Unidade 7.transformacións socioeconómicas na España liberal

UNIDADE 7. TRANSFORMACIÓNS SOCIOECONÓMICAS

Altos Fornos de Vizcaya

7.1.1. Atraso e desenvolvemento económico(páx. 260-264)

• A Revolución Industrial en España presenta as seguintes características: tardía, desigual e feble.

a) Predomina o sector primario.b) Proteccionismo fronte a competencia externa.c) Dependencia externa en tecnoloxía e capital.d) Forte desequilibrio territorial: atraso e

desenvolvemento (Cataluña, País Vasco).

7.1.1. Dificultades no desenvolvemento(páx. 260-264)

• Obstáculos físicos e naturais (transporte).• Escasas transformacións no sistema agrario (subsistencia e

autoconsumo).• Reducida capacidade de consumo (creación dun mercado

interior)• Falta de compititividade dos produtos (no mercado exterior)• Despreocupación polas innovacións tecnolóxicas e

educativas.• Escaseza de capitais e preferencia por investimentos

inmobiliarios e especulativos.• Mentalidade tradicional dos empresarios e políticos.• Escaso espírito de empresa.

7.1.1. Fases do desenvolvemento(páx. 260-264)

• Vertebración económica e inicio da indutrialización (1830-1870)

• Freo e estancamento (1870-1890)

• Crecemento xeral pero desigual (1890-1923)

7.1.1. Vertebración e inicio (1830-1870)(páx. 260-264)

• Reforma agraria liberal: desamortización.• Inicio da Revolución Industrial.• Inicio da construción do ferrocarril.• Inicio da formación dun mercado interior integrado.• Progresiva individualización das diferentes áreas

produtivas.• Formación e asentamento do sistema bancario e

financeiro.• Crecemento moderado con dificultades.

7.1.1. Freo e estancamento (1870-1890)(páx. 260-264)

• Caída dos prezos agrícolas pola ampliación do mercado mundial e chegada de produtos máis baratos.

• Estancamento da industrialización.• Emigración campesiña ás cidades e América.• Dependencia do capital estranxeiro.• España exportadora de materias primas sobre todo

minerais.• Cataluña e País Vasco: principais focos industriais.

7.1.1. Crecemento xeral pero desigual (1890-1931)(páx. 260-264)

• Maior proteccionismo estatal.• Maior diversificación industrial.• Incremento das exportacións agrarias.• Desenvolvemento da produción hidroeléctrica.• Incremento da emigración a América.• Crecemento urbano.• Desenvolvemento desigual: focos industriais na

periferia en contraste co interior agraio (agás Madrid).

• Fundación dos grandes bancos.

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizaciónsContextualización (páx. 264-268)

• No Antigo Réxime, diversas normas, leis e prácticas cotiás condicionaban e limitaban a produción agraria.

• Isto pasaba coa propiedade agraria principalmente da Igrexa pero tamén coa municipal (de propios) ou comunal (dos veciños). Na esfera privada isto tamén sucedía cos morgados.

• A burguesía liberal consideraba imprescindible realizar unha reforma agraria consistente en converter a propiedade da terra nun ben libre, privado, particular e individual.

• É preciso desamortizar (propiedade eclesiástica, comunal e de propios); desvincular (morgados).

• Suprimir a servidume colectiva, o décimo eclesiástico.• Liberdade de cultivos.• Cerramentos de campos.• Libre compravenda de terras.


• A medida máis importante foi a desamortización ou venda en pública poxa dos bens rústicos e urbanos pertenecentes ás mans mortas (propiedades que non poden ser vendibles nin enaxenabeis) eclesiásticas, comunais e de propios (concellos).


• O proceso desamortizador foi longo e complexo debido ao:

• Enorme espazo a desamortizar: 20% da superficie de España, 50% da superficie agraria.

• Político-ideolóxico: liberais-progresistas (partidarios), absolutistas e posteriormente liberais-moderados (contrarios). Patrimonio de Xesucristo, propiedade sagrada e inviolable.


• As Cortes de Cádiz promulgaron un decreto xeral de desamortización (1813) polo que se confiscaba e poñía en venda os bens dos afrancesados, ordes militares, conventos suprimidos (menos de 12 monxes profesos) ou destruídos, xunto co patrimonio da Coroa, dos baldíos e terras dos concellos.

• Escasa vixencia. Intentouse poñer en práctica no Trienio Liberal (1820-1823). Fracaso.


• Será no reinado de Isabel II (instalados definitivamente os liberais no poder), cando se realicen os cambios de réxime de propiedade entre 1835 e 1855 destacando as actuacións dos progresistas: Mendizábal, Espartero e Madoz.

• Distinguimos as seguintes fases:

Mendizábal

Espartero

Pascual Madoz

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizaciónsDesamortización Mendizábal (1835-1836) (páx. 264-268)

• 1835-1836 Desamortización de Mendizábal ou eclesiástica.

• Mediante dous decretos que afectaron basicamente ao clero regular (o que vive en comunidade e de acordo cunha determinada regra de vida redactada polo fundador da orde. Residen en mosteiros (monxes) ou conventos (frades).

• Decreto de 1835: supresión dos mosteiros das ordes monacais, con excepción daqueles que prestasen servizo de auxilio social.

• Decreto de 1836. Venda de tódolos bens raíces das institucións suprimidas.

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizaciónsDesamortización Mendizábal (1835-1836) (páx. 264-268)

• Obxectivos básicos de Mendizábal.• Reformar o réxime da propiedade:

individual e libre fronte aos mans mortas.• Reducir a débeda pública: paso previo para

crear unha reforma tributaria.• Recursos para a guerra carlista. • Conseguir un amplo apoio social á causa

liberal e debilitar aos inimigos do liberalismo (clero e Igrexa).

