Unitatea Lantzeko Ariketak Fisika 08 - 09

INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

4. UNITATEA: INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

1. KOPIATU UNITATE HAUEN HELBURUAK:a. Mugimendu, indar, lan eta energia kontzeptu fisikoak ulertzea.b. Aintzat hartutako edozein mugimendutan ibilbidea, ibilitako zatia eta

lekualdaketa ezberdintzea.c. Espazio-denbora grafikoak edota zenbaki datuak aztertuz higikari

baten batez besteko abiadura ondorioztatzea.d. Abiadura uniformea eta aldakorra ezberdintzea.e. Mugimendu zuzen eta uniformeari buruzko grafikoak egiten eta

azaltzen ikastea.f. Indarrak eta abiadura neurtzeko Nazioarteko Sisteman erabiltzen

diren unitateak ezagutzea.g. Egoera errazetan indarrek materiari eragindako ondorioa azaltzea.h. Lan fisiko kontzeptuaren eta “lan bat egitea” ohiko esanahiaren

artean ezberdintzea.i. Lan bat egitearen eta energiaren aldaeraren arteko ezberdintasuna

ulertzea.j. Energiaren modu mekanikoak (zinetikoa eta potentziala) ezagutzea.

2. Kopiatu zure koadernoan unitatearen titulua .3. Idatzi koadernoan: “ Aurretiko kontzeptuak” ( titulu moduan )4. Aurretiko kontzeptuen galderak kopiatu koadernoan eta erantzun.( 24 – or )5. Kopiatu titulu moduan: “0. KONTZEPTU OROKORRAK”6. Kopiatu hurrengo laukitxoak:

0. KONTZEPTU OROKORRAK

MAGNITUDEAK:

• Bi motatakoak dira:– Magnitude eskalarrak: hauek deskribatzeko

zenbaki eta unitate batekin nahikoa da, adibidez, temperatura, adina…

– Magnitude bektorialak: hauek deskribatzekozenbaki eta unitateaz gain, norabidea etanoranzkoa adieraztea derrigorrezkoa da. Adibidez, indarra, espazioa…

- 1 -


BEKTOREAK:

• Magnitude bektorialakirudikatzekoerabiltzen direngeziak dira.

BEKTOREAREN ATALAK:

• MODULUA: geziarenneurria, magnitudearenzenbakia irudikatzen du.

• NORANZKOA: gezipuntako muturra.

• NORABIDEA: zuzenarensegmentua.

BEKTORE BATEN ATALAK

direcci

ón

Punto de aplicación

valorsentido

Aplikaziopuntua

noranzkoa

norabidea

modulua

7. Kopiatu eta egin hurrengo ariketak:a. Zer esannahia dituzte hurrengo bektoreek? ( modulua, noranzkoa eta

norabidea)( egiteko 25. orrialdea kontuan hartu)

- 2 -


3 cm

2,5 cm

4 cm

2,5 cm

b. Irudikatu hurrengo indarrak Pertsona batek mahai batetik hartzen du liburu bat

bertikalki.

Pertsona batek ume-aulki bat darama horizontalki.

Inurri bat zapaltzen duen pertsona batek bertikalki.

c. Aplikazio puntu berdina daukaten bi indar irudikatu hurrengo baldintzekin:

Berdinetako moduluak eta desberdinetako norabideak dauzkatenak.

Berdinetako moduluak eta berdinetako norabideak eta kontrako noranzkoak

d. Irudikatu bi indar,A eta B deiturikoak, bere baloreak 3N eta 7 N – koak izanik, kalkulatu zein den bien arteko emaitzak hurrengo kasuetan:

Biek bereko norabidea baina kontrako noranzkoa.

Biek bereko norabidea eta noranzkoa..e.

8. Idatzi koadernoan: “1. ZER DA INDARRA?” ( titulu moduan)9. 25. orrialdean agertzen den “Pentsatu eta ondorioztatu” egin liburuan. 10. Irakurri eta azpimarratu 26. orrialdea.11. Kopiatu titulu moduan: “1.1INDAR MOTAK”12. Egin eskema bat zeintzuk diren indar motak esanez13. Kopiatu koardenoan: “ INDAR UNITATEAK”14. Idatzi koadernoan:

• Nazioarteko sisteman: Newton – a da eta N letraz adierazten da.

- 3 -


• Beste unitate bat Kp da.

• Baliokidetasuna: 1N = 9,8 Kp15. Kopiatu koadernoan : “ARIKETAK”

a. Egin hurrengo unitate aldaketak: 3N = Kp 49 kp = N 4 N + 98 kp = N

b. Sailkatu hurrengo adibideetan ea ukipen ala urrutiko indarrak diren: Iman baten indarra: Pelota bat jotzen zaitunean: Pelota bat jaurtitzen duzunean: Harri bat lehio batetik libre uztean:

16. 26. orrialdeko ariketak kopiatu eta egin koadernoan.17. Idatzi koadernoan: “2. PISUA INDARRA DA”18. Irakurri eta azpimarratu 27. orrialdea.19. Kopiatu eta erantzun:

a. Nola deitzen zaio Lurrak bere gainazalean edo altuera jakin batean dauden gorputzak erakartzeko propietateari?

b. Zer da pisua?c. Zein erlazio daukate masa eta pisua?d. Nolakoa da poloetako grabitatea, ekuatorean dagoenarekin

konparatzen badugu?e. Nola aldatzen da gure pisua mendi batera igotzen garen neurrian?

20. Kopiatu hurrengo testua:

HAINBAT INDAR MOTA

PISUA:• Nola irudikatzen da? Lurzoruarekin perpendikularra,

norabide bertikala eta beherako noranzkoa.

MARRUSKADURA:• higiduraren aurkako indarra• Indar hau mugimenduaren aurkako norantzan aritzen da

Peso

suelo

sueloPeso

21. Kopiatu “ARIKETAK” koadernoan eta kopiatu hurrengo ariketa: “Esan hurrengo propietateen artean zein den egokiena: masa ala pisua”

a. Edozein tokitan konstantea da:………………..b. Bere balorea grabitatearen araberakoa da:………………….c. Gorputzaren duen materia kantitatea araberakoa da……………..

- 4 -


d. Bere balorea ez da berdina lurrazaleko toki guztietan……………..e. Balantza batez neurtzen da…………………………..f. Dinamometro batez erabiltzen da…………………..g. Neurtzeko unitatea N da ……………………h. Neurtzeko unitatea Kg da…………………………….

22. Egin 27. orrialdeko ariketak. Kopiatu galderak.23. Idatzi “Ariketak”

a. Kalkulatu hurrengo gorputzen pisuak, Lurrean, Ilargian eta Jupiterrean

1000 kg –ko masa duen kotxe batena. 20 g – ko masa duen kanika batena. 130 kg – ko masa duen sumo aritzen den borrokalaria.

b. Ilargian dagoen gorputz baten pisua 200 N – koa bada, Zein izango da bere pisua Lurran?

24. Irakurri eta azpimarratu 28. orrialdea.25. Ipini titulu moduan: “3. GORPUTZ SOLIDOEN SAILKAPENA

INDARREN ERAGINPEAN”26. Egin orrialde honetako mapa kontzeptua.27. Egin 28. orrialdeko ariketak ( kopiatu galderak )28. Kopiatu koadernoan titulu moduan: “INDARRAK”29. Kopiatu titulu moduan : “4. INDARREK HIGIDURA SORTZEN DUTE”30. Irakurri eta azpimarratu 29. orrialdea.31. Egin liburuan 29. orrialdeko ”Pentsatu eta ondorioztatu”32. Irakurri ezkerreko zutabea: “Jakin beharrekoa” ( 29 – or )33. Kopiatu eta erantzun hurrengo galderei:

a. Zeintzuk dira indarren ondorioak?34. Egin 29. orrialdeko ariketak. ( kopiatu galderak )35. Irakurri eta azpimarratu 30. orrialdea.36. Idatzi koadernoan: “5. POSIZIOA, IBILITAKO ESPAZIOA ETA

DESPLAZAMENDUA”37. Kopiatu koadernoan ezkerreko marrazkia eta dagoen komentarioa.38. Egin hurrengo iharduerak hurrengo grafikoetan :

a. Idatzi ea ibilbide zuzena ala makurra duenb. Idatzi ea higidura zuzena ala lerromakurra duenc. Irudikatu beltzez adierazten diren puntuetan posizioa, gorriz

ibilbidea, eta egindako desplazamendua.

- 5 -


O

A

B

C

D

O

A

OA

39. Egin 30. orrialdeko ariketa.40. 31. eta 32. orrialdeak irakurri eta azpimarratu.41. Kopiatu koadernoan: “6.ABIADURA”42. Kopiatu koadernoan: “6.1. BATAZ BESTEKO ABIADURA”43. Kopiatu bataz besteko abiaduraren definizioa, formula eta formulan agertzen

diren magnitudeak neurtzeko erabiltzen diren unitateak.44. Egin 31. orrialdeko ariketak.45. Irakurri 32. orrialdeko ezkerrean agertzen den “Unitateak bihurtzea”46. Egin unitateak bihurtzeko ariketak:

a)

b)

c)

d) -tara

e) 288

f) 108

47. Egin 21,22 eta 23 ariketak. ( 32. orrialdean)48. Kopiatu koadernoan: “6.2. ABIADURA UNIFORMEA ETA ABIADURA

ALDAGARRIA”49. Egin liburuan 32. orrialdeko “Pentsatu eta ondorioztatu”50. Idatzi zer den higidura uniformea eta higidura ez uniformea eta ipini

adibideak. ( koaderno aldean)51. Idatzi koadernoan: “7. HIGIDURA IRUDIKATZEKO GRAFIKOAK”52. Irakurri eta azpimarratu 33. eta 34. orrialdeak.

- 6 -


53. Kopiatu koadernoan : “7.1 ESPAZIO – DENBORA”54. Kopiatu karratu urdinez agertzen dena.55. Egin koadernoan 33. orrialdeko 1. “Pentsatu eta ondorioztatu”., kopiatu taula

eta ateratzen den grafikoa.56. Egin koadernoan 33. orrialdeko 2. “Pentsatu eta ondorioztatu”., kopiatu

grafikoa, eta erantzun agertzen diren galderei.57. Kopiatu koadernoan: “ESPAZIO – DENBORA GRAFIKOEK

HIGIDURAREN INGURUAN EMATEN DITUZTEN DATU INTERESGARRIAK” eta egin laburpen bat ( 34. r)

58. Kopiatu koadernoan: “7.2 ABIADURA – DENBORA”59. Kopiatu karratu urdinez agertzen dena.60. Egin 34. orrialdeko 24 eta 25. ariketak61. Kopiatu hurrengo bi diapositibak:

7.3 MUGIMENDU MOTAK

• Mugimendu zuzen uniformea• Abiadura konstante denean• ekuazioa honela ematen da:

s = so + v.t• So Erreferentzia gisa hartutako abiaburuarekiko

gorputzaren hasierako posizioa da• V abiadura• t denboraren aldagaia da • s une batean (t) gorputzak duen posizio generikoa da. • Mugimendu zuzena edo modu uniformean azeleratua• Beste kurtso batean ikusiko da.

62. Kopiatu koadernoan: “ADIBIDEAK”

- 7 -


ADIBIDEA

• Higikari batek ibilbide bat 5 m/s-ko abiadurakonstantez egin du . Zenbateko distantzia egin du 10s –tan?

1. Datuak adierazi:s0=0 mv = konstantea MRUv = 5 m/st = 10 ss = ?

2. Aztertu unitateak,NS – koak izateko.3. Idatzi mugimenduraren ekuazioa: s=s0+vt4. Burutu: s = 0 + 5.10 ; s = 50 m5. Ez ahaztu unitateak ipintzea.

• Higikari batek 2m – ko erreferentzia sistematik mugitzenda 3 m/s – ko abiadura eramanez, Zenbateko distantziaegingo zuen 2 min –

1. Adierazi datuaks0=2 mv = konstantea MRUv = 3 m/st = 2 mins = ?

2. Aztertu unitateak:t = 2 min . 60 s / min = 120 s

2. Mugimenduaren ekuazioa idatzi: s = s0+v.t3. Burutu: s = 2 + 3.120 ;

s = 2 + 360 s = 362 m

63. Egin hurrengo ariketak:1. Esan zein mugimendu mota den: zuzen uniformea,zuzen uniformeki azeleratua

zirkularra, irregularraa. Bentiladore bat biraka dagoenean.b. 60 km/h – ko abiadura ibiltzen den tren bat.c. Flotadore bat itsako uran.d. Gorantz botatako harri bat.e. Lurraren mugimendua.

1. Txikienetik handienera ordenatu hurrengo abiadurak. 9 m/s ; 30 km/h;100 m/min

2. Egin hurrengo unitate aldaketak:

- 8 -


a. 72 km/h – tatik m/s - tarab. 25 m/s - tatik km/h - tara

3. Handienetik txikienera ordenatu:f. 120 cm/ming. 10 m/sh. 900 km/hLotu aurreko abiadurak hurrengo mugimenduekin:1) abioi baten mugimendua2) dortoka baten desplazamendua3) atletismo lasterketa.

