1
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
Nº 25
OCTUBRO-NOVEMBRO—2015
The Muros
Times
2
Indice:
Labregos e Pescos (p/ Marcelino García Lariño) Páx. 3
A Laxa Borrateira (p/ Elixio Vieites) páx. 4-5
Crepidula Forrnicata (p/ Amado Barrera) páx. 6-7
O meu primeiro día de escola (p/ Amado Barrera) páx. 8-9
A fala de Muros nos anos vinte páx. 10-14
Recortes páx. 15
Aventuras y desventuras de un desertor gallego (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 16-17
Unas notas sobre el Convento de Louro páx. 18-19
Novas de Onte (Mejoras para el puerto de Muros) páx. 20-21
O porto de Muros en cifras páx. 22-25
Historia del Crucero Cardenal Cisneros (www.todoavante.es) páx. 26-29
Bandas Xuvenís Musicais en Muros (p/ Alianza Uhía Patiño) páx. 30-33
¿Qué es un soplo en el corazón? (p/ Manuela Lado Lestón) páx. 34
Na eira de Antón Cachopo (p/ Manuel da Roura) páx. 35
A fonte da Romiña (p/ Xocas Figueiras) páx. 36
A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva—Agustín González López) páx. 37
A Santa Ana de Muros e as parturentas (p/ M. Lago Álvarez) páx. 38-39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times Nº 25—OCTUBRO—NOVEMBRO —2015
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013
3
Eu son dunha vila mariñeira rodeada de
montañas. Non vos digo que vila e porto é porque
con dicirvos que é a máis preciosa do mundo xa
vos decatades que se trata de Muros. A súa ría e o
seu mar son un tesouro, e os montes que a abran-
guen mesmamente son o belido estoxo que gorece
esta tan prezada xoia.
Do mar ó monte a penas hai distancias: o
treito é unha carreiriña dun can; saes da ribeira,
sobes un chisquiño, e xa te atopas nun agro ou
nunha leira. Os poboadores son proteicos, pois
mesmo traballan na agricultura (labregos) coma na
pesca (pescos). Tan é así que os brañegos adoitan
facer traballos dos ribeiregos e os ribeiregos dos
brañegos. A calquera deles podes vélos de labra-
dor, gandeiro, pescador ou marisqueiro. Todos
eles, uns e outros, son moi boas persoas.
No que si se diferencian son no carácter: o
xorne do campesiño non é coma o do mariñeiro,
nin o temperamento do mariño é coma o do al-
deán. Neso son radicalmente distintos. O pesco é
completamente extravertido, desinteresado, confia-
do, desprendido, gastador, como din elas “unha
man aberta”; aberto para todo mundo tanto fala co
indíxena coma co bárbaro, ninguén para el é es-
tranxeiro.Todo tanto lle dá; chega do mar e xa non
se preocupa doutra cousa que non sexa ir para a
taberna a bota-la partida, ou para o peirao, ou a
lonxa onde poida falar, esbardallar sempre cun ton
de voz moi alto, como teñen que falar no mar por
mor do vento e do bruído das ondas. A economía
caseira corre a cargo da muller o mesmo que a
educación dos fillos.
O labrego non, o labrego é retraído, des-
confiado, retranqueiro, aforrador, mesquiño case
avarento, o que se di “do puño cerrado”; a taberna
só lles leva os cartos os día da feira, ese día si que
gastan, e algún que outro domingo ou festivo. Re-
ceoso cos descoñecidos a penas lle da leria. Os
únicos que lle levan os cartos e os aforriños todos,
que os arruínan, son os avogados. Esa é a súa
debilidade, o seu punto fraco. Gozan cos preitos,
que o mesmo llo poñen ó veciño, coma o parente
ou os irmáns pola cousa máis insignificante: o rego
do regueiro, os lindes, os marcos, as partillas, a
herdanza ou o cancelo. Para eles todo lle sirve con
tal de pór un preito.
Eu, por razóns profesionais, e para que vos
decatedes da idiosincrasia de uns e de outros,
vouvos contar dous casos:
O mariñeiro chega ó banco, xa entra ríndo-
se e saudando cunha confianza coma se xa che
coñecera de toda vida. Sen que lle preguntes xa el
che di: “Veño buscar cartos” -. Pregúntaslle cantos,
di o que quer levar, e xa antes de que llos deas di:
“Onde hai que firmar” (o asinar goréntalle moito) e
faino sen ler, aínda que sexa en branco. Dáslle o
diñeiro e dislle repáseo. Nin che fai caso, iso para
el é coma se lle retiraras a confianza. Méteos no
bulso sen contar, e con moito aquel diche: “O ban-
co nunca se equivoca”.
O labrego non. Entra xa mirando para un lado e
para outro, saúda moi educadamente, iso si, e xa
comeza co rol das preguntas e repreguntas: “¿E a
como están os intereses” “¿E se poño tal cantida-
de na conta, cánto me dan?” “Pois mire que nou-
tros bancos pagan máis réditos”, “¿E se cambio de
conta no me aumentan a renda?” E se por acó e
se por aló, cando te das de conta xa vai media ma-
ñá fóra e non fixeches nada. Ó final, despois de
horas e horas de preguntas e respostas, remata
dicindo: “Mire, vounos levar todos por mor de que
quero mercar unha finca, e aínda non me chegan
que terei que vender o becerro na feira do doce” E
aínda non termina aí; aínda che fai unha restra de
consultas xurídicas que acabas por dicirlle que non
entendes de compra ventas e que vaia ó avogado.
Leva os cartiños todos, doullo o papel para asinar
mentres lle vou contar os cartos, léeo de arriba
abaixo e de babor a estribor. e chámame para di-
cirme: “Mire faga o favor que eu xa non vexo moi
ben, ¿que é o que di aquí enriba de onde vostede
me mandou asinar” “Aí di: recibín”–“Pois mire, bo-
rre o recibín, e póñalle RECIBIREI”
LABREGOS E PESCOS
p/ Marcelino García Lariño.
4
p/ Elixio Vieites
Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
natural,
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: Pedregal de Esteiro
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: A Laxa Borrateira atópase no pedre-
gal de Esteiro e está orientada ao poñente, domi-
nando a desembocadura do río Rateira en Borna-
lle, na Abelleira. Trátase dunha gran laxe plana
que forma pías e conforma figuras froito da acusa-
da erosión. Pódense observar ao seu carón restos
de muros que xunto con outra laxe, parece que
conforman un lugar de forma rectangular. A pou-
cos metros estaría a denominada Casa ou Porta
dos Xudíos, outro grupo de pedras que teñen un
pequeno paso por debaixo delas a modo de pe-
quena cova e orientada tamén a poñente.
A pedra ten moitas lendas entre as xentes dos lu-
gares da Pendente e Trasdacosta da parroquia de
Santa Mariña de Esteiro e son varias as versións
que describen a caída do cabalo de Santo Estevo
e o salto que deu ata o lugar onde hoxe se atopa a
igrexa parroquial da Abelleira, baixo a súa advoca-
ción. Outras afirman que o cabalo esvarou e como
consecuencia do accidente partes do corpo do
santo e a súa capa quedaron esparexidos polo
penedo. A xente chegou a identificar o lugar onde
están os xeonllos, os pés e as nádegas do santo
mártir, e ata o báculo que levaba con el. Outra ca-
racterística da pedra é que sobre ela nacen liques
que dan á pedra un ton avermellado que se identi-
fica no folclore coa sangue das feridas que se fixo
o santo Estevo.
Outra variante describe a caída como consecuen-
cia de ser atacado o seu cabalo dende a “Casa
dos Xudíos”, pedra anteriormente citada. Mª Auro-
ra Lestón e Milagros Torrado no seu traballo no
Anuario Brigantino sobre a “Pedra da Pía”, próxima
a esta, suxiren que estaría relacionada coa Laxa
Borrateira, unha estaría orientada ao nacente e
outra o poñente e que podía considerarse a exis-
tencia dalgún tipo de culto solar nestes lugares. O
San Estevo de Abelleira celébrase un 26 de de-
cembro, data moi próxima ao solsticio de inverno.
Ámbalas dúas pedras atópanse ao carón dun ca-
miño, que foi de uso habitual para chegar a este
monte, e estarían case equidistantes á Pedra do
Cadro, outra gran mole de granito de referencias
míticas na zona e de onde hai unha vista impresio-
nante sobre a ría de Muros-Noia ao dominar esta o
cume deste pedregal.
Outra referencia que apuntan as autoras do traba-
llo e que se evidencia unha cristianización dun rito
que se levaba a cabo na Laxa Borrateira e consis-
tiría en varear e golpear a pedra para obter un be-
neficio, supoñen que sería un cambio na meteoro-
loxía, como acontecía por exemplo no monte de
Santa Mariña do Barro, parroquia do concello da
Baña onde se ían “viralos ventos” e “repartir as
choivas” ou en Fisterra, cerca da capela de San
Guillerme, a onde se acudía en procesión a unha
A Laxa Borrateira
5
ara que está na contorna da capela.
Froito da cristianización pode ser unha copla que
se recolleu en Trasdacosta e que di:
“..non lle deades máis paus
a esa Laxa Borrateira,
que é o santiño Estevo da Abilleira”.
Máis ao oeste e ao lado da canle do Rateira, nun-
ha profunda valgada, estaría outra pedra con cru-
ces talladas “A Pedra das Cruces”, entre as tres
pedras formarían unha aliñación noroeste-sueste,
nunha distancia de apenas 3 km.
Na segunda foto está o que creo que é a Casa ou
Porta dos Xudíos, polas descricións atopadas so-
bre a morfoloxía da pedra.
Nota: Na primeira páxina do traballo sobre a Pedra
da Pía, afírmase que segundo os mapas do Minis-
terio de Agricultura Alimentación e Medio Ambiente
a distancias entre a Pedra da Pía e a Pedra do
Cadro, en liña recta, é de 2.284 metros. A distan-
cia real en liña recta e só de 635 metros, pódoo
afirmar despois de efectuar diferentes medidas no
visor do mapa Sixpac e mapas a escala da zona.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Referencias bibliográficas: Lestón Mayo, Mª Au-
rora. Torrado Cespón , Milagros . El altar rupestre
de «A Pedra da Pía» (Esteiro, Muros, Galicia).
Anuario Brigantino. Nº 34. Ano 2011
Web: http://anuariobrigantino.betanzos.net/
AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da%
20pia_LESTON_TORRADO.pdf
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado:
Latitude: 42.80731083
Lonxitude: -9.0008148551
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
6
Crepidula fornicata
p/ Amado Barrera
Asi se llama este molusco, no seais malpensados.
Ahí donde lo véis es un invasor. Crepidula fornicata
es una especie originaria de Norteamérica que
hasta hace apenas 20 años no se encontraba en
las costas gallegas. La primera cita para España
fue la de Rolán (Moluscos de la Ría de Vigo I. Gas-
terópodos) en 1983. Mencionaba que había encon-
trado algunos ejemplares en la ensenada de Aldán
y en la Ensenada de San Simón, en la zona de Ar-
cade, localidad muy conocida por la calidad de sus
ostras. Hacia finales de la década de los 80, se en-
cuentra ésta especie en la Ría de Arousa mezclada
con otras especies procedentes de Italia.
A partir de 1998 y hasta 2006, se localiza ya en las
4 Rías Baixas (Muros: Portosín; Arousa: O Grove,
O Bao y Cambados; Pontevedra: Bueu y Aldán;
Vigo: Cangas, Meira y Domaio
A día de hoy es fácil encontrar conchas e
incluso ejemplares vivos en la bajamar de esta no-
sa ría muradán.
El problema serio de ésta especie es que
compite con bivalvos filtradores por el alimento y
por el espacio. Cuando alcanza densidades muy
altas, sus deposiciones orgánicas son tan abun-
dantes, que cubren los fondos impidiendo que so-
brevivan las especies de invertebrados autóctonos
que viven en ellas.
Las cantidades de ésta especie encontra-
das en la Ría de Vigo son realmente preocupantes
7
y el resto de las Rías Baixas ya están "tocadas".