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizaciónsDesamortización Espartero (1841) (páx. 264-268)

• Completouse a desamortización de Mendizábal.• Decreto de 1841: bens do clero secular (o que

atende o servizo das igrexas e catedrais baixo as directrices dun bispo) e postos a venda.

• En 1844 os gobernos moderados paralizaron o proceso.

• Concordato de 1851: a Igrexa aceptaba as vendas a cambio do sostenemento económico do clero e a catolicidade do Estado.

Mosteiro de MonferoAfectado pola desamortización

Mosteiro de Monfero. Imaxes.Afectado pola desamortización

Igrexa dos Dominicos PontevedraAfectado pola desamortización

Igrexa San Francisco PontevedraAfectado pola desamortización.

Convento: delegación de facenda

Mosteiro de San Salvador de CelanovaAfectado pola desamortización.

Concello e instituto de secundaria

Convento de San Francisco (Lugo)Afectado pola desamortización.

Museo Provincial

Transformacións do casco antigo na época industrial e actual: desamortización Oviedo

Creación dun parque no antigoconvento de San Francisco

Onde está situado este espazo urbano?

Praza de María Pita1880-1890

Antigo convento de San AgustínDesamortización: concello da Coruña

Consecuencias da desamortización: restos arqueolóxicos do convento e Igrexa de San Francisco (A Coruña)

Restos daIgrexa e Conventona Maestranza

Restos arqueolóxicos do convento e igrexa de San Francisco (Xardín da Maestranza)

Estado da Igrexa de San Francisco(Fotografía de 1945)

FOTO BLANCO. La Coruña entre siglos

Igrexa de San Francisco actualmente (traslado ó barrio de Paseo das Pontes)

Igrexa de San Francisco actualmente

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizaciónsDesamortización Madoz (1855) (páx. 264-268)

• Bienio Progresista (1854-1856): Lei Xeral de Desamortización (desamortización civil).

• Venda de bens de propios (concellos), comúns e do que quedaba da propiedade eclesiástica (a pesar dos acordos do Concordato).

• Foi a lei que maior volume de terras puxo en venda.• Consecuencias sociais negativas para os

campesiños máis pobres.• Parte importante de ingresos destinados a financiar

a construción do ferrocarril.

DESAMORTIZACIÓN DE MENDIZÁBAL DESAMORTIZACIÓN DE MADOZ

Balance da desamortización (1836-1867) (reais de vellón)

España % Galicia % G/E

Clero 2.760.200 43,8% 224.896 93,0%

3,8%Propios 2.251.700 35,8% 2.005 0,8%

Outros 1.283.900 20,4% 14.883 6,2%

Total 6.295.800 241.784

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizacións Balance (páx. 264-268)

• Político: éxito. Transformouse e consolidouse o réxime liberal.• Socioeconómico: matices. Para algúns analistas as medidas serviron

para incrementar os latifundios (sen modernización tecnolóxica).• Os campesiños pobres e xornaleiros non acceden á propiedade

(fracaso da reforma agraria). Outros autores consideran que estes non tiñan posibilidade de compralas.

• Tamén culpan no atraso da industrialización, posto que o capital especulou na compra destes bens raíces en vez de investir en tecido produtivo.

• As vítimas foron a Igrexa, concellos, campesiños pobres e xornaleiros que empeoraron as súas condicións de vida polo aproveitamento dos terreos comunais, endurecemento dos contratos de arrendamento e de traballo.

• Producíronse cuantiosas perdas no patrimonio histórico-artístico.

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizacións Resumo (páx. 264-268)

• Puxo en venda o 20% do territorio español e o 50% da terra cultivable (10.000.000 ha) (o equivalente a Castela-León e Asturias). Cun valor estimado do 30% do total da propiedade inmoble.

• Os principais compradores foron xente que dispoñían de recursos económicos: nobreza terratenente, campesiños ricos, burguesía comercial e administrativa.

• Aumentaron o patrimonio, incrementaron o prestixio social, fixeron bo negocio.

7.1.2. A reforma agraria e as desamortizacións Galicia (páx. 267-268)

• A desamortización tivo unhas características especiais.• A maioría das terras explotábanse mediante contratos de

arrendamento de longa duración: foros.• Recoñecen sobre unha mesma parcela unha serie de

dereitos:• Dominio útil: os campesiños pagaban as rendas e non

podían ser expulsados da terra.• Dominio eminente: nobreza terratenente, conventos,

mosteiros e catedrais dereito a percibir esas rendas.• A fidalguía xogaba un papel intermediario entre o campesiño

e os grandes propietarios.• Por outro lado estaba a propiedade comunal: montes.


• Esta situación fixo que as leis desamortizadoras:• Sacara basicamente as rendas forais dos conventos, mosteiros e

catedrais. Dereito a percibir rendas.• A propiedade plena da terra estaba nunha mínima proporción ( dos

55 millóns de reais en poxa, case 51 eran rendes e o 4 de pleno dominio).

• Tivo escasa importancia a desamortización de propios, debido ao escaso patrimonio dos concellos.

• Non alterou a organización agraria tradicional do Antigo Réxime. Non estableceu a propiedade plena da terra en mans dun posuídor individual.

• Os compradores de bens convertéronse en rendeiros sen posibilidade de interver no proceso de produción agraria. A explotación quedou estancada.


• Os campesiños conservaron os seus dereitos (dominio útil).

• A partir do século XIX, a perda de valor das rendas forais e a presión dos agricultores fixo que estes lograsen, mediante a redención dos foros, a propiedade da terra, proceso culminado en 1926 (Lei de redención de foros).

7.1.2. O agrarismo galego (páx. 292-293)

• O problema dos foros estivo na base do movemento agrario en Galicia.

• O agrarismo foi un movemento complexo no que participou masivamente o campesiñado; nas súas filas militaron persoalidades das máis opostas e variadas ideoloxías (católicos, rexionalistas, republicanos...) interesados por lograr melloras nos labregos pero non quen de manter unha plataforma común reivindicativa polo que o movemento non logrou máis que algúns dos obxectivos.


• 1907: nacen dúas organizacións Unión Campesiña (1907-1909) e outra de carácter rexionalista Solidariedade Galega.

• Mediante a celebración de mitins, asembleas e mesmo accións violentas (queima de montes propiedade dos caciques, asaltos a casas e autoridades municipais) aumentou considerablemente a concienciación do campesiñado.

• Dous puntos fundamentais: loita contra o caciquismo e a supresión dos foro ademais doutros como a supresión do arancel do millo, creación de seguros e créditos gandeiros, redución das taxas municipais... A disparidade ideolóxica fixo que se disolvese en 1912.


• 1910: Acción Galega. Fundada por Portela Valladares, Luís Antón Olmet e Basilio Álvarez.

• Este crego ourensán logrou dar ao agrarismo unha forza descoñecida; cunha palabra ardente, mordaz e convincente (aínda que no seu programa no pasase de reformista) logrou mobilizar ao campesiñado galego, que lle seguiu maioritariamente.

• Programa: redención dos foros, eliminación do caciquismo, potenciar as vías de comunicación interior e exterior, fomentar as industrias de salgadura de peixe, vinícolas, pecuarias, establecer cooperativas agrícolas, así como bancos e montepíos labregos e non aceptar como deputados galegos máis que os que defendesen as aspiracións agrarias.

Basilio Álvarez (1877-1943)Castelao


• 1926: ditadura de Primo de Rivera: redención dos foros.• O decreto non foi recibido polo campesiñado coa ledicia

que cabería esperar debido a que chegou tarde. En moitas partes xa se estaba a realizar de feito.

• Por outro lado o labrego tiña que pagar pola redención.• De onde procedía o capital? Da emigración e do

beneficio da venda do gando vacún.• O proceso non rematou definitivamente ata 1963 en que

o Código Civil Galego na súa disposición transitoria abría un prazo de dez anos para admitir demandas e trámites xudiciais en relación cos foros.


• O MAIO

• Aí vén o maiode frores cuberto ...Puxéronse á portacantándome os nenos;i os puchos furadospra min estendendo,pedíronme crocasdos meus castiñeiros.

Pasai, rapaciños,calados e quedos;que o que é polo de hoxeque darvos non teño.Eu sonvos o probedo pobo gallego:pra min non hai maio,pra min sempre é inverno! ...

• Cando eu me atoparede donos libertoi o pan non me quitentrabucos e préstemos,e como os do abadefrorezan meus eidos,chegado habrá estonceso maio que eu quero ...

Queredes castañasdos meus castiñeiros? ...Cantádeme un maiosin bruxas nin demos;un maio sin segas,usuras nin preitos,sin quintas, nin portas,nin foros, nin cregos.

• Manuel Curros Enríquez, Aires da miña terra

Produtividade: toneladas por hectáreaPaís Trigo Cebada Centeno

1891-1900

1901-1910

1891-1900

1901-1910

1891-1900

1901-1910

España 7,6 9,0 9,2 11,5 6,9 7,9Italia 7,9 9,5 6,5 9,0 7,8 14,1Francia 12,7 13,6 11,9 13,7 11,0 8,7Reino Unido 25,3 22,1 20,9 21,1 n.d. n.d.Alemaña 17,1 19,7 17,0 18,9 14,2 15,4

7.1.3. Desigual evolución da agricultura en España (páx. 268-269)

• As medidas establecidas polos gobernos liberais (desamortización, liberdade de arrendamentos, prezos...) non contribuíron a un proceso de modernización.

• Permanecían vixentes os vellos sistemas de explotación (non hai avances tecnolóxicos): cultivos extensivos, barbeito, escaso emprego de maquinaria e fertilizantes).

• Estas son as razóns do noso atraso.• Aínda así establecementos desigualdades no

desenvolvemento:

7.1.3. Desigual evolución da agricultura en España (páx. 268-269)

• Zonas que se especializaron: con saída cara un mercado internacional: Levante (froitas, hortalizas), Cataluña (cavas espumosos) Cornixa Cantábrica e Galicia (gando vacún e leite), Andalucía (aceite de oliva, zonas vitícolas).

• Zonas estancadas: Galicia (minifundio), Castela, Aragón (extensivo de cereais).

7.1.4. A diversidade rexional na industria (páx. 269-272)

• España presenta fortes desequilibrios no seu desenvolvemento industrial.

• Áreas industrializadas, urbanizadas e competitivas e desenvolvidas.

• Áreas agrarias, rurais, atrasadas e estancadas.

INDUSTRIA E FERROCARRIL m. XIX


• Cataluña principal zona industrial. A máis diversificada.• O desenvolvemento estivo ligado ao sector téxtil debido a:a) Introdución do algodón, mecanización do seu fiado e

tecido.b) Reinvestimento constante do capital.c) Emprego da máquina do vapor (Bonaplata, 1832).d) Favorecido polo proteccionismo do mercado interior.• Outros sectores: metalurxia de transformación, química,

papeleira, editorial, agroindustrias (cortiza de rolla, cavas).

FUSOS Ano Manuais Mecánico Total

Algodón1856 31.408 751.877 783.285

1900 480 1.270.818 1.271.298

Liño-cáñamo1856 n.d. 8.913 8.913

1900 n.d. 26.766 26.766

Lá1856 54.431 105.809 160.240

1900 21.490 317.129 338.619

Seda1856 14.981 17.962 32.943

1900 180 20.759 20.939

TELARES Ano Manuais Mecánico Total

Algodón1856 17.425 7.478 24.903

1900 2.605 33.729 36.334

Liño-cáñamo1856 11.110 1.019 12.129

1900 2.993 1.607 4.600

Lá1856 5.401 393 5.794

1900 3.141 3.470 6.611

Seda1856 3.041 50 3.091

1900 1.418 925 2.343


• Andalucía e Levante teñen en común o inicio industrializador no sector siderúrxico e téxtil que non tivo continuidade polo que as súas economías reorientáronse ao sector agrícola (aceite, vide e cítricos).

• Siderurxia (intentos entre 1830-1870) en Málaga, Marbella e Sevilla. Fracaso (elevados custos, falta de carbón, competencia do norte e estranxeiro)

• Extractivas (Andalucía e Murcia) chumbo e cobre. Non xerou a riqueza desexable. Dependencia do capital estranxeiro (Tharsis Sulphur e Río Tinto Company Ltd.)

• Téxtil sobrevivíu baetas de Antequera, las finas de Alcoi, seda de Valencia, Murcia e Granada (artesanal) que pasou a concentrarse en Cataluña (mecanizado).


• Asturias e País Vasco: siderurxia vinculadas á explotación mineira.

• Asturias: carbón (Mieres, A Felguera). Dificultades (mala calidade e soterradas). Favorecido polo proteccionismo.

• País Vasco: ferro (abundante e de calidade). A ría de Bilbao converteuse no principal foco siderúrxico español encabezadas por Altos Fornos de Vizcaya. Tamén química e metalurxia de transformación (máquinas e motores, destacando a construción naval especialmente a partir de 1880 (Astilleros del Nervión (1888), Cía. Euskalduna de Construcción y Reparación de Buques (1900).

Principais áreas Industriais en España (m. XIX)

Siderurxia enEspaña m. XIX

Produción siderúrxica. 1861-1913 (miles de toneladas. Media anual) (J. Nadal)

Anos España Málaga Sevilla Oviedo Biscaia Santander Resto1861-68 45,65 12,43 2,22 13,17 11,73 6,101868-70 42,56 1,91 1,36 19,24 10,73 9,321871-75 45,53 3,08 1,38 24,90 8,72 7,451876-80 62,57 3,36 1,43 28,84 17,24 11,701881-85 131,59 1,51 1,38 40,08 76,71 11,911886-90 174,22 33,18 138,97 2,071891-95 185,49 44,30 140,00 1,19

1896-1900 289,24 52,10 227,69 9,451901-05 354,69 26,01 61,19 230,07 22,23 15,191906-10 395,01 68,13 277,02 34,68 15,181911-13 412,22 65,68 298,14 41,00 7,40

Altos Fornosde Biscaia

(Baracaldo)


• Galicia industria escasa. Os sectores artesanais tradicionais arruináronse (téxtil, curtidos e ferrería). O liño non resistiu a competencia de algodón.

• Marqués de Sargadelos (primeiro alto forno siderúrxico de España que fracasa).

• Conserveira de peixe. Antecedentes (salgadura de peixe). Creceu a finais do século XIX que arrastrou a outros sectores. Pasteur e Appert sobre a conservación hermética dos alimentos e a súa esterilización. A primeira fábrica de conservas instalada en Oza en 1841. 1880: Rías Baixas (Barreras, Alonso, Cubera, Massó, Cerqueira, Alfageme). Fundamentalmente a sardiña.

• Estaleiros: Ferrol e Barreras e Santo Domingo en Vigo.• Hidroelectricidade (a partir de 1900). Explotación de volframio (I

Guerra Mundial)

A SIDERURXIA DE SARGADELOS UN ANTECEDENTE A INDSTRIALIZACIÓN

Raimundo Ibáñez(marqués de Sargadelos

Restos da antiga fábrica de Sargadelos1º alto forno de España

Conserveira. Massó (Bueu)

Museo Massó (Bueu)

7.1.5. Ferrocarril: a creación du mercado interior (páx. 272-274)

• Ferrocarril: tardío. Barcelona-Mataró 1848. Madrid-Aranjuez 1851. Langreo-Gijón 1855.• Lei xeral de ferrocarrís 1855 (Bienio progresista. Relación coa desamortización de Madoz): entre outras

medidas regulamentaba: trazado da rede radial (agás na zona do Ebro e Mediterráneo). Construción Estado ou compañías privadas. Explotación: Estado ou compañías privadas por un prazo máximo de 99 anos (tomade como referencia que a RENFE crease en 1940 como nacionalización por parte do estado de toda a rede ferroviaria de vía ancha). O Estado garantiu ós inversores privados vantaxes e subvencións. Permitiu a importación de todo tipo de maquinaria e elementos mecánicos. O financiamento contou con tres fontes: subvencións estatais, accións e obrigacións. O capital foi maioritariamente francés (60% a finais do XIX). O terreo dificultou a súa construción (ancho de vía maior que en Europa ocasionando problemas de conexións).

• Velocidade de 25 Km/h. • Evolución: Antes de 1855: só 440 Km.: Barcelona, Madrid, Asturias.• 1855-1866: impulso. Principais vías gracias ó apoio estatal e investimento estranxeiro.• 1866-1876: paralización. Os beneficios esperados non se producen debido ó atraso xeralizado do país.• 1877-1896: relanzamento. Grandes compañías que explotaban as zonas de concesión: “Ferrocarriles de

Madrid, Zaragoza y Alicante”, “Caminos de hierro del Norte”, “Ferrocarriles Andaluces”.• 1896-1936: continúa a tendencia pero con lentitude.• Balance: controversia entre historiadores como factor de desenvolvemento económico. Positivo: creación dun

mercado interior. Negativo: dependencia económica (capital e tecnoloxía externa) o que creará unhas diferencias económicas entre España e o resto de Europa.

• Galicia 1873-1876: Santiago-Carril. Lugo-A Coruña. 1877-1896: A Coruña e Vigo: coa Meseta (enlace de Monforte). Ponte interancional de Tui (Eiffel). 1897-1931: Pontevedra-Carril-Betanzos-Ferrol. 1942: A Coruña-Santiago. Anos “50”: Santiago-Ourense-Zamora. 1970: FEVE: Ferrol-Ortegal-Mariña Lucense-Asturias-Cantabria-Bilbao. Alta velocidade?: “Plan Ghalicia”. Manuel Curros Enriquez: “Aires da Miña Terra”.


• Ferrocarril: tardío. Barcelona-Mataró 1848. Madrid-Aranjuez 1851. Langreo-Gijón 1855.

• Lei xeral de ferrocarrís 1855 (Bienio progresista. Relación coa desamortización de Madoz): entre outras medidas regulamentaba: trazado da rede radial (agás na zona do Ebro e Mediterráneo). Construción Estado ou compañías privadas. Explotación: Estado ou compañías privadas por un prazo máximo de 99 anos (tomade como referencia que a RENFE crease en 1940 como nacionalización por parte do estado de toda a rede ferroviaria de vía ancha). O Estado garantiu ós inversores privados vantaxes e subvencións. Permitiu a importación de todo tipo de maquinaria e elementos mecánicos. O financiamento contou con tres fontes: subvencións estatais, accións e obrigacións. O capital foi maioritariamente francés (60% a finais do XIX). O terreo dificultou a súa construción (ancho de vía maior que en Europa ocasionando problemas de conexións).

INDUSTRIA E FERROCARRIL m. XIX


• Velocidade de 25 Km/h o primeiro tramo (Barcelona-Mataró). • Evolución: Antes de 1855: só 440 Km.: Barcelona, Madrid, Asturias.• 1855-1866: impulso. Principais vías gracias ó apoio estatal e investimento

estranxeiro (francés principalmente).• 1866-1876: paralización. Os beneficios esperados non se producen debido

ó atraso xeralizado do país.• 1877-1896: relanzamento. Grandes compañías que explotaban as zonas

de concesión: “Ferrocarriles de Madrid, Zaragoza y Alicante”, “Caminos de hierro del Norte”, “Ferrocarriles Andaluces”.

• 1896-1936: continúa a tendencia pero con lentitude.• Balance: controversia entre historiadores como factor de desenvolvemento

económico. Positivo: creación dun mercado interior, venceu as dificultades orográficas centro-periferia.. Negativo: dependencia económica (capital e tecnoloxía externa) (non permitiu o avance do sector siderúrxico español ao importar o material). O que creará unhas diferencias económicas entre España e o resto de Europa. Os tramos fixéronse con finalidade especulativa (beneficios aos inversores) non tendo en conta os focos económicos.


• Galicia 1873: Santiago-Carril. 1875: Lugo-A Coruña.

• 1877-1896: A Coruña e Vigo: coa Meseta (enlace de Monforte). Ponte interancional de Tui (Eiffel).

• 1897-1931: Pontevedra-Carril-Betanzos-Ferrol. • 1942: A Coruña-Santiago. • Anos “50”: Santiago-Ourense-Zamora. • 1970: FEVE: Ferrol-Ortegal-Mariña Lucense-

Asturias-Cantabria-Bilbao. • Alta velocidade: “Plan Ghalicia”. Eixo Atlántico. A

Coruña-Santiago-Ourense. Conexión coa Meseta 2018.

CONSTRUCIÓN DA REDE FERROVIARIA XIX

Fonte: wikipedia

Velahí ven, velahí ven avantando comaros e corgas, e vales, e cerros. ¡Vinde vela, mociños e mozas! ¡Saludaina, rapaces e vellos!

Por onde ela pasa fecunda os terreos, espértanse os homes, frolecen os eidos.

Velahí ven, velahí ven tan houpada, tan milagrosiña, con paso tan meigo, que parece unha Nosa Señora, unha Nosa Señora de ferro.

Tras dela non veñen abades nin cregos; mais vén a fartura ¡i a luz i o progreso!

Catedral, demagogo de pedra, dun pobo fanático erguida no medio,

repinica esas chocas campanas en sinal de alegría e contento.

Asocia esas voces ó són dos pandeiros,

¡ás santas surrisas de terras e ceos!

E ti, río dos grandes destinos, que os himnos ensaias dos trunfos

ibéricos, requeimáda-las fauces de sede

ven o monstro a beber no teu seo.

Bon samaritano, dálle auga ó sedento;

que a máquena é o Cristo dos tempos modernos.

CURROS ENRÍQUEZ Na chegada da primeira locomotora a Ourense. 1880

PLAN GALICIA2003

TOTAL DO FERROCARRIL EN GALICIA1137,60

ADIFFERROL-VEGADEOVÍA ESTREITA153,001962-1968

LIÑA PECHADAVILAOUDRIZ-RIBADEOVÍA ESTREITA34,001905

ADIFTOTALVÍA ANCHA950,60TOTAL

ADIFO CARBALLIÑO-SANTIAGOVÍA ANCHA101,551958

ADIFP.SANABRIA-OURENSE-O CARBALLIÑOVÍA ANCHA173,851957

ADIFCORUÑA-SANTIAGOVÍA ANCHA73,961943

ADIFBETANZOS-FERROLVÍA ANCHA42,731918

ADIFCARRIL-PONTEVEDRAVÍA ANCHA31,971899

ADIFVIGO-PORTO DE VIGOVÍA ANCHA2,761897

ADIFPTE. INTERNACIONAL DO MIÑOVÍA ANCHA0,201886

ADIFOS PEARES-MONFORTEVÍA ANCHA27,871885

ADIFGUILLAREI-PORTUGAL REDONDELA-PONTEVEDRA OURENSE-OS PEARESVÍA ANCHA41,951884

ADIFOURAL-TORAL DE VADOSVÍA ANCHA120,741883

ADIFSARRIA-OURALVÍA ANCHA9,791882

ADIFARBO-OURENSEVÍA ANCHA62,391881

ADIFAS NEVES-ARBO/ LUGO-SARRIAVÍA ANCHA48,211880

ADIFSALVATERRA-AS NEVESVÍA ANCHA6,711879

ADIFVIGO-TUI-SALVATERRAVÍA ANCHA49,901878

ADIFCORUÑA-LUGOVÍA ANCHA114,981875

ADIFSANTIAGO-CARRILVÍA ANCHA41,041873

TITULARIDADE ACTUALPERCORRIDOTIPOKMS

ABERTOSANO

1873:Inauguración do 1º tramo

ferroviario galego:Santiago-Carril

Ponte internacional de Tui-Valença

O ferrocarril A Coruña: estación do NorteInauguración das obras da estación do ferrocarril (1858)

Terreos da Cubela (ao lado da Gaiteira)

O ferrocarril A Coruña : a estación do Norte(1919)

ARQUIVO DO REINO DE GALICIA

O ferrocarril: a estación do Norte Chegada de pasaxeiros (1915)

ARQUIVO DO REINO DE GALICIA

O Ferrocarril o seu paso polo barrio da Gaiteira (1915) (actual rúa Pose)

ARQUIVO HISTÓRICO DE GALICIA

Antiga estación do Tren(situada nos terreos da actual estación de autobuses. 1964)


Estación do Norte (terreos da actual estación de autobuses) (1964)


Antiga estación do ferrocarril: Estación do Norte (terreos da actual estación de autobuses e zona de A

Cubela: CORTE INGLÉS E CENTRO COMERCIAL DE CATRO

CAMIÑOS) (1969)


Rúa PoseSituación actual. Antigo traxecto do ferrocarril

CONSTRUCIÓN REDE FERROVIARIA EN ESPAÑA IMPORTACIÓN DE BUQUES DE FERRO

ANO EXTENSIÓN NÚMERO TONELAXE

1848 28,25 km

1849 2 207

1850 2 30

1851 48,34 km

1852 25,45 km 8 1.476

1853 115,93 km 6 1.093

1854 114,45 km 5 1.105

1855 142,50 km 7 2.592

1856 47,58 km 10 2.885

1857 147,73 km 16 5.226

1858 180,64 km 10 3.515

1859 297,82 km 18 5.013

1860 764,36 km 17 8.115

1861 456,43 km 41 10.858

1862 360,40 km 62 13.007

1863 837,75 km 47 9.846

1864 494,48 km 6 5.826

1865 766,51 km 15 4.079

1866 317,00 km 15 5.084

1867 41,29 km 8 1.827

1868 188,17 km 14 2.628

TOTAL 5.375,08 km 309 84.412

7.1.6. Resto de comunicacións (páx. 273)

• Estradas: lei 1855 (construción, categoría e trazado). Disposición radial. Foi o estado o que realizou a construción.

• Marítimo: barco de vapor, portos, navieiras. Isaac Peral 1885 (submarino).

• Correo: selo 1840. Franqueo unificado 1850.

• Telégrafo (1830), teléfono (1877).

7.1.7. Sistema bancario e financeiro (páx. 274)

• Necesidade de capital e financiamento.• Bolsa (Madrid 1831 e Barcelona 1851). Sociedade por

accións.• Banca (regulada lei de 1856). Bancos de emisión e

crédito.• Banco de España (1875: exclusividade na emisión).• Principios do XX: Hispano-Americano, Español de

Crédito, Santander, Urquijo, Central, Vizcaya...• Caixas de Aforro (XIX. Institucións de beneficiencia. XX

(institucións de crédito e captación de aforro modesto).

7.1.7. Sistema bancario e financeiro: Galicia (páx. 274)

• Feble ata comezos do XX.• Tradición: Etxevarría (Betanzos) 1717. José Pastor (A

Coruña) 1776. Olimpio Pérez (Santiago) 1847.• Banco de La Coruña 1857.• Caja de Ahorros de La Coruña, 1876.• Actividade comercial e industrial de Vigo e A Coruña

destacando o Banco de Vigo (absorvido en 1925) e o Banco Pastor.

7.2. Confitividade social e movemento obreiro (páx. 282-291)

• A industrialización e o capitalismo configuraron paralelamente unha sociedade de clases.

• Existiu unha conflitividade de clases (conseguir melloras laborais e sociais) por parte da clase obreira (proletariado) fronte a clase burguesa.

• O movemento obreiro, segundo épocas e problemas, presentou formas diferentes de actuación e organización.

• As principais ideoloxías inspiradoras das organizacións obreiras foron o anarquismo e o socialismo marxista.

7.2.1. Confitividade social e movemento obreiro: condicións de vida

(páx. 282-291)

• Principio do liberalismo: non regulamentación laboral, nin salarial. Interese da burguesía: máximo beneficio. Consecuencias:

• Longas xornadas laborais (12-14 horas).• Salarios baixos.• Sometemento ao ritmo da máquina.• Traballo infantil e feminino con menos salario.• Non seguro médico nin laboral obrigatorio.• (Ver textos páx. 283): barrios obreiros e emprego

infantil e feminino.

A tecedoraJoan Planella

7.2.2. Confitividade social e movemento obreiro: primeiras reaccións: ludismo

(páx. 282-291)

• Este tipo de protesta cocretouse nas décadas de 1820 e 1830.

• Destrución das máquinas. A mecanoclastia ou ludismo (lembranza de Ned Ludd un obreiro do téxtil inglés que a tradición considera como o primeiro destrutor de máquinas).

• Iniciouse en Alcoi (1821) e Cataluña (Bonaplata 1835). (Ver texto 29. páx. 294 Fábrica de tabacos)

• Movemento organizado. Valoración negativa: contra o progreso técnico.

Incendio da fábricaBonaplata. 1835

7.2.3. Confitividade social e movemento obreiro: protesta organizada: a folga

(páx. 282-291)

• Acto de forza dos traballadores para, abandonando o traballo, tentar de conseguir dos patróns demandas laborais.

• Diferenciase:• Folga parcial (dun sector)• Folga xeral (de tódolos sectores dunha cidade-país)• Folga xeral-revolucionaria (cando as

reinvindicacións laborais suman as de cambio político)

Folga Xeral.Barcelona 1909

7.2.4. Confitividade social e movemento obreiro: sociedades de resistencia e sindicatos de oficios

(páx. 282-291)

• Sociedades de Resistencia ou de Socorro Mutuo.• Prohibidas inicialmente.• 1839: autorización de sociedades de socorros mutuos de

obreiros que tiñan como obxectivo loitar tanto polas melloras salariais e a redución da xornada laboral como pola regulamentación do traballo e a formación de caixas de resistencia, cooperativas e montepíos para facer fronte a unha enfermidade, despedimento ou unha morte.

• Sindicatos de oficios.• Os moderados ou conservadores as prohibiron. Progresistas

toleraron. Demócratas: aprobaron.• 1887: recoñecidas definitivamente.

7.2.5. Confitividade social e movemento obreiro: Novas ideoloxías obreiras: anarquismo e socialismo marxista

(páx. 282-291)

• 2ª metade do XIX aparecen estas novas ideoloxías.• Anarquismo: introducido en España a partir de 1868 por Giuseppe Fanelli

(amigo de discípulo de Bakunin).• Grande influencia no movemento obreiro español.• Especialmente: Cataluña, Levante e Andalucía.• Obxectivo: transformación revolucionaria da sociedade capitalista mediante:1. Destrución do Estado.2. Eliminación de calquera tipo de autoridade.3. Supresión da propiedade privada e a herdanza.4. Eliminación de todo tipo de diferenza socioecómica.5. A sociedade organizaríase en comunas autónomas gobernadas en réxime de

autoxestión. Acordos libres e pactos solidarios entre os habitantes copropietarios dos medios de produción.

6. Realizada polos grupos de traballadores especialmente no agro.

Giuseppe Fanelli.Introdutor do anarquismo

en España (1868)


(páx. 282-291)

• Os anarquistas desconfiaban da loita política (dentro do estado burgués) como medio para lograr a transformación da sociedade: abstención e retraemento electoral.

• Discrepancias internas: 1. Folga xeral revolucionaria. 2. Creación de sindicatos. 3. Formación de organizacións clandestinas. 4. Emprego da violencia e do atentado (propaganda pola

acción)


(páx. 282-291)

• Socialismo marxista: Paul Lafargue (xenro de Marx). Difundíu o marxismo en 1871. Obxectivos: lograr unha sociedade igualitaria fronte o capitalismo (igual que os anarquistas) pero para logralo é fundamental a conquista do poder do Estado. Resumo:

1. As condicións materiais e económicas determinan e modifican as condicións sociopolíticas dunha comunidade.

2. Loita de clases: medio máis eficaz para modificar a sociedade.3. Proletariado protagonista do cambio organizado en sindicatos e partidos políticos

obreiros.4. Os traballadores deben conquistar o poder e utilizar o Estado como instrumento de

nivelación social.5. Ditadura do proletariado: expropiación da propiedade privada dos medios de

produción e financeiros que deben pasar ao Estado.6. Lograr a sociedade socialista (a cada un segundo o seu traballo)7. Unha vez lograda a socialización (desaparición das clases sociais). Sociedade

comunista (a cada un segundo as súas necesidades)

Paul LafargueIntrodutor do marxismo

en España (1871)

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: Sindicatos e partidos obreiros

(páx. 282-291)

• Os Sindicatos de Oficios, nun proceso de crecemento, dan lugar ás federacións locais e sindicatos xerais (nas que se integran tódolos oficios do país).

• Paralelamente organízanse os partidos obreiros para loitar pola mellora da clase obreira (lexislación laboral e social para os traballadores).

• Na organización sindical como política mantívose unha clara oposición entre anarquistas e socialistas.

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: A Federación Rexional Española da AIT

(páx. 282-291)

• En 1864 fundouse en Londres a Asociación Internacional dos Traballadores (I Internacional)

• Obxectivo: unión e loita dos traballadores pola súa emancipación en todo mundo.

• Discrepancia interna: (Bakunin-anarquismo vs Marx-socialismo)• En 1870 fúndase en Barcelona a Federación Rexional Española (FRE)

formada por distintas seccións obreiras e integrada na AIT.• Expándese por toda España, alcanzando o seu máximo desenvolvemento

en 1873. 40.000 afiliados maioritariamente en Cataluña, Levante e Andalucía (En Galicia poderosa a federación coruñesa).

• Pánico no empresariado e políticos liberais. Levantamento popular de Alcoi (1873).

• Prohibición en 1874. Funciona na cladestinidade.

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: As organizacións anarquistas

(páx. 282-291)

• División ideolóxica e práctica. Uns: actuación no terreo sindical e partidarios da defensa dos principios colectivista e antiautoritarismo. Outros: defender a acción directa e violenta.

• Finais do XIX, as federacións anarquistas moi activas. Incapaces de integrarse nunha única organización.

• Moi activa Solidariedade Obreira (activa en Cataluña entre 1906-1908).• A reacción ante os acontecementos que levaron á Semana Tráxica de

Barcelona (1909) propiciaron a fundación en 1910 en Barcelona da Confederación Nacional do Traballo (CNT) que defendeu a folga revolucionaria como a táctica esencial para a emancipación da clase traballadora.

• Principal sindicato a inicios do XX: campesiñado andaluz, proletariado Cataluña, Zaragoza e Valencia.

• Non participación no xogo político. Negociación directa cos empresarios.

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: As organizacións anarquistas

(páx. 282-291)

• Entre os líderes partidarios da acción sindical destacan: Anxo Pestaña e Salvador Seguí.

• Ditadura de Primo: sindicatos clausurados. En plena clandestinidade e ante actitude dalgúns líderes da CNT de buscar vías máis posibilistas, os máis radicais fundaron en 1927 a Federación Anarquista Ibérica (FAI).

• Extremistas: propaganda pola acción. Represalias e atentados contra intereses e personalidades da clase dominante. Organización andaluza anarquista e secreta: Mano Negra, de vida breve (1882-1883) pero moi violenta e con moitos atentados.

Salvador SeguiAnxo Pestaña

Xuízo celebrado en Jerez (1883(Contra membros da Mano Negra

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: Organizacións socialistas marxistas

(páx. 282-291)

• Destaca o tipógrafo ferrolán: Pablo Iglesias.• PSOE (terceiro desta ideoloxía en Europa). Formado

clandestinamente en 1879. Xornal: El Socialista (1886). Legalizado en 1887 (Lei de Asociacións). 1º Congreso en 1888.

• UXT: sindicato. (1888)• Interdependencia e dupla militancia.• Zonas de maior implantación: Madrid, Biscaia e Asturias.

Posteriormente: Cataluña e campo andaluz.• En 1890 presentáronse ás municipais. • En 1909 coalición cos republicanos. Pablo Iglesias

deputado.• Revolución soviética (1917) excisión: PCE (1921).

Pablo Iglesias

Este non fundounin o PSOE,nin a UXT.

Pablo Iglesias

Este si fundou o PSOE,e a UXT.

Pablo Iglesiasnun mitin

MonumentoPablo Iglesias

na praza homónimano Castrillón

7.2.6. Confitividade social e movemento obreiro: Organizacións obreiras católicas

(páx. 282-291)

• Papa León XIII (1878-1902). Preocupación social. Encíclica: Rerum Novarum (1891).

• En 1887: Círculos Católicos.• Corporacións Católico-Obreiras (1911)• Federación Nacional de Sindicatos

Católicos (1912)• Defenden a colaboración de clases e

pretenden lograr a concordia social que defendía a Igrexa.

7.2.7. Confitividade social e movemento obreiro: Conflitividade urbana: os motíns contra os consumos

(páx. 294-295)

• O incremento de prezo dos produtos de primeira necesidade, a escaseza dos mesmos ou os impostos dos consumos que gravan a súa compravenda orixinaron nas cidades frecuentes protestas populares ao longo de todo o século XIX materializándose en motíns espontáneos contra os responsables directos da situación.

• Nos inicios do XX as protestas contra a carestía da vida adquiriron máis organización en forma de folga xeral sendo os sindicatos os encargados de planificalas. Folga xeral 1905 e 1916.

7.2.7. Confitividade social e movemento obreiro: Conflitividade social: resposta patronal e do Estado

(páx. 295)

• Os empresarios constituíron (Xuntas de Comercio, Cámaras Oficiais...) asociacións de ámbito provincial e rexional. Liga Nacional de Fomento do Traballo, Confederación Patronal Española.

• A actitude do Estado variou segundo os gobernantes. Inicialmente negativa a toda petición reivindicativa da clase obreira a maior tolerancia. Anos oitenta do XIX e unha nova, no XX, no que se recoñece legalmente os dereitos dos traballadores.

• De todos modos o Estado Liberal exerceu sempre unha forte vixilancia sobre o movemento obreiro e os gobernos non dubidaron en empregar a forza recorrendo á Garda Civil e o exército como medio para sofocar as manifestacións e folgas.

• 1908: Instituto Nacional de Previsión base da futura Seguridade Social.

• 1909: dereito de folga.• 1919: redución da xornada laboral a un máximo de 8 horas.

A CargaR. Casas

7.2.8. Reivindicación feminina A condición feminina

(páx. 296-299)

• Na España liberal do XIX e principios do XX seguía considerándose, en termos xerais, á muller como ser inferior que debía estar sometida ao home.

• A subordinación na muller era xustificada pola suposta inferioridade xenética (sexo débil) e función reprodutora que convertía a muller nun ser pasivo, inferior, incompleto e en definitiva nun complemento do home (detrás dun home hai unha gran muller).

• A muller padecerá discriminación xurídica, política, laboral e social.

7.2.8. Reivindicación feminina Discriminación xurídica

(páx. 296-299)

• A lexislación liberal (código penal, civil e de comercio) discriminaba claramente a muller, someténdoa ao home para calquera tipo de acción legal ou comercial.

• O marido era o administrador dos bens da sociedade conxugal.

• O marido era representante da muller ante a xustiza.

• A muller non pode adquirir bens sen a licenza do marido...

7.2.8. Reivindicación feminina Discriminación política

(páx. 296-299)

• Non se recoñece o dereito ao voto á muller durante este período (XIX e 1/3 XX).

• O movemento sufraxista loitou por conseguir este dereito pero en España tivo menos forza que noutros países.

• En 1918 fundouse a Asociación Nacional de Mulleres Españolas, formada por mulleres de clase media (mestras, escritoras, universitarias, esposas de profesionais liberais) que esixían o voto para a muller.

• En 1921 tivo lugar a primeira manifestación nas rúas de Madrid.

• A Constitución de 1931 recoñece o dereito ao sufraxio. Votarán por primeira vez en 1933.

7.2.8. Reivindicación feminina Discriminación laboral e salarial

(páx. 296-299)

• O salario das mulleres en todo o período liberal era moito menor que o dos homes (entre un 30 e 60%).

• A xornada laboral era máis longa, polo xeral (frecuentes as xornadas de 12 horas).

• Discriminación nos oficios (incorporación no ensino, sanidade e burocrático)

Unidade 7.transformacións socioeconómicas na España liberal

Education

Transcript of Unidade 7.transformacións socioeconómicas na España liberal