arm
iarm
a2010eko ekaina
a m a r a b e r r i s a r e a
baMARA ERRI SAREKO IKASLEEN ALDIZKARIA
7 . zenbakia
Allende Amara Berri Etorkizuna Etxaurren Gorliz
Harri Berri-Oleta Landako Larrea Mª Reina Mundaka
Murumendi Okondo Ondarreta San Francisco Txinkorta
Urdaneta Zabalarra Zelaieta Zestoa Zumaia
jolasten, ikasten... geure harri koskorra ekartzen
a m a r a b e r r i s a r e a
2 a rm i a rma
Elkarrizketa..............3............ Allende Salazar (Gernika)
Elkarrizketa:...........4-5.......... Murumendi (Beasain)
Inkesta:.............6............. Gorliz (Gorliz)
English, english... yeah!.......7............. Mundaka (Mundaka)
Xalbadorren heriotza..8.............. Mª Reina (Donostia)
El pueblo Porrudi...9............... Zelaieta (Abadiño)
Espaziora goaz........10............. Urdaneta (Ordizia)
Mayas, Aztecas, Incas y Toltecas....11............ Etorkizuna (Gallarta)
Bertsoak.......12............ Ondarreta (Mundaka)
Ekosistemak.........13............ Etxaurren (Aiara)
Soja esnea.........14............ Zabalarra (Durango)
Nire familia eta ni.........15............. Okondo (Okondo)
Urtebetetze bertsoa.........16............. Zumaia (Zumaia)
My name is Izaro......17............ Larrea (Zornotza)
Mantis religiosa.......18............. San Frantzisko (Bermeo)
Diseinutegia.....19............ Txinkorta (Bidegoian)
Denborapasak...20............ Amara Berri (Donostia)
Crucigrama.........21............ Zestoa (Zestoa)
Play time.........22............ Harri Berri (Donostia)
Komikia........23........... Landako (Durango)
aaurkibidea
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 3
a l l e n d e s a l a z a r g e r n i k a
!"#$%%&'#()$*+,&%(-+./0%+,($1(+&2$'"($+
,$%)34$#+55-+,&%(-+./0%+,($1(+(06#$"+&2$'"($+/0%(+(6#4"$%$+()4%%&+'(-+78+'&9#"4#4+:8+;$&"$#4(#&-+64"$6$"2&+1$)+(20#&)'(%$8+.0%%()&'+&#$6"((#+1(%$#+&2$)'&)$9#4+<=4"$+'0'(-20+$-2(%(>4+/$&')4+1$)?@+<!)3(+1&)$-+1&'&+-$&'?+()$+<A'$%+1$)+'49B$-?+ + "&10%0$#+ &%$#0%%&+ '&)0')(-8+C4-$+D(;(-+1(%$%&+ (/&-2$#4+("#$%%&'#()$%(-+"$10%B(-$8+
9=4"$+D$6&+'&-(-+&2$')(-E+9=&%(+ '$&-)'$&"($#+ <2&$%&4?+1$)+ (%%(/$"$)0+ '&2$-8+F(%)$%$#4+1$"&4+ '0(-+ (%(+ ('+-(#&(-@+ 1$&-$+1(%$#+-&%(+1$%%0#4+/$0'$#+&2$')(#4+1$"&4+'0("$+(6$-+'&2$-+()$+/&")'$)34$%(-+3$%;$%(#&-+"&"09%$)0)$+/("2&)0+-&-)'(-+1()0+9F(&-)'0#+)%0#4+2$02(+4-24+&2$')(#4E+9G$%%$6#&"4$+(0%&$+(/&)(-+20(-($-+#$-B4%$+&%)()'(-+2$8+A2$'"(4#+(%(@+#$-B4%$+$)(%$)'(#4+1(9D$%%$+ 20/0@+ <H$-$%&$?+ 1$)'(-@+ /(%4+ /0%(+ 1$%%0$-+ $06-$%)0+ ()$+ )(#4+ '(%+ (/&)(-+ 20/0-+D4%%(#&-+()$+'("$-+&6"$2$)'(-+20/0-+"&10%0+1$)($-8+9I4'&#+&2$')(-+$"+20'0E+9A2$')($+)3$-/4+1$)("$#4$+2$8+.0%%()&'@+&"06&4$@+B4'$888G&2($-@+-(#($@+D$6(%%($+1$)'0()$-+(%(8+.'#(-($-@+ /$&"0%%(%$+ D(")'(%$#4$-@+ (24)$+ "&10%0$+ 10#$)0)$+ 2$/4(-($-@+ 60J%&;(-)0$+ $;$&9)'(-+2$+()$+B4'$+1(6)(%&#+('+'$&'0+/("2&)'(-8+9A2$)'&+2&)0'0-+&B0&-+/0')&(-+$%)($-@+'(&-+2$+/(D&(-+/06)$)'(-+'$&'0-$E+9G()&+$'#(-(-/4$8+F0(&+/0%$64(#+'$B$)&"$+1(%%&$#+(%46)(-+1$+2&'#&'0()(@+'(&-)'0#+/06)$)'(-+'$&'#&'0(-+/(D&(-E+C4%&(#@+$'#(-$#@+1(%%&(-$#@+(2(%%(-$#@K+C4%&3(+1(%$+/(%)$)'(-+'$&)+-&%&+&2$')(%$#4$-8+9L4$'(-+ 1(6)(+ ;4)$+ 1$)(#4+ /$"2(%(#&-8+ M3&#&)$-+ '(&-)'0#+ H4"$6$#+ /06)$)'(-+ '&)'$&'#&'0(-+/(D&(-1$)E+9N4#$6$")4$-@+B$)&-$#@+1&'&#"()$'+064(-+$)'()&#+&1&")'($+B"$'$-K+9F0%(+/06)4#4$#+2&%$K+9O&"$+#4"4%($@+'$'B&+'(-1$#&$@+D4-2$%)$-+4&-0)6&#+&1&")'($K+9O(#(&)&4+$"$+G&"14E+9O(#(&)&4-+H$&4+-&-)'(-@+/(%4+"$-$+()$+/$%$&+D$&()$-+$1(-)0%$+/4/4+$B0%+1$)(/$&)&#+(%(@+G&"914%$+H4$-+-&-)'(-8+P%$&-+1(%%&'+-$D&$/4+20)+O(#(&)&4@+()$+$D$"+202$-+/0')&()$-K+9!)$+'(&-+;4)$#4+"$-$#+(/&-+2&)0'0E+C$&-1$)+0%)()$-+$-2(%(>4+;420$-+(/&-+-0(-+"$-+()$+/(%4$/4+(6#4"$)&#+$%/&)$"()3(%$+B$6$)0+-&-)'(-8+C$-+&2$)'&@+&)'0"&@+&%02&/&"(&+(-#$%/0$#+(;4-@888O$-+-(#$/$%%&$+()$+$%20%$+D$-2$@+1$&-$+D$&-+(2(%%$888+9!)$+("#$%%&'#()$+H$%%$&)'(-+20888C$&-+2$+(;$#0;(+$1(%$)6$+&2$'"(+'4%$/$%%&+D$0QQQ+
a m a r a b e r r i s a r e a
4 a rm i a rma
m u r u m e n d i
! Aurten gorputz hezkuntzako irakasle berri bat dugu Murumendi Eskolan. Eneko Yarza izena du eta oso jatorra da.
! Kaixo Eneko! Badakigu lanean ari zarela
baina minutu batzuk nahiko genituzke zu el-karrizketatzeko. Nongoa zara?
! Hondarribikoa jaiotzez eta nomada izatez. ! Zenbat denborarako etorri zara gure eskolara? ! Ikasturte batetarako. ! Entzun dugu asko bidaiatzen duzula. Zein he-
rrialde bixitatu dituzu? ! Europaz gain, Kanada, Estatu Batuak, Me-
xiko, Guatemala, Panama, Zelanda Berria, In-dia, Moroko...
! Zer egin duzu leku hoie-
tan? ! Gehien bat piragua eta
rafting espedizioak egin ditut. Bertako kulturak eta paisaiak ere ezagutu ditut herri txikietan eta mendi giroan ibiltzeaz gain.
! Diru asko kostatzen al da horrela bidaiatzea? ! Ez. saiatu behar da luxuxko gauzetan ez gastatzen,
bai ordea zoriontsu egiten gaituzten gauza hoietan.
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 5
b e a s a i n
!! "#$%!&'()!()'*&*+,-!&.!/&!0)$$,.&!1#/&#&*+,&2!!! 3+4!'&#&*%!1,0&$!/&!.%5%5()!6&%+,*&-!,+!6&'*&*+,-7!1&#!)$/,&!
+)$#)-*'%!,6#*,-!6&#*%+*,-!6&%+&!0)#,*&-4!!! 8&'&/#+)!#-*,$,'6&$$#$,-!1&*!
6)6)$&*+,-!&.!/%+%2!!! 9&-&/&-!0&$*+!1&*!-#$,!,*5,&-!
'&$*%!+,-4!8&*&6)-#&-!1,$$#+7!1&.,!1&*!%(#*%!-%,-!,*&!:#-;6%#-)!1&*,(!()+(&!,6#-!+#/&-4!
!! <&(&$$#(!1#/&#&*+,-!&.!/%+%2!!! <&*+%,*&-7!1&#-&!1&(&$$#(!,6);
*,&(!,+!-&%!6,./#&$&+*,-4!!! =)#+1&#*!1,./%$$#(!',-*#*%!&.!
/%+%2!!! >,$!/&!1,./%$$&2!<#0)*+&!&'();
*&-!&+(&$*%!+&#*!1&#-&!0)$#!/&!-#(!1#.&*+,-!/%/&-&444<,-)7!=)$1,6#&-!#&;#&!#*)!-#-*+,-4!
!! =).&!?)./&*+,-!+&$&!@,-/,&$,(#-!()?%-#(&*+,()2!!! 9,#-%!0#+(%-*+&!,*&!,.(&$!%.,$*%!-&0#&!/#$&!6&$$&-*+#*'%,;
-&(4!3*&!#-6,.,'&!,$,!*$,'-&!,$&1#.6&$$#&!/&4!!! <,'*,!.,(%$,-!1&*!.&#'*,$!1#5#*&*+,()!&'?)$#(!1&!&.!/%+%2!
!! <!6,./#*%!6&1,A!B%-/%&!,+&6%*+,()!1,'*,!*5)()!
&'()!6,./#*+,-!1&#*!+&#+(#*4!!! 3'(,$$#(!&'()!0&#-1&*!6&%+&!#-*,$,'6&$$#!()-*&*+,&;
6&*#(4!3&!,':,$#,-*+#&!1,$$#!&'()!#+&*,-!@&$$&#*+,-!/%;+%-4!
!!
Argazki honetan Eneko Zelanda Berrin
rafting egiten ageri da.
a m a r a b e r r i s a r e a
6 a rm i a rma
g o r l i z g o r l i z
Borja: Bai, hemen lagunak ditudalako.
Ibai: Bai, lagun batzuk ditudalako.
Mario: Bai, lagun batzuk uzten ditudalako.
Jon: Bai, hemen lagunak ditudalako.
Iker: Bai, lagun batzuk uzten ditudalako.
Olatz: Ez.
Olatz: Bai, azterketa asko daudelako.
Ainhoa: Bai, hemen lagun asko ditudalako.
Ane: Bai etxerako lan asko daudelako.
Cris: Bai, 5.mailako lagunak ditut eta etxerako lan
asko daudelako.
Markel Díaz eta Maialen de Urreta
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 7
m u n d a k a m u n d a k a
!"#$%&'()!"#$%&'***+!,'----)
'.//0-)1.)23.)4567.854)930:);6872<2)4=>00/*)1.?3.)@8)A3@:23B)C)287))D.)
D285)50)5.//)B06)063)E3.25)[email protected]=.)2H065)063)D..<)@8)I.33@J)4567B@8E)
.8E/@4>*)
1.)>2K.)4G.85)2)D..<)@8)L.H3623B)M930:)5>.)NN87)50)5>.)NC5>)O)4567B@8E()
G/2B@8E()4@8E@8E()D25=>@8E)9@/:4P.K.3B5>@8E)@8).8E/@4>---*)1.)D.85)50)I.33@J)
M8.23)Q6328E0()@8)I@4=2BO)D@5>)063).8E/@4>)5.2=>.3)287)5>.3.()D.)>27)40:.)
[email protected])5.2=>.34)9308)!8E/287()%3./287()".7.3/2874P)64@8E)[email protected])
.8E/@4>)2==.854)50)/@45.8)287)4567B*1.)>2K.)H..8)7@[email protected])@850)E306G4)
2==037@8E)50)40:.).8E/@4>)4G0<.8)[email protected])MR28272()".D)S./287()%3./287()
!8E/287()".D)+03<PO*)
1.)23.)E0@8E)50).FG/2@8)063)9285245@=)T.8E/@4>)72B4U*)1.)=2:.)50)5>.)=2:G)
HB)H64*)L@345()D.)D25=>.7)I@//4)G3.4.8525@08*),5)VV)0W=/0=<()D.)D.85)50)5>.)
=/24300:)287)D.):27.)2)4=23.=30D)M64@8E)5>.)36/.4)903)5>.)72B4)@8)5>.)
=2:GO*),95.3)/68=>()D.)7@7).FG.3@:.854*)".D)S./287):27.)2)D25.3)
9@/5.3(".D)B03<):27.)2)K6/=280)287),64532/@2)7@7)5D0).FG.3@:.854X)
./.=53@=@5B)287):2E8.5@4:)287)D25.3)287)0@/*),5)C)0W=/0=<()D.):27.)5>.)
G3.4.8525@08)09)5>.).FG.3@:.854*),95.3D2374()D.)G/2B.7)4G0354*),95.3)
[email protected]()D.)G/2B.7)2)G.E4)E2:.*)
)
L063)72B4)D@5>)[email protected])46HY.=54)287)5>.)/245)72B)64@8E)5>.)H/0E*
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 9
z e l a i e t a a b a d i ño
!"#$%!&"'#$'((%)*#
!"#$%&'(#&)%*&'(&+'%,-.& --#/#0.&1.""'023&4--5&6#,5#&7.0.&72+.&0%& 7"#,#8.$9& +."& %8%/+-.:& -#& 8#"02(%"5#3& ;.$& 8#"02(%".$&0%8#,#(& -#$& <-."%$& 7"%/%(0#/%(7%& ,.(27#$3& 1."& $'+'%$7.&7#/,2=(& 6#,5#& ,./,%".$9& +.-2>5#$9& ,#$'"%".$9& /#"2(%".$9&>#"7%".$9&0.>7."%$&%&2(>-'$.&?'#"0#&<."%$7#-%$3&
!(&%$7%&+'%,-.&7#/,2=(&6#,5#&'(#&+"%>2.$#&2?-%$2#&@&>%">#&0%&%--#&'(#&+"%>2.$5$2/#&,2,-2.7%>#&"%(.)#0#3&!$#&,2,-2.7%>#&%$7').&7#/,2=(&%(&%$%&/2$/.&$272.&%(&%-&$2?-.&ABB&@�%/C$&-#&>.-%>>2D(&0%&C",.-%$&E'%&-%&".0%#&-#&%("2E'%>%&#F(&/C$3&
G$7%&%$&'(&$272.&E'%&$2&)#$9&0%&=-&('(>#&7%&.-)20#"C$3&H2%(%&'(#& %$>'%-#& 8'$7.& %(& %-& >%(7".& 0%-& +'%,-.& @& >%">#& 0%& -#&%$>'%-#&6#@&'(#&<'%(7%&2/+"%$2.(#(7%&-#&>'#-&%$&+"%>2.$#&#&-#&)%*& E'%& <"%$>#3& 1."& %$.9& -.$& >#,#--.$9& )#>#$9& +.--.$9& ,'"".$9&#$(.$9& >%"0.$333& ,%,%(& >.(& #($2%0#03& !$#& #?'#& 7#/,2=(& -#&,%,%& -#& ?%(7%& 0%& 1.""'029& @& -.$& 0%& ('%$7".& +'%,-.9& >./.&+"%$'/%(& 0%& %--.9& )2%(%& 7.0.& 72+.& 0%& 7'"2$7#$& 0%& 7.0.& %-&/'(0.&+#"#&+".,#"&%$#&"2>#&#?'#3&
1."&%--.&@.&>"%.&E'%&$2& -.$&>#/%--.$&$%&/'%"%(&%$&+."E'%&(.&72%(%(&#?'#&@&$#-0"5#(&0%-&0%$2%"7.&>.""2%(0.3&
I"#>2#$& #& %$7#& #?'#& %(& )%*& 0%& $#-2"& C",.-%$& E'%& 0#(&+-C7#(.$9&/#(0#"2(#$9&(#"#(8#$9&/%-.>.7.(%$333&0%&-.$&C",.-%$&$#-%(:&<"%$#$9&>#"(%&<"%$>#9&E'%$.&+%"<%>7#/%(7%&>'"#0.333&
!$7%& +'%,-.& %$& 2(>"%5,-%& @& #0%/C$& 0%& 2(>"%5,-%& %$& %-&+'%,-.&/C$& ,.(27.& D& 0%& -.$&/C$& ,.(27.$& 0%& 7.0.& %-& /'(0.3&JK%$+'=$&0%&4,#02L.9&>-#".M3&
&&& & !?2-%#:&&N#".#&O"2%(&&JP3&*2Q-.Q.&R3&/#2-#M&&&
&
a m a r a b e r r i s a r e a
1 0 a rm i a rma
u r d a n e t a o r d i z i a
!"#$!%&'$#(!'!)*#+%',-./#0$1%2!
'
3%0!4%/#15$%+%&')16%+%7'8#8#7'
%#41)'!4%'%+(!)',9./#0$1%2'
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 1 1
e t o r k i z u n a g a l l a r t a
Según los arqueólogos, los primeros habitantes
americanos llegaron hace 40.000 años procediendo de
Asia, cruzando un puente de tierra que unía Siberia y
Alaska. En la última era glacial, al descender el nivel
del mar los glaciares empezaron a derretirse y los
habitantes avanzaron hacia el sur.
La civilización maya nació en los alrededores de
México, Belice, Guatemala, áreas de Honduras y el
Salvador. En esta cultura era típica la artesanía de plumas. En la sociedad
maya también había una escala: El primero era el rey, después los
sacerdotes, detrás los guerreros, luego comerciantes, los
campesinos y por último los presos.
Los mayas utilizaban un calendario civil y otro religioso para
interactuar las fechas. También inventaron un sistema
matemático mucho más avanzado que el de los europeos de la
época. Este pueblo inventó el primer sistema de escritura
americano; se basaban en símbolos pictóricos llamados glifos. También
realizaban juegos sagrados: en el juego de la pelota, tenían que meter la
pelota de hule por uno de los aros usando los codos y las caderas. Se dice
que algunas veces se sacrificaba al equipo perdedor.
En el año mil llegaron los Toltecas; convivieron y les
influyeron, pero no destruyeron ni el idioma ni el antiguo estilo de
vida. En el año 1.179, los Toltecas fueron atacados y su capital Tula
fue destruida.
Sobre el año 1.325, unas tribus guerreras llegaron al lago
Texcoco; eran los aztecas. Se asentaron en unos islotes que había en el
medio del lago, fundando allí su capital llamada Tenochtitlan (El lugar del fruto del cacto espinoso).
El imperio Inca fue fundado por los quechuas; fue el reino más
poderoso y rico de todas las culturas andinas: los incas ricos ofrecían a sus
dioses estatuillas de oro. Criaban llamas y alpacas para transportar peso.
En torno al año 1.500, llegaron los conquistadores españoles y durante
estas guerras, los imperios fueron desapareciendo y así los españoles se
llevaron todo el oro.
EKAITZ (6. Maila)
121.alea B E R T S O A K 3
HASIERAKO AGURRA 0. - Do inua: Ipar rag i r re ab i la de la
Emana ld ia has tear dago
unea he ldu da beh ingoz
ta hemen gaude ber tso kantar i
ondo pasatzeko gogoz
mut iko e ta neska
a la i tzen dugu fes ta
sent i t zen dugu ha inbat poz
lehen a ld ia da gure tzako
eta i r r i k i tan ga toz .
ASMAKIZUNAK
1.- Do inua: Mi la k i lo zor ion
Se lekz ioan dab i l
hona e ta hara
ta Madr i len joka tzen
onenen g isara
oso guapo da ta
bere fansak gara
Iker du izena ta
por te ro ona da
2. - Do inua: Mar i txu nora zoaz .
Asko ja ten d i tugu
hemengo jange lan
sagardoa eg i teko
hobe da aukeran
b i ko lo re kanpot ik
hor ixka barnean
ar rak sor tzen za izk io
us te l tzen denean.
3. - Do inua: Pasa iako p laza t ik .
Go izean sar tzen gara
bedera tz ie tan
lan asko eg i ten dugu
ikas leak ber tan
Lau Ha ize ta daukagu
aste lehen go ize tan
asko ikas ten dugu
era ik in hor re tan.
4. - Do inua: As toa ikus i nuen.
I kas le onak d i tu
e ta hor iek gu gara
ta oso zor ro tza da
bere beg i rada
Urn ie ta t i k da tor
be t i esko la ra
andereño tx in txua
ta oso guapa da
5.- Do inua: Markosek eg in eban.
N i ia be t i nago
karpe ta ondoan
n i gabe esko la ra
ez in zara joan
arka tza eros tean
lo r tzen nauzu doan
margoak daramatza t
asmatu beh ingoan.
BUKAERAKO AGURRA
0.- Do inua: Ipar rag i r re ab i la de la .
Gure esko lan i rakas leak
d i ra Be len e ta Una i
la ta hand ia emanagat ik
ur run tzer ik ez dugu nah i
oso ondo pasa dugu
ondo a tera za igu
ta e txera goaz a la i
asmak isunak bukatu d i ra
gure sa ioa ere ba i .
Egileak: Ondarretako 5.maila
ERANTZUNAK
1- Iker Casillas
2- Sagarra
3- Eskola
4- Belén andereñoa
5- Estutxea
a m a r a b e r r i s a r e a
1 2 a rm i a rma
a m a r a b e r r i s a r e a
o n d a r r e t a a n d o a i n
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 1 3
H a r r i B e r r i - O l e t a
e t x a u r r e n a i a r a
Ekosistema naturaren zati txiki bat da eta bertan bizi diren izaki bizidunak eta beraien inguruak osatzen dute. Izaki bizidunak eta horien inguruak erlazionatzen dira. Ekosistemak oso txikiak edo oso handiak izan daitezke. Bertan bi osagai bereizten dira: osagai biziduna eta osagai bizigabea. Lehenengoa, ekosisteman bizi diren izaki bizidunek osatzen dute (landareak, animaliak eta onddoak esaterako) eta bigarrena, izaki horiek bizi diren lekuak, urak, aireak eta lurrak osatzen dute.
Ekosistema batean izaki bizidunen artean janaria lortzeko sortzen den erlazioari elikadura katean deitzen zaio. Izaki bizidunek janaria lortzeko, ugaltzeko eta beste batzuen erasoetatik babesteko elkarrekin eta ingurunearekin erlazionatu behar dute. Erlazio horiek lehian edo laguntzan oinarritu daitezke. Lehian oinarritutakoak, bikotekidea lortzeko sortzen dira. Laguntzan oinarritutakoak, aldiz, bi kide edo gehiago elkartzean sortzen dira (familiak, sardak, aldrak edo koloniak osatu daitezke).
!!!!
!!!!
!!!!
!!!!
!!!!
!!!!
!!!!
"#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+"!!!!
-.!(&$%&-.!(&$%&-.!(&$%&-.!(&$%&!!!!
Ekosistema bateko izaki bizidunen artean ekoizleak edo kontsumitzaileak bereizten dira janaria jatearen arabera. Ekoizleek beren janaria lortzen dute eta talde honetan landareak eta algak sartzen dira. Kontsumitzaileak berriz, animalia eta landareaz elikatzen dira; talde horretan, belarjaleak, haragijaleak eta orojaleak sartzen dira.
Erlazioak, kide guztientzako onak edo batentzat bakarrik izan daitezke; baita guztientzat kaltegarriak edo batentzat ona eta bestearentzat berdintsu izan daitezke (hegaztiek bufaloen zorriak jaten dutenean, hartzek izokinak harrapatzen dituenean, lehoiek eta gepardoek janari bera nahi dutenean, putreak hildako baten hondakinak jaten dituenean…)
a m a r a b e r r i s a r e a
e t o r k i z u n a g a l l a r t a
Según los arqueólogos, los primeros habitantes
americanos llegaron hace 40.000 años procediendo de
Asia, cruzando un puente de tierra que unía Siberia y
Alaska. En la última era glacial, al descender el nivel
del mar los glaciares empezaron a derretirse y los
habitantes avanzaron hacia el sur.
La civilización maya nació en los alrededores de
México, Belice, Guatemala, áreas de Honduras y el
Salvador. En esta cultura era típica la artesanía de plumas. En la sociedad
maya también había una escala: El primero era el rey, después los
sacerdotes, detrás los guerreros, luego comerciantes, los
campesinos y por último los presos.
Los mayas utilizaban un calendario civil y otro religioso para
interactuar las fechas. También inventaron un sistema
matemático mucho más avanzado que el de los europeos de la
época. Este pueblo inventó el primer sistema de escritura
americano; se basaban en símbolos pictóricos llamados glifos. También
realizaban juegos sagrados: en el juego de la pelota, tenían que meter la
pelota de hule por uno de los aros usando los codos y las caderas. Se dice
que algunas veces se sacrificaba al equipo perdedor.
En el año mil llegaron los Toltecas; convivieron y les
influyeron, pero no destruyeron ni el idioma ni el antiguo estilo de
vida. En el año 1.179, los Toltecas fueron atacados y su capital Tula
fue destruida.
Sobre el año 1.325, unas tribus guerreras llegaron al lago
Texcoco; eran los aztecas. Se asentaron en unos islotes que había en el
medio del lago, fundando allí su capital llamada Tenochtitlan (El lugar del fruto del cacto espinoso).
El imperio Inca fue fundado por los quechuas; fue el reino más
poderoso y rico de todas las culturas andinas: los incas ricos ofrecían a sus
dioses estatuillas de oro. Criaban llamas y alpacas para transportar peso.
En torno al año 1.500, llegaron los conquistadores españoles y durante
estas guerras, los imperios fueron desapareciendo y así los españoles se
llevaron todo el oro.
EKAITZ (6. Maila)
a m a r a b e r r i s a r e a
z a b a l a r r a d u r a n g o
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 1 5
o k o n d o o k o n d o
a m a r a b e r r i s a r e a
1 6 a rm i a rma
a m a r a b e r r i s a r e a
z u m a i a z u m a i a
Urtebetetze bertsoa
Gaur nik bazkaltzekodauzkat bi tomateorain itxoin behar deguhurrengo urterartezure merendolarakotarta-txokolategaur zuk egin dituzuzortzi urte bete.
Doinua: Haizeak bidali duEgilea: Eire Salegui 2. maila
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 1 7
l a r r e a z o r n o t z a
My name is Izaro
Egilea: Izaro Larruzea
a m a r a b e r r i s a r e a
1 8 a rm i a rma
a m a r a b e r r i s a r e a
s a n f r a n t z i s k o b e r m e o
!"
!!" !!"#! $#%&'(! )*+','-(#! *(! .%! '%(*/&-0! 12'(&*%! $3(! 4*! 566! *(7*/'*(!!!!!!!!!!!!!!
4'8*)*%&*(!4*!$#%&'(0!!!
!" 1(&3%!*$7#)*%#(!/-%! +-(!(#+&#$-%&*(9!/-%! +-(! '%(*/&-(!:-;#!<!/-%! +-(!'%(*/&-(!7#+-0!
!
!" !=.#%4-! +#! $#%&'(! )*+','-(#! >.'*)*! /#?#)! (*! >.*4#! >.'*&#! /-%! +#(! $#%-(!!;.%&#(!/-$-!('!*(&.@'*)#!)*?#%4-9!7-)!*(-!+*!++#$#%!#(A0!!
!
!" =.#%4-!*%/.*%&)#!#!(.!@A/&'$#!+#!#,#))#!8.*)&*!<!*$7'*?#!#!4*@-)#)+#0!!!
!" !=.#%4-! +#! 7#)*;#! *(&3! .%'4#! *%! *+! #/&-! 4*! +#! )*7)-4.//'B%! +#! :*$C)#!!!!!/-,*!+#!/#C*?#!4*+!$#/:-!<!*$7'*?#!#!4*@-)#)+#0!
!
!" "#(! $#%&'(! 4*! ,)#%4*(! 4'$*%('-%*(! /-$*%! '%/+.(-! +#,#)&';#(9! )#$#(! <!!73;#)-(9!#(A!/-%(',.*%!$3(!7)-&*A%#(!7#)#!7-%*)!$3(!:.*@-(0!!
!
!" "#(! :*$C)#(! 7-%*%! 4*! D0666! -! 50666! ! ! :.*@-(! *%! +#(! --&*/#(! >.*! (-%!!!!!C-+(#(!4*!*(7.$#!4-%4*!(*!!,.#)4#%!+-(!:.*@-(0!
!
!" "#!$#<-)!7#)&*!4*!*(&#!*(7*/'*!7#(#!*+! '%@'*)%-!*%!*(-!4*!:.*@-! !<!%#/*%!*%!7)'$#@*)#0!
!
!" =.#%4-!+#!+#)@#!!(#+*!4*!+#!$*$C)#%#!<#!*(&3!4-#!4*!7#&#(!!#%&*)'-)*(!!7#)#!/#?#)0!!
!
!" !!!"#!$#<-)!7#)&*!4*!*(&#!*(7*/'*!(*!*%/.*%&)#%!*%!+#(!)*,'-%*(!&)-7'/#+*(0!
!!!!!!!!!!!"#"$#%&'()#(!!
*#*+$%,!!!!!!-.!/012!.3405!67!.58!12391.78:!
(+*%',!!!!!!!;1<36!=1.18!>5?@A3B1:!
-;#*%'#($,!!=12!C14.5:!
!!!!!!!!!!!!>3D7.!%B75!E:913.1!
a m a r a b e r r i s a r e a
t x i n k o r t a b i d e g o i a n
a rm i a rma 1 9
!"#$"%&'$(")*!!
!!$+,-*./0/1*2,3.,-1*405*"#$%!&'('"!)*+%,*"*#-!./#!+.00*#-!.0#1%+%(2!!
67*/,89:8:.-*90-08**
!
!
!
!
!
!
!
!
!!!!
;.,<.* %.<.0*
=,.<*$7* >0-,<.*
a m a r a b e r r i s a r e a
2 0 a rm i a rma
a m a r a b e r r i d o n o s t i a
1. Elurrez egin, eguzkiaz desegin2.Gora igotzeko, behera jeisteko, izango duzu etxean bat segu-ru asko.3.Lehen etxea du mahaztia, gero ahoan ederra, baina gehiegi hartu eta seguru mozkorra
Igarkizunak
Egilea: María Gurruchaga
A L I R O G L U A P
N E W K B J N Z B A
A R z I U Z M Ñ J N
T U U N F A D A M T
U V B T A T Ñ E S E
G Z E A E P H R U R
N I S R O Z M G L A
A R U B A S K I Z O
R L W E C J B T X J
O H R Z S L K P N TEgilea: Xabier Eizagirre
Arauak: Goitik behera, beheratik go-ra, diagonalean, ezkerretik eskuinera eta eskuinetik ezkerrera, 7 bazapizti bilatu behar dituzu
Gaia: bazapiztiak
Hizki zopa
A
1
2
3
4
5
6
gurutzegramaGoitik behera A=Balantzak markatzen duena.
Ezkerretik eskuinera 1=Futbolean erabiltzen duguna. 2=Fruta bat. Azkeneko letra alfabetoan. 3=Animali batzuk dutena atzeko aldean. 4=20garren letra alfabetoan. Mutil baten izena. 5=Liburuetan agertzen dena. 6=Bigarren nota musikala. Baietz hitzaren antonimoa.
Egilea: Nahia Arregui
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 2 1
z e s t o a z e s t o a
ZESTOA HERRI IKASTETXEA
Jon Ander Lopetegi
(L.H.2)
1.
2.
5. 3.
4.
7.
8.
6.
9.
1.- Se juega con la mano.
2.-Hay un arbitro y
todos corren.
9.- Son muchos
juegos y sobre
todo se corre.
8.- Se juega moviendo manos y pie en
el agua.
3.- Carreras de motos.
4.- Hay dos porteros y
cinco jugadores en
cada equipo.
5.- Se juega con dos
canastas.
6.- Se juega con la
raqueta.
7.- Se juega tirando
de la cuerda.
a m a r a b e r r i s a r e a
2 2 a rm i a rma
h a r r i b e r r i d o n o s t i a
!!
!" #" $ %" &" '" (" )" )" *"
+" *" ," -" ." /" +" 0" '" 1"
#" 2" -" 3" ." 4" ." '" 1" !"
'" )" -" 5" -" 6" &" -" !" ("
*" 7" *" &" -" 2" 2" (" 3" *"
&" 8" -" !" /" *" 0" +" %" *"
." '" %" 9" 9" -" 0" *" &" %"
%" 1" *" 9" :" *" 9" !" %" ;"
'" %" 5" %" 9" %" ;" 9" -" 0"
*" :" *" 6" ." %" &" %" 5" -"
"
"
"
"
"
"
"
"" "
5<=><"/?@ABC=DE"
9<C?>D"7<FG?"
"
"
"1- It’s a fruit and a colour. 2 5
3 4
1
7
6
2- It’s the first day of the week.
3- It’s a fruit. It can be red,
green and yellow.
4- A small fruit.
5- A yellow fruit.
6- It’s the last day of the week.
7- A month. "
*HI<B":<JD?K
a m a r a b e r r i s a r e a
a rm i a rma 2 3
l a n d a k o d u r a n g o
!"#$%%&'()*"&+&"$',$-"&.#/'0/'+$#1$/'2$13&'45""#$'
a m a r a b e r r i s a r e a
2 4 a rm i a rma
amara berri sareaEtorkizuna
GorlizSan Frantzisko
Mundaka
Allende Salazar
Okondo
Etxaurren
Landako
Larrea
Harri Berri
Amara Berri
Zestoa
Zumaia
ZelaietaZabalarra
Mª Reina
Txinkorta
Ondarreta
Urdaneta
Murumendi
B I Z K A I A
ALLENDE-SALAZAR LHI
Gernika-Lumowww.allendesalazar.com
MUNDAKA LHI
SAN FRANTZISKO LHI
Bermeowww.bermeo.sanfrantzisko.org
ETORKIZUNA IKASTOLA
Abanto-Zierbanawww.etorkizunaikastola.org
GORLIZ LHI
Gorlizwww.gorlizkoikastetxea.org
LANDAKO ESKOLA
Durangowww.landakoeskola.org
ZABALARRA LHI
LARREA LHI
Amorebieta-Etxanowww.amorebieta-larrea.org
ZELAIETA LHI
Abadiñowww.zelaieta.org
G I P U Z K O A
AMARA BERRI LHI
Donostiawww.amaraberri.org
HARRI BERRI-OLETA LHI
Donostiawww.harriberrioleta.org
MARÍA REINA ESKOLA
Donostiawww.mreinassplanalfa.es
MURUMENDI LHI
Beasainwww.murumendi.org
ONDARRETA LHI
Andoainwww.ondarretaikastetxea.org
TXINKORTA IP
URDANETA LHI
Ordiziawww.urdanetaikastetxea.org
ZESTOAKO HERRI ESKOLA
ZUMAIAKO HERRI ESKOLA
A R A B A
ETXAURREN IKASTOLA
Zuhatza-Aiarawww.etxaurrenikastola.org
OKONDO HE
Okondowww.okondoeskola.org
Top Related