Л Ж ч д

Պ ս Հ տ ժ ս ւ ս ք Ն ս ս ո ա գ ի ր

^ Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա կ մ Ն О Д П Г Ь П в«1

Ս . է ^ 1 Ո 4 ք ( ք 1 , Ի

- - ՚ - ՜ ՝ - ՜ " ԽՄՐԱԳՐԱԿԱՆ— վասպուրակսւնի Արծիվը . • О • ■ ; • • 3 \ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՐԱՊԵՏի կոնդակը Հեռավոր ԱւՎծլքի ՀայԻապեաա- 0_

՜ նան պատվիրակ դերսւշնորհ Տ . Ասողիկ եպիսկոպոս ^ադայ-յանին ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏի կոնդակը Հյուսիսային Ամերիկայի հայոց

Կալիֆոռնիայի թեմի աոա?նորդ գերաշնորհ Տ. Բարդեն եպիսկոպոսվաոհսպեւուանին ................................. ...... • • • ■ • • • • • ^

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ կոնդակը Վրսւաոանի հա յոց աոսւյնորդգերաշնորհ Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոս Տեր-Սաեփանյանին . . . 12

Հոկտեմբերյան Սոցիալիստական Մեծ ռևոլյուցիա յի քառասնամյակի առթիվ ՂեՏափաո Հայրապետի հղած շնորհավորական հեոադրերը եստացված պ ա տ ա ս խ ա ն ն ե ր ը ............................................................................... 14

Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատման 37-ր դ տարեդարձի առթիվ Ամենայն Հա յոց Հայրապետի հղած հեոադրերը ե ստաց­ված պ ա տ ա ս խ ա ն ն ե ր ը .................................

Վեհավւառ Հայրապետի շնորհավորական հեոադիրը Մոսկվայի և. Համայն Ռուսիո Պատրիարք Նորին է1րբուըյուն Ալեքսիի ծննդյան 80-ա մյահոբելյանի աոթիվ ե. Նորին Սրբության • պ ա տ ա ս խ ա ն ը ........................ 18

Մայր Այ>ոռ Ս. Էքմիսւծնի դիվանատան հսւղորդսւդրությունը . . . . 10Մեծ Հոկտեմբերի 40-ա մյա կին 1» Հայաստանում սովետական կարդերի

հաստատման 37-ր դ տարեդարձին նվիրված հանդիսություններ ՄայրԱթոռ Սուրբ Էջմիսւծնում . . . . . ՜ ...................................................21

Պաշտոնական ը ն դ ո ւ ն ե |ո ւ թ յո ւ ն ....................................................................................23■Լեհափաո Հայրապետի դրույցր Հայաստանի հեոադրական դռրծակալու-

ըյւսն թղթակցի հետ .......................................................................................... 24ԽՐԻՄՅԱՆ ՀԱՅՐԻԿի վերշին կ ո ն դ ա կ ը ................................................................20ԽՐԻՄՅԱՆ ՀԱՅՐԻԿի խոսքը ուղղված ամերիկահայ ժողովրդին որպես նոր

տարվա մաղթանք ..................................................... ՜ շյյ•ԼԱՏԴԵՆ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ Հ Ա Յ Ո Ց - Հողի սեր ' ! ! ! | 20Կարծիքներ Խրիմթսն Հայրիկի մասին . . . . . . . 34ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈԻՄԱՆՅԱՆ— Երկու հայր .......................... ...... . . 1 ! 38ՍԻԱՄԱՆԹՈ— Խրիմյան Հ ա յ ր ի կ ........................................ .................................... 30

Ա. ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ— Խրիմյան Հայրիկը ................................................................40Հայրապետական հանդիսավոր սուրբ պատարադ ե. քարող Մայր Տահա-

ւ՝ում Խրիմյան Հայրիկի մահվան հիսնամյակի առթիվ . . . . 44Խրիմյան Հայրիկի մահվան հիսնամյակին ^նվիրված հանդիսություն Հ ո -

դևոր ճեմարանում .............................................................................. . 4 8Եպիսկոպոսական .ձեռնադրության Մայր Աթոռում .....................................40Գերաշնորհ Տ . Ասողիկ եպիսկոպոս Ղադարյսւն ...................................................56 ՝ՀԳերաշնորհ Տ . հարդեն եպիսկոպոս Վարժապետյան .........................., 5 8Գերաշնորհ Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոս Տ ե ր - Ս տ ե փ ա ն ւ ա ն ................................ 00Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ի Մ ................................. ...... , . ........................... ...... . 62Ս. ՐԱՂԻՐՅԱՆ— Հուշեր Կոմիտաս վարդապետի մասին . . . . ՛ . 68Հանդիստ դերսւշնո՜րհ Տ . Փառեն եպիսկոպոս Մե|քոնյանի . 60Արժանապատիվ Տ. Հովհաննես քահանա Գսւնիելյան . . • ՛ . .• ■. 71

Ы Г Р է. Գ Ր Ո Ի Թ 8 1 է> Ա 0 8 I; V . ՝- ՜ ■

ՀԱ Յ Կ Ա Կ Ա Ն ՍՍՌ. է Ց Մ Ի Ա ծ հ ՚ն"ԷՏՄԻԱԾԻն» ԱՄՍԱԳՐԻ իյՄԲԱԳՐՈԻԹՅՕԻն . .

Армянская С С Р , Эчмиадзнн, Редакция ж урнала .Э чм иадзин- • • • г:

Ке<Зпс1|оп օք էհշ П19^пг1пе ,Е 1с Ь т 1всЫп-, Е1сЬтк ժշւօ. А г т е т а , Ս ՏՏՏ

Ր Ո Վ - Ա Ն Դ Ա Կ Ո հ թ Յ Ո Տ Ն

Երևան, 19Տ7 թ .

" V*

Հ Ր Ա Մ Ա Ն Ա Ի

Տ. Տ. Վ Ա Զ (Ь Ե ՞ե Ս. 6 ԱՌԱ ՋՆԱ 6ՎԵՀԱՓԱՌ ԵԻ ՍՐհԱԶՆԱԳՈՅՆ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈ8

&ա ա ա ւ

н а ®

ш р

ш т

հ ւ Մ Բ Ա Գ Ր Ս Լ Կ Ա Ն

Կ - Ա Ս Պ Ո Ւ Ր Ա Կ Ա Ն Ի Ա Ր Ծ Ь 4_ Ը

սուն տարիներ առսւշ, 1907 թվա­կանի հոկտեմբերի 29-ի ն , Ս. էշ- միածնի Վեհարանին մեշ, հավի­տենապես իր աչքերը փակեց ՀԱՅ­

ՐԻԿՆ ՀԱՑՈՏ ե. «ննշեսւց ընդ հարս իլր>: Հիսուն տարիներից ի վեր ա յլևս պատմու­

թյան է պատկանում Խրիմյսւնը: Նա իրկյանքով Ա գործունեությամբ ամուր կերպով կանգնել է մեր պատմության անմահ փառ­քերի լուսահույլի մեշ ե. հավետ կենդանի կմնա մեր ժողովրդի սրտում' որպես Ս11ԻՐ1* և ԱՌԱՔՅԱԼ:

Խրիմյանի անունն ու խնկելի հիշատակը* շատ թանկագին ու նվիրական են յուրաքան­չյուր հայ մարդու համար: «Ագգային պատ­մության նկարասրահին մեշ իր պատկերը պիտի մնա միշտ պ ա յծա ռ ու գեղեցիկ, ու ա մենքը' պահպանողական թե հեղափոխա­կան, աշխարհիկ թե կղեր, գիտուն թե անուս, հարգանքով պիտի խոնարհին անոր ա - ռաշ»,— գրում է Խրիմյանի կենսադիրներից Թորգոմ արքեպիսկոպոս Գուշսւկյսւնը:

Ուսանելի է Խրիմյանի կյանքը ե մոնու­մենտալ' իր ամբողջ գրավչության,թյան ե խորության մեշ:

հայ մարդ, հայաստանցիԻբրև.քարոզիչ Ա հրապարակախոս,

ւնեձ

պսւրգու-

ուսուցիչ, սերհայրենասէ

ու քաղաքացի, մի ոսկեձույլ ամբողջություն Էր Խրիմյսւնը: Ջերմ Էին նրա խոսքերը, ո - րովհետև բխում Էին նրա սեփական համոզ­մունքներից, պայծառ Էին նրա մաքերն ու գաղափարները, որովհետև, բխում Էին ժո­ղովրդական ակունքներից: Նրա խոսքը, նրա պատգամը հոգիներ ցնցելու գաղտնիքն ու­ներ:

50 տարի Է մեգ բաժանում նրա օրերից, բա յց նա չի հնացել, չի մոռա ցվել, ա յլ ժա­մանակի մշուշից, ա նցյա լից բարձրացել Է նա ու հասել մեր պ ա յծա ռ օրերին ե. ժա-հասել մեր պ ա յծա ռ օրերին մանակի վրա յով կգնա դճպի հավերժություն: Նա դիմացել Է ժամանակի անոդոք դատաս­տանին: Նա մի պահ շողաց հայ երկնակա­մարի վրա որպես գիսավոր աստղ ու անե­րևութացավ' լուսավոր հետք թողնելով Տայ ժողովրդի պատմության Էշերում:

Խրիմյան Հա յր ի ՜կ ...ԺԹ դարի մեր ագգային-եկեղեցական տա­

րեգրության և հասարակական-մշակութային զարթոնքի ամենաինքնատիպ ու կարկառուն դեմքերից, փարոսներից մեկն Էր նա ո ր -

Տւ մարդ, որպես հայրենասեր, որպես հո­րական և որպես «քրիստոնեության բա­րության և ագգային առաքինությանց ա մե-

նեն սիրելի աիպարներեն մին մեր մեշ»:Մեր ժողովուրդը, մեր մտավորականու­

թյունը սրտագին ուրախությամբ նշել են նի' Հայրենիքի ա յդ անձնուրաց

գործունեության հետմիշտ Խրիմյանի' Հայրենիքի այ նահատակի անվան ու գործուն կապված ամեն մի դեպ ք, որովհետև Խրիմ- յա նը եղել Է հայության պաշտելին, նրայ՛կուռքը:

Եվ ահա ա յս օրերին երախտագետ գորո- Տքոժ ու հհաօմունքոմ

------ յ ւ յ ս -------- ------------ , --------յ---- г -վանքով ու հիացմունքով նշվում Է Խրիմյան Հայրիկի մահվան 50-սւմյա կը:

Որտե՞ղ փնտռել Խրիմյանի մեծության, հավերժության գաղտնիքը, նրա անվան ու գործունեության հմայքն ու կախարդանքը:

ԽՐԻՄՅԱՆԻ ԺՈՂՈՎՐԴԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ:Խրիմյանը՝ հայ ժողովուրդը ինքն իսկ Էր, դեմոսը: Նա անուն և գործունեություն լի ն ե ֊

к Я 1Г Ի Ս. Ս Ի Ն 1957

սւս ш г и . — մի ամբողջ սերունդ, մի 'տաւնուրւուն, մի ժամանակաշրջան:

լուց ա վելի հոգի Էր

նույնինքն հայ ու վերքերով, իւ

ժողովուրդն Էր երազներով ու

Խրիմյան իր ցավերու իդեալներոզ:

Խրիմյանին շատ դեղեցին է ոնութագրել հայ մեծանուն վիպասան Րսւֆֆին. «հոգով բանաստեղծ, իսկ սրտով՝ առաքյալ»: Նրամեջ ապրում ե շնչում Էր նայ մշակը, նայ պանդուխտը1 վանեցին, մշեցին, հայ հայրե- նասերը, ամբողջ հայ ժողովուրդը: «Հա յոց մշակ և. երկրագործ, չարքաշ ու տանջված ժողովրդի զավակ» Էր նա' Հայրիկը, «որ միշտ սւլ Հայաստանի գեղջուկ և աշխատավոր օո- ւլովրոի ցավերով ապրած է» : էօրիմյանը ժո- դովրդի ծոցից Էր դուրս եկել: ժողովուրդնէր ծնել, սնուցել նրան, ե անձնավորել նրա մեջ ինքնիրեն, լրիվ ու ամբողջական, իր հոգու բոլոր գանձերով, լույսերով, վշտերսվ ե խնդությամբ: Նրա ստեղծագործությունը, քարոզն ու պատգամը խորապես ժողովրդա­կան էին, նրա ձայնը հնչում Էր «Լարագա բարձունքից, Տարոնի դաշտերիս, Կոստսւնգ- նուպոլսից, Ս. Երուսաղեմից ե. Ս. Լուսա- վորչի Գահի բարձունքից: Նա լալիս Էր իր հարազատ ժողովրդի հետ, աշխատում ե. սւ- ղոթում նրա հետ, նրա համար: Խրիմյանըկենդանի մարմնացումն Էր հայ ժողովրդի տանջանքի ե նահատակության, նրա ըմբոստ ոգու ե հավերժության:

Խրիմյանխարհ, գ ե ղ ֊- , - , ֊, , , „նրա հոգին: Նրա լա յն սրտում արձագան­քում էին հայ գեղջուկի տրտունջներն ու մըր- մունջները, լացն ու հառաչանքը, իմաստու­թյունն ու կյանքի փորձը, ապագայի նկատ­մամբ վաո հույսը ե. անկոտրում հավատը:

Խրիմյանը մեծ էր և. ինքնատիպ' նաև. որ­պես հայրենասեր: վասպուրականի Արծվիսրտի մեջ ե. հոգում ժողովուրդն էր բազմած իր ցավերով ե. հույսերով: Խրիմյանը սիրումէր հայրենի «աղքատ ու թշվւաւ վայրերը»:

Ողջո՜ւյն Հա յրեն յա ց... Նա իր Հայրենիքի ձայնը հասցնում էր ամեն տեղ, մոտն ու հե- ււուն, մինչև Կովկաս, Պարսկաստան, Կաւ- տանդնուպոլիս, արտասահման: Վսւսպուրա- կանի Արծիվը իր «հայրենասերի թևեր»-ով ձայն էր տալիս, խոսում Հա յկից, Արսւմից, Եղիշեից, Վարդանից, ժողովրդի ցավերից, ազգային միությունից, Հա յրենյա ց շինու­թյունից, եկեղեցյա ց բարեզարդությունից, հայ մանուկների լուսավորությունից, և տա­նում էր ամենուրեք Հա յրենյա ց սարերի և հովիտների բուրմունքը, լցնում էր սրտերը հայրենասիրական մի ջերմ սրբազան խան­դավառությամբ և հրավիրում բոլորին դեպի գործ, դեպի հայրենաշեն և եկեղեցաշեն աշ­խատանք : Մանավանդ հրավիրում է՛ր տա-

երժության:ւ համար ժողովրդից դուրս աշ- ւցկություն չկար: Մեծ ու խոր Էր

г աշխարհիկ հայությանը դեպի Մայր Հա յ­րենիք, դեպի Երկիր, տեսնելու դրախտավայր երկրի բնատուր գեղեցկությունները, ներ­շնչվելու և ոգևորվելու պատմական հիշա­տակարաններով և համոզվելու, որ Հայրենի

հոդի վրա միա յն կարելի է ապրել որպես հա­վաքականություն, որպես ազգ և կերտել նայ

ժողովրդի երջանիկ ապագան: «Ես արծիվ,ցանկացող կենաց և բա րյա ց իմ Հայաստա­ն ի ն... Իմ շրջան ա յժմ և հավետ Հայրենյաց սահմանի մեջ է , ես Հայաստանի սիրահար հավ մի եմ, իմ ձայն ու եղանակ Հայաստա­նի և հայրենասիրի երգ է , թե լա մ' ա յդ անու­նը կհիշեմ, թե գեղգեղեմ' ա յդ անունը կհըն- չեմ , վերջապես դա իմ սերն է , իմ տերն Լ. ես նրա անձնանվեր գերին եմ»:

Կոչման ձայնը և պարտականության գի­տակցությունը ուր որ էյ տարան նրան, նա իր հետ տարավ հայի ու Հայաստանի շնչի թարմությունը, հայրենական քսւղցրությանց թույրն ու բույրը: Հայրիկն Հա յոց «Հայկա­կան խնդիրը պայուսակին մեջ դրած համ-

քորդեց Վասպուրակւսնեն Պոլիս, Փարիզ, օնդոն, Բեռլին ու մինչև իր գերեզմա նը...»:

Խրիմյանը աստվածաշնչական դեմք էր իր հոգու բովանդակ հուրքով ու բանաստեղծա­կանությամբ, իր սրտի և մտքի բովանդակ եռանդով և ուժերով: Նա իր մարգարեական նախանձահույզ ձայնն էր բարձրացնում բըո- նության և անիրավության դեմ, համատա­րած տգիտության և խավարի դեմ, հանուն իր ժողովրդի ազատ և արդար կյանքի: Նա իր բողոքի ձայնը հասցրեց մինչև Եվրոպա... Հայրիկի կրծքի տակ բաբախում էր իր ժո­

ղովրդի ազատության, առաջադիմության, լու­սավորության նվիրված առաքյալի բորբ սիրտը:

Խրիմյանի գործունեությունը չափազանց նդարձակ հորիզոններ է ընդգրկել: Փառա­

վոր և պատասխանատու է եղել նրա անցած գործունեության ա ղին: Ավելի քան վաթսուն տարիներ նա հոգով և սրբությամբ ծառայե( է իր ժողովրդին, նրա արդար դատին, Հա յ­րենիքին և Հա յ Եկեղեցուն:

Ավելի քան քառորդ դար Խրիմյան Հայրի­կը ծառայեց գավառում' Վանում, Տարոնամ,երբեմնի Ա րծրունյաց-և Մամիկոնյանց շի­ջած փառքի ոստաններում, «քաջաց և դրսյ- րության աշխարհ»-ներում, զարթեցնելու հա­մ ա ր գ ա վ ա ռ ի հ ա յո ւթ յա ն սիրտ ը ա զ գ ա յի ն ի ն ք ն ա գ ի տ ա կ ց ո ւթ յա մ բ և հ ր ա վ ի ր ե լո վ նրան դ ե պ ի ա ռ ա ջա դ ի մ ո ւթ յո ւն , դեպ ի լո ւ յս և դեպ ի ա զ գ ա յի ն -ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն վ ե ր ա ծն ո ւն դ :

«Արթնցեք, Հա յկա որդիք, ա րթնցեք... ո՞վ է ունդեր; հայ ժողովրդյան համար, որ այս տգիտության ՛ կամ' դժոխական զնդանին մեջ հավիտյան տանջվի»: «Ձողբանք, չհուսա-

1957 к Ջ 1Г հ а и Ь ն б

ճա տ ինք... արտասուք սրբենք... ձեո ու ոտ շա րժենք... լացողները լացին ու անցան գնացին, հիներն էին նոքա, մեք նորությամբ շսւրժինք...» : Եվ ամեն տեղ, բոլոր հայ սրտերում, սրտագինս արձագանքում Էր Խրիմյանի սթափեցնող ձայնը: ժողովուրդըլսում Էր իր բարի հովվի փրկարար կանչը:

Գավառում Խրիմյանի շնչով ու հոգով դաս­տիարակված «սւրծվիկ»-ների մի խոստումնա­լից սերունդ հասավ, «ըստ պատկերի և ըստ նմանութեսւն» Խրիմյանի, որը ժողովրդի լու­սավորության ե. դաստիարակության գործը աոսւջ տարավ, երբ Խրիմյան գավաոից ու­ղևորված էր մայրաքաղաք' սսսսնձնելու հա­մար պատրիարքական ծանր և պատասխա­նատու պարտականությունը:

Կոստանդնուպոլսում Խրիմյանը եղավ ա - ռսւջին «Հայաստսւնցի պատրիարքը», ինչպես նրան անվանում էին ա յդ օրերին: Արանպատրիարք ընտրողները մտածում էին, որ սահմանադրական պայքարի ա յդ եոուն օրե­րին, միայն Խրիմյանը կարող Էր իր հեղի­նակությամբ և հմա յքով, իր խոսքով ու գրչով պսակել Ազգի բոլոր իղձերն ու հույ­սերը: Խրիմյանը իր պատրիարքական ուխտի հառի մեջ ա սել Էր . «Իմ վրաս Պոլսո պատ­րիարքի պես մի' նա յիք, ես Հայաստանի ցա - վոց պատկերն եմ: Չգիտ եմ, թե իմ Աա-խորդքս ի՞նչպ ես միջնորդսւծ են տերության՝ այս ցավոց դարմանը խնդրելու համար, բա յց ես ագդու միջնորդություն մը պիտի ը ն ե մ ...» :

Կոստանդնուպոլսի Պատրիարքական Աթո­ռի վրա, իր քառամյա պաշտոնավարության

յաստանի հարց», «Հայկական խնդիր»: Խրիմյան առաջին պատրիարքն Էր , որ

պաշտոնապես ձայն բարձրացրեց Հայաս­տանի հարստահարությանց դեմ, պահանջեց Ագգային Սահմանադրության վերաքննու­թյունը և նրա գործադրությունը նաև գա­վառում:

Խրիմյանի պատրիարքությունը երկար չտ ևեց: Մայրաքաղաքը նրա տեղը չէր, ոչ էլ Պատրիարքական Աթոռը' նրա պաշտոնատե­ղին: Պատրիարքական Աթոռի վրա Խրիմյա­նի ազատատենչ հոգին կաշկանդվում Էր : 4ասպուրականի Արծիվը չէր կարող գործել ննհղուկի վանդակի մեջ: Նրան Հայրենիսար էր հարկավոր, ազատ օդ: Հրաժարվեց պատրիարքությունից' գսալ տեսնելու համար «զորչափութիւն աւերածոյն երկրին իմոյ Հա յրենեա ց»: ժողովրդի վիշտը նրան կանչում էր գավառ. «Գնա' գտիր Ղարագ, քո սիրած խուցն ու գրիչ և սակավիկ մի թանապուր»:

Պատրիարք չէր, բա յց միշտ Հայրիկն Հա­յո ց էր, առարկա ժողովրղի սիրալիր հար­գանքին և պաշտանքին:

Սակայն Հասպուրականի Արծիվը թևերը կտրած, մնաց Կոստանդնուպոլսում, հակա­ռակ իր կամքի, երագելով ազատություն, Հայրենի հող, սար ու ձոր, վանք ու ավերակ:

1876 թվականին նոր ոհիր գործվեց հայ ժողովրդի դեմ: Դեկտեմբերին *Լանը այրվում էր հրդեհների մեջ: Խրիմյան Կոստանդնու- պոլսի իր վանականի խցիկում, լսեց սրտի մորմոքներով իր «բնակասնունդ Հայրենիք»-ի նոր ողբերգության մասին: Նա միայն ար­ցունքներ կարողացավ թափել «վասպուրա­կանի զարդ ու պսակ» իր սիրելի Վ,ան քա­ղաքի վրա: «Կուժ մի ջուր առ իմ այրած Հա յ­րենիք»: Դա Խրիմյանի կրակե արցունքն Էր . «Թոլրքեստանի վերսւնորոգ Սահմանադրու­թյան տոնին անշուշտ մի զոհ պետք էր և այն փառավոր զոհ դո'ւն մատուցիր, ժողովուրդ Հա յոց»:

Հայրիկին սակայն սպասում էին նոր վրշ- տեր, հուսախաբություն: Հայության գլխովանցնում էր արյունոտ մի նոր վւոթորիկ, հատկապես Բարձր Հա յոց, Րասենի, Բադրե- վանղի գավառների և Մաշի աշխարհի վրսւ- յով : Խրիմյանը, որպես մեր օրերի ողբա­սաց Երեմիա մարգարե, ողբաց Հա յոց Աշ­խարհը, վշտից խելահեղ մարդու ըմբոստա­ցումով և զա յրույթով: «Երանի' թե հետիննլինեի և այլևս չծներ քեզ ողբերգու, այլևս անպահապան ա յգիդ հռաքաղ չլիներ, եր- թա ՜յր և այլևս չդառնայր անդրէն քո տաււա- պանաց տարին և ժամանակ»:

Հա յ ժողովուրդը գրկեց իր վիշտն ու լոեց՝ փրկության հույսով ա ռլցվա ծ...

Ч гш հասան նոր դեպքեր, նոր հուսախա­բություններ բերելով հայ ժողովրդին ե Խրիմյանին: 1877— 1878 թվականի ոուս- թուրքական պատերազմը, Սան-Ստեֆանոյի դաշնագրի 16-րդ հոդված: Խրիմյան գնաց Եվրոպա որպես պատվիրակ՝ . ամբողջ աշ­խարհի առաջ հայի վիշտը յլալա, և վե­րադարձավ հուսահատ' ԵՐԿԱԹԵ ՇԵՐԵՓԻ պ ատմությամբ: Հա յ ժողովրդի փրկությունը, ուժը իր միության մեջ է , իր բազկի մեջ, իր հայրենասիրության մեջ: Ահա' դասը, որըքաղել էր Խրիմյանը եվրոպական իր պատ­վիրակությունից:

1879 թվականին Խրիմյանը, 17 տարվա բա­ցա կա յությունից հետո, վերադառնում է 4ա ն , որպես առաջնորդ: Ամեն կողմ սուգ,վիշտ, հոգ ու մտատանջություն: Խրիմյանգործում է , վերքեր է բուժում: 4ա ճը վերըս- տին շունչ և կենդանություն է ստանում: Հսա - պուրականի Արծիվը ամեն կողմ տարածում է անսահման ոգևորության հայրենաշունչ կրակը:

Կսաավաոսթյանը հահելի չէր ա յդ բոլո­րը: Նա ոպ ա մ Էր գերեզմանել «Հայկական հարցը»: Հայկական գավառներում սկսվում են խժդժությունները: 1885 թվականին կա­ռավարության պւսհանշով, Ծաղկազարդից Հ օ ր առաջ, հանապարհ է ընկնում Խրիմյանը դեպի Կոսսսսնդնուպոլիս: Հայրիկն ընդմիշտ հեռանում Էր 4անից:

Խրիմյանը Կոստսւնդնուպոլիս հասավ, ե սակայն ուխտավորության հարկի տակ ս»ք- սււրվեց էրուսաղեմ: Մեծ Աքսորականը«կմխար իր հոդվույն խորեն, պատմական Գողգոթա յի արյունոտ բարձունք են դիտելով իրական Գողգոթայի' Հայրենիքի դառնու­թյուններին մեշ պատրաստվող խաչելու­թյունը իր սրտահատոր Ագգին»: Րայց Ագգը չմոռացավ մեծ Աքսորականին:

1892 թվականին Խրիմյանը ընտրվեց միա­ձայն Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս: Դա ժո­ղովրդի հաղթանակն Էր : ԽՐԻՄ8ԱՆԻ ԸՆՏՐՈԻ-й и л п » ժ ո ղ ո վ ր դ ի ս ի ր տ ն ԷՐ բ ա զ մ ո ի մՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԳԱՀԻ ՎՐԱ:

Խրիմյանը մեծագործություններ չկատա­րեց էշմիսւծնում: «Հայրիկ հրաշագործ չէ, որ կարենա շուտով իրագործել Ագգին բոլոր հույսերը, բա յց վստահ պետք է ըլյա լ, թե ամբողշ Ագգին համար իր ունեցած սերը, ո ր

չի գիտեր թառամիլ, պիտի ընել տա իրեն ինչ ո ր կարելի է ե կարևոր»:

ժամանակները վատ էին: Կային ներ­քին ե արտաքին բազմապիսի ոժվարություն- ներ, որոնք կաշկանդում էին Արծվի թևերը:

Անցան գահակալության խանդավաո օ - րերը:

Արևմտյան Հայաստանից շուտով հասան տխուր, արյունոտ լուրեր:

1894 թվականին Սասանի կոտորածը, 1895 թվականին Կոստանդնուպոլսի արյու­նոտ դեպքերը, 1895— 1օ96 թվականների հայկական կոտորածները գավառներում' ծանրագույն վիշտ պատհստեցին Խրիմյա- նին: «Ի ր հոտի հոշոտումը տեսնող հովիվի իր սրտակեղեք հուզումներուն մեշ խելահեղ, չէր գիտեր ո՞ւմ դիմել' Ասաուծմե զատ»:

Նվազ վիշտ չպատհաոեցին Հայրիկին Կով- կասում հայկական դպրոցների փակումը և 1903 թվականի հուլիսին եկեղեցական կալ­վածների գրավման մասին կայսերական հրովարտակի հրատարակումը:

Խրիմյանը իր հոգու ամբողշ կորովով ծառս եղավ ա յդ որոշման դեմ:

1907 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հա­յո ց Հայրիկը փակեց իր տաոապահար աչքե-

ГР:էշմիածնի Կաթողիկեի հովանու տակ, Մայր Տահարի զանգակատան կողքին, Աշ- աարակեցու' Հա յրենյա ց պաշտպանի' շիրմին առընթեր կա մի շիրիմ, որն ուխտատեղի է: Տապանաքարի վրա գրվել է ' «Նուագող վրշ- աից Հա յրենեա ց...» : Դա Խրիմյանի շիրիմն է . . . : Րայց Խրիմյանը կապրի հայ ժողովրղի երախտագետ սրտում' որպես վասպուրսւկսւ- նի Արծիվը և Հայրիկն Հա յոց:

Ա ՛Մ ՛Ե Ն Ա Յ Ն ձ ՚Ա 3 ՈՏ ձ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ի Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ը ձԵՈ֊ԱՎ_ՈՐ ԱՐԵՎ.ԵԼՔԻ ձԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՎ.ԻՐԱԿ ԳԵՐԱՇՆՈՐձ Տ. ԱՍՈՂԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻՆ

Й Ш М ® ©1Իա®1Իա1Ի ^(Ր1Իա©(նա1Ի,

в д т ю ш т ш т т $ ^ ш г о п ш т > ш

м т м м м до* ш и в л м ю ш ш г ш т

м т м в ъ ч ш ш м г а Հ ս ա փ տ ւ ո

ш м д о ь л р т м д о ш ш м ъ ш щ т т е а

т а и р м ш ь ш ю г о т ш ч д о ц > № ц ц > ш

ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ . ԱՍՈՂԿԱՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ՂԱԶԱՐԵԱՆ, ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՈԻԻՐԱԿԻՆ ԵԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴԻՆ ՀԵՌԱԻՈՐ ԱՐԵԻԵԼԵԱ8Ց, ՀՆԴԿԱՍՏԱՆԻ,

2ԻՆԱՍՏԱՆԻ, ԱԻՍՏՐԱԼԻՈՅ, ՆՈՐ ԶԵԼԱՆԳԻՈՅ, ԻՆԳՈՆԵԶԻՈՅ, ՄԱԼԱԻԱՅԻ ԵԻ ՐԻՐՄԱՅԻ, ՀՈԳԵԻՈՐ ՀԱՐՑ ԵԻ ՀԱՄԱՅՆ ՀՕՏԻՆ ՄԵՐՈՒՄ, ՀԱՐԱ9.ԱՏԻՅ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐՐՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ' Ի ԳԱՀ Է ՍՐՐՈՅ ՀՕՐՆ ՄԵՐՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈԻՍԱ- ԻՈՐՁԻ ԵԻ Ի ԳԱՀԱԿԱԼ Է ՆՈՐԻՆ ՈԴ.ՋՈՅՆ ՀԱՅՐԱԿԱՆ ԵԻ ՕՐՀՆՈԻԹԻԻՆ ՀԱՅՐԱ­

ՊԵՏԱԿԱՆ

Ավելի քան տասնևվեց դարերու փաոավու՛ պատմություն մը ունի մեր Ս. Եկեղեցին և սւնոր հիմնաքարը և գլուխը հանգիսացող Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածի­նը: Ս. Էջմիածինը Աստուծո պսչրգևն Է մեր ժողովրդին արված, որպեսզի անով ապրի, պահպանվի ու երբեք չմեռնի հայ հոգին, ժող ու] ուրդը մեր: Փրկչի Իջ­ման Սեղանի վերև պլպլացող Ս. Լուսավորչի կանթեղը իր լույսը կսւիոե մեր ամթողջ Ազգին վրա, մեր բոլոր եկեղեցիներուն վրա, մեր բոլոր հավատացյսւլ- "ւերուն վրա, ուր ո ր ալ զտնվին անոնք: Ա յղ կանթեղին լույսին զորությունըկհաղթե ամեն հեռավորություն, ամեն պատնեջ, ամեն սահման:

Սիրելի' հարազատ որդիք Մեր, ո ր կապրիք սփոված հեոավոր Արևելքի ափերուն՝ ի Հնդկաստան և Յինաստան, Ավստրսւլիա, Ն ո ր Ջելսւնդիա, Ինդոնե- զիա, Մալաիա և Րիրմա, ձեր եկեղեցիներով և ձեր կրոնական-կրթական, բա­րեսիրական հաստատություններով, ձեզ ավետիս կուտանք, թե որոջսւծ ենք մեր նոր կարգադրությամբ ի մի համախմբել ձեր բոլոր եկեղեցիները և համայնք­ները, հիմնելով Հա յա ստ ա նյա յց Եկեղեցվո առաջնորդական վինակը Հեռավոր Արևելքի երկրներու, իբրև առաջնորդանիսա քաղաքներ ունենալով Կալկաթան I. Սիգնեյը:

81957

Վստահ ենք, թե Մհր ուրախությունը պիտի рцш նաև ձեր ուրախությունը, վասնզի սւյսուհետև Մայր Աթոո Ս. Էջմիածինը հոգևոր աոավել մխիթարու­թյուն պիտի կարողանա բաշխել ձեղ ե աոավել պիտի զորանան ձեր հոգիները լույս հավատքով, ավետարանական սիրով ե հայ ոգիի ջերմությամբ, որոնք կճաոագայթեն Փրկչի Իջման Ս. Սեղանեն:

Եվ իբրև Մեր աոաջին Հայրապետական պատվիրակ ձեզ կուղարկենք նո- ւապսակ Տ . Ասողիկ եպիսկոպոս Ղազարյսւնը, ո ր Մեր կողմե լիազորված Է կազմակերպելու ձեր նոր հիմնված առաջնորդական վիհակր, ըստ կանոնսւց I, ավանդությանց մեր Ս. Եկեղեցվույն:

Մեր սրբազան պատվիրակը' Տ . Ասողիկ եպիսկոպոս, ձեղմե շատերուդ ծանոթ Է արդեն իբրև հավատավոր, անբասիր և անձնվեր հոգևորական, ո ր

Քրիստոսի ե մեր Ազգի սիրով ոգեշնչված, տարիներե ի վեր կծառայե մեր Եկեղեցիին ե ժողովրդին հեզությամբ ե. կորովով: Ահա թե ինչու Մենք վստահ ենք, թե դուք զինք պիտի ընդունիք սիրով և ուրախությամբ, ե ձեր կարելին պիտի ընեք, ո ր Հայրապետական պատվիրակը իրեն հանձնված ա ռա տ ությու­նը հաջողությամբ կատարե ձեզ հետ գործակցաբար, մնալով այնուհետև ձեր մեջ իբրև հոգևոր առաջնորդ ձեր շրջանի բոլոր հայ եկեղեցիներուն և համայն Г--

Տերուն:Մեզ կմնա ի սրտե մաղթել, ո ր Տերը նոր ուժ և նոր եռանդ և երկար կյանք

պսւրգեե Մեգ հարազատ Տ . Ասողիկ եպիսկոպոսին, որպեսզի ան կարողանա ձեր բոլորին հոգիները առաջնորդել դեպի Ս. Ավետարանին լույսը և մեր Տի­րոջ ու Փրկչի սերը և խաղաղությունը, ո ր հշմարիտ աղբյուրն Է մարդկային երջանկության և հավիտենական կյանքին:

Ի սրտե կմաղթենք նաև ձեզ բոլորիդ, քահանա հայրեր և հավատացյալ զավակներ Մեր, քաջառողջություն հոգվո և մարմնո և երկնային օգնականու­թյուն և շնորհք, որպեսզի սիրով միաբան ապրիք, հավատարիմ մնաք մեր նախնյաց սուրբ հավատքին, մեր սրբություններուն, մեր քաղցր լեզվին, մեւ* Մայր Աթոռին և մեր Հայրենիքին:

«ԱՅՍՈԻՀԵՏԵԻ ԵՂԲԱՐՔ, ՈՂՋ ԼԵՐՈԻՔ, ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ ԿԱ8ԼՔ' ՄԽԻԹԱՐԵ- 8ԱՐՈԻՔ' ՄԻԱԲԱՆ ԼԵՐՈԻՔ' ԽԱՂԱՂՈԻԹԻՒՆ ԱՐԱՐԷՔ. ԵԻ ԱՍՏՈԻԱԾ ԽԱՂԱ- ՂՈԻԹԵԱՆ ԵՒ ՍԻՐՈՅ ԵՂԻՅԻ ԸՆԴ ՌԵԶ»:

Հա յ ժողովրդի Սրբություն Սրբոց ՄիածնսւԷջ Ս. Տահարեն ողջո՜ւյն և օրհ­նությո՜ւն Հեռավոր Արևելքի հա յոց թեմիդ* հոգևոր դասուդ, ազգսւյին-եկեղե- ցական վարչություններուդ, պաշտոնյաներուդ և համայն հավատացյալ ժո­ղովրդիդ, սրտաբախ աղոթքով, ո ր մարդասերն Աստված ձեզ պահե պահպանե անփորձ, անվտանգ, խաղաղ ու բարօր, առաքինասեր գործոց հաջողությամբ:

«ՈՂՈՐՄՈԻԹԻԻՆ ԱՍՏՈԻԾՈՅ ԵՒ ՇՆՈՐՀՔ ՏԵԱՌՆ ՄԵՐՈՅ ՅԻՍՈԻՍԻ ՔՐԻՍ­ՏՈՍԻ ԵՂԻ8ԻՆ ԸՆԴ ԱՄԵՆԵՍԻՆ. ԱՄԷՆ»:

0 ,

ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈ11 ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈ8

Տ ուա ւ կ ոն դա կ ս ի 2 5 - ն Տ ո յե մ ր հ ւփ

1 9 6 7 Փ րկչա կա ն ա մ ի ,

I. ի տ ում ա րի ս Հ ա յո ց ՌՆԷ

ի \|ա նս Ս րբոյ է յմ ի ա ծ է ի

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ձ Ս . Յ Ո 8 ձ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ի Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ը ձՅՈԻՍԻՍԱՅԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ձԱՅՈՑ

ԿԱԼԻՖՈՈ-ՆԻԱՅԻ ԹԵՄԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴ

ԳԵՐԱՇՆՈՐձ Տ. ԲԱԲԳԵՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԿԼԱՐԺԱՊԵՏՅԱՆԻՆ

Գ Ա Ա Գ է Գ ծ Е Փ ՛Ա Տ ®!Իա;®1Իա1Ի

т ® ! Р Ж № О Т ( Р ъ ц ш ж ш вз* ш г а и и ь ц щ а д

№ О Д М О Д И М ) Щ П Ю Ь Ш , З Д Ш ,

№ п а & м о д ьЪ М О О Т Ь М Г Д О Ш Л М Ш Т О Ш Л Ь л м ш м ъ

т а © ? м ь м м в ш р ш ^ д о ф м д о ш п м ш ь ® »

ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ . ՐԱՈԳԵՆԱՑ ււՊԻՍԿՈՊՈՍԻ Վ.ԱՐԺԱՊԵՏԵԱՆ, Ա1ՒՍ.ՋՆՈՐԳԻՆ ՀԻԻՍԻՍԱՅԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ ՀԱՏ֊ՈՑ ԿԱԼԻՖՈՌՆԻՈՅ ԹԵ ՄԻՆ, ՀՈԳԵԻՈՐ ՀԱՐ8 ԵԻ ՀԱՄԱՅՆ ԺՈՂՈ4ՐԳԵԱՆՍ, ՀԱՐԱԶԱՏԻՑ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՑ ԷՋՄԻԱԾՆԻ’ Ի ԳԱՀ1; ՍՐԲՈՑ ՀՕՐՆ ՄԵՐՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈԻՍԱԻՈՐՅԻ ԵԻ Ի ԳԱՀԱԿԱԱ ՆՈՐԻՆ

ՈՂՋՈՑՆ ՀԱՅՐԱԿԱՆ ԵԻ ՕՐՀՆՈԻԹԻԻՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

Քրիստոնեության անխատսւկե|ի սյուն աստւ|ածակաոո. յց Ս. հջմիածնեէ. ււոոաբուխ ողջո՞ւյն և հայրապետական օրհնությո՜ւն տիրախնամ Միացյա( նահանգսւց Արևմտյան թեմին հա յոց, հոգևոր դասուն, եկեղեցակսւն-ազգա- յի ն ժողովներուն և վսւրչույւյուններուն, երիտասարդաց, կրթական, բարեսի­րական կազմակերպություն.,երուն և համայն հավատացյալ ժողովրդին:

«ՈՂՋ ԼԵՐՈԻՔ, ՀԱՍՏԱՏՈԻՆ ԿԱ8ԷՔ' ՄԽԻԹԱՐԵՑԱՐՈԻՔ' ՄԻԱԲԱՆ 1Ե- ՐՈԻՔ' ԽԱՂԱՂՈԻԹԻԻՆ ԱՐԱ11հՔ»:

Սրտանց ուրախ ենք, սր ձեր հայրապետահաստատ թեմը ինչպես անց­յա լի մեջ, նաև ա յժմ օրըստօրե կզորանա և կհառսւջդիմե հոգևոր կյանքի շի- նութեան հանապարքփն վրա շնորհիվ այն սուրբ եռանդին, որով գործի լծված են ձեր հոգևււր պաշտոնյան1,րը, ղեկավար մարմինները և համայն ժողովուր­դը: Մխիթարություն և պարծանք է Մեգ տ եսնել ու հաստատել Մեր գսւվսւկ- ներուն աստվածահահո ա յս 1.ոանդր Տիրոշ այգիին մեջ:

ЙЬг եկեղեցաշեն գււրծի Սեկ նոր ապացույցը հանդիսացավ Մեզ համաւ- թեմհդ վերջին Երեսփոխանական ժողովի օգոստոս 31-ի որոշումը, որով ձեւ- վիհակին համար առաջնորդ ընտրեցիք հոգեշնորհ Տ . Բաբգեն վարդապետ վարժապետյանը, որուն բարի համբավը անշուշտ հայտնի էր դարձեր ձեզ:

Մենք հաստատեցինք ա յս ընտրությունը և շնորհավորեցինք ձեզ: Ա|| նաև ընթացք տալով ձեր միջնորդւտթյաճ, ո ր Մեղ հայտնի դարձավ առաջնա՝-

„ական Աթոռիդ տեղապահ. Մեզ հարազատ Տ . Կարապետ ավադ քահանա Գալֆայանի նոյեմբեր 5-ի գրությամբ, Մայր Աթոռիս Գերսւգւսյն Հոգերր Խու- հըրդի նոյեմբեր 14-ի որոշմամբ, Մենք հարմար ե անհրաժեշտ դատեցինք Տ . Բարդեն հա|Ր սուրբին շնորհել թեմակալ առաջնորդի համապատասխան հոգևոր իշխանութ|ուն, Մենք անձամբ ալ քաշ ծանոթ ըլլալով իր հավատա- վՈր սրտին, իր բարի հոգիին և եկեղեցաշեն եռանդին ու հավատարմության դեպի ամենայն հայոց լա յս հավատքի վեմ Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը: Որով Տիրոջ ոդորմաթյամբ Մենք զինք ձեռնադրեցինք և Սրբալույս Մեռոնով օծե­ցինք եպիսկոպոս' Փրկչի Իջման Ս. Սեղանի առաջ, 24 նոյեմբեր 1957-ին. ըստ սուրբ կանոնաց և ավանդությանց մեր Ս. Եկեղեցվույն: Արդ. ձեր րն- տըրյալ առաջնորդը' նորապսակ Տ . Բաբգեն եպիսկոպոս Վարժապետյան իր պաշտոնին կանցնի ե դեպի ձեզի կուգա հոգեոր իշխանության լիությամբ:

Մենք վստահ ենք, թե իբրև ընտիր անոթ, անոր հոգին նշմարտապես բացվեցավ ե ան վերստին ընդունեցավ կենդանարար շնորհները Ս. Հոգվույն և այն անիմանալի ոգին, ո ր մեր պատմության խորերեն կուգա, ե ընդերք- ներեն' Ս. էջմիածնի հազարամյա քարերուն: Արդ, գերաշնորհ Տ . Բարդեն եպիսկոպոս Վարժապետյան, ձեր հոգևոր առաջնորդը, ձեզի կուգա լույս բե­րելու Լուսսւվորչի անմար կանթեղեն, առավել լուսավորելու և զորացնելու համար ձեր միտքն ու հոգին, առավել եռանդով առաջնորդելու ձեզ ե մոտեց­նելու Աստուծո լույսին, Տիրոջ Ավետարանին ե հավիտենական կյանքին:

Այն գիշեր, երբ գրի առինք այս կոնդակը, Մեր հոգին ՛լեցուն էր խոր­հը ւպովը Ս. Գրիգոր Լուսսւվորչի չարչարանսւց վիրապին, ուր ուխտի էինք գացեր քանի մը օ ր առաջ: Ս. Խ ո ր Վիրապը, Հա յոց Աշխարհի մեծ սրբատե­ղին, Օշականի Մեծ Սուրբի գերեզմանին հետ, պանծալի վկաներն են հայ ժողովրդի հավատքի և հաննարի լույսին, ե պատվանդանը հա յոց պատմու­

թյան:Եվ այսօր, երբ նորապսակ Բաբգեն եպիսկոպոս ձեզ ողջույն կբերե

Ս. էջմիածնեն, ան ձեզ պիաի ավետե նաև, թե պատրաստ է նախագիծը այդ մեծ սրբավայրի* Ս. Խ ո ր Վիրապի վերանորոգության, որուն իրագործումը իւ՝ վրա առած է ձեր թեմը, ձեր աստվածասեր ժողովուրդը' հույժ դովե|ի եռան­դով մը զեղուն:

Երանելի Սուրբն Գրիգոր, Լուսավորիչն Հայաստան աշխարհի ե Кп֊ш1цш| բազմաչարչար սուրբը համայն քրիստոնեության, կսպասե, ո ր իր Ս. Տանսւ- րը վերանորոգվի ի փաոս Աստուծո և ի փառս մեր սուրբ հավատքին, որուն համար ան իր չարչարանքներով երկնքի դոները բացավ I շողակաթ լույս իջեցուց իր հրաշք տեսիլքով:

Սիրելի' հավատացյալ զավակներ Մեր, հեռավոր Կսւլիֆոռնիո սւփեւ՚Սւ «ԵԿԱՅՔ ՇԻՆԵՍՑ11ԻՔ ՍՈԻՐԲ !*Խ111՚ԱՆՆ Լ11ԻՍ11Ց. ՔԱՆԱԻ Ի ' ՍՄԱ ԾԱԳԵԱ8 Մ ե» ԷՈ9Ս Ի ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ»:

Մեր կյանքը անցավոր է . ան իմաստ ու արժեք ունի ա յնքա ն, իճչքսւն մենք գիտնանք մեր անունը կապել աստվածահանո գործերու հետ , հավիտե­նական գործերու հետ: Այսպիսի գործ է Խ ո ր Վիրապի վերսւշինությսւն սուրբ գործը: Մարմարյա տախտակ մը, զետեղված Ս. Լուսսւվորչի սրբատաշ քա- րերուն վրա, դարեր շարունակ պիտի հիշեցնե հաջորդ սերունդներ՚ուն' Ամե­րիկահայ հավատացյալներում այս մեծ ընծան' մատուցված Աստուծո Ա Հայոց

Ազգին:Թող Տերը օրհնե զձեզ բոլորդ և պսւհե պահպ՚անե խաղաղ, անվրդով,

սիրով միաբան, առաքինասեր գործոց հաջողությամբ ե ձեգ պաշտպանն

1057 է Я ս՜ |. Ս. Ս |. Ն11

պե..պ1ս. փորձաթյուններե և հափշտակիյ, անսեր ձեոք-ЬгЬ: Դո.ք, սիրե,ինե> մնացե՛ք անխախտ ձեո հավատքին մեշ I. „իրեցե'ք ո, մնացե'ք հավատարիմ

игРП1Рյուններուն, »քЬг քաղցր ,եզվին, մեր սոս-բ իդձեոոն և տեսիլքնե- րուն !. մանավանդ մշտանորոգ ո. հավիտենական Մայր Աբոո Ս. էշմիածնին:

Մնացեք նաև հավատարիմ ձեզ ապաստան դարձած մեծ էրկրին՝ Ամերի­կայի Միացյա, Նահանզներան. իբրև օրինապահ և շինարար քաղաքացիներ, եղբայրական սիրով գեղունն դեպի այն ժողոփորդր. Որուն ծոցին մե, եաարհք ո. կհաոաշդիմեք խաւլւսււ ոլ անկաշկանդ: ՚ ՚ Ո *

Հա յ ժողովրդի Սրբաթյան Սրբոց' Փրկշի Իշման Ս. Սեդանեն սիրո ողշույՏ I. բյուր օրհնություն ձեզ բոլորիդ' սիրե|իք ե հարազատք Մեր, շերմսւզին ■սղոթքով, ո ր ամենակարողն Աստված ձեզ պահե պահպանե անփորձ ու ան- վտանզ, խաղաղ ո. երշանիկ, աոաքինասեր դա-ծոց լիակատար հ1Աշ„դ ո .- թյամթ:

«ՇՆՈՐՀՔ, ՍԷՐ Ы1 հւԱՂՍՂՈԻԹԻԻՆ ՏԵԱՌՆ ՄԵՐՈՅ ՅԻՍՈԻՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԵԴ.Ի8ԻՆ ՐՆԴ ս1)^ ՐՆԴ ԱՄԵՆԻՍ ԻՆ. ԱՄԷՆ»:

ԾԱՅՐԱԴՈԻՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Ա.Լ ԿԱԹՈՈ.ԻԿՈ11 ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ կոնդակ., ի 26-Տ 11ո_|հ и՜рЬг-ի 1Н87 Փրկչական աւ!|ւ,I- |ւ ւուսւ/սււփս Հայոց 1ՒՆԷ

I՛ ‘)ա8“ Игра] կմիածսի

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ձ Ա Յ Ո Ց 1 Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ի Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ը Կ.ՐԱՍՏԱՆԻ ձԱՅՈՑ ԱՌԱՋՆՈՐԴ

ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ. ԿՈՄԻՏԱՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԵՐ՜ՍՏԵՓԱՆՅԱՆԻՆ

« М И » ы м м փւիաա^ա^

аад1Р11Г|В№ № 1№ 1к В Д Ш М Ш Щ Т О Г О Ь Ш № №

М И М О Ш И М » П Н Ю Ш 1М М М П Ш М Г О ш м ш ш г

ш ш т ш р м и м а м т ш о д а ъ ш м м ф щ ш ъ

ш и т и л ь ы ь и м * տ ա а д м м м ъ ш г ш ш >

ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ . ԿՈՄԻՏԱՍԱՅ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ Տ ԷՐ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ, ԱՌԱՋՆՈՐԴԻՆ ՎՐԱՍ ՏԱՆԻ ՀԱՅՈ8, ՀՈԳԵԻՈՐ ՀԱՐՑ ԵԻ ՀԱՄԱ՛ՅՆ ՀՕՏԻՆ ՄԵՐՈԻՄ, ՀԱՐԱԶԱՏԻՏ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈ8 ՍՐՐՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ' Ի ԳԱՀ է ՍՐԲՈՅ ՀՕՐՆ ՄԵՐՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈԻՍԱԻՈՐ9Ի ԵԻ Ի ԳԱՀԱԿԱԼ է ՆՈՐԻՆ ՈՂՋՈՅՆ ՀԱՅՐԱԿԱՆ ԵԻ ՕՐՀՆՈԻԹԻԻՆ

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

Աւ]ե|ի քան տասնԱէ]ե<| иШрЬгш փառավոր պատմություն ունի մեր Ս. Եկե- ւլեցին ե անոր հիմնաքարը ու գլուխը հանդիսացող Մայր Աթոո Ս. Էջմիածինը: Ս. Էջմիածինը Աստուծո պարգևն Է մեր ժողովրդին տրված, որպեսզի անով ապրի, պահպանվի ու երբեք չմեռնի հայ հոգին, ժողովուրդը մեր: Փրկչի Ի}>- ման Սեղանին վերև պլպլացող Ս. Լուսավորչի կանթեղը իր լույսը կսփոե մեւ՛ ամբողջ Ագգին վրա, մեր բոլոր եկեղեցիներուն վրա, մեր բոլոր հավատացյայ- ճերան վրա, ուր ո ր ալ գտնվեն անոնք: Ա յդ կանթեղը Աստուծո ձեոքով Է վառ­ված և անոր լույսը երբեք չի շիջիր, չի տկարանար:

Սիրելի' հարաղատ որդիք Մեր, որ կապրիք ի Վրաստան, ձեղ ավետիս (լուտանք, թե սույն հայրապետական կոնդակով Վրաստանի հա յոց հոգևոր թե­լքի առաջնորդ կնշանակենք Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոս Տեր-Ստեփանյանը, գՈՐ

1967 է * Ա՜ I- Ս ս է> ս 1Й

ձեր միջնորդությամբ ե Մայր Աթոռիս Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի առաջար­կությամբ ձեոնադրեցինք և օծեցինք եպիսկոպոս 24 նոյեմբեր 1967-ին Միած նսւէշ Ս. Տահսւրին մեջ:

Նորապսակ Տ . Կոմիսւաս եպիսկոպոս շսւտերուդ ծանոթ է արդեն իթրԼ հա- . վսււոավոր և անձնվեր հոգևորական, որ Քրիստոսի և մեր Ագգի սիրով ոգե- շնշված,՜ աարիներե ի վեր կծառայե մեր Եկեղեցիին և ժողովրդին: Մենք վըս- տահ ենք, թե դուք գա յն պիտի ընդունիք սիրով և ուրախությամբ, և ձեր կա­րելին պիտի ընեք, ո ր սրբագանբ իրեն հանձնված առաքելությունը հաջողու­թյա մբ կատարե, իբրե. հոգևոր առաջնորդ վրսւստանի բոլոր հայ եկեղեցիներուն 1> կրոնական համայնքներուն:

Ի սրտե կմաղթենք, пг Տերը նոր ուժ, նոր եռանդ և երկար կյանք պարգևԼ Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոսին, որպեսգի կարողանա ձեր բոլորին հոգիները ա- ոաջնորդել դեպի Ս. Ավետարանին լույսը և դեպի մեր Տիրոջ ու Փրկշի սերբ I. խաղաղությունը, ո ր հշմարիտ աղբյուրն է մարդկային երջանկության ե հավի­տենական կյանքին:

Կմաղթենք 1նաև ձեգ բոլորիդ, քահանա հայեր, խորհրդի անդամներ ն հավատացյալ գավակներ Մեր, քաջառողջություն հոգվո և մարմնո և երկնային օգնականություն և շնորհք, որպեսզի սիրով միաբան ապրիք. հավատարիմ մնաք մեր նախնյաց սուրբ հավատքին, մեր սրբություններուն. մեր քաղցր լեգվին, մեր Մայր Աթոռին և Մայր Հայրենիքին:

«ԱՅՍՈԻՀԵՏԵԻ ԷՂՐԱՐՔ, ՈՂՋ ԼԵՐՈԻՔ, ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ ԿԱ8ԼՔ' ՄԽԻԹԱՐԵ֊ 8ԱՐՈԻՔ' ՄԻԱԲԱՆ ԼԵՐՈԻՔ' ԽԱԴ.ԱՂՈԻԹԻԻՆ ԱՐԱՐԼՔ. ԵԻ ԱՍՏՈԻԱԾ ԽԱ ՂԱ ֊ ՂՈԻԹԵԱՆ ԷԻ ՍԻՐՈՅ ԵՂԻՏԻ ԸՆԴ ЙЬЯ»:

Ի սրտե կմաղթենք նաև մեր դրացի վւ*աց եղբայրական ագնիվ ժողովըր- ւ|ին երջանիկ կյանք ու բարօրություն, ե կաղոթենք չքնաղ ‘Լրաստանի վերելքի

ու ծաղկման համար:«ՈՂՈՐՄՈԻԹԻԻՆ Ս ՍՏՈԻԾՈՅ ԵԻ ՇՆՈՐՀՔ ՏԵԱՌՆ ՄեՐՈՅ ՅԻՍՈԻՍԻ ՔՐԻՍ­

ՏՈՍԻ ԵՂԻ8ԻՆ ԸՆԴ ԱՄԵՆԵՍԻՆ. ԱՄԷՆ»:

Ա ա ՚ լ ֊ ֆ ի *

ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՂ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈ8

Տ ա ա ւ կ ոն դա կ ս ի 2 6 - Տ 6ո յե մ բ ե ւ-ի

1 0 5 7 Փ ւ-կչա կա Տ ա մ ի ,

և ի տ ում ա րի ս Հ ա յո ց

ի վա &ս Ս օր ո յ էշմ ի սւծՏի

օ ւ ս շ տ ո ն ւ ւ Կ ւ ւ ն ք

з д т м м г а а ъ ш т ш ш ш и л ь *№ В Д М М Ш > О Т й » 1 Ш Ш Ш У № Ш Д О И .

о д м ш ш ձ ա ա ա » Հ ՛ ա ? ш р з в д о р ш ш , м т е ш ш ч д * ս տ ա փ ա ռ

ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻԲԼԻԿԱՆԵՐԻ ՄԻՈԻթՅԱՆ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱ խ Ա ԳԱ ձ ՆՈՐԻՆ

ԳԵՐԱՏԱՆ8ՈԻԹ8ՈԻՆ ՊԱՐՈՆ Ր Ո Ի Լ Գ Ա Ն Ի Ն Ի Ն

Ս՚ՕԱԿՂՍ.

Հոկտեմբերյան Մեծ ոեույոսփ ա յի քառասունամյակի առիթով հանեգեք ո&- գ ո ւն հ , Պարոն Նախագահ, Մեր սրտագին շնորհավորությո.յններն ու ,ավա- գույէI բարեմաղթությունները բա զմա գգ Սովետական Միության' ամոոո. ա շ­խարհում խաղաղության հղոր պատվարի' հետագա բարգավանման համար;

Վ. Ա Զ Գ Ш > ԱԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ЬЧ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

ձԱՅկԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻՐԼԻԿԱՅԻ ԳԵՐԱԳՈԻՅՆ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱխ ԱԳԱձՈԻթՅԱՆ ՆԱխ ԱԳԱձ

ՊԱՐՈՆ Ա Ո Ո Ի Տ Ա Ն Յ Ա Ն Ի Ն

Ь Ր Ь Ч Ш, Հսւնեցեք րնգունել Մեր սրտագին ողջույններն ու շսորհավորսէնքներՈ հոկտեմբերյան Մեծ ռևո,յուցիա,ի քառասուներորդ տարեդարձի առթիվ I Մ ա թ ո ւմ ենք սովետական Կողովուրդներին խաղաղ ա երջանիկ կյանք, իսկ նա^բին* Հա յրենիքին' Տորանոր հաջողություններ իր հգոր վերեյք}ւ

Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ЬЧ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԱՄԵՆԱՅՆ Ш П 8

Ա Բ Ա Կ Ա Ն ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՌԵՍՊՈՒԲԼԻԿԱՅԻ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱ|*ԱԳՍ.ձ Պ ԱՐՈՆ Ք Ո Տ Ի Ն Յ Ա Ն Ի Ն

հ Ր է ւՎ .Ա Ն

^ Ա Լ Լ ւ ա ւ դ ձ Տ Հ ^ յ ̂ ь’ Й ^ Г Й !-սւյրենիքը' բարօրության ե խաղաղության մեշ: յ

‘ Լ Ա М Գ ե* Ն Ս.ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Էվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

ձԱՅԿԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՌԵՍՊՈՒԲԼԻԿԱՅԻ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻՆ ԱՌԸՆԹԵՐ

ձԱՅ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԳՈՐԾԵՐԻ ԻՈ Ր ձՐ Դ Ի Ն

հ Ր է ^ Ա Ն

Հոկտ եմբերյա ն Մեծ ռևոԱուցիա յի 4 0 - Ր դ աարեդարձի ւաւթիվ ընդունե­ցեք Մեր շերմ ողջույններն ու շնորհավորանքները: Աղոթում ենք աււ Աստ­ված Սովետական պետության անսասանության և մեր մեծ Հայրենիքի եո- րայրական ժողովուրղների խաղաղ ու երջանիկ կյանքի համար:

Վ Ա Զ Գ Ա Ն Ա ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ -

ԾԱ ՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա ՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑՎ Ա Ն Գ Ե Ն Ա -ԻՆ

է . « Մ Ի Ա Ս Ի Ն

Սովետական Հայաստանի կառավարության և իմ անունից հայտնում ենք մեր սրտագին շնորհակալությունը Հոկտ եմբերյա ն Սոցիսւ|իստական Մեծ ռևոլյուցիա յի փառապանծ քառասնամյակի համաժողովրդական տոնի առթիվ հղած սեր շնորհավորանքների համար:

•нIIIII*ՆԱ и л2 ԱՅ ԿԱԿԱՆ ՍՍՌ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱԽԱԳԱՀ

ԾԱՅՐԱԳՈԻՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա ՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑՎ Ա Տ Գ Ե Ն Ա -ԻՆ

к Л 1Г Ի ս ս Ի Ն

հայկական ՍՍՌ Մինիստրների Սովետին առընթեր Հա յ եկեղեցու գոր­ծերի խորհրդի ե. իմ անունից հայտնում եմ ջերմագին շնորհսւկա|ություն Հոկ­տեմբերյան Սոցիալիստական ռևոլյուցիա յի քառասնամյակի մեծ տոնի առ­թիվ հղած սեր շնորհավորանքների համար:

Հ հ * Ա Ա Ն Ն 1 ՚Ս 8 Ա Ն................................ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՏԵՂԱԿԱԼ

ձԱՅԱՍՏԱՆՈԻՍ՜ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳԵՐԻ ձԱՍՏԱՏՄԱՆ 37-ՐԴ ՏԱՐԵԴԱՐՁԻ ԱՌԹԻՎ. ԱՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑ ձԱՑՐԱՊԵՏԻ ձՂ Ա Ծ ձԵՌԱԳՐԵՐԸ Ե Վ Ս Տ Ա 8վԱ ծ

ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐԸ

ձԱՅԿԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻՐԼԻԿԱՅԻՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱխ ԱԳԱձ ՊԱՐՈՆ Բ Ո Տ Ի Ն Յ Ա Ն Ի Ն

у... • .. . .к г ъ ч а ъ

Մեր Մայր Հայրենիքի* Սովետական Հայաստանի 87-ր դ տարեդարձի առ­թիվ հանեցեք ընդունել Մեր ջերմագին շնորհավորանքները:

Հանուն Հա յա ստ ա նյա յց Եկեղեցու ե Մայր Աթոռ Ս. էշմիսւծնի, ի սրտե ՜մաղթում ենք հայ ժողովրդին ու վերածնված Հայրենիքին անսասանություն ե հարատև վերելք դեպի նորանոր հաղթանակներ կյանքի թոլոր բնագավառ­ներում, սովետական եդթայրացած ժողովուրդների հգոր ա փաոապա1նծ միու­թյան մեջ, խաղաղությամբ ու բարօրությամբ:

Կեցցե' հայ ժողովուրդը:Կեցցե' մեր բարեխնամ Հայրենի կառավարությունը:

Վ Ս . Զ Գ Ե Ն ԱԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱ9Ո8

ձԱՑԿԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻՐԼԻԿԱՅԻ• ֊ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻՆ ԱՌԸՆԹԵՐ ձԱՅ ԵԿԵՂԵ8ՈԻ ԳՈՐԾԵՐԻ Ի Ո ՐձՐԴ Ի ՆԱխ ԱԳԱձ

ՊԱՐՈՆ Գ Ա Ս Պ Ա Ր Ց Ա Ն Ի Ն

ь о ь ч и л ,

Ընդունեցեք մեր ջերմագին շնորհավորանքները Սովետական Հայաստա­նի 37-րդ տարեդարձի առթիվ: Թող Տերը շեն ու անսասան ՛պահի հայոց Մայր Հայրենիքը սովետական Ժողովուրդների մեծ Միության մեջ, բարօրու­թյամբ և խաղաղությամբ:

>: Հ Ա Ջ Գ Ե Ն Ա. • ■” \ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄեՆԱՏՆ ՀԱ5Ո8

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ձ Ա Յ Ո Ց ԿԱք&ՈԴԻԿՈՍ Վ Ц Տ Գ ե Ն Ա ֊Ի Ն

ԱՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Վ Ա Տ Գ Ե Ն Ա ֊ԻՆ

к տ մ ի а о ի ն

Թո41 “ Վեք խորապես շնորհակալություն հայտ նել սեզ Սովետական Հա­յաստանի 37-ր դ տարեդարձի աոթիւ] մեզ հւյած շնորհամորոփւուններհ ե ոա- ք՛ոս աւյ թութ յա СБкхф ճամար;

Հանհցեք ոնդունել մեր շերմ շնորհակալությունը Հա տական կարգերի հաստատման 37-րդ տարեդարձի աոթհմ ոաւքորանքների ե բարի ցանկությունների համար;

Ա. ՔՈՁՒՆՑԱՆՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՌ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱԽԱԳԱՀ

Ս. ԳԱՍՊԱՐ8ԱՆՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՌ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻՆ ԱՌԸՆԹԵՐ

ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՅՈԻ ԳՈՐԾԵՐԻ ԽՌՐՀՐԳԻ ՆԱԽԱԳԱՀ

4

֊ • Т - • ■ • - • : ' ' ՜ ՚ ; ՜. 1 "

«ԼԵՏՇՓ ՇՌ Ш в Р М Ь Я » ծԳ Ո Ր ՀՈ Վ Ո քՇ Կ Շ Ն ՀեՈ*ՇԳՒքՐ- »41№ Կ Վ Շ »Ի Ե Վ Ы НГГДО հ*#Ւ11ՒՈ «№ 8 Г М 1 Р *_ ч

ն ( 1 № Ս Ր1*հԻ Թ 8Ո Ի\» С Լ ե 'Ք Ս Ի Ի : .К Ь Ъ Ф в В Ъ 80-1М Г8И էՈ Ր Ե Լ Ց Ո ւԻ Ա Ռ Թ Ի Վ

/ ; • ; Й , > Ո Ր Ի > Ս Ր Ր Ո Ի Թ ՑԱ ՚ն «Ш Ш Ш М ГбГ.

•՝'• ՜ 11՜0ՍԿՎԱ8Ի է?Վ Ш П Ш . ՌՈԻՍԻՈ ՊԱՏՐԻԱՐ*՜1,որի4» 11ррпър вт>՝1, Н. 1.ե ք ս ի ի է.

1Г П II Կ ч ч՝-* 4 - * • * . ' * » . - , л .

Տձերդ Սրբությոմւ.Ընդունեցեք Մեր անկեղծ շնու-ե՜ավորություննեւ-ն ու լավացումն ршгЬ

.յ՚սւդթությունները սեր ծննդյան 80-ամյսւկի առիթով:Հա յ Եկեղեցին շատ թարձր Է գնահատում սեր աստվածահաճո ե բեղմ

քյավոր գործունեությունը Ռուս Պրավոսլսւվ Եկեղեցու, ծաղկման, ինչպես ե ամ բողջ աշխարհում խաղաղության ամրապնդման գործում: Ցանկանում ենքՏեգ քաջառողջություն Ա արևշատություն ի փառս Ռուս Եկեդեցա և հուրախո» թւան ոուո Տավատացյա| ժողովրդի՛

Սիրով, սեր Եղթայր ի Քրիստաւ’

Վ Ա Զ Գ Ե Ъ ԱՈԱՅՐԱԳՈԻՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՎ. ԿԱԹՈԴ.ԻԿՈ11

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Ш ТЬЪавЪ ՀԱ6118 ԾԱ8(*ԱԳՈԻ8Ն ՊԱՏՐԻԱՐՔ Է Հ ԿԱԹՈԴ.ԻԿՈ11 ՆՈՐԻՆ Ш 'РШ 'ИШ И, Վ Ա Ջ Գ է? *Ս Ա-М ,

Է Տ Մ Ի Ա Օ Ւ ւ .

Սրաաեց շնորհակա| եմ 9.երդ Սրբության շնորհավորության ե բարեմադ էությունների համար:

Ա Ա Ե Ք Ա ԻՄՈՍԿվԱՅԻ Եվ ՀԱՄԱՅՆ ՌՈԻՍԻՈ ՊԱՏՐԻԱՐՔ

•I

ՍԱՅՐ ա Ռ ՍՈՒՐԲ ԷՋՍ՜ՒԱՄՆՒ ԴՒ4_ԱՆԱՏԱՆ ա ՂՈՐԴ Ա ԳՐՈՒ^ ՏՈԻՆԸ

Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս Տ . Տ . Վազգեն Ա սույն թվականի 1ոկաեմ֊ բերի Հ 2 ֊ի ն .հ ե տ և յա ւ ուղերձը հղեւյ Անթիլիաս ' ՚ ; ՜ ՛ է . \\Հ-

ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹՅԱՆ ԱԹՈՌԱԿԱԼ՜ ' ՜ ' ՛՝ է1՜ ԱՄԵՆԱՊԱՏԻՎ. Տ . &ԱՐԵՀ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ

։ ' • ֊• ՛ V ' ֊, ՛ ֊. - - ՝ ‘ •-ЯЦ.в-РДЦ.Р

Մհ&քլ վւսգգեև II. Կսւթսղիկոս Ամենայն Հա յոց, տեղեկացած ը ||1Ա|ու| հոկտեմբերի սկզբի մսւմու|ի հսւղորգումնհրեն ЙЬг որոշումի մասին՝ ամերի­կահայ Լշմիածնակսւն թեմի շարք մը եկեղեցիներ Կի|իկյան Աթոռին իշխա սաթյան ներքև, առնելու, Մեր վրդովումը և. վիշտը կհայտնենք ա յս աննսւխըն (>աց ոտնձգության և.պատմականորեն .ստեղծված կւսճոններու ե իրավսւսո. թյսւնց սահմսւններա |սաիւտման համար;

Հանուն Հա յա ստ ա նյա յց Եկեղեցվո Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի և հայ հա վաաացյսւլ ժողովրդի, այսու վնռսւպես կհրավիրենք սեգ հետս կոչե| սեր ա ,4 որոշումը ի սեր Աստուծո և Ագգի:

Հ ե տ և ո ղ ա կ ա ն մ ե ր խ ա դա դա սիր ա կա ® և մ ի ա ս ն ո ւթ յա ն ո գ ի ի ս և վ ե ր , ա ա _

լա ճ ա մ ա ր ն երքին ա ն ի մ ա ս տ հ ե ր ձ ո ւմ նե ր ո ւն և Ա զ գ ա կ ո ր ծ ա ն պ ա ռ ա կ տ ո ւմ ­

ն ե ր ն , մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ վե ր ս տ ի ն կ ա ռ ա շա ր կ ե ն ք 2 ե ղ ա նհա պ ա ղ կ ե ր պ ո վ բ ա ­

ն ա կ ց ո ւթ յո ւն ն ե ր ս կս ի , որևէ հ ա ր մ ա ր տ ե ղ , վ ե ր ա կ ա ն գ ն ե ի հ ա մ ա ր հ ո գ և ա

մ ի ո ւթ յա ն ը և խ ա ղ ա ղ ո ւթ յո ւն ը մե.- ն ա խ ն յա ց ,ո ւ յս հ ա վ ա տ ք ո վ և գ ա ր ե ր ո ւ հե

-ո ս ա կ ա ն մ ա ք ա ռ ո ւմ ն ե ր ո վ ս տ ե ղ ծ վ ա ծ ու պ ա հպ ա նվ ա ծ մ ե ր Ս. ե կ ե ղ ե ց վ ո :

Կսիրենք հուսալ, ո ր սեր գրական պատասխանը պիտի ստանանք հա ռա օիկսւ աաււնևհիւնգ որհրու ընթացքին:

• - Եղբայրական սիրո օղչաճիվ

Վ, Ս. Ջ Գ Ե Ъ Ա

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՏՈՑ

է й 1Г р ч. о р է 195]

_ի պատասխան սույն հայրապետական ուղերձի, նոյեմբերի 4 -ի առա­

վոտյան Մայր Աթոռում ստացվեց հետևյալ հեռագիրը.

4 ՚յ.ՄԵՆԱՅն ՀԱՏՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՎԱՆԳԵՆ Ա

Է Տ Մ Ի Ա Օ Ի է .

Կիփկյան Կաթողիկոսության ուղղված սերդ Սրբության 22 ն ո կա ե մ ֊ բերի նեասգիրը սաացված Է: Կհայտնենք, թե Կիլիկիո Կաթողիկոսության եպիսկոպոսական գասուն մեջ Զավեն կամ ЯшгЬБ անունով եպիսկոպոս գո­

յո ւթ յո ւն չոմնի: Կիլիկյան Աթոոթ եղած Է և կմնա նախանձախնդիր Հա յ Եկե- զեցվո և Տայ ժողովրդի միության ե Տամերսւշխության:

հւոնսւրճ աղոթակից' Կաթողիկոսության Դասն եպիսկոպոս

ԱՐՏԱԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

1>հյրաթ. է ИщЫрЬг 111Տ7 _

Վեհափառ Հայրապետը հատուկ կոնդակով, ուղղված համայն հայ ժո­ղովրդյան, պիտի կ տ ի Մայր Աթոռի դիրքը Անթիլիասի և նրա հակականոնա- կան ու եկեղեցաքանդ ընթացքի հանդեպ >

ԴԻՎ.ԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

5 էԱւյեմքէււփ 1967 (*•V. է{միսւծի&

Ա եԾ ՃՈԿՏԵՄԲԵՐհ 40-ԱՍՅԱԿՒՆ եՎ. Д О Ш Ш Ь П Ы Г ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԿՍՐԳԵՐՒ ա ՍՏԱՏմԱ Ն 3 7 -Ր Դ ՏԱՐեԴԱՐՑՒՆ ՆՎ.հՐ4_ԱԾ ՃԱՆԴՒՍՈհԹՅՈՒՆՆեՐ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ иП КГР ԷՋՄԻԱԾՆՈՏՄՆոյեմբերի 4-ի ն , երկուշաբթի օրը, երեկո­

յա ն ժամը 3 .30-ի ձ , Հոգևոր ճեմարանի հան- դիսությանց մ եծ դահլիճում կայացավ հան­դիսավոր նիստ ' նվիրված պետական մեծ տոնի' Հոկտեմբերյան Սոցիալիստական Մեծ ռևոլյուցիայի 40-ա մ յա կին։

Մեծ Հոկտեմբերի 40-ա մյա կին նվիրված հանդիսության նախագահում էր Նորին Ս. 0- ծություն Ь . Տ . Վազգեն Ա Ամենայն Հայոց՛- Հայրապետը։

Հանդիսությանը ներկա էին Մայր Աթոռի ամբողչ միաբանությունը, Հոգևոր ճեմա րա ­նի տեսչական ու դասախոսական կազմը, ու­սանողությունը, էէշմիածինа ամսագրի խըմ- Բագրությունը և Մայր Աթոռի պաշտոնեու թյունըւ

Հանդիսավոր նիստում զեկուցեց Հոկտ եմ­բերյա ն Մեծ ռևոլյուցիա յի պատմական նշա. նակության և ազգերի ինքնորոշման իրա վունքի և ա յդ թվում հա յ ժողովրդի ազգային ինքնորշման մասին' Հոգևոր ճեմարանի հայ ժողովրդի պատմության դասախոս, դոցենտ Համո Հարությունյանը։

Հանդիսության ընթացքում կատարվեցին արտասանություններ, խմբերգեր և մ ե ն ե ր ֊ գեր' նվիրված Մեծ Հոկտեմբերին։

Մ եծ Հոկտեմբերի 40-ա մ յակին նվիրված հանդիսությունը վերջացավ Վեհափառ Հա յ- րապետի «Պ ա հպ ա նիր-ով և օրհնությամբ։

Նոյեմբերի 6-ի ն , չորեքշաբթի օրը։ երեկո յա ն ժամը 6-ի ն , կառավարական հրավերով Վեհափառ Հայրապետը ներկա եղավ Երևա­նում, Ալեքսանդր Ս պենդիարյանի անվան շքանշանակիր օպերա/ի և բալետի Պետական ակադեմիական թատրոնում Հոկտեմբերյան Ս եծ ռևոլյուցիա յի 40-ա մ յա կին նվիրված հանդիսավոր նիստին՛

Վեհափառ Հայրապետին ընկերակցում էին գերաշնորհ Տ . Սահակ և Տ . Հայկազուն սրբա­զա նները, հոգեշնորհ Տ . Ասողիկ, Տ . Հայրիկ և գավազանակիր Տ . Մեսրոպ վարդապետն!։ րը.

Նոյեմբերի 7-ին , հինգշաբթի օրը, առա­վոտյան ժամը 10-ի ն , կառավարական հրա­վերով, Վեհափառ Հայրապետը Երևանում. Լենինի անվան հրապարակում, ներկա եղավ մ եծ Հոկտեմբերի 40-ա մ յա կի առթիվ Երևանի աշխատավորության հանդիսավոր շքերթին։

Վեհափառ Հայրապետին ընկերակցում է ին գերաշնորհ Տ . Սահակ արքեպիսկոպոս Տեր ֊Հովհա ննիսյա նը, գերաշնորհ Տ . Հայկա զուն եպիսկոպոս Աբրահամյանը, հոգեշնոր ■9. Ասողիկ ծայրագույն վարդապետ Ղազար-

«196?

չանը, հոգեշնորհ Տ . Եղիշե վարդապետ Սար. գըսյանը և հոգեշնորհ Տ . Մեսրոպ վարդա­պետ ԱնթարյաՏւը•

* * «

Նոյեմբերի 7-ին, երեկոյան ժամը 8-ի ն , Վեհափառ Հայրապետը, Հայկական ՍԱՌ Գե. րագույն Սովետի Նախագահության հրավե­րով, Երևանում, Հայկական ՍՍՌ Գերագույն Սովետի շենքոսէ, ներկա եղա վ Հոկտեմբեր­յան Սոցիալիստական Մեծ ռևույուցիայի 40-ամյակի առթիվ տրված պաշտոնական ճաշկերույթինւ

Վեհափառ Հայրապետին ընկերակցում էր գավազանակիր հոգեշնորհ Մեսրոպվարդապետ Անթաբյանր։

Նոյեմբերի 29-ի ն , առավոտյան ժամը 11-ին , Ս. էշմիածնի Մայր Տաճարում, Վե­հափառ Հայրապետի նախագահությամբ կատարվեց հանդիսավոր մաղթանք Հա յա ս­տանում սովետական կարգերի հաստատման 37-ր դ տարեդարձի առթիվ։

Երեկոյան ժամը 4-ին, Հոգևոր ճեմարանի հանդիսասրահում, տեղի ունեցավ հանդիսա­վոր նիստ ‘ նվիրված Հայաստանում սովե­տական կարգերի հաստատման 37-րդ տա րեդարձինւ

Օրվա մ եծ տոնի նշանակության մասին զեկուցեց Հոգևոր ճեմարանի դասաքսոս_յո ցենտ Համո Հարությունյանը։

Հանդիսավոր նիստին ներկա էին Մայր Աթոռի միաբանությունը, Հոգևոր ճեմարանի տեսլական և դասախոսական կազմը, ուսա­նողությունը և Մայր Աթոռի պ ա յտ ոնեու֊ թ/ուձրւ

«ւէա ՈՆՇԿՇն ՀնԳ Ո ՒնեԼՈ Ի Թ Տ Ո Ի է

նոյեմբերի 16-ին, շաբաթ огр , առավոտյան ժաԱբ 11-ին, Նորին Ս. Օձու­թյուն Վեհափառ Հայրասյետթ պաշտոնական ա յցելություն տվեց հրեանում

Կառավարական Տան մեջ, Հայկական ՍՍՌ Մինիստրների Սովետի Նախագտն

К|Г. Ա. Ь . Քոչինյանին:

Ընդունելության ներկա էր նաև Հայկական ՍՍՌ Մինիստրների Սովետին

"■ոընթեր Հա յ Եկեղեցու գործերի ԽորՏրդի նախագահ սյր. Ս. Գասսյարյանթ

Վեհափաո Հայրապետի և Հայկական ՍՍՌ Մինիստրների Սովետի Ն ա ֊

խադաճ սյր. Ա. Ъ. Քոչինյանի միջև տեդի ունեցավ ջերմ զրույց Մայր Աթոռի

Լկեւլեցական ե շինարարական աշխատանքների վերա բերյա լ

ՎԵձԱ Փ Ա Ո ձԱՅՐԱՊԵՏԻ ԶՐՈՒՅՑԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ձԵՈԱԳՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԹՂԹԱԿՑԻ ձԵՏ

Հայաստանի հեռագրական գործակալության թղթակիցը դիմեք էր Վեհա- փառ Հայրապետին, ՛խնդրելով պատասխանեք մի քանի հարցերի, որոնք վերա- րերոսէ Էին Հա յ Եկեղեցու դերին, նրա իշխանության սահմաններին և մաս- նավորապես ՏՆյու-Ցորք թա յմզւ թերթում վերջերս հրապարակված մի թըղ- թակցությս/ն։ Վեհափառ Հայրապետի բարեհաճեց սիրով պատասխանեք պա­րոն թղթակցի հետևյալ հարցերին.

ՀԱՐՑ— Վերշերս' «Նյու-Յորք թա յմզօ թերթը զետեղել Էր Տոն Ֆենտոնի թղթակցությունը, ըստ որի Միացյալ Նահանգների բոլոր Հայաստանյայց Առաքելակթն Եկեղեցիները; որոնք իբր ընդգրկում են 300 000 անդամ, միա­ցել են Կիլիկիայի Կաթողիկոսությանըւ Ցանկալի Է իմանալ վերոհիշյալ հոդ­՛/ածի կապակցությամբ սեր կարծիքը։

ՊԱՏԱՍԽԱՆ— «Նյու-Յորք թա յմգ»-ի թղթակցի տեղեկությունները իրա­կանության չեն համապատասխանում: Իրականում դրությունը հետևյալն է: Մեկ ու կես տարի առաջ Կիլիկյսւն Կաթողիկոսական Աթոոի ներսում ծագեցին ներքին տարաձայնություններ, որի հետևանքով ա յդ Աթոււի միաբանությունը և նրա ենթակա ժողովուրդը բաժանվեցին երկու մասի: Միաբանության և ժո­ղովրդի մեծ մասը հավատարիմ մնաց Հա յ Եկեղեցու սուրբ կանոններին և ա- վանդություս1գեր|ւ ն , իսկ մի փոքրամասնությույն, ո ր ա յժմ գործում է. կենտրոն ունենալով Ա նթիքիա սը,'^րկա յա ցն^ւմ է Հսւ| Եկեղեցու ծոցում մի հերձված: Այդ հերձվածը գլխավորող ԱնթիլիսԽի՛ ներկա աթոււակայը ա նցյա յ սեպտեմ­բերին ստացավ ձեռնադրություն և օծում' հակաոակ Հայաստան յա յց Առաքե­լական Եկեղեցվո սուրբ կանոնների և ավանդությունների: Անթի|իասի այղներձվածող և անվավեր իշխանությունն է ահա, ո ր աննախընթաց ոտնձգու­թյուն անելով, իր իշխանության ներքև է առնում մի քանի հայ եկեղեցիներ Ամերիկայի Մ իացյալ Նահանգների Մեր թեմերից: Մնացած Մեր բոլոր եկեղե­ցիները, իրենց երկու Եպիսկոպոսական Աթոռներով և գրեթե ամբողջ հավա­տացյալ ժողովրդով, մնում են հավատարիմ Հա յ Եկեղեցու բազմադարյան պատմական Ս. Աթոռին' աստվածակառույց էջմիսւծնին:

ՀԱՐՑ— Ի՜նչ Է պատճառը Անթիլիասի ոտնձգությանI ՊԱՏԱՍԽԱՆ— Դա քաղաքական ոտնձգություն է մեր Եկեղեցու միության

և ներքին խ՛աղաղության թշնամիների կողմից, որոնք փորձում են պառակտել և թուլացնել մեր Ս. Եկեղեցին և հայ ժողովրդի հոգևոր-ագգափն միասնու­թյունը, և որոնց հլու կամակատարն է դարձել Անթիլիասի հոգևոր իշխանու­թյունը: Այս դավադրության նպատակն է ' ցույց տա յ, թե Ս. էջմիածինը քաղա­քական վտանգավոր մի կենտրոն է և , հետևաբար, ա յս Ս. Աթոռին հոգեպեււ հավատարիմ բոլոր հայերը կասկածելի պետք է նկատվեն Արևմուտքի մեջ:

1957 է х ս՜ Ի ս. о ի ն

Անթիլիասի այս քսւ_,|ր մի ոտնձգության է, պատմականորեն ն7տված Ьгш - վասությանց սահմանների խախտում ե հատկապես թշնամական մի ակտ, մ1. հարձակում բազմադարյան մեր սուրբ հավատի կենտրոնի դեմ' ի վնաս Հաւ Եկեղեցու և հայ ժողովրդի հիմնական շահերի;

Աոսւշիկային Մենք հատակ կոնդակով Մեր |ипиГр պիտի ասենք Անթի- |իասի այս ապօրինի ե եկեդեցաքսւնդ ընթացքի նկատմամբ;

Մենք հավատամ ենք, ո ր մոտ ապագայում, Սփյոսլքի հայ հավա.ոացյա| ժողովրդի գգոնաթյան ու ողջմտության շնորհիվ, ին?պես և մոխրված հոգևո­րականների վերադարձով կվերահաստատվեն միությունը և խաղաղությունը մեր Եկեղեցու ծոցում' պատմական իրավասության սահմանների պահպանմտմը:

ՀԱՐ8 — Ե՛րբ Հ հիմնված Հա յ Եկեղեցին Ամերիկայի Միացյալ Նա հա նգ֊ների մեջ։

ՊԱՏԱՍԽԱՆ- Ամերիկայում հայ եկեղեցական համայնքներ աոաջին ան­գամ կազմակերպվեցին անցյա, դարում' 1889 թվականին Կոստանդնապոյսի Հա յոց Պատրիարքության հունիսի 13-ի որոշմամբ: Այդ համայնքները առաջ­նորդական թեմի վերածվեցին և հաստատվեցին 1898-ին Մկրտի? Ա Կաթողի­կոսի (Խրիմյան Հա յրիկի) հուլիսի 2-ի հատուկ կոնդա լով:

Այղ օրվանից մինյև ա յժմ ամերիկահայ երկու Եպիսկոպոսական թեմերր, բոլոր եկեղեցական համայնքները և ժողովուրդը հոգևոր իմաստով եդե| են և մնա մ են մեր բազմադարյան պատմական Աթոոի իշխանության ներքո: Ս. Լշմիածնից անջատված եկեղեցիները իրենց անդամներով կագմում են ամբողջ ամերիկահայ եկեղեցիների և հայ հավատացյալների շուրջ 15% -ը ; Միացյայ Նահանգներում ապրում է ո> սւվեյի քան 200 000 ճա յ:

Հ Ա Ր Ց - Որքան մեղ հայտնի է, Սփյուռքում ապրում են մեկ մի,իոնից ա - վելի հայեր, Արդյո՛ք այղ բոլոր հայերն են ընդգրկված Հա յա ստ ա նյա յց Առա . քելական Եկեղեցու' էջմիածնի ենթակա թեմերոսէ։

Պ Ա ՏԱ ՍԽԱ Ն- Արտասահմանի ւա]ե|ի քան մեկ մի|իոն հայութ|ան մեջ կան փոքրաթիվ կրոնական համայնքներ, որոնք հարե, են Կաթպիկ և Բողո­քական Եկեղեցիներին: Ա յդ համայնքները ամբողջությամբ վերցրած կագմում են Սփյուռքի հայության ամենաշատը 1 0 % -ը : Մնացած հայությունը, ավե|ի քան 9 0 % -ը , պատկանում է Հա յա ստ ա նյա յց Աոսւքե|սւկան եկեղեցուն և ի ոկզբանե հոգևոր տեսակետից ենթակա է Մայր Աթոո Ս. էջմիածնի՚ն:

խ Ր Ի Մ Ց Ա Ն տ Ր Ի Կ Ի Վ ե Ր ձ Ի Ն Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ը

Մ Կ Р Տ Ь Ջ Ծ Ա Ռ Ա Յ Յ Ւ Ս Ո հ Ս Ւ ք Ր Ւ Ս Տ Ո Ս Ւ Եհ Ա Ն ա Ս Ա Ն եԼՒ ԿՍա )քՆ ԱՍՏՈՏԾՈՅ եՊՒՍԿՈՊՈՍԱՊեՏ ЬК ԿԱԹՈՂհԿՈՍ ԱՄեՆՍԼՑՆ Ш ЗП 8 , ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ա ՍԱ ԶԳԱ ԿԱ Ն ՆԱհ*ԱՄեԾԱՐ

ԱԹՈՈ-ПЗ ԱՅՐԱՐԱՏեԱՆ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱ1 ՄԱՅՐ ե Կ ե Ա 8Տ Ո Յ ՍՐՐՈՅ Կ Ա Թ Ո հ Ղ Ւ Կ Է Է Ջ Մ Ւ Ա Մ Ն հ .

• ՀԱՑԱ&ԳԻ ԳԱՂԹԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԳՈՑ ՄԵՐՈՑ, ՈՐՔ Ի ՍՓԻԻՌՍԴ ԷՔ Ի ԶԱՆԱԶԱՆ ՆԱՀԱՆԳՍ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ, ՀԱՐԱԶԱՏ ՈՐԳԻՈ8 ՄԵՐՈՑ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅՍ, ՆՈԻԻՐԵՄՔ ՓՐԿՅԱԻԱՆԴ Ս ԷՐ, ՈՂՋՈՅՆ ԵԻ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

ՕՐՀՆՈԻԹԻԻՆ

Յսւաւրս խորին ծերութեսւն մերոյ թախծալից սրտիւ լսեմք երբեմն, (լի ա յլևա յլ կուսակցոլթիւնք համազգի եւլբարց սւզգայնոց մերոց յա յլ և ա յլ տե­ղիս կենցաղավարին' ընդ միմեանս հակառակ սիրոյ, աւեսէԱււոր խաղաղու- թեան և փրկարար պատուիրսւնի Փրկչին մերոյ, և «լի՞նչ շահին այսպիսի եղ- բայրսւտեաց սրաիւք և գործովք, եթէ ոչ կորուստ ըստ հոդւոյ և ըստ մարմ- նոյ, որով ոչ միայն վնասին աոժամապէս, ա յլ ա ւա՜ղ, միանդամ ընդ միշտ վարկաբեկ լինին առաշի ադդաց քաղաքակրթելոց, և գաանին ի վտանգս ագգի ագգի սպաոնալեաց ապագային: Ել նրմարտիւ ասեմք, զի այսպիսի դասակար­գի մերազնէից եթէ ոչ կենցաւլավարիցին եղբայրական համերաշխութեամբ Լ սիրով, տուժել աուժեսցին զգոյութիւն իւրեանց: Եւ ո ՞չ ապաքէն մինչև իսկ ի քաղաքակրթեալ ազինս և ի մեծազօր պետութիւնս գաանին կուսակցու- թիւնք, և չիցէ՞ բաւական լինելն նոցա սեզ օրինակ, զի բազմաթիւ կուսակ- ցութիւնք նոցա կեան ընդ միմեանս ա՜յնպիսի անկեղծ սիրով և ազնուութեամբ, որպէս թէ լինէին մի սիրտ և մի գաղափար;

1057 է х и I՛ Ա-Մ |. Ս 27.

Ո՜Տ, որդեսւ՜կք իմ սիրեցեա]ք, սթտվւեցսւրուք ի թմրութեսւնց սերոց 1. ի խոր քնոյ սւնգիտութեան և սւնհեաաոեսութեան, Ա տեսէք, եթէ յո ՚րպ իսում փափուկ ժամանակի գտսւնիմք; Մեծ իմասսսսթիւն ամէն գարուց և ժա մ ա ն ա ֊ կաց ա 'յն է , գի ժողովուրդք ե համայնք Ա վարչութիւնք նոցին խելամուտ լի- ցին համերաշխ սիրով և ագնիւ վարուք կեալ միշտ ընդ միմեանս յօգուտ և ի զարգացումն իւրեանց, ե վասն հշմարտութեանս պսւտմութիւնք ազգաց վկայ են մեզ ամենեցուն: Եւ նախագէտն ամենայնի Տէրն մեր Քրիստոս գի- տէր, եթէ լինելոց էին ատելուըիւնք յա զգս, վասն այնորիկ զգուշացուցեալ՝ յաւսսշագոյն ասաց. «Պւստոփրսւն նոր տամ սեզ, զի սիրեսշիք զմիմեանս». ւսրդարև պատոփրանն այն է միշտ նոր և յաւիտենական, ե. .այնու փրկարար ւգատուիրանա՚ւ ևեթ պահպանեն միշտ ա զգ և ազինք զգոյութիւն իւրեանց:

Այդ՝ այսու հայրւսպետսւկա!ն կոնդակաւ մերով' վշտսւյից Հւսյրսւպետս տարաբախտ Ազգիս, որ հասեալ եմ ի մուտս արևու կենաց իմոց, յորդոր ; կարդամ աո սիրեփսդ մեր ամենեսեսւն, դի իսպառ թօթավւեսշիք զատելու- րիւն և զմեծամտութիւն ի սրտից Ջերոց, և եդիշիք ընդմիշտ մի սիրտ և մի հոգի’ համերաշխ և եղբայրական սուրը սիրով, և գործեցէք ա՛յնպիսի խո­հական իմաստութեամը, գի արգասիք գործունէութեանց Տհրոց ըստ ամե­նայնի ո՛չ |ինիցին ЬгрЬГ ի վնաս ըշոււսո Ագգ|ւն մերոյ, ш д յօգուտ և զա ր- ] գսւցումն նորին: } •

Օրհնելով գսեզ զամենեսինդ, հայցեմք ի Պարգևատուէն ամենեցուն, զ]ւ հեղցէ ի Ա,եգ գգթութիւն Իս>, և շնորհեսցէ սեգ սիրտ նոր և Տչմսւրիւո, կեսւ| ժիշտ ընդ միմեանս սիրով և միարւսնուրեամբ, և ազատեսցէ զ&եգ յա մենա յն ( ■ոաոապանաց ե պսւրգևեսցէ կեանս երշանկաւէտս յա մա յր ամօք:

ՄԿՐՏԻ2 ԿԱԹՈՂԻԿՈ11 ՀԱ.8Ո81Ի 2Ս ււեսյտեւ/|>1ւրի 1 9 0 7 ա մ ի

Ա րոտ տ ո մ ա ր ի ս Ռ 8Ծ Է /

Ц о М Ш Ъ ЗДвЫР№№ М И Н Н Е

« տ ш « а к т ш т м л *

(Աոնված ձայնապնակի վրա)

Ողջո՛ւյն ձեզ, պանդուխտ որդիք հա յոց. пг բախտն զձեզ Հայրենի

աշխարհից վարել տարել է մինչև Ամերիկա:

Ողջո՛ւյն ձեզ Արարատյան աշխարհեն, Մասյսւց Նսյան ւոապանեն,

էջմիսւծնա Ս. Տահսւրեն:

Ողջո՛ւյն Ձ՚եգ Հա յոց Հայրիկեն: Ո' տայր ինձ, որ ավետիս տայի ձեդ

իբրև Նոյան աղավնին, թե ցամաքեցավ ջրհեղեղ, դսւրձե՚ք ձեր Հայրենի աշխարհ: Սիրտ ա ո ե ՚ք , քաջալերվեցե՛ք, անբախտ Լ բախտավոր պան­

դուխտ որդիք Հա յոց, Աստուծո այցելություն մոտ է մեր չարչարյսւլ աշ­

խարհին:

Ողջո՛ւյն տվեք նաև մեծ հնարիչ էդիսոնին, ո ր իմ կենդանի ձայնբ ա-

ււավ բերավ ձեդ. կեցցե' հավերւ) ինք և յուր դյուտի հիշատակը:

Կշնորհավորեմ ձեր մուտ ի նոր տարին, կյանք և հաջողություն մադ- թեյով ձեզ ամենեցուն:

Հ Ա Յ Ր Ի Կ

1 8 0 5 Б т Б ^ ш г ,

էջմիածին

Վ» Ս, Ջ я» Ե ն ԱԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍ Ա Մ Ե Ն Ա ՅՆ է Ա ՅՈ а

Լ 0 Ղ Ի Ս ե Ր *

ողը Խրիմյանի Համար կենդանի իրականություն մըն է , Մարմին և շունչ ունի, կխոսի ու կշարժի։

Հողը կապրի ու կրնա մեռնիր Հողը կյանքի աղբյուր է, ուրկե

կծնին ցորեն ու պտուղ, ուրկե կհոսին մեղր ու կաթ։

Հողը մարդկային կյանքի ալ արգանդն է . հոն կթաղվին մարդիկ, հոնկե ալ ծնելու համար։

Հողն է, որ ընտանիքին ու համայնքին անմահությունը կիրականացնե ու կտևակա. նացնե ժամանակին մեշ։

Հողը նյութական իրականություն մը չէ միա յն, հողը նյութ մըն է, որոմ։ ընդերքնե- րեն աներևույթ ուժ մը կբարձրանա դեպի վեր, դեպի արև։ Այդ կենաց ուժը կստեղծե և' բուսականությունը, և' կենդանական աշ­խարհը, և' մարդկային իրականությունը։

Մարդը ուրիշ բա ն չէ , եթե ոչ ա յղ հողին արքայության օրգանական մեկ միավորը, մեկ մասնիկը, որ իր դիրքով կոչված է տեր դառնալու, հպատակելով սակայն հողին օրենքին։

* Հա տ վա ծ Վեհափառ Հա յրա պ ետ ի դեռև ս աշխար­

հական եղա ծ ժա մա նա կ, Կ. Պ ա լճյա ն ստ որա գրու­թ յա մ բ , 194 3 թվա կա նին Բուխարեստ ում «հւփւքյան «այրիկ որպես դասաիաւ-ակ» խ որա գրով լո ւյս ընէա -

յա է հատ որիցւ Ь |Гр .1

Մարդը ուրեմն հո,լին վրա բացարձակ ազատ չէ , ա յլ հպատակն է հողին։ Մարդը հողեն կծնի, հողով կապրի ու հողին կվե­րադառնա։ Հետևաբար մարդուն և հողին միշև կենսաբանական անքակտելի կապ մը կա։

Մ արդը հողին հպատակելով, միաժամա­նակ սակայն բարոյական օրենքը կհետա- պնդե, ու կիրադոբծե ղայն իր անհատական ու հավաքական կյանքին մեշ։

Բնության օրենքի և բարոյական օրենքի միշև սկզբունքային հակամարտություն մը գոյություն չունի։ Այդ երկու օրենքներն ա, միևնույն իրականության երկու երեսներն են։ Բնության օրենքն է, որ մարդկայնանար։։/ բարոյական կդառնա։

Մենք տեսանք, թե ինչպես Խրիմյանի հա. մար հողը կրնա արքայություն դառնալ՝ մար­դու իմացական ու բարոյական ուժերու ն ե ր ֊ դյւրծության ներքև, մարդու աշխս։տանբի ո։ կազմակերպված տնտեսության մը դրության մեջ։

Ու մենք տեսանք նաև, թե ինչպես ա րքա ֊ յութ յոլնր, երկինքը ինքը հոդ է, այդ նույն հոդն ու արտն է։

Ահա թե ինչու Խրիմյանի համար, որ եվ­րոպական իմաստով փիէիսոփա մը չէ , այլ ավելի արևելոցի իմաստուն մը, երկնայինի և երկնայինի միջև չկա այն անանցանելի անջրպետր, ոչ ա/ այն հակամարտությունը,

որոս, մասին կխոսին արևմուտքի շարք մը բարոյագետներ։

Բայց երբ հող կըսենք, պետք չէ հասկը- նանք որևէ հող, այլ այն հայրենի հողը, այն բնավայրը, ուր ծնած է որոշ մարդ մը. այդ մարդոմւ համար հողը «իր» գյուղին, էիրտ համայնքին հողն Է> Միայն և միայն ա յդ հողը, որ իր ծննդավայրն է, որոշ պատկե­րով, որոշ աշխարհագրական դիրքով, որոշ բուսականությամբ, որոշ ծաղիկներով ու կենդանիներով, որոշ հարստություններով, որոշ աշխատության ու արտադրության ձևե­րով, որոշ սովորություններով, երգերով, գավառաբարբառով, որոշ անցյալով, որոշ ուրախություններով ու ցավերով։

Հայրենիքը վերացական, տիեզերական գաղափար մը չէ . Հայրենիքը որոշ այն հողն է, որուն կապված պետք է մնա հայ շինականը, որ պետք է սիրե զ ա յն ՚ի ր բո ­լոր զգացումներու ուժովը։

Հողին սերը Խրիմյանի ըմբոնումին մեշ գիտակցական զգացում մը չէ միա յն, այլ մանավանդ հոգեկան բարդ երևույթ մը, ամենախոր ու անորոշ րնազդներու արմատ- ներեն բխ ա ծ։

Г արդը պահ մը կնույնանա նույնիսկ այդ հողին հետ ու կզգա իր մեշ, թե ի ն ք մեկ անբաժան մասն է այդ հողին։ Արյունը, որ իր երակներուն մեշ շրշան կընե, հոնկե կբխի։ Ու սիրտը, որ կբաբախե, կհետևի ավելի մեծ, խորհրդավոր զարկի մը, որոմ։ լափը ինքը հողը կուտա։

եվ Խրիմյան իր խոսքով ու գրլով_ կուզե հայուն զգացնել տալ հողին կենդանությու­նը, հողին զարկը, հողին արժեքը, հողին անմահությունը։

Պապիկի դասերուն ու պատվերներուն ա ռաշին ու վերշին խոսքը հողն է.

դԱյսպես, թ՛ոռնիկ, հողն պետք է կենաց ու մահու օր, սորա համար Պապիկն զքեզ հողին հետ կապեց ու պսակեց, որ պինդ գրկես զհողն, լթողուս որ ուրիշներ ձեռքեդ Հափշտակեն, դու անհող մնաս, ստրուկ ւ ի ֊ նեսս («Պապիկ և Թոռնիկ»):

եվ նորեն Ւոռնիկին է, որ Պապիկ կխոսի, а Թե մեռնի մ երթամ գերեզման և այլևս

լկարեմ խոսիլ ձեզ հետ կենդանի բա րբա ­ռով ու դրով, ահա կթողում ձեզ գիրս իբրև ճշմարիտ կտակ և հիշատակ, որոմւ միակ նպատակն է , որ հայն իր հայրենատուր հողեն չբաժնվի, զի յուր սեփական ժառան­գությունն է դրախտի երկիր, զոր Տեր Աստ­ված մեր Ադամ պապուն և ժառանգորդնե­րո վ տվավ և ասաց գոոծել զերկիր և պա- Հել» («Պապիկ ե Թոռնիկ»):

Խրիմյան ամեն գնով ու բոլոր միջոցներով կպայքարի այն հսկայական դժբախտության դեմ, որ պանդխտություն կկոլվիհ -

Տեսանք ինլպես տգետ, խավարամիտ ու միամիտ հայ շինականը, հուսահատած իր աղքատութենեն ու կյանքի դժվարություննե- րեն, պանդխտության ցուպը ձեռքը կառնե, այլուր փնտռելու համար դրամ և հանգստու. թյուն։ Եվ պանդխտությունը կդառնա տե­սակ մը հավաքական հիվանդագին հոգե­բանություն, տեսակ մը վարակիլ համա­ճարակ' բոլոր հյուծա ծ ու տկարացած հո - գիներուն համար։

Հա յ մարդուն և հողին միջև հազարամյա կապն է որ կսկսի թոզնա լ։ Ու հավաքական կյանքն է, որ տակավ կսկսի կազմալուծվիր

Հողը կսկսի մեռնիլ։Այս տխուր վիճակին մեկ պատկերը տա­

լու համար մեր ընթերցողներով, այստեղ Մշո Գեղամի հիշողությոձներեն կարտա­տպենք երկու նամակ' փոխանակված դաբի­րի մը և Հայրենիք մնացած իր կնոջ միջև։

1899-ին է , որ Սարդիս աղբարը, Մշո դաշտի Մուրադ գետի երկայնության շար­ված գյոլղերեն մի ույն շինականներեն մին, աշնան առավոտ մը, առանց բա ռ մը իսկ ըսելու իր կնոջ ու երեխաներուն, կձգե ամեն ի ն լ և ճամբա կելլե դեպի Ստամբուլ։

Սարդիս ղուրբւսթ կերթա։Վեց ամիս հետո գյուղին ժամկոչը հետև­

յա լ ղարիբի փուսուլան կբերե Մայրամին Ս տամբուլա մյոսոսքեբով գրված.

օՀիսոսւի Քրիստոսի ծառայի Ս՚կրոյի Սարգսից շատ սիրով ու կարոԽով բարև, իր կողակից Մայրամին, ի Մշու դաշտ...

Ամենու առաշ կպագնեմ մեր ճժերու Կրպոյի և Հովոյի ալ վին. շատ կարոտով բա րև գյուղա ցոց մեծին ու պ զտ իկներով։ Եթե զիս հարցնեք* փառք և պատիվ Տիրոշ, մ ի ն լ ի թարիղիս սաղ սալամաթ Ս տամբու Ղալաթիա կբա նիմ մեր քեռի Կրպոյի մոտ. ու թե շիտակ կհարցնես երեք հարյուր ղուրուշ ւէվելցեր է վըր պարտքիս. ի մ ա ՚լ էնինք, Աստծու կամքն է , հուս ունեմ, որ Աստված

պըտ խ նա յե իր մատաղ ճժերուն, բ ելքի մ քանի մը փարա դատինք, ի գանք, հասնինք։ Մեզվա Հլոյի հետ սաքսան ղուրուշ ղրկեցի եկավ, ահա իմանաս, երթաս աոնիս, գձեր դարդեր հոգաս, մեկ ալ, էս փուսոզայի՛ ճու- ղարը ալալ աշալա գրես ղրկես, և ձըր ամեն եղելություն մըզի իմաց էնիս։ Տեր- տրոլ սուրբ աջը պագնեմ, այսքան։

■ ֊ ’. _ Մկրոյի Սարդիս գրեցավ: ■

1890' թարիղին ՛ապրիլ 11 ֊ինէ՜ւԿարդանք նաև ղարիբի' կնոջ՝ Մայրս/մի

զմայլելի պատասխանը.

•1967 է Я 1Г Ի ս Ծ հ Ն 31

V ք^կրոյի հաԲս Մայրամից սիրով ու կա- հոն, և ո ՛վ դըավ պաղը մեջ քոլ սրտին, որրոտով բարև իր կողակից Սարգսին, իր օր գիշերով, թողուցիր կորար սարերու ետև.հեռավորին, իր սևավորին...^ գոլ գիտե՞ս ի ՛ն չ սև ու մուր քաղեցինք, չուր

Սա՛րդիս, քու սիրտ երկա՜թ էր, թե քար, այն թուղթն եկավ, Հա կըսեն խեղդեր է,կրակ չկե՜ր քու ներս, ձյան կտո՜ր գրեր էին հա կըսեն մեռեր է, ես ինչ դիտնամ, հ ա ֊

է Л V I-

զար տեսակ բաներ, դե գնա նստիր ու լաց. ո՜ր բան հոգանք, զքեղի’ թե տղեկներ, որ ամեն օր անոթի կ ոզա ն... և ումուտ ունինք, աշխարհ փախնեն, դու ղմեղ պըտ չթողեր հեռուներ, քու թոնրի փոշին հազար հեղ աղեկ է քըն հըլղի շաքարն, ահա խնդիրք կէնեմ քենե, փոմւշ մը մազ ալ մեշ թղթին կդնեմ, որ դու քու անանուն Աստվածն ե ղ ֊ նես, չկենաս ելնաս գաս, պետք չէ քու փա­րեն, պետք չէ քու դատում, ես ու քու ճժերն որ անոթութենե մեոնինք էլ որո ւն կդատիս փարեն, մենե վերշ գաս, ինչ համ ու հոտ պըտ առնես, չէ" որ դու լե կեղնիս դարդն վարամ ու մեոնիսւ

Չէ, դի մավորուկ Ս. Հովհաննես կկանչեմ, թափե էդ խելքն, դարձիր քու տուն, աշ­խարհ ամեն մարդ իր անեն կապրի, հա դնա դուրս շանդ հանե, պարապ է։ Դրսու փարեն բեռներով եղնի, մեզի չի մնար, փառք Աստծու դու ալ գիտես, սաքսան ղուրուշ ղրկեցի Գքեր էիր, ո ւր է , ̂ ի նչ եղաւԼ, ափսո ս քու քրտինքին, ափսո՜ս քու ցավին ու դարդին, սաքսան ղուրուշ որ չհասնի հոս, հապա հարյուր սաքսան կամ երեք-չորս հարյուր ղուրուշ, իսկի կրնա ս Հասուս, չէ ' աչկունքս չէ՛, արի, մի' էնեբ զէտ. արի վազ անցիր, դարձիր։ Ո րն է գացի ղուրբաթ, հեղ մի հիշե, գեղացիք մեծ ու պզտիկ այստեղ կկանչեն իրենց Աստվածն ու դատին, Աստված ալ կոսոա իրենց հաց ու թանը, քու սիրտ չա ՜յրի, չվառի՜, որ խեղճ ճժեր անոթի ծարավ աս­դին անդին ոլորտին ճարին, մուրա ն... քու ւդապու տուն օր հարյուր մարդ կուտեր, բո ճժեր անհաց մնան, և թե որ քոլ սիրտ չկտրի, ես ինչ էնեմ. Աստված թող տես­նա մեր դատաստանն ու քոլմ , և գութ դնե քու քարե սրտին։

«Սսւրգսի կալակից Մայրամից զւ՚եցսւվ»:

Ահա ողբերգական պատկերը պանդխտու­թյան, որ կկրկնվի հազար-հազար ձևերով Հայաստանի բոլոր գավառներուն մեշ։

Մայրամի պատասխանը կարդալով չես կրնար լզմա յլիլ հայ գեղշոլկ կնոշ կորովին ո։ գիտակցության ։[րա։

Եվ դե Կըսւէի, թե կինը տկար սեոն է։Ոչ, այս պարագային գոնե, պարզ է, որ

տկարը Աարգիսն է և ուժեղը Մայրամը։ Անոր միաքեն անգամ չանցնիր իր ամոլս- նույն ետևեն երթալ, ազատելու համար անոթութենեն ու թշվառութենեն։ Մայրամ պահպանողական գրանիտյա գիտակցու­թյունը ունի իր հողին, իր օյախին, իր պա­պենական տունին։

Ս. Ծ Ի Ն 1957

«Քու թոնրի փոշին հազար հեղ աղեկ է քըն հըլղի շաքարնв ,— կգրե ան իր մոլորած ամուսնույն ու կավե/ցնե. — ռաշխարհ ամեն մարդ իր տնեն կապրիյ>։

Տղամարդու անհավասարակշռության ու փոփոխականության դեմ հանդիման կգըտ- նենք կնոշ կայունությունը և պահելու բնա զդը։ Կինը այսպիսով հավաքական կյանքի շարունակության գլխավոր գործոնը կդառնա։

Կարդալով մեր գեղշուկ Մայրամի նամա­կը, Հիշեցինք ամերիկացի դրագիտուհի Բիրչ Պուքի «Արտը)} չինական վեպին գյուղացի Հերոսուհին, որ իր ամրողշ կյանքը կպայ­քարի ճակատագրի ու հաճախ ալ իր ամուսնույն դեմ, պահելու համար արտը, ու կհաշողի։ Ու երբ ան կմեռնի, ծերա­ցա ծ ամուսինը իր կնոշ անշնչացած մարմ- նոլյն առջև կբացականչե. օԿին, ղուն արտ՛!/ ես»։

Այդ նույն իրականությունը կպարզվի նաև Մայրամի նամակեն, այն տարբերու­թ յա մբ, որ հա յ ղարիրը, Սարգիսը, չունի ա յդ գիտակցությունը, ու իր կնոշ կանչին չ]։ պատասխաներ ու. կմնա թափառական, իմաստե զուրկ կյանքի մը մեշ։

Իսկ ասդին Մայրամ երկաթյա շիղերով կպայքարի, կաշխատի, քարեն հաց կհանե, կմեծցնե իր Կրպոն ու Հովոն և օր մը կու- դա, երբ իր պատանի տղաներու շնորհիվ կվեր՚սշինե իր տնտեսությունը։

Եվ սակայն ո՜վ գիտե, գուցե ա յդ Կրպոն ու Հովոն ալ վարակվելով տիրող հիվան­դագին մ տ ա յն ութենեն, իրենց անծանոթ հոր օրինակին հետևին ու օր մրն ալ իրենք իրենց կինն ու ճժերը ձգելով, երթան հե­ռ՛ու, մեռնելու համար խանք,ւ մը ա նկյունը...

Խրիմյան իր կաթողիկոսության անդրանիկ կոնդակին մեշ (1 8 9 3 ) ինչքան հուզումով Է, որ նույն պատկերը կոսոա հայ ժողովրդին, որ ան չբաժնվի ա յդ կյանքի հավիտենա­կան աղրյուրեն, որմե դուրս կյանք չկա, այ/ անիմաստ թափառում, այլասերում և մահ։

Ահա այդ խոսքերը, որով հայ մեծ Առաքյալը կարծես գերագույն պատգամը կարձակե հա յ ժողովրդին.

сՈ՚ղշոյն ձեզ, բնակիչք դաշտաց և լ ե ֊ րա նց, շինական երկրագործ ժողովուրդ, որ սիրէք զհողն և մաճ, զոչխարն և տավար, դուք աշխարհի բարի և անխարդախ վաս­տակին աշխատաւոր մշակն էք, դուք Հա­րազատ որդիք էք նախահօր մերում, գոր- ծեցէք զերկիր և պահերէք, գիտելով թէ միայն երկիրն է ձեր կեանք և ղօրութիւն, միշտ շանացէք՝անկորուստ պահեք այդ հա յ­րենատուր ժառանդութիւնճ։

1 1 )օ 7 է .ч «г ւ. а ծ ի33

Բ ա յց : ո ղ ի ն ս ե ր ը - ի ր մ ե շ կ պ ա ր վ ՚ա կ ե ն ա և ա յն ա մ ե ն կ յա ն ք ի ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ը , որ տ ե ղ ի կ ո ւն ե ն ա ն ա յդ Հ ո ղ ի ն մ թ ն ո լո ր տ ի ն

մ ե ք , ա յղ ա շ խ ա ր Հ ի ն մ ե շ ։ Ո ր ո վ Հ ե ա և Հ ո ղ ը ' ւ/յո ււր ո կ ա ն Հ ա մ ա յն ք ն Էէ

. Գ յո ւղ ա կ ա ն Հ ա մ ա յն ք ը ա մ բ ո ղ ջ ա շ խ ա ր հ մ ը ն կ , ն յո ւ թ ա կ ա ն ո ւ բ ա ր ո յա կ ա ն ա շ խ ա ր Հ մ ը , որ Հողեն ձ ն ա ձ Է ո ւ ե ր կ ն ք ի ն շ ա ր ո վ ո ւ / ա յս ո վ ռ ր Հ ն վ ա ծ , ո ր ա ն ։[բ ա կ ս ա վ ա ռ ն ի մ ա ր դ կ ա յի ն Հ ո գ ի ի ն ի դ ե ա /ա կ ա ն տ ե ն չը դ ե . պ ի ճ շ մ ա ր ի տ ր , դ ե պ ի գ ե ղ ե ց ի կ ն ո ւ ր ա ր ի ն է

Ա ' ա թ ե ի ն չո ւ Խ ր ի մ յա ն ի Հ ՛՛ղ ի ս ե բ ր ա ե - ս ՚ս կ մ ր գ յո ս լա կ ա ն կ յա ն ք ի ե ր դ ե ր դ ո ց Է ։

Գ յո ւղ ա կ ա ն բ ա ր ի կ յա ն բ ի ա ն ո ւ շ ա թ յո ՚ն ր , Հ ՛ո լի ն կ ա ն չ ր , ա յն պ ե ս , ի ն չ պ ե ս Խ ր ի մ յա ն կ ը մ բ ո ն ե ո ւ կ ն ե ր կ ա յա ց ն ե Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն , պ ե տ ք Է ն կ ա տ ե լ դ ա ս տ ի ա ր ա կ չ ա կ ա ն խ ո շ ո ր տ վ յա լ մ ը թ ե ' գ յո ւ ղ ա տ ն տ ե ս ո ւ թ յա ն , թ ե '՚ ա յր ե ն ա սի բ ո ՛ թ յ ա ն , թ ե ՛ բ ա բ ո յա կ ՛ ՛ ՛ն կ բ ր ֊

թ ո ւ թ յ ա ն ի մ ա ս տ ո վ ՛

Կ ը ս ե ի ն ք , թ ե մ ա ր դ ը ի ր Հ ա յր ե ն ի Հո ՛լի ն ՚1 յւա ո ա ղ ա ս ւ» չ է , ա յ/ ե ն թ ա կ ա է Հ ո դ ի ն որ ե ն ֊ ք ի ն ՛

Ա յդ Հ ո դ ի ն օ ր ե ն ք ը ն ա խ ա ն ք ա կ տ ե /ի կ ա պ ն է մ ա ր դ ո ւն և Հ ո ղ ի ն մ ի շ և ։ Ե ր կ ր ո ր դ ՝ մ ա ր դ ո ւն դ ո յ ո ՛ թ յա ն ի մ ա ս տ ն Լ մ շ ա կ ն / ա յդ հ ո ղ ը ու

ա յս պ ի ս ո վ կ յա ն ք տ ա / ա ն ո ր : Ե ր ր ո ր դ ' մ ա ր ֊

" 4 / '/ ' “ 4 1 կ ո չո ւ մ ը տ և ա կ ա ն ո ր ե ն կ ա տ ա ր ե լ կ ա ր ե ն ա ,ո ւ Հ ա մ ա ր կ կ տ ղ մ ե ր ն ա ա ն ի ք ու Հ ա մ ա յն ք , ո բ պ ե ՚՚ղ ի ն ո ր ս ե բ ա ն դ ն ե ր ո ւ կ յա ն ­

ք ի ն ծ I, ո ւն դ „ " „ / ո վ , տ ՛ա ն ք ա լ ի ր ե ն ՛ , կ ա ,՛ղ ի ն ՛է շ ս ,կ ե ն կ ե ն դ ա ն ի պ ա հ ե ն ա յդ ' ; ՛ " „ ՛ :

Ա մ ե ն շ ի ն ա կ ա ն ա բ ե մ ն , ի ր ա մ բ ո ղ ջ կ ր ս ն . ք ի տ և ո ղ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր , պ ե տ ք ,. կ ա պ վ ի մ ե կ կ ս ղ մ ե ն Հ ո ղ ի ն , ո ւ մ յո ւ ս կ ս ղ մ ե ն կ ն ո ջ

Որովհետև կինը ես տեսակ մր արտ է, Ա յդ պ ե ս կըմբոնե Խրիմյանն ար

Հ ա բ ո ա ն ի բ ե ն Հ ե ս ," Պ ա պ ի կ ը Հ ե ա ե յա , խ ո ս ք ե բ ր կ ո ւղ ՚, ե Բ ՛ո ռ ն ի կ ի ն .

"Ա Հ ա Թ ո ւ՛ն ի կ С ա ր ււն և ո բ ն ե ր ց բ վ ե ց ա ն , մ ն ա ց ի ն ք ե ս . դ ո ւ , մ ա մ ի կ ո , ն ո ր ե կ Շո՛ւշա ն մ ե ր ւի ոքր ի կ ը ն տ ա ն ե կ ա ն թ վ ո լ յն վ ե ր ՛ս մ ի Հա տ իկ ա վ ե լց ա վ . Ա ս տ վ ա ծ ա յդ մ ի Հ ա տ ի կ ն

ի բ ր և ց ո ր ե ն ա հ ա տ ց ՚ս ն ե ց մ ե ր ր ն տ ա ն ե կ ա ն ա ն դ ա ս տ ա ն ի ն մ ե ջ , դ ո ւ պ ի տ ի տ ե ս ն ե ս Թ ո „ ֊ ն ի կ , թ ե ա յղ մ ի հ ա տ ի կ մ ա յր ե ն ի ս ե ր մ ե ն , ո ր չա փ մ ա ն կ ա հ ա տ ի կ ն ե ր պ ի տ ի ր ո ւ ս ն ի ն .մ ի որ կ տ ե ս ն ե ս , որ տ ո ւն ն / ե ց վ ա ձ Լ ձ ե ր ո վ , ա ղ ջ ի կ ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք թ ռ չ ն ո ց ձ ա գ ե ֊ բ ո ւ ն պ ե ս ՝ ճ ի վ ֊ ճ ի վ ձ ա յն հ ա ն ե լո վ , բ ե ր ա ն բ ա ց ա ձ ' պ ի տ ի ա ղ ա ղ ա կ ե ն , « Պ ա պ ո , Հ ա ,, կ ո ՛ղ ե ն ք , Հ ա ՛ց » ։

ԿՇՐծՓՔնԵՐ 1«ГМГ31Г|» ՀԱՅՐԻԿԻ Ս-ՇՍԻէւ

. . Հ ա յ Կ ր թ ա կ ա ն հ ի մ ն ա ր կ ո ւ թ յա ն ա յդ կ ա ր և ո ր ձ ե ռ ն ա ր կ ո վ , զ ո ր ա մ ե ն գ ն ա հ ա տ ո ւմ ն վ ե ր կ հ ա մ ա ր ի ն ք , կ հ ա վ ա տ ա ն ք , թ ե « ճ ա յո ց Հ ա յ ր ի կ » ^ * ց ի ր ո ւ ց ա ն հ ա տ ո ր ն ե ր ի լա ւյս տ ե ս ա ծ գ ո ր ծ ե ր ը մ ի ո ւ թ յա ն մ ը վ ե ր ա ծ վ ե լո վ , Հ ա , հ ա ն ճ ա ր ի մ ը ճ ա ռ ա գ ա յթ ո ւ մ ը մ շ տ ն ջ ե ­ն ա վ ո ր ե լո ւ ն վ ի ր ա կ ա ն պ ա ր տ ա կ ա ն ո ւթ յո մ յը կ կ ա տ ա ր վ ի , ա ն կ ո ր ո ւս տ պ ա հ պ ա ն ե լո ւ ա յդ գ ր ա կ ա ն թ ա ն կ ա գ ի ն ն շ խ ա ր ն ե ր ը , և ա ն ո ն ց - մ ո վ վ ե ր ա պ ր ե ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր մ ե ծ հ ո վ ի վ ]։ ի ր

ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն մ ե ջ ։Գուցե ոմանք տակավին կանուխ նկատեն

«Խ ր ի մ յա ն »-*! վերապրեցնելու պետքը, քանի որ անոր հասարակաց հմայքը դեռ չէ ջընջ- ված ա յն կուրծքերեն, որ անոր շոմւշովը բա ­բախեցին. ու դեո. ապրող սերունդ մը կա մեր մեջ, որ անոր կյանքն ու գործերը կպսւտվե կենդանի պաշտումով մը, դեռ վարագաթև Արծիվին թռիչքը կհածի մեր մթնոլորտին մեջ, իր լուսավոր ստվերը դեռ բա ժնվա ծ չէ մեր արևեն, դեռ իր ձայնն ու հառաչքները, իր երգերն ու պատգամները չեն մարած, չե'% մոռցված ։

Սակայն ժամանակը, ամերիկահայ գա­ղութին մեջ մանավանդ, գուցե օր մը ավե­լի առաջ անտեսել տա մեր իրականությունը կենագործող ամենեն արդյունալից կ յա ն ­քերն անգամ քան այլուր, ցորչափ ընկլուզիչ քաղաքակրթության մը պահանջները հետըզ- հետե բռնանան հայ ճակատագրին, ցեղին ու լեզվին, պատմության ու հավատքին վբա։ Այս լուռ սպառնալիքին դեմ ի նչ ավելի զո­րեղ, ի ՛ն չ ավելի փրկարար դեր մը կրնա ստանձնել Հա յ կրթական հիմնարկությոմւը, քան այն նվիրումը, որով իր շուրջը շնչող նոր սերունդին և հետն որդն երուն համար բարոյապես կգոտեպնդվի, որպեսզի անոնք չմոռնան իրենց մայրենի լեզուն, չմոոնալու համար Սահակեն մինչև Խրիմյան, Վարդա- նեն մինչև Անդրանիկ խորաքանդակ դրոշ- մըված տոհմային պատմության կարկառուն էջերը։ Այս չքնաղ նախահոգության տենչան­քը, որով զգածված է Հա յ կրթական հիմնար- կությունը, մեր համոզումին ու հավանու­

թյան բոլոր ուժովը կդրվատենք, ու կհրավի- րենք ամեն հա յ անհատ, որ իրավունք հա­մարի ազգին մ եծ մարդերովը պարծելու, կհրավիրենք, ա յո ', որ կարդա մեր կյանքի տեսաբանության նոր Սամվելը, մեր իմա ս­տության Սիրաքը, մեր ողբերուն Երեմիան, մեր ընտանեկան դրախտին ավետարանիչը, մեր հա յ թոոնիկներուն մեծահավատ Պա­պիկը, ազդվելու անոր հրահանգիչ և հայրե­նանվեր խոսքերեն։

Հայրիկի դրվածները, թեև գրական ար­վեստի հրապույրը չունին, սակայն չենք կրնար ուրանալ, թե անոնք իրենց պարզ, բա յց խորունկ արտահայտությունն երուն մեջ կպահեն բնական ու սրտառուչ գեղեց­կություն մը ։ Մանավանդ որ մեր ամոթխած ու հայրենաբաղձ րարքերոմւ նկարագիրը, զոր հայրական ջերմ զգացումներով ու կիրթ փորձառությամբ կավանդե մեզի, դասեր են, որոնք չեն կրնար իբրև ղողանջյուն բախել մեր ականջները, այնքա ն հնչոմւ է և թրթռուն Հայրիկի սրտին. ։[բդովեցուցիչ զանգակին պղինձը։ Մեր կյանքին գիրքը պիտի կարդանք իրմով, իր մեջ ծրարված ա նցյա լ մը վերհի­շելու համար ի պատիվ մեր ցեղին։

ԵՂԻՇԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԴՈԻՐՅԱՆ

(Հա յ կրթական հիմնսւրկության քարտու­ղարին ուղղված նամակից: Տե'ս «ԱՄԲՈՂՋԱ­ԿԱՆ ԵՐԿԵՐ ԽՐԻՄՅԱՆ ՀԱՅՐԻԿԻ», Նյու-ЗпгГ. 1 9 2 9 թ .)

..I Հո՛ն է հիմակ իր հողակույտը, էջմի- ածնի Կաթողիկեին հովան վույն տակ, առըն­թեր Աշտարակեց վույն շիրմին։ «Մ՝անոմ[ մը , — ինչպես պիտի ըսեր բանաստեղծը, — երկու քա յլով կրնա չափել զայնռ, անբովան­դակելի մեծության աճյունացյալ ա յդ մնա ­ցորդը. բա յց ո ՞վ կարող է կշռեք մեծությու­նը իր հիշատակին։

. . . Իբրև եկեղեցական կարգե ազգային գործիչ, պիտի զուգակշռվի, միշտ երկու Ներ.

ոեսներուն' Աչտարակեցիին ու Վարժապետ- յա նին հետ, ու անոնց նման, պիտի մնա մեր И/ա ս։ մ ութ յա ն նոր ժամանակաց ամեն են թանկագին վ ՚առքերեն մին։

Անտարակույս, Հայրիկ չունեցավ ա յգ Արկուքեն ո չ առաջինին ռազմական ձիրքերը և ոչ երկրորդին դիվանագիտական շնորհք­ները. իր կազմվածքին բերմունքն էր ա յդ. /՛ա յց գլեց գերազանցեց զանոնք Հեղափոխա­կան ավյունի հորդահոսան հեղեղումով'ը, ո- րուն անց ամա քելի աղբյուրներն եղան իր խոսքն ու գրիչը, և իր կյանքն իսկ համակ, և ա յս' տուրքն էր իր հոգվոլյն։

. . . Պարզ կյանքի մարդ, զգացումի և գա - ղավ։արի մարդ, բա յց հավետ գործի և սկըզ- բունքի մա րդ եղավ նա, ավելի կամ նվազ աստիճանով մը, իր բոլոր ասպարեզներոմյ մեջ, Վարաղի վանահա յրռւթենեն մինչև է ջ ֊ մ ի ածն ի կաթողիկոսությունը, մինչև իր վ ե ր ֊ ջին շունչը։

IIբա ի և կամքի իր այղ. անփոխանակևլի առավելություններուն շնորհիվ էր, որ էջ­միածին' Հայաստան յա յց Եկեղեցվո պաշտո­նավայրը, Խրիմյանի որով իսկապես եղավ Հայ ազգա յին կյանքի կեդրոն, ։։բո՛ւն ո ւղ ղ ը ֊ վեցան բոլոր նայվածքները, որո՛մւ մեջ ամեն Հայ կթվեր լսեք ի՛ր իսկ սրտին բա բա խ ումը ' պաշտված Հայրապետի մը սրտին մեջ։

Անցա ծ են հիմա այս ամենքը, պաշտո­նական աթոռն երու և վարչական դիրքեր ու վրա Հայրիկի թողած հետքերեն' Պոլսո Պատրիարքարանին մեջ թերևս նկար մը միայն ու էջմիածնի գավիթին մեջ տապանա- քար մը կմնան ա յժմ , ժամանակակիցներով Հիշողության մեջ պահված Հույլ մը մանրա- դեպերու հետ, որոնք չենք գիտեր, թե որքան կրն ան ապրիլ տակա։Ա։ն։

Рш1д Կ՛Ա ր ՚ս ն մը, որ պիտի տևե ընդեր­կար, որուն մեջ Հայրիկի անունն ու հոգին պիտի ապրին մշտապես. իր դլւական դոր- ծե րն են անոնք։ Լավագույն և մեծագույն հիշատակարանը, որ պիտի անմահացնե Խրիմյանի հիշատակը, է ա ՛յն ' ղոր ինքն իսկ կերտեց իր ղրիչովր. իր դրականությունը:

Իր զո ւյգ «Հրսւվիրակ»-ք/%7, իր «Ար­ծիվ»-!, ու «Արծվիկ»-^, «Մարգարիտ»-?/ ու «հաչի Сшп»-р, «'Լսւնդույ ւ)»-?/ ,,ւ «Հա յ­գ ո ւ յժ » - ^ «ժամանակ Ա խորհուրդ յուր»-ձ>, «Դրախտի ընտանիք»-^, «Սիրաք ե' Սամ- վել»-յ», «Պապիկն ու Թոոնիկ»-^ հա յ մատե­նագրության ազգայնական բաժինին մեջ պիաի ունենան իրենց ինքնուրույն տեղը, և անմոռաց պիտի թողուն Խրիմյանի անունը։

. . . Պիտի ապրի ա յդ գրականությունը, արցունքով և սփոփանքով պիտի կարդան ՛լայն ապագա սերունդները, վասնզի հայ Տոգվոլյն ամենահարազաս։ ցոլացումն է ան,

բազմակողմանի շնորհներով գեղեցկացած իմացականո ւթենե մը պրիսմակված։

Ամենքը անոր մեջ պիտի տեսնեն ամենեն հինավուրց ցեղի մը ամենեն ազնվական տիպարներեն մին, որ գաղտնիքն ունի սըր- տերը հմայելու։

Մեկը անոր վրա պիտի ճանչնա իր երա­զին մտապատկերին առջև ունայնացած դերվիշը, մյուսը' Աստվածաշնչի ներգործոլ ֊ թյա մբը առլցուն և տեսիլքե տեսիլք հափըշ- տակվող մարգարեն, ոմանք' պատվական ուսուցիչը, ուրիշներ' հայրենանվեր գործիչը և անառիկ գաղափարի մը անկեղծ առաքյա­լը, ու ա մենքը' գութի, սիրո, բարության և խանդա ՛լա ս՛անրի մարմնացյալ անհատակա­նությունը, որ միակ անուն մը ունեցավ, Ազ­դին ծոցեն, ժողովրդին սրտեն փրթած բառ մը. ՀԱՅՐԻԿ։

Այս անունը ամենուն մտածությանը մեջ պիաի գծագրե քաղցրությամբ օծուն դեմք ժը, շրջանակված խորհրդապատկերներու շարքով մր, որուն կազմիչ տարրերը պիտի ըլլան խաչքարի մը շուքը , կաթողիկեի մը կիսաստվերը, հովիվեն ղրկված գառնուկ մը, արորի մը մաճը, փետուրե գրիչ մը, որ արծվե կտուց կաղամարի մը մեջ է թաթխված և խաչանիշ արտախուրակներ։

Իր դրքերեն հատվածներ պիտի կա րդա ց ֊ Վին Եկեղեցվո մեջ, իր մահվան օրը պիտի հիշատակվի _ կրոնքին ու Ազգին երախտավոր գործիչն երու շարքին մեջ։

Ու նա յելով սվւոփված Հայաստանի պ ա տ ֊ կերին, զոր ամեն հա յ պիտի ունենա իր տան մեջ Հայրիկի պատկերի դիմացը, ամենքը պիտի ըսեն յուրովի.

— Վախ որ չհասավ ա յս օր եր ո ձ ։

ԹՈՐԳՈՄ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԴՈԻՇԱԿՅԱՆ («ԽՐԻՄՅԱՆ ՀԱՅՐԻԿ», Փարիդ, 1951 թ .)

. . . Խրիմյանը յուր կյանքում շատ անդամ մեծ գումարներ ձեռք ձգեց, բա յց նա մնաց միշտ աղքատ, միշտ պարտքերի տակ խըր- վա ծ։ Խրիմյանը խիստ անփույթ էր դեպի յուր անձնական վա յելչությունը, դեպի յուր բա ­րեկեցությունը. նա յուր վերա ոչինչ չէր վատնում, իսկ բնա վորությա մբ, եթե կարելի է այդպես կոչել, կոմունիստ էր։ նա որպես անհաշիվ կերպով ստանում էր, նույնպես անհաշիվ կերպով սպառում էր։ Հանդիպած աղքատին Խրիմյանը պատրաստ ՛էր յուր

վերջին փարան տալ և ինքը սոված մնալ։ IIե ֊ վ՛ ական ո ւթյունը նրա համար ոչինչ նշանա­կություն չուներ, երբ նա ծառայում էր ընդ­հ՛անուրի օգս ՚ին : Խրիմյանը չէր ծնվա ծ բ ա ր ֊ ձըր կոչման համար, որ Պատրիարքական Աթոռի վերա փտեցներ յուր կ/անքլւ, և ձեռ-

30է " Ս՜ !• и. У I- Ն 1957

ք ո , ո ր ս ո վ ո ր էր մ ո ւզ ա ն ե ր ի շ ն ո ր հ ա ծ ք ն ա ր ը հ ն չ ե ց ն ե լ , պ ա ր ա պ ե ց ն ե ր Ք ա ղ ա ք ա կ ա ն և Կ ր ո ն ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ն ե ր ի վ ճ ի ռ ն ե ր ը ս տ ո ր ա ­

գ ր ե լո վ ։Խ ր ի մ լա ն ր հ ո գ ո վ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ է , ի ս կ ս ը ր -

ա ո վ ա ռ ա ք յա լ . Նա հ ի շ ե ց ն ո ւ մ է մ ե զ հ ի ն ­գ ե ր ո ր դ գ ա ր ո ւ ա ն ձ ն ո ւր ա ց ա բ ե ղ ա ն ե ր ի ն , ո ր ք Հ ո գ և ո ր զ ի ն վ ո ր ո ւ թ յա ն ց ո ւ պ ը ձ ե ռ ք ն ե ր ն ի ն կ ր ա ծ , .'ա րի և ս ո ւր ի մ ի ջ ի ց ա ն ց ն ե լո վ պ ա ր ­տ ո ւ մ է ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ , ո ւ ս ո ւ մ , գ ի տ ո ւ ­թ յո ւ ն և կ ր ո ն ք է ի ն տ ա ր ա ծ ո ւմ ։

Խրիմ յանի պատրիարքության չորս տարի / անցավ խիստ անգույն կերպով• Նա մի ե ր ե ֊վ ե լի բ ա ն չ ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ե ց , ո ր ո վ հ ե տ և նակ ա ռ ա վ ա ր չա կ ա ն մ ա ր դ չ է ր ‘ Ա յլ խ ո ս ք ո վ նա ո ւ ս ա ծ չէ ր դ ի պ լո մ ա տ ի կ ա կ ա ն խ ո ր ա մ ա ն կ ձ և ե ր ը , ո ր ո վ հ մ ո ւտ ք ա ղ ա ք ա գ ե տ ը պ տ տ ե ց ֊ ЪпиГ է յո ւ ր ն ե ն գ ա վ ո ր մ ե ք ե ն ա ն ։

Ր Ա Ֆ Ֆ Ի

(«ՄՇԱԿ», Թիֆլիս- 1873 р . . Л! 49)

. . . Նա հայտնվում է հայության որպես Վասպուրականի մի համեստ վանքի համեստ վանահայր։ Համեստ իր սովորություններով, բարք ու վարքով, նիստ ու կացով, մարդ­կանց հետ պարզ վարմունքով, բա յց անա­սելի հանդուգն, որպես գաղափարի համար մարտնչող, որպես մոլեռանդ պաշտող մարդկային մ տ ք ի ...։ Երջանիկ մարդ, նա անկեղծ կերպով հավատում է մտքի փրկա­րար, անհաղթելի ազդեցությանը, անպ ա յ­ման հավատում է խոսքի ուժ ի ն ...։

. . . Եվ Խրիմյանը մնում է ֆանատիկոս, ղաղափարամոլ, յուր ամբողջ կյանքի ը ն­թացքում մինչև յոթանասուն երկու տարե­կան հասակը։ Միայն ա յդ տեսակ համող­վածները կարող են ժողովրդական մարդիկ լինեի ղրա մեջն է Խբիմյանի ժողովրդական մարդ լինելու գաղտնիքը։ «

. . . Սեր դեպի մարդկություն, ուրեմն և սեր դեպի յուր Ազդր, հավատ դեպի արդար մտքի ուժը, ահա ա յդ ժողովրդական մարդու, նշանարանը։

. . . Խրիմյանը օպսւիմիստ է, լավատես է այղ բառի բուն քրիստոնեական մտքով, նրա համար չկան վատ մարդիկ աշխարհի երե­սին, այլ կան միայն մոլորված մա րդիկ...։ Նա միշտ անհիշաչար է . . . , համառ է յուր մտքերի, յուլ։ գաղափարների, յուր դ ա վ ա ֊ նած սկզբունքների մեջ։ Նա մազի չափ չի շեղւ[ի իր սկզբոմւքներից. . . մի քարյա սյուն, որին ոչ հողմը, ոչ էլ մրրիկր չեն կարող շարժել յուր ամուր պատվանդանից։

Մանուկ և հսկա, հեզ և վիթխարի, ահա Խբիմյանի պատկերըւ Հավատալ խոսքի ու- ժինյ հավատալ մտքի անհաղթելի ազդեցու­

թյա նը, հավատալ ճշմարտության, քրիստո­նեական գաղափարի վերջնական հաղթու­թյա նը. ահա Մկրտիչ Խրիմ յանի նշանաբւս- նր, նրա հավատի դավանանքը:

. . . Որպես իդեալիստ նրա հավատը ան­սպառելի է, որպես րոմւ քրիստոնեական հովիվ, — նրա պարտաճանաչության զգա ց­մունքը յուր հոգևոր զավակների վերարեր- մամր, նրա հոգացողությունը, յուր հոգևոր Հոտի մասին' անսահման Է ...Տ ։

ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈԻՆԻ («ՄՇԱԿ». Թիֆփս. 1892 р . . Л* 23)

. . . Հայրենիքի սերը։ Դրս։ նյութն ունեի ես։ Բայց մի բարեպատեհ հանգամանք պետք էր, որ վառվեր և բորբոքվեր։ Խրիմ - յա ն Հայրիկը մի երկնային շանթով վաոեց իմ մեջ ա յդ նյութը։

Հայրիկի քարոզը ես առաջին անգամ լս ե ­ցի Մ եյգ նի Ս. Գևորգ եկեղեէյում (^ ի ֆ ւի ս )1 1/ան գնսւձ ԷԻ առջևի կարգումր։ Դեռ չէի տե­սել Հայրիկի պատկերը։ Երրոր բարձրացավ րեմի վյւա, դեռևս ոչինչ չխոսեցած, սոսկ ա յդ հայացքը ի մ ։[րա մի Ա ս վ ա ծ տպավո­րություն գործեց։ ' Մեծն Ներս ես, ՍաՀւսկ Պարթև, Մեսրոպ վայրկենապես սէսոոկե- րացան երևակայութեանս մեջ իբր կենդա­նացած և առջևս կանգնած։ Սիրտս լեցվեց, բուկս խ եղդվեց, բա յց ամենայն ուժով ղըս- պեցի ինձ և տեղս ու տեղս չոքեցի, գլուխս դրի գետնին, երկու ձեռքիս մեջ և խեղդված հեկեկանքով հորդ արտասուք թափեցի։ Նա սկսեց խ ոսել, բա յց ես չէի իմանում ոչ]։նչ, իմ ՞ոգին իր բոլոր զգացումներով թռել էր Հայաստան։ Ահա ա յս ժամանակից ի մ ա - ռաջվան ցավերի վրա ավելացավ և այս ցա ­՛ն} և ինձ համար անբուժելի դարձավ։ Ա ստ ֊ վածսիրոլթյուն, հայրենասիրություն և ու­սումնասիրություն երրորդության պես միա ց­յա լ ուժով տիրեցին իմ ամբողջ րնությու- նր. ա յլևս ուրիշ զգացոսէների տեղի չտվ]։ն: Աշխարհային փառք, պատիվ, վայելչություն բոլորովին ոչնչացան ինձ համար։

ՂԱ9.ԱՐՈ11 Ա՚ԼԱՅԱՆ («ԻՄ ԿՅԱՆՔԻ ԳԼԽԱ՚ԼՈՐ Դ՛ԵՊՔԵՐՍ»,

Բփֆլիս, 1894 р .)

■ * * *Խրիմյան իդեալական բարձրաստիճան ե ֊

կեղեցականն է. անոր դեմքը շեշտակի դուրս կցա յտ ե Հին Կտակարանեն, իր բովանդակ Հուրքովը և բանա ստեղծական ութ յա մբը ։ Իր օծման արարողության միջոցին այնպես թվեցավ ինձի, թե Արարատի ստորոտը հնա­մենի ոգ/։ն տակավին արթուն կմնար։ . . . Այս մարդուն ամբողջական նկարագիրը կար­

1057 է * ,г "

ծես թև ավելի կաղապարված է տիպարի մը 'էա ։, քան թհ քրիստոնեական նվ/ւրապե- ւոությանւ... Իրեն համար կրոնք և հայրենա­սիրություն գրեթե համարժեք բառեր են։

. . . Այս նշանավոր մարդուն հետ քով-քով}ւ մտերմական այնպիսի հարաբերություն մը ունեցա, որ անակնկալ մը եղավ ինձի հա­մար, ու ա յսպ ես, էշմիածնի մեք և հաղորդ ուղևորությանս ընթացքին կրցա մոաեն ծա ­նոթանա/ հրի մ յա նի կյանքին։

. . . Հանգստավետ օրվան մը Հաղորդող ա ռ­տուն, Հրավեր ստացա ա յցելել նորին Սրբու­թ յա նը։ Երբ մենք Արարատի ՛է՛տ էինք, անիկա վանք Հասած էր, և այնպես կերևար, թե չէր կրցած սհնյակեն դուրս ելլել, որով­հետև իր ։[բա Հիացող գեղս։ցիները շուրջը կխռնվեին ամեն անդամ որ դուրս ելլեր։ Մինչև իսկ պարսւեղր պաշարված էր գեդւս-

է/իներեն, որոնք ժամերով կսպասեին իրենց -այրիկին նայվածքին արժանանալու Հա­մարւ

. . Անիկա աշխարՀի ամենեն նրբամիտ մարդն է, որ ձեզի կդատե իր խելացի սւչքե- րուն մեկ նւոյվածքովը։ Չեմ Հիշեր տեսած ըւլալ ավելի սիրուն I։ գրավիչ դեմք մը. Հա­ճույքի սարսուռ մր ունեցա մտածելով, ււր անոր քովը նստած եմ և կտեսնեմ ժպիտը, անտարակույս իր դիմագծին սովորական եղող ա յդ ժպիտը, որ կթրթռար իր վճիտ և թուխ աչքերուն շուրջը։ ձա յնն ող շատ քաղցր էր, իսկ վարվելակերպը լեցուն էր մեծ անձ նռւթ յա մբ, որոմ։ ետին կղղար, թե ուժ կա։

ձ . Ֆ. Պ. ԼԻՆՉ

(«Ս.ՐՄԵՆԻԱ», հատու՛ 1Լ)

1Լ » Ի ն . 37

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈԻՄԱՆՅԱՆ

Ե Ր Կ Ո Ւ Ա Յ Ր

1896-ի կոտորածի ձմեռն էր։ Մի խումբփախստականներ Սասանի կողմերից հասան էջմիածին։ Նրանց մ եջն էր ծերուհի Տեր Սարգիսը։

— Հայրիկի Աչը կուզեմ համբուրել,— խնդրեց նա Վեհարանում, ու ներս թողին։

--- Բարով, Տեր Հայր, — Աջը մեկնեց Հա յ-/'ԻԿԸ'

— Քահանան համբուրեց ու ետ եկավ, կանգնեց դահլիճի մեջտեղը հոգնած, խոր­տակված։

— Ո՜րտեղից կուգաս:--- Սասունի կողմ երեն, ես Ա-ի Տեր Սար­

դի սն ե մ ...--- Ա-ի Տեր Սարգի՜սը...— Ա յո', Հայրիկ։— է՜...— Ես ք ս ա ն Հ ո գ ո ւց գ ե ր դ ա ս տ ա ն ո ւ ն ե ի ,

Հ ա յր ի կ , տ ղ ա ն ե ր ս կ ո տ ո ր ե ց ի ն , Հ ա ր ս ն ե ր ս տ ա ր ա ն , թ ո ռ ն ե ր ս կ ո ր ա ն , տ ո ւն ս թ ա չ ն ե ց ի ն , վ ա ռ ե ց ի ն , մ ն ա ց ի ա յս պ ե ս . . .

— է ՛ հիմի...— Ես ոչինչ չեմ ուզում, Հայրիկ, ես ...

այնպես եկել ե մ ... եկել Հայրիկին ա սեմ... էլ ոչինչ չեմ ուզում...

Ու Հայրիկի առջև կանգնած էր մարգը, որ ամեն ինչ կորցրել էր ու ոչինչ չէր ուզում,

Երկուսն էլ լուռ էին։— Ք ա ն ի ՜ ո ր դ ի կ ո ր ց ր ի ր , Տ ե ր Ս ա ր դ ի ս ,—

գլու/սը վեր քաշեց Կաթող/ւկոսը ։Ամենքը միասին քսան, Հայրիկ։Դու քսան որդի ես կորցրել, իսկ ես

քսան հազար,—, պատասխանեց Հա յրիկը,— այԴ ԷԼ Ք ս ս յն եղԱյվ քսան հազար ու քսա ն... Ո ւմն է շատ, Տեր Սարդիս..,

Քահանան ցնցվեց ու լուռ կանգնած էր,Ո ւմ վիշտն է մեծ, Տեր Սարդիս,

— Հայրիկի ն ը ...

Պ՚ե Ъ կ, Տեր Սարդիս, մոտ եկ, աջդ դիր գլխիս, աղոթիր, օրհնիր, որ այս վշտին դի. ւէանամ։

Ասավ ու գլոլիյը խոնարհեց։Քահանան շտապեց առաջ, աջը գրավ իր

Հայրապետի գլխին, սկսավ աղոթք մրմնջա, ու աչքերը լցվեցին արտասուքով...

Նա օրհնում Էր Հա յոց Կաթողիկոսի՛ն... նրա առջև խոնարհած Էր Հա յոց Հա յրիկը...

( •Գ ֆ լ ի ս , 6 ( 1 3 ) Տ ո յհ մ ր հ ւփ 1 0 0 7 р . )

ՍԻԱ1ՐՍ.ՆԹ11

ւ« ր ւ 3 ս ъ է շ в р ի կ

1հու.սա>սսյալււոա'ե|< ն ա ՚ս ս ա ւս ՚լ ՚ւ ւհ լւո ւ ք>իй ш ս ա կ ի ն

Եվ արյունոտ Արարատին կատարներուն ստորոտեն,Անոր ըմբոստացողի մրրկոտ շունչը այսօր նորեն կհնչե:Եւ[ երեկ, ո'ւ| գուն, տաասպանէ՚ե ա մաքաոամե աստվածացած ււրբազսւն

սերանի,•էու հեռավոր ու անձկւպից Վեհարանիդ պսւտշգամներես,Բազուկներովդ րշնամիին ոհմսւկնեւ՚ուն վրա սարսեցուցսւծ,

Քու ընդվզումի բոցավառ և օրհնյալ շսւհերեդ' այսօր,Ս՜եր սւմենուն պաշտամունքով և անձնվիրությամբ առլցված ւսչՈ»րն...1л>րեն Քեզի կդաոնան, նորեն Քեզի կուխտավորվին...Ոտքի կւսնգնե՛ Վեհափառ, Ոտքի կաճգճե ո՜վ քաղցրորեն Հայրիկէ)վ հուսադրե զմեղ, Քու ավետարանական խոսքերուդ զորությանը ծարավը

անինք,Նորեն զմեզ փոթորկե', նորեն զմեզ գինովցո ՚ւր, նորեն զ մ եզ իւրսփւուսե'. Որովհետև այսչա՜փ մաքառումներն ի վեր, այսչափ արյուններն ի վեր, Ասւվկըներուդ մտածումը, նայվածքները և հոցին 1'մբոստացումին ուխտվւսծ նանսւպաՒհին քարերուն վրա,■I՝ ո ւ բացակւս քայյերուդ ե ոսկիե գավազանիդ հնչյունին սպասեցին...Ոտքի կեցիր, ոտքի կեցիր, ո՜վ գաղաւիարի և. ազատության չահսւկիր. Որովհետև Քեզի հետ ենք Հայրիկ, Քեզի հետ ենք մարգարե, Քեզի հետ ենք

Վեհափառ.Տե՛ս, Քու ցիրուցան զավկըներդ կործանումի ձսւյնեւ՚են ըմբոստացած, Բոլորը մեկ ցեպի նոր ու փրկարար Շավարշանները կքալեն, եվ Բզնունյաց ծսվը մրրիկովն իր սւլիք&երուն, քու կերպարանքդ կաղերսև, Ոտքի կեցի'ր մեգի հետ. ոտքի կեգիր տիրաբար, ո՜վ հերոսական Հայրիկ.Եվ Քու երբեմնի սուրդ և այսօրվան իւաչդ նվիրական՝

Երկուքը մեկ այերին մեշ ամբարձելով, Աստծուդ նայվածքներուն գալսւրե,Եվ դառնությամբ կամ քաղցրությամբ Անոր հսւրցուր ո ր ընտրե... էւս գիտեմ, ո ր Հրեղենը, արշալույսին մեջեն պիտի գոոա յ.. .

— «Արծի՛վ, Քու հինավուրց Սուրդ այսօր նորեն մերկացուր»

եվ արյունոտ Արարատին կատարներուն ստորոտեն,II նոր ըմբոստացողի մրրկոտ շունչը հավիտենապես պիտի հնչե...

1Ы114, Փւափւյ

Ա. ԻՍԱ2ԱԿ8ԱՆ

Ф 'у եպտեմբերի մեջ, 1901 թվին, ա յ­ցելեցի Ս. էջմիածին. Նույն թվ}.

՚ մայիսին, երբ Վենետիկ էի, մեղ ամենիս սիրելի Հայր Ղևոնդ Ալի - շանր ի մ վրա քաղցր պարտք

դրեց տՀայոց Հայրիկին կարոտագինս пբ ո ւ ­նելու իմ կողմանեօ։

Մի երեկո անմոռանալի բախտ ունեցա Հայրիկի մոտ լինելու և համրոցւելու նրա Աջը.

Սիրտս ուժգին խ փ ոս! էր հուզմունքից և ուրախությունից.

Առաջարկեց նստել։— Վեհափառ Հայրիկ ,— ասացի ես,—

մեծ բախտավորություն եմ զգում, որ ինձ .[իճակվել է բերել Նահապետ Ալիշանի կա­րոտագին ողջույնները Հա յոց Հայրիկին.

--- Ա՜հ, շատ շնորհակալ եմ ։ Ղ՛ուն Վե­նետի՞կ էիր, ե՜րբ էիր հոն, ի՜նչպես է Հայր Ղևոնգը, աղե՜կ է։

--- Այո՛, Վեհափառ Հայրիկ, այս դարնա -նբ Վենետիկ էի և պատիվ ունեցա մի քս. - նի անգամ լինելու ալեզարդ Նահապեաի մոտ։ Նա հիվանդոտ է և թ ո ւյլ...

— Ա վ/սո ՚ս , ավաո ս ,__ իւոսքս ընդհատեցՀայրիկը,--- մենք հասակակիցներ ենք. ևսշատ կսիրեմ անոր. անուշ գրիչ ունի. Նա շատ է ազդեր իմ դրչ]ւ .էրա, նա ինձ շատ րան է ներշնչեր։ Ասա՛, ուրիշ ի ՜նչ կըներ։

--- Նա ինքն էլ էր ասում, որ Հայրիկը ի ֊րենից հարյուր օր, միայն հարյոցւ օր մեծ է, և ասում էր, թե բերկրանքով եմ լսում, որ Հայրիկը ձի է նստում և ժողովրդին ա յցի ՛է ելնում...

Միշտ նախանձոսГ էր Ձեզ, Վեհափառ Հայրիկ, և шипиТ էր, թե Հայրիկի բանն ու­րիշ է. նա ա ռույգ է մնա ցել, որովհետև Մա- սիսի շուքին ներքո է բնում, հայոց դաշտե­րի ծաղկանուշ հովն է ծծում, Արաքսի ջուրր խմում։

Այստեղ Հայրիկր ուրախ և սրտանց ծի­ծաղեց։

--- Ան կն՚սխանձի ինձ, ևս վաղը կարդա -դրեմ, որ անոր Մասիս/։ հողեն, հրասխի ջրեն ու Հայաստանի ծսոլիկներհն քիշ մր վերցնեն և փոքրիկ արկղով մը ղրկեն Վ ե ֊ նետիկ։

Ինչպես հետո իմացա, Հայրիկի կողմից ոսլարկվել էր մի փոքր արկղ այդ արմա­ղաններով, բա յց մինչև հասնելը, դժբա խ ­տաբար, սիրելի Նահապետը արդեն վախ­ճանված էր եղել (1901 թ. նոյեմբերի մեջ)։

— է հ , դուն ալ բարով ես եկել. Ես Կ ո վ ֊ կասի մեջ երկու բանաստեղծ կճանչնամ, ու շատ կսիրեմ անոնց, մեկը մեր ուսուցիչ Հովհաննես Հովհաննիսյանն է, մեկն աչ Բ՚իֆ- լիս Հովհաննես Բ՚ումանյանն է, իշտև, մեկն ալ գոմ։ ես, քեզ ալ հիմա տեսա. Դուն ա- նոնցմե երիտասարդ ես, ա յդ է պատճառը, որ միշտ ամպ ու աղբյուր, վարգ ու .Աղջիկ կերգես...

Այստեղ Հայրիկը նորից շատ զվարթ ու բարձր ծիծաղեց.

--- Շա՜տ պիտի ։Ո։աս հոս,__ հարցրեցնա.

— 1̂ Ի քանի օր ուզում եմ .Ուա/, Վեհա­փա՛ռ Հա յրիկ։

— էհ, լա վ է , ամեն երեկո եկ, կխոսինբ։Ղլոլխ խոնարհեցի ու դուրս ելա.Ամբողջ գիշերը ես նրա թովիչ ձայնի, նրա

արծվենի հայացքի ազդեցության տակ էի։ Ինձ թվում էր, որ ապրում եմ նահապետա­կան օրերոսէ և երջանկություն եմ ունեցել իւոսելսւ հին նահապետներից մեկի հետ։ Հայրիկն իմ երևակայության մեջ միշտ պատմական կամ, ավե/ի ճիշտ ասած, ա • ռասպելական լուսապսակով էր զարդար­վա ծ։ Մանուկ օրերից երազե/ էի տեսնեք ՛Լա ս../ուրական ի Արծվին, հայ Ժողովրդի հույսերի և տենչերի կրող Հա յոց Հայրիկին։

Մյուս երեկո Հայրիկը իր քարտուղար Վար­դապետի միջոցով ինձ կանչեց Վեհարան։

--- ք հ, նստե, տեսնենք, դուն դիտես, որեռ ալ բանաստեղծ եմ ու շատ կսիրեմ բա ­նաստեղծություններ կարդալ. Հոմերոսն ու Վիրդի/իոս ամեն են շատ կսիրեմ ւ

ա ռույգ շեշտով անգիր արտա- և էնեականից գրարար

պահին նրա գեղեցիկ ալ-

իրար կնվիրեն իրենց հեղինակություններեն. գոմ։ ալ քուկիններեն ինձ կ пип աս I

Եվ Հայրիկը կանգնեց իր պարթևական

Խ Ր Ի Մ Յ Ա Ն Հ Ա Յ Ր Ի Կ

(Ա.

քերր վւայլում էին երիտասարդական ոգևո­րությամբI

Երազի մեշ էի զգում ինձ, այնպես իրա ­կանությունն ինձ անիրական էր թվում։

--- Քեզի ի մ գրքերեն տամ, հարկավ կար­դացած կրլլաս, սակայն բանաստեղծներ)։

Յ ււււլա ն1|լսր հ ւ լի յ ! , ^ ա դ ե ո ս յս ւՏ ի

է ք մ ի ա ծ ն ի > Լ1,Տա րա նի Ծ ա ղ կ յ ա դ ս ւՏ |ի 6 ո ւ ւ ( )

Հասակով, ւլնաց մյուս սենյակը և բերեց * ժամանակ և իյորհուրդ յուրո Ա հ՚Պ ոալիկ և Բ՚ոռնիկօ գրքերը։

— Ասոնք քեզի Հայրիկեն հիշատակ։ Անհուն շնորհակալությամբ առա թանկա­

գին նվերներր' մարմարյա Ա?ր համբուրե/ով։

42է 5 Մ Ի а Ծ Ի Ն 1937

- Այնուհետև նա թիկն տվեց բարձերին ծա ­լապատիկ նստելով. Շինում էր հաստ-հաստ պապիրոսներ և իրար հետևից ծխում, Ծխե- լով խոսում էր անվերւ, պատմելով Վանի կյանքից, իր մանկությունից չարաճճիու­թյուններից, Պատմում էր զանազան դեպ­քեր մեր մոտիկ ա նցյա լից, նկարագրում էր իր ուղևորությունները, Ես հիացած ականջ էի դնում նրան, այնքան պերճախոս էր, և յուրահատուկ պատմող։ Նրա խոսքը համեմ­ված էր ժողովրդական դարձվածքներով ուառածներով։

Հիշելով զվարթ դրվագներ իր կյանքից, ուրախ ծիծաղում էր. այնպես հուժկու թա ­փով էր ծիծաղում, որ բա զմոցը տակին խ ա -

ղՈԱռհասարակ Հայրիկը շատ էը սիրում խ ոսել֊զրուցել. Հարց էր տ աչիս և պատաս­խանի չսպասած' ինքը շարունակում էր խ ո­սել, պատմել և ծիծաղել։

Վանքում մնացի մի քանի օր ևս ու գրեթե ամեն երեկո Հայրիկն արժանացնում էր ինձ իր տեսակցությանը։ Եվ երբ մի երեկո մնաք բարևի գնացի և հայտնեցի, որ առավոտյան մեկնում եմ էշմիածնից, նա ասաց.

— Տղաս, ամեն անգամ, երբ գաս հաս, Հայրիկին չմոոնաս տեսնել։

1902 թվի հոմ/վարին ես նորից Ս. է շ ֊ միածնի վանքումն էի, և ինձ համար կրկնը- վում էին նորից գեղեցիկ երեկոները։

Գնացի տեսնելու Հայրիկին։— է՛հ , բարով եկար, կերևի Հայրիկին

կարոտեր ես, վանքի հացն ալ անուշ է։ Պատմե, նւսյիմ, ի ՛ն չ կա, ո՛ւր էիր։

Ես պատմեցի ճանապարհորդություններիս մասին։

— Ապրիս, ապրիս, համ կճամբորդես, համ կգրես։ Ես ալ այդպես եմ ըրեր։ Հա, լավ միտքս ընկավ, ես վերքին ատեններս շատ բաներ եմ գրած։ Կարդամ լսե, բա յց ուղիղ և ճշմարիտ խոսե. քու անկեղծ կար­ծիքն .ըսե, մի վախնար։ Հիմա գոմ։ պիտի մտածես, որ Հա յոց Կաթողիկոսի գրածներր կարելի չէ քննաղատեի կամ անոր րան մՐ րսել, ինչպես մե՛ր՜ Վարդապետները կընեն, երեսիս բան մը կըսեն, դուրսը ուրիշ։ Ու դիտցիր, որ բանաստեղծները միշտ ճշմա­րիտ պիտի խոսին աշխարհիս տերերու ա ֊ ռաշ։ Մեզ ալ աշխարհ'ը տեր շինեց. Քրիս­տոս տեղ չուներ գլուխը դնելու, առաքյալ­ները անտուն ու բոբիկ ման կուգային, բա՛յց հիմա մենք ’ անոնց ժառանգները վեհարան- ներոլ մեշ կապրինք։ Ասոր վրա բան մր գրեր եմ։

Եվ նորից կանգնեց իր պարթևական հ ա ֊ ւքակով, գնաց մյուս սենյակը և բերեց Հի

տետր, նստեց բա զմոցին, ակնոցները դրեց աչքերին և ուժեղ ձայնով սկսեց կարդալ։ Բովանդակությունը հետևյալն Էր. ինքը գնում Է Թադեոս առաքյալի վանքը ուխտի, թակում Է վանքի դարբասը և ասում. «Բաց, Թադեոս առաքյալ, ես եմ, քո հաշորդը, Գա­հիդ ներկա տերըՈ։ Առաքյալը ներսից պա - տա սա խնում Է, որ ինքը գահ չունի, ա յդ ի՛նչ գահի մասին Է խոսքը, և որ ինքը բռնակ՛ս/. իշխան չէ , որ գահ ունենա։

Հայրիկը պատասխանում է . аՄիթե չգի­տ ե՛ս, որ գահդ Ս. էշմիածնումն է, շքեղ Վե­հարանի մեշ. շքեղ գահ, ծառաներ, հարըս- տոլթյունո։

аՄեր Տեր Հիսուս Քրիստոսը,__ ասում Լառաքյալը, — անտուն էր ու ինքը ծաոսո Դուք նրա աշակերտները չեք. գնա, չեմ րն- դ ո ւն իլ...» ։

Եվ Հայրիկին չի ընդունում առաքյա/ր։ Հայրիկը վեր շացրեց ու սրտանց ծիծաղեց։ Այդ գրվածքի մեշ երևում էր Հայրիկն իր բովանդակ դեմոկրատիկ էությամբ։

Ապա նա տվեց ինձ գրվածքների տետրր, որ առանձին կարդամ և հաշորդ երեկո նկա­տողություններս հայտնեմ իրեն։

Դրանք աղատ, անհանգ այն ոտանա­վորներն էին, որ հետագայում տպվեցին Ե- գիպտոսոլմ «Վերշալույսի երդեր» վ երնա ֊ գրով, բխ ա ծ 8 2 ֊ա մ յա պատկսւռե/ի գրչից՛

Մյուս երեկո, խրախուսված Հայրիկի սի­րալիր վարմունքից, մի քանի նկատողու­թյուններ արեցի, որ ոտանավորները երկար են, և լեզուն խառն է , արևելահայ ե արե- մըտահայ բարբաոՅւերի խառնուրդ,

— Այո, ա յո, ես ալ նկատեր եմ, որ իմ 1 1,ղո՛ւն խառնվեր է ։ Կովկաս եմ ապրում, ազդվեր եմ, միշտ ալ խառն բարբառով կխո- սիմ։ Ւսկ որ կըսես երկար է՝ պատճառը եր­կար գիշերներն են,— պատասխանեց նա , — չեմ քնանար, ձանձրույթես ման կուգա մ դահլիճին մեշ, կծխ եմ ու կերգեմ, այդ մի- շոցին ալ կգրեմ, մինչև որ քունս գա, այղ պատճառով երկար կըլլա,

— Բ՛ույլ տվեք, Վեհափառ Հայրիկ, հարց­նեի ի ՛ն չ երգեր կերգեք,

—— Շարականներ կերգեմ, ներբողներ,սուրբ հարց երգերեն՝ Շնորհալու, Կեչառե- ցոլ, Պետրոս 'Հափանցու, Գրիգորիս Ա ղթա ֊ մարցու, և Բաղդասար դպիրի սիրո ւոաղե- րեն ալ կերգեմ։ թափանցին լա վ տաղասաց է, Քուչակ Նահապետ անորից վեր է, բա յց ժողովրդի երգեր ամենից վեր են. ես շատ կերգեմ մեր Վանա և Մ ուշի գեղշկական եր­գեր, որ սովորել եմ վաղուց Վարագա և Ս. կարապետի ուխտավորներից։ Բայց ամենից

է Ջ Մ I' Ա 0 !• Ն 43

շատ կսիրեմ Խորենացու ողբը, անոր ճամար ես մ ի եղանակ եմ շինել ու կերգեմ։ Ինձի կթվա, թե ա յգ ողրը Հա յ Ազգի ճակատա­գիրն է ու ամեն գարու ողրը, ինձի այնպես կերևա, թև Քերթողահայրն Մովսես այս օրերին համար է գրեի..

՛Հանկարծ հիշեց Նարեկացուն և ոգևորված խոսեց Նարեկի վանքի, Վանա ծովի գեղեց­կության մասին, անգիր ասաց Նարեկացու աղոթքներից, պատմեց նրա տեսիլը, նրա մասին եղած ժողովրդական ավան գությոմւ- ները։

— Նարեկացու կույս հոգին միա յն կրցավ հասկանալ Քրիստոսին և տվեց քրիստոնեու­

թյունը I--- Այսպես ամփոփեց Հայրիկն իրխոսքր։

Վերջին անգամ Հայրիկին տեսա 1906 թվի աշնանը, ցավա/իորեն թույլ էր և գու­նատւ

--- Հիվանդ է Հա յրիկը,— ասաց, — շատչի ապրի Հա յրիկը ... է ՛հ , շատ մարդ կա պառ_ կած հողին տակ’ փարավոններ, արքաներ, հերոսներ, Խորենացի, Նարեկացի, Վիկտոր Հ յո ւգ ո ... վաղն ալ ես կպառկիմ հողին քնով։ Դուն կուգաս վանքը և Հայրիկին շիրիմը կտեսնես, կուլաս, չես լա— ա յդ չեմ կրնար

ըսել, բա յց այն ժամանակ կզգաս Հայրիկին կարոտը, հոստեղ ուրիշը նստած կըլլա ու չես կրնար Հայրիկին հետ խոսիլ ու ծ ի ծա ղ ե լ...

Տխուր նախազգաց՛ումով պաշարված, ու- շ ի ֊ո ւշո վ դիտում էի նրան— արծվենի հա - յա ցքր, ուր դեռ արև կար, հոգեթով ձայնը և հնադարյան մագաղաթի նման դեղին Աջը,

Զգում էի, որ վերջին անգամն եմ տեսնում նրան' հա յ ժողովրդյան ա յղ մ եծ զավակին, Մի երկար ու խորին համբույրով նրա Աջն առա և հեռացա մռա յլ ու տխուր։

Ես հավատացած եմ, որ մինչև մահս իմ հոգում անջինջ և անաղարտ կմնա նա' այդ մեծ հայրենասերը։

Երբեք չե մ կարող մոռանալ նրա հա յա ց­քը, նրա ն։[իր ական ձա յնը։ Այնպես խորն է ազդել ի մ հոգու վրա։

Եվ հա յ ժողովուրդն էլ չի մոռանա նրան։ Քանի հնանա այնքան ավելի պիտի պ ա յծա ­ռանա նրա հիշատակը։ Նա դարերի միջից պիտի նայի հա յ ժողովրդին և պիտի խոսի նրա հետ հարազատ լեզվով, նրա նվիրա­կան իղձերից և անմահ նպատակներից։

Ժողովուրդը նրան չի մոռանա երբեք, ո- րովհետև նրա սրտից էր եկել և դեպի նրա սիրտն էր դնում։

(«ԻՄ ՀՈՒՇԵՐԻՑ», Հսւյպետ- հոոտ, Երևան, 1946 р .)

ՀԱ8ՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՆԴԻՍԱՎՈՐ ՍՈԻՐԲ ՊԱՏԱՐԱԳ 1>Վ ՔԱՐՈԶ ա Ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ ԽՐԻՄ8ԱՆ ՀԱ8ՐԻԿԻ ՄԱՀՎԱՆ ՀԻ0ՆԱՄ8ԱԿԻ ԱՌԹԻՎ

նոյեմբերի 17-ին, կիրակի օր, Վեհափառ Հայրապետը հոգեհան գոտ յա ն սուրբ պատա­րագ մատուցեց Մայր Տաճարում, ի հան­գիստ հոգվո երջանկահիշատակ Տ . Տ . Մկըր- տիլ Ա հրի մյան Կաթողիկոսի Ամենայն Հ ա ֊

1Ո9 'Սուրբ պատարագին ներկա էին Հա յկա ­

կան ՍՍՌ Մինիստրների Սովետին առընթեր Հա յ Եկեղեցու գործերի խորհրդի նախագա­հի տեղակալ պր. Ս. Հովհաննիսյանը, Գե­րագույն Հոգևոր հորհրգի անդամներ, Հոգևոր ճեմարանի տեսչական և դասախոսական կավմը, а էջմիածին» ամսագրի խ մբա գրա ­կան կազմը, Մ այր Աթոռի պաշտոնեությու­նը, մտավորականներ, ուսուցիչներ, մամուլի և ռադիոյի ներկայացուցիչներւ

Հոգեհանգստյան սուրբ պատարագին ներ­կա էին նաև հրիմյան Հայրիկի եղբոր թ ոռ­ներն ու հարազատները իրենց ընտանիքնե- րովւ

Մայր Տաճարի երգեցիկ խումբը ներդաշ­նակ ու հանդիսավոր երգում է Եկմա/յանի սուրբ պատարագըւ Մ այր Տաճարի կամար­ների տակ մարմին է առնում հրիմ յա ն Հա յ- ՐԻԿը՝ Իր պարթև հասակով, մարգարեատիպ դեմքով, արծվեբիբ նայվածքով ու շնչով։ Տաճարում կարծես դեռ արձագանքում է հրիմ յա նի հայրենաշունչ ձա յնը ... հրիմյան Հայրիկը ապրում է Վազդեն Ա Ամենայն Հա յոց Հայրապետի մեջ։

«Հա յր մերտ ֊ից առաջ, խոր լռության մեջ, հնչում է հրիմյան Հայրիկի արժանավոր ժա­ռանգի և հաջորդի սրտագին ձայնր.

«Տանուն Հօր Ա Որդայ ե. Հոգւոյն Սրրոյ»:

«Յ ի շ ե ց է ք զա ոս ւջն ո րդս ձեր п г քսոսեցա ն ձ ե զ գ բ ա ն ն Ա ս ա ո ւծ ո յ.

(ս ս յհ ցե ւպ ք յհ լս գ ն ա ց ի ց ն ո ց ա ն մ ա ն ո ղ ք ե ղ և ր ո ւք Տ ս ս ա ւո ո ց ն »:

(Ь Р Р . Ժ Գ 7 )

«ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆԱ ՅՆ Հ Ա Յ Ո 6 Մ Կ Ր ՏԻ 9 Ա 4 Ա Ն Ե 8 Ի ԽՐԻՄԵԱ Ն ՀԱ Յ Ր Ի Կ , ՆՈԻԱԳՈՂ

*Լ Շ 8 Ի 8 Հ Ա Յ Ր Ե Ն Է Ա Տ Հ Ա 8 Ո 8 : ԾՆԵԱ Լ Ի 4 Ա 4Ր Ի Է Ի 1 8 2 0 Ա Մ Ի , Հ Ա հ ճ Ա Ն Ի Ա Լ Ի 2 9 ՀՈ ԿՏԵՄ ՐԵՐԻ 1907 Ա Մ Ի »:

էձյոաեղ, Միածնսւէջ այս Տաճարի հրսւշակերտ զանգակատան կողքին, ւսսիտակ մարմաոե տապանաքարին տակ, ամփոփված է մարմինը Հա յոց Հա յ­րիկին: Վասպուրականի Արծիվն է, իր աչքերը հավետ փակած:

Հիսուն տարիներ անցան ա յդ օրեն: Հիսուն տարիներ Ս. էջմիածինը ե հայ Ժողովուրդը ասյրեցան пгршдшй իրենց Հայւփկեն:

1957 է Ջ Մ I' Ս. а Ի Ն 45

Մկրտիչ Խրիմյան ծնսւվ ու իր հոգիին սնունդը աււաւ| հայ մահությսւն ակերեն, հայ ժողովրդի տառապանքներեն, հայ քի և. հույսի անմար կանթեղեն, ո ր կսք|տւա դարերե ե մեր Ս. Սեղանին վերև:

Խ Ր Ի Մ ՅԱ Ն ՀԱ Յ Ր Ի Կ Ի Շ Ի Ր Մ Ա Ք Ա Ր Ը

Տակավին պատանի, իր Հայրենի հողերուն վրա ոչխար արածեց սւն իլււ՚և |.աւփ հովիվ, և ապա իթրև դաստիարակ և հոգիներու մջսւկ, |ույս բաօխեո իր շինականներուն, և երեսուն և հինգ տարեկանին Տիրոջ քաղցր |ուծթ իր ուսե-

46 Է ^ Մ Ի Ա Ս Ի Ն

րան վրա առավ իբրև հոգևոր մշակ և հովիվ, ասւհպանե|ու և սւոա?նորղե|ու համար հավատաД|Ш| հոտը Հայաստսւնյայց: Սիրելի' ժողովուրդ, երկար էպատմությունը իր կյանքին և իր ձեռաց ըսսփ գործերուն, հայրենանվեր գոր­ծերուն: Հա յ ժողովրդի ավեյի քան կես դարու ս|աամությունն է այո՝ վշսփ, արցունքի, որոնումներու, մսւրտնչումներու, հույսի, հավատքի, պայծառ տե- սիլքի;

Եվ օ ր մրն այ արդար, Տիրոշ ողորմությամը' հայ ժողովրղի վշտի սւնղունղ- ներն ու հույսի լեոները իր մեծ սրտին մեշ գրկած, և խսւչը երկաթե իր ձեոքր բռնած, Գահը բարձրացավ Ս. Լուսավորեին, Ս. էշմիսւծնի կսւմարներուն տակ,

Е' րև Հսւյրապետ Ամենայն Հայոց: Երկար տարիներ եղավ Հովվապետ՝ ըաշխ- լով ամբողջ, և բաշխելով բոլոր հայերուն և ' յույս, և' հույս, և' հավատք: Եվ

օ՛ր մը խաղաղ Հայրիկը Հա յոց փակեց աչքերն իր պայծաո, փոխվե|ով երկինք: Եվ ազատագրված նյութին կապանքներեն, կենդանի մնաց ան իր հոգիով, սըր- տով, հսկելու համար իր Հայրենի երկրի և ժողովրդի կյանքին ու հսւկատագրին վրա: Եվ դարձավ խորհուրդ, դարձավ հեքիաթ, դարձավ մարգարե, և կարա- պետ արթուն:

Իր կյանքի ընթացքին երկու տեսիյքներ, երկու մեծ իղձեր սւոաշնորդեցին ւլինք՝ խաղաղությունը և շինությունը Հայրենի Հողին, ավերակներուն, և վե- ւ՚ւսդարձր պանդուխտ հայերուն դեպի Հայաստան, դեպի Նոյսւն տապան:

Ահա կտակը Հայոց Հայրիկին.«Ես կթողամ մեր Հայրենի ժառանգություն, դաշտեր ու հողեր, կըողում

քեղ գաթան երկու տավարներով, կթողում կթան կովեր ու ոչխարներ:Թե մեոնիմ, երթամ գերեղման, և այյևս չկարեմ խոսի) ձեղ հետ

բարբառով ու գրով, ահա կթողում ձեգ գիրս իբրև մշտախոս կտա տակ, որան միակ նպատակն է , ո ր հայն իր հայրենատուր հողեն

Այսպես, Թոռնիկ, հողն պետք է կենաց և մահու օ ր , սորա համար սյիկն ղքեղ հողին հետ կապեց ու պսակեց, ո ր պինդ գրկես ղհողն, չթողաս ո ր

արիշներ ձեոքեդ հավւշտակեն, դու անհող մնաս»:Ո՜վ պաշտեյի Հայրիկ մեր անմահ, աե'ս, խաղաղ է երկիրդ քու սուրբ ե

Հայրենի հողը բերրի իր կուրծքը կբանա քու թոռնիկներուդ աշխատանքով ա ր­դար, քոլ երաղած Տարտար հնսւրքներովը արդի գիտության, պտուղներ տայով մեկի աեղ երեսուն, մեկի տեղ վաթսուն, մեկի տեղ հարյուր: Եվ կյեցվին ամ­բարները հայ շինականներու, առատ կհոսի ոսկեվաղ գինին Արարատյան դաշ­տի և կբարձրանան քաղաքներն ա գյուղերը մեր շեն և համայն ժողովուրղր մեր, սուրբ տենդով գեղուն, կապրի շինեյով, կշինե երգով, յույսով, երագով...

РШ.1Я Ո'Վ Հայրիկ մեր, «նվագող վշտից Հայրենյաց Հա յոց», ինչպես քու կյանքիդ օրերան, այսօր ա| տակավին կան ի սփյոսւս աշխարհի ցրված պան- ղուխտներ, մեր աշխարհեն պոկված հայ շինականներ, հագար հագարներ...

Աղոթե Դուն հայոց Ասաուծուն, Հա յոց Հայրապեա, և օգնե մեգ տկարնե- ■ աս, որպեսգի կարենանք քու հոտը պահել պահպանեյ ամբողշ և անխռով, հեռու կորստյան հանապարհներեն, հափշտակիչներու անգութ ձեռքերեն, պսւ- հեյ պահպանե| մեր հոտը հավատարիմ իր հավիտենական հովվին՝ Մայր Աթոռ Ս. էչմիածնին, իր մայրենի անուշիկ յեգվին, իր սրըություններուն և իր կյանքի մշտահոս աղբյուր հարսւգատ Մայր Հայրենիքին, մինչև օրն այն արևով լե- օուն, երբ շեփորները վերստին հնչեն, և երբ փրկության |սւսաերը ագատ ш г - ձակվին, և դեպի երկիր դաոնան պանդուխտ որդիները Մեր՝ աշխարհի բո|ւս՝ ծագերեն, բոլորը անխտիր:

Սիրեյի հավատաց|ւս| ժողովուրդ հայոց, Հայրենիքեն ներս թե ի ’ սփյոսւս աշխարհի, այսօր, ա յս աղոթքի և հույսի պահուն, հանգիստ կարդալով մեծ Հովվապետի լույս դարձած հոգվույն, անգամ մը ևս ուխտենք մնսւ| հավաաա- րիմ իր հիշատակին, իր մեծ իղձերան, ասւովածակառոււց այս Ս. Տաճարին' մեր սուրբ հավատքի կենարար շուրով' ապրինք ու շինենք ի փառս Ասաուծո, ի փառս Ս. էչմիսւծնի, ի փառս Ագգին և Հայրենիքին մեր:

Սրբազնասուրբ Մայր Աթոռ Ս. էշմի՚սւծնեն և հրիմյան Հայրիկի |ույս

?յւրձւոծ շիրիմեն բո|որիդ ողշույն, բոլորիղ օրհնություն' սիրով, կարոտով, աղցր հույգերով: . . . . *

Բաոեխոոությւսմր рш п г սոս-րեոուն к երքանկահի,ատակ մեծ Հայրաահ- ифЕ, Մկրտիչ Ա Կաթողիկոսին Ամենայն Հա յոց, թող Տերթ ղձեց աահե պահ-' ոյանե խաղաղ, անվրդով, սիրով միաբան, մեկ հոտ Ա մեկ հովիվ, ա յժմ և հա­վիտյան: ք

Լո՜ւյս, լո՜ւյս, խաղաղությո՜ւն ե երանաշնորհ Հա յոց Հայրիկին, ամեն»:

1957 Ш П Ч Ш К 47

Հավարտ սուրբ պատարագի, Վեհափաո Հայրապետի Հանդիսադրությամբ, կատար­վում է պաշտոնական հոգեհանգիստ։ Խնկի անուշ բուրմունքի հետ աղոթավոր հագար սրտերից դեպի երկինք է բարձր անում սրբա­զան շարականի մրմունջը' սՈր յա ն է ի ց ...» , ապա «Քահանայք և ժողովուրդ...В , «Յիշեա Տէր, գհոգի հանգուցեալ պատուական Հ ա յ ֊ րապետին մերոյ Տեաոն Տեաոն Մկրտչի ա- ոաջնոյ Խրիմեան Հայրիկի Ամենայն Հայոց և հանգո գնա ի լո յս երեսսւց աստուածու֊ թեանդ քո»։

Դուրսը աշնանային ջինջ արև է ։ երկին­քը ժպտում է ։ Մայր Տաճարի զանգակատան կողքին, Ներսես Աշտարակեցոլ շիրմին առ­ընթեր, շիրիմն է Խրիմյան Հայրիկի։ Թա­ղարներով թարմ ծ՛աղիկներ են դրված շիրմի ։[րա և մոմեր, որոնք լույսե արցունքի պես վառվում են։ Ժողովուրդը, միաբանությունը շրջապատն/ են Խրիմյանի շիրիմը։ Հարա-

օրհնությո էք. և հավիտենական փա՜օք

զատները ծաղկեպսակներ են բերել, իսկ հայ ժողովռլրդր' ի,, երախտագետ սիրտը,

Կատարվում է նորից հոգեհանգստյան պաշտոն Խրիմյանի շիրմի ,[րա։

Խրիմյանը չի մեռել, նա ապրում է, կապ­րի' քանի ապրի հա յ ժողովուրդը,

Վեհափառ Հայրապետր թափորով առաջ­նորդվում է Ծաղկյա դահլիճ և «Հոդւոց» ար­տասանում ի հանգիստ Խրիմյան Հայրիկի հոգու։

Ժամը 4-ին վանական սեղանատան մեջ տրվում է հոգեճաշ (թանապուր և հարիսա), որին մասնակցում են Վեհափառ Հայրապե- տը, միաբանությունը, Գերագույն Հոգև։։/։ Խորհրդի անդամն երբ, Խրիմյան Հայրիկի հարազատները։

«Ցիշատակն արդարոց որհնութեամբ եղի- ցի»,

ԽՐԻՄՅԱՆ ՀԱՅՐԻԿԻ ՄԱՀՎԱՆ ՀԻՍՆԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ՀԱՆԴԻՍՈՒԹՅՈՒՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆՈՒՄ

Նոյեմբերի 21-ին, հինգշաբթի օր, երեկո­յան ժամը 3 .30-ին, Հոգևոր ճեմարանի հան­դիսությանը սրահում, կազմակերպվել էր հիշատակի երեկո Խրիմյան Հայրիկի մահ­վան հիսնամյակի կապակցությամբ։

Հանդիսության նախագահում էր Վեհավւառ Հայրապետը։ Ներկա էին Մայր Աթոռի ամ- րողջ միաբանությունը, Հոգևոր ճեմարանի տեսչական և դասախոսական կազմը, ուսա­նողությունը, վանքի պաշտոնեությունը և մասնավոր հրա։[իրյալներ։

Խրիմյան Հայրիկի մահվան հիսնամյակին նվիրված հիշատակի երեկոն բա ցվեց Հ ա յ­կական ՍՍՌ Պետական Հիմնի նվագումով և "Տէր , կեցոօ մաղթեր գով, որոնք ունկն դրբ­վեցին հոտնկայս։

Հանդեսի բացման խոսքն ասաց Հոգևոր ճեմարանի վերատեսուչ գերաշնորհ Տ . Հ ա յ­կազուն սրբազանը' ոգեկոչելով Խրիմյան Հայրիկի քաղցր հիշատակն ու սիրելի անու- նր։ Դ դասարանի ուսանող Կարապետ Սու- րիտսյանը մի հատված կարդաց Խրիմյան Հայրիկի ոԽաչի ճ ա ռ ո ֊ի ց ։ Ա / սարանի ուսա­ն՛ող Հակոբ Պոզապալյանը խոր հուզումով մեն երգեց ոՀայրիկ, Հայրիկս հանրածանոթ

երդը։ Բարեշնորհ Սարդիս սարկավագ Սար- գըսյանը արտասանեց Պետրոս Դուր յանի аԽրիմյան Հայրիկս բանաստեղծությունը։Հոգևոր ճեմարանի երգչախմոհ կողմից երգ­ված «Հայրիկն Հա յոցо խմրերգից հետո, Խրիմյան Հայրիկի կյանքին և գործունեու­թյա ն նվ]։րված ընդարձակ և բովանդակալից զեկուցումով հանդես եկավ «էջմիածին!) ամ- ։ ա գրի խմբագիր պր. Արթուն Հատիտյանը։ Р լսարանի ուսանող շնորհունակ ժիրա յր սար­կավագ ճերեճյա նը ապրոսէով կարդաց մի հատված « Պապիկ և Թ ոռնիկռ ֊ից ։ Ա լսարա­նից Խորեն Մեյխանաշյանը մ են երգեց ггРп։- խ ոլրիկռ ֊ը (երաժշտություն' Դուր դեն Ալեմ- շա հի)։ Հակոբ սարկավագ Դարաճյանը ար­տասանեց Սիամանթոյի «Խրիմյան Հայրիկօ բանաստեղծությունը։ Ապա «Թե թե ունեիя խմբերդից հետո խոսք առավ Վեհափառ Հ ա յ­րապետը, մի անգամ ևս ապրեցնելով բոլոր ներկաների սրտերում Խրիմյան Հայրիկի պաշտելի անունն ու խնկել/։ հիշատակը։

Խրիմյան Հայրիկի մահվան հիսնամյակին նվիրված հանդիսությունը վերջացավ Տերու­նական աղոթքով։

ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱԿԱՆ շեՈ-ՆՇԳՐՈԻԹՅՈԻն 1ГС8Р ՇԹՈՌՈԻՍ*

Նոյեմբերի 23-ին, կիրակի օրը, Ս. էջ- միածնի Մայր Տաճարոսք կատարվեց եպիս­կոպոսական ձեռնադրություն, Վեհափառ Հայրա պ ե տի շնորհ ար աշխս։ թյա մբ ։

Եպիսկոպոսական ձեռնադրությունը ոքան ղամենայն հանդէսս պանծալիս արարողու- թեանց և ծիսից Հա յա սա ա նեա յցս Եկեղեցւոյ շքեղաշուք և վայելչազարդ է» , իր արտաքին Հանդիսությամբ, ներքին բովանդակությամբ և իմաստով, որպես Եկեղեցու յո թ խորհուրդ- ներից մեկը։

Շաբաթ օրը երեկոյան, կիրակամտի ժա­մերգությունից հետո, կատարվեց նորրնծա. ների «ընտրութիմւ և ուխտաղրութիւն ըստ սահմանի Հա յա սա անե՛ս յց Եկեղեցւոյ»։ է՛ջ­՛ք ան Ս. Սեղանի առաջ ծնրադիր նրանք ուխ­տում են «անխոտոր ՛և անսայթաք րնթանալ ի վարդապետութիւն հաւատոց և պատոլի- րանաց Հա յա սա անե ա յց Առաքելական Ս. Եկեղեցւոյ, չ/ինել երբեք օրինազանց կամ ա ր ֊ Համարհող կարդաց Եկեղեցւոյ, հաւատարիմ

1 ինե/ Սրբոյ Էջմիածնի, մինչև ցվախճան կ ե­նաց իմ ոց, և կալ ւՈւալ հլու հպաաակութեամբ ի ներքոյ իշխան ութեան և հրամանաց Սրբոյ Կաթուղիկէ Մ այր Աթոռոյսօ և Վեհափառ Հայրա պետին, որ օրինավոր Հաջորդն է Ս. Գրիգոր Լուսավ՚որչի, «յա րգելով և կատարե­լով ղամենայն ղհրամանս որ ի Սրրոյ Աթո­ռս յ ասա ի ի վերայ իմ դնի ցի ն » ։

Երդմնագրի ընթերցումից հետո այն ստո- րագրում են հոգեշնորհ Տ . Ասողիկ ծայրա- ղյււյն վարդապետ Ղաղարյանը' Հեռավոր Արևելքի' Հնդկաստանի, Չինաստանի, Սվյըս- արա/իայի, Մալա յա յի և թիրմաչի առաջ­նորդն ու Հայրապետական նվիրակը, հոգե­շնորհ Տ . Բարդեն վարդապետ Վարժապեա- յա ն ը ' Կալիֆոռնիայի թեմի նորընտիր աոաջ- նորդր, և Հոգեշնորհ Տ , Կոմիտաս վարդա­

պետ Տեր-Ս/ռեփանյանր' Վրասաանի թեմի առաջնորդը, որոնք վաղը պիտի ձեռնադրվեն եպիսկոպոս։

Երդման խորհրդավոր արարողությունից հետո նորընծաները բարձրանում են Վեհա­ր ա ն, ստանա/ու Վեհափառ Հայրապետի օրհ­նությունը։

Կիրակի օրը, առավոտյան ժամը 12-ին, սկսվում է եպիսկոպոսական ձեռնադրությու­նըւ

Վեհափառ Հայրապեաը «Հրաշափառ»-ով և խնկարկմամր առաջնորդվում է Իջման Ս. Սեղանի առաջ և լվացման կարգի կա տ արու, միլյ հետո «ելանէ ի սեղան Սրբոյն Ստեփա­նս սի ի դնել ղսպաս խորհրղոյ պատարա­գին», և ապա թափորի հետ նույն սեղանի առաջ «բա զմի յա թոռն» ։ Վեհափառ Հա յրա ­պետի աջ ու ձախ կողմերոսէ կանգնած են

.հայրապետական խորհրդանշաններր կ ր ո ղ ն ե ֊ րը, իսկ Նրա ոտքերի տակ վւռված Է կաթո­ղիկոսական արծվեգորգը։

էՇնորհազարդ Ս. Հա յրա պ ետ ...», հնչոսУԼ խարտա։[իլ։սկ գերաշնորհ Տ . Հայկազուն սրբազանի բա մբ ձա յնը։ Նա օրվա հանդի­սության որպես աբարողապեւո-խար՚ոավի- լակ հագել Է «շապիկ մետ ա քսե։։։յ սպիտակ պայծառ, վւորուրար, դօտի ընդ. մ Էշ և բա զ­պան յա ջ բազուկն և սաղաւտրտ ի գլուխа , և «խնդրանք» Է ներկայացնում Վեհափառ. Հայրապետին։ Լսվում Է Վեհափառ Հա յրա ­պետի պատասխանը. «Հրամայեաւ Է ձեզ ի ՏեառնԷ յառաջ մատ չիլ և ողջամիտ դիտաւո- րութեամբ րացահայտել մեզ զոր ինչ խրնդ- րէքդ»։

Խարաավիլակ սրբազանի հրավերով ՚Լե- հափառ Հայրապետի առաջ վկայություն են ապւիս ժողովրդի ներկայացուցիչներր, ասզ-

50Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

մ րսասացն երից մինչև եպիսկոպոսները, իշ­խաններն ու աղքատները։

Այ Ա Ш մրողշ արարողության ընթացքում նորընծաների շրթները աղոթքներ և սաղմոս­ներ են մրմնջում. Խարտ ա վիլակ սրբազանը հրավիրում է նրանց մոտենալ Վեհափառ Հայրապետին' ստանալու առաջին աստիճա­նը։ Նորընծաները «ահիւ և երկիսլածու- թեամր, ի ծունկս» մոտենում են Վեհափառ Հայրապետին, որը մի շարք հարցեր է տա­լիս խարտավիլակ սրբազանին' ձեռնաղըր- վողների անձնական կյանքի վերաբերյալ, որից հետո կարդացվում է նորընծաների վկայության թուղթը՛ Ապա լսվում է Վեհա-

— Այո՛, յանձն առնումք կատարել զհրա- մանս ձեր, հնա զան դելով մեծի Աթոռոյս և Ձեզ», լսվում է նորընծաների պատասխա­նըւ

Հնազանդության այս հանդիսավոր խոս- աոսէից հետո նորընծաները Վեհավւառ Հա յ- րապետի Հրամանով ր/սրձրանոսէ են արծվե- գորգի ‘Էրա և շրջանակ կազմում Վեհափառ Հայրապետի շուրջը։ Ապա սկսւիում Է նրանց Հավատի ուղղափառության հրապարակային քննությունը։ Նրանք վկայությոմւ են տալիս իրենց հավսոոի ուղղափառության մասին, որ իրենք հավատում են տիեզերական երեք ժո- ղովների որոշումներին I։ բանաձևերին, ըն •

«ԵՍ ԴՆԵՄ սեՌ Ս Ի Վ .ե Ր Ա .3 ...»

փառ Հայրապետի քաջալերիչ ձա յնը, «որով­հետև այդպէս է, ածէք զդոսա յերկրորդ աս­տիճան»։ Կարդացվում են համապատասխան աղոթքներ, երդվում են շարականներ և նույն ձևով, աղոթքով և օրհնությամբ, Վեհափառ Հայրապետը տալիս է յոթերորդ աստիճանը։

Վերջին հարցերը շոշափում են Մայր Աթո- ռին, նրա ներկա Գահակալին և հաջորդներին հնազանդության վերաբերյալ խնդիրները։ «Կամի ք մնալ հնազանդտւթեամբ ի ներքոյ բարձր իշխանութեան մեծի Աթոռոյս առա- քելոցն Բարթուղիմէոսի և Թադէոսի, և Սըր- բո յն Գրիգորի Լոլսաւորչին մերոյ և յաջորդի նորին և ա յնոցիկ, որք զկնի Մեր նստցին

յԱթոռս յա յս , և յո չ հնազանդելն ձեր յանձն առնո ւք նզովս յԱստուծոյ և ի Մէնջյ։։

դունում են Հա յ Եկեղեցու հա յրա պետ ահա ։։ ֊ տատ կանոններն ու ավանդությունները և իրենց հավատի խոստովանությունը կնքում են հայտարարելով.

--- Խոստովանիմք և հասստամք։Ուղղափառ հավատի հռչակումից հետո

նրանք նզովում են ամեն տեսակ հերետի­կոսներին և աղանդավորներին։ Վեհափա՛ռ Հայրապետի օրհնությամբ տրվոսէ կ նորըն­ծա յա լն երին եպիսկոպոսական աստիճանի համապատասխան եկեղեցական զգեստ' եմիփորոն։

Ապա Վեհափառ Հայրապետի «Զօրոլթիւն ամենասուրբ Հոգւոյն ի ձեռն իմ ո յ չափաւո- րւււթեանսյ> աղոթքից հետո եպիսկոպոսական ձեռնադրության առաջին մասը վերջանում է։

1957 I * и- |. а в |. V51

Ավադ Սեղանի ։էրա սկսում է հայրապե­տական Հանդիսավոր սուրբ պատարագը, որր շարունակվում է մինչև ճաշու գրքի ր ն թ ե ր ֊ ցումը, ԱյնուՀհւոև Վե Հսւվւաո Հայրապետը րադմում / որոՕոո. ւո՚օակողւէն սհոանոյն»,

շրջապատված երեք նորընծաներով, Վեհա- ՛իա,, Հայրապետը կարդում է ձեռնադրու­թյան աղոթքը։ Ապա Խրընծաներր դաոնում հն դեպի «յարևմուտս», դեմքերը դարձրած ո!.ահ ժոոովուրդո. ձեռքի ափերը վեր րարձ-

Ղ ե Հ Ա Փ Ա Ռ 'Ա Ո Ր Ա Պ Ե Տ Ը Օ Ծ Ո Ի Մ է Տ . Ա Ս Ո Ղ Ի 1! Ь«Ч 1»Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ի Ճ Ա Կ Ա Տ Ը

է յյ 1Г I* Ս. Ս I՛ Ն 1957

րացրած. Նրանք վերջնականապես Հրաժար­վում են աշխարՀից և նրա ունայն պատ­րանքներից՛

Մինչ Մայր Տաճարում վեհ ու հանդիսա­վոր Հնչում է շարականը' «Աստուածային և երկնաար շնորՀ, որ միշտ լնու զռքէտս սրբոյս պ ա ս ա ւո ր ո ւթ ե ա ն Ա ռ ա ք ե լա կ ա ն Ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ,

կոչէ զԱսողիկ, զԲարգէն, զԿոմիտաս վար. դապետսն ի քաՀանայո ւթենէ յեպիսկոպո- սութիւն»։ Այս օրհներգությունը կրկնվում Լ երեք անգամւ ՆւԼիրյալները նորից ծնրադիր շարվում են Վեհափառ Հայրապետի աթոռի շուրջ։ Նորից սուրբ աղոթք, նորից շարական ,։ւ աստվածաշնչական ընթերցումներ, սաղ.

Գ Ա Ա Փ էԼՈ - ձ Ա Տ Ր Ա Պ ն Տ է ! ՕԾՈԻՄ Է Տ . Ր Ա Ր Գ ե ն Է 4Ւ 0Կ Ո 4Ո Ա Ի Ճ Ա Կ Ա ՏԸ

1957 է Я Մ !• Ա Ա Ի ն 53

մոսներ, և Վեհափառ Հայրապետը դնում է իր Ս. Աչը նրանց վրա։

«Ես դնեմ ձեռս ի վեր ա յ, և դուք ա մ են ե ֊ քեան աղօթս արարէք, ղի արժանաւոր լի ցին սոքա զաստիճան եպիսկոպոսութեան անա­րատ պահել առս/շի Աստուծոյտ։

Ձեռնադրությունից հետո սուրբ պատարա­գը շարունակվում է մինչև «Ողշոյն»։

Օծման խորհրդավոր պահն է, որը լրումն և պսակն է եպիսկոպոսական ձեռնադրու­թ յա ն։ Գերաշնորհ Տ . Աահակ արքեպիսկո­պոսը հանդիսավորությամբ բերում է ար­ծաթյա մեռոնաթափ աղավնին։ Վեհափառ Հայրապետը երեք անդամ խնկարկելով մե- աւնաթափ սուրբ աղավնուն, վերցնում կ այն

որհնությամբ Վե !ավ։։սռ Հայրապետը տալի։։ հ, նրանց եպիսկոպոսական գավազան, մա­տանի և Ս. Ավետարան։

Ավարտել է եպիսկոպոսական ձեռնադրու­թյան և օծման իրապես խորհրդավոր և հ։։- գեպարար արարողությունը։ Ահա նրանք' մեր Ս. Եկեղեցու ախոյաններն ու ավետա­րանիչները' Հա յ Եկեղեցու հավերժության շահը րռնա ծ իրենց ձեռքերին, կանգնած լուռ ու խոհուն Ավւսդ Սեղանի վյ։ա , երկյու­ղածությամբ լսում են 'ԼեՀափաո Հ /ս յր ա ֊ պետի հո/լելից խրատականը.

аՅանուն Հսր և Որգւոյ և Հոգւոյն Սրբոյ»։« Հ ո դ ի ն է1աւ*|» ե կ Լ ս ց Լ ի ձ ե զ և ղ ս ա ւ յ ւ ի ւ ն

Ր ա г п ւ՜1ւլո յ ս հ ո վ ա ն ի |ի<|(■ ի ւ [ Լ ր ա յ ււնլ՛»:

Վ Ե ՀԱ Փ Ա Ռ Հ Ա Յ Ր Ա Պ ե Տ Ը ՕԾՈՒՄ է; Տ . Կ Ո Մ Ի8Ա Ս ե 4 |'11Կ Ո 4Ո Ս |' ^ Ա Կ Ա Տ !;

սրբազանի ձեռքից, նրանով տյառնագրում է ժողովրդին և ապա քաղցրաձայն երգում чԱռաքելոյ աղաւնոյЛ շարականը։ Շարակա­նի բառերի և եղանակի հնչյոմյների հետ կա­թիլ . առ կաթիլ թավ/վում են մեռոնի ոսկե­գույն կաթիլները արծաթե փոքր մեռոնա մա ­նի մեշ։

«Օրհնեսցի և սրբեսցի և օծցի ճա­կ ա տ ...» ,--- լսվում է Վեհափառ Հայրապետիհուզումից թրթռացող ձա յնր։ Ապա մեկ աո մեկ օծվում են նվիրյալների ճակատներն ու բութ մատները, մինչ խարտա։[իլակ Հ ա յ­կազուն սրբազանը նորապսակ եպիսկոպոս­ների գլխին դնում է եպիսկոպոսական խ ույ-

• րԼր։ Ապա համապատասխան աղոթքներով և

'•Սիրելի՛ նորապսակ սրբազան եղբա յրներ .Այսօր, այս Միածնաէջ Ս. Տաճարին մեշ,

սուրբ պատարագի այս պահուն, երբ մեր բո/որիս հոգիները կուղղվի ն դեպի երկինք՝ աղոթելու աղերսանքներով բաղում, որպես­զի երկնքի հուսո դռները րա ց։[ին, I։ աստ­վածային շնորհը անգամ մր ևս իշնե ա յս ­տեղ, Մենք Մեր սրտի խորերեն կմաղթենք, որ Ձեր հոգիները դառնան ճշմարիտ «ընտիր անոթя-ներ և ընդունին սուրբ շնորհները ամենասուրբ Հոգվույն։

Մենք կհավատանք նյութեն անդին գսւնը- վող ուժերուն, որոնք կներգործեն մեր վրա. I։ որոնք նո՛ր ուժ, նո՛ր քերմւււթյուն, նո բ

54 к д 1Г ւ- ս. ս ւ* ч»

կյանք կուտան մեր Էության, մեր հոգինե- րոլն։

Աստվածային ներշնչում կամ աստվածա­յին շնորհներ, ինչպես կուզեք անվանել, համենայն դեպս բոլոր ճշմարիտ հոգիները, այսպիսի սրբազան պահերուն, իրոք որ, ընդունած են ա յդ զորությունը և դարձած են նո՛ր մարգեր, երբեմն նույնիսկ այնպի- սի ձևերով, որ ո չ միայն շուրջի մարդիկ, ժողովուրդը, ա յլ նաև ինքը ենթական զար­մացած Է, թե ինչքան փոխված Է և դարձած նոր մարդ, նո՛ր ուժերով, նո ր կյանքի մր համար։

Դուք երեքդ Տ . Ասողիկ եպիսկոպոս, ձ. Րաբգեն եպիսկոպոս և Տ . Կոմիս/աս եպիս­կոպոս, Մեղ ծանոթ եք անձնապես, թեև ոչ երկար ժամանակե ի վեր, սակայն ա յդ կարճ ժամանակի ընթացքին Մենք ճանչցանք ղՁեզ։ Տեսանք մանավանդ սեր մեջ ճշմա­րիտ հոգին հավատավոր հոգևորականի, տեսանք Ձեր մեջ Հա յ Եկեղեցվո ծառայողի ոգին, ճշմարիտ, հավատարիմ ոգին հա յ հո­գևորականի, հավատարիմ դեպի Մ այր Աթոո Ս. Էջմիածինը, հավատարիմ դեպի իր հա­րազատ ժողովուրդը, հավատարիմ դեպի իր հարազատ սուրբ Հողը Հա յրենի, որուն ծնունդն ենք մենք բոլորս մարմնապես' ծնունդը ըլլալով միաժամանակ հոգեպես այս Ս. Տաճարին' Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնին։ Մենք վստահ ենք, թե ա յսօր, այս սուրր ւ ծումով և ձեռնադրությամբ, Ձեր մեջ վերջ­նականապես դրոշմվեցան այս բոլոր շնարհ- ները, և Դուք առավելյալ եռանդով և ա ռ ա ֊ վելյալ արդյունքներով պիտի շարունակեք Ձեր սուրբ գործը, սեր առաքելությունը մեր ժողովրդի կյանքին մեջ' Տիրոջ այգիին մեջ։

Մենք կմաղթենք և բազկատարած կաղո­թենք առ Աստված, որ Տերը սեզ ո՛ւժ, կարո- ղություն պարգևե, որպեսզի առաջնորդեք սեր •՛ոտը, Ձեր ժողովուրդը դեպի հոդիներու փրկություն, ցույց տաք անոնց ճշմարիտ ճանապարհը դեպի Աստուծո արքայություն, ցույց տաք անոնց Աստուծո ճանապարհը խաղաղության, մարդասիրության, եղբա յր­սիրության, եկեղեցասիրության, էջմիածնա- սիրության և հայրենասիրության։ Լուսավո-ր ե ց ե ՚ք անոնց մտքերը, մշա կեցե ՚ք անոնց հո­գիները, և դա րձե ՚ք ճշմարիտ аհովիվներ ա- ռանց ամոթու), ճմարիտ аմշակներ առանց ամոթու), ինչպես կպատվիրե մեղ ր ոլորիս սուրբ առաքյալը Պողոս։

Սիրելի՛ նորապսակ սրբազաններ.- Մենք պիտի փափագեինք, որ Դուք ո՛չ թե սովորական իմաստով առաջնորդներ կամ եպիսկոպոսներ ը Ա ա յի ք , Ձեր պարտմւկա- նությունեերը կատարելով նեղ իմաստով մը միայն, ա յլ Մենք պիտի ցա նկա յինք, որ

Չեզմե ամեն մեկը դաոնար ճշմարիտ, հո- գևոր-բարոյական անձնավոր;:վ!յոլն մը մեր կյանքին մեջ, մեր այսօրվան պայմաններուն մեջ։

Մեծ մարդիկ, մեծ անձնավորությունները պատրաստ չեն ծնիր։ ճիշտ է , որ հնարավո­րություններով կծնին անոնք, բա յց մանա­վանդ անոնք արդյունքը կըլլան իրենց ժա ­մանակին և իրենց կյանքի պայմաններուն, միջավայրին։ Մեծ անձնավորություն մը Ոք.-րիշ բա ն չէ, եթե ոչ կորով}։ մեկ պ ատ աս ֊խ ա նը, տրված ժամանակի պայմաններուն, իրադարձությանց և մանավանդ ժողովբդի պահանջնեբուն' բա րոյա կա ն, հոգևոր իդեա­լի մը շուրջ կազմակերպված։

Ամեն մեկ անձնավորության համար բա ­ցի անհատական, հոգեկան արժեքներեն և շնորհներեն, որոնք իրենց հիմնական տեղը ունին բնականաբար, երկու առարկայա­կան պայմաններ ևս կպահանջվ/։ն։ Առա­ջինը' Մենք կխորհինք թև այն է , ինչ որ շեշ- տեցինք արդեն, այսինքն ժամանակի, մի­ջավայրի, ներկա կյանքի պայմանները, ժա ­մանակի հղությունը։ Երկրորդ պայմանն է, որ տվյալ անձը դիանա ա յդ ժամանակի և . կյանքի պայմաններոլ մեջ, երբեմն շփոթ ու քաոսային պայմաններոլ մեջ նույնիսկ, զա ­տորոշել ճշմարիտը' ոչ ճշմարիտեն, դիա­նա զատորոշել հավիտենականը' անցողա­կան են, գիտնա զատո՛րոշել իրավ օգտակա­րը ' ժողովրդի և եկեղեցի ի համար ոչ о գտա - կարեն, մանավանդ գիտնա իր ամբողջ աշ­խատանքը և գործունեությունը դասավորել պատմության գծին ւ[բա, պատմության հո­րիզոնին վրա, տվյալ եկեղեցիի և ժողովրդի ծոցին մեջ։

Շատ անգամ, իմացական բացառիկ կա- րողությանց տեր մարդիկ, մ եծ ա նձնա վո ֊ րությ՚ուններ դառնալու բոլոր անհատական տվյալները ունենալով . հանդերձ, սայթա­քա ծ ու ձախողած են կյանքի մեջ, որովհե­տև չեն կրցած ճշմարիտ իդեալը ընտրելՀ բուն խնդիրը իրենց ձեռքը առնել լուծելու համար զա յն, և առաջնորդված են կեղծ խնդիրներով, ո)ւոնք նշանակոլթենե և ի- մասաե զուրկ են ժողովբդի մը և Եկեղեցիի մը պատմության հորիզոնին վրա։ Մենք պի- տԻ Աքանկայինք, որ մեր հոգևորական­ները, և Դուք ա յս պարագայիս, այդպիսինե- րո լ շարքին մեջ ըլլա յիք, որոնցմե դժբախ­տաբար մեր Եկեղեցին ունի ա յսօր, և որոնք վերջին շրջանն ե բուն այնքան ավեր, այնքան տագնապներ պատճառեցին և կպատճառեն մեր Ս. Եկեղեցվո մարմնին մեջէ

Մենք խորհուրդ մը կուզեինք տալ Տեզ/ս Կարենալ ընտրելու համար ճշմարիտ հ ա ր ֊ ցը, ճշմարիտ իդեալը ոչ ճշմարիտեն', կեղծ

1967 I Ջ 1ք Ւ 1 1 й Ի լ55

խնդիրներեն, կեղծ իդեալ ներեն, անցողա­կա ն' և անիմաստ, պետք է սեր ուշադրու­թյունը դարձնեք, Ձեր Հայացքը սևեռեք դե­պի այն Հավիտենական իրականություննե­րը և արժեքները, որոնց կապելով Ձեր սիր­տը, Ձեր Հոգին, Ձեր՛ գործունեությունը, Ձեր աշխատանքը, պիտի լսխա լիք, պիտի չդա յ- թակղիք երրեք և պիտի գտնեք ճշմարիտ ճանապարՀը։ Այդ սրբությունները, այղ հավիտենական արժեքները Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինն է նախ, ապա ' մեր Մայր Հողը, Հայաստան աշխարհը, և մեր Մայր Հողի ւ[րա ապրող ճշմարիտ, Հարազատ զանգվա­ծը Հա յ ժողովրդի։

ԱՀա պատվեր կուտանք Ձեզ, եթե Դուք և մենք բոլորս կարենանք մեր մտածոլմներու, մեր ապրումներու, մեր որոնումներու և մա ­քառումն երու, մեր աշխատանքի և մեր ա մ­բողջ գործունեության կեդրոնը դարձնել Միածնաէջ ա յս Ս. Տաճարը, մեր Հավատքի այս բազմա դա րյա ն սրբավայրը, մեր Մայր Հողը Հա յրենի, և մեր րուն Հարազատ Հւսյ ժողովուրդը, ա յն ատեն մենք պիտի շսխ /ս ֊ /ինք և մեր առջև պիտի բա ցվի իսկապեււ վւաոավոր ճանապարՀ մը գործունեության և քահանա յա գործությա ն։

Այսօր մեր ժողովրդի, մեր Եկեղեցվո կյանքի մեջ, պատմական նոր շրջան մը սկսած է վերազարթոնքի, Հոգևոր կյանքի վերտղարթոնքի, եկեղեցաշինության և առ- Հասարակ Հա յ ժողովրդի վերտծննդի, իր Հայրենիքով, իր րոլոր տնտեսական, մշա ­կութային, գեղարվեստական Հաստատու­թյուններով, իր գիտ՛ությամբ և արվեստով և ա յժմ ահա նաև ի՛ր Հոգևոր կյանքով։ ԱՀա’ այսպիսի պատմական ժամանակաշրջանի մը սկղբին կգս՛նվինք և /՛ոլոր անոնք, որոնք իրենց Հովվական և Հովվապետ ական գա ­վազանը բռ նա ծ և սուրբ խաշը իրենց ձեռ­քին՝ մեր ժողաէրդի մեջ պիտի մտնեն քա ­րոզելու, աշակերտելու, մշակելու, առաջ-՝

նւսրդելու, լուսավորելու' անոնց Համար աՀա կբացվի ճշմարիտ փառքի ճամբա մը։

Եվ մեր Ս. Եկեղեցին այսօր պետք ունի այսպիսի նվիրյալներու։

Դուք, կխորՀինք, Ձեր անձը շատոնց ար­դեն ընծա բերա ծ եք Ս. Եկեղեցի ք,ւն, և վըս- ։ոաՀ ենք, թե այն մտածումները և զգա ցում­ները, որ Մենք արտահայտեցինք, սեր սըր- տին կխոսին և Դուք, Ս. Հոգվո շնորհներով զեղուն, պիտի կատարեք Ձեր պարտքը դե­պի մեր Ս. Եկեղեցին, դեպի Մ ա յր Աթոռ հավիտենական Ս. էջմիածինը, դեպի Հա ­վատ ացյալ ժողովուրդը և դեպի մեր վերա­ծնած Մայր Հայրենիքր։

0Հող Տերը զԶեզ պաՀե պահպանե հոգվով և մարմնով առողջ, անսասան և խաղաղ։ ֊ե ր հոգեկան ուժերը թոզ աճին և Ա ս ֊ տուծո լույսի առաջնորդությամբ հ ե տ ը ,, ֊ տ/»»// բարձրանար և սեզ հետ բարձրաց­նեք Ձեր հոտը, մեր հավատացյալ ժողո­վուրդը, դեպի այն բարձունքները, որոնք հաճո են Աստուծո, որոնք հաճ,, են մեր Ա. եկեղեցիին և հաճո են մեր ժողովրդին։

Գնացեք այսուհետև, աշակերտեցեք «Հա ­վատ ացյալ ժողովուրդն մեր «յան՛ուն Հօր I։ Որդւոյ ե Հոգւոյն Սրբոյ!,, Աստուծո օգնու­թյունը և Հովանին անպակաս ըլլան Ձեր վկա­յե ն , Ձեր ձեռաց գործերը միշտ սուրբ րլլան, Ձեր ոտքերը շարժին Հավատքի ուղիղ, բա ­րի ճամբաներուն վրա, Ձեր Հայացքը միշտ սևեռած մնա դեպի երկինք և դեպի Մայր Աթոդ Ս. էջմիածին, որ քրիստոնեության սյունն է մեր ժողովրդի, մեր Հոգևոր կ յա ն­քի Համար, և ուր երկինքը իջավ Ս. Լուսա­վ ո ր ի տեսիլքով, Երկինք և երկիր, մեզի Համար, կմիանան այս կետին վրա։ Արդ, ուխտենք Հավատարիմ մնալ ա յս հավատքի վեմ И. էջմիածնին։

тՕրհնեալք եղերոլք ի Տեաոն է և ի Մէնջ, ամէնէ։

Նույն Հանդիսությամբ սուրբ պատարագը շարունակվում Է։

Հավարտ սուրբ պատ արագ!,, Ծաղկյա դաՀլիճում նորապսակները ընդունեցին Մայր Աթոռի միաբանության և ժողովրդի սրտագին շնորՀավորությունները։

Ժամը 4 ֊ի ն , ի պատիվ նորապսակ եպիս­կոպոսների, Վե Հարանի սեղանատան մեջ կազմակերպվել Էր ընդուներ,,թ յուն։ Սեղա­նի շուրջ ստեղծվել Է ր ջե ր մ 'և սրտագին մթնոլորտ։

Նորապսակ սրբազաններին շնորհավորու­թյա ն խոսք ասացին ՎեՀափառ Հայրապե- տր, Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի անդամպր. Ա. Տիրա ցյա նը, հոգեշնորհ Տ . Հայրիկ. Տ . Վահան, Տ . Տիրա յր և Տ . Մեսրոպ վար­դապետները, Խոսք առին նաև իրենք' նորա­պսակ սրբազանները և ջերմագին շնորհա­կալություն հայտ նելով Վեհափառ Հա յրա - պետին, խոստացան իրենց եկեղեցանվեր և ժողովրդանվեր գործունեությամբ արդարաց­նել Եկեղեցու և ժողովրդի խոր վստահու­թյունը.

Ընդունելությունը վերջացավ Տերունական աղոթքով։

<гէջմիածինа ամսագրի խմբագրությունը շնորհա վորով Է նորապսակ սրբազաններին և ցա նկա նում Է նրանց արդյունավետ դո,,- օոլնեոէ քյ(Ш ն :

ԳեՐԱ ՇՆՈՐշ. Տ- ԱՍՈՂԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ Ղ Ա 8Ա Ր Յ Ա Ն

Նորապսակ Տ . Ասողիկ սրբազանը, ավա­զանի անունով Ղազարոս, ծնվեք է 1909 թվա­կանին Բեհեսնի քաղաքում (Չորրորդ Հա յք, Մ ալաթիա ) ։

Համաշխարհային առաջին պատերազմին, տարա գրության արյունոտ. ճանապարհին

կոբցնոսէ է իր հարազատներից շատերին և որպես որր ընդունվում է նախ Տարագրելոցև ապա Արարատյան որբանոցներում 1919—1920-սւկան թվերին, Մուսայում և Բաքոլպա- յոլմւ

192-1 թվականին ընդունվում է Երուս աղե - մի Ժառանդավորաց վարժարանը։ Ուսումնա­

ծարավ պատանու առաջ բա ցվում են գիտու­թյան դռները և խաղաղ կյանքի հնարավո­րություններ։ Նա հաջողությամբ է ավար­տում Ժառանդավորաց վարժարանի դասա­րանական բաժնի քառամյա դասընթացը I։1928 թվականին սարկավագ է ձեռնադրվում Գար յա ն պատրիարքից և իր կյանքը ընդ­միշտ կապում վանական գործունեության հետ։

Աշակերտել է Ղուրյան և Գուշակյան ‘ЧЦЩ'. րիարքների։ն և Ршբգնն Կյուլևսերյան եպիս­կոպոսին Երուսա ղեմում ։

1932 թվականին նա ձեռնադրվում Է կու­սակրոն քահանա Թորգոմ պատրիարքի ձեռ­քով և Երուս աղե մ ի Պ ատ րի արքա կան Ա. Ա- թոռից ներս կոչվում կ վանական ֊վ ա ր լա ­կան պատասխանատու պաշտոնների։

1936 — 1937 ուսոսէնական տարում ծառա­յո ւմ Է Յա.‘իա քաղաքի ազգային վարժարա­նում որպես ուսուցիչ և հոգևոր հովիվ։

1937 թվականի վերջին, թ՛որգոմ պատ­րիարքի հրամանով նշանակվում Է հոգևոր հով]։վ Ծայրագույն Արևելքի՝ Չինաստանի, Մանջուրիայի, ճապոնիայի։

Ասողիկ վարդապետը մեծ եռանդով և անձնվիրությամբ ծառայում Է հայ ժողովրդի ա յդ հավատացյալ բեկորներին և մեծապես սիրվում ու հարգվում։

1941— 1945 թվականներին Ասողիկ վար­դապետը բանտարկվում Է ճապոնացիների կողմից Խարբինի համակենտրոնացման ճամբարում, և երր Սովետական Բանակը հասնում Է Մանջուրիա, ազատվում Է և վե­րադառնում իր հոգևոր պաշտոնին։

Երկար և արկածալից բացակայությունից հետո, 1950 թվականին վերադառնում Է Երուսա ղեմ, իր միաբանության գիրկը, մի

1967 է Я 1Г I՛ ւլ է;|.

քիչ հանգստանալու։ 1951 թվականին Հով. վական պաշտոնով հրավիրվում է Կ ա լիֆոռ ֊ նիայի Լոս ֊Ա նջելոս քաղաքը, ուր պ ա շտ ո ֊ նավարում է երեք ու կես տարի։

.1 9 5 4 թվականին նա նորից Հեռավոր Արևելքոսէն Է, այս անգամ Ավս/որալիայոսէ, որպես հոգևոր հո։[իվ։

1957 թվականի սեպտեմբերին ուխտի Լ դալիս Ս. Էջմիածին և Մայր Հայրենիք։

195/ թվականի նոյեմբերի 24-ին եպիս­կոպոս Է ձեռնադրվում և նշանակվում Հա յ­րապետական նվիրակ և առաջնորդ Հեռավոր

57

Արևելքի երկ բների' Հնդկաստանի, Չինաս­տանի, Ինդոնեզիայի, Ավստրալիայի, Մա­լա յա յի և Բիրմայի,

Ասողիկ սրբազանը ք աղցր Հոդ/, լ բնսյ_ զորություն ունեցող, հավատավոր և նվիրված մեր լա վա դույն հոգևորականներից մեկն Լ։ Նա գտնվում Է իր ուժերի ծաղկման և գոր­ծունեության հասուն շրջանում, Մայր Աթ„։լր և Հա յ Եկեղեցին ու Ժողովուրդը նրանից սպա- սում են նոր ծա ռա յոլթյո&ներ,

Մեր բոլորի հավաան այն Է, որ սրբազա­նը կարգարացնի ա յդ վստահությունը,

ԳԵ ՐԱ ՏՆ Ո Րձ Տ- Բ Ա Բ Գ եՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՎՍ.ՐԺՍ.ՊԵՏ8Ս.Ն

Նորապսակ Տ . Բաբգեն սրբազանը, ավա­զանի անունով Արմեն, ծնվել է 1918 թվակա­նին, գաղթական ութ յա ն շրջանում, այն թար­ցի ծ՛նողներից։

Սրբազանի ծնողները, որոնք դեռ ողջ են, երկար տարիներ նվիրումով ծառայել են Ա յն- թաբում և Հա/հպում որպես կրթական մշակ­ներ, հայ նոր սերնդի դաստիարակության գործում. Հատկապես սրբազանի մա յրը, հա­մեստ կոչումով իր շրջանակում ծանոթ որ­պես Մարիամ վարժուհի, 1896 թվականից

նվիրվել է հա յ իգական սերնդի դաստիարա­կության շնորհակալ գործին։

Սրբազանն իր նախնական կրթությունն ստանում կ Հալեպում, իր ծնողաց ղեկավա­րա ծ անձնական և հանրածանոթ «Ա ր մ ե ն ֊ յան3> վարժարանում։ Ապա 1927— 1932 թվա . կ աններին սովորում և ավարտում է Հա լե ­պում Կրթասիրաց վարժարանը և նույն տա­րին ընդունվում է Երուսաղեմի ժաոանգավո- րաց վարժարան։

Խոստումնալից և ոլսումնատենչ Արմենը Ս. Երուսաղեմի վանական մթնոլորտում խ ո­րանում է գիտելիքների մեջ և թրծվելով,1936 թվականին սարկավագ է ձեռնադրվումԹ՛որգոմ պատրիարքից 11 ընկերների հետ։

1939 թվականին Արմեն սարկավագը, մեծ հաջողությամբ ավարտելով Ընծայարանի աստվածաբանական դասընթացը, մեկնում I, Բեյրոլթ, ուսանելու համար Մերձավոր Ա- րևելքի Ամերիկյան Աստվածաբանական ճե­մարանում ։

1941 թվականին նա անդամակցելով Ան­թիլիասում Մեծի Տանն Կիլիկիայի միաբա­նության, կուսակրոն քահանա է ձեռնադըր- վում Անթիլիասի Մայր Տաճարում և վան­քում նվիրվում ուսուցչական դրական աշ­խատանքների, մինչև 1946 թվականը, որպես դաստիարակ և կիրակնօրյա դպրոցների տե­սուչ։

1946 թվականին մեկնում է Ամերիկա ' հա­մալսարանական ուսման հետևելու։ 1950 թվականին, վերադաոնոսէ Է Անթիլիաս (էպսակավոր աստվածաբանությանа տիտղո­սով։ ԱՄՆ-ոսէ եղած ժամանակ սրբազանը վարել Է նաև հովվական պաշտոններ, գոր­ծոն կերպով մասնակցել Է հասարակական աշխատանքների և զբաղվել Է գրականու­

15)57 հ Я ս՜ ւ՛ II հ | . Ն

թ յա մ բ է Ն րա դրչ/ւն ե ն պ ա տ կ ա ն ո ւմ մ ի շա ր ք

ա ր ժ ե ք ա վ ո ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ' Հ ա յ

Ե կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն և վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յա ն

վ ե ր ա ր ե ր յա լ ( ա նտիպ)։ ԱՄՆ - ում ուսանողու­թյան տարիներին /ուսահոդի Տ . Տ . Գարե- գին Վեհափառ Հայրապետի փափագով, Բարդեն վարդապետը ձեոր Լ րերում նաև Կիրակնօրյա դպրոցների մ ասն ա դիտ ո ւթ յո լ ֊ նը։

Երկու տարի Անթիյիասում ։էնա/ոլց հետո, նա 1952 թվականին հրավիրվում Ւ, Յէիլադե/- ֆիայի Ս. Երրորդություն եկեդե բու հովվու­թ յա ն։

1955 թվականի ։։եպ։ոե մրերին Բարդեն վարդապետ/1 աոաջին անդամ որպես ամերի­կահայ եկեղեցական պատգամավոր ուխտիէ գա /ի" 4 . Էջմիած՛ին ե Հայրենիք։

59

1956-ից մինչև 1957 թվականի սեպտեմ­բեր ամիսը, մինչև Կալիֆոռնիայի թեմի ա ֊ ոաջնորդ ընտրվե/ը, ձեռնհաս,,/,են վարոսէ Է Լիբանանում Կիլիկիայի Կաթողիկոսու­թյան Կիրակնօրյա դպրոցների ընդհանուր տեսչի պաշտոնը։

1957 թվականի նոյեմբերի 24-ին եպիսկո­պոս Է ձեռնադրվում Ս. Էջմիածնի Մայր Տա ­ճարում, ձեռամբ Ազգիս Վեհափառ Հա յրա ­պետի։

Բարդեն սրբազանը մեր պատրաստված և հավատավոր հոգևորականներից է, լի եռան­դով և հավատով' ծառայե/ո, համար մեր II. Եկեղեցուն և ժողովրդին։

II րս։ անց հաջողություններ ենք մաղթում երիտասարդ սրբազանին իր նոր և պատաս­խանատու պաշտոնավարության մեջ։

Գ ե Ր Ա ծ Ն Ո Ր ձ տ. ԿՈՄԻՏԱՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԵՐ֊ՍՏեՓ Ա ՆՅԱ Ն

Գերաշնորհ Տ . Կոմիտաս սրբազանը, ա- վազանի անունով Ստեփան, ծնվել է 1925 թվականին Սիրիայի մայրաքաղաք Դ ա մա ս ֊ կոսումւ Շատ լան ցա ծ ծնողների հետ վե­րահաստատվում է Ալեքսանդրետի, երբեմ­նի Հա յոց ծոցի, Ս ովուգ ֊սու գյուղում, ուր ա նցնոս! է փոքրիկն Ստեփանի մանկությու­նը։ Վաղ մանկական տարիքից նա զրկվում է ծնողական գուրգուրանքից և մնում է ՈՐԲ> ճանաչելով որբության դառնությունները։ Փոքրիկն Ստեփանը իր բնածին քաղցր Հ ա յ ֊

նով իր շուրջ ստեղծում է համակրանք և շըր- շապատվոս! կ ժողովրդի սիրով և պաշտպա­նությա մբ։

1938-1939 թվականներին, երբ Ա լեքսա ն ֊ դրետի շրջանը (ա յժ մ Սանջակ) անջատվելով Սիրիայից հանձնվում է Թուրքիային, փոք­րիկն Ստեփանը բազմահազար գաղթական­ների հետ գաղթում է Լիբանան' Բեյրութ, ուր նա շարունակում է իր կիսատ ։Ո ւա ց& ու­սումը Արդար յա ն վաժա բանում։

1941 թվականին նա ընդոմւվում է Երոլ- սաղեմի Սրբոց Հա կոբյա նց վանքի ժառան - գավորաց վարժարանում որպես ուսանող։

1945 թվականին փայլուն հաջողությամբ ավարտելով Ժառան գավորաց վարժարանի դասարանական բաժինը, սարկավագ է ձեռ­նադրվում ձեռամբ Տ . Կյուրեղ պատրիարքի։

Մինչև 1947 թվականի օգոստոս ամիսըսովորոս1 է Ընծայարանում և նույն տարին ներդաղթոսէ Է Հայրենիք և երջանկահիշա­տակ Տ . Տ . Գևորգ Ջ Կաթողիկոսի օրով ըն- դոմւվում Է Մայր Աթոռի միաբանության շար­քում որպես սարկավագ։

1951 թվականին նա կուսակրոն քահանա Է ձեռնադրվում Ս. Էջմիածնի Մայր Տա ճա ­րում և իր գեղեցիկ ձայնի համար վերան­վանվում Տ . Կոմիտաս աբեղա։

Ապա երիտասարդ հոգ1ւորականի առաջ բա ցվում է վանական ֊վա րչա կա ն գործունե­ության լա յն ուղի։ Նա ձեռնհասորեն վարում է Ս. Գեղարդի վանքի վանահայրությունը։ .1952— 1954 թվականներին պաշտոնավարոսէ է Թբիլի սի ում և Բաքվում որպես Հոգևոր հո- ՎՒՎ, արժանանալով ժողովրդի ջերմ սիրույն և վանական իշխանության գնահատանքինւ

1У57 ъ д 1г ւ- а и ւ> ւ.

1954— 1955 թվականներին պաշտոնավա­րում է Մայր Աթոռում որպես երաժշտության դասատու Հոգևոր ճեմարանի և փոխ-լու- սարարապետ Մայր Տաճարի։

Նորին Ս. Օծությոլն Վ ազդեն Ա Հա յրա ­պետի ընտրությունից հետո նշանակվում կ նաև գավազանակիր Վեհափառ Հայրապետի։

1956 թվականի հունվարից նշանակվում է պատմական Շիրակի թեմի առաջնորդական փոխանորդ, ուր ծավալում է շատ բեղուն գործունեություն ' կազմակերպելով թեմի ա զ ֊ դա յին ֊եկեղեցա կա ն կյանքըւ

1957 թվականի մայիսից Վեհափառ Հ ա յ­րապետը, դնահատելով Տ . Կոմիտաս վար­

՛դապետի ազգանվեր դործոլնեությունր.նրան նշանակում է վրահայոց թեմի առաջ­նորդ։

1957 թվականի նոյեմբերի 24-ին, վրա- հայոց թեմական խորհրդի միջնորդությամբ, ձեռնադրվում Ւ, եպիսկոպոս վրահայոց թեմի վրա։

Տ . Կոմիտաս սրբազանը մեր խոստում- ն ա լի ց ՚և երիտասարդ հոգևորականներից է, որի առաջ բա ցվում է ա զդյյյյին-եկեղեցա- կան գործունեության ընդարձակ ասպարեզւ

Վստահ ենք, որ սրբազանը, իր բարեմույն բնավորությամբ և նվիրումով, կարդարացնի Վեհափառ Հայրապետի բարձր վստահոլթյոլ- նր և իր հավատացյալ ժողովրդի սերը։

Ս Ц 8 Р Ս. Թ П Ռ Ո Ի Մ

ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 31-ԻՆ, ՀԻՆԳՇԱԲԹԻ, Հ ո ղ ե ֊վոր ճեմարանում իր երկրորդ բանախոսու­թյունը կարդաց գերաշնորհ Տ . Մամբրե արք­եպիսկոպոս Գալֆայանը (ГԱմերիկայի հա­յո ց թեմն այսօրս նյութի շուրջ, որը լսվեց մեծհետաքրքրությամբ։

Բանախոսության ներկա էր Վեհափառ Հայրապետը, որը վերջոսէ գոհունակություն հայտնեց Մամբրե սրբազանին նրա շահե­կան բանախոսության համար։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 2-ԻՆյ ՇԱԲԱԹ՛, առավոտյան ժամը 8-ին, գերաշնորհ Տ . Մամբրե արքե­պիսկոպոս Գալֆայանը ինքնաթիռով մեկ­նեց Մոսկվա։

Երևանի օդանավակայանում սրբազանին ճանապարհեցին Մայր Աթոռի լուսարարա­պետ գերաշնորհ Տ . Սահակ արքեպիսկոպոս Տեր-Հովհաննիսյանը, Հոգևոր ճեմարանի վերատեսուչ գերաշնորհ Տ . Հայկազուն ե ֊ պիսկոպոս Աբրահամյանը, հոգեշնորհ Տ . Եղիշե վարդապետ Սարգսյանն ու հոգեշնորհ Տ . Վահան վարդապետ Գալամդարյանը։

* * *ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 3-ԻՆ, ԿԻՐԱԿԻ, Մայր Տաճա­

րում պատարագեց արժանապատիվ Տ . Արամ քահանա Բոյաճյանը։ Սուրբ ՚ պատարագը երգեց հյուրաբար Մայր Աթոռում գտնվող Լենին ականի Ս. Աստվածածին եկեղեցու քառաձայն երգեցիկ խ ումբը։

Սուրբ պատարագին ներկա էր Վեհափառ Հայրապետը։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 6-ԻՆ, ՉՈՐԵՔՇԱԲԹ՛Ի, առա­ջին անդամը վառվեց Վեհարանի բակում նոր պատրաստված թոնիրը։ Վեհափառ Հա յ­րապետը թոնիրոսէ թխա ծ հայկական անու­շաբույր լավաշով, պանրով և պես-պես կա­նաչիներով հյուրասիրեց Մայր Աթոռի միա­բանությանն ու վանքի պաշտոնեությանը։ Վեհարանի ամենահամեղ ճաշն էր այս։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 10-ԻՆ, ԿԻՐԱԿԻ, Մայր Տա ­ճարի Ավագ Սեղանի վրա սուրբ պատարագ մատուցեց արժանապատիվ Տ . Մկրտիչ քա ­հանա Մկրտչյանը։ Քարոզեց հոգեշնորհ Տ. Հայրիկ վարդապետ Ավետիսյանը ՀԵրանի խաղաղարարաց, զի նոքա որդիք Աստուծոյ կոչեսցին» բնաբանով։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 11-ԻՆ, ԵՐԿՈՒՇԱԲԹ՛Ի, ՄայրԱթոռ ժամանեց Կալիֆոռնիայի <քպ։ ընտիր առաջնորդ հոգեշնորհ Տ . Բարդեն վարդա­պետ Վարժապետյանը։

Երևանի օգանավւսկա յա նում հոգեշնորհ Տ. Բա բդեն վարդապետին դիմավորեցին գերա­շնորհ Տ . Հայկազուն սրբազանը, հոգեշնորհ Տ . Ասողիկ և Տ . Վահան վարդապետները։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 14-ին, ՀԻՆԳՇԱԲԹ՛Ի, Վեհա­փառ Հայրապետի հրամանով հոգեշնորհ Տ. Վահան վարդապետ Գալամդարյանը նշա­նակվեց Արարատյան թեմի Հայրապետական ներկայացուցիչ և առաջնորդական փոխա­նորդ։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 14-ԻՆ, ՀԻՆԳՇԱԲԹԻ, ժամը 4-ի ն , Հոգևոր ճեմարանում բանախոսեց հո­գեշնորհ Տ . Ասողիկ ծայրագույն վարդապետ Ղազար յա նը <гՀեռավոր Արևելքի՝ Հնդկաս­տանի, Չինաստանի և Ավսարալիայի հա յ գա­ղութներըյ> թեմայի շուրջ։ Բանախոսությունը լսվեց մ եծ հետաքրքրությամբ։

Վերջում վերատեսուչ գերաշնորհ Տ . Հ ա յ­կազուն սրբազանը ջերմ շնորհակալություն հայտնեց Ասողիկ վարդապետին' նրա բ ո - վանդակ ալից բանախոսության համար։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 21-ԻՆ, ՀԻՆԳՇԱԲԹ՛Ի, «Ընծա ­յումն Ս. Աստ ուա ծա ծնի ի Տաճարն))։ Մայր Տ աճարում իր քահանայական առածին սուրբ

1957 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 63

պատարագը մատուցեց նորընծա արժանա­պատիվ Տ . Հովհաննես քահանա Դանիելյա- նըէ

. ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 23-ԻՆ, ՇԱՐԱԲ֊, Մայր Աթոռժամանեց Ադրրեշանի թեմի առաջնորդական ւիո/սանորդ հոգեշնորհ Տ . Տիրայր վար- դապեա Մարտիկյանը թեմական գործերով։

Վեհաւիառ Հայրս/պետը ժամը Յ ֊ի ն Խոր Վիրապից վերադարձավ Մայր Աթոռ լավա­գույն տպավորություններով։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 26-ԻՆ, ԵՐԵՔՇԱԲԹԻ, Ա. իշ. ման Սեղանի վրա եպիսկոպոսական իր անդ­րանիկ պատարագը մատուցեց գերաշնորհ .Տ. Ասողիկ եպիսկոպոս Ղազարյանը I, քա.

■ՍՆԱՓԱՌ ՀՍ.ՅՐՍ.«1էւՏ1: ԽՈՐ Վ.ԻՐԱՊ1' ՎԱՆՔ Ո ԻՄ

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 25-ԻՆ, ԵՐԿՈՒՇԱԲԹԻ, Վեհա­փառ Հայրապետը, առավոտյան ժամը 11-ի ն , առաջք,էն անգամը լինելով, ուխտի գնաց Խոր Վիրապ։ Վեհափառ Հայրտպետին ընկերակցում Էին գերաշնորհ Տ . Սահակ արք­եպիսկոպոսը, գերաշնորհ Տ . Ասողիկ եպիս­կոպոսը, հոգեշնորհ Տ . Մեսրոպ վարդապե­տը, ճարտարապետներ պը՛ ՊՐ՝ Մ • Մ աղ­ման յա նը, Վ. Հարությունյանը, Րաֆֆի Ի ս ֊ րա յելյա նը և Մայր Աթոռի ճարտարապետ Ա■Գալիկյանը։ Վեհափառ Հայրապետը Իէավ Խոր Վիրապ, իր աղոթքն ասաց և ուխտը կա­տարեց։ Ապա տեղվույն վրա քննվեց Խոր Վի­րապի եկեղեցու վերանորոգության աշխա­տանքների նախագիծը։

րողեց «Քանդի ի սմա ծաղեաց մեղ լո յս ի Հայաստան աշխարհիս րնարանով։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 27-ի ն , ՉՈՐԵՔՇԱԲԹԻ, Վե­հարանում, Վեհափառ Հսւյրապետի նախա­գահության տակ, տեղի ունեցավ ճ:սրտարտ ֊ պետների խորհրգակցությոձւ' Մայր Աթոռի1958 թվականի շինարարական աշխատանք­ների նախագծերի պատրաստության կսւ- պ ա կցոլթյա մր։ Խորհրդակցությանը մաս­նակցում կին ճարտարապետներ պր. պր. Միքայել Մաղմանյանը, պրոֆ. Կարո Ղս։- ֆագարյանը, Վարազգաս։ Հարությունյա նլ։, Րաֆֆի Իսրսւյելյանը, Կոթիկ Հովհաննիսյա­նը ե Մ այր Աթոռի ճարտարապետ Արծրունի Գալիկյանը։

64 է 5 Ս- Ի а Ծ !> Ն 1957

Խորհրդակցության մասնակցում էր նաև Երևանի Պոլիգրաֆ կոմբինատի ինժեներ- ճարտարապետ Մ ատին յա ն ը Մայր Աթոռիտպարանի բացման աշխատանքների կա­պակցությամբ։

Խորհրդակցության ընթացքում կազմվեցՄայր Աթոռի 1958 թվականի շինարարական աշխատանքների ծրագիր։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 28-ԻՆ, ՀԻՆԳՇԱԲԹԻ, Մայր Տաճարում, Ս. Իշման Սեղանի վրա, եպիս­կոպոսական իր անդրանիկ պատարագը մա ­տուցեց գերաշնորհ Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոս Տեր-Ստեփանյանը և քարոզեց «Հոգի Տեառն ի վերայ իմ » բնաբանով։

Բանախոսությունը լսվեց մեծ բավակա­նությա մբ։ Վերջում վերատեսուչ Տ . Հա յկա ­զուն սրբազանը ջերմագին շնորհակալություն հայտնեց Տիրայր վարդապետին' նրա շատ հետաքրքրական և շահեկան բանախոսու­թյան համար։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 30-ԻՆ, ՇԱԲԱԹ, առավոտյան ժամը 8-ին ինքնաթիռով Մոսկվա մեկնեց գերաշնորհ Տ . Ասողիկ սրբազանը։

Երևանի օդանավակայանում սրբազանին ճանապարհեցին գերաշնորհ Տ . Հայկազուն սրբազանը և հոգեշնորհ Տ . Վահան և Տ . Եղի­շե վարդապետները։

ԽՈՐ 4 Ի Ր Ա 4 Ի

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 29-ԻՆ, ՀԻՆԳՇԱԲԹԻ, երեկո­յան ժամը 4-ին , Հոգևոր ճեմարանում բա ­նախոսեց Ադրբեջանի թեմի առաջնորդական փոխանորդ Տ . Տիրայր վարդապետ Մար- տիկյանը, «Անդրկտսպյան երկրների' Թուր - քեստանի և Ուղ բեկ ոտանի հայ գաղութներըд> թեմայի շուրջ։

՛Լերջերս Տ . Տիրայր վարդապետը, Վեհա­փառ Հայրապետի հրամանով, հովվական այցելություն էր կատարել Կասպյան երկըր-ները։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 30-ԻՆ, Ս. Թագեոս և Ս. Բար- •թողիմեոս առաքյալների տոնի առթիվ, Մայր Տաճարում սուրբ պատարագ մատուցեց հո­գեշնորհ Տ . Մաշտոց աբեղա Թաջիրյանը։

ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 30-ԻՆ, ՇԱԲԱԹ, առավոտյան ժամը 11-ի ն , Վեհափառ Հայրապետը Երևա­նում ա յցելեց Հոկտեմբերյան Մեծ ռևոլյու­ցիա յի 40-ա մյա կի առթիվ կազմակերպված

1957 է X Ս՜ ւ> 1Լ Ծ I' Ն 65

Ժողովրդական տնտեսության և մշակույթի ռեսպուբլիկական ցուցահանդեսը։ Վեհափառ Հայրապետին ընկերակցում էին գերաշնորհ Տ . Բարդեն և Տ . Կոմիտաս եպիսկոպոսներն ու հոգեշնորհ Տ . Տիրայր և Տ . Մեսրոպ վար­դապետները։

Ցուցահանդեսում բացատրություններ տվեց երևանի Պետական պատմական թանգար անի դիրեկտոր պրոֆ. Կարո Ղաֆադարյանր։ Վեհափառ Հայրապետը հանգամանորեն ծա ­նոթացավ ցուցահանդեսի բոլոր բաժիններին,

Վերջոսք Վեհափառ Հայրապետը իր տպա­վորությունները գրեց պաշտոնական այցե- քուների ոսկեմատյանում.

«Այսօր, 30 նոյեմբերի 1957-ին, ա յցեչե- ցինք մեր Հայրենիքի ժողովրդական տնտե­սության և մշակույթի ցուցահանդեսը,

Գիտելով ա յն, ինչ ցուցադրված է ավելի քան տասնևոլթ սրահներոլ մեշ, և ' հիացանք, և' խորապես մխիթարվեցանք, և ինչո՛ւ չէ, և հպարտացանք փառավոր արդյոձքներովը մեր վերածնած փոքրիկ ժողովրդի աշխա­տանքին, որ իր բոլոր ուժերը լարած, կ կ ե ր ֊ տե իր նոր կյանքը և իր պայծառ ապագանւ

Պատի վ և յիա ոք տաղանդաշատ և աշ­խատասեր հս,յ ժոդովրդինո։

ՀՈԻծԵՐ ԿՈԱ*ԻՏՇ« ՎՇՐՕ*ՇՊԵՏՒ ՄՇՍԻՆ*

Ս. ԲՍ/ԼԻՐՑԱՆ

Դասարանում' դասատվության, երգեցիկ խմբի պարապմունքների, մասնավոր, խ ը մ ֊ բական կամ անհատական հանդիպումների ժամանակ, ո՛րտեղ և ե՛րբ էլ /իներ, նույնիսկ կատակների ժամանակ, անբովանդակ խոսք չէինք լսում մենք Կոմիտաս վարդապետի բերնիցւ Նա նույնիսկ բարկացած, ջղայնա­ցա ծ վայրկյանին մի ուսուցողական, խրա­տական բան կասեր իր դիմացինինւ

Կոմիտաս վարդապետի վերին աստիճանի մանկավարժական հոգատար վերաբերմուն­քը, նրա ւրչամիտ տոնով ասածները խորունկ տպավորություն էին թողնում իր աշակերտ­ների վրա և առաջ բերում անկեղծ հարգանք ու մեծարանք դեպի ինքը։ Որևէ նյութի մա ­սին խոսելիս, կամ դաս բացատրելիս, տվյալ հարցի կապակցությամբ սիրում էր նա միա­ժամանակ և խրատական խոսքեր ասել, եր­բեմն /ուրչ, երբեմն ք/ կատակի ձևով։

Երգի, երաժշտության, առհասարակ գեղար­վեստի մասին խոսելիս, հմա յիչ էր Կոմիտաս վարդապետը։ Խոսում էր նա պարզ, ոգեշընչ- ված, խորիմաստ արտահայտություններով, ներշնչելով սեր դեպի երգն ու երաժշտությու­նը, դեպի գեղարվեստը։

— Լա՛վ սովորեցեք մեր ժողովրդի պատ­մությունը, ուսումնասիրեցե՛ք նրա կյանքը, նրա ավանդություններր, գիրն ու գրականու­թյունը, մանավանդ ժողովրդական բա նա ­հյուսությունը, — ասում էր նա հաճախ։

— Մեր ժողովուրդը շատ բան է ստեղծել իր անցյալում, որի մ եծ մասը դեռ գտնվում է անհայտության մեշ, — ասաց նա մի անգամ դասի ժամանակ։ — Հարկավոր է անցյա/ի մոխիրների տակից դուրս հանել ժողովրդի ստեղծած քանքարները, ժողովուրդն է ամե-

' Շա րոմւա կվա » ամսագրի 1 9 5 7 թվա կա նի М М

Է—Հ ֊ի է և *-իէ՝

նամեծ բանաստեղծ ուսուցիչը, որովհետև կարճ ու հակիրճ քառյակների, մանավանդ երգերի մեջ նա արտահայտում է այնքան վիշտ ու խինդ, տանշանք ու խոհեր, որքան գրողը մի ամբողջ գրքի մեշ։

Երգիչներ ի ձա յնր թսքրմ ^զ ա հ ե /ո ւ վերա- բերյաւ ևս տաքիս էր մեղ խրատներ։

— Կոկորդը դրգռող пип I։/ի քն երից I։խմիչքներից պետք է խուսավւեր Բացօդյա, մանավանդ խոնավ ժամանակ չերգեք, չբղա ­վել ու բարձր տոնով չխոսել, — ասում էր նս։ երգիչներին։ Հատուկ ուշադրություն էր դարձ­նում կրծքաձայն ունեցողների յնչառության վրա և հիշեցնում, թե ինչպես պետք է շնչե/, մանավանդ երգեք ու ժամանակ։ — Ժոլժկա/ու- թյունը, չափավոր ուտեք-խմե/բ, բա ցօդյա ղբոսանքր, փափուկ անկողնուց խոաավւեքր, շատ ւսեւ ու քիչ խոսե/ր, երգ/։չ մարդու ռեժի­մի մեշ պետք է մտնեն , — ասում էր Կոմիտաս վարդապետը։

Իր պարտեզ/։ տաղավարի մեշ մի թախտ կար մաքուր սավանով ծածկած և մի քար է/ գլխավերևը դրած, ա յդ կոշտ թախտի վրա էր քնում ինքը տաք եղանակներին։

ծ # *Աշխատասիրության և առհասարակ կյանքի

արժեքի վերաբերյալ Կոմիտաս վարդապետի ասածներից միտս են մնացել հետևյալները.

аՄարդու արժեքը չափվում է նրա կատա­րա ծ գործերով»։

вԱշխատանքը մի հայե/ի է, որի մեշ ար­տացոլվում է աշխատողի կերպարըՏ։

«Սիրեցե՛ք երգը, սիրեցե՛ք բնությունրօ։ՏՈ՛չ դժվարությունից վախեցեք, ո՛չ էլ ճըշ-

մարտությունից խուսափեցեքX։«Աշխատությամբ կարելի է շատ դժվարու­

թյուններ հաղթահարեք կյանքում»ւ

1967 է X V Ի

. <гԺողովրդական իմաստությունը հավաքա- կան է և դարերի փորձառության արդյունքս։

«Ուսումնասիրեցե՛ք գիտությունը, վերաց­րե՛ք տգիտությունը, դրանից է. կախված ժո- դովրղի փրկությունըЯ ,

аՀին գաղափարները եթե չլինեն, նոր գա ­ղափարները լեն ծնվի9ւ

էշմիածնի ճեմարանում պարտադիր էր նաև ! ոգևոր-եկեղեցական երաժշտության ուսու­

ցումը ւՀոգևոր երգերր, յարականներր, տաղերը և

մեղեդիները սովորում էինք հատակ Հայկա ­կան նոտաներով։ Քանի որ երգիչ ճեմարան­ցիները պարտավոր էին մասնակցել եկեղե­ցական ժամերգություններին, հետևապես պետք է լա վ իմա նա յին, բա ցի եւէրոպականից, նաև հայկական նոտաները, որովհետև բո/որ հոգևոր երգերր, յարականներր և տադերր ձայնագրված էին հայկական նոտաներով։ Այդ ժամանակ միայն Մակար Եկմալյանի պատարագն էր եվրոպական նոտաներով։

Կոմիտաս վարդապետը, ինչպես ժ ո ղ ո վ ր ­դական երգերն էր սովորեցնում բացատրու­թյուններով, այնպես Էլ հոգևոր երգերն էր անցնում, մեկնաբանն/ով նրանց ծագումն ու իմաստը։

Նա ասում էր, որ հայ աշխարհիկ և հոգևոր երգերի ծա գոսքը այնքան հին է, որքան ինքբ հա յ ժողովուրդը։ Ղե։լ ա յն դարաշրջաններից երբ հա յ ժողովուրդն ուներ իր բա զմա թիվ աստվածն երբ, պաշտամունքի առարկաները' արևր, լուսինր, կրակը, բնության երևույթնե­րը, ծիր ֊կա թ ինը, Վահագն/1, Աստղիկը և ա յլն, ուներ ծիսակատարման երգեր, հեթանոս աստված ներին նվիրված ձոներ, տաղեր, մաղթանքներ, աշխատանքի և հերոսների գովքեր։

Հետագա դարերում, երբ քրիստոնեությունն է տարածվում Հայաստանում, ժողովրդին Եկեղեցու և նոր կրոնի հետ կապելու համար, եկեղեցական գրող գործիչները ստեղծել են նաև տաղերն ալ շարականները, որոնք բա ­ցառիկ տեղ են գրավում եկեղեցական երա- ժրշտական արվեստի պատմության մեջ։

Հայկական թե' աշխարհիկ, թե' հոգևոր երգերը իրենց ։[րա կրում են հա յ հանճարի ինքնուրույնության կնիքր, նրանք բխ ում են և սնվում նույն ակունքներից։ «Մեր ազգային աշխարհական և հոգևոր երգերր բխ ում են մեր ժողովրդի հնադարյան ա ղբյուրից, նրա կենցաղային իրականությունից»,— ասում էր Կոմիտաս վարդապետը։

Կոմիտաս վարդապետր մեր հոգևոր երա- ժըշտությունը կատարում էր վարպետորեն, արտահայտի, կերպով այնպես, ինչպես կա­տարում էր ժողովրդական երգերը։ Եվ ինչ­պիսի հաճույքով լսում էինք նրա աշխարհա­

կան երգի կատարումր, նույնպիսի հ ա ճո ւյ ֊ Բք"Լ է1 քսում էինք հոգևոր երգի կատարումը։ Ով /սել է գեթ մի անգամ Կոմիտաս վարդա­պետի երգած «Տէր ողորմեատ-ն, «Հրե շ տա- կա յին»-ր, Տէր Կ եցո Հ ֊ն , մինչև կյանքի վերշն էլ չի մոռանա։

Պատահական չի եղել, իհարկե, որ 1915 թվականին տաճկական գազանություններին զոհ գնացած Կոստանդնուպուսի հայ մտավո- րականներր իրենց նահատակության նա­խաժամին Այասի բանտում խնդրոսГ են Կոմի.տասին երգել վերջին անգամ «Տէր ո ղ ո ր ֊ մեա օ-ն... (Ա սոս! են, որ երգը չավարտած, տաճկական պահակ սպան մոտենում է ու ապտակում Կոմիտասին, որից հետո նա ընդ­միշտ կորցնում է իր հոգեկան հավասարա­կշռությունը և չի /ավանում մինչև մահը),

Կոմիտաս վարդապետի բացատրական դասերն ո։ ղրույցներբ, թե' աշխարհական և թե' հոգևոր երգերի և տաղերի մասին, ա յն­քան համոզեցուցիչ, կատարումն է/ այնքան հուզիչ էր, որ չավ։ աղ անց հետաքրքրում էին մեզ ու առաջացնում մեր մեշ անկեղծ սեր դե- պի երգն ու երաժշտությունը, դեպի հա յ ժո- ղովրդի ղարավոլ մշակույթը։

ծ # *Այստեղ ավե,որդ չի լինի մի քանի խոսք

ա ս ե/ Կոմիտաս վարդապետի և Մանուկ Ա ֊ րեղյա նի համագործակցության մասին։

Այդ տարիներ:։ս1 երկուսն էլ ղասախոսում էին էշմիածնի ճեմարանում. Արեղյանն ա նց­նում էր հա, դրականություն և ժողովրդական բանահյուսություն, Այդ երկուսի սերը դեպի '.ա յ ժողովրդի գիրն ու գրականությունր, նրա ժողովրդական բանահյուսությունն ու ա րվ ես ֊ տր, երգն ու երաժշտությունր մոտեցրեք էր նրանց ու դարձրեք համագործակից րնկերներ ա յդ ասպարեզում, Նրանք միասին հավաքոսՏ, ուսումնասիրոս! և մշակում էին ժողովրդա­կան ստեղծագործոլթյուններր։ Նրանք միա­սին էլ հրատարակեցին այն ժամանակ «Հա ­գար ու մի խաղ» փոքր ժողովածուն։ Արեղյա- նը, որպես դասատու, շարադրության ղասի ժամանակ, նյութի ընտրությունը թողնում էր աշակերտներին ասելով. «Ով ինչ նյութի մ ա ­սին ուզում է՝ թող գրի. առակներ, առածներ, հեքիաթներ, լեգենդներ, պատմվածքներ ու նկարագրություններЯ։ Կոմիտաս վարդապե­տի նման, նա էլ պատվիրում էր ուսանողնե­րին հետաքրքրվել, լսել ու դրի աոնեք ժողո­վ րդա կա ն բանահյուսության նմուշները, սովորել ժողովրդից։

Սի անգամ է/ ( կարծեմ հինգերորդ դասա- բանումն էր), Աբեղյանր շարադրության նյու­թը հայտարարեց կամավոր, և հա/տնեց, որ ա յդ տարեվերջի ստուգողական աշխատանքն է ւինե/ոլ հա յոց լեղվից և գրականությունից։ Ես ի մ շարադրության նյութր րնտրեցի Հա-

րարաղի Ջրաբերդի շրջանում քսած ժողո­վրդա կա ն մի լեգենդից' *Ս. ՆուՖե» վ երնա ֊ գրով։ Երեք օրից հետո տետրակները վերա- դարձնելիս, Աբեդյանը հայտարարեց դասա­րանում, որ ամենահետաքրքիր շարադրու­թյունը պոեմի ձևով գրած ժողովրդական լեգենդ օՍ. Նոմւետ-ն է ։ Ինքը կարդաց դ ա ս ա ֊ ր անի առաջ և առաջարկ եց ցույց տալ ակա­նավոր բանաստեղծ Հ. Հովհաննիսյանին, որն ավանդում էր այդ ժամանակ ճ ե մ աբանոս! ռուսաց քեզոլ և գրականություն։ Երբ մի քանի օրից հետո տարա Հովհաննիսյանին, նա կարդաց, հավանեց և մի քանի ցուցմունքներ տալով, պատվիրեց մշակել ու կարդա/ ճ ե ­մարանի տարեվերջի հանդիսավոր նիստին։ Մի տասն օրից հետո, երբ հանդեսին ե/ույթ ունեցա, «Ս. Նունե»-նՀ արժանացավ ը ն դ հ ա ֊ նուլ։ գովասանքի։ Կոմիտաս վարդապետը կանչեց ինձ ու ձեռքը դնելով ուսիս, գորովա­կան տոնով ասաց. СГՄեծագույն ուսուցիշը ժո­ղովուրդն է, նրանից պետք է սովորելն։

1905 թվականին և հաջորդ տարիներին,ամռան արձակուրդների ժամանակ, ճ ե մ ա ­րանից հետո էլ, ես թափառել եմ Ջ ա նգեզո ւ ֊ բում, Ղարաբազում, Շամշադինում, Լոռի ում, Վայոց ձորում, Շիրակում, Արարատյան դաշ­տում և Կոտայքում ու Ապարանում և ամեն տեղ էլ, հիշելով Կոմիտաս վարդապետի և Ա- բեղյանի խորհ ուր դները, հետաքրքրվեք եմ ժողովրդական երգերով, հեքիաթներով, / ե - գևնդներով, առակներով և բարոյախոսու­թյուններով։ Այդ նպատակով է/ ղրուցե/ եմ ծերունիների, առակախոսների հետ, / սե/ եմ աշուղներին և հեքիաթ պատմողներին, ներկա

I Ա յգ շարադրությունը տպված է էԱրարւսա» ամսա­գրի 1909 թվականի մ ա յիս ամսվա համարում։

Ա Մ I» Ն 1957

եմ եղեք ուխտագնացության, հարսանյայյ հանդեսների և այքն։ Այդ թափառումների ժամանակ, որքան հնարավոր է եղեք, դրի եմ առեք կամ սովորեք քսածներս, որոնցից մի մասը մշակել եմ, որքան կարողացեք եմ։ Դրանցից Կոմիտաս վարդապետը լսե/ և հա­վանել է аԶանգեդուրի հորովեբ-ր, «Նազլու յա րՏ-ը, «Աղջի Մարանտ-ը, տԿայնի ասեմո-ը,Г Լալազար Շ ուշանտ-ը, аԼալվարա ջուլю -լ։ և «Գարի բոմմտ-ը։ Սրանցից «Նազ/ու յարՏ-ր և «Աղջի Մարանտ-ը հաղորդվում են ռադիոյով։ «Կայնի ասեմօ-ը դարձրեք եմ ււԿայնի գամя և տեքստը մի քիչ փոխել։

Ինչ վերաբերում է առածներին, /եգենդնե- րին և մանավանդ ժողովրդական բարոյախո­սական իմա ստաբանությունն երին, աֆորիզմ­ներին, մեծ քանակությամբ ժողովել, գրի եմ առել ու քառյակների վերածել։ Կոմիտաս վարդապետն ու Աբեդյանը ի մ մեջ արթնաց­րել են սեր դեպի ժողովրդական բանահյու­սությունը։

Կոմիտաս վարդապետ, հա / ժողովրդի հան­ճարեղ զավակը, ապրեց իր աղգի վշտերով, աշխատեց իր ժողովրդի $աւմար, Նա հայ երգի համար կատարեց այն պատմական դերր, ինչ Բ՛ոբոս Թ՛որամանյանր' հայ ճարտարապետու­թյան մեջ։

Նա մեռավ ժամանակից առաջ, իր ստեղծա­գործական ուժերի փթթումի շրջանին։ Ա/նոլ- ամենա(նիվ նա կմնա մեր երգի պատմության մեծանուն վաստակավորներից մեկր։

Կանցնեն դարեր, կգան, կերթան անթիվ սԼրոմւդներ, Կոմիտաս վարդապետը կհիշվի բոլոր տեղերում, ժամանակներում, ուր երգ ու սեր կլինի մարդկանց սրտերում։

Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ

ԳԵՐԱԾՆՈՐՀ Տ. ՓԱՌ ԵՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆՒ(1873—1957)

1957 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Ե րու ֊ սաղեմի Սրբոց Հա կոբյա նց վանքի մեջ վախ- ճանեցավ Տ . Փառեն սրբազանը։

Կիլիկ յա ն միաբանության ուժեղ դ ե մ ք ե ֊ րեն մին էր սրբազանը, չըսելու համար ամե­նաուժեղը վերջին քսանամյակի ընթացքին։

Իբրև միաբանակիցը հանգուցյալին, կու­զեի ամփոփ կերպով կենսագրել և հար­գանքի իմ պարտականությունս կատարել ա- նոր հիշատակին հանդեպ։

Քսաներորդ դարոլ Տոսոեորդի վարդապե­տը եղավ ան մեզ համար իր կյանքով և ա ն ֊ զիչող սկզբունքա յնությա մբ, որոնք զինք կըն- ծա յեն իրրե մին արևելյան վարդապետնե- րեն, որ ապրած է մեր գարուն ու մեր մեջ։

Ներսես. (ավազանի անունը հոգելույս սըր- բա ղա նին) կծնի 1873 օգոստոս 3-ի ն , էհնեշ (եփրատի աջ ափին գյուղ մ ը), ոչ շատ հե- ։ւու պատմական Հռոմկլա յևն։

Մեկ տարեկան երեխա, իր ծնողնևրուն հետ 1874-ին Այնթաբ կփոխաղրվ]։ն, ուր իր նախնական կրթությունը կստանա ա զղային Ներսես յա ն և Վարդանյան կրթար աններու մեջ։

Կրոնասիրաց ընկերությոմւը 1890-ին զայն կղրկե Արմաշ, ուր կթրծվի Օրմանյան 7/ Դոլրյան սրրազաններու շունչին տակ։

1893 սեպտեմբեր 26-ին սարկավագ, իսկ 1896 սեպտեմբեր 15-ին աբեղա կձեռնա դըր ֊ վի Տ . Մաղւսքիա արքեպիսկոպոս Օրմանյա- նե, օծակից ունենալով աբեղաներ Տ . Թա­թուլ Դուր յա ն , Տ . Վահրիճ Շահ լա մ յա ն և Տ . Թորգոմ Գուշակյան (ապա պատրիարք Ս. Երուսաղեմի)։

Վարդապետական գավազանի իշխանու­թյուն կստանա 1898-ին և ծա յրա գույն վար­դապետի աստիճան* 1908-ին Կոստանդնոլ- պոլսո մեջ, Տ . Մաղաքիա պատրիարք Օր­մանյան ե, իսկ եպիսկոպոս կձեռնադրվի 1947 մարտ 16-ի ն , Կիլիկիո Կաթողիկոսարանին Մայր Տաճարին մեջ, Անթիլիաս, Տ . Տ . Գա- րեգին Ա Հովսեփյան Կաթողիկոսեն։

Վարած է պատասխանատու առաջնորդս։- կան-հովվական պաշտոններ Աղերդի, Բ ա ղ ֊ դադի, Հաճնո մեջ 1899---1913 թվականնե­ր ո վ ։

1917 նոյեմբեր 4-ին էջմիածին երթալու փափագով ճամբա կելլե դեպի Պարսկաս-

տան---Բա ք։։։։ 1918-ին կստիպվի Աստրա-Ի ՚՚ս ն ապասաանիլ Կովկասի խառնաշփոթու­թյան ց հետևանքով, Ապա կանցնի Տարիցին ( 4 տա լին դրա դ ), Վորոնեժ, Նովորոսիյսկ և վերջապե։, 1920-ի կաղանդի երեկոյան կհաս. նի Կ,։ս ։„ անդնուպռլիս։

1920 1921 թվա կա ններով քարոզիչ էԿոստանդնուպոլսո եկեղեցիներով մեջ,1921-ին կկարգվի Դյորթ-Յոլի (Կիլիկիա) առաջնորդական փոխանորդ և վերին խնա­մակալ Քելեկյա ն ու Սիսվան որբանոցնե­ր ո վ ,

1923— 1924 թվականներով շ ա ա տ ա ւ/ն ա - պալի պաշտոնավարություն մը կոՎեն Հա- լեպի մեջ իբր Կւսթււղիկււսական փոխանորդ, հարձակման կենթարկվի դաշնակցակ աննև- րոլ կողմե, բա յց չի հրաժարիր պաշտոնեն, մինչև որ Եփրեմ ծայրագույն վարդապետ Տոհմ ունի առաջնորդական տեղապահ կըն- աըրվյ,,

70Л

1957

Փոթորկալի կյանք մը ունեցած է Տ- Փառե եպիսկոպոս, Սակայն 1930-են մինչև իր վախճանումը խաղաղ կյանք մը ապրեցավ Անթիլիասի մ եք Դպրեվանքի գրաբաըի դա- սերը ինք կավանդեր և կաշխատակցեր Կա­թողիկոսարանի պաշտոնաթերթ «Հասկն-ի ն, Ան մեծ պայքարող մը եղավ ոչ Դ < » յն դաշ­նակ մենատիրության դեմ, ա յլ ամեն տեսակի բոնակալությանց դեմ, Ոգի ի բռին պայքա- րեցավ 1941-ին Կիլիկյան կաթողիկոսական կանոնագրության դեմ, Իր իսկ բա ռերով * հակահայ եկեղեցական, անվավեր և վնա­սաբերն կանոնագիր մըն է ան, Մինչև իր մահվան վերջին շոձչյը մնաց անզիջող պ ա յ­քարողը ապօրինությանց դեմ, մանավանդ Կիլիկյան Աթոռի վերջին անընգոմւելի ընտ­րության և ապօրինի «օծմանն դեմ.

Խորապես կվշտանար իր հոգին, երբ մեկ կողմե հայ հռոմեականներ, քրիստոնեու­թյունն ու եկեղեցական պատմությունը խ ե ­ղաթյուրելով, մարդորսական նպատակներով իրենց « Ավետիքն պաշտոնաթերթին մեջ հոդ­վածներ կհրատարակեին, մյուս կողմե ն ե ր ֊ սեն, հայության ծոցին մեջեն մարգոց խումբ

մը. ուղեկորույս քանի մը եկեղեցականն ե բու հետ, հերձված հառաջացնել կփորձեին

Հոգելույս Փառեն եպիսկոպոսի գրական վաստակը ցրվա ծ է Կիլիկիո կաթողիկոսու­թյան պաշտոնաթերթ «Հասկն ամսագրի վեր­ջին քսանամյա թիվերոմյ մեջ, հետևյալ նյու­թերով շուրջ. * Հայկական Պատարագամա­տույցը։!, «Քրիստոնյան գերեզմանեն ան­դինն, «Ավետիքյան խնդիրներն և ականավոր եկեղեցականներու կենսագրություններ,

1956-ի հոկտեմբեր 15-ին պատահեցավ խուժդուժ դեպք մը, որ խռովեց Փառեն ս ը ր ֊ բազանի հոգին և ըմբոստացուց իր էությու­նը, Հար յուրե ավելի զինված ոստիկաններու գունդ մը եկավ սրբազանի իսկ աշակերտ և օծակից եպիսկոպոսներոլ գիտակցությամբ ու դրդումով դուրս քշելու Խադ սրբազանը, միաբանությոմւը և անկողնին մեջ պառկող Փառեն եպիսկոպոսը, .

Հանգուցյալ սրբազանը կտակեց, որ ես հո­գամ իր Երուսաղեմ երթը, թաղումը և գործե- րու ի մի ամփոփումը.

Հա նգի'ստ իր տառապած ոսկորներոմւ և խաղաղությո՜ւն իր խռովահույզ հոգիին։

Բ Ա Բ Կ Ե Ն Ե # Ի Ս Կ ց Պ Ո Ս Վ Ա Ր Ժ Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն

ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ. Տ. ձՈՎ-ձԱՆՆԵՍ ՔԱ ձԱ Ն Ա ԴԱՆՒԵԼՑԱՆ

Հոկտեմբերի 20-ի ն , կիրակի օր, Թրի էի -սիի հայոց Ս. Գևորգ եկեղեցում քահանա ձեռնադրվեց բարեշնորհ Հովհաննես սար­կավագ Դանինլյանը, գերաշնորհ Տ . Մամբ- րե արքեպիսկոպոս Գալֆայսւնի շնորհա­բաշխությամբ,է

Արժանապատիվ Տ . Հովհաննես քահանա Գանեիլյանը ծ՛նվել Է 1932 թվականին Լե- նինականոսէւ նրա ծնողները 1915 թվակա­նին գաղթել են Մոլշից և հաստատվել Հ ա յ­րենիքումւ ,

1939 թվականին Հովհաննեսը իր ծնող­ների հետ տեղավւոխվոլմ Է Թբիլիսի, ուր և ստանում Է իր նախնական կրթությունը։ 1948 թվականին ավարտելով միջնակարգ Դպրոցի 8-րդ դասարանը անցնում Է աշ­խատանքի։

Հովհաննեսը վաղ պատանեկան տ ա ր ի ֊ րից սեր կ ունեցել դեպի քահանայական սուրբ ասպարեզը։

1953 թվականին նա ընդունվոսք Է Հո դե - վոր ճեմա րա ն ' իր ուսոսՐը շարունակելու և հոգևորական դաոնա/ու հաստատ որոշու­

մով։ .Հովհաննեսը ճեմարանում շատ լա վ Լ

սովորում, խորանում Է գիտելիքների մեջ և իր ազնիվ վարք ու բարքով, ջանասիրու­թ յա մբ և համեստությամբ գրավում Է բո լո ­րի համյսկրանքը։

1954 թվականի փետրվարին նա ստա­նում Է դպրության լորս աստիճանները, իսկ 1955 թվականի դեկտեմբերին ձեռնա­դրվում Է սարկավագ։ Նա իր ուսումը շա­րունակում Է Հոգևոր ճեմարանի լսարանա­կան բա ժնում մինչև 1957 թվականի ուսում­նական տարվա վախճանը։

Վեհափառ Հայրապետի կարգադրու­թյա մբ և հրամանով 1957 թվականի հոկ­

տեմբերի 20-ին նա ձեււնադրվոսէ Է քսւհւս- նա։

Արժան ապա տիվ Տ ■ Հովհաննես քահանա 1 անի ե լյա ն ը մեր ճեմարանի լավագույն ու­սանողներից մեկն Է, պատրաստված, սպ- նիվ, համեստ, հավատավոր և անձնվեր։

Նորընծա Տ . Հովհաննես քահանան քա ­հանա յա գործե/ու Է Թրի//։ սի ի Ս. Գևորգ ե- կեղեցում։

Շնորհավորելով նորընծային, ցանկանում ենք նրան միաժամանակ արդյունավետ գործունեություն իր նոր ասպարեզում' հօ­գուտ մեր Ս. Եկեղեցու և ի մխիթարություն հայ հսւվատացյալ ժողովրդի։