Stephen Jay Gould ("La sonrisa del dra-
gón") la tenía por su concha favorita y la bautizó
fornix,que en latin significa arco y luego se encontró
con que ya Linneo lo había bautizado "fornicata".
Fornix llamaban los romanos a los arcos que forma-
ban, por ejemplo, las bóvedas de ladrillo en los sub-
terráneos de los edificos más grandes. Pues bien,
también Linneo se había atenido al mismo carácter,
y no a otro, para su “fornicata”. Aunque también
podrían ambos haberlo bautizado del mismo modo
aún atendiendo a un carácter tan aparentemente
distinto como su hábito sexual, pero, claro, Linneo
nada sabía de este hábito, porque sólo dispuso de
la concha. Agarraos que hay curvas, digo bóvedas,
o sea fornix: Resulta que bajo aquéllas subterrá-
neas bóvedas romanas se cobijaban míseros roma-
nos sin más techo donde hacerlo, y también eran
los fornix miserables “lupanares” donde muchas
prostitutas ofrecían sus servicios (sorry , es ésta
expresión vulgar donde las haya). Y dado que
“fornicar” era precisamente frecuentar las fornix,
evidentemente mucho “fornicaban” quienes mucho
buscaban aquéllos servicios. El siguiente paso de
la creativa lingüística popular fue conservar el verbo
con el significado de realizar el amatorio acto aun-
que ya no se fuese a las “fornix” para hacerlo. Pues
bien, aquí viene lo curioso del caso: Este simpático
molusco tiene la pornográfica costumbre de apilar-
se unos encima de otros, hasta una docena de
ellos, con las hembras en las posiciones inferiores y
los machos encima unos de otros (por cierto, cuan-
do maduran sexualmente todos lo hacen como ma-
chos y luego se transformas en hembras, alaaaa!),
de manera que para fornicar (sí, sí) los machos ex-
tienden y alargan sus penes hacia abajo, y alargan
y alargan... hasta encontrar una hembra “libre” al-
gunos niveles más abajo. (los de los puestos inter-
medios están en proceso de cambio sexual, no me
preguntéis si toman o dan, si las dos cosas o si nin-
guna, se admiten conjeturas).
Ah, se me olvidaba que en América tam-
bien se lee TMT: allá la llaman slipper limpet (lapa
zapatilla). Un nombre de andar por casa.
8
p/ Amado Barrera
O primeiro día de escola quédase moito tempo gra-
bado noalma do neno.Tanto que cando 5 anos des-
pois así de ben o lembraban aqueles meus sempre
tan amados alumnos, Quique, Ana, Lucía, Ana, Lu-
cía, Irene, Ariadna, Adrián, Albino, outro Carlos V.,,
Irene, Yoya, Almudena, Carlos P. Coma vedes, os
relatos van sen os nomes, pero seguro que eles sa-
brán ubicarse, porque de seguro que aínda se lem-
bran daquel o seu inesquecible PRIMEIRO DIA DE
ESCOLA:
O meu primeiro día de escola levóume miña nai.
Cando cheguéi, empecéi chorar, porque non quería
ir. Pero miña nai convencéume. A profesora era moi
boa, porque o primeiro día regalounos caramelos. O
segundo día peguéille a un rapaz porque non me
deixóu un coche para xogar no recreo. O terceiro
día xa levéi os libros á escola para pintar e ler. Can-
do chegóu a hora do recreo xogamos todos ó futbol,
menos as rapazas, que estaban canda a profesora.
E o cuarto día sacamos unha foto cá profesora e
cando as revelóu dóuno-las a nós para que as leva-
semos para casa.(Maio)
Lémbrome que estaba moi contenta, porque tiña
as miñas amigas e lémbrome que o meu profesor,
Antonio, que era de Lugo, chamábame “princesita”.
Nos recreos escapábame cás miñas amigas. Non
eramos moitos rapaces.
Xogabamos cá plasti e limpiabamos a boca con flúor
e tiñamos unha casiña con cousas pra cociñar. Xo-
gabamos e ó mesmo tempo aprendiamos os núme-
ros e as letras. E sacamos fotos en grupos para le-
var ás nosas casas(Tal)
O primeiro día que fun á escola estiven xogando
con todos. Faciamos “puzles”, tamén xogabamos a
un xogo no que os nenos eramos coches e a mestra
un semáforo. Eu axudáballes ós nenos a ata-los cor-
dóns dos zapatos, porque non sabía ningún e a
mestra non daba acabado. A mestra sempre tiña
colgadas nas paredes cartéis. Eu déille a unha rapa-
za cá porta dos servicios na cara e comenzóu a san-
grar polo nariz. Nos recreos andabamos correndo
pola horta do cura, cando non había ovellas nen car-
neiros, porque unha vez corréu detrás nosa un car-
neiro, pero saímos da horta e non nos colléu.(Tal)
A primeira profesora que tiven chamábase Maite,
non era moi guapa pero era estupenda. Con ela
aprendemos a atá-los zapatos e cosiamos, pero as
agullas non tiñan punta; cosiamos con fío de lá nun
recadro de madeira con buracos. Tamén faciamos
fichas, pintabamos, cantabamos, xogabamos cós
ábacos, con “puzles”, leiamos contos e ata escoita-
bamos música, e tocabamos as cunchas tódolos
días media hora antes de marchar. A maior parte do
tempo pasabamola dentro, pero de vez en cando
saliamos fóra, polo menos hora e media. Algunhas
veces tocabamos as castañuelas ou as panderetas.
Maite foi das mellores profesoras que tiven.
(Abelleira)
O meu primeiro día de escola levóume miña nai
pola man. Eu iba moi contenta porque tiña a mochila
nova. Ó chegar á escola, o meu profesor, José Luis,
que era de Lalín, colléume pola man e sentóume na
alfombra, na que había xoguetes, cós meus com-
npañeiros, máis grandes ca min -eramos Irene a
máis eu sóas da mesma idade-, mentres falaba con
miña nai. Pero logo marchou ela e eu non me ente-
O meu primeiro día de
escola.
9
rara de que se fora, pero cando vin que miña nai
marchara empecéi a chorar e o meu profesor puso
música e doume xoguetes para que non chorase,
pero foi o mesmo e seguín chorando. Jose Luis, xa
farto de oirme, mandou a unha rapaza máis grande
ca min a levarme a casa. Ó chegar a casa miña nai
pegóume e volveume levar á escola e despois que-
déi xogando con Irene ata a hora de sair.(Torea)
Lémbrome do día que cheguéi por primeira vez
á escola: miña nai levóume e José Luis, o mestre,
apuntóu o meu nome e preguntóume cómo me cha-
maba, cando nacera, etc... Logo miña nai marchóu
e José Luis sentarame nunha silla. Despois, cando
marchou miña nai, eu choraba moito e José Luis
puña música para que non chorase. Despois José
Luis colléunos a Lucía e máis a min e deixounos
xogar durante todo o tempo. O segundo día xa tiña
máis gana de ir á escola. Logo xa ía a escola moi
contenta. (Torea)
O meu primeiro día de escola levóume miña nai,
eu non tiña ganas de ir e choraba e choraba, e
doíame a barriga, quería ir para casa e agochaba a
cabeza e, de tanto que eu choraba, facía chorar a
A. Eu nunca quixen ir á escola, pero agora vou e xa
non choro coma antes, e pasoo moito mellor. A mi-
ña primeira profesora chamabase Ester, era boa,
pero, como a min non me gustaba a escola, pois
tanto me tiña se era boa ou mala.(Freixeiros)
O meu primeiro día da escola fun con A e eu esta-
ba contenta pero A non, ela viña chorando e entón
eu tamén me pusen a chorar e se a A lle doía a ba-
rriga, a min tamén. A min a profesora berrábame
porque facía todo mal. O meu primeiro día da esco-
la coñecín moitos nenos e xoguéi con eles, pero
con quen máis xogaba era con Almudena, aínda
que non xogabamos: chorabamos e queríamos ir
pra casa. (Freixeiros)
O meu primeiro día de escola vin no coche cós
meus pais. Miña nai levóume pola man ó patio cu-
berto e, tan pronto cheguéi, vin moitos nenos. Quino
empezóu chamar nome por nome e de titora foi Es-
ter: mandóunos agarrar a todos pola man e cada un
tiña que dicir o seu nome na clase. Todos a xogar.
Había un cabaliño de madeira e todos empezamos
a andar nel e Ester dicía que fosemos en fila india.
(Freixeiros)
O primeiro día de escola dibuxéime e senteime ó
lado dunha rapaza que agora é a miña moza. Antes
tiña moito medo pero ó cabo do tempo funme afa-
cendo. Lembro que do medo que tiña temblabame a
man e non era capaz de debuxar e máis a profesora
dabame algo de medo, sobre todo Ramón, que tiña
unha voz moi grave, pero era bó. Eu máis os da
miña clase fomos os que estreamos a escola pe-
quena. Hoxe en día teño un problema cun rapaz.
(Freixeiros)
O primeiro día de escola fun con miña nai e tocóu-
me estar cós amigos que non coñecía. Primeiro em-
pecéi xogar con plastilina e logo facer debuxos e a
semana despois fomos para unha escola de cor
amarela, e había moitos xoguetes pero o que máis
me gustóu foi un xogo que tiña pezas para montar.
(Freixeiros)
O meu primeiro día de escola levóume miña nai
pero eu non quería estar con ela porque estaba con
Nacho, que nos coñecemos dende pequenos. Em-
pecíe a chorar moito, porque quería estar cá nai de
Nacho e miña profe pensaba que era a miña nai
porque se ela marchaba eu empezaba a chorar, se
quedaba comigo, empezaba a sorrir. A nosa profe-
sora era moi mala, porque faciamos mal e gritaba-
nos, era parecida a un mono, que sempre gritaba.
(Freixeiros)
10
A fala de Muros nos anos vinte O escritor muradano José María García Rodríguez
publicou no ano 1985 o libro titulado “A VILA NOS
ANOS VINTE”. Neste interesante traballo o mu-
radán, nado no ano 1912, fai historia da súa infan-
cia lembrando os aconteceres da Vila e de moitos
personaxes muradáns, neses anos que xa nos
quedan a todos un pouco lonxe. O libro, que foi
publicado en Puerto Rico, contén un vocabulario da
fala dos muradáns neses tempos. Moitas palabras
xa non están en uso no noso falar de hoxe, pero
non deixa ser útil o recordalas. Velaiqui parte do
vocabulario dos nosos devanceiros nos anos vinte
do século anterior.
VOCABULARIO GALEGO - CASTELAN
A
ABELENCIOSO. Persona mañosa y hábil para en-
gañar; astuto o pícaro.
ACEZAR. Jadear; respirar apresuradamente.
ADOITAR. Tener la costumbre de... Adoito, acos-
tumbrado.
AIREXA. Un airecillo o brisa suave, No debe con-
fundirse con eirexa, iglesia o templo.
ALANGREAR. Languidecer, decaer.
ALDRAXAR. Ultrajar o injuriar.
ALEIXO. Impedido, inválido; tullido, lisiado. Aleixa,
su femenino.
ALFAIATE. Lo mismo que Xastre
AMENEIRO. El árbol conocido por aliso. De su ma-
dera se hacía el piso de los zuecos.
AMOCAR. Fastidiar, ocasionar molestias o daños.
ANACOS. Fragmentos o pedazos. Cachos, signifi-
ca lo mismo y también racimos de uvas.
ANCEIO. Deseo, ansia o anhelo. El verbo es an-
ceiar, pero tiene más uso arelar, con la misma sig-
nificación.
ANCELA. La esclava. Escravitude, la esclavitud.
ANDURIÑA. La golondrina. Es también epíteto cari-
ñoso, para una hija o para una novia.
APAÑAR. Recoger. Recolectar, pero el que recibe
unos golpes apáñaos y apañarse es ajustarse, aco-
modarse o entenderse.
ARREBOLAR. Rebola es un palo o rasero. Arrebo-
lar es arrojar el rasero u otra cosa, específicamente
de madera.
ARRENEGOTE. Eufemismo con que se alude al
diablo para no mentarlo.
ATEIGAR. Colmar, atestar, llenar hasta los bordes.
ATOPAR. Hallar, encontrar, descubrir o averiguar.
AXEXAR. Vigilar, espiar, ojear; estar al acecho.
AZA. El ala. La del sombrero se llama aba.
AZOURAR. Inquietar.
11
B
BACOCO. El cochinillo. Cocho y cocha, el cerdo y la
cerda. Barrón, el cerdo macho sin castrar.
BAGOAS. Lo mismo que bagullas, las lágrimas.
BALBOR. Ruido sordo y confuso; zumbido. Balbor-
do puede ser también gritería.
BALDREU. Lo mismo que baldroeiro, persona des-
cuidada y sucia. Baldrocaso
BALOCAS. Las patatas. Cachelos, cocidas con la
piel.
BARBOLLEAR: Mascullar las palabras; decirlas de
modo confuso.
BARUDO. Varonil, robusto.
BATEAR. Bautizar.— También se usa boutizar.
BEIRIL. El alero de una casa.
BERCE: La cuna. El lugar de origen o procedencia.
La patria chica.
BERLOQUES. El dije. (Prenda o joya).
BORRALLEIRA. Es la niebla. También se llama bo-
rralla, brétema y mera.
BRINCA. Como objeto es el anzuelo, que también
llamamos amocelo.
BUBELA. La abubilla.
C
CABÁS. También cabaz Cesto de mimbres que no
tiene aro; grande y redondo.
CACHARULO. Muchacho regordete y colorado.
CACHAVA. Un palo rústico que se emplea como
bastón.
CACHOLA. La cabeza.
CADALEITO. El féretro, el ataúd.
CADERA. Silla o sillón. De ahí cadeirádego, cate-
drático.
CADELO. El perro. Cadela, la perra. También las
monedas de cobre de diez y cinco céntimos, respec-
tivamente, hoy ya desaparecidas.
CARALLO. Comodín idiomático que tiene un matiz
de mal gusto.
CARA LAVADA. se aplica a la persona frescacho-
na; caradura.
CARRAPUCHEIRA. Término afectivo. Carrapucha,
la persona por quien sentimos amor o afecto.
CARRETO. Embarcación de transporte en nuestras
rías.
CARRIZO. Pajarito muy pequeño que también lla-
mamos pitorrei y un castellano, reyezuelo.
CATIVO. Como sustantivo, enfermo o cautivo. Os
cativos son los niños.
CECENA. El lirio real o azucena, símbolo de la blan-
cura y de la pureza,
regina florum.
CEREIXO. El cerezo.
También se llama cer-
deira. Cereixas, sus
frutas.
CIRCO. Redondel,
círculo.
COBADO, El codo.
COELLO. El conejo.
COIRO. El cuero o pe-
llejo. Coira, la mujer
depravada.
COR. En poesía, el corazón.
CORREDORA. Calleja estrecha. Caminejo rural o
embotellado entre dos paredes.
COSO: La cintura. Más propiamente la cintura de la
mujer. También se le llama can.
COUSO:. Es una palabra genérica que designa ob-
jetos indeterminados.
CRECHO. Rizo, rizado, el pelo o la melena.
CURMAN:. El primo hermano.
CURTIÑA:. Prado o herbal.
CURUTO:. Cisma, cúspide y también la coronilla de
nuestras cabezas.
CURRION. El gorrión.
CURRUNCHO. Rincón o escondrijo: recodo.
CH
CHASCO:. Le damos ese nombre a un pajarillo lla-
mado collalba en castellano.
CHOCAR. Significa empollar los huevos o ponerse
clueca la gallina. Ovos chocos son los hueros o es-
tériles.
12
CHOPO:. Es un molusco cefalópodo de la familia
del calamar.
CHUCHAR. Chupar.
D
DENGUE. Especie de capilla 0 esclavina, cuyas
puntas se cruzan sobre el pecho y se amarran a la
espalda.
DEVAGAR. Lentamente, poco a poco. Equivale a
paseniño.
DEVANCEIRA. Es la persona que va delante. De-
vanceiros son nuestros mayores o antepasados.
DETURPAR. Desnaturalizar, corromper.
E
EMBORA. En buena hora. Irse embora, de prisa,
cuanto antes.
ENCALUGADO. Encopetado, estirado. Caluga es
la nuca del hombre y el pescuezo del cerdo.
ENGADIR. Añadir.
ENGOLEMIA. El deseo muy ardiente.
ENXERGAR. Mirar, distinguir, divisar a lo lejos.
ERGAS. Salvo que, a menos que; fuera de.
ERGUER. Erigir, levantar, erguir.
ESMENDRELLAR. Hacer pedazos, destrozar, es-
tropear.
ESMOLA. La limosna. Probe de esmola, el limosne-
ro.
ESQUECER. Olvidar. Tiene la variante de esquen-
cer, no recomendable porque quencer es calentar.
ESTRADA. La carretera. camino ancho.
F
FACHENDOSO. Vanidoso, jactancioso, presumido.
FANECA. Pescado de mesa, de pequeño tamaño y
carne muy blanca.
FEMENZA. Vehemencia. Sostener algo con pasión.
FERREÑAS. Las sonajas.
FERROLLO. El agujero -de una cerradura y el ce-
rrojo.
FIBELA. La hebilla. Lazada con que se amarran los
lazos o los cordones de los zapatos.
FIESTRA. La ventana que también se llama en ga-
llego xanela.
FRAGA: Bosque bajo o matorral.
FREIRA. Lo mismo que monxa, monja, religiosa.
FREIXANS. Las habichuelas blancas.
FUSCO-LUSCO. El crepúsculo, la tarde o el día
entre sombras y luz.
FUCHICAR: Hurgar, escarbar.
G
GAIOLA. La jaula. También la cárcel. En este senti-
do recibe otro nombre: cadea.
GALDRUPEIRO: Goloso, principalmente de cosas
dulces.
GALLOS. Las ramas bajas de los árboles.
GALLOUFEIRO. Persona alegre y divertida.
GROLO. Un sorbo, un trago.
GUINDAR. Tirar, lanzar. Colgar e izar.
I
ISCAR. Ahuyentar, espantar. ilsca!, interjección pa-
ra ordenarlo.
ISPIR. Desnudar. Ispido, desnudo, falto de ropa.
L
LABERCA. Avecilla parecida a la alondra y de ar-
monioso canto. Persona avispada y lista.
LACAZAN. Haragán y entrometido.
LAMA. El cieno, barro o fango que se forma en
charcos callejeros.
LAMPANTINO Pillo o sinvergüenza.
LEISES: Plural irregular que se usa en Muros para
lei y reises para reí. Cabalgada de Reises: se llama
allí la que cada año se celebra.
LENEME. Lo mismo que lene, suave, blando, leve.
13
LIBRE DE MAL. Es frase hecha. Bien pude decir
ceibe de mao.
LIÑA. Línea, renglón, rasgo. Hebra de hilo. Cordel.
LISCAR. Irse de un lugar, marcharse. iLisca! es la
orden de hacerlo.
LURA. El calamar, (de pequeño tamaño).
M
MAGOAR. Lastimar, hacer daño. Mágoa: la lasti-
madura, específica-mente la moral o del alma.
MAL CANSADO. La tisis o tuberculosis.
MALPOCADO. Infeliz, persona compadecida.
MALLAR. Majar, golpear, tundir, trillar.
MANCIÑEIRO. Hombre que cura con oraciones o
con la imposición de manos.
MANTIDA. Es nombre despectivo que le daban en
Muros a las mujeres de la Montaña, que venían a
los baños de mar en el verano.
MEIRANDE. Lo más importante y principal.
MELRO. El mirlo.
MONTERA. El sombrero del viejo traje típico de
Galicia.
MOSTEIRO. Convento o monasterio
MOZO. El novio: o meu mozo. Mociño se dice en
Muros musiño y es la designación habitual que se
da a los niños.
MURADANA. Aparte de ser la mujer nacida en Mu-
ros, es una prenda del vestido femenino. Se trata
de un mantelo o delantal con abalorios.
MUXO. El múgil.
NESGO. Oblícuamente, al sesgo.
NOVELO. Una invención o enredo mentiroso.
O
OSO. El hueso. El plantígrado tiene su propia voz
en gallego: URSO.
OUBEAR. El aullar de perros y lobos. Ladros y lati-
dos, los ladridos de los perros. Latir es ladrar y bou-
bear también.
OUTONO. Como estación del año es el otoño. Co-
mo mes, el de Octubre.
P
PADROEIRO. Patrono o protector.
PAPAS. Las gachas. Papas de arroz, el arroz con
leche. Papar no es hacer papas, sino engullir lo que
sea.
PARVA. Colación mañanera, antes del desayuno,
como una copa de caña (aguardiente) y un bocado
de pan o chorizo.
PARRULO. Ave palmípeda, el pato,
PASPALLAS. La codorniz común.
PEDINCHON. Pedigüeño.
PEGA. Nombre que por lo general se aplica a la
urraca. Pega rabuda es la misma urraca y pega
marza, el arrendajo.
R
RABELO. Corto. Can rabelo, con el rabo cortado.
Rabelar, cercenar.
RADEIRA. Detrás. A radeira, el que viene detrás.
RAIGAÑAS. Raíces.
RAPOSEIRA. Adjetivo aplicado a la persona astuta
y taimada.
REBIQUE. La comisura de los labios.
REBULDEIRO. Retozón, alegre.
REFUNGAR. Refunfuñar, —Refungada, reprimen-
da.
REGUEIFA. Fiesta con motivo de bodas.
RELOUCAR. Divertirse, sentirse poseído de gran
alegría, retozar.
REISEÑOR. El ruiseñor.
REMEXER. Mezclar, revolver, agitar, remejer.
REN. Nada. Se usa de modo principal en fórmulas
negativas. Nin ren, nada en absoluto.
RENDA. Encaje o puntilla que adorna los vestidos.
Canon que se paga por alquiler u otra causa.
REPINICAR. Referido a las campanas su repique.
RETRUCAR. Contradecir. Responder disintiendo.
ROCHA. La roca. También se le dice en gallego
penedo y laxe.
REXEITAR. Rechazar, rehusar, en algunos casos
despreciar.
ROBALIZA. Un pez llamado en castellano robalo.
ROSMAR. Refunfuñar, gruñir.
RUBRO. El color rosado subido, como el rubor.
S
14
SABIA. Curandera o adivina. Mujer que predice el
porvernir.
SALOUCO. Suspiro, gemido o sollozo.
SEDIAR. Sentarse, tomar asiento.
SERAN. El crepúsculo vespertino.
SERPIDA. Esperado. El verbo es serpir presentir y
esperar lo presentido.
SINOS. Las campanas de una iglesia o templo. Vul-
garmente campás.
SOTO, El sótano de casas Y edificios.
SOUTO. Lo que se llama en castellano. arboleda.
SUBELA. La lezna del zapatero. A los de Noya les
llaman por mal nombre "Zapateros."
T
TAFEDENDO. Se usa con el verbo Ir o Salir. Vái
tafedendo, saiú tafedendo, de prisa y de mala ma-
nera.
TARABELO. Pestillo. El genuino es de madera.
TATEXAR. Tartamudear.
TEA. La tela o tejido. También se dice tecido. Tece-
lón, el tejedor de oficio.
TEBRA. Tiniebla, oscuridad.
TEIMA. Insistencia. Teimoso, el porfión. Teimar,
porfíar, terquear, insistir.
TEIRA QUE TEIRA. voz onomatopéyica que no
tiene significado.
TEPEDO. Tibio, templado. Equivale a morno.
TIO ENTREGUE. Lo mismo que tío carnal.
TOLA. Loca. tolura, locura.
TORTO. Tiene doble acepción: la de tuerto y la de
torcido.
TRANCHO. Un pescado comestible parecido a la
sardina y más pequeño que ella.
TROULAR. Parrandear, juerguear, ir de ronda.
U
¿U? ¿Ulos? U es adverbio de lugar y significa don-
de. ¿Ulos? ¿Dónde están?
UTVAR. Es lo mismo que oubear, aullar.
URSO. Oso, animal omnívoro y plantígrado.
V
VAN. El talle o cintura.
VERBAS. Las palabras.
VERDEROL. Verderón.
VICHELOCREGO. La oropéndola.
VOLVORETA. La mariposa diurna, de alas ergui-
das. A las nocturnas o de alas pegadas al cuerpo
se les llama avelaíñas.
x
XANGAL. Dócil, amable, pacífico.
XANGAR es congeniar.
XESTEIRA. Ir a cesteira, es ir a hacer el amor, ya
no necesariamente en un retamal.
XILGARO. El jilguero.
XIÑA. Un airecito ligero y fresco. Lo mismo que ai-
rera que tratándose de Muros, habría de ser un
ventiño mareiro.
XOELLOS. Las rodillas. También xionllos.
XOUBAS. Las sardinas jóvenes.
XULIA. Un Pez alargado Y de varios colores, en
castellano, doncella.
XURXO. Nombre propio, Jorge.
XUVENCA. La novilla.
z
ZAZO. Zazoso o ceceoso.
ZOAR. Ruido que producen al volar algunos insec-
tos como los mosquitos y los abejorros. Zumbar.
ZOMBARIA: Burla, mofa. Lo mismo que zomba;
zombar significa reirse de alguien, burlar o escarne-
cer.
ZONCHOS. Las castañas cocidas con la piel exte-
rior.
15
RECORTES: Copia de un documento do ano 1852, polo que se nomea ao veciño
de Muros D. MANUEL RODRIGUEZ, TERCER PILOTO PARTICULAR DE LOS MARES DE EUROPA.
Un detalle do documento son os títulos que ostenta o emisor do citado, Don Francisco Javier de Ulloa y
Remirez de Laredo, que son abundantes e do máis variado.
16
p/ Manuel M. Caamaño
Víctor Manuel Formoso Siaba, un veciño de Muros
(da Virxe do Camiño) que a finais da década dos
anos vinte do pasado século marchou do pobo,
como tantos e tantos outros en busca de aventu-
ra con apenas vinte anos. Relata no seu libro auto-
biográfico que escribiu xa nos derradeiros anos da
súa vida "AVENTURAS Y DESVENTURAS DE UN
DESERTOR GALLEGO" os seus recordos da Vila.
Conta Víctor como embarcado no Mistral, un baca-
llaeiro no que se dirixía as afastadas augas de Te-
rranova, como o seu paso por augas próximas a
Fisterra rememoraba os seus anos de nenez e mo-
cidade na Vila, nun "ataque" de morriña que, se-
gundo as súas propias palabras, case o fan tirarse
o mar para tratar de gañar a nado as costas de Mu-
ros. Mariñeiro, desertor, prisioneiro e náufrago con
funerais en vida. Percorreu gran parte de Canadá,
Estados Unidos, México, as Bermudas, Terranova,
as Magdalenas e outras illas do golfo de San lou-
renzo. Diplomado en Relacións Publicas foi tamén
dono dunha goleta.
Gozade de parte dos recordos de Víctor que trans-
cribo literalmente do seu libro.
"... Y así entre plegarias y angustias aparecimos a
la altura del cabo Finisterre.
Cuando me lo comunicaron a duras penas pude
salir a cubierta sorteando los bandazos pero sólo vi
los destellos del faro a lo lejos. Ya había cambiado
el rumbo hacia el sur.. La "morriña", la melancolía y
mi imaginación se encargaron de recorrer el itinera-
rio de la costa hasta mi pueblo: Finisterre, Corcu-
bión, Cee, Ézaro, Pindo, Carnota, ¡Playa de San
Francisco!, ¡¡MUROS!!... Y veía a mi santa madre
con su fiel compañero, el rosario negro de gruesas
cuentas enredado en sus largos dedos, rezando
por mí (rosario que como relicario conservo aún
hoy y hace la misma función) y como se despren-
dían de sus ojos unas lágrimas transparentes,
gruesas como perlas. ¡No pude contener las mías!
Y veía, atrás de mis ojos empañados, mi familia
toda; recorría de arriba abajo mi casa, el huerto, el
pequeño pero hermoso jardín que con tanto esme-
ro cuidara mi pobre padre, a todos mis buenos ami-
gos y amigas,
Heriberto, Al-
fonso, Juanita,
Amalia... con
quienes había
pasado horas
felices pasean-
do por el Male-
cón, calle An-
cha, la de Arri-
ba o por los soportales, en días de lluvia. La larguí-
sima casa de la fonda del bueno del tío Jacobo,
cuyos días de sana tertulia se hicieron inolvidables.
Y volvía rápidamente a mi casa, para contemplar,
desde el balcón, la amplia bahía que se iniciaba al
pie de mi casa para terminar cerca del Sol. Me la
imaginaba otra Concha pero muy distinta. El mar
cubría totalmente la playa en su flujo para no dejar
un triste centímetro de arena al descubierto en el
que poder "tostarse" y en su reflujo quedaban kiló-
metros cuadrados a merced de los "marisqueiros",
ansiosos de arrebatarle hasta su exterminio canti-
dades fabulosas de berberechos, navajas, almejas,
mejillones, camarones, sollas y cangrejos.
A la derecha de mi balcón, aparecía como un espi-
gón en el mar, la fábrica de conservas de pescado
de Sel que obstaculizaba la visión del puerto de
pescadores y, a la izquierda, bordeando la ría, la
Virgen del Camino, Portugalete, Serres, "os mui-
ños", Abelleira, Tal y Punta de Esteiro, desde don-
de se deja ver Muros en un viaje por carretera ha-
cia Noya y parece ser motivo de inspiración de la
arrogante y bella Rocío para la letra de la canción
"Adiós Muros". Incluso allá al fondo, se divisa tam-
“Aventuras y desventuras de un desertor gallego”
17
bién el pintoresco Portosín...
Me estaba dando la impresión de que se proyecta-
ba, únicamente para mi, una maravillosa película
que me hacia revivir con todo detalle las romerías
de la Magdalena, del Espíritu Santo, de San Juan
de Serres, de San Antonio en el convento de Louro,
o la de la Virgen del Camino, donde íbamos a can-
tar las misas de Gloria para, después de una sucu-
lenta comida campestre donde no podía faltar la
típica empanada ni los ricos roscos y el "riveiriño",
bailar incansablemente al son de la gaita o gaiteros
las "muiñeiras", las jotas, los pasodobles. Al oscu-
recer recorríamos a pie, alegres, contentos, cantan-
do felices, todo un largo camino, en muchos casos
de senderos casi intransitables... Y sin pausas, sin
"medias partes", verdaderamente embelesado,
atento a no perder detalle, continuaba la proyección
enseñándome las fiestas patronales de San Pedro,
la tan marinera de la Virgen del Carmen, cuya ma-
ravillosa imagen llevaban en procesión en una mo-
tora profusamente engalanada alrededor de la
bahía y a la que seguían todas las embarcaciones
de vela o motor. Pero las imágenes mas fieles, mas
emotivas, inmensamente emocionantes, edran las
de nuestra inigualable Semana Santa. ¡Nuestras
procesiones! La del Encuentro en la Plaza, a las
seis de la madrugada del Viernes Santo, es sin du-
da alguna el espectáculo de fervor religioso que
mas hondamente he vivido. La Plaza Mayor y todos
los balcones que la rodean estaban abarrotados
hasta el punto de no coger un alfiler de "pie" de
gente de toda condición social no solo del pueblo
sino también de todos los adyacentes en un silen-
cio impresionante, atentos al sermón a cargo de
alguna relevante figura eclesiástica quien a su vez
dirigía los movimientos de los "pasos". Estos iban
apareciendo en "escenas" procedentes de las dis-
tintas calles y sus portadores, verdaderos expertos,
cumplían con precisión ritual y dejaban caer por
primera vez, segunda y tercera vez a Jesús Naza-
reno cargado con la cruz camino del Calvario y
ayudado por el horrorizado y buen San Simón Cire-
neo. Con el característico paso de estas procesio-
nes, donde se logra la impresión de que caminan
las imágenes que amorosamente llevan en andas,
Jesús se va aproximando al centro de la plaza don-
de le sale al paso la Verónica: ésta desplegaba un
lienzo blanquísimo y limpiaba ardorosamente y fe-
meninamente su ensangrentado y sudoroso rostro
que milagrosamente quedaba fotografiado y, en su
asombro, lo mostraba al paso, mientras Jesús se-
guía su pesado y largo camino. Por otra calle salía
la imagen de la Virgen Madre, la Dolorosa, y se
producía el "Encuentro",¡el inenarrable encuentro!...
El gentío rompía sus silencio y la plaza se convertía
en un murmullo de llantos, lágrimas, gemidos
y promesas... en tanto que los pasos emprendían
su regreso en procesión multitudinaria hacia el tem-
plo parroquial donde, a las tres de la tarde, tenia
lugar la ceremonia del "desenclavo"...
Pero ya no pude continuar mi "visión", este maravi-
llosos sueño que tanto contribuyó a hacerme olvi-
dar el mareo, puesto que me sobresaltó el tremen-
do porrazo de una gigantesca ola que, como surgi-
da en loca huida desde lo más profundo del
océano, se vino a estrellar contra la proa del Mis-
tral..."
18
Origen e historia
Es indudable que el fundador de este asentamien-
to monacal/conventual, fue una persona de buen
gusto, con una evidente dosis de místico y poe-
ta... Pero, ¿quién era y cuándo “puso la primera
piedra”? –Entre las conjeturas de los historiadores,
la más probable es la de que en su origen (s. XIII,
incluso antes) existiese una capilla
(¿benedictina?) adoptada por los frailes francisca-
nos(¿Frai Gonzalo Mariño?) como eremitorio/
oratorio, y posteriormente convertida en convento.
La primitiva titularidad de Santa María (¿Mariña?)
do Rial de Muros se cambió por la de San Francis-
co de Louro.
Las referencias históricas más antiguas,
hasta ahora conocidas, las hallamos en los Breves
del antipapa Benedicto XIII (1407) y del Papa Eu-
genio IV (1432). En el Archivo Municipal de Muros
y en algunas bibliotecas particulares, existen do-
cumentos con referencias a mandas de misas y
otros donativos a favor del Convento(años1418,
1423, etc.). En el entrepaño del cuerpo superior
del claustro, se puede leer la fecha de construc-
ción de ese paño, 1646; pero las cuatro columnas
del segundo cuerpo, de innegable corte románico,
nos retrotraen a una época muy anterior. Sobre el
dintel de de la última ventana del frente noroeste,
la inscripción del año 1808 señala el final de una
importante reforma y ampliación del edificio, gra-
cias a los donativos del benemérito muradano,
afincado en Cádiz, D. Ignacio Suárez. Durante la
invasión napoleónica no sufrió la indefectible ex-
poliación, “porque as tropas francesas non o vi-
ron”.
La noche triste de la desolación y casi ruina
total, llegó con las Leyes de la desamortización y
exclaustración (1835). El Estado se apropió de
todos los bienes, excepto de la iglesia (res sacra).
Convento y finca fueron comprados en pública
subasta, y pasaron por diversos dueños, hasta
que finalmente fueron adquiridos por los testamen-
tarios de la familia García Pan y devueltos a los
religiosos(1870 – 1875).
En el año 1875, acondicionadas las depen-
dencias elementales, regresan los franciscanos a
su Convento. El dinámico P. Coll y el laborioso
Unas notas sobre el convento de Louro
19
aragonés fray Antonio Polo, contando con la gene-
rosa prestación personal de las vecinas parroquias,
consiguieron en sólo tres años restaurar la mayoría
de las dependencias. Los mismos infatigables frai-
les, siempre con la inestimable colaboración de los
pueblos cercanos, alzaron las 14 torres del Viacru-
cis en la ladera oriental del monte. Obtenido un
Breve del Papa Pío IX, procedieron a su inaugura-
ción el año 1878. Este Vía crucis (vulgo Calvario),
con motivo de la efemérides centenaria, fue nota-
blemente renovado y reinaugurado en 1980.
Durante algunos años (1890 – 1897) el Con-
vento fungió como Casa de Formación, acogiendo
primero los estudios de Humanidades (Colegio Se-
ráfico) y después, los de Filosofía. Tras este parén-
tesis, la vida conventual volvió a las tareas tradicio-
nales: oración, culto, servicio pastoral, cultivo de la
huerta, alguna ganadería... y casa de descanso es-
tival para los estudiantes franciscanos de Teología.
Presente y futuro
Por los años ochenta el soplo turístico se in-
tensificó en la Ría Muros-Noia, la más alta de las
Rías Bajas. El P. Leonardo Díaz, superior, con el
apoyo y colaboración del P. Humberto Jesús, tras
un laborioso acondicionamiento del edificio, abrió el
convento al turismo (1983) de verano con la califica-
ción de Hostal: 25 habitaciones, sencillas y dobles,
con todos los servicios de aseo, y la oferta de pen-
sión alimenticia completa. La proximidad de la pla-
ya, el ámbito recolecto, silencioso; la acogida y trato
familiar, una esmerada limpieza y sabrosa comi-
da..., constituyeron un eficaz reclamo que tuvo
pronto una numerosa demanda de plazas, sobre
todo para la temporada estival.
20
En Xullo de 1904 o “Semanario de literatura e in-
tereses regionales”, Revista Gallega, publicou un
artículo co título “MEJORAS PARA EL PUERTO
DE MUROS”. Este artículo, firmado por “Xan do
Pobo”, recollía as queixas da poboación por mor
das obras da nova carretera e pola falta dunha dár-
sena para atracar as embarcacions. Velaiquí o ar-
tículo:
MEJORAS PARA EL PUERTO DE MUROS
Esta hermosa villa, tan floreciente y tan rica en
otros tiempos por sus excelentes industrias naviera,
pesquera del fomento de salazón, que ha sido cuna
de ilustres varones que al dignificarla con sus virtu-
des y con sus talentos dignificaron a la región ente-
ra; experimenta hace años las contingencias del
total abandono en que la tienen los gobiernos cen-
trales,
No parece sino que Muros está excluido de nuestra
carta geográfica dado el aislamiento en que se la
tiene, pues no cuenta con una simple vía de loco-
moción terrestre, más que unas cuantas
<<corredoiras>> por las que sus vecinos hacen esa
vida de relación con los demás pueblos de aquella
extensa comarca.
No parece sino que la linda villa de D. Diego de
Muros, no contribuye al sostenimiento de las car-
gas públicas cuando se la pretiere de tal forma que
trátase de cegarle la única vía -cuál es la marítima-
que constituye su único elemento de subsistencia,
reduciéndola a la impotencia para arrastrarla al de-
pauperamiento inmediato de su industria y de su
comercio.
Tiene Muros un puerto que en otras épocas y no
muy lejanas, ha sido emporio de un tráfico conside-
rable. A él acudían embarcaciones de todas clases
y en él alijaban su carga compuesta de ricos pro-
ductos manufacturados, singularmente de los colo-
NOVAS DE ONTE
21
niales, para volver á llenar sus bodegas de los que
la villa alimentaba, cual era la salazón y la sabrosa
y sin rival sardina del humo, estableciéndose así un
cambio recíproco de relaciones mercantiles que le
hacían plaza abastecedora de muy relativa consi-
deración.
Aquella amplia y abrigada ría, principal arteria por
donde circulaban profusión de naves que traían y
llevaban al puerto muradano la salud de su comer-
cio y de su industria, vese hoy trocada en una tristí-
sima placidez.
A la inercia de los gobiernos centrales, a la inepti-
tud ó poca voluntad de los representantes de los
pueblos, atentos siempre a satisfacer determinadas
concupiscencias, en perjuicio de aquellas comarcas
que basaban su bienestar en el trabajo honrado,
débese, quizá, el decaimiento de nuestra riqueza:
Muros es uno de los pueblos que sufre las conse-
cuencias de ese olvido.
La carretera iniciada, que atraviesa la espaciosa
playa de Muros, debiera partir del punto qué en es-
ta villa, llaman de la Agesta extremo de la misma
hacia Noya y Corcubión; y de haber arrancado des-
de el malecón del muelle, iría ladeando el pueblo,
sirviendo de muro de contención a las casas de la
calle de Abajo ó del mar.
Mas ahora, llevándola como la llevan cortando la
playa, vino a causar incalculables perjuicios mate-
riales, porque con los vientos que continuamente
allí reinan, como el NO. y SO. el oleaje, al batir el
muro de contención y verificar su reflujo, arrastra
consigo las embarcaciones menores haciéndolas
encartar.
De ahí la necesidad de establecerse una dársena,
que procure evitar esos perjuicios que menciona-
mos, pues se trata de salvar el único resto a que
quedó reducida aquella esplendorosa industria que
mantenía la villa muradana, protegiendo el abrigo
de las pequeñas embarcaciones que hoy efectúan
el escaso tráfico de la pesca y de la salazón.
Por iniciativa de nuestro valiente colega <EI Pueblo
Muradano>, acaba de elevarse una solicitud al Mi-
nistro de Agricultura, que ha firmado todo aquel ve-
cindario, pidiendo esa justísima mejora.
¿Qué menos puede otorgársele a la industriosa
Villa dé Muros, que esa insignificante compensa-
ción en reciprocidad los innumerables elementos
de vida que se le han mermado?
Esperamos que el Ministro accederá a la pretensión
sin acudir al formulismo del expedienteo; porque
cuando el peligro se patentiza de una forma tan
marcada, es de necesidad su reparación inmediata.
XAN DO POBO.
22
MEMORIA PORTO DE MUROS. En octubre deste ano o Ente Público Portos de Gali-
cia,fixo pública unha memoria xustificativa da
“DELIMITACIÓN DE LOS ESPACIOS Y USOS
PORTUARIOS DEL PUERTO DE MUROS (A CO-
RUÑA)”. Neste documento ofrecense datos de sin-
gular importancia que polo seu carácter público po-
ñemos a disposición dos lectores de TMT.
(O documento completo pódese consultar en: (http://
www.portosdegalicia.es/gl/planificacion-
portuaria.html)
2.1. SITUACIÓN
El puerto de Muros se encuentra situado en la pro-
vincia de A Coruña, al norte de la ría de Muros e
Noia,
Los vientos dominantes a lo largo del año son los de
procedencia nornordeste y nordeste, en cuanto a
intensidad y dirección del viento. A lo largo del año
existen pequeñas variaciones, sobre todo en prima-
vera y otoño, donde surgen vientos del suroeste.
2.3. ANÁLISIS DE LAS INFRAESTRUCTURAS
PORTUARIAS
La zona de servicio que delimita el espacio portuario
cuenta con una superficie total de 233.316m2, con
61.152m2 terrestres y 172.164m2 de lámina de
agua. Las instalaciones del puerto comienzan, de
oeste a este, abarcando el vial de acceso
al mismo, en contacto con el núcleo urbano, y su
paseo marítimo. Anexa a este vial se encuentra una
explanada que linda con la dársena utilizada por em-
barcaciones pesqueras y náutico-deportivas.
La dársena se encuentra delimitada hacia el norte
por un dique de abrigo de dos tramos de 85m y 80m,
cuyas alineaciones forman un ángulo de 100º. Anexa
al primer tramo existe una rampa de varada de 30m
de ancho y 68m de longitud. A lo largo del segundo
tramo hay una rampa de descarga de 4m de ancho y
46m de longitud.
Hacia el sur, la dársena se encuentra delimitada por
sendos muelles de 100m y 81m cuyas alineaciones
forman un ángulo de 110º. Desde el primero se ac-
cede al pantalán destinado a atraque puntual de em-
barcaciones de pasajeros.
Cabe señalar que a lo largo de los muelles descritos
no se produce el atraque de embarcaciones y se en-
cuentran delimitados por una barandilla de protec-
ción en toda su longitud, salvo los puntos de acceso
a las rampas y a los pantalanes. En el interior de la
dársena, con calado variable entre 1m y 3m, se dis-
pone de 4 pantalanes que suman 188 atraques para
embarcaciones menores pesqueras y náutico-
deportivas.
A continuación, el puerto dispone de una segunda
dársena delimitada por un dique flotante de 140m de
longitud hacia el norte; por una explanada trapezoi-
dal hacia el oeste y por el muelle pesquero hacia el
este.
La explanada tiene una superficie de más de
4.000m2 y se destina principalmente a servicio de
O porto de Muros en cifras
23
los usuarios del puerto deportivo. Desde la misma
se accede a 5 pantalanes que disponen de 212
amarres para embarcaciones ligadas a la actividad
náutico-deportiva. Los calados en esta zona varían
entre los 3m y los 9m.
El muelle tiene una longitud de 195m y un calado
variable entre 2m y 7m. Desde su extremo norte se
accede a un pantalán de atraque para embarcacio-
nes pesqueras que cuenta con 17 amarres.
A partir del acceso al pantalán anterior, el muelle
pesquero continúa con una primera alineación de
34m de longitud y una segunda, perpendicular a la
anterior, de 120m de longitud.
A continuación, el muelle pesquero dispone de dos
rampas de 15m de ancho y 35m de longitud cada
una.
Los muelles descritos delimitan una explanada de
40m de ancho sobre la que se encuentra una insta-
lación de suministro de combustible y el local de
control y certificación del Consello Regulador “DOP
Mexillón de Galicia”, con una superficie de ocupa-
ción en planta de 16m2 y 15m2 respectivamente.
El muelle pesquero continúa a lo largo de 186m,
con un calado variable entre 5m y 7m, hasta las ins-
talaciones del Travel Lift, anexo al dique de abrigo
de 115m de longitud.
Anexa a la dársena descrita y a este muelle se en-
cuentra una explanada de 70m de ancho donde se
ubican, de oeste a este, las siguientes edificacio-
nes:
Pesca – acuicultura
Según los datos del Registro de buques pesqueros
de la Comunidad Autónoma de Galicia
(www.pescadegalicia.com), la flota pesquera con
base en el puerto de Muros consta de 76 embarca-
ciones desglosadas en las siguientes actividades:
En los últimos diez años el volumen de capturas ha
sufrido significativas variaciones, alcanzando los
valores máximos del período entre los años 2006 y
2008.
Del análisis de las ventas destaca la reducción de
las ventas a partir de 2006, debido a la ejecución de
planes de recuperación (merluza, cigala) y vedas
temporales (centolla, pulpo, nécora, buey).
A partir de 2008, el volumen ha experimentado un
descenso de en torno a un 25% y se ha mantenido
relativamente constante hasta 2011.
En 2012 se produjo un aumento de en torno al 15%
respecto al año anterior, si bien en 2013 volvió a
descender en un porcentaje similar.
Como se puede observar, la relación entre el volu-
men de ventas y la facturación en lonja ha mejorado
24
durante los últimos años, con un aumento constante
del valor medio facturado.
Las principales especies vendidas en la lonja de
Muros corresponden al jurel, la caballa y el pulpo.
Descargas de mejillón:
La evolución histórica de las descargas de mejillón
(en kg) en el puerto de Muros en los últimos 5 años
según los registros del Servizo de Análise e de Re-
xistros (SAREX), organismo dependiente de la Con-
sellería do Medio Rural e do Mar, es la siguiente:
De acuerdo con estos datos, se han producido sig-
nificativas variaciones durante los últimos años, con
valores especialmente bajos en 2011 y 2013.
Estos descensos se deben a las mareas rojas acon-
tecidas durante 2011 y 2013, cuya elevada concen-
tración de toxinas obligó a prohibir la extracción de
mejillón en la zona.
2.6.2. Navegación deportiva
La situación del puerto en una ría abrigada que
ofrece múltiples fondeaderos y dispone de un en-
torno paisajístico extraordinario convierte a este
puerto en un lugar idóneo para la navegación re-
creativa. Asimismo la posición de esta ría, primera
de las Rías aixas, hace que una proporción impor-
tante de los yates que proceden del Norte, realicen
escala en ella. Actualmente tiene una capacidad de
212 plazas de amarre distribuidas en 5 módulos
de pantalanes.
2.6.3. Pasajeros
Este puerto es utilizado por los buques de transpor-
te pasajeros con carácter estival, fundamentalmente
entre Muros y Portosín. El atraque de estas embar-
caciones tiene lugar en el inicio del muelle paralelo
a los pantalanes próximos al paseo marítimo.
ANÁLISIS DE LA ZONA DE CONTACTO ENTRE
EL NÚCLEO Y EL PUERTO
La villa de Muros fue declarada Conjunto Histórico
Artístico a través del Decreto de 29 de mayo de
1970. En el frente marítimo existen, por tanto, nu-
merosas edificaciones de valor arquitectónico, artís-
tico y cultural. La mayor parte de estas edificaciones
son de carácter residencial, con bajos dedicados a
la hostelería y el comercio.
Delimitación de los Espacios y Usos Portuarios
del Puerto de Muros (A Coruña)
En la fachada marítima, tienen un valor singular los
soportales que articulan la transición entre los espa-
cios público y privado.
Paralelamente a este frente marítimo, la zona de
contacto entre el núcleo y el puerto se desarrolla a
lo largo del vial de acceso al mismo.
La estructura urbana del núcleo presenta un alto
grado de permeabilidad del espacio público con res-
pecto al borde costero, toda vez que sus calles con-
fluyen en el vial portuario.
A lo largo de este vial discurre un paseo peatonal,
perteneciente a la zona de servicio del puerto, en el
cual se desarrollan actividades comerciales, con
establecimientos de carácter desmontable, que no
interfieren en el correcto desarrollo de la actividad
portuaria.
En la zona de contacto se encuentran, también, el
ayuntamiento, la antigua lonja y una pequeña playa
que linda con la parte meridional del puerto.
5.2. CLASIFICACIÓN DE LOS USOS PREVISTOS
Con el fin de proceder a una asignación concreta de
usos a cada una de las zonas del
puerto se establece a priori una clasificación de
usos de la zona de servicio. Se determinan 6 usos
25
básicos en la zona terrestre del puerto, de acuerdo
con las determinaciones del Real Decreto Legislati-
vo 2/2011, de 5 de septiembre, por el que se aprue-
ba el Texto Refundido de la Ley de Puertos del
Estado y de la Marina Mercante.
5.2.1. Uso infraestructuras básicas del puerto
Las áreas a las que se asigna este uso tienen como
cometido fundamental el acceso y abrigo del puerto,
ambos necesarios para desarrollar las actividades
portuarias en condiciones de seguridad y comodi-
dad.
5.2.2. Uso pesquero-mejillonero
Comprende las actividades relacionadas con la pes-
ca y acuicultura, incluyendo el desembarco de cap-
turas desde los buques y su posterior manipulación,
almacenaje y comercialización, así como la presta-
ción de los servicios necesarios para las flotas y
cualquier actividad complementaria del sector.
5.2.3. Uso náutico-deportivo
Comprende las actividades náutico-deportivas, in-
cluyendo la prestación de los servicios necesarios
para el adecuado desarrollo de la actividad, como
oficinas de gestión, escuelas de deportes náuticos,
etc. y cualquier actividad complementaria del sec-
tor.
5.2.4. Uso mixto
Es el que se asigna al espacio utilizado tanto para
actividades pesqueras como náutico– deportivas,
incluyendo los servicios de apoyo correspondientes
a estas actividades.
5.2.5. Uso actividades complementarias por-
tuarias
De acuerdo con el artículo 72 del TRLPEMM, en el
dominio público portuario se permitirán los usos
complementarios o auxiliares de los usos portuarios
comerciales, pesqueros y náutico-deportivos, inclui-
dos los relativos a actividades logísticas y de alma-
cenaje y los que correspondan a empresas indus-
triales o comerciales cuya
localización en el puerto esté justificada por su rela-
ción con el tráfico portuario, por el volumen de los
tráficos marítimos que generan o por los servicios
que prestan a los usuarios del puerto.
Por lo tanto, en las áreas a las que se asigna este
uso se prevé el desarrollo de cualquiera de las acti-
vidades complementarias a las portuarias necesa-
rias para el correcto funcionamiento y desarrollo del
puerto, tales como almacenes, construcción y repa-
ración naval y sus suministros, efectos navales, ce-
táreas, viveros, acuicultura transformación y mani-
pulación de la pesca, avituallamiento, comercial y
distribución, ocio y hostelería, aparcamiento, etc.
26
HISTORIA DEL CRUCERO
CARDENAL CISNEROS
p/ www. todoavante.es
Cabeza de una serie de tres cruceros, junto a los
llamados Princesa de Asturias y Cataluña, cons-
truidos en Ferrol, La Carraca y Cartagena. Clasifica-
dos como cruceros acorazados o acorazados de 2ª
clase, realmente eran cruceros protegidos con blin-
daje en la línea de flotación.
Siendo ministro de Marina Rodríguez de Arias, se
aprobó su construcción por las Cortes el 12 de enero
de 1887 autorizándose por Real orden de 17 de sep-
tiembre de 1888. Proyectados por el ingeniero naval
don José Castellote y Pinazo. Por otra Real orden
de 28 de agosto de 1893 se les dio los nombres de
Cardenal Cisneros, Princesa de Asturias y Cata-
luña.
Se colocó su quilla en Ferrol el 1º de septiem-
bre de 1890, aunque las obras quedaron paralizadas
por la construcción del crucero Alfonso XIII, que
absorbía los materiales y mano de obra. Fue botado
en Ferrol el 19 de marzo de 1897. El crucero tuvo un
coste 22.776.105 pesetas.
Desplazaba 7.524 toneladas. Medía 106 me-
tros de eslora, 18,55 de manga, 11,92 de puntal y
7,20 de calado máximo. Tripulado por 484 a 550
hombres, variando según la época y comisiones.
Disponía de dos máquinas horizontales de triple ex-
pansión, construidas por la Maquinista Terrestre y
Marítima de Barcelona, seis calderas y dos hélices
que le daban una potencia de 11.000 caballos a tiro
natural, hasta los 15.000 caballos a tiro forzado y 18
nudos de velocidad. Tenía capacidad para llevar
1.200 toneladas de carbón, disponiendo de una au-
tonomía de 5.000 a 6.000 millas en consumo econó-
mico o a una velocidad de 12 nudos. Disponía de
dos palos con tres cofas en cada uno.
Armado con 2 cañones Guillén de 240 mm, a
27
proa y popa, proyectados por el brigadier de artille-
ría de la Armada Guillén y construidos por la casa
francesa Schneider, 8 cañones Canet de 140 mm,
de tiro rápido, situados en los costados, 2 Vickers
de 75 mm, 8 Nordenfelt de 57 mm, 10 ametrallado-
ras Maxim de 37 mm, y 2 cañones para desembar-
cos. También disponía de tres tubos lanzatorpedos,
situados dos en las amuras y uno a popa.
Su blindaje era una coraza de acero níquel de 1,65
metros de altura y 84 metros de extensión, con un
espesor que varía de los 150 mm a popa, 200 mm a
popa y 300 mm en el centro. Las torres tenían un
blindaje de 200 mm, las casamatas de 30 a 40 mm
y la torre del comandante estaba protegida con 200
mm de espesor de blindaje.
Historial:
Las diferentes pruebas de mar comenzaron el
1º de agosto de 1902 las de consumo a diferentes
velocidades, el 14 de agosto las de velocidad, nave-
gando entre Prioriño y Cortegada. A tiro natural al-
canzó los 18 nudos de velocidad. No se realizaron
pruebas a tiro forzado, pero se dedujo, por los resul-
tados anteriores, que alcanzaría los 15.000 caballos
de potencia y 20,7 nudos. Entregado a la Armada el
1º de septiembre de 1902.
Su primer servicio en la Armada fue su visita en
1902 a San Sebastián, zarpando del Ferrol a las
diez de la mañana del 13 de septiembre, fondeando
en la Concha la tarde del día siguiente. Llevaba a
bordo al capitán general del departamento. El 19 de
septiembre puso rumbo a Bilbao, regresando a Fe-
rrol el 22 de septiembre.
El 22 de octubre de 1902 realizó ejercicios de
tiro. No volvió a salir de Ferrol hasta el 20 de marzo
de 1903 para realizar nuevos ejercicios de su artille-
ría. En abril de ese año realizó travesía a Cádiz, lle-
gando el 5 de abril. Continuó travesía hasta Mahón
con las fragatas acorazadas, transformadas en
guardacostas, Numancia y Vitoria, llegando a su
destino la mañana del 11 de abril.
El 22 de junio de 1903, junto con los cruceros Prin-
cesa de Asturias, Carlos V y Extremadura, el aco-
razado Pelayo, el acorazado guardacostas Numan-
cia y el destructor Audaz, acudió a Cartagena con
ocasión de la visita de Alfonso XIII a esta ciudad.
A las diez y media de la mañana del 7 de diciembre
de 1903 zarpa de Vigo con el crucero Carlos V y el
destructor Osado, mandados por el contraalmirante
Juan José de la Matta. Su destino era Lisboa, para
acompañar al rey Alfonso XIII en su primera visita
oficial al extranjero, llegando la mañana del 8 de
diciembre. Regresó a Ferrol la mañana del 20 de
diciembre.
En enero de 1904 realizó una travesía por el mar
Cantábrico, recalando en varios puertos, Gijón, San-
tander, Bilbao y Pasajes. En el viaje de regresó visi-
tó éstos y otros puertos, llegando a Ferrol el 22 de
febrero.
El 15 de abril de 1904 se hizo a la mar desde
Ferrol rumbo a Cádiz, mandado por el capitán de
navío don Alejandro Bouyón Rubio, reuniéndose
con el yate real Giralda, donde se encontraba S.M.
el rey, y escoltarlo hasta las islas Baleares junto a
28
los cruceros Río de la Plata y Lepanto. Tras reca-
lar en Mahón, llegaron a Palma la tarde del 21 de
abril, donde se reunieron con el guardacostas Nu-
mancia y una escuadra británica llegada de Gibral-
tar al mando del almirante lord Beresford. La maña-
na del 25 de abril llegó a Ibiza, dando escolta al
yate Giralda. Ese mismo día puso rumbo a las islas
Chafarinas, fondeando al día siguiente. El día 27,
con toda la escuadrilla real, puso rumbo a Málaga.
El 1º de mayo puso rumbo a Melilla, llegando des-
pués a Chafarinas y Ceuta, finalizando la travesía
en Cádiz, siempre acompañado por la escuadrilla
real.
A finales de junio y primeros días de julio de
1904 realizó maniobras con la escuadra en aguas
de Santa Pola. Finalizadas las maniobras, visitó
Mahón el 11 de julio y llegó a Cartagena el día 29,
zarpando de nuevo el 9 de septiembre para llegar a
Ferrol cuatro días después.
El 13 de enero de 1905 se reúnen en Cádiz
el acorazado Pelayo, los cruceros Princesa de
Asturias, Carlos V, Cardenal Cisneros, Extrema-
dura, Río de la Plata e Infanta Isabel para recibir
a los Duques de Connaught en su visita a Cádiz, a
la que llegaron a bordo del crucero británico Essex.
El día 5 de febrero de 1905 el Cardenal Cisneros,
formando parte de la escuadra con insignia en el
acorazado Pelayo, fondeó en Santa Cruz de Tene-
rife. Formaban parte de la escuadra, además de los
dos buques citados, los cruceros Carlos V, Prince-
sa de Asturias, Río de la Plata y Extremadura.
Los buques de la escuadra se mantuvieron en
aquellas aguas hasta el día 25 de ese mismo mes,
en que zarparon con rumbo a la península.
En 1905 siguió realizando comisiones de re-
presentación. El 3 de abril entró en Mahón escol-
tando al trasatlántico alemán Hamburg, a bordo del
cual viajaba en emperador alemán. A finales de
abril llegó a Ferrol procedente de Alicante, donde
limpió sus fondos en el dique de San Julián. En el
mes de junio escoltó al yate Giralda en la visita del
rey Alfonso XIII al puerto de Portsmouth. Zarpó de
Ferrol el 27 de mayo, realizó una escala en el puer-
to francés de Chesburgo y llegó al puerto británico
el 3 de junio. Permaneció allí hasta el día 16, regre-
sando a Ferrol la tarde del 18 de junio.
29
El 30 de julio de 1905 salen de Ferrol los cru-
ceros Cardenal Cisneros y Princesa de Asturias
para realizar ejercicios navales en aguas de las Rías
Bajas. El 24 de agosto fue puesto al mando del capi-
tán de navío don Manuel Díaz Iglesias. Naufragó el
28 de octubre de 1905 al chocar con unas rocas en
la costa gallega, cerca de Meixidos. Había salido de
Ferrol rumbo al puerto de Muros, llegando a su des-
tino el 24 de octubre. Debía de llevar a cabo unas
maniobras con parte de los buques de la Escuadra
de Instrucción, compuesta por los cruceros Princesa
de Asturias, Extremadura, Río de la Plata y caño-
nero Marqués de la Victoria, mandados por el capi-
tán de navío de 1ª clase don Enrique Santaló y Sáez
de Tejada. Finalizadas las maniobras el día 27 de
octubre, recalaron de nuevo en Muros. Tras hacer
una escala en Vigo, la escuadra partió rumbo a Cá-
diz, excepto el Cardenal Cisneros, que debía regre-
sar a Ferrol para limpiar sus fondos y hacer unas
reparaciones. Se hizo a la mar a las siete de la ma-
ñana del 28 de octubre, pero tomó un rumbo equivo-
cado, hacia los bajos de Meixidos. Dos pescadores
que se encontraban en la derrota del crucero, inten-
taron avisar del peligro, con gritos, agitando chaque-
tas y otras prendas, creyendo en el crucero que eran
manifestaciones de despedida. Hubo un marinero,
natural de Muros y conocedor de las aguas, que avi-
só al ayudante del oficial de derrota del peligro de
colisión, pero el oficial le contestó despectivamente.
A las nueve de la mañana chocó con las rocas
a una velocidad de 10 nudos. El comandante mandó
parar máquinas y ordenó al tercer comandante, el
capitán de corbeta don Manuel Andújar y Solana,
bajar a la sala y evaluar daños. Con el informe dado
por Andújar, el capitán Díaz Iglesias ordenó abando-
nar el crucero a los 544 hombres de la dotación y
cinco pasajeros, la mujer del comandante y cuatro
oficiales peruanos. La evacuación se llevó a cabo en
20 minutos bajo la dirección del segundo comandan-
te, el capitán de fragata don Augusto Miranda, per-
maneciendo el buque a flote otros 10 a 25 minutos.
No hubo pérdida de vidas.
(TMT agradece a todoavante.es a licenza para difun-
dir este artículo.)
30
ARCHIVO ADXUNTO p/Alianza Uhía Patiño
Archivo Adxunto nace no 2012, cando tres amigotes
de sempre deciden xuntarse para facer o que máis
lles gusta, a música. Rapaces de pouco máis de 14
anos que teñen de cómplice a Juan na Nasmo. E
dende aquela ata aquí, que xa pasaron 3 anos, aí
seguen.
Cuns poucos concertos ás costas, locais de Muros
que lle deron a oportunidade, soñan con poder se-
guir e facer grandes concertos.
Son os tres de Serres, Muros, e a súa característica
máis carismática é o bo rollo que desprenden, xa
que entre eles, a amizade está por encima de todo,
e nunca discuten nin se enfadan, máis ben, ao con-
trario, cando se xuntan a tocar e compoñer, a músi-
ca flúe soa.
Tocan un estilo rock-punk, coa velocidade do punk
pero combinada con ritmos rock.
17 anos e tres compoñenetes na máis, pero xa es-
tán co proceso do seu primeiro disco. Con algún
temas xa gravados a súa maior ilusión é acabar a
maqueta e empezar a dar concertos para conectar
e gozar co público.
Eles son:
Adrián Bouzas, á guitarra e voz.
Yeray Santana, ao baixo eléctrico.
Javier Fernández, batería e percusionista.
BANDAS XUVENÍS MUSICAIS EN MUROS
31
DESTERRADOS Os Desterrados está formado por 5 compoñentes de Serres e Louro: Pincho (Guitarra Solista, 30 anos), Will (Guitarra rítmica e coros, 30 anos), Cayona (Voz, 32 anos) e Mauro (Batería, 18 anos), coa cola-boración de Dani Metal ( 25 anos) de baixista, pero eles sempre din que a banda é de Baño, porque foi onde naceu.
Son todos autodidactas sen ningunha formación, agás Mauro que foi un curso a clases de batería; a súa música nace do que escoitaron, non do que aprenderon.
Comezaron pouco despois da apertura da Sala Nas-mo en Muros. Da formación orixinal só se mantén Cayona, aínda que se pode considerar a Pincho e Will membros orixinais, porque a partir da súa entra-da comezaron a saír cancións e o proxecto colleu forma dabondo como para arrancar a tocar por di-versos garitos. Dende o 2010 ata o 2013 máis ou menos, Cayona tocaba a batería e Jurjo era baixista e cantante. Jurjo deixou a banda e entrou Juan do Bolo para tocar o baixo, cantando Will durante va-rios concertos e nunha primeira maqueta gravada por Jesús de Barrighada en Baño. Para a entrada do 2013, ficharon a Mauro para a batería, e así po-der Cayona dedicarse ao que de verdade lle gusta, que é o espectáculo e mezclarse entre o público mentres canta. Despois de gravar unha nova maqueta con 3 temas en marzo de 2013 no mesmo estudo de Jesús, ba-tería de Barrighada, comezamos a presentar os no-vos temas saídos coa nova incorporación por pubs da zona (O Muíño (nunha ocasión xunto a Miguel Hernández de Siniestro Total e Rómulo Sanjurjo de
Diplomáticos de Montealto), A Caverna...), no festi-val Asaghieiras, e locais como o da Associaçom Xe-bra de Burela, o Coletivo Chimarrao de Ferrol, o Ga-raxe de Carral, nunha xuntanza de aniversario da serie de Mareas Vivas, na Gentalha do Pichel en Santiago, etc. Os últimos concertos fixéronos en Abril de 2014 (No Marbella de Muros xunto a Trapos Sucios) e a principios de Xuño o concerto final no festival Figueira do Meco no Grove. A partir de aí fixeron un parón polo acusado estancamento da banda e diferenzas internas. Pasados 9 meses reto-maron os ensaios e participan co concruso de ban-das organizado polo pub A Caverna, e posiblemente sexa a súa despedida como os Desterrados que están actualmente.
Eles defínense a sí mesmos coma unha banda de "Rock Jallejo", xa que cantan na variedade dialectal do galego da nosa zona. Fan Hard Rock, Heavy Metal e incluso se atreven co Speed Metal.
Teñen composicións propias e fan tamén versión de grupos da escena galega, básicamente dos Suaves e Terbutalina.
Dificultades para manterse xuntos e seguir hai moi-tas, pero o máis difícil é se non hai iniciativa por parte dos membros, se todo se empeza a estancar … Unha queixa que queren plasmar para intentar corrixir é que en Muros, no seu propio pobo, a xente (incluso músicos e bandas) non se presta nin ir aos concertos nin apoiar proxectos, e moitas veces, por cuestións de orgullo e pequenas diferenzas que non chegan a comprender. Podedes ver a súa última maqueta no enlace http://osdesterradosgz.bandcamp.com/ e tamén en Youtu-be, onde hai varios vídeos da banda en diferentes con-certos.
32
EVIL BASTARD EVIL BASTARD é un grupo que nace ao ampa-
ro da Sala Nasmo, como vén sendo común, un
grupo de colegas que se xuntan para formar un
“algo” musical e facer algo diferente.
Empezaron cunha formación diferente da actual,
só está Dani desa primeira raxeira e cóntame
que agora son un equipo chulo, pero que
“sempre fun buscando aos máis chalados do pueblo”.
E agora pois están os chalados da vila e do con-
cello veciño, Carnota.
Tres autodidactas, que aprenderon a tocar pola
súa conta, escoitando e imitando. Dous deles,
Dani e Dubi, asistiron a clases de Música, baixo e
guitarra na Escola Municipal de Música de Car-
nota.
Ao non estar a formación sempre ao completo
(ata o momento), non se puideron realizar con-
certos, e agora é o que máis desexan, en breve,
dinme que se poderá asistiri ao “bautismo de
lume” de Elvil Bastard.
Eles son:
Antón Beiro (Guitarra). Daniel García (Baixo). Lino Carregal (Voz). Rubén ( Rufo ) Esmorís ( Batería ). Rubén ( Dubi) Herrera ( Guitarra).
O estilo de música que fan englóbase no Metal,
pero eles indican que é “Melodic Death Metal”
ou máis axustado aínda “Schyzophrenic Metal”.
As súas influencias veñen sobre todo do Death
Metal Melódico e do Death Metal, con grupos
como: Death, Arch Enemy, Allegaeon, Kalmah,
Amon Amarth, etc.
Ensaian na Nasmo e xúntanse as fins de semana,
aínda que coma moitos outros, ás veces por mo-
tivos laborais faise un pouco complicado.
En fin, que estes rapaces apostan forte e que en
breve os veremos dando concertos!
33
FisionBoys FisionBoys está formado por 4 chavales de Muros,
das parroquias de Serres (Baño) e Louro (Ventín e
Louro).
Tocan música de garaxe e fan moito “ruído”, así se
definen eles, con moita sorna.
Teñen temas propios que están gravando actual-
mente na sala Nasmo, pero versionan moito tamén,
con grupos de referencia como The Hives ou Liberti-
nes.
Empezaron dous colegas que ían ás Escolas de Mú-
sica de Carnota e Muros tocando con varias rapa-
zas, pero pouco a pouco ese grupo mixto foise des-
facendo e quedando eles sós, incorporaron máis
tarde aos outros dous membros, ata hoxe.
Eles son:
Alberto, 16 anos e toca o baixo.
Samuel, 18 anos coa guitarra. Estudio guitarra e
batería na Escola de Música de Carnota.
Javi, 16 anos e é o batería. Estudia percusión dende
hai anos na Escola de Música de Carnota.
Xanma, 17 anos á guitarra. Estudia na Escola de
Música de Muros.
Coma moitos outros, están eternamente agradeci-
dos a Juan porque lles da todo sen pedir nada a
cambio, aconséllaos e guíaos no camiño da música.
En canto ás dificultades a aspiracións, eles, coma
moitos outros, cren que as dificultades son que te-
ñen problemas para xuntarse; un deles estudia fóra
e xa só se poden ver as fins de semana, e pola ida-
de, pois pónselle bastante costa arriba deixar as
festas, os ligues, as saídas … Pero aí seguen dándoo
todo e peleando por conseguir tocar nun gran con-
certo, fóra das fronteiras da nosa vila e que o públi-
co aprecie a música que fan.
34
Qué es un Soplo en el Corazón?
p/ Manuela Lado Lestón
DUE - CAP—Carnota
El soplo cardiaco es un ruido similar a un soplido
que se escucha al auscultar el corazón. Este sonido
refleja a veces un flujo de sangre que circula de
manera anormal por el corazón.
Cuando el corazón late, produce un sonido
parecido al de un tambor. Este ruido se origina
cuando las válvulas del corazón se cierran. Sin em-
bargo, el corazón de algunas personas produce un
sonido adicional, que se parece al que hace el aire
cuando pasa por un lugar muy rápidamente. Como
cuando soplamos. De ahí que se denomine “soplo”
en el corazón. Esta condición puede presentarse al
nacer (congénita) o desarrollarse más tarde en la
vida (por lo general en los adultos de más de 50
años).
También puede encontrarse estos sonidos
llamados Soplos en algunos vasos sanguíneos, pe.
en la arteria carótida, arteria aorta abdominal, prin-
cipalmente cuando estas presentan algún grado de
obstrucción al flujo de sangre. Las obstrucciones
son causadas por placas de grasas llamadas Atero-
mas.
Hay un tipo de soplos llamados funcionales
o inocentes ,son comunes en los niños de carácter
inocente no requieren tratamiento y suelen desapa-
recer al llegar a la edad adulta. Este tipo de soplos
son también habituales en personas mayores por el
endurecimiento de las paredes de los vasos sanguí-
neos, de las válvulas y de otros tejidos que se pro-
duce por el envejecimiento. Otros murmullos cardia-
cos pueden ser síntomas de un problema cardiaco
mas grave, que indican que uno de los vasos san-
guíneos del corazón se ha estrechado o que una
válvula cardiaca esta dañada.
Las causas de un soplo anormal en el cora-
zón puede deberse a mal funcionamiento de las
válvulas del corazón, cardiopatia congénita y diver-
sos procesos como hipertensión, anemia, fiebre.
Los soplos se pueden descubrir durante un
reconocimiento médico debido a otros síntomas
como por ejemplo en el estudio del dolor de pecho,
falta de aire o palpitaciones.
Es muy común que los niños tengan soplos
en el corazón, y en estos casos se habla de que
son inofensivos o “inocentes”. Digamos que son los
soplos “normales”, y desaparecen a medida que el
niño crece.
Sin embargo, en ocasiones, un soplo en el
corazón sí puede ser una señal de otro problema
cardíaco serio. En este caso se habla de “soplos
anormales”, los cuales se detectan a través de una
serie de exámenes a partir de que tu médico escu-
cha el sonido o sonidos, cuando te pone el estetos-
copio para chequear el ritmo de tu corazón.
Los soplos del corazón anormales en los niños se
deben a problemas congénitos –es decir, que se
nace con ellos- como una válvula que no funciona
bien o un hueco en la pared que comunica a dos
válvulas. Las válvulas son como puertas que permi-
ten el flujo de la sangre dentro del corazón desde y
hacia él.
Las causas de un soplo anormal en el cora-
zón pueden deberse a enfermedades cardíacas o a
infecciones que dañan las válvulas y dejan cicatri-
ces. Esto hace que las válvulas no funcionen bien.
Un ataque cardíaco o infecciones como la fiebre
reumática o endocarditis pueden ser las causas. El
tener un corazón más grueso o grande de lo normal
también produce soplos.
Pero ¿qué pasa exactamente en las válvulas
para que se produzca el soplo? Tal vez no pueden
cerrarse bien, así que la sangre gotea. O tal vez se
vuelvan más angostas, lo cual dificulta el paso de la
sangre.
Un soplo normal (inocente) no se requiere
tratamiento. Pero cuando tu soplo en el corazón es
anormal, sí es necesario tratarlo, y el tratamiento
depende de la causa. Por lo general se requieren
medicamentos y/o cirugía.
Si sospechas que tienes un soplo o quieres
salir de dudas, visita a tu médico para que revise tu
corazón.
35
BAILE NO LUGAR.
(Poesia (de autor descoñecido para min) que
nos ensinou o noso pai cando, a primeiros dos
anos trinta, chegou dos Estados Unidos. Os
beneficiarios fomos
María e mais eu, e, de
agora en diante, tamén
vós, benqueridos amigos
de O GHALIÑEIRO).
Manuel da Roura.
(publicado en http://o-
ghalineiro.blogspot.com.es)
Na eira de Antón Cachopa,
Na noite de San Xoán,
Xúntanse mozos e mozas
Para cantar e bailar.
Alí estaba Roque Troque
E mais Alberto Mirás,
Antón Grillo, Xan Raposo
Xorxe de Xan Barxolás,
Pepe, Farruco, Pendello,
Manoel de Toleirás,
Agustiño do Miñoco
Vinculeiro do lugar.
Uns cos seus calzóns de riso,
Outros de cotón de estrán,
Chaleco repinicado,
Gorriñas que xenio dan,
uns zapatitos de orella
enfurruxados coa man
e a polainiña apretada
Para mellor rebrincar.
De mozas era un ¡deus-nos-libre!,
Eran dignas de contar:
Catuxa de Pepe Longo,
Xirinea de Morás,
A Cabezuda, a Pelada,
A filla de Macanás,
E quen bouraba o pandeiro,
Margarida dos Currás.
Oito parellas xa bailan
Ao son do toroloroló...
Oíase barullada ,
Da devesa de Chinás
E decian as castañolas:
“E tarriatrís e tarriastrás”.
Non sei como demo fixo
Alberte, Alberte Mirás,
Tripoulle a Agosto nun callo
Ao tempo de estombeirar.
Agosto, así que viu esto,
Alzou de moca e, ¡zas!,
No curuto da cabeza,
Un pote como un cavás,
E fíxolle un buratás.
Deron en sacar as mocas
E de veras a vourar,
Na cabeza de quen cadra,
Pau aquí, pau acolá.
Tamén o señor abade
Ben o pode declarar,
Que foi de modo e de maneira
Que ata fuxiron os cans.
Na eira de Antón Cachopa. p/ Manuel da Roura
36
p/ Xocas Figueiras.
Tipo de ben: Fonte,
Concello: Muros
Parroquia: Louro
Lugar: Taxes
Outra denominación do ben: Fonte de Taxes
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: A Fonte da Romiña esté composta
por unha lousa, disposta en posición vertical, da
que sae o cano que verte directamente sobre unha
pía de pedra. O caudal é de 8,640 litros e a tempe-
ratura de 14,5ºC.
Situada no lugar de Taxes, a fonte foi recentemen-
te restaurada. Ademais, acondicionouse a zona
coa colocación dun banco, pois na década dos 90,
debido a un corremento de terras, a fonte quedara
sepultada.
Propiedade: Pública—Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
«Louro, guía de fontes». Equipo de Normalización
Lingüística do Colexio Público de Louro, coa cola-
boración da Mancomunidade de Montes en Man
Común de Louro.
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado: Latitude:
42.77442199027566
Lonxitude: -9.083051919806167
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Fonte da Romiña
37
A voz dos nosos poetas
Meu amigo Domingos, transformado.
p/ Manuel Mª Pena Silva.
Da horizontal, onde prostrado estabas,
á vertical. O corpo apetecía
brincar do abismo da tetraplexía
ergueito e ben lanzal. Pero soñabas.
Pero soñabas que recuperabas
rotinas, camiñar, a regalía
de disfrutar das pernas cada día.
E, de repente, preso, despertabas.
Despertabas tolleito, quebrantado,
mozo que foras bravo, ben cumprido,
á condición de escravo reducido,
a cadeira perpetua sentenciado.
Rompeches ligaduras, sublevado;
porque de intelixencia ías servido,
meu amigo Domingos, transformado.
(Rioderradeiro)
SOÑO
p/ Agustín González López
Vai a lúa vencida,
corre vento de fóra;
vagan luces na Braña,
tose a curuxa rouca...
e polo chan da Granda
vai un home a deshora,
co corazón tremente
como unha escura follao,.
Lonxe as luces de Louro,
vagalumes na sombra...
Cae unha estrela ao mar...
Uns pasos que resoan.
Pola Area Maior
as altas ondas rolan
E un corazón que treme
como unha escura folla.,.
Fotografía: Nieves Formoso Vidal.
38
A Santa Ana de Muros e as parturentas
p/ Manuel Lago Álvarez A tradición cristián dinos que Santa Ana estaba
casada con San Xoaquín, e que eran os pais da
Virxe María, nai de Xesús. Para saber deles hai
que acudir aos evanxeos apócrifos onde se dan
detalles da súa vida.
A Santa Ana tense por patroa das mulleres emba-
razadas, i en Muros ténselle moita devoción. De
feito, ata fai poucos anos había unha imaxe da
Santa na capela da Virxe do Carme, e que séculos
atrás estaba na anterga parroquial de San Pedro,
no seu altar maior. Agora, a escultura forma parte
do museo parroquial que se creou na ex-Colexiata
de Santa María do Campo.
A imaxe, esculpida en pedra, e policromada total-
mente con cores diversos, é de estilo tardo-gótico;
de vulto redondo naturalista, froito das progre-
sións que foi sufrindo o facer dos artistas dende o
século XII ao XV. A imaxe vese mutilada. Faltan a
cabeza do Neno Xesús e a da Virxe María. Con-
servase agora dentro dun camarín de cristal, polo
que non puden comprobar si a pedra pudera ser
alabastro, que é un tipo de pedra branca e translu-
cida, parecida ao mármore, nin tampouco compro-
bar si na traseira da imaxe ten algunha marca do
taller na que se esculpiu.
As referencias mas antigas sobre a imaxe dáno-
las¨D. Antonio López Ferreiro (1837-1910), e D.
Pablo Pérez Costanti (1857-1938), que estudaron
a acta da visita pastoral que realizou a Muros o
visitador enviado polo Arcebispo de Santiago, en
abril de 1547.
O Sr. Pérez Costanti nas súas “Notas Viejas Gali-
cianas”( «Una visita a las iglesias de Muros y
otras, en 1547» en: Notas Viejas Galicianas, T.
III), dedica un capítulo a esta visita na que o con-
tador-visitador D. Alonso de Velasco, (clérigo e
reitor da igrexa parroquial de San Xoán de Mazari-
cos e home moi meticuloso co seu traballo), fai
unha descrición do estado, así como inventario
dos elementos litúrxicos existentes.
Na visita a igrexa de San Pedro (26 de abril de
1547), o visitador Velasco escribe: “<<Iglesia de
San Pedro. Visitada en 26 de abril de 1547, el al-
tar mayor es de piedra grande consagrado. Tiene
un retablo de mármol pequeño con ciertas ystorias
de bulto y encima del una ymagen de San Pedro
de bulto con una ropa de seda verde morisca
(además las imágenes tambien de bulto de Ntra.
Sra. Con el Niño Xesús en los bracos, Sta. Catali-
na y San Antonio) y en lo alto de las espaldas del
retablo un crucifixo de madera grande y las image-
nes de Ntra. Sra. y San Juan.”>>.
39
Do relatado na acta da visita, o Lcdo. Velasco non
identifica a imaxe de Santa Ana como tal, pero sí
da o dato de que no altar maior había dúas imaxes
da Nosa Señora, cousa improbable, xa que litúrxi-
camente non cabe que no mesmo retablo -en cal-
quera igrexa católica de calquera parte do mundo-,
se teñan dúas imaxes da mesma advocación. A
imaxe que o Lcdo. Identifica como a de “Ntra. Sra.
Con el Niño Xesús en los bracos”, é a de Santa
Ana. Na foto que acompaño vese como a cara da
santa correspondese coa de unha muller adulta, e
non como a da Virxe María, quen foi nai con moi
poucos anos.
Tamén o historiador D. Antonio López Ferreiro na
súa serie Galicia Histórica (nº 3, 1901, pp 36-37),
fai referencia a esta visita pastoral do Lcdo. Velas-
co, sinalando que a igrexa de San Pedro tiña un
“retablo de mármol pequeño con ciertas historias
de bulto”. López Ferreiro sostén que os retablos
foron traídos de Italia, debido as relacións comer-
ciais existentes con Galicia.
Da Santa Ana de Muros, -patroa das parturentas-,
hai unha historia que ten que ver co seu brazo.
Como se pode ver na foto, o brazo dereito é un
engadido en madeira –tamén policromada-. En
algún momento, a imaxe veuse desprendida do
brazo, e optouse por repoñelo, pero en madeira, e
de forma que se pudera extraer facilmente. De
feito vese que ten unha especie de cravo a altura
do cóbado. Pois ben era de costume –moi de an-
tes-, que cando unha muller estaba para dar a luz
levábase este brazo para a habitación da parturen-
ta, para así, coa presenza da “reliquia”, axudase a
traer con ben o neno-nena que ia ver a luz. Cón-
tanme que a última das persoas encargadas de
levar o brazo ás casas, era un señor que vivía no
barrio do Carmen e que se chamaba Pepe Leal,
(fillo dunha señora que me din que se chamaba
Lourenza), e que este señor tamén se encargaba
de recoller as esmolas para facer anualmente
unha pequena festa no adro da capela.
Unha anécdota foi a relacionada con un parto de
fai 47 anos, no que unha veciña da parturenta foi a
capela do Carme, púxolle unhas velas a Santa, i
en vez de coller o brazo de Santa Ana colleu a
man da imaxe do Corazón de Xesús. Levouna a
habitación da futura nai e colocoulla na súa espal-
da... Gustaríame saber si colleu a man do Cora-
zón de Xesús porque non estaba o brazo de Santa
Ana, ou ben, se levaba a man da Santa para que o
nacido fora nena, e a man do Corazón de Xesús
para que fora neno. Por mais que preguntei non
oubo que me dera razón da man, pero sí moito do
brazo de Santa Ana.
40
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS