

ço�unlukla kırmızı renkte olup, yer yer kumta�ı seviyeleri içerir. Kumta�larında çapraz

katmanlanma ve çakılta�larına geçi� görülür. Polijenik ve heterojen çakıllı olan

çakılta�ları gev�ek bir çimento ile tutturulmu�lardır.

6. ARA�TIRMA BULGULARI Rıdvan TA�

17

6. ARA�TIRMA BULGULARI

6.1. Kromit Yataklarının Temel Özellikleri ve Faylar

Halen i�letilen ocaklar Mevlütler mevkinde yeralmaktadır. Sahada 30'un üzerinde

kromit olu�umu bulunmaktadır. Kromit cevherle�meleri podiform tipte yataklanmı�lardır.

Bu yataklar mostrada az çok takip edilebilen, do�rultuları ve e�im yönlerinde az çok

devamlılıkları olan ve birbirlerinin uzantıları �eklinde yeralan ocaklardır. Bazı kromit

kütleleri do�rultuları boyunca 300 - 400 metre takip edilebilmi�lerdir. Kromit kütlelerinin

kalınlıkları 5-10 metreye ula�maktadır. Harzburjitler içinde yeralan kromit kütleleri,

genellikle dunitik bir kılıfla çevrili olarak veya harburjitlerle ardalanan dünit düzeylerine

ba�lı olarak olu�mu�tur. Kromit kütlelerin e�im yönleri sahanın kuzey ve güney

kesimlerinde farklıdır. Kuzey kesimde merceklerin konumu K 40-50° B / 30-40° KB iken

güney kesimde ise, K 40 -50°/30 GB dir. E�im miktarındaki bu de�i�meler,

kıvrımlanmalar ve faylanmalara ba�lı oldu�u dü�ünülmektedir. Çalı�ma alanındaki

kromit kütlelerinin do�rultu e�im yönleri ile peridoditlerde yer alan kromit kütlelerinin

do�rultu ve e�im yönlerinde bir uyumluluk oldu�u belirlenmi�tir.

Kromit olu�umlarında masif bantlı, saçınımlı ve nodüler cevher tipleri

belirlenmi�tir. Kütlelerin çekirdek kısımlarında masif, ya da bantlı cevher yer alırken,

kenar kısımlarında saçınımlı cevher yer almaktadır. Nodüler kromit dokularına sadece

belirli zuhurlarda rastlanılmaktadır. Kromit kütleleri merce�imsi �ekillerde diziler halinde

az çok plakamsı ve yumruya benzer �ekillerde izlenmektedirler. Kromit kütlelerinin

sınırlarının faylı olması, bunların yumruya benzer düzensiz �ekiller göstermesine neden

olmu�tur.

Ocakta bulunan ve ortalama istikametleri N 40 E ve e�imi 60-65 NW olan 5

damar do�u-batı yönünde sırasıyla do�u, orta, 15 Nolu, batı ve kuyu damarlarıdır.

Damarlardaki cevherler istisnasız masif cevher niteli�i ta�ımaktadır. Yer yer

cevherle�menin "zengin küresel cevher" izleri ta�ıdı�ını gözlemek mümkündür. Helke

(1955) ve Borchert (1960) yata�ın daha üst katlarındaki üretimin daha çok "küresel

cevher" niteli�i ta�ıdı�ını belirtmi�lerdir. Bu da, cevherle�me tenörünün derine do�ru

arttı�ını göstermektedir. Aynı geli�menin 1118 m kotu altında da devam edece�ini

göstermektedir. Tenörler, seçme yoluyla ve kolayca % 42-49 Cr2O3 düzeyine

getirilebilmektedir. Fe oranları % 9-12, SiO2 oranları da % 4-7 arasında de�i�mektedir. Al


18

de�erleri genellikle dü�ük olup cevherin Cr/Fe oranı daima ve fakir tenörde %4 dü�ü�

oldu�u hallerde bile 3'ün üzerindedir.

Cevherle�menin yanta�ı, yer yer lerzolite geçi� gösteren harzburjittir.

Serpantinle�me çok yo�un de�ildir. Bu da, yataktaki tahkimatı kolayla�tırıcı, bir etmen

olmaktadır. Tüm yan kayaçtaki serpantinle�me oranını % 25 olarak tahmin etmek

mümkündür. Ancak, özellikle serpantinle�menin tektoni�e ba�ımlı oldu�u ve çatlak ve

fay zonlarında yo�unla�tı�ını belirtmek gerekir.

Ayrıca, tektoni�e ba�lı olarak karbonatla�ma ve talkla�ma olaylarına da sık sık

rastlanmaktadır. Hatta cevher çatlaklarının karbonat ve opalla boyanmı� olması nedeniyle

cevher yumrularının yer yer beyaz bir görünüm kazandı�ını sık sık izlemek mümkündür.

Yata�ın gerek yanal ve gerekse e�im yönündeki uzanımını tektonizma

belirlemektedir. Yata�ın yönü esas alınarak, ocakta rastlanılan çatlak ve fay sistemleri

a�a�ıda özetlenmi�tir.

6.1.1. Yönü ve E�imi Cevher Damarıyla Yakla�ık Aynı Olan Az Atımlı Faylar

Bunlar, cevherle�menin gerek yanal ve gerekse dikey uzanımını kontrol eden

faylardır (EK: 1). Cevherle�melerin kalınla�ıp bazan 5 m'nin üzerinde kalınlıklara

ula�masına, incelerek kısa bir süre sonra kaybolup tekrar ortaya çıkmasına ve sonuçta

bo�umlar biçiminde bir görünüm almasına yol açmaktadırlar. Bu nedenle, gerek arama

ve gerekse üretim esnasında cevherle�menin incelmesi ve hatta kaybolmasından (yerel

deyimle "kısma" yapması) endi�elenmemek ve arama ve üretime devam etmek gerekir.

Nitekim, hem bugünkü uygulaması ve hem de geçmi�teki üretimin bugünkü ile

kıyaslaması bu olguyu somut bir biçimde ortaya koymaktadır.

Gerek Helke (1955) ve gerekse Borchert'in (1960) gözlemleri üretimin 1200 m

kotunun üzerinde oldu�u dönemlere rastlamaktadır. Buna göre, o dönemlerde üretim

öncelikle orta ve 19 damardan gerçekle�tirilmi�tir (EK: 1).

Do�u, 15 Nolu ve kuyu damarlar ince ve gerek yanal ve gerekse dikey uzanıma

kesintili olduklarından o dönemdeki üretime katkıları yok denecek kadar az olmu�tur.

Oysa, halihazırdaki üretimin büyük ço�unlu�u 15 Nolu ve do�u damardan

kaynaklanmaktadır. Buna kar�ın, orta damar 1118 m kotunda 25 cm - 50 cm lik

kalınlı�a incelerek yanal uzanımı da birkaç misli azalmı�tır.


19

6.1.2. Yönü Cevherle�meye Uygun, E�imi Ters Yönde Olan Faylar

Bunlar, arama ve üretimde en büyük sorunu olu�turan faylardır (EK: 1). Bazan

cevher damarının kaybolmasına ve atım büyüklü�üne ba�lı olarak bazan onlarca veya

yüzlerce metre uzaklıklarda parçalanmasına neden olabilmektedir. Bu tür faylardan en

önemlisi, desandre ba�langıcında gözlenen ve yönü cevherle�meye hemen hemen

paralel olan faydır. EK: 1’de verilen kesitlerden de görülebilece�i gibi 1160 m kotu içinde

150 m takip edebilen ve halen üretim yapılan 28 nolu oca�ın a�zında yeryüzü uzantısı

gözlenebilen bu büyük fay, yüzeydeki cevher damarların derinlerdeki devamında önemli

rol oynamaktadır. Buna göre daha önceleri üst katlardaki üretimin temelini olu�turmu�

olan 19 damar ve orta damarın derindeki uzantıları fayın batı yakasında kalmı� olması

gerekir. Ba�ka bir deyimle, 1160 m kotunda desandre giri�i yanındaki faya dik yönde

gidildi�inde orta ve 19 damara tekrar rastlanması sözkonusu olacaktır. Aynı durum D-B

kesiti için de geçerlidir. Burada da yüzeyde üretilen cevherle�melerin derindeki uzantılar

fayın batısında kalmı� olması gerekir.

Di�er bir deyi�le, desandre yakınındaki kesim için batıya do�ru yapılacak arama

i�lemleri ile derine inmeden büyük miktarlarda üretime temel olu�turabilecek cevher

birikimlerine rastlamak mümkün olacaktır.

1160 m kotunda aynı nitelikli ikinci fay do�u damarının güney batı ucundan

itibaren SW yönünde 150-160 m izlenebilen faydır. EK:1’ de verilen A-A′ ve B-B′

kesitlerinden de görülebilece�i gibi, halen 1118 ve 1160 m kotlarında üretilmekte olan 5

ana damarın üstteki uzantıları fayın do�u kesiminde kalmı�tır. Bu nedenle arama

i�lemleri bu olgudan hareket ederek faya dik do�u yönünde yapılacak tahkikler

biçiminde gerçekle�tirilmektedir.

Desandre a�zında ve do�u damarının SW uzanımının 1160 m kotunu kesti�i

noktada ortaya çıkan iki fayın birbirinin devamı olup olmadı�ı, yo�un ara�tırmalara

ra�men saptanamamı�tır. Yön ve nitelik birbirine uysa bile adı geçen faya 1118 m

kotunda ve 1090 m kotu içinde N-S yönünde sürülen ikinci sol baca içinde somut

izlerine rastlanmamı� olması iki farklı fay oldu�u izlenimini vermektedir. Ancak,

ultrabazik kayaçlar içindeki fayların izlerinin de�i�ken oldu�unu, özellikle

serpantinle�mesi az kayaçlarda bazen büyük fayların çok az iz bıraktıkları unutulmamalı

ve iki fayın tek bir fay olma olasılı�ı gözden ırak tutulmamalıdır.


20

Fakat iki fayın tek veya iki farklı fay olması bu fayların Mevlutlar krom

oca�ındaki etkinli�ini de�i�tirmemektedir. Fayların istikametinin cevherle�meye nazaran

biraz daha do�uya kayması nedeniyle, Mevlütler krom oca�ı 1160 m kotu temel olmak

üzere bu faylarla iki bölüme ayrılmı�tır. Yata�ın desandre a�zından itibaren ikinci sol

bacaya kadar olan bölümde yüzeydeki cevherle�melerin derindeki uzantısı fayın batı

yakasına, yata�ın geri kalan NE bölümünde ise cevher damarlarının yüzeyden daha

yukarıdaki uzantıları da fayın do�u yakasına atılmı� olmaktadır.

6.1.3. Yönü Cevherle�meye Dik Olan Faylar

Sayıca daha bol olan ve daha çok yanal uzanımını belirleyici yönde rol oynayan

bu faylar cevherle�meler arasındaki aralıkların uzayıp kısalmasına ve incelip

kalınla�masına ve sonuçta zikzaklı bir uzanım göstermesine yol açmaktadırlar (EK: 1).

Nitekim cevher damarlarının güneyde SE’ ye, kuzeyde NW’ye do�ru bir yay çizmesinde

bu fayların büyük rolü vardır.

6.2. Mikroskopik �ncelemeler

6.2.1. Cevher mineralleri

Kromit: Kesitlerde kromit miktarının %30 - 70 arasında de�i�ti�i tespit edilmi�tir.

Taneler öz�ekilli, yarıöz�ekilli ve öz�ekilsizdir. �ri kristalli tanelerin boyutları 1 – 3 mm

arasında de�i�mektedir (Foto�raf 6.1 ve 6.2.). Genellikle kenetli durumda bulunan kromit

kristalleri, kataklastik yapı sunar. Kromit parçalarının çatlaklarında ve kenarlarında eser

miktarda manyetit veya krom ve spinel görülmü�tür. Ayrıca kromit çatlakları ço�unlukla

klorit ile doldurulmu�tur.

Nikel mineralleri: Taneler arasında serpantin içinde ve kromit kristallerinin

çatlaklarında 2-3 µ ile 35 µ arasındaki boyutlarda görülmü�tür.

Gang Mineralleri: �ncelemede gang minerali olarak, serpantin, olivin,

ortopiroksen, klorit belirlenmi� olup, serpantin ço�unlukla olivin ve ortopiroksen

kalıntıları içermektedir. Piroksenler miktar olarak olivinlerden biraz daha fazla bulunur.

Kloritler, ço�unlukla levhacıklar ve yaprakcıklar �eklinde renksiz ve açık sarı renklerde

görülürler, kromit kristallerinin çatlaklarında ve çevresinde yer alırlar.


21

Foto�raf 6.1. Kromitlerin kataklastik dokudaki mikroskopik görünümleri. ( K: kromit, S:

serpantin).

S

K

S

S K

0.2 mm

0.2 mm


22

Foto�raf 6.2. Kromitlerin kataklastik dokudaki mikroskopik görünümü. (K: kromit, S:

serpantin).

K

S

K S

K

S

0.2 mm

0.2 mm


23

6.2.2. Cevher Yan Kayaçları

Tektonitlerin (dünit ve harzburjit) mikroskopik incelemelerinde taneli strüktürde

izlenmi�lerdir. Birincil parajenez; olivin, ortopiroksen, kromit ve ojitten olu�mu�tur

(Foto�raf 6.3 ve 6.4). �kincil parajenez olarak, serpantin, iddingsit, klorit, talk, manyetit

ve kalsit belirlenmi�tir. Alınan örneklerin mineral oranları çizelge 6.1.’de verilmi�tir.

Çizelge 6.1. Kromit yan kayaçlarının mineral içerikleri ve oranları.

Mineralin adı Harzburjit Dunit

Olivin (%) 86 92

Ortopiroksen (%) 13 5

Kromit (%) < 1 1

Klinopiroksen (%) < 1 1

Olivin: Orta ve küçük taneli olup, az veya çok serpantinle�mi� olarak bulunurlar.

�çerdikleri kromit enklüzyonları ortopiroksen enklüzyonlarına göre daha fazladır.

Ortopiroksen: Yarı öz�ekilli taneler halinde bulunurlar. Ço�unlukla dilinim

düzlemleri boyunca ince ve sık olarak klinopiroksen lamelleri bulundurur. Dilinim

düzlemlerinde bükülme ve kırılarak "Kink - band" olu�umu izlenmi�tir.

Ortopiroksenlerin posilitik olarak olivin tanelerini içerdikleri görülmü�tür.

Klinopiroksen: Kesitlerde az olarak izlenmi�lerdir. Ço�u kez yarı öz�ekilli

ve ortopiroksenlere göre ince dilinimli olarak bulunurlar.

Kromit: Hemen hemen tüm kesitlerde irili ufaklı taneler �eklinde izlenmi�tir.

Bazen öz�ekilli ve bazen de öz�ekilsiz ve yarı öz�ekilli olarak izlenmi�lerdir.

Serpantin: Tüm kesitlerde gözlenmi�tir.

Manyetit: Serpantinle�me görülen örneklerde olivinlerin düzensiz kırıklarında ve

ortopiroksenlerin dilinim düzlemleri boyunca dizilmi� olarak bulunmu�lardır.

Talk: Serpantinle�mi� örneklerde serpantinle�me derecesine ba�lı kısmi olarak

bulunurlar. Genellikle lifi agregatlar halinde görülürler.


24

Foto�raf 6.3. Kromit yan kayaç minerallerinin ince kesitteki görünümü. (O: olivin, K:

krom, Çift nikol).

O

O

K

0.2 mm

O


25

Foto�raf 6.4. Kromit yan kayaç minerallerinin ince kesitteki görünümü. (O: olivin, K:

krom, T: talk, Çift nikol).

0.2 mm

0.2 mm

K

O

K O

K

T

T

K


26

6.3. Mevlütler Ocaklarında Üretimi Artırma Olanakları

6.3.1. Bugünkü Uygulama

Mevlütler oca�ında çok uzun zamandan beri ve bugün klasik kademeli arın

yöntemi uygulanmaktadır. Buna göre; damarlar 10-20 m’ lik katlara ayrılarak, her katın

tabanında ya da damar içinde önce bir taban yolu sürülüp tahkim edilmektedir. Bundan

sonraki üretim a�aması, bu taban yolundan tavana do�ru yürütülmektedir. Tavandan

delme ve patlatma sonucu a�a�ıya dü�ürülen cevher, önce seçime tabii tutularak

yanta�ından ayrılmakta, seçilen bölüm her 10 m de bir yerle�tirilen oluklar kanalıyla

taban galerisine aktarılmakta, buradan da vagonlarla nakledilmektedir. Arın genellikle 2

m geni�li�inde sürüldü�ünden ve cevherle�me genellikle 0,5m kalınlı�ında oldu�undan,

patlatılıp cevheri alınmı� kütle, dolgu için yeterli olmaktadır. Zira, patlatmadan dolayı

ortaya çıkan genle�me cevher açı�ını büyük ölçüde kapamaktadır. Cevherle�menin 2 m ve

daha fazla oldu�u bölümlerde dolgu için gerekli kütle, ya yanal olarak cevherin daha ince

oldu�u bölümlerden getirilmekte veya yanta�a dik olarak sürülen bacalardan elde

edilmektedir.

Delme i�lemi, merkezi olarak beslenen martoperforatörlerle yapılmaktadır. Gerek

delik boyutları, delik yönleri ve gerekse patlayıcı madde (dinamit) dozu arın içindeki

yanta� ve cevher durumuna göre de�i�mektedir. Birim üretilen cevher ba�ına dü�en delme

i�lemi ve patlayıcı madde miktarı oldukça dü�üktür. Bunda en önemli rolü, cevher

damarının tektonik nedeniyle bol çatlaklı olu�u ve buna ek olarak bir önceki patlatma

yoluyla bir "gev�etme* meydana getirilmesi olmaktadır. Arının ana kütlesi patlatmadan

ziyade patlatma sonrası keski ve manivela yoluyla üstteki parçaların dü�ürülmesi yoluyla

kazanılmaktadır.

Bacadaki delme + patlatma + seçme + oluk dö�eme + cevheri oluklara kadar

nakletme i�lemlerinin tümü aynı i�çi tarafından yapılmaktadır. Seçilen cevher, genellikle

geni� kalaslar üzerinde yürütülen el arabaları ile oluk ba�ına nakledilmektedir. Tüm bu

i�lemler iki ki�iden olu�an ekipler halinde yapılmaktadır. Bir ekibin sorumlu oldu�u arın

uzunlu�u bacadan bacaya de�i�mektedir.


27

Oluklar kanalıyla taban yoluna iletilen cevher buradan vagonlara aktarılarak

desandre tabanına nakledilmektedir. Desandredeki iletim vinçle gerçekle�tirilmektedir.

Ancak, desandre madecilikte geçerli e�imlerden en az 10° daha fazla e�ime (25°) sahip

oldu�u için 0,5 ton cevher alabilen vagonlar, devrilerek nakil i�lemini aksatmamaları için

genellikle 1/3 daha az içerikle 1160 m kotuna çekilmekte, bu da i�gücü ve zaman kaybına

neden olmaktadır.

Vagonların gerek desandreye kadar ve gerekse desandreden 37 nolu ocak (EK: 2)

kanalıyla yeryüzüne nakledilmeleri insan gücü ile yapılmaktadır. Bunun için 5’i gündüz

ve 4’ü gece vardiyasında olmak üzere 9 i�çi çalı�tırılmaktadır.

Ocaktaki arama ve üretim i�lemleri de geleneksel usullerle gerçekle�tirilmektedir.

Üretimin temel i�lemi olan taban aya�ın sürülmesi ile arama galerilerinin sürülmesinde

delme için martoperforatör kullanılmaktadır. Aynadaki delik sayısı, deli�in derinli�i ve

dinamitleme i�lemleri galerinin sürüldü�ü kayacın veya cevherin durumuna göre

de�i�mektedir. Bacadaki uygulamadan farklı olarak taban ayakların sürülmesinde

patlatma öncesi ayna önüne bir saç levha yerle�tirilerek patlatılan cevher bu levha üzerine

alınmaktadır. Bu yolla, vagonların doldurulmasında kolaylık sa�landı�ı gibi cevher kaybı

büyük ölçüde önlenmektedir.

Üretimin ikinci önemli i�lemi, taban yolu ile birlikte bu yolun havalandırmasını

sa�layacak havalandırma ferelerinin sürülmesidir. Bu ferelerin cevher içinde sürülmesi ek

bir maliyet olu�turmamaktadır. Bu i�lemde de tabancalı delme - patlatma kombinasyonu

uygulanmaktadır.

Oca�ın havalandırılması 37 nolu galeri ve yeryüzüne ba�lantılı oluk – fere

kombinasyonları ile do�al olarak gerçekle�tirilmektedir ve Türkiye standartlarına göre

çok iyi sayılmalıdır. Atımlar sonrası ortaya çıkan toz bile kısa sayılabilecek bir sürede

etkisini kaybetmekte ve atımlar genellikle vardiya sonlarında yapıldı�ı için büyük bir

sorun olu�turmamaktadır.

�iddetli fay zonları hariç, yan kayaç sa�lam oldu�undan ocaktaki üretim çok az

tahkimat gerektirmektedir. En önemli tüketim, üretim bacalarının taban ayaklarının

tahkim edilmesinde gerçekle�mektedir. Ancak sarf edilen a�aç miktarı önceden üretilen

cevher miktarına orantılanırsa, madencilik için çok küçük sayılabilecek de�erler ortaya

çıkmaktadır. Yakla�ık olarak, 0,5 dm3 / ton cevher civarında bir de�er vermi�tir.

1074 m kotuna (EK: 2) inilmesi, ocakta su sorununun ba�lamasına neden

olmu�tur. Galeri ve bacaların e�imleri yoluyla desandre altındaki bir havuzda toplanan


28

ocak suyu, 1160 m kotuna (EK: 2) pompalanıp 37 nolu ocak galerisi yoluyla dereye

akıtılmakta olup kısmen de sallantılı masa için tesis suyu olarak kullanıldıktan sonra

dereye verilmektedir. Arıza hallerinde devreye sokulacak yedek pompalar mevcuttur.

Oca�a ait tesislerin enerji gereksinimi TEK’ten kar�ılanmaktadır. Ocakta ayrıca

elektrik kesilmelerinde devrede olacak yeterli jeneratör gücü vardır. Özellikle 1074 m

kotunun (EK: 2) su atımı için çok önemli olan bu konuya ocak sorumluları gerekli titizli�i

her zaman göstermektedirler.

Ocak içinden 37 nolu ocak çıkı�ına 3 türlü malzeme ula�maktadır:

1- Arama için yapılan galeri ve bacalardan çıkan yan kayaç

2- Baca taban yolu veya havalandırma feresi açılırken elde edilen cevher + yan

kayaç karı�ımı

3- Bacalardan ve arından elde edilip ön seçimi yapılmı� cevher

Bu malzemelerden birincisi, hiçbir i�leme tabii tutulmadan pasa olarak dere

kenarına terkedilmektedir. �kinci ve üçüncü malzeme ise ayrı ayrı yerlere dökülerek

ço�unlu�unu kadınların olu�turdu�u i�çiler tarafından seçmeye tabi tutulmaktadır. Seçime

ek olarak cevher, basit bir yıkama ve eleme i�leminden de geçirilerek tozdan ve tane

irili�i 3 cm’nin altında bulunan tanelerden arındırılmaktadır. Tozdan ve 3 cm

fraksiyonundan arıtmada ana amaç, tenör artı�ını sa�lamaktır. Ancak, yapılan gözlemlere

göre, adı geçen yıkama ve elemenin cevher kaybından ba�ka bir faydası yoktur. Nitekim

Türkiye ve Dünya kromit piyasasında geçerli spesifikasyonlara göre, parça cevher

satı�larında % 10 – 15 e kadar toza müsaade edilirken, Mevlütler oca�ında % 100 + 3 cm

olan bir parça cevher satı�a sunulmaktadır. Oysa, seçme i�lemine ek olarak yapılan parça

halinde yıkama satılabilir cevher miktarını lüzumsuz yere azaltmaktan ba�ka hiçbir i�e

yaramamaktadır.

Seçme i�lemi tek vardiya halinde çalı�an 18 kadın ve 1’i çavu� 4 erkek i�çi

tarafından gerçekle�tirilmektedir. Sonuçta tane boyutları +3 cm olan ve tenörü % 46 –

49 Cr2O3 ve Cr/Fe oranı 3’ün üzerinde olan bir cevher elde edilmektedir. Elde edilen

cevher, kamyonlarla Antalya’ya nakledilerek satı�a arzedilmektedir.

Ocak a�zına yerle�tirilen bir zenginle�tirme tesisinden eski yıllara ait seçme

artıklarından toz kromit konsantresi elde edilmektedir. Bu tesiste, çeneli kırıcıda ön

kırmaya tabi tutulan cevher, merdaneli kırıcıya ö�ütülmekte ve do�rudan sallantılı

masalara aktarılmaktadır. Elde edilen konsantrenin tenörü % 50 Cr2O3 ‘ün üzerinde

olmasına kar�ın, verim %50 civarındadır. Yapılan bir çöktürme testinde yalnızca verimin


29

% 50 civarında oldu�u de�il bu verim dü�üklü�ünün öncelikle ayrımın kromit

serbestle�me tane irili�inden çok üstünde yapılmasından ve kırma i�leminin çubuklu veya

bilyalı de�irmen yerine merdaneli kırıcı ile yapılmasından ileri geldi�i anla�ılmı�tır.

Ayrıca, ö�ütülmü� cevherin herhangi bir sınıflandırma i�lemine tabi tutulmadan sallantılı

masaya verilmesi ve stripa, humphrey spirali gibi kromiti daha iri tanelerle ayırabilecek

yardımcı araçların kullanılması bu verim dü�üklü�ünün di�er ana nedenlerini

olu�turmaktadır.

Ocak teçhizatı arasında Crealius marka ta�ınabilir ve hava ile çalı�an bir de sondaj

makinası bulunmaktadır. Yerine göre 50 m’ye kadar derinli�i delebilen bu makinanın

gelecekteki arama i�lemlerinde en önemli makinelerden birini olu�turaca�ına ku�ku

yoktur.

Ocakta günde 50 - 52 ton arasında de�i�en cevher üretimi, 3 vardiya halinde ve

112’si yer altında olmak üzere 149 i�çi ile gerçekle�tirilmektedir. Çalı�anların çe�itli

madencilik a�amalarındaki da�ılımı çizelge 6.2.’de verilmi�tir.

Çizelge 6.2. ��letmede çalı�anların da�ılımı

Üretim 78 ki�i

Arama ve ihrazat 4 ki�i

Tahkimat (kasacı) 4 ki�i

Ta�ıma 28 ki�i (12 gündüz, 12 gece

vardiyasında olmak üzere 12 vagon

sürücüsü, 2 gece ve 2 gündüz olmak

üzere 4 vinçci)

Seçme 22 ki�i (1’i çavu� 4 erkek ve 18 kadın)

Teknik ve yardımcı hizmetler

TOPLAM

15 ki�i ( 2 ba�çavu�, 2 çavu�, 1

muhasebeci, 1 dozer sürücüsü, 1

makinist, 1 kepçe sürücüsü, 2 traktör

sürücüsü, 1 ambarcı, 1 bekçi, 1

temizlik i�çisi, 1 sucu, 1 ate�çi)

149 K��

Tüm çalı�an 149 i�çi esas alındı�ında, ocakta ki�i ve vardiya ba�ına dü�en net

üretim 0,31 ton olmaktadır. Türkiye’nin en modern kromit ocaklarından biri olan


30

Eski�ehir – Kavak ocaklarında ki�i ve vardiya ba�ına dü�en üretim 1 ton oldu�u

dü�ünülürse (Ergünalp, 1980) mekanizasyon düzeyi yüksek olmayan Mevlütler

oca�ındaki 0,31 tonluk bu de�er hiçde dü�ük sayılmamalıdır. Hatta, bu de�er ocak

ko�ullarına göre oldukça ba�arılı ve bilinçli bir madencilik yapıldı�ına dair bir gösterge

olarak da de�erlendirilebilir. Ancak, böyle bir yorumlamada, bu nisbi yüksekli�in,

ocaktaki ihzarat ve aramada çalı�anlarının sayısının normal bir madencilik

kurulu�undakinin çok altında oldu�u unutulmamalıdır.

6.3.2. Üretimi Arttırma Olanakları

Bir maden oca�ındaki üretimi; oca�ın rezerv durumu, teknik olanaklar ve

ekonomik ko�ullar belirlemektedir. Her üç etmenin uyum içinde bulundu�u üretim

kapasitesi o oca�ın optimal kapasitesi olarak nitelendirilmektedir. �u anda iki dahili, bir

ana 250 m baca desandre ile üretim yapılan ocakta nakliye kapasitesinin arttırılabilmesi

ve maliyetin dü�ürülebilmesi için kuyu sistemine geçilmesi gerekmektedir (�ekil 6.1. ve

6.2.). Kuyu ile birlikte cevher nakliyesi tek elden yapılacak desandre diplerindeki ve

ba�ındaki i�çi üretime yönlendirilecektir (vardiyada 9 i�çi). Kuyu ile birlikte oca�a basılan

hava miktarı azalacak, su atımı kuyu dibinden tek kademede yapılacak böylece elektrik

tasarrufu sa�lanacaktır. ��çinin üretim yerlerine gitmesi için harcanan zaman dü�ecektir.

Bu durum a�a�ıda özetlenmi�tir.

1 m kuyu maliyeti: 1500 $ / m,

�nilecek kuyu derinli�i � Kuyu: 200 m,

�nilecek kuyunun toplam maliyeti: 300.000 $

�u anki krom fiyatları: 150 $ / ton

Kuyu ile sa�lanacak üretim artı�ı: 500 ton / ay

Kuyunun bitmesi (�ekil 6.1. ve 6.2.) ile birlikte 4 ay gibi kısa bir sürede kendisini amorti

edece�i göz önünde tutulursa, madencilik gibi yatırımın geri kazanılması uzun süre olan

i�lerde 4 ay çok kısa bir zamandır.

Eldeki verilerin ı�ı�ında, Mevlütler oca�ının optimal kapasitesinin belirlenmesi

mümkündür. Ancak bu de�erin rezerv etmeni dı�ında mevcut 18000 ton/yıllık üretimin

çok üzerinde olabilece�inde ku�ku yoktur. Nitekim ocak, geçmi�te ayda 2000 ton üretim

yapabilece�ini birkaç kez kanıtlayabilmi�tir. Daha sa�lıklı bir karar verebilmek için

olanakların her üç etmen açısından incelenmesi zorunlulu�u vardır.


31

6.3.3. Rezerv Durumu

Mevlütler Oca�ında 33000 tonu görünür olmak üzere 132000 ton toplam rezerv

saptanmı�tır.

Ancak, bir üretim oca�ında üretim ve üretim kapasitesini do�rudan etkileyen o

ocaktaki toplam rezerv de�il, üretimi yapılmı� i�letilmeye hazır görünür rezerv

miktarıdır. Mevlütler oca�ındaki 33000 ton görünür rezerv, daha yüksek bir tarafa

bugünkü 1500 ton/aylık üretim kapasitesini bile ta�ıyacak boyutta de�ildir. Sa�lıklı, bir

üretim, ocaktaki görünür rezerv miktarı yıllık üretim kapasitesinin en az 3 misli oldu�u

hallerde mümkündür. Bunun altındaki bir rezerv miktarı, üretimdeki tıkanmalara

aksamalara ve belli oranda yeterli üretim seçenekleri olmadı�ı için daha yüksek maliyetle

üretime neden olmaktadır.

Buna ek olarak, dü�ük görünür rezerv, ocak yönetiminin üretimi pazar ko�ularına

göre yönlendirme olanaklarını yüksek satı� fiyatlarında tenörü dü�ük ve daha fazla cevher

üretimi, dü�ük fiyatlarda daha dü�ük maliyetle kazanabilecek yüksek tenörlü cevherlerin

üretilmesi gibi büyük ölçüde kısıtlayabilmektedir. Kromit piyasası gibi oldukça de�i�ken

bir piyasada bu olumsuzluk bazen oca�ın kapanması düzeyinde etkin olabilmektedir.

Bu veriler ı�ı�ında, Mevlütler oca�ındaki 33000 tonluk görünür rezerv, aylık en

fazla 1200 tonluk bir üretimi ta�ıyabilecek düzeydedir.

Üretimi bugünkü 1500 ton/aylık düzeyde sa�lıklı bir �ekilde tutabilmek için

ocaktaki görünür rezerv miktarının en az 54000 tona çıkarılması gerekmektedir. E�er

aylık üretim kapasitesi bu de�erin üzerine örne�in 2000 ton/aya çıkarılabilmesi görünür

rezerv miktarlarının da buna uygun olarak 72000 tona çıkarılması sorumlulu�u vardır.


32

�ekil 6.1. Mevlütler oca�ı kuyu projesi.


33

�ekil 6.2. Mevlütler oca�ı kuyu enine kesiti.


34

Yataktaki mevcut ko�ullar, bu artı�ın hiç de zor olmayaca�ını ve çok az bir

masrafla sa�lanabilece�ini göstermektedir. Örne�in, ocakta saptanan 76400 tonluk

muhtemel rezervi görünür rezerve dönü�türmek ve ocaktaki 2000 ton/aylık bir üretim

kapasitesinin gerektirdi�i görünür rezerv miktarına kavu�turmak olanaklıdır. Bunun için

a�a�ıdaki i�lemlerin yapılması yeterli olacaktır (EK: 2):

l- 1074 m kotundan 1051 m kotuna inilen yeni desandreden hazırlık galerileri

sürmek,

2- 1051 m kotundan orta damarda 160 m, do�u damarda 90 m, 15 Nolu damarda

120 m olmak üzere toplam 370 m lik taban aya�ın sürülmesi,

3- Damarlar arasındaki ve damarların desandre ile irtibatını sa�lamak amacıyla

yanta�ta yuvarlak 200 m uzunlu�unda galeri

Bu i�lemlerden en önemli bölümü olu�turan 370 m’lik taban ayak sürme i�leminin

bir üretim i�lemi oldu�unu ve maliyetinde üzerinde cevher elde edilerek ö1ü yatırım

niteli�ini kaybettirici bir i�lem oldu�u kesinlikle unutulmamalıdır.

En az üç yıllık üretime e�it görünür rezervin yanında, sa�lıklı ve güvenilir bir

üretim için ikinci ön ko�ul, muhtemel rezervlerin de yeterli düzeye çıkarılmasıdır.

Mevlütler oca�ında görünür rezerv artı�ı, muhtemel rezervlerde yapılacak ihzarat

çalı�maları ile kar�ılanaca�ına göre, bu yolla eksilen muhtemel rezerv miktarının ocaktaki

mümkün rezervlerin muhtemel rezerve dönü�türülmesi yoluyla kar�ılanması gerekecektir.

49000 ton olarak hesaplanan mümkün rezervin bu yolla muhtemel rezerve

dönü�türülmesi için:

* Do�u damardan sürülen do�u istikametindeki yan kayaçtaki bacanın devam

ettirilmesi,

* Desandre tabanındaki sa� bacanın 25 m daha devam ettirilmesi,

* Do�u Damarın 1073 m (EK: 2) kotundaki taban aya�ından itibaren SE yönünde

60 m’lik bir galerinin kazılması yeterli olacaktır. Sürülmesi gereken galeri uzunlu�u

böylece 85 m olmaktadır.

6.3.4. Teknik Olanaklar

Üretim kapasitesini arttırmanın en etkin yolu, ku�kusuz mekanizasyon olacaktır.

Ba�ka bir deyimle emek yo�un üretimden mekanize üretime geçi�in sa�lanması

gerekecektir.


35

Mevlütler oca�ındaki mekanizasyon olanaklarını çe�itli a�amalar için a�a�ıdaki

�ekilde özetlenmi�tir.

6.3.4.1. Bacalardaki Üretim

Yataktaki ortalama damar kalınlıkları hemen hemen tümüyle 2 m’nin altında

olması ve yanta�ın da sa�lam olması, ocakta halen uygulanan dar kazı arınlı üretim

yöntemlerinden tavan ayak i�letme yöntemini tek seçenek durumunda bırakmaktadır. Bu

üretim yöntemi ise son yıllara kadar, mekanizasyon olanakları en dü�ük buna kar�ılık

i�çili�in maliyetteki payının en yüksek oldu�u yöntemlerden biri olmu�tur. Fakat son

yıllardaki geli�meler, bu yöntemi de üretim ve mekanizasyon gücü yüksek bir yöntem

durumuna getirmi�tir. Günümüzde, dar kazı arınlı tavan ayak yöntemi ile günde 200

tonun üzerinde (ayda 6000, yılda 72000 ton) üretim yapan örneklerin sayısı oldukça

artmı�tır.

Tavan ayak yöntemindeki mekanizasyonda çı�ır açıcı geli�me, delme i�leminin

üretime aktarılması ile gerçekle�mi�tir. Bunun için, taban ayak yolu sürüldükten sonra,

buna dik ve cevher içinde ve tavan katına kadar devam eden fereler sürülmü�tür. Delme

i�lemi, bu ferelerden itibaren yatay yönde yapılmı�tır. Fereler arasındaki cevher

damarının eksiksiz patlatılabilmesi için, iki fere arasındaki mesafe genellikle Long –

hole drill jumbo adı verilen delme makinasının delme uzunlu�unun 2 misli ve yakla�ık

35 – 40 m arasında olmu�tur. Bazen sondaj makinasının fere içinde daha rahat

çalı�abilmesi ve buna ba�lı olarak fere aralı�ını 65 – 70 m’ye çıkarabilmek için fere

içinde ve cevher damarı boyunca her 10 m de bir 2 – 3 m’lik girintiler hazırlanmı� ve

delme i�lemi bu girintilerden itibaren kısmen radyal olarak yürütülerek maliyetlerde

dü�me sa�lamı�tır (EK: 3). Delme i�lemi tamamlandıktan sonra delikler la�ımla

doldurularak patlatılmaya hazır hale getirilmekte ve patlatma geleneksel uygulamanın

aksine yatay dilimler halinde üretimi aksatmayacak �ekilde yürütülmü�tür

Örnekleri �skandinavya ve Kuzey Amerika ocaklarında görülen bu sis- temdeki

ba�arının sırrı, normal ko�ullarda üretimi aksatan delme i�leminin üretime aktarılmasında

yatmaktadır. Zira, dar kazı arınlı tavan ayak yönteminin geleneksel uygulamasında, delme

i�lemi üretim i�leminin bir parçası oldu�u gibi,

- bacalardaki delme i�leminin cevherin kalınlı�ına göre de�i�mesi,

- elde edilen parçaların iri olması nedeniyle dolgu yüzeyinin düzeysiz olması,


36

- patlatma sonrası ortaya çıkan gev�eme nedeniyle baca içinde herhangi bir makinanın

çalı�ma olana�ının bulunmaması nedeniyle delme i�leminin mekanizasyonu mümkün

olmamaktadır. Aynı durum do�al olarak Mevlütler oca�ındaki bugünkü uygulama için de

geçerlidir. Ba�ka bir deyimle, Mevlütler oca�ında bugünkü uygulama kapsamı içinde,

bacalardaki üretimi mekanize etmek olana�ı yok denecek kadar azdır.

Modern uygulamalarda, delme i�leminin üretimden koparılması sayesinde ula�ılan

mekanizasyon, ba�ta fere açma ve taban ayak sürme olmak üzere ihzaratın da mekanize

edilmesini zorunlu kılmı�tır. Ferelerin açılmasında genellikle Alimak tipi fere açma

makinası (Alimak raise climber), taban ayakların sürülmesinde LHD tipi otoloderler

(ço�unlukla Eimco, GHH veya Atlas Gopco marka), ferelerden itibaren delme i�leminde

de uzun metrajlı delme makinaları (Atlas Copco marka long-hole drill Jumbo)

kullanılmaktadır.

Dar kazı arınlı tavan ayak yönteminde devrim sayılabilecek ikinci geli�me ise

halen �spanya'daki Almaden civa oca�ında denenmekte olan ve kısa adı "vertikal crater

retreat method"- (vertikal krater geri dönü� yöntemi) olan yöntemle sa�lanmı�tır. Bu

yönteme göre, cevher damarında alt ve üst taban yolu açılmakta (ikisi arasındaki

yükseklik farkı 44 m), üstteki tavan yolundan itibaren 6,5 inçlik (16,3 cm) çapında ve 2 m

aralıkla delme i�lemi gerçekle�tirilmektedir. Patlatma i�lemi, 2 m’lik dilimler halinde

alttan üstte do�ru gerçekle�tirilmektedir. Patlatılıp taban ayak için biriktirilen cevher,

taban aya�a dik rekuplar kanalıyla ve LHD araçları ile kazanılmaktadır. Yöntem

sayesinde ki�i ve vardiya ba�ına olan üretimin geleneksel uygulamasındakinin iki misline

çıkarılabilece�i hesaplanmı�tır.

Dar kazı arınlı tavan ayak yöntemindeki üretimde tek mekanizasyon olanaklarını

simgeleyen bu iki varyasyonun (ferelerden delmeli ve dikey deliklerden alttan üstte

patlatmalı) Mevlütler oca�ındaki mevcut ko�ullara uyarlanması oldukça güç

görünmektedir. Bu güçlük öncelikle �u nedenlere dayanmaktadır:

1. Geli�tirilen bu yöntemler, daha çok günlük üretim kapasitesi 1000 tonun

üzerindeki ocaklar için geçerlidir. Oysa Mevlutlar Oca�ında amaçlanan ve sözkonusu

olan üretimi günde de�il, ayda 1500 tonun üzerine çıkarmaktır;

2. Mevlutlar kromit damarlarının gerek uzanım ve gerekse yatım yönündeki

istikrarsızlık ve düzensizlik, her iki yöntemin de uygulanabilme olasılı�ını ortadan

kaldırmaktadır. Hele cevher kalınlıklarının baca enini a�tı�ı veya cevherle�menin yanal

faylarla genel uzanım yönünden saptı�ı durumlarda (ki, bu durumlar ocakta sık rastlanan


37

olaylardır) büyük cevher kayıpları veya seyrelmeler meydana gelecek, bu da büyük

ölçüde maliyete yansıyacaktır.

3. Buna ek olarak, ferelerden delmeli yöntemi uygulayabilmek için fiyatı 15-20

bin YTL civarında tahmin edilen 1 adet Alimak tipi fere kazma makinası, fiyatı tahminen

20-25 bin YTL asasında olan 1 adet derin metrajlı delme makinası (Atlas Copco long-

hole drill jumbo), dikey deliklerden alttan üstte patlatmalı yöntem için de fiyatı 45-50 bin

YTL arasında tahmin edilen dikey büyük çap delme makinasına Örne�in Ingreshall Ran

ve buna ek olarak bunları besleyecek enerji ve hava kayanakları için yatırım yapmak

gerekecek, bu da ocaktaki yatırım maliyetini büyük ölçüde artıracaktır.

Kaldı ki, bu tür yatırımlara gerek kalmadan da Mevlütler bacalarındaki üretimi

halen ayda 1500 tondan ayda 2200 tona çıkarmak mümkündür. Çalı�malarım esnasında

ocakta üretim yapılan toplam baca uzunlu�u 600 m olarak belirlenmi�tir. 600 m

uzunlu�undaki bacalardaki üretim, gündüz 20 gece de 19 ekip olmak üzere iki�er ki�ilik

39 ekip tarafından gerçekle�tirilmektedir. Gündüz vardiyasında ekip ba�ına dü�en baca

uzunlu�u 30 m, gece vardiyasında da 32 m’dir. �ki ki�iden olu�an ve hem delme-patlatma,

hem seçme, hem seçilen cevheri, olu�a nakletme ve hem de baca dolgusunu yapma

i�lemleri ile yükümlü bir ekipten daha fazla bir üretim beklemek mümkün de�ildir. Buna

kar�ın, ekip ba�ına dü�en üretimi artırma olana�ı olmadı�ına göre üretim artı�ı için tek

seçenek ekip sayısını arttırmak olacaktır. Nitekim, çalı�ma ko�ulları buna elveri�lidir.

Ekip ba�ına dü�en optimal baca uzunlu�u 20 m olarak belirlenmi�tir. Hesaplara göre, ekip

sayısını gündüz vardiyasında

Do�u Damarı'nda 4’den 6’ya

Batı Damar'da 6’dan 7’ye

15 Nolu Damar'da 4’den 5’ e

Kuyu Damar'da 2’ den 3’e

28 Nolu ocakta 2’ den 3’e,

gece vardiyasında da; Batı damarda 2’den 4’e, 28 nolu ocakta 1’den ikiye

çıkararak üretimi ayda 2200 tona çıkarmak mümkündür.

Ocakta iki olarak uygulanan ekipteki i�çi sayısı da gözlemlerimize göre

yetersizdir. Bacalardaki üretim esnasında ekibin sorumlu oldu�u, delme patlatma, seçme,

doldurma, nakletme vs. i�lemlerinin çoklu�u ve karma�ıklı�ı ekipteki çalı�an sayısının

artırılmasını zorunlu kılmakta olup ideal sayı 3’tür. Üstelik ekibin 2’den 3’ e çıkarılması

ile artı�daki orantıda olmasa bile üretimi önemli oranda artırmak mümkün olacaktır.


38

Örne�in, ekipteki i�çi sayısını 2’den 3’e çıkararak 1500 tonluk üretimi 2200 ton/aya

çıkarmak mümkündür.

6.3.4.2. Arama ve Üretim

Arama ve üretimin en önemli bölümünü, galeri sürülmesi olu�turmaktadır.

Üretimde taban ayak yolunun kazımı biçiminde ortaya çıkan bu i�lem Mevlütler oca�ında

geleneksel usullerle yapılmaktadır. Martoperforatör ile delinen 4-6 m’ lik galeri aynası

patlatılmakta, patlatılan kütle küreklerle vagona yüklenerek nakledilmektedir. Bu yolla

günde ortalama 1 m lik bir ilerleme kaydedilmektedir.

Mevlütler Oca�ı'nda arama ve üretim son yıllarda büyük ölçüde ihmal edilmi�tir.

Gerek ortaya çıkan arama ve üretim açı�ının kapatılması ve gerekse üretim ekip sayısı

artırılması ile gerçekle�ecek en az 2 misli düzeyindeki üretim artı�ının gerektirdi�i hızda

yürütülebilmesi için, ocakta uygulanan galeri kazımının mekanize edilmesi zorunlulu�u

vardır. Do�al olarak bu mekanizasyonun oca�ın ko�ullarına göre düzenlenmesi gerekir.

Zira, özellikle galeri açma madencilikte mekanizasyona oldukça elveri�li i�lemlerden biri

durumundadır. Bu i�lem, günümüzde tam kesit galeri delme düzeyine kadar

getirilebilmi�tir.

Mevlütler oca�ında ister taban ayakların sürülmesi ve gerekse arama amacıyla

olsun, galeri açmadaki ilk sorun delik açma i�leminin hızlandırılmasıdır. Bunun için

çe�itli tip ve marka cihazlar geli�tirilmi�tir. Bunlardan Mevlütler ocak ko�ullarına en

uygun olanları dikey bir sütuna ba�lı olarak çalı�anlarıdır. Birim zaman ba�ına daha fazla

delme i�lemi yapabilen palet veya lastik tekerlek üzeri yerle�tirilmi� delme makinaları ise

daha fazla galeri kesiti gerektirdi�inden Mevlütler için uygun dü�memektedir.

Delme ve yükleme i�leminin önerilen biçimde mekanize edilmesi ile halen l m

civarında olan günlük ilerleme kapasitesini, nakliyedeki gerekli düzenlemeleri yapma

ko�uluyla, 8-10 m’ ye çıkarmak mümkün olacaktır.

Ocaktaki üretim ve arama açı�ını kapamak için adı geçen delme - yükleme

kombinasyonundan en az 2 adedinin oca�a kazandırılması yerinde olacaktır.

Buna ek olarak, bu tür bir kombinasyon yalnızca galeri kazım i�leminde de�il,

desandre kazımında da kullanılabilecektir. Ancak, bunun ba�arısı öncelikle desandrenin

e�imine ba�lı olacaktır. Desandreye 20° den daha fazla e�im verilmesi (en uygunu 14-16°


39

dir) özellikle yükleyicinin çalı�abilmesini engelleyecek ve desandre kazımının uzayıp,

oca�ın istenilen üretim gücüne kavu�masında gecikmelere yolaçacaktır.

6.3.4.3. Nakliye

Ocaktaki üretimin iki katına çıkarılması ve gerekse buna ek olarak ocaktaki

üretim ve arama çalı�malarımın hızlandırılması, oca�ın nakliye kapasitesininde

artırılmasını gerektirecektir. Bu yolla, halen günde 50 ton olan ocak çıkı�ı, 70-80 ton

cevher, 250-300 ton taban ayak yolu malzemesi (cevher pasa karı�ımı) ve 250-300 ton

pasa olmak üzere toplam 600-700 tona çıkacaktır. Bu miktarın bugün uygulanmakta olan

her vagonun bir i�çi ile nakledilmesinden olu�an sistemle nakledilmesi do�al olarak

mümkün de�ildir. Bu nedenle, ocak nakliye, sisteminin de buna göre düzenlenmesi

gerekecektir. Nakliye kapasitesinin arttırılması için desandre yerine kuyu sistemine ve bir

i�çi ile bir vagonun nakledilmesi yerine lokomotif ile nakliye sistemine geçilmesi yerinde

olacaktır.

Oca�ın hemen hemen tümüyle rayla donatılmı� olması nedeniyle, bu amaç için

hemen hemen tek seçenek, lokomotif ta�ımacılı�ı olmaktadır. Ancak hangi tür güçte

lokomotif seçilirse seçilsin, biri bugünkü desandre ile 37 Nolu ocak kanalıyla dı�arıya

nakletmek, di�eri 1074 m ve sonuncusuda önerilen 1051 m kotundaki ula�ımı sa�lamak

üzere en az 3 lokomotife ihtiyaç vardır. Buna ek olarak, dolu vagonların bo�altılması için

özel bir tumbanın da planlanması ve uygulamaya konulması gerekecektir. Zira, artan

üretim ve pasanın manuel olarak bo�altıması mümkün görünmemektedir.

6.3.4.4. �nsan Gücü

Önerilen üretim artı�ını, üretim ve arama i�leri oca�ın bugünkü kadrosu ile

gerçekle�tirmek mümkün de�ildir. Bunun için i�çi kadrosunun a�a�ıdaki �ekilde

artırılması gerekecektir:

a - Bacalarda üretim; mevcut 39 ekibin (78 i�çi) en az 3 er ki�ilik

39 ekibe çıkarılması için i�çi sayısının 39 artırılması

b - �hzaratı her vardiyada 3’e 3 ihrazat ekibi için 9 i�çi, buna ek olarak 1 i

yedek 4 yükleyici operatörü,


40

c - Nakliye; her vardiyada lokomotif sürücüsü, 6 makas i�çisi, 1 tumba operatörü,

3 tumba i�çisi,

d - Seçme; 90 -100 kadın i�çisi.

6.3.4.5. Zenginle�tirme

Gerek mevcut üretimin ve gerekse geçmi�teki üretimin seçme artıklarının

de�erlendirilmesi için uzun vadede de olsa bir zenginle�tirme tesisi yerinde bir yatırım

olacaktır. Halen özel bir ki�iye ait ve çalı�makta olan tesis hem kapasite açısından

hem de teknik açıdan yeterli de�ildir. Ayrıca, böyle bir tesisin ocaktan elde edilen parça

cevherin daha iyi ve daha yüksek bir fiyatla pazarlanabilmesi açısından da öze1 bir önemi

olacaktır. Zira ocakta elde edilen tozsuz cevherin % 10 oranında tenörü % 50’nin

üzerindeki konsantre ile paçalanması yoluyla bu amacı gerçekle�tirmek mümkündür.

6.4. Gerekli Yatırımlar

6.4.1 Makina ve teçhizat

Mevlütler Krom Madeninin halen 1500 ton/ay olan üretimini en az iki misline

çıkarmak için gerekli makina ve teçhizat yatırımlarının listesi Çizelge’6.3. de

sunulmu�tur. Çizelgeden de görülebilece�i gibi, bu amaç için tahminen 181 000 $’lık bir

makina teçhizat yatırımına ihtiyaç vardır.

1 ton cevherin ocakba�ı fiyatı 90 dolar / ton oldu�u kabul edilirse, adı geçen

yatırım de�eri yakla�ık 2000 tonluk bir cevher miktarına, ba�ka bir deyimle bugünkü

üretim gücüyle 2 aylık, üretim artırıldı�ı takdirde de 1.5 aylık bir üretime e�de�er

olmaktadır. Aslında madencilik geri ödeme süresi uzun olan bir yatırım alanı olmasına

kar�ın ortaya çıkan 2 ay gibi çok kısa sayılabilecek bir ödeme süresi önerilen yatırımın ne

kadar cazip ve karlı oldu�unu göstermesi açısından ilginçtir. Do�al olarak bu durum,

yatırımın altyapısı yüksek bir ocakta yapılmasından ileri gelmektedir.


41

Çizelge 6.3. Mevlütler Oca�ı'nın üretimini iki misline çıkarmak için gerekli makina ve teçhizat yatırımları Makina ve Teçhizatın adı

Tipi ve Markası Adedi Birim Fiatı ($) Toplam ($)

Delme makinası Ingersoll Rand tek

kolonlu – monteli delici

3 10 000 30 000

Yükleme makinası Eimco - vershot

yükleyici

3 12 000 36 000

Lokomotif - 3 25000 75000

Tumba tesisi - 1 15000 15000

Vagon - 50 500 25000

Toplam 181000

6.4.2. Arama ve Üretim

Madencilikte, arama ve üretim de makine ve teçhizat gibi bir yatırım niteli�i ta�ır.

Zira yapılan i�lem bir sonraki üretimin temelini olu�turmakta, ancak i�lemin

uygulanmasından do�rudan herhangi bir gelir elde edilmemektedir.

Bu olgu Mevlütler oca�ında yapılan üretim için kısmen do�rudur. Zira özellikle

taban ayakların sürülmesi esnasında, ayak içeri�indeki cevher de kazanılmaktadır. Bir

anlamda üretim niteli�i de ta�ımaktadır. Nitekim ortalama damar kalınlı�ı 0,5 m sürülen

taban ayak yüksekli�i 2 m kabul edilirse, her m taban ayaktan yakla�ık 3,6 ton cevher

elde edilebilecek 1 ton cevherin ocakba�ı satı� de�eri 115 YTL ve 1 m galerinin

maliyetinin de 100 YTL oldu�una göre, 1 m lik taban ayak yolundan 50 YTL gelir elde

edilmektedir. Bir anlamda kârlı bir i�i simgelemektedir.

Bundan önce de belirtildi�i gibi, oca�ın istenilen rezerv potansiyele getirilebilmesi

için Mevlütler oca�ında 600 m taban ayak yolu, 200 m kuyu inilmesi gerekmektedir.

Taban ayak yolu da yatırım kapsamı içinde ele alınırsa bu i�lemler için toplam 360 000

YTL lık bir yatırıma gereksinim olacaktır. Bu hesaplamada galeri taban ayak yolunun

metre maliyeti 100 YTL, kuyuda da 1500 YTL alınmı�tır. Ancak, yapılacak 600 m’lik

taban ayak yolundan yakla�ık 330 000 YTL de�erinde cevher elde edilece�i

unutulmamalıdır.

42

7. SONUÇLAR VE ÖNER�LER

Çalı�ma alanının jeolojisi tanımlanmı�tır. Cevher ve yan kayacın mineralojik ve

petrografik özellikleri açıklanmı�tır. Ocakta yapılan üretim çalı�malarında elde edilen

gözlemlerin de�erlendirilmesi ile gerçekle�tirilen bu çalı�mada, yata�ın rezerv durumu

belirlenmi�tir. Mevlütler Ocaklarının rezerv potansiyelinin yüksek olmasına kar�ın, son

yıllarda üretimin ihmal edilmesi nedeniyle, özellikle görünür rezerv açısından muhtemel

bir üretim artı�ını olumsuz yönde etkileyecek boyutta kısıtlı olanaklara sahip oldukları

anla�ılmı�tır. Bu nedenle, ister üretim artı�ı amaçlansın veya amaçlanmasın, ocakta acilen

yapılması gereken, 600 m uzunlu�unda taban ayak yolu, 200 m uzunlu�unda kuyu ve

500m uzunlu�unda arama galerisi açılmasıdır.

Ocaktaki bugün uygulanan madencilik tüm safhalarıyla irdelenmi� ve her safha

için mekanizasyon olanakları belirlenmi�tir. Buna göre, ocakta uygulanan bacalardaki

üretim yönteminde herhangi bir de�i�ikli�e gerek görülmemi�, ekip sayısı ile ekipte

çalı�an sayısının artırılması ile ocaktaki 1500 ton olan aylık üretimin desandre dibine silo

yapılarak 2000, hatta 2500 tona çıkarılabilece�i ortaya konulmu�tur.

Mekanizasyon taban ayak yollarının açılmasında gerekli görülmü�tür. Zira, ocakta

uygulanan bu sistemde 1 m civarında olan günlük ilerleme hızı, yalnızca amaçlanan

üretim için de�il, bugünkü üretim için bile yeterli de�ildir. Önerilen delme ve yükleme

makinasının temini ile günlük ilerleme hızını 8-10’ m ye çıkarmak mümkün olacak ve

ocaklarda eksik üretim ve arama galerileri kısa zamanda tamamlanabilecektir.

Muhtemel bir üretim artı�ı, için ikinci darbo�az, nakliyedir. Bunun içinde

lokomotif ta�ımacılı�ı ve 1051 m kotuna yeryüzünden direk bir kuyu inilmesi

önerilmi�tir. Halen 50-52 ton olan ocak çıkı�ının, 70-75 tona çıkması nedeniyle bu

konuya gereken önemin verilmesi gerekmektedir.

Artan üretimin en büyük yansıması, ocaktaki çalı�an i�çi sayısında olacaktır. Zira,

bacalardaki üretim artı�ının temelinde ekipteki çalı�an i�çi ve ekip sayısının artı�ı

bulunmaktadır. Gerçekle�tirilen üretimin ta�ınması ve özellikle seçmeye tabi tutulması da

i�çiye gereksinme gösterir.

Ocaklardan elde edilen parça cevherin satılabilirligini artırmak için günlük

kapasitesi tahminen 100 ton civarında olan bir zenginle�tirme tesisi gerekli bulunmu�tur.

Mevlütler Oca�ı'ndaki üretimi 2 katına çıkarmak için gerekli yatırımları bir

dökümü yapılmı� ve tahmini fiyatlar ı�ı�ında de�erlendirilmi�tir. Buna göre, Ocaklara

7. SONUÇLAR VE ÖNER�LER Rıdvan TA�

43

önerilen yatırım gerçekle�ti�i takdirde, bu yatırım 2 ay gibi madencilik sektörü için

inanılmayacak kadar kısa bir sürede ödeyecektir. Yalnızca bu bile yatırımın

gerçekle�tirilmesi için yeterli bir neden olarak de�erlendirilmelidir.

7. SONUÇLAR VE ÖNER�LER Rıdvan TA�

44

KAYNAKLAR

B�LG�N, A., ve ÖZPINAR, Y., 1989. Denizli – Babada� ve Denizli – Acıpayam

dolayındaki ofiyolitik kayaçların ba�kala�ımlarında etken olan fiziksel ko�ullar.

Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 6-7, 1-2, 65-81.

B�LG�N, Z. R., KARAMAN, T., ÖZTÜRK, Z., �EN, A., DEM�RC�, R., 1990. Ye�ilova

– Acıgöl civarının jeolojisi. M.T.A yayını, No: 9071, Ankara.

B�LG�N, A., ve ÖZPINAR, Y., 1996. Kozlar (Beya�aç – Denizli), Karaismailler (Kelekçi

– Denizli) arası ofiyolitlerinin petrografisi ile bunlara ba�lı kromit yataklarının

jeolojik ve jeokimyasal incelemesi. Geosound, 28, 157 – 177.

BORCHERT, H., 1960. Die Chromit vorkommen im Peridotit massive westlich von

Acıpayam-Denizli. Ankara, M.T.A. Enstitüsü Yayını, No.106, 55 s.

ERGUNALP, F., 1980. Chromite mining and proeessing at Kavak Mine, Turkey.

Transaction Mining Metall. A 179 - 184.

ENG�N, T., HIRST, D.M., 1970. The Alpine chrome ores of the Andızlık – Zımparalık

area (Fethiye, Southwest Turkey). Trans. Inst. Mining Metall. B 79, 16 – 27.

ENG�N, T., AUTCOTT, J.W., 1971. A microprobe study of chromites from the Andızlık

– Zımparalık Area, Southwest Turkey. Min. Magazine, 38, 76-82.

ENG�N, T., 1972. Andızlık – Zımparalık sahası (Fethiye, Güneybatı Anadolu) ultramafik

kayaçların petrolojisi ve bölgenin genel jeolojik konumu. MTA Dergisi, 78, 1-21.

HELKE, A., 1955. Beobachtungen an türkischen Minerallagerstaetten, Neues Jb. für Min.

Abh. 88, 55-132.

KAADEN, V. der ve MÜLLER, G., 1953. Gürleyik Köy civarı (SW Anadolu) krom

madenlerinin kimyasal terkibi ve bunların Balkan Yarımadası kromitleri ile

mukayesesi. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 4, 261 – 268.

KAADEN, V.der., 1959. Güneybatı Türkiye’de peridodit kütleleri içinde zuhur eden

kromitlerin kompozisyonu ile tektonik ve magmatik vaziyetleri arasındaki

münasebetler. MTA Dergisi, 52, 1-14.

KÜÇÜKTORUN, K., 1988. Denizli – Acıpayam 48 IR 1683 sayılı sahanın maden

jeolojisi raporu. Mad. Lmt. �ti., 40s.

KURNAZ, M., ANIL, M., 1992. Ye�ilova – Tefenni (Burdur) arası ofiyolitleri ve kromit

Cevherle�meleri. Çukurova Üniversitesi Müh. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 7/2, 1-

25, Adana.

45

OKAY, A.,1989. Denizli’nin Güneyinde Menderes masifi ve Likya naplarının jeolojisi.

M.T.A. Dergisi, Ankara,109, 33-43.

ÖZPINAR, Y., 1987. Denizli – Acıpayam batısının jeolojik petrografik ve petrokimyasal

�ncelemesi. Doktora Tezi, K.T.Ü. Müh.Mim.Fak., 220s. (yayınlanmamı�).

ÖZPINAR, Y., 1988, Acıpayam (Denizli) dolayının stratigrafisi. Türkiye Jeoloji

Kurultayı Bildiri özetleri kitabı, 44-45.

ÖZPINAR, Y., 1989. Acıpayam (Denizli Güneyi) dolaylarının bazı tektonik özellikleri.

Akdeniz Üniversitesi Isparta Mühendislik Fakültesi Dergisi, 4, 344 – 360.

ÖZPINAR, Y., 1989. Uzunoluk – Kozlar (Beya�aç – Denizli) kromit yataklarının

jeolojisi ve kromitlerin ana bile�en kimyası. 43. Türkiye Jeo. Kur. Bildiri Özetleri

Kitabı, 12-13.

ÖZPINAR, Y., 1991. Beya�aç – Karaismailler (Kelekçi – Denizli) kromit

yataklarının özellikleri. S.Ü. Mühendislik – Mimarlık Fakültesi Dergisi, 6/2,46-61.

ÖZPINAR, Y., 1995. Kale (Denizli) Güneyindeki bölgenin jeolojik ve petrografik

incelenmesi. PA.Ü. Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1/1, 15-25.

ÖZYARDIMCI, Y., 1987. Denizli GMD 48 – II.298 Sayılı krom madeni sahasının maden

jeolojisi raporu. Maden Limited �irketi., 44 s. (Yayınlanmamı�).

PAKTUNÇ, D., ve BAYSAL, O., 1981. Çataloluk – Suluocak kromitlerinin mineralojisi.

Yerbilimleri, H. Ü. Yayınları, 8, 31-40.

RAHGOSHAY, M., JUTEAU, T. Ve BERGER, M., 1985. Kısmi ergimenin petrojenetik

belirteci olarak Spinel, Marmaris – Fethiye (Türkiye) ofiyolitlerinden kanıtlar.

Yeryuvarı ve insan, 10:3,40.

YILDIZ, M., ve AYHAN, A., 1988. Çatak Maden Deresi (Acıpayam – Denizli) kromit

yatakları. 42. Türkiye Jeo. Kur. Bildiri Özetleri Kitabı, 8 – 9, Ankara.

YILDIZ, M., ve AYHAN, A., 1992. Çatakyurdu ve Maden Deresi (Acıpayam – Denizli)

kromit yataklarının özellikleri. Adana, Geosound, 21, 29 –42.

46

ÖZGEÇM��

1977 tarihinde Kozan’da do�du. 1995 yılında Çukurova Üniversitesi,

Mühendislik – Mimarlık Fakültesi, Maden Mühendisli�i Bölümü’ne girdi. 1999 yılında

bu bölümden mezun oldu. Eylül 2002’de aynı bölümde yüksek lisans e�itimine ba�ladı.

Nisan 2002’de Montan Madencilik A.�.’de Maden mühendisi olarak çalı�maya ba�ladı.

�u anda ise Dedeman Madencilik A.�. Denizli Krom i�letmesinde Maden mühendisi

olarak çalı�maktadır.

ÇUKUROVA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜFEN BLMLER ENSTTÜSÜ YÜKSEK LSANS TEZ Rıdvan TA...

Documents

Transcript of ÇUKUROVA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜFEN BLMLER ENSTTÜSÜ YÜKSEK LSANS TEZ Rıdvan TA...