4. Zenbateko espazioa egin du higikari batek 5m/s – ko abiadura baldin badarama 6 s – tan?

5. Higikari bat erreferentzia puntutik 3,5 m – tara dagoen puntu batetik hasten da bere mugimendu 36 km/h – ko abiadura konstantez .Erreferentzia puntutik zenbateko distantzia aurkitu ahal dugu 10 s – tan?

6. Higikari batek ibilbide baten lehen zatia 10 m/s – ko abiadura konstantez egin du eta bigarren zatia 10 m/s – ko abiadura konstantez. Lehen zatia egiteko 5 s behar izan ditu eta 2. zatia 3 s. zenbateko distantzia egin du?

7. Handienetik txikienera ordenatu:a. Atleta batek 200 m – ko distantzia 40 s – tan egiten du.b. Animali batek 1 km egiten du 50 s – tan.c. Kotxe batek 15 min – tan 30 km – tako distantzia egiten du.

8. Higikari batek 1 m/s – ko abiadura darama. Egin s – t grafikoa eta v – t grafikoa. Zenbateko distantzia egingo zuen 5 – tan?( grafikotik)

9. Irudikatu hurrengo grafikoak eta kontatu zein den haien interpretazioa:s (m ) t ( s)10 010 510 10

s (m ) t ( s)0 02 14 2

v(m/s ) t ( s)5 05 55 10

v(m/s ) t ( s)0 05 110 2

10. Atleta batek abiadura konstantez korrika egiten du 6 s – tan. Hurengo grafikoa berak egindako espazioa erakusten digu.Grafikotik, erantzun hurrengo galderei:i. Zein da atletaren abiadura?j. Zein da bere posizioa 2 – tan??

- 9 -


k. 3 s eta 5 s tartean zenbateko distantzia egin du?

a.

64. Irakurri eta azpimarratu 35. orrialdea.65. Kopiatu titulu moduan: “8.INDARRA ETA LANA”66. Egin 35. orrialde laburpen bat hurrengo kontzeptuak kontutan hartuz:67. Irakurri 35. orrialdea,68. Kopiatu koadernoan: “8. INDARRA ETA LANA”69. kopiatu eta erantzun hurrengo galderei:

a. Zer den lanab. Zein da bere formula?c. Neurtzeko unitateak

70. Egin koadernoan 26,27 eta 28 ariketak.71. Irakurri 36., 37. ,38. eta 39. orrialdeak72. Idatzi koadernoan: “9. ENERGIA DEFINITZEKO BESTE MODU BAT”73. Definitu energia , lan ikuspuntutik ikusita..74. Kopiatu koadernoan: “9.1 ENERGIA MEKANIKOA”75. Irakurri 37,38 eta 39. orrialdeak.76. Definitu energia mekanikoa, energia zinetikoa eta energia potentziala77. Idatzi energia mekaniko, enegia zinetko eta energia potentzialaren formulak

eta neurtzeko unitateak.78. Egin 37. 30 eta 31,38. 32,33 eta 39. orrialdeko 35,36,37,38 eta 39.,79. Kopiatu 42.. orrialdeko mapa kontzeptua.80. Egin 143. orrialdeko 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14. 81. ARIKETAK:1. Zer – nolako lana egiten da gorputz bat 20 N – eko indarrez bultzatu eta

higiduraren norabidean 40 m – tan eragiten duenean?

2. Kalkulatu 800 kg – ko masa duen eta 72 km/h – ko abiaduran doan auto baten energia zinetikoa.

- 10 -


3. Kalkulatu 8 g – ko masa duen eta 42 km/h – ko abiaduran doan inurri baten energia zinetikoa.

4. Kalkulatu 1,2 Tm g – ko masa duen eta 250 km/h – ko abiaduran doan Formula 1 auto baten energia zinetikoa.

5. Zein izango da 60 kg – ko masa duen gorputz baten energia potentziala?

6. Kalkulatu hurrengo kasuetan energia potentzialaren balorea:7. 1000 kg – ko masa duen zementuzko bloke bat 5 m – ko altueran.

8. 20 g – ko masa duen kanika bat 10 cm – ko altueran

9. 5 m – ko altuera dagoen harri bat erortzen da.Zein da une horretan daukan energia potentziala? 2m – ko altueran dagoenean, zein da kasu horretan daukan energia potentziala? Falta dena zer energia mota bilakatu da? Zer printzipio aplikatu duzu?

10. Kalkulatu hurrengo kasuetan Emekanikoaren balioa.( g = 10 m/s2)

11.

- 11 -

H = 2 m / v =0

H = 1,2 m/ v = 4 m/s

H = 0 m / v = 2 m/s


HIZTEGIA

• INDARRA:• GRABITATEA:• PASAGUNEA:• BEKTOREA:• MODULUA:• NORABIDEA:• NORANZKOA: sentido• UKIPEN INDARRAK:• URRUTIKO INDARRAK:• BAT – BATEKO INDARRAK:• INDAR IRAUNKORRAK:• IBILBIDEA:

• PISUA:• LURREKO GRABITATEA:• DINAMOMETROA• SOLIDO DEFORMAGARRIAK• GORPUTZ PLASTIKOAK• GORPUTZ ELASTIKOAK• SOLIDO EZ

DEFORMAGARRIAK• HAUSTURAK • ELASTIKOTASUNA

HIZTEGIA

• HIGIDURA• POSIZIO ERREFERENTZIA• HIGIKARIA:• IBILBIDEA:• IBILITAKO ESPAZIOA:• DESPLAZAMENDUA:• ABIADURA:• BATEZ BESTEKO ABIADURA:• HIGIDURA UNIFORMEA:• HIGIDURA ALDAKORRA:• LAN FISIKOA:

• JOULE• ENERGIAREN DEGRADAZIOA:• ENERGIA MEKANIKOA:• ENERGIA ZINETIKOA:• ENERGIA POTENTZIAL

GRABITATORIOA:• ENERGIA POTENTZIAL

ELASTIKOA:• POTENTZIA:• WATT:• PRESIOA:• PASKAL:

- 12 -


PRESIOA• F indarraren modulua eta indarra eragiten den S azalera

perpendikularraren arteko zatidurak ematen duen magnitudea. • Pr = F/S• UNITATEAK:

– F: Indarra N– S: azalera m2

– Pr: Presioa, Pa ( pascal)• Eragindako indar bati dagokionez, presioa handiagoa izango da,

aplikatzen den azalera txikiagoa den heinean, eta alderantziz. Printzipio hori egunero erabiltzen ditugun hainbat mekanismo etadispositibotan aplikatzen da, besteak beste:

• Horratzek eta labanek punta edo ahoa dute (oso azalera txikikoa), ahalik eta presio gehiena lortzeko indar moderatu bat eginez.

• Trenbidearen trabesek eta eskiek azal euslea handitzeko balio dute, eta horiei esker, eskiatzailea ez da elurrean lurperatzen eta trena ezda lur kontran zapaltzen.

PRESIOA• F indarraren modulua eta indarra eragiten den S azalera

perpendikularraren arteko zatidurak ematen duen magnitudea. • Pr = F/S• UNITATEAK:

– F: Indarra N– S: azalera m2

– Pr: Presioa, Pa ( pascal)• Eragindako indar bati dagokionez, presioa handiagoa izango da,

aplikatzen den azalera txikiagoa den heinean, eta alderantziz. Printzipio hori egunero erabiltzen ditugun hainbat mekanismo etadispositibotan aplikatzen da, besteak beste:

• Horratzek eta labanek punta edo ahoa dute (oso azalera txikikoa), ahalik eta presio gehiena lortzeko indar moderatu bat eginez.

• Trenbidearen trabesek eta eskiek azal euslea handitzeko balio dute, eta horiei esker, eskiatzailea ez da elurrean lurperatzen eta trena ezda lur kontran zapaltzen.

1. Zenbateko presioa izango du 1000 N – eko 50 m2 – ko gainazalean jasatzen duen

gorputz batek?2. Zenbateko presioa izango du 200 kp – eko 0,5 m2 – ko gainazalean jasatzen duen

gorputz batek?3. Zenbateko presioa izango du 500 N – eko emakume batek 1cm2 – ko gainazalean

daukaten takoidun zapatak janzten baditu?4. Zenbateko presioa izango du 20 kg – ko masa duen gorputz batek 400 m2 – ko

gainazalean baldin badago?

- 13 -

Unitatea Lantzeko Ariketak Fisika 08 - 09

Documents

Transcript of Unitatea Lantzeko Ariketak Fisika 08 - 09