Au poza senti...Au poza senti det!(Bilintxen modura eta bere oroipen jarriyak) Gaur uste gabe, maite...

Au poza senti deteta beste bertso asko

Auspoa Liburutegia2 4 3

SENDOA ARGITALDARIA

Ugaldetxo auzoaTels. (943) 49 35 51 - 49 35 52 - 49 35 53

Fax (943) 49 35 4820 180 OIARTZUN (Gipuzkoa)

Biktoriano Iraola

Au poza senti deteta beste bertso asko

Auspoa Liburutegia(1997)

c SENDOA ARGITALDARIAFotokonposaketa eta inprimaketa: ITXAROPENA. S.A., ZarautzISBN: 84-89080-47-XLegezko Gordailu: S.S. 7/97

O

Biktoriano IraolaAristigieta (1841-1919)

bere denbora guzia Donostian egin zuan.

Azpeitiar batekin ezkondu zan: Katalina Alvarez-ekin. Bi alabak izan zituzten: Dolores et a Maria.

Legazpi kalean bizi izan zan, bostgarren zenba-kian. Moldiztegia zuan, eta lantokia etxe bereanzeukan. Bertso-paperen batzuk eskuratuak dituguaren moldiztegian argitara emanak. Baserritarraizeneko aldizkari errikoia ere aren etxean inprimi-tzen zuten. Baita El thun thun izenekoa ere.

Makinak mugitzeko, asto bat ibil i arazten zutenbueltaka etxeko patioan.

Gerratean, karlistak Arratzaindik Donostiaritiratzen ziotenean, granada bat Iraolaren etxeansartu omen zan bein; bestea, berriz, kalean erori.Baiñaleertu ez eta Iraolak biak jaso, bakoitzarieroritako eguna idatzi eta etxean gorde zituanoroigarritzat.

Bein baiño geiagotan Donostiako kontzejala izanzan. Bera omen da tamarindo arbolak ekartzen ale-gindu ziranetako bat.

1899 urtean Parisa joan zan orduko Exposizioaikustera, eta globo batean igo omen zan.

7

ASAI San Juanen jaio zan 1841 urtean, bainaP

Euskal bertsoak erruz jarri zituan. Garai artakoaldizkarietan agertzen ziran: Euskal-Erria, Ibaiza-bal, Euskalzalea, Baserritarra, Euskal Esnalea, Elthun thun. Donostiako euskal festen oroimenga-rriak...

Mota guzietako bertsoak ditu: olerki kutsukoak,bertso-paperetakoen antzekoak, umorezkoak, epi-gramak, ipui edo fabulak.. . Sarritan saritu zuten.Liburuskaren batzuk ere argitaratutakoa zan.

Ipuiak ere asmatu zituan itz-lauz. Umorezkoakdanak edo geienak. Artara zuan bere joera.

Antzerki batzuen egil lea ere bada. Komeri, zar-zuela eta bakar-izketak, amabost bat ale: Bi itxuak,Petra txardin-saltzall ia, Ardita beti ardit, Pasaian,Gabonetan, Txomin Donostiyan, Zeladore batenestuasunak, Joxemaritarrak, Xordo, Leokadia, Pul-puba, Onentzaro gabe, Ergobian, Ixkiña Mutrikun.

Marrazkilaria ere bazan. Euskal-Erria eta El thunthun aldizkarietan garai artako euskalzale batzuenmarrazkiak argitara eman zituan: Bil intx, RamonArtola, Sanchez Irure, Juan Inazio Uranga, PedroMaria Otaño, Juan Pedro Otaño, Udarregi.. .

Gizon bikaiña omen zan, altu eta lodia.1919 urteko agorrillaren 19-an il zan. irurogei ta

emezortzi urte zituala.Aren eriotzaren berri ematerakoan, onela zion

Euskal Esnalea aldizkariak:“...Makiña bat ipui, izkirimiri ta gauza alai ida-

tzita joan zaigu Iraola gizarajoa......Olerkiak idazten ere ederki zekien. Emen ber-

tan agertu ziran Euskalerriko txoriyak eta besteasko. Idazti batzaldietan ere sari ugari irabazi zitundonostiar jator onek.

.. .Oso donostiarra zan Iraola. Donostiko euskerazan berea; Donostia zarreko ipui ta gertaerak ederki

8

zekizkian; arrantzale, txardin-saltzalle, zeladore taorrelakoak ondo ezagutzen zituan.

...Il da... il onen 19-garren egunean. Urte askozituan, bañan sendo ta tente zebillen oraindik”.

* * *

Aren ipui sorta bat argitaratu zuan Auspoa libu-rutegi onek bere bederatzigarren zenbakian, Oroi-tzak eta beste ipui asko izenarekin.

Oraingo ontan, berriz, aren bertso mordo bateskeiñi nai dio irakurleari.. Ez noski arek jarritakoguziak. Alde batetik, danak biltzea ezinezk izango litzakelako, ainbeste moldatu zituan eta. Eta beste-tik, Auspoa-ren liburuak beren neurri jakiña dute-lako. Baiña bilduma onek, osoa ez izanik ere, ederkierakusten du aren bertsogintza nolakoa zan.

Biktoriano Iraola, Donostiako joan dan mendea-ren euskal idazleen gizaldikoa degu. Talde orrek eus-keraren aldeko mugimentu edo indar-aldi sutsu batsortu zuan Gipuzkoako iriburuan bigarren karlistengerratea bukatu eta fueroak galdu ondoren. Euskal-tzale saiatu aietako bat degu Iraola jauna. Berelagun batzuen izenak: Jose Manterola, Ramon Arto-la, Martzelino Soroa, Antonio Arzak, Kaietano San-chez Irure, Alejandro Berroa, Felipe Kasal Otegi, PepeArtola, Ramon Gelbenzu, Pedro Maria Otaño, Frar-tzisko Lopez Alen, Toribio Alzaga eta abar eta abar.

Donostiako erria talde edo gizaldi orrekin zorre-tan dagoala pentsaturik, bertako Euskararen UdalPatronatuak laguntza eman du liburu au argitaratudedin. Milla esker, beraz, aren esku zabalari.

AZ.

9

Au poza senti det!

(Bilintxen modura eta bere oroipen jarriyak)

Gaur uste gabe, maite gozoa,ikusi zaitutanian,egiyetako zorotasun batsortu zait gorputz danian;zuk jarri nazu biyotz gaxuaoraintxen zori onian,eta begiyak pozez malkotanaurrian zauzkatanian.

Zu ikusita nere biyotzaoraiñ ain kontentu dago,uda-berrian txoriya bañaoraindik kontentubago;nere begiyak zuriak ditubere aurrian naiago,gizon zekenak kutxa zillarrezbetea baña geiago.

Zuri begira lenago ereesan izan det neregan,aingeru ori gure arterazerutik jetxi ote dan;zu beste iñor orren ederriknola ikusi ez dedan,esan nazazu: ez al zeradeandik etorriya egan?

11

Zure ortz txiki, txuri, politak,gañera orren berdiñik,ez det beñere ikusi iñonezer aiñ ondo egiñik.Eta nork ditu zuk bezin begizeru-kolore urdiñik?Ara zer esan arazten nazun:jango zinduzket gordiñik!

Zeñi etzaizka gustatzen zurepausoa eta mugira,aiziak luma bultzata bañaariñaguak badira?Zuri zerubak eman zizkizun

graziyak ainbeste dira,ero-azitzen nautenak jartzennaizen guztiyan begira.

Ordu denetan galdezka nabillnorentzat zeran, norentzat!Bada beldur naiz ote zeraden,dama, besteren batentzat;usai gabeko loria onaez baldin bada zuretzat,zuk artzen nazu -ala uste det!-usai gabeko loretzat.

Ori orrela izanda erebeti biyotzian zauzkat!Zeñetan karga guztiz pixuakezin jasorikan dauzkat;berez datozen atsekabeakainbesteraño darauzkat,berak oraindik galduko nautebaldin luzaro badauzkat.

1 2

Zure meriyo estu nagola,arren, sinista nazazu,arantza zorrotz baten modurabeti zulaka nakazu;kupi zaite ta gogobeterikbiyotz barrendik esazu:“Atoz gozoro eta betikobatu gaitean ni ta zu".

(Euskal-Erria, 1880)

1 3

Abenduaren 7ª1688-garren urtean

Izugarrizko ekaitza edo tempestadea, eta tximista batenerorketa Donostiako gaztelura, zeñek, lertu ondoren, eragin

zituan guztizko kalte eta doakabe aundiyak.

(Composición premiada con el pensamiento de plata y oroen l o s Juegos Florales de San Sebastián)án.)

Goizetikan zan itxura txarraartzen denbora asiya,eguardirako estali zuenbeltzez zeruben azpiya;arratsaldian, illundurikanordubiyetako iya,andik aurrera arrats triste batbezela zegon erriya.

Indar aundiyan asirik geroitsasoaren mugira,bagak murallen altuenetiksaltatzen zuten errira:ura ikusten zuen tristeaktximist dizdiren argira,ikaratuta gelditutzen zanbeste aldera begira.

Antigua-ra ta Hernani-razeuden pasabide biyakizandu ziran momentu artanitsasoak estaliyak;egonagatik lenaz barrerakezkudatzeko jarriyak,purrukatuta an ere eginzituben kalte aundiyak.

1 4

Labak aldera turmoi soñuaainbesteraño asi zan,zeñen erriyan instante artanetsi gabeko gutxi zan;tximistak sartzen ziraden plazankalian eta el izan,bertan ziranak Jaungoikoarilaguntza eske zebiltzan.

Andikan sarri gaztelura zanbeste tximista bat sartu,ala bear da su-autsa(1) zegonzertagiyan(2) zan suertatu;zazpi eun da geiago zirankintalak bertan zartatu,(3)zeñen erriyak golpez bezelaaguro zuen su artu.

Elizan gorde ziranak ereetzuten diña denbora,an bertan galdu baña lenagoateratzeko kanpora;bañan alako trantze estuannora joango ziran? Nora?Uskeri bat zan laguntza billaabiyatzia iñora.

Erri guziya garretan zeguen,ura suaren indarra!Leku denetan oju tristeakantsiya ta deadarra;gero lurrera amildutzen zanlabe artako sugarra,zeñak zabaltzen zuen geiagoikara eta negarra.

,

1 5

Momentu artan biyotz danetanala sartu zan tristura,estu zebiltzan, beso zabalkalaguntza eske zerura,Jaungoikoari erregutubazbakoitzak bere modura.. .Munduban baldin trantzerik bada,Jesus!, trantzia zan ura.

Ura bai zala Donostirakojuiziyoko azken eguna,zeñek geroztik oroitutziaksenti arazten diguna;aitak semia ezin salbatu,ezin lagunak laguna,galdurik bertan zenbat aberatseta pobreren fortuna.

Gero alako itxuran berrizikusirikan erriya,biyotza penak urratzen zuen,aiñ zegon penagarriya;ordu gutxiyan sua ta urakpurrukaturik guziya,zirudiela Jaunak berareneskuetatik utziya.

(Euskal-Erria, 1880.)

(1) Pólvora. (Euskal-Erria-ren oarra)(2) Almacén. (Id.)(3) Estallar. (Id.)

1 6

Guda, gudariaketa beren itz-bideak

(Poesia premiada con la pluma de oroen los Juegos Florales de San Sebastián.)

Soldadu oiek basorik basozer egitera dijoaz,beren banderak zabaldu etaatabalak orla joaz?

1

Gure errira zergatik diranetsai gaiztoak agertu,goazen gu ere, goazen segiran,geranak gozoz elkartu,antziñetako erramu ostobat ez dediyen igartu.

Utzi ditzazu, nekazariya,utzi laia ta ailtzurra,estu ta larri bada erriya,balitz zerbaiten beldurra,fedez beterik gordeko degugeren jatorrizko lurra.

Sortzen diranak porrokatzekolantza zorrotzak badira,eta zer geran oroitutzekoguazen guztiyok mendira.. .- Zure begiko garrak zergatikorla itzaldutzen dira?

17

- Ditut bi aurtxo, maite izarrak!,bi zeru dira ederrez,aiek nigandik laja bearraknauka estu ta beldurrez,zeren geiago ikusitziaez dedan izango errez.

Nere emazte eta umeazbeti zoraturikan nago,bizi gera-ta alkar maiteazzeruan bezin naiago.. .Aiek utzi ta nola joango naizez badet ezer geiago?

- Asko da eta goazen agudoutzirik erabat dudak,izan ez dedin berandu gero,gogor gordetzera mugak,geren bandera ezkudatuazirabazitzera gudak.

II

Sutunpen otsa, burni zatiyakjirabiraka su ta gardabiltzan ontan, bi gerrariyak-itxumenduak, zer azkar!-bildutzen dira koraje aundizpurrukatutzera alkar.

Errekak ere, a Jaun justuba!,odolez daude beteak,zeru azpiya keak beztuba,illez estaliyak beak.orla gudatzen dira gizonakiñoiz ikusi gabeak!

1 8

Artean ketan ikusten diraibar, etxe ta mastiyak,doi-doi noizik bein txingar argiraerreta edo ausiyak,ezertarako bearrik gabealper alperrik guziyak.

Suertea ezin erabakirik,legoiak bezin furiyan,biurtzen dira indar beterikberriz bigarren aldiyan,mentzutu edo bertan galtzeraguztiz koraje aundiyan.

- Mentzutu degu! Kontra ziranakzalantzan dirade asi,ezin geiago eginda denakoso dutenian etsi,dijoaz armaz lur estalitzenikaratuak igesi.

Orain eskerrak Jaungoikoarieman zaizkagun lenbizi,eta ondoren giyariyariduen bezela merezi,zeren gaur guda balioso batoroipen dan irabazi.

III

Urrez jantzi ta agai luzeakikusten dira erriyan,banderaz eta lorez beteak,zinta politak erdiyan,aize aldera denak jostatzenguztiz graziya aundiyan.

1 9

Musika eta kanpanen otsak,balkoi apañian damak,pañuelo txuriz agurka, pozakzoratu nayian danak,orla dabiltza gozoz beteakerri guziyan diranak.

Ara non diran, ara aurretikguziyen agintariya!Jende azkarra bere ondotik,gazte ederra, guztiya,kalian bete-betian datoz,jendez estaliyak iya.

Erriko jende berdin gabeaikusitzen da onela,lore politez beren bideaestalitutzen dutela,zerutik euri jasaren gisajaisten balira bezela.

Zer zoramena! Pozaren otsaurrutira da aditzen,gozoz beterik diña biyotzanola bai duen arkitzen;ez dira asko burniz lenagogaldu diranaz kupitzen!

I V

Bukaturikan alegrantziyaklenaz entzuten ziranak,orain arkitzen dira guziyakgozoz ibildu diranakindarrik gabe, zeren itzaldudiran lengo su dianak.

2 0

Jende guziya geroztik dago,kanpoan eta kal ian,sosegatuak ezin geiagoeta guztizko pakian,ezer ez balitz pasa bezela,bakoitza bere lanian.

Ontan andre bat, penagarriya!,ongi negarrez asia,kalian dago beltzez jantziya,triste ta penaz betia,aur bat besoan dubela etaeskutik berriz bestia.

Urrikarriyak ikusten dirasufrimentuben meriyo;gelditzen bada iñor begiraeta entzuten badiyo,alako boza triste batekinonela esaten diyo:

- Aur aben aita gerrak galdu du,ama penak iya illa,Jaungoikoaren izenez dabilll imosnatxo baten billa.

(Euskal-Erria, 1880.)(1880, Euskarazko itz-jostaldiak Donostian. Oroimengarria..)

2 1

Lore igartua

(Irungo Euskal-Festetan D’Abbadie jaunak 80 pezetakin etaLaborde-Noguez jaunak makillarekin saritutako moldaera.)

Baratz berdeko lirain polita,usai gozozko loria,atzo zenbaiten deseoa tagaur igartuta lajia;urruñtasunak zauzkan ezkeroorla galdutzaz botia,zure merio sentitutzen detbiotza penaz betia.

Txori txiki bat beziñ alegreetorri ziñan mundura,txortentxo medar berde batetikjostallu baten modura.Zure orduko preskotasuna!Zure orduko itxura!Gogoratzean beti sartzen zaittristetasun bat petxura.

Galaz jantzita guztiz suabemugitzen ziñan aizetan,dama gazte bat beziñ airosaudaberriko goizetan;uriztatua (1) doai aundiazegun sentiko intzetan,baña gaur penaz jartzen naiz zutzazoroitzen naizen denetan.

2 2

Lore polita ziñan denboranzenbait gustora begira,zure kolore piñak ikustengelditu izandu dira:dizdiz egiñaz perlaren gisaeguzkiaren argira,baña lengoko zure dizdizakezer gelditu ez dira.

Betiko galdu zaizkizu lengoedertasunen indarrak,gabaz ez dizu argi egitenillargi eta izarrak;ez dizkizu nai intzak gozatugoizetan osto igarrak,denak jiraka or darabiltzkilurrean aize iparrak.

Penaz biraltzen diran bezelasentimentuak aizera,zu berriz beti usai gozoakemanaz bizitu zera;zure doaiaz orla gozatzenaditu ere bazera,eskergabeak oinperatuaazkenerako iltzera.

(Euskal-Erria. 1 8 8 1 . )

(1) Salpicada. (Egillearen oarra.)

2 3

Jose Maria Zubia “Mari”bere miragarri batenoroitza

(Composición premiada en l o s Juegos Florales de San Sebastián.)

Non dira gizon jakintsu aienindar sendoak? Non dira?Gogoratzian negar malkoaksaltatzen zaizkit begira;nik baneukake menderatua,o!, nik Erato-ren lira,zer pozik, Mari, ateratukozinduzkian gaur argira!

Eskatzen diot aingeruari,eskaka nago zerura,argi apur bat sar dizatelagaur nere pentsamentura;atozte, fama zabaltzalleak,egan nere ingurura,denak batean kanta dezagunzein dan gizon aundi ura.

Odoi beltz pisu bildurgarriak,tximist zorrotzen su-garrak,beren azpitik ikaraz datozitsasoko deadarrak;urikalduen (1) antsi larriak,legorrekoen negarrak,laburtzen ditu beso sendoaketa biotzen indarrak.

2 4

txalupa txiki argal batianausarkiz ziran atera,Mari gidari zuela presazurikalduen bidera.“Ara anaiak urian -zion-,arraun da goazen aurrera,itsaso arro indartsuarianai geriak kentzera”.

Itsas golpeak puskatu beartxalupa menderatuta,ala zi joan anaien bil laitsasopean sartuta;olatuari desafiokaodol guziak sututa.. .Ikusi utsak jartzen zituenille muturrak zut-zuta.

Palo zatitu erbalan edool puska bati eutsiak,olatu zakar irakiñetanestu zebiltzan guziak;itsas goititu orrolaria,turmoi nastuan aiziak,o zer trantzetik kentzen zituenzenbait gizonen biziak!

Baña egun bat, o zer eguna!,triste sartzen zait gogora,itsaso puskak arkaitz gañetiksaltatzen zuten txit gora,olatu batek ontan txalupajo ta botarik ondora;o zer agudo galduen bil laMari irten zan kanpora!

2 5

Urezko mendi nabarbenduakgolpez alkarren furian,legoi indartsu zaurien gisaorroaz beren aurrian,“Ara gizonak -zion- itotzen!Ara gaixoak urian!Boga, mutil lak! Boga korajez,denak atera artian!".

Itsas-egazti mokoluziaktxilioz denak gosiak,egalka jiran beren gañeankendu bearrez begiak;olatuaren zurrunbulluakuzten zituen gordiak,ziruritela ezkutatuakbetiko beldurgabiak.

Itsaso eta aize zorrotzakala ziraden indartu,beren bultzadan arkaitzak erenai zituztela urratu;olatu batek istante artanbertan zituen ondatu,eta... a!, Mari gizarajoaetzan geiago agertu.

Biotz aundiko kantauritarrabeldurgarria urian,euskaldun onak biotz barrenengaur daukatena gordian;anai askoren salbatzallea,beti laguntzen urpian,arkitu zuen arte obia (2)itsasoaren erdian.

2 6

Beti urpean, beti laguntzenziran bere zorionak,zenbait alditan eldu ta kentzenitsasoari gizonak;famak, berriro zabaltzazuteorain urrutira sonak,bada sari au merezia duori egiten zuenak.

(Euskarazko itz-jostaldiak Donostian, Oroimengarria, 1881)(Euskal-Erria, 1882.)

(1) Náufragos. (Egillearen oarra.)(2) Sepultura. (Egillearen oarra.)

2 7

Pedro Calderónde la Barca jaunaribere eunkian

Bide, ortikan; kendu zaitezte;laja bidien erdiya,iztun eder bat pasatu dedin:Pedro Calderon aundiya;eskribatzalle atzenbagea,munduko miragarriya,jakintsunaren goiantia taEspañiako gloriya.

Gazte-gaztetan lenengo lanakzitubeneko argitu,famaren otsak urrutitikanaguro ziran aditu.Zeiñ etzan oso etorki arrenjakinduriyaz arritu?Oraiñ argatik bere ordukofamak nai dira berritu.

Amairu urte osatu gabeargiratu zan mundura,gizon jakintsu aundi guziyakargitzen diran modura.Zer etzan sortu izar berriyenarrigarrizko burura?An ikusi zan izango zalajakintsunetan bat ura.

2 8

Bere plumaren arrasto onakkontatzen asi gerade,argidoratu baliosoakzergatik denak dirade;oraiñ zeruko izarrak bañagorago altxa ta ere,ezin goititu genezagukemerezi aña beñere

Biltokirako eskribatutzeznoizbait gelditzen zanian,sarri jartzen zan artikasitzenliburuaren gañian;bakardadeko leku itxiyanordu denetan lanianbirtute aundiz aditutzen zanezin sinista añian.

Vega, Cervantes, Ercil la etaorlako askoren gisan,urrezko pluma laja ta gerogudarietara joan zan.Madritik irten, Milan-en sartueta, gelditu gabe an,Españiako onraren bil laandik Flandes-a pasa zan.

Bera bezela, guztiz aundiyaizanik aren biyotza,urrutitikan entzuten zubenerriko zorraren otsa;beti ausarkiz fedez beteaurruñduaz eriyotza,aguro muestrak eman zitubenzala gudari zorrotza.

2 9

Biyotz aundiya mentzutubentzat,gudatzen beso gogorra,jakintsuna ta beldurgabeaeta alaitsu pizkorra;beti ezpata dardaratuazleial gudatzen zan orla,altxatu zuben arte goi-gorabere dierriko onra.

Felipe laubak ekarri zubenandik denbora gutxiraetorki ura eskribatzeraberaren etxe-andira;eta azaltzen ziran bezelagoitandi aiek argira,famaren otsak laister zabaltzenziraden mundu guzira.

“Bizitza dala ametsa” (1) diyonliburu aundi argatik,zer esango det, famatutzekoeuskarak ez badu itzik?Baña lan ura oroitutzianzeñek txapela burutikateratuta ez du onratzengoitandi ura burutsik?

Zer ziyon Shak, Schegel etazer atzerriko dienak,gure erriko jakindearadonikatutzen ziranak?A!, onratubaz lur eder ontansortu izandu diranak,denaren buru autatzen ziranbeti Calderon-en lanak.

3 0

Mundu guziko miragarriyaorla bizitu izan zan,baña gerora bere jatorrezaren biyotza j ira zan;animatikan txit laztanduazbizi berriya elizan,bere gogoa ala zan etasazerdotea egin zan.

Baña alare dramaasle uraetzan lanetik gelditu,argi berriyak mundu guzirazabaltzen zuben segitu;doaitsu arrek irabazirikartan ainbeste meritu,Felipe laubak andikan sarrionroso zuben saritu.

Errege zuzenbidezko arrekjakintsun ura mundubansari on batez onratu zubenberak merezi moduban;bere betiko konfesoreaizendatu ta orduban,eskeni ziyon biziko zalabeti beraren onduan.

Onore ura biyotz barrenasarturik bete-betean,geroztik beti bizi izan zanerregeakin batean;eskutik pluma askatu gabeorla amasei urtean,Jaunak mundutik zeru alturaeraman zuben artean.

3 1

Mundu osoan denak dakiteCalderón izandu dalaeskribatzalle aundizkatuaeta gudari leiala;kondairak ziñez famatutzen duiztun eder ura ala,esanik gizon argitsuetanberdin gabeko bat zala.

Birtutearen modelena tabiotz beraren jabea,beartuakin kupidakorra,ezer bererik gabea;gaizkituaren laguntzallea,txit serbitzari noblea,ezin beste bat izan litekeura zan baña obea.

(Euskal -Err ia , 1881)

(1) La vida es sueño. (Egillearen oarra.)

3 2

Bai pozik

Kanta txiki bat, bear dezula,ziñez eskatzen baldin banazu,zeri kantatu bear diyodanesan zadazu.

Esango dizut arrats beltzetankazkarabar ta aize txistuaknola umiltzen dituen txoritxiki gaizuak.

Kantatuko det egunsentia;edo bestela eguzkiari,bere urrezko albiñu etaja i o e ra r i .

Zabiltza, bada, zabiltza laister;zeren ibiltzen ez bazerade,eskatu nazun kanta txikiagabe zerade.


3 3

Txurruka Trafalgar-en

Zorigaiztozko egun bateanKadiztik ziran ateraontzi sendoak geldi geldiroitsas urdiñ zabalera;aize terralak belak zuriakbultzaka ipar aldera,ala joan ziran beldur gabeak,ala etsaien bidera!

Odoi gabeko zeru urdiñainguru alai garbiak,sarri ziraden itsas altuanaurrez ontzi gidariak;koraje aundiz alkar galtzeraamorratuak guziak,itsaspe artan ondatutzekogudari eta ontziak.

Zeruba eta itsas zabalaestali ziraden ketan,zer gertatu zan, Jesus laztana?Zer zan urruti aietan?.. .Sutunpak gogor danbetakoka,ontzi aundi bat garretan,bestea berriz karraskotsakaurperatutzen pusketan.

3 4

Aize txistuak, tximist dardarak,soñu aundiko turmoiak,asarretuta oso bezturikegin nayian ler goiak;milla pusketan erori arrenzeru azpitik odoiak,zorrotz gudatzen ziran alaregure ureko legoiak.

Kupida bage urratu bearolatu eta aiziak,gureak eta gurekin ziranprantzes lagunen ontziak;palo pusketan bela zatiak,kaskoak zuloz josiak.. .Orla zebiltzan etsaiak ere,orla ingeles guziak!

Etsaien buru Nelson zutela,beldurgarrizko sarreraegiñik, joan zan indar askorenarrokeriaz aurrera;baña ontzi bat, Txurruka buru!,irten da bere bidera,etsai arroa estu jira zanlengo bidean ostera.

Sutori (1) baten modu bereanikusten ziraden sarri,ontzi guziak alkar puskatzenzeren gogor ziran ari;sutunpak sutzen lertu bearrezbalak tiriaz alkarri,denak nai zuten erriko onra,denak txit altuan jarri!

3 5

0, zer korajez gudatzen ziran,zer zorrotz eta gogotik,erasoaz ta ezkudatuazindartsu biotz guzitik!Sua ta kea zurrunbulluangoratu arren uretik,etsaien billa itsas barrenasalta nai zuten ontzitik.

Gero... a!, gero ezkutatuakke lodi baten azpian,ziruritela purrukatu ta,a!, ondatuak urpian;baña berriro odoi azpitikazaldu eta batian,zer erasoak, zer burruketak,erortzen ziran artian!

Sei ontzi etsai lodien kontraindartsu gudatutzen zanbakarra San Juan Nepomuceno,laja zuena zer esan!Baña geiago izanda erenola gudatuko etzan,ontzi artako legoi pizkorrengidari Txurruka bazan?

Ezkerrerontztik alde eskuiralaister j ira ta atzian,denak Txurruka, gizon azkar au,denak zatitu nayian!Zauritu zuten! Baña sarturikbarrika iriñ batian,zion: “Au ez da ezer ta segisutzen mentzutu artian”.

3 6

Zertan gudatzen ziran aiñ estu,zertan alako larria,denak batean ala sutzekoontzi bakar gudaria?Indar aundiak batera bilduirabazteko gloria.. .Zer gudariak! Ezin mentzutu,seiak!, Txurruken ontzia.

Ordu askoan ikusirikanezin gaindurik(2) atera,sutunpen abo guziak jarrizizkaten leku batera.Ill zan Txurruka!... Ontzia berrizzuloz josia urpera...Orduan jatxi zuen altuanarro egon zan bandera.

Jibraltar-era eraman zutenontzi guzia pusketan,berritu eta irukitzekoonroso ango uretan;gero kamaran, ate buruaneta urrezko letretanjarri zioten Txurruka, zerenausarkia zan gudetan.

Miragarrizko erespetoaneuskaldun aren izena,geroztik beti onratua zanala merezi zuena;ontzi-kamara ikustatzerasartu nai bazan, aurrenaburutsik jarri azitzen zuengero sartzeko barrena.

3 7

Txurruka umant(3) aren izenaindartsu leku denetan,famaren otsak zabaldu ziranpresaka urrutietan;kontatu ere iskribatzalledenak beren kondairetan.Españiako glori aundi batzala itsas gizonetan.

(Euskal-Erria, 1882.)(Baserritarra, 82 zenb., 1907-XI-23)

(1) Volcán. (Egillearen oarra.)(2) Ventaja. (Id.)(3) Héroe. (Id.)

3 8

Artzai-jolasa

(Poesía señalada con premio extraordinarioen los Juegos Florales de San Sebastián de 1883.)

Gozozko penak ara argira artzai birenak;Rufino eta Martina dira beren izenak.Bai, kanta bear ditut orantxen keja eztiyak;bai, kanta bear ditut beraren kontu guztiyak.Ardiak ere arreta aundiz, umill, gaixoak,entzuten zeuden amore kontu aztutakoak.Entzun itzazu beraren ordu argi illunak,entzun itzazu artzaitxoaren kantu legunak.. .Eguzkiaren jira guzitik argi luziakongiro aundiz jaisten ziraden bizi-biziak;eta Rufino, etzanda aritz baten oñeanoroitz aundiko menditxo berde baten gañeanpresaz pasiaz aldamenetik pauso ariñeztxit ur garbia, bide guzian soñu egiñezeta ur aren mur mur soñura ziñez esanaz,modu onetan arrazoitzen zan kejak emanaz...

Rufino.-

Marmola baña gogorragoa nere kejari,eta petxuan erretzen nauen su biziari,elurra baña izoztuago zaude guzia.Illtzen naukazu! Eta beldur det, beldur bizia:zu gabetanik, zeru argia, zer daukat gero?Zertarako naiz, zertarako zuk laja ezkero?O!, txit lotsa naiz iñork onela ikusitzea,zuregandikan orren gorrotoz gelditutzea...

3 9

Eguzkiaren ari sutuak zabaldutzeanmendietan da ibartxoan, da esnatutzeantxori, egazti, animaliak eta jendea,alai paseaz tontor altuak, ibar berdeaeta egalka aize garbian txori libreak,sinista nazu, isurtzen zaizkit malko aleak.Eta zu nere bizi tristeaz oso azturik,agertu bage zertxo bat ere sentimenturik;zuregatikan, nere Martina, nua iltzera,eta nigatik apur bat ere kupi etzera;zu zera nere fede ederra galdu dezuna,baña zu zera fede on ori zor dirazuna.0, Jesus ona! Esan zadazu, esan zergatik,ikusten dezun ezkero zeru altu ortatik;zertan aur oni zerbait gaztigu bigaldu gabezaude, izanik zu lur ontako guzien jabe?...Zuregatikan gerizdun saroi eder berdea,zuregatikan mendi altuko bakardadea,gustatzen zaizkit baratz alaiak eta basoak;zuregatikan arbol tantaiak, aize gozoak,lili zuria, krabeliñ eder gorri-gorria,eta gañera deseo nuben udaberria.Baña o nola arkitzen nintzan leialtadean,zure petxuan zer gordetzen zan jakin gabean!Arkumetxoak kupidