LATINISMOAK
Latin hizkuntzako hitzak, beste hizkuntzetan bere latindar forman erabiltzen direnak.
ACCESITGerturatu zen
Lehiaketa edo sariketa batean 1. postua lortzen
ez duenari baina oso puntuaketa altua izanik ematen zaion ezohiko
saria.gehienbat sariketa literario edo artistikoetan.
AD HOCHorretarako
Zerbait (azalpen bat edo lan egiteko eskema, adb.)helburu konkretu baterako egokia denean erabili behar da. Zentzu zabalean, ad hoc urletu daiteke “espezifikoki”
AD KALENDAS GRAECAS
Kalenda greziarretaraino
Inioiz ez, ilabete greziarrek ez zuten kalendarik eta.Gauza bat aurreikusitako epean bukatzeko ezintasuna
adierazten du. Sekula santan “cuando las ranas críen pelo” o “cuando los burros vuelen”.
ALEA IACTA ESTApostua eginda dago
Literalki, dadoak botata daude. Ez dagoela atzera egiterik adierazten du. Zesarrek esan omen zuen Rubikoi ibaia gurutzatu eta Italia, Erroma estaduaren gunean sartzeko momentuan. Horrela, senaduaren aginteak desobeditu eta guda zibila hasi egin zuen.Erabaki garrantzitsua edo arriskutsua hartu beharretan erabiltzen da.
ALIASBestela ( bestea)
Alia nomine cognitu, esaeratik dator “beste izenez ezaguna” . Ezizenez, izen faltsuez. Izena faltsuari erreferentzia egiten duen hitza, persona baten identitatea babesteko. Bestela izen hipokoristiko edo goitizena.
ALMA MATERAma elikatzailea
Universitatea Edo zerbait erabat garatzeko laguntzen duen pertsona
ALTER EGOBeste “nia”
Beste persona aspektu guztietan ordezkatzen duena . Fikziozko personajea, zeinean autoreak bere pertsonalitatea adierazten duen.
ANTE MERIDIEM (AM)Eguerdia baino lehenago
meridies=eguerdia
A PRIORIAurrekoetatik abiatuz
Elizako latineko mailegua. Egoera konkretu batetik, beste azterketarik gabe, egindako enfokea edo iritzia. a priori-ak aurreiritziak dira, gai batzuei buruzkoak ditugunak.
A POSTERIORIbigarren arrazonamenduaren bidez
ratione hitza ulertu behar da, aurreko latinismoan bezala. Fenomeno bat aztertu eta gero, beste era batez ulertu behar da.
AUDITORIUMEntzuteko lekua
Irakurketa eta musika emanaldiak egiteko lekua; ikuslegoak hartzen duen lekua, antzokiaren barna
AVE CAESAR, MORITURI TE SALUTANT
Ave Zesar, hil behar direnek agurtzen zaituzte!
Inperioaren Garaiko gladiadoreek erabilitako formula borrokan hasi baino lehen. Erabil daiteke ekintza arriskutsua hasi behar denean.
BISbitan
Zerbait errepikatu behar denean erabiltzen da .Se Era berean, erabiltzen da lege baten, epigrafea, edo araua edo testua errepikatzen denean.Bis esaten da ere emanaldi baten bukaeran ematen den pieza, eskupeko moduan.
CAMPUSzelai
Unibertsitatearen eremua eta eraikinak
CARPE DIEMoraina disfrutatu
Expresión del poeta Horazio olerkariaren aipua, mendebaldeko literaturaren topiko bilakatua, zeinekin bizitzaren laburraren aurrean mementuaren gozamenera bultzatzen den.
CASUS BELLIgudaren pizgarria
Elkar arteko liskarra edo guda bat probokatu duen gertaera .
CITIUS, ALTIUS, FORTIUSazkarrago, altuago, indartsuago
Olinpiar mugimenduare leloa.
CORPORE INSEPULTOgorputza (gorpua) lurperatu babe
Hileta ospakizuna, hildakoa zerraldoan
gagoela, oraindik lurperatu gabea.
CUM LAUDELaudorioarekin
Kalifikazio handienarekin titulua edo agiria lortzen denean.
CURRICULUM VITAEBitzaren ibilbidea
Norbaiten meritu, titulu edo lan eskarmentu ziurtagarrien zerrenda.
DE FACTOIzatez
Errealitatearen egoera arauen edo
legeen arabera espero
dezakegunarekin bat etortzen ez denean
DE IURELegez, legearen arabera
Esamoldea erabiltzen da “de
facto”aren oposizioan.
DEFICITfalta izan zen
superavit-en kontrakoa; Aurreikusitakoan galpenak edo edozer falta mota.
DE INCOGNITO ezagutua izan gabe, nabarmendu gabe
Duintasun edo tiutlu bat duenak bere burua nabarmendu gabe pasatu nahi duela, bhar
diren zeremoniarik gabe.
DEUS EX MACHINA jainkoa makinetatik
Jainkoa, ikuskizun batean , tramankulu baten bidez jeisten
dela eta egoera konpontzen du, akzio
damatikoak erakusten zuenaren kontra.
DO UT DES ematen dizut, zuk emateko
Elkarrekikortasun hastapena, erromatar zuzenbidean transakzioetan dagoena,jainkoekin egiten direnetan
ere .
DURA LEX SED LEXlegea gogora da, baina legea
Justinianoren aipua, zeinarekin legea trinkoa dela eta beti bete behar dela edierazten zen
ETCETERAeta abar
Enumerazio batean, beste hitzak edu kontzeptuak ez aipatzeko erabiltzen da:(a)Beste gauzak ulertzen dira testuinguraren(b)Beste gauzak azaltzea ez da intrsgarria(c)Edo ahaztu dira.
EX ABRUPTOBat-batean,
Bi hitz elkartuek eman dute beste
izen bat “lekuz kanpoko hitza” edo gordinkeria baten parekoa
den hitza zentzuarekin
EX AEQUOmeritu berdinarkin
Lehiaketetan sari bat bi partehartzaileentzat denean
EXEMPLI GRATIAadibidez
EX LIBRISliburuetatik
ex libris-a es jabetasun marka bat da.
Normalean sigilu edo irudi bat da liburuaren
barruko azalean eta normalean pertsonaren edo liburutegi jabearen
izena darama.
FAC SIMILEegin ezazu berdina
faksimila ere esaten da. Dokumentu baten
erreprodukzio zehatza. Gehienetan dokumentu
hori zaharrra eta oso baliotsua da, eskuz
egindako liburua, mapa edo marrazkia.
FAC TOTUMegin ezazu dena
Denetarako balio duen mutila
(zerbitzaria)baina asuntu guztienan sudurra sartzen duena ere. Gaur egun ez de
zentsu gutxietsitzailean erabiltzen.
GROSSO MODOÑabardurarik gabe ( eta ez agrosso modo)
HABITATbizi da
ingurugiroaren baldintzak, non animalia bat bere bizitza egiten duen.
HONORIS CAUSA Ohorearengatik
Ohore titulua, normalean unibertsitate batek
doktoraduarena pertsona bati ematen diona, pertsona horren, bere arloan dituen
merituengatik.
IBIDEMleku berean
textu baten aipamenetan erabiltzen da adierazteko iturri bat aurreko aipuan
azaldua iza dela . Biografietan ere erabiltzen da, lehenengo oinarrizko datuak ematen direnean, azaltzeko
heriotzaren lekua, jaiotzarena ere izan dela.
4. E. Vijh, Latín para principiantes (Académico, Nueva York, 1997), p. 23.
5. Ibíd., p. 100.
ICTUSinfartoa
Burmuin infartoa adierazteko erabiltzen da
IDEMGauza bera
Arrean esandako zerbait osotasunean edo parte batean errepikatzen dela adierazteko.
IN ALBIStxurietan
Norbaitek esan behar duena edo
nahi duena esateko ezintasuna
adierazten du latinismo honek.
Gauza bera norbaitek ulertzen
ez duenean.
IN DUBIO PRO REOZalantzan, akusatuaren alde.
Zuzenbideko oinarria non, injustizia ekiditeko nahian,
azaltzen da frogak nahikoak ez direnean, akusatua askatu
behar dela. Pertsona guztiak inozenteak dira, erruduntasuna
demostratu arte.
IN EXTREMISAzken monetuan, muturretan
IN MEDIAS RESGertakizunen erdian
(kontaketa hasten da )
IN MENTEpenstamenduan, buruan
«Revisé in mente cada una de mis danzas y todas me parecían muy pobres»
INCIPIThasten da
Eskuiskribu edo inprimatu zahar baten lehenengo hitzak.
IN SITUlekutan bertan
IPSO FACTOgertatua bukatuta, beraz bat-batean
IUNIORgazteagoa
Erroman 30 eta 46 urte tareko gizonezkoei egiten zion erreferentzia ( iuvenes, iuniores) zaharretatik ( seniores) banatzeko Gaur egun , kiroletan erabiltzen da gazteen kategoriak desberdintzeko. Lan munduan profesional gaztea, eskarmentu murritzarekin adierazteko rabiltzen da.
Familia barruan ( batez ere anglosaxoi eremuan)sema ezendatzeko, honek eta
aita izen berekoak direnean(JR.)
LAPSUS CALAMIidazteko akatsa (kalamuaren irristada)
Erromatarrek , tinta erabiltzean, kañaberatxoarekin(calamus) idazten zuten, beraz, akatsa zen kañaberaz egindakoa, nahiz eta idazlearen buruaren errua izan
LAPSUS LINGUAEmingainaren irristada
Hitz agiteko akatsak.
LAPSUS MEMORIAEoroimenaren irristada
Ahaztura (berehala pasatzen ) edo okerra gogoratze ekintzan
LOCUS AMOENUSleku atsegingarria
Literatur topikoa non leku erosoa eta babestua, toki eder batean, itsalpetua, basokoa eta iturriekin, paradisuaren konnotazioekin adierazten den
MARE MAGNUMitsaso handia
Era familiar batean, handitasuna, oparotasuna edo anabasa eta jendearen nahasmena adierazten den latinismoa
MEA CULPAerrua enea
Erligo katolikotik hartutako expresioa, barkamena eskatzeko erabiltzen dena.
MEMORANDUMgogoan hartzekoa
Informea non gai konkretu bati buruzko bilera bateko edo foro bateko esanguratsua azaltzen den
MIRABILE VISUikusteko miresgarria
Zerbait ezohikoa handitasunagatik edo edertasunatik gertatu dela.
MODUS OPERANDIegiteko era
Esamoldea polizi edo forentse ikerketetan erabiltzen da, egilearen pausuak adierazteko.Zentzu zabalean, prozedura, edo protokoloa
MODUS VIVENDIBizitzeko modua
Edo bizimodua. Bizitzeko filosofia. Zehazki , pertsona batek biziko zer bitartekoak dituenei erreferentzia egiten duen latinismoa
MOTU PROPRIOberezko ekimenarengatik
Inork bere borondatez eta beste norbaitek erabakian parte hartu gabe zerbait egitea.
MUTATIS MUTANDISaldatu beharrekoa aldatu eta gero
Bi gauza edo ideia edo egoeren arteko analogia egiten dugunean, bakarrik atenzioa zehaztasun berdinetan jarri behar eta besteak ahaztu behar ditugula adeirazteko. Diferenziaz diferentzi , gazteleraz: salvando las distancias
PASSIMhandik eta hemendik, leku guztietatik
Idazki batean, aipamenak egitean, titulu baten atzean jarrita, esan nahi du , aipamen hori, leku ugarietan azalduko dela .
PATER FAMILIASfamiliako aita(burua)
Erromatar zuzenbideko formula familaburutza edo aitaren agintearenpean ez dagoen hiritar bati erreferentzia egiteko.
PER CAPITAburu bakoitzeko
Ekonomia arloko konzeptua, personako bataz bestekoa estadistika zehatz batean adierazten duena, bereziki diru sarrerak.
PERSONA NON GRATApertsona ez atsegina
Norbait ongi etorria ez dena. Gehienetan Erakunde batek pertsona honi
izendapen baztertzaile hori ematen dio.
PLACEBOgustagarria izango naiz
Ustezko sendagaia ( askotan medikuek erabiltzen zuten gaixoaren antsietatea apaltzeko). Oinarri
aktiborik gabeko botika.
PLACETlaket
Baimena,oniritzia, edo onarpena
PLUSgehiago
Konplementoa soldatan edo eskupekoa. Zerbait egiterakoan intentsitatean punttu bat gehiago jartzen denean.
PLUS MINUSVEgutxi gora behera
PLUS ULTRAharatago
Plus Ultra Espainiaren nazio goiburua da, latinez idatzia, eta «harago» esan nahi du. Karlos I.a Espainiakoa (Karlos V.a Alemaniakoa ere bazena) izan zen goiburu pertsonaltzat erabili zuena, bere inperio kosmopolita berriaren dinamismoaren adierazle
NON PLUS ULTRAez haratago
Columnas Plus Ultra» de Ignacio Gavira -
Kondairaren arabera Herkulesek hau idatzi zuen Gibraltarreko itsastartean adirezteko harago ezer ez zegoela. Izena bezala adierazten du perfekzioa, zerbait hobeto ezin dena
PODIUMoholtza
Arkitekturan, pedestala non tenpluak reraikitzen zituzten.Kirol lehiaketetan oholtza non txapeldunek saria jasotzen duten.
POST DATAeman eta gero (gutuna)
Sinatutako gutun baten ostean esaten dena.
POST MERIDIEMeguerdiaren ostean
PRIMA FACIElehenengo begiradan
PRIMUS INTER PARESlehenengoa berdinen artean
Gradu jerarkikoan desberdintasuna adierazten duen leloa, baina ez duintasunean edo pertsona mailan : Errepublikako presidenta primus inter pares besterik ez da.
QUIDmuina, gakoa
Punturik inportanteena, afera baten garrantzitsuena, asunto baten muina (el quid de la cuestión).
QUISQUEbakoitza
Mundu guztia
QUORUMde quienes
Esamolde judiziala bilkura deliberatibo batean berganatuen
kopurua erabaki baliogarri bat hartzeko nahikoa dela adierazten
duenalokuzioa osoa da: quorum
praesentia sufficit, formula legala “zeinen egotea nahikoa dela”
esan nahi duen.
RARA AVISezohiko egaztia
Inoiz ez ikusitakoa, ohikoarenetik gailentzen den pertsona.
(AD) REFERENDUMgaldetzeko
Plebiszitu,herriko galdeketa . Prozedura jurikoa zeinarekin legeak edo administrazio ekintzak herri bozkaketarenpean jartzeko eta, honen bidez,herriaren onespena lortzen den
REQUIESCAT IN PACEbakean atseden har dezan
R.I.P. hizkiekin adierazten dena hilobietan eta eskeletan (gazteleraz D.E.P.) Goian bego
RIGOR MORTISHeriotzaren zurruna
Gorpuek jasatzen duten fenomenoa (tengeratura galpena eta giharren zuzrruntasuna) zeinarekin hil eta hurrengo egunean heriotzaren ordua jakin
daitekeen
SINE DIEegunik gabe
Eguna jarri gabe; atzerapena egiten dela baina data jarri gabe.
SINE QUA NONzeinik gabe, ez
Ezinbesteko baldintza.(conditio sine qua non) batzutan izen bezala erabiltzen da: sinequanon
STATUS QUOegoera zeinean
Hizkuntz politikoaren esamoldea, afera baten egoera denbora zehatz batean adierazteko erabiltzen dena. Oro har, afera hauetan bi parte intersatuak badaude eta haien artean, faktore guztien bidaz oreka batean mantantzen dira.
STATUSegoera
Pertsona bat gizartean hartzen duen lekua.
SUB IUDICE epailearen azpian
Bide judizialean afera bat dagoenean eta epailea ebazpena eman gabe dagoela. Sekretupean
egon behar da
SENSU STRICTOzentzu zehatzean
Esamoldea zerbaiten lehenengo zentzua azpimarrazteko erabiltzen dena.
TIERRA DE NADIE'Morir' de pie o vivir de rodillasALBERTO NUÑEZ SEOANE | ACTUALIZADO 04.11.2013 - 08:49 No se trata, 'sensu estricto', de abandonar esta vida, de fallecer. Se trata de 'morir', de terminar nuestro existir como personas con la dignidad imprescindible para poder considerarnos seres humanos. Esto, es los que nos siguen empezando a quitar.
SUI GENERISbere generokoa
Pertsona edo gertera baten izaera berezia azaltzen du
Un primer día de trabajo sui generis
SUPERAVITgainditu du
Soberan dagoena, gainetikoa . Beharrak beteta, sobran dagoena
TEMPUS FUGITDenborak ihes egiten du
Literatur topikoa denbora ez galtzera gonbidatzen duena.
Leloa azaltzen da askotan erlojuetan eta epitafioetan..
ULTIMATUMAzken jakinarazpena
Azken abisua, honen ostean, adierazleak neurri kaltegarriak hartuko ditu abisuaren jasotzailearentzat.
URBI ET ORBIHiriari eta munduari
Bedeinkazio edo aita saintuaren iragarpena.
VADEMECUMibili nirekin
Eskuliburua garrantzitsua eta laburtua. Madikuek badaramate merkatuan dauden bitika guztien erreferentziekin.
VADE RETROatzera egin
Deabruak Jesusi tentatzen ari zenean ,
Jesusek hitz hauek esan zizkion.
Eskaintza tentagarriei uko egiteko
erabiltzen dira.
VELIS NOLISnahi ala ez
Modu onean edo txarrean.
VENI, VIDI, VICIetorri, ikusi, garaitu egin nuen
Zesarrek hitzak, Farnazesen, Pontoko erregearn aurkako gerratea irabazita esan zituenak. Eroonka batean garaipena azkarra eta erreza denean erabiltzen da.
VERBI GRATIAadibidez
Hizkuntz idatzian erabiltzen da gehienbat(v.gr.)
Comunismo y socialismoPor: Freddy J. Melo | Sábado, 23/11/2013 08:55 AM | La idea de convivencia en fraternidad, solidaridad y mutuo enriquecimiento, compartiendo los bienes producidos y adquiridos en común fue surgiendo como planteamiento radical en el curso de las luchas sociales. Sectas precristianas, v. gr. los esenios, buscaron practicarla, y de estos proviene la consigna de dar “a cada quien según sus necesidades”, dos milenios largos después asumida por Carlos Marx. Jesucristo habló y actuó acorde con esa línea y sus adeptos de los primeros siglos, así como frailes y grupos medievales, lo siguieron.
VERSUSaurka
Kirol lehiaketetan erabiltzen da.
VOX POPULIHerriaren ahotsa
Zurrumurru, esamesaren sinonimo kultua