Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM
Transcript of Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM
berri
ak la
bur
Berriaklabur
WASHINGTONGO UNIBERTSITATEKO
IKERTZAILEEK medikuei azkenekoikerketen eta horien emaitzenberri izaten lagunduko dienprograma informatiko batprestatu dute. Egun,medikuntzaren inguruko 20.000aldizkari baino gehiagoargitaratzen dira eta ezinezkoa dasendagileek horien guztiensegimendua egin eta betiegunean egotea. Programahorren bidez, medikueksendagaiak agintzeko erabiltzenduten ordenadorean bertan ikusiahal izango dituzte tratatzen aridiren gaixotasunari buruzkoazken berriak. Orain arteegindako saioetan, informaziohori aurrean izanda medikueksendagai berri etaeraginkorragoak agintzendituztela ikusi da.
Punta-puntakosendagaiak
ERRESUMA BATUKO SURREY
UNIBERTSITATEKO BIOLOGOEK egindakoikerketa baten arabera, ugaltzeraEuropako ibaietatik Sargazoen
itsasora joaten diren aingirekkontuan izaten dutebikotekidearen bizitokia eta,ahal dela, beren etxe ingurukoaingirekin elkartzen dira.Biologoen ustez, baliteke geneakleku batean bizitzeko edoleku jakin batera bidaiatzekoegokituta egotea. Ondorio horretaraheltzeko, biologoek aingirenADNaren mikrosateliteak aztertudituzte. Mikrosateliteetan,bi eta lau letra bitarteko serieak
behin eta berriro errepikatzendira (adibidez, ...ACTACTACT...).Mikrosatelite horien luzera askoaldatzen da banako batetik bestera,oso errepikakorra denez, askotanakatsak izaten baitira kopiatzean.Horregatik, oso erabilgarriak dirahatz-marka gisa. Surreyko biologoek611 aingiren mikrosateliteak aztertuzituzten eta, horien luzerarenarabera, aingira bakoitza nondiketorri zen esateko gai izan ziren.
ME
DIK
UN
TZ
A
Z O O L O G I A
ER
AIK
UN
TZ
A
Aingirek nahiago dute etxe ingurukobikotekidea
2
OBRA BATEAN, ERAIKITAKOA
ERABILTZEN HASI edo lanarekinjarraitu aurretik, hormigoiaktrinkotasun jakin bat lortu duelaeta zama astunak jasateko gaidela ziurtatu behar da.Horretarako, PennsylvaniaEstatuko Unibertsitatekoingeniari-talde batek sistemaautomatiko “adimendun” batgaratu du. Sistema horrek,programa baten bidez,tenperaturaren datuak aurretikzehaztutako gogortasun-eskalabatera bihurtzen ditu.Hormigoiaren barnekotenperatura neurtzeko,termometro digitalen teknologiabera darabil, txip bateangordeta dagoena.Txip hori programatuta dagoeta komunikazio-sistemazelular bat dauka. Hormigoiabota aurretik, tenperatura-
-sentsorearen hariak hormigoi--moldeetan sartzen dira.Hormigoia isuri ondoren,kableak neurgailuarekinkonektatzen dira eta neurgailua,era berean, telefono digitalbatekin. Horrenbestez, telefonohorretara deitzea besterik ez da.
Hoztu al da hormigoia?
EL H U YA R. 2001 AP I R I L A
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
CAMBRIDGE UNIBERTSITATEKO ABRAHAM
KARPAS IMMUNOLOGOAREN TALDEAK
antigorputz monoklonaletanespezializatutako giza zelulak(hibridomak) sortzea lortu du.Erabilitako teknika, berez, ez daberria, jada duela 25 urte saguenzelulekin osatutako hibridomak lortubaitzituzten. Orain, ordea, zenbaitarazo gainditu ostean, giza zelulekinere gauza bera egin eta bederatzihibridoma sortzea lortu dute,bakoitza antigorputz jakin bateanespezializatua; horien artean,minbizia eta GIB birusa detektatueta ezabatzeko gai direnak daude.Hibridoma sortzeko, bi zeluladesberdinek mintz bakarrean bat
egin behar dute:linfozito bat etamieloma izeneko zelulakantzerigeno bat.Lortutako zelulahibridoa klonatuta,berdin-berdinak direnzelula alaba ugari sordaitezke. Ondoren,zelula alaba horietakobakoitzak, zelula--motaren arabera,antigorputz jakin batjariatuko du. Antigorputz horieiantigorputz monoklonal esaten zaie,zelula-klon beretik sortutakoakdirelako.
Minbiziaren aurkako antigorputzak
ME
DIK
UN
TZ
A
berri
ak la
bur
Berriaklabur
UPV/EHUk eta Eusko Jaurlaritzako Garraio eta Herrilan sailak AutonomiaErkidegoko klima eta hidrometeorologiariburuzko lankidetza-hitzarmena sinatuberri dute. Akordioaren arabera,Eusko Jaurlaritzak 72 milioi pezetaemango ditu 14 ikerketa-proiektu burutzeko.Egitasmoen artean, Euskal AutonomiaErkidegoko meteorologia latzeko gertaerenazterketa eta diagnosia, berotegi-efektuariburuzko ikerketa edo EAEko arroetanuholdeak denbora errealean aurreikustekoeredu hidrologikoaren prestakuntzaaipa daitezke.
UPV/EHUk EAEkoklimari buruzkoikerketak egingo ditu
3EL H U YA R. 164. Z K .
M E T E O R O L O G I A
Berez konpontzen direnmaterialak
ART
XIBO
KOA
ILLINOISKO UNIBERTSITATEKO IKERTZAILE-TALDE BATEK berez konpontzen den materialsintetiko bat diseinatu du, sistema biologikoek ehunak konpontzeko erabiltzenduten mekanismoan oinarrituta. Ohiko polimero-material batean arrakala eratzenden bakoitzean, kaltea egitura osoak jasaten du. Arrakala oso sakon sortu bada,egiturak jasaten duen kaltea handiagoa da eta, gainera, oso zaila da arrakalahori detektatzea eta konpontzea. Material berri horretan, ordea, kalteak berezkonpontzen dira. Horretarako,mikrokapsulatan gordetako agente“sendagarria” eta egituraren guneainpregnatzen duen katalizatzaile berezibat erabiltzen ditu. Arrakala agertzean,mikrokapsulak apurtu egiten dira etabarnean duten agentea kaltea jasanduen eskualdean zabaltzen dute.Agenteak eta katalizatzaileak bat egitendutenean, polimerizazioa gertatzen da etaarrakala itxi egiten da. Egindako saioenemaitzen arabera, era horretakomaterialak hasierako erresistentziaren% 75 arte berreskuratzeko gai dira.
PO
LIM
ER
OA
K
ART
XIBO
KOA
IXIzientzia
eta teknikarendibulgazio-magazina
Azken ikerketa eta aurkikuntza zientifikoak
Puri-purian dauden zientzia-gaiei buruzkoerreportajeak
Elkarrizketak
Adituen iritziak
Berri laburrak…
igandero
ETB 2n12:30ean
igandero
ETB 1en19:55ean
astero telebistanElhuyarren eskutik
ING
UR
UG
IRO
A
AURREKO ALEAN ARGITARATU GENUEN
BERRI BATEN ARABERA, Antartikakoizotz-geruzak uste zena bainoastiroago egin du atzera eta, beraz,izotzaren urtzeak ez dio horrenbesteeragin itsasoko uraren mailari. Halaere, badago kontuan hartubeharreko beste faktore bat:hedapen termikoa. Jakina denez,berotegi-efektua sortzen dutengasen kontzentrazioa atmosferangero eta handiagoa da eta, horrenondorioz, itsasoko urarentenperatura etengabe igotzen ari da.Australiako CSIRO ikerketa--erakundeak fenomeno horrek izanditzakeen ondorioak aztertu ditu.
Bertako kide den John Church-enustez, 1990 eta 2100. urteen arteanitsasoko uraren maila 9 eta 88 cmbitartean igoko da, eta uraren batezbesteko tenperatura 1,4 eta 5,8 ºCbitartean. Gainera, gasenkontzentrazioa egonkortu ondorenere, itsasoko uraren mailak igotzenjarraituko du. Igoera horren ondorioz,besteak beste, trumoiak maizagosortu eta bortitzagoak izango direlaaurreikusten da, batez erekostaldeko herrialdeetan.
Hedapen termikoakitsasoko uraren mailaigoko du
GIZAKIAREN EGITURA FISIKOA ez zenurte luzez bizitzeko diseinatu.Eta, hala izan balitz, IllinoiskoUnibertsitateko aditu baten arabera,orain nano txiki eta gihartsuarenitxura izango luke. Egitura horrekin,
ehun urteraosasuntsu
iristeko gaiizango
ginateke etaez genituzkezahartzaroaren
ondoriozsortutakohorrenbestegaixotasunezagutuko.S. JayOlsanskyren
ustez, gure gorputzak ugaldu etaseme-alabak zaintzeko behar dendenbora justua irauteko eboluzionatuzuen; orain denbora gehiago bizibagaitezke, gure arbasoek zailtasunhandiak gainditu behar izanzituztelako eta horretarakobeharrezkoa zen sendotasunalortuz eboluzionatu zutelako da.Orain bizi garen antzera bizi izanbagina hasieratik, oso egituradesberdina izango genuke: begieneta garunaren arteko konexio hobea,belarri handi mugikorrak, kurbadunlepoa, aurrerantz okertutakogorputz-enborra, hezur eta giharhandiagoak, gorputz-adarmotzagoak, atzerantz okerdaitezkeen belaunak, etab.
EB
OL
UZ
IOA
berri
ak la
bur
Berriaklabur
5EL H U YA R. 164. Z K .
ASTRONOMOEK IZAR-MOTA BERRI BATEN BI
ALE AURKITU DITUZTE. AurkikuntzaHawaiin jarrita dagoen UKinfragorri-teleskopioarekin egindakobehaketen bidez egin da. Izarrak,nano marroien antzekoak badira ere,nano zuriek ondoko izarren materiaxurgatzen dutenean geratzen direnizar-hondarrak dira. Erakarpengrabitatorio handia dutenez, nanozuriek izar arrunten materia xurgadezakete. Materia nano zurianmetatzen denean, energia askohedatzen da eta leherketa batsortzen da. Orduan, bi izarren dirdirahanditu egiten da. Fenomeno horihainbat urtean behin gertatzen da.Batzuetan, ordea, bi astroen arteanez da material-transferentziarikgertatzen, eta horrelako aldi bat
aprobetxatu dute astronomoek izararruntaren igorpenak aztertzeko.Emaitzen arabera, izarretako bat 100argi-urtera eta bestea 130era daude;hau da, gugandik oso gertu.
AS
TR
ON
OM
IA
Txikiak eta gihartsuak
Mila eta bi izar
ART
XIBO
KOA
E N E R G I AKanoiakpetrolioarenxerka
MOSKUKO UNIBERTSITATE TEKNIKO
BATEKO INGENIARIEK gas- etapetrolio-esplorazioak erraztukodituen tresna asmatu dute.Erregai horiek bilatzeko,20 m sakon diren zuloakegin eta, ondoren, lehergailuakjaurtitzen dituzte. Orain arte,lehergailuak eskuz jartzen zirenzuloetan, baina, askotan, jardunhori oso arriskutsua izaten zen.Arazo hori saihesteko, Moskukoingeniariek lehergailuakleherketaren epizentrorazuzentzen dituen kanoi asmatudute. Zuloa egin ondoren, kanoiabiratu egiten da, zuloarengainean jarri arte, etalehergailuak zulora jaurtitzenditu. Hartara, segurtasunahanditzeaz gain, denbora etalan-eskua aurrez daitezke.
ART
XIBO
KOA
THE
LEA
RNIN
G C
OM
PAN
Y, I
NC.
berri
ak la
bur
Berriaklabur
KALIFORNIAKO UNIBERTSITATEKO HAINBAT
ZIENTZIALARIK egindako ikerketabaten arabera, itsas erreserbek ezdute erreserba izendatutako eremua
bakarrik babesten; aitzitik,erreserbaren mugaz haragokoeremuak babesteko ere balio dute.Itsas erreserben helburuabiodibertsitatea eta arrain--populazioa berreskuratzea da. Egun,itsas erreserba guztien eremuakitsasoaren ehuneko bataren ehunenbat baino ez du osatzen. Ikertzaileenustez, erreserbek urte bat edo bizestatus hori gordez gero, osoemaitza onak lor daitezke. Denbora--tarte horretan, populazioarendentsitatea % 91 handiagoa izaterahel daiteke, biomasa % 192 etaespezieen dibertsitatea % 23.Gainera, organismoak % 31handiagoak izan daitezke.
AS
TRO
NO
MIA
Itsas erreserben emaitza onak
6 EL H U YA R. 2001 AP I R I L A
ALBERT EINSTEIN
MEDIKUNTZA ESKOLAKO
ZIENTZIALARIEK
infartuak jotakogarunetan hezur--muineko zelulaktransplantatzea lortudute. Esperimentuaegiteko, laginekozenbait arratoiri infartuzerebrala eraginzitzaien. Transplanteaegin eta zazpiegunera, bai garunkaltetuetan baigainerakoetan zelulaamak garunarenoinarrizko egituraosatzen duten zelula
bilakatu zirela ikusizuten. Gainera, odol--hodiak ere sortuziren, ezarritakozelula berriakelikatzeko.Geroago, ebakuntzaegin eta 21-45egunera, zelulagehienak neuronaheldu etazerebroko bestezelula-mota batzukbilakatu ziren. Orain,zientzialariek lortunahi dutena dainfartuak jotakogaixoen zelula amaklaborategian kultibatu
eta ehunaklaborategian bertansortzea, ondorengaixoari transplantatuahal izateko.
Garunak konpontzekobidean
ING
UR
UG
IRO
A
ART
XIBO
KOA
ESOK EGINDAKO IKERKETA BATEN
ARABERA, unibertsoak 12.500 milioiurte inguru ditu. Ondoriohorretara iristeko, astronomoekBalearen konstelazioko izar batenuranio- eta torio-kantitateakaztertu dituzte. CS 31082-001izeneko izarrak oso metal gutxiditu eta, beraz, badakigugalaxiaren hasieran sortu zela.Ikerketa egiteko erabili dutenteknika karbono-14arekin egitenden datazioaren antzekoa da.
Uranioaren batez besteko bizitzaerlatiboki laburra da, 4.500 milioiurte inguru; torioarena, aldiz,luzeagoa da, 14.000 milioi urteinguru. Izar baten atmosferakouranio- eta torio-kantitateerlatiboak neurtuta, izarra sortuzenean zituen kantitateakaurresan daitezke. Ondoren, fisikanuklearreko hainbat kontzeptukontuan hartuta, elementu horieksortu zirenetik igarotako denboraneur dezakeen ‘kronometro’zehatza lor daiteke. Ikerketaburutu duten astronomoekemandako emaitzaren perdoia+/- 2.000 milioi urte ingurukoada. Hala ere, izar gehiagorenatmosferak aztertuta emaitzazehatzagoak lortzea espero dute.
Unibertsoarenadina
MED
IKU
NTZ
A
ART
XIBO
KOA
THE
LEA
RNIN
G C
OM
PAN
Y, I
NC.
ESTATU BATUETAKO PURDUE UNIBERTSITATEKO
Clint Chapple-k eta DuPont and Co.enpresako Knut Meyer-ek landare--zeluletan materiala paketatzea etametatzea ahalbidetzen duen geneaaurkitu dute eta plastiko-mota berriakegiteko erabil daitekeela uste dute.Egun, plastikoa petroliotik eratorritakokonposatuekin kateak eraikita sortzenda. Kate horiei polimero esaten zaie etapolimeroak osatzen dituzten molekulakmonomeroak dira. Landareek eremonomero gisa erabil daitezkeenhainbat substantzia produzitzen dute.Substantzia horiek kanpoko erasoetatikbabesteko, landarearen molekulakkonbinatu egiten dira etakonposatuaren forma egonkor eta
disolbagarriak sortzen dituzte; ondoren,sortutako monomeroak zelularenbarneko egitura txikibatzuetan gordetzen dira.Hartara, monomeroaklandarearen beste zatibatzuetan gertatzen direnerreakzio biokimikoetatikbabestuta geratzen dira.Mekanismo hori ikusita,zientzialariek ArabadopsiThaliana landarea erabilidute molekulenkonbinazioan zerikusiaduen entzima sortzen duengenea klonatzeko. Helburua, noski,plastikoa egiteko beharrezkoak direnahalik eta monomero gehien lortzea da.
DUKE UNIBERTSITATEKO
OSASUN ZENTROKO
IKERTZAILEEK gizakiengantz-zeluletatikabiatuta kartilago--ehunak sortzea lortudute. Orain arte,kartilago-zelulak hezur--muineko laginetatikateratzen ziren. Bainaebakuntza hori osomingarria da eta,gainera, ez dira zelulaasko lortzen. Gantz--zelulak, ostera, osougariak dira eta errazatera daitezke liposukzioarruntaren bidez.Esperimentua egiteko,
gantz-zelulei hainbatesteroide eta hazkunde--faktore gehitu zizkieten.Ondorioz, gantz-zelulakkondrozito bihurtu ziren,hau da, kartilagokozelulak. Gainera, zelulakhiru dimentsiokomatraze batean hazdaitezkeenez, lortutakogantz-ehunari molde bataplika dakioke, formaegokia emateko.Ondoren, ehunagorputzean ezartzeabesterik ez da. Hala ere,zientzialariek uste dutehiru eta bost urtebitartean igaroko direla
metodo hori erabiltzenhasi aurretik, oraindikproba asko egin beharbaitira. Hortaz, zainduzure kartilagoak!
Kartilago-ehunak. Osagaiak: gantz--zelulak, esteroideak...
PO
LIM
ER
OA
KM
ED
IKU
NT
ZA
berri
ak la
bur
Berriaklabur
I N G U R U G I R O A
Europako Batasunak hartutako erabakibaten arabera, jada erabiltzen ez direnibilgailuak hondakin arriskutsutzat joko dira2002. urteko urtarrilaren 1etik aurrera.Europan, egun, hamar milioi ibilgailu bainogehiago desegiten dira urtero. Baina,ibilgailuak desegiteko tokira eramatendirenak asko badira ere, asko dira, baita,edozein tokitan abandonatzen direnibilgailuak.
Ibilgailu arriskutsuak
7EL H U YA R. 164. Z K .
ART
XIBO
KOA
Landareak: etorkizunekoplastiko-fabrikak
THE
LEA
RNIN
G C
OM
PAN
Y, I
NC.
0
700
1000
1300
93
98
102
106
NortekoFerrokarrilla
zientzimagazina
OsasunaIngurugiroaTeknologiaInformatika…
Elhuyarren eskutik
asteazkenero…
…20:10eanEuskadi irratian
gurekin,
zurekin
5. urtea
5.urtea Iberdrolaren babesarekin
Kedarra ereatmosferarenetsai
BEROTEGI-EFEKTUA AZTERTZEN DUTEN
ZIENTZIALARIEK orain arte kasuhandirik egin ez badiote ere,tximiniak eta ibilgailuetako ihes--hodiak belzten dituen kedarraatmosferaren beroketaren arrazoinagusietakoa izan daiteke; hainzuzen ere, beroketa globalaren% 15 eta 30 bitartean substantziahorrek eragindakoa izan daiteke.
Ondorio horretara iritsi dira,behintzat, Los AngelesekoKalifornia Unibertsitatekoikertzaileak. Kedarra, nagusiki,karbonoz osatua dago. Atmosferaraisurtzen den % 90a erregai fosilenerrekuntzan sortzen da, batez eregasolioaren, kerosenoaren eta gasnaturalaren errekuntzan, eta baitazura eta beste biomasa-motabatzuek erretzean. GATOR-GCMMizeneko simulazio-ereduaren bidezlortutako emaitzen arabera, kedarpuruaren partikulek, atmosferansartu eta bost egunera, hautsa,itsasoko aparra, sulfatoak eta bestesubstantzia batzuek dituztennahasteekin bat egiten dute.Eta, jakina denez, karbonoa dutennahasteek eguzki-erradiazioaxurgatu eta atmosferaren eta,beraz, lurraren berokuntzaareagotzen laguntzen dute.
ING
UR
UG
IRO
A
ART
XIBO
KOA
INTERNET INGURUKO TEKNOLOGIA egunbatetik bestera aldatzen da. Otsailaren9 arte, ADSL sistema asimetrikoa(Asymmetric Digital Suscriber Line)zen datuak bidali eta jasotzeko punta--puntako teknologia. Egun horretan,ordea, Komunikabideen NazioartekoBatasunak arau berri bat ezarri zuen:telekarga arindu eta datu-bolumenhandien trukea errazteko, sarekooperatzaileek aurrerantzean SHDSLsistema simetrikoa (Symmetric HighBit Rate DSL) erabili beharko dutekobre-begiztak alokatzen dituztenabonatuei linea-zerbitzu eraginkor etaekonomikoagoak eskaintzeko.
DSL sistemak abonatuarentelefono-lineak edo kobre-pareaabiadura handiko linea bihurtzen ditu.
Hartara, erabiltzailea azkarrago ibildaiteke Interneten eta, gainera,multimedia-zerbitzu gehiago erabilditzake, hala nola on line jokoak,bideokonferentziak, etab. Gainera,Interneten nabigatzen ari den bitarteantelefonoa ere erabil dezake.Horretarako, DSL teknologiak, ohikotelefono-linea oinarri hartuta, hirukanal independente sortzen ditu:abiadura handiko bi kanal (batadatuak jasotzeko eta bestea datuakbidaltzeko) eta telefono arrunterakokanala. ADSL sisteman, datuenkanalak asimetrikoak dira; hau da,datuak jasotzeko kanalaren abiadurahandiagoa da, zentzu horretantrukatzen den datuen bolumenahandiagoa izaten baita normalean.
SHDSL sistema berrian, ordea, bikanal horiek simetrikoak dira; hots,abiadura handia eta bera da bietan.Teknologia horren bidez, datu--transmisioaren abiadura 192 eta312 kbit/s bitartekoa izan daitekeeta T1 (1 544 kbit/s), E1 (2 048 kbit/s),RDSI, ATM eta IP seinaleak transmitidaitezke.
INF
OR
MA
TIK
A
berri
ak la
bur
Berriaklabur
9EL H U YA R. 164. Z K .
SHDSL: Internet gero eta azkarrago
FLORIDAKO ESTATUKO UNIBERTSITATEKO
IKERTZAILE-TALDE BATEK Riemann-enteorema matematikoa erabili dugiza burmuinaren egiturarenmapak zehaztasun handiagozirudikatzeko. Burmuinaren irudiakerresonantzia magnetikoaren bidezlortzen dira, baina arazoa lortutakoinformazioaren tratamenduandatza. Orain arteko teknikekgarun-azalaren sekzio-ebakidurakerakusten dituzte eta, horrela, zailada burmuin osoa une bereanikustea. Monica Hurdal-en taldeak,aldiz, jada 150 urte dituenRiemann-en teorema erabili duhiru dimentsioko azala planobihurtu baina, aldi berean,angeluei buruzko informazioagordetzeko.
BurmuinarenmapakEINSTEINEN ERLATIBITATEAREN TEORIAREN
ARABERA, argiaren abiadura beti berada, 300.000 km/s hutsean. BainaTexas A&M Unibertsitateko DimitriNanopoulos fisikariak eta beretaldeak azaldu dutenez, balitekeargiaren abiadura konstantea ezizatea eta bai, ordea, maiztasunarenaraberakoa. Ondorio horretarairisteko, lurretik oso urrun daudenobjektuek igorritako maiztasun
desberdineko fotoiek lurreraheltzeko behar duten denborabehatu dute. Lortutako emaitzakzuzenak balira, fisikako legeakaldatu egin beharko lirateke,erlatibitatearen legetik beretik hasita.Eta hori da, hain zuzen ere,Nanopoulosek eta beste zientzialaribatzuek egin nahi dutena; hots,20ko hamarkadan lantzen hasitakograbitate kuantikoaren teoriabateratzailearen oinarriak ezarri nahidituzte. Hala ere, aurkikuntza horrekez du esan nahi erlatibitatearenteoria ezinbestean zuzena ez denik.Izan ere, unean uneko egoerarenaraberakoa da. Adibidez,objektuaren energia 1.019 protoi--masa baino txikiagoa bada, edo biobjekturen arteko distantzia hainbatmilioi argi-urte baino txikiagoa bada,Einsteinen ekuazioek zuzenak izatenjarraituko dute.
Argiaren abiadura ez omen dakonstantea
FIS
IKA
M E D I K U N T Z A
ART
XIBO
KOA
ENCY
CLO
PAED
IA B
RITA
NN
ICA
, IN
C.
abiadura,
berri
ak la
bur
Berriaklabur
% 20ko beherapenaElhuyarreko gainerako
produktuetan
Kioskoetan baino% 10 merkeago
Euskal Herriko eta Mundukoinformazio zientifiko eta teknikoazure etxean jasotzeko aukera.
Z I E N T Z I A E TA T E K N I K A
Euskal Herria eta Espainia:6.300 pta. / 248 lib. /37,86 euro
Gainerako herrietan:9.500 pta. / 375 lib. /57,10 euro
2001ekoharpidetza-saria(11 ale)
ElhuyarAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).Tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.E-mail: [email protected] http://www.elhuyar.com
Ni harpidedun,noski. Eta zu,
zergatik ez?Izen-deiturak
Helbidea
Hiria Posta-kodea
Probintzia Jaiotze-urtea
IFZ/ENA zk. Telefonoa
Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa
Lanbidea
Ordainketa-era:
VISA-zk. Epe-muga
Sinadura
Banku edo aurrezki-kutxa
Kontu korrontea/libreta(20 digitoak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia
G E N E T I K A Zein da zure usainik gogokoena?BERNAKO UNIBERTSITATEAN
EGINDAKO IKERKETA BATEN
ARABERA, izenburukogalderaren erantzuna eregeneetan dago. Ikerketahorretan, unibertsitateko137 ikasleri 37 lurrin-motaeman zizkietenusaintzeko, banillarena,
liliarena, jasminarena etabergamotarena besteakbeste. Muturretan“atsegin” eta “ezatsegin”zituen eskala batetankokatu behar zuten lurrinbakoitza. Ikertzaileenustean, jendeak lurrinabere usaina
nabarmentzekoerabiltzen badu,lurrin-zaletasunaeta hainbatproteinakodetzen dituengeneakerlazionatutaegon behar dute.Proteina horiek,
batetik, oso funtziogarrantzitsua dutegorputzeko sistemaimmunean eta, bestetik,norbere usainean ereeragina dute. Horregatik,odol-laginak hartuzizkieten ikasleei etaproteina horiek kodetzenzituzten geneak aztertuzituzten.
Gene horietako batzukberdinak zituzten ikasleeklurrin bertsuak nahiagozituztela ikusi zuten.Gainera, bi urterenburuan ikerketaerrepikatu zutenean,ikasleen zaletasunak ez
ziren aldatu. Ikertzaileekdiotenez, jendeak berezkousaina areagotzekoaukeratzen ditu lurrinaketa, era berean, beresistema immunearenegituraren berri ematendu. Dena dela, aukeraketahorretan beste faktoreaskok eragiten dute, halanola ikasketak etaohiturak. Adibidez, 15 eta50 urteko emakumeekoso lurrin ezberdinakerabiltzen dituzten arren,horrek ez du esan nahi,noski, geneak adinarekinaldatzen direnik.A
RTXI
BOKO
A
Ziurgabetasunaren printzipioherbiboroa
EK
OL
OG
IA
berri
ak la
bur
G E N E T I K A
Berriaklabur
Askotan, kosta egiten zaigu droga--mendekotasuna zerk sortzen duenulertzea. Hala ere, ikertzaile batzuek fruta--euliaren nerbio-sisteman aurkitu dutenproteina bati esker, badirudi kokaina--mendekotasuna hobeto ulertzeko bideangaudela. Jakina denez, kokainakburmuineko molekula bati eragiten dio, etafruta-eulian aurkitutako proteina molekulahorren ahaidea omen da. Beraz, proteinahori genetikoki manipulatuz gero, posibleda kokainaren eragina eta sortzen duenmendekotasuna hobeto ulertzea.
Burmuineko molekulakokainazalea
11EL H U YA R. 164. Z K .
ZIENTZIALARIEK ASKOTAN EUREN
MUGEI edo ezintasunei begiratubehar izaten diete. Baitaekologoek ere, zientzialariakdiren neurrian.
Partikulen fisikaz ari denakHeisenberg-en ziurgabetasunarenprintzipioa aintzat hartu behar dueta, dirudienez, ekologoek ereantzeko printzipioren bat izanbeharko dute kontuan.
Aipatu printzipioaz Nobelsaridun Werner Heisenbergfisikaria jabetu zen. Harenteoriaren arabera, ezin daitezkepartikula subatomiko batenpropietate guztiak aldi bereanneurtu, hots, posizioa, masa etaabiadura. Izan ere, propietateetakobat neurtzeak distortsioa eragitendu besteetan.
Ekologian ere"ziurgabetasunaren printzipioherbiboroa" edo antzeko zerbaitekeraginda inguruneaz dugunezagutza halabeharrez mugatuadela onartu beharko litzatekeAlbertako Unibertsitatekoikertzaileen ustez. Ikerketa-taldeakbehatu duenez, neurtutako
basa-landareak ohibaino gutxiagoedo gehiago jatendituzte intsektuek.Kezka mendikozenbait laginketarenondoren sortuzitzaien, aztertuzituzten landareenerdiak gaixotu eginbaitziren. Eta erdiakgaixotzea gehitxoiruditu zitzaien.Horregatik, asterolaginketan aribailiran aritzen zirenpartzela jakinetan eta jarraianondoriorik eragin ote zutenaztertzen zuten. PartzelakoApocynum cannabium landareaingurukoak baino gehiago janzuten, seguruenik intsektuek.Potentilla recta landarea, ordea,zapaldu gabeko tokietan bainogutxiago janda ageri zen.
Ez dute esan, ez dakitelako,aztertutako landareak zergatikdiren erakargarriago edodesatseginago intsektuentzat.Agian, osagai kimikoren bateneragina da, edo ikertzaileekegindako bidezidorrena, bainaeragina egon badagoela ikusidute. Beraz, tamaina neurtzeakeragina izan dezake landareenhurrengo egunetako hazkuntzan,edo neurtze horrek landareak zerkjaten dituen alda dezake, edotajaten duenak zenbat jaten duen.
Unibertsitate bereko besteikertzaile batzuen ustez,esperimentazio-diseinu egokiakgiza jardueraren ondorioetakobatzuk identifika ditzake.
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
T E K N O L O G I A
Lehiaketetan erabiltzen diren mendikobizikleten koadroak karbono-zuntzez
eta aluminioz egindakoak izaten dira,horiek baitziren, orain arte, horretarako
aurkitutako material egokienak. BainaTerrassako Industria Ingeniaritzako Goi
Eskolan (ETSEIT) Carles Alvarezikasleak egindako proiektuaren
emaitzen arabera, oso pisu molekularhandiko polietilenoaren zuntza bi
material horiek baino arinagoa (urabaino arinagoa da) eta zurrunagoa da.
Polietileno-zuntza duela bost urtemerkaturatu zen; orain arte, nagusiki,kirol-produktuak egiteko erabili badaere (kaskoak, windsurf-taulak, etab.),
hauxe izan da bizikleten koadroakegiteko erabili den lehenengo aldia.
Mendiko bizikletaarinenak
12 EL H U YA R. 2001 AP I R I L A
berri
ak la
bur
Berriaklabur
SCOPE PROIEKTUKO
KIDEEK eztabaidagaiberri bat jarri duteberen Internetekoatarian: elikagaigenetikoki eraldatuak.SCOPE proiektua(ScienceControversies On-line:Partnerships inEducation) orain dela
lau urte jarri zuten martxan Sciencealdizkariko editoreek, Kalifornia--Berkeleyko Unibertsitateak etaWashingtongo Unibertsitateak
elkarlanean. Atariaren helburuajorratzen diren gaiei buruzkoinformazio zabal eta orekatuaematea da eta informazio hori,sinpleegia edo teknikoegia izanbarik, edozeinek ulertzeko modukoaizatea. Gainera, atariak eztabaida--gune ireki bat eskaintzen du, nahiduenak parte har dezan. Orain arteeztabaidatu diren gaiak DDTarenerabilera, malaria eta anfibio--populazioaren gutxitzea izan dira.Informazio gehiago nahi izanez gero,atarira bertara jotzea baino ez duzu:http://scope.educ.washington.edu
Genetikoki eraldatutako elikagaieiburuzko eztabaida on line
GE
NE
TIK
AT
EL
EK
OM
UN
IKA
ZIO
A
EUROPAKO HELINET
PROIEKTUAREN HELBURUA
trafikoa, ingurugiroa(hondamendi naturalak)eta banda zabalekotelekomunikazio--zerbitzuak (telebistadigitala, Internet,hirugarren belaunaldikokomunikaziomugikorrak)kontrolatuko dituenplataformaestratosferikoaeraikitzea da. Heliplatizena jarri diotenplataforma horrekhegazkin-itxura izangodu; ez du tripulaziorikizango eta itsasoarenmailatik 17 kilometroinguruko altitudean
hegan egingo du.Osagaien artean,telekomunikazio,telekontrol etatelematikarakoosagaielektronikoak,motor elektrikoak,ekipo optikoak etakameraadimenduak izango ditu.Hegoetan jarritakozelula fotovoltaikoakarduratuko diramotorrak elikatzeaz eta,eguzki-erradiaziorik ezdagoenean,errendimendu txikikoerregai-zelulak erabilikodira.
Lurreratze-sistemaautomatikoa izango du.
Orain arte,minisateliteak arduratudira informazio horijasotzeaz. Plataformaberri hauek, erabiltzenerrazagoak izateaz gain,merkeagoak ere badira,lurrera itzuli eta berriroerabil baitaitezke.Gainera, ez dutehondakinik uztenespazioan.
Kontrol estratosferikoa
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA