IRAKURTZEN ETA IDAZTEN IKASTEKO LEHEN URRATSAK
IRAKURTZEN ETA IDAZTEN IKASTEKO LEHEN URRATSAK
Helburu askorekin idazten eta irakurtzen da gizartean
Testu-genero desberdinak Erabilera sozial horiek menderatzen
hastea da idazten eta irakurtzen ikastea. Lehen baldintza: testu-aldaera horrekin
etengabeko harremana izatea Behaketa: irakurketa eta idazketa
praktikak
ALFABETO-KODEA IKASTEARI BURUZKO TEORIAK
Eskolako irakaskuntzaren helburu nagusietakoa: hizkuntza idatzia eta ahozkoa menperatzea
Kode idatziaren irakaskuntza etengabeko kezka-iturria eragileen artean
Orain gutxi arte bi teoria nagusi: sintetikoa eta analitikoa
Sintetikoa zaharkitutzat jo da; analitikoa moda iragankortzat.
Bi metodoek lortutako emaitzen artean ez dago desberdintasun estatistiko handirik
1. METODOLOGIA SINTETIKOA
Alfabetoaren oinarria: ahozko hizkuntzako hotsei (fonemei) irudikapen grafikoak dagozkie (grafemak), salbuespenak izan arren.
Metodologia sintetikoaren oinarria: Irakaskuntza grafemak ezagutuz hastea
(oinarrizko unitatetik) Ondoren, bi grafema, hiru grafema… silaba osatu Geroago, silabak batu eta hitza osatu Azkenik, esaldiak
Pedagogia tradizionalean: Bokalak →Silaba zuzenak (C V) → Silaba
zeharkakoak (VC: ur) → silaba trabatuak (CVC: )
1. METODOLOGIA SINTETIKOA Hiru kritika egin zaizkio nagusiki:
1. Ez du hizkuntzaren funtzio komunikatiboa aintzat hartzen. Testuingurutik kanpo lantzen da hizkuntza
Esaldiek ez dute zentzurik, ez dira mundu ezagunaz ari
2. Haurrak lortua izan behar du kontzientzia fonologikoa. Logika induktiboa erabili ahal izateko, ikasleak jakin
behar du hitzak fonemen konbinazioan oinarritzen direla
Jakin behar du hitzak fonologikoki zatitzen Ondorioz, ez da ikasketa esanguratsua
3. Arriskua du: haurraren ahalegin osoa grafemak deszifratzera bideratzea Testuaren mezua aurkitu gabe irakurri; zentzurik ez
2. METODOLOGIA ANALITIKOA: BIDE DEDUKTIBOA
Medodologia globala ere deitu zaio: LHn hasten diren ikasleek globalki hautematen
dute errealitatea; ondoren, osagaiak hauteman. Ikuspegi sintetikoaren guztiz kontrakoa Aztertzen diren hitzak eta esaldiak
esanahidunak, zentzua dute Garrantzitsua da irakurtzea eta idazketa
zentzudun esanahia bideratzea Testu osoak, esaldiak edo ikasleek ezagutzen
dituzten hitzak dira oinarri Ikasleek deduzitu, inferitu egingo dutela
espero da
2. METODOLOGIA ANALITIKOA
FASEAK: 1. Ikasleek ezagutzen duten testu batetik
esaldi bat hartzen da; edo ikasleek proposatzen dute
2. Esaldia osatzen duten hitzak identifikatu 3. Bereizitako hitz batzuk hautatu, silabatan
deskonposatu, grafematan. 4. Beste hitz edo izan ezagun batzuk bilatu,
identifikatutako silaba eta grafemak dituztenak
5. Silaba eta grafema horiek konbinatuz, hitz berriak konposatu
2. METODOLOGIA ANALITIKOA KRITIKAK: 1. Metodologiaren oinarrizko printzipioa
eztabaidagarria da: errealitatea globalki?? HHko haurrek hitzak ez dituzte beti osorik
hautematen Ez diete osotasunari bakarrik erreparatzen: hitz
ezagunetan errepikatzen diren grafemei ere bai 2. Silabikoki segmentatzeko gai dira, baina
eztabaidagarria fonologikoki gai diren Oso zaila zaie silaba batean hots bat baino
gehiago dagoela ohartzea Horretaz jabetu artean, ez du zentzurik grafemak Zeregin garrantzitsuena: kontzientzia fonologikoa
hartzen laguntzea
3. METODOLOGIA BITARIKOA
Metodologia sintetikoa eta analitikoa konbinatu
Metodologia eklektikoak baliatu Bi metodologiei egindako kritika berak:
Arrazoiketa induktibo/deduktiborako gaitasuna landua izan behar dute
Hori egin ezean, zentzurik ez du grafemak haurrentzat
4. IRISPIDE LOGIKO ETA ANALOGIKOAK
Bi metodologien oinarrian ideia bat: Irakaskuntzak arrazoibide logiko hutsa
(induktiboa edo deduktiboa) Psikologia kognitiboak erakutsi du:
Kausa-efektuzko erlazioen bidez ingurunearen ezagutza lortu
Haurrek arrazoiketa analogikora jotzen dute maiz : Fonema bera errepikatuta ikustean… Analogiak hautematen dituzte
Kontzientzia fonologikoa garatu artean, analogietan oinarritutako estrategiak
5. IKUSPEGI FUNTZIONAL-KONSTRUKTIBISTA
1980-1990eko hamarkadetako ikerketek aldaketa: Galdera: nola heltzen dira haur asko eskolatik
kanpo, familian, irakurtzera eta idaztera? eta Idazketa eta irakurketaren arauak menperatzera?
Haurrek behatu egiten dituzte helduak: Begiak mugitzen, ozenki irakurtzen, Testu motak bereizten hasi: marrazkidunak,
euskarriak, leku eta une desberdinetakoak… Generoaren eta gaiaren inguruan espeulatu Galderak, hipotesiak eraiki Balio ez dieten hipotesiak baliogabetu…
5. IKUSPEGI FUNTZIONAL-KONSTRUKTIBISTA
Grafia eta testuen esanahiaz hipotesiak naturalki egiten dituzte haurrek
Garrantzitsua: Halako jarduera sozialekin harreman sarriak Galdera eta hipotesiak egiteko aukerak ematea Helduek errespetuz erantzutea
Bilakaera antzekoa haur guztiek Akats konstruktibotzat hartu hipotesi
okerrak: Gatazka kognitiboa sortu eta hipotesi berria egin Akatsak eta huts egiteak beharrezkotzat hartu
Eguneroko gertaera sozialez bezala, grafiaz ere hipotesiak
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
Hizketaren psikogenesia: Esanahiren bat duten hotsak ateratzen hasten
direnetik gramatikaren araberako ekoizpenetara egokitu arteko prozesua
Irakurketa/idazketaren psikogenesia: Zeinu grafikoak (marrazkiak ez direnak)
identifikatzen hasten direnetik mezuak zuzen interpretatu eta sortzen dituzten arteko prozesua.
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
1. Marraztea eta idaztea ez ditu bereizten: Errealitatea sinbolikoki adierazteko zirriborroa
eta marrazkia Irudiaren eta errealitatearen artean irudi-
antzekotasuna egon behar duela uste du Letrak bereizi: adierazpen sinbolikorako beste
bide bat 2. Berezko lotura marrazkiaren eta
idazketaren artean: Letrak marrazkiarenak dira; bere ondoan,
barruan doaz Grafemek eta errealitateak antzekotasuna izan
behar dute
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
3. Lehen faseetan, ez du integratu horizontaltasuna: Hutsik dagoen tartean idatzi Horizontalki nahiz bertikalki…
4. Haustura: marrazkien eta grafien artean: Letrek “berez” dute zentzua Hasieran, ez daki zergatik/zer idatzi duen Letrak eta zenbakiak bereizi
5. Hitz idatziak gauzen izenak dira: Hitzak zeren gainean/azpian dauden, hori irakurri “Izenaren hipotesiaren fasea” deritzo Etiketak testuinguruaren arabera soilik irakurri
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
6. Testua eta testuinguruaren arteko loturan bilakaera: A) testuingurua aldatzen bada, testuinguru
berriaren arabera irakurri eta interpretatu B) Testuingurua aldatu arren, testuak aldaezin
jarraitu, baina ondoren testuinguru berriaren arabera interpretatu
C) Testuinguruaren arabera interpretatu arren, haurrak testuaren ezaugarri grafikoei erreparatu, irakurtzeko
7. Testuaren esanahia ez da testuinguruaren araberakoa. Adierazleak bilatu hitzean: “Prozedura logografemikoa”: 1. letraz
identifikatu
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
8. Haurrak espekulatu hitz bat dela onartzeko betebeharren inguruan: Gutxieneko kopuruaren hipotesia: gutxienez 3
grafia behar dituela hitzak Kalitatearen hipotesia: desberdinak behar dute
izan Grafia gutxirekin hitz asko idatz dezakete Ordena aldatuta, grafia mantenduz, izen berbera
9. Hipotesiak esan/idatzitakoaren erlazioaz: Hipotesi silabikoaren fasea: grafia adina silaba Korrespondentzia kuantitatibodun fase silabikoa:
grafiak gehitu, 3 osatu arte
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
10. Erlazioa kalitatearen ikuspuntutik: Korrespondentzia kualitatibodun fase silabikoa:
identifikatutako silaben bokaletan oinarritu (ez beti)
Arazo kognitiboak: silaba-kopuru eta bokal berak dituzten hitzekin (txakurra, katua…)
Irtenbidea: bokalak lekuz aldatu 11. Gatazka horrek silaba bakoitzeko
adierazpen bat baino gehiago bilatzera behartu: Analisi fonemikorako gaitasunaren hasiera
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
12. Haurrak azken korrespondentzia ezarri: Fonemen eta grafemen arteko lotura Hipotesi fonetikoa formulatzera heldu Kontzientzia fonologikoa du Hortik aurrera, fonema-grafema loturan oinarritu Zailtasunak: ortografia ez-naturala (h, s/z…)
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
Ikerketa horien aurretik, ez zen ulertzen haurren ekoizpen horien zergatia
Idazketaren psikogenesiaren faseak batzuetan oztopatu egin zaizkie
Kontzientzia fonologikoa bereganatuta soilik egin ditzaketa metodologia analitiko/sintetikoek eskatutako dedukzio/indukzioak
Baina dagoeneko ez dituzte behar
6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
Esku-hartze didaktikoa “testu-elikagaia” ematera bideratu
Haurren % 80 metodologia analitiko /sintetikorik gabe heltzen dira idazketa / irakurketara (Oihartzabal)
Ahozko hizkuntzaren konposizio fonetikoa aurkitzeko ariketak lagungarri
IRAKURKETA/IDAZKETA TESTUINGURU ELEBIDUNETAN
Galdera: zein hizkuntzatan landu H1/H2 idatzia?
Orain arte oinarrizkotzat jotzen zen: Ahozkoa ondo menperatzea Idatzia ahozkoaren errepresentazioa delako
Ikuspegi konstruktibistatik: Haurrak testuinguru komunikatiboetan erabili
ahala garatzen du gaitasuna Hasieran helduarekiko menpekotasun osoa; gero,
autonomia, hipotesiak egin ahala 2H-n ahozkoaren maila oinarrizkoa nahikoa
da idazketa/irakurketari heldu ahal izateko
IRAKURKETA/IDAZKETA TESTUINGURU ELEBIDUNETAN
Ahozko eta idatzizko ekoizpenen arteko erlazioa Idazketan egindako hutsak huts “konstruktibo”
bezala ikusi behar, ahozkoan bezala Hizkuntza batean egindako aurkikuntzak beste
hizkuntzan ere erabili ahalko ditu, printzipio fonografiko berdinak dituztenez (euskara/gaztelania)
Idazkera-sistema desberdinak dituzten hizkuntzetan: Transferentziak gertatzen dira Familiak oinarri sendorik ez badu, nahastea sor daiteke Gomendagarria alfabetoa finkatu arte beste kodea 2.
mailan geratzea Ingelesaren kasuan (ez hain fonografikoa) antzeratsu
PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK
Irakurtzen/idazten dakitenak behatzeko aukera izatea garrantzitsua
Eskolak irakurgai ugari eskaini behar: aldizkariak, liburutegia, ordenagailua…
Irakasleak irakurketaren funtzioa nabarmenduko du txikitatik
Jatorri soziokulturalek eragindako aldeak konpentsatu behar: materialak, jarrerak…
Hasieratik jarri helduak imitatzen, esperimentatzen
Gurasoak lehenbailehen ohartarazi (are analfabetoak ere)
PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK: IRAKURKETA
Irakurketa menperatzea ezinbestekoa eskolako gaitasunak garatzeko
Erregistro/euskalki berri bat bezalakoa da Helduaren bitartekaritza Irakurketa iruzkindua: galdetu, hausnartu,
norbere esperientziekin aberastu… Irakurketa-prozesua solasean gertatzen da Ipuin berberak errepikatzea egokia 2Hn Irakurtzen hastean, irakurgai ugari,
interesgarriak eta emozioz beteak eskura jarri behar
PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK: FORMEI BURUZ
PENTSATZEA
Formaz pentsatzeak garrantzia: esanahiaren eta formaren arteko lotura ezartzeko.
Haurren izenak (eta eskolako beste testutxoak) konparaketarako bide egokia
Irakaslearen galderek gatazka kognitiboa piztera bideratuak behar dute
Kontzientzia fonologikoa garatzeko, garrantzitsua hotsez jabetzea: errimak, jolasak, onomatopeiak… Esanahiaz besteko elementuak.
PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK: IDAZTEA
Helburu edo zertarako batekin idazten dute beti haurrek: zoriontzeko, eskatzeko…
Haurren jakin-mina piztea garrantzitsua Testuei erreparatzea garrantzitsua: generoa,
helburua, antolamendua… Hipotesiak eraiki. Kopiatzeak zentzua izan behar du. Hainbat genero sortu laster: ipuinak,
errezetak, gutunak, gonbidapenak, zorion-txartelak…
Generoen adibideak aurkitu eta behatu beharko
Gurasoek zeregin funtsezkoa bide horretan
Top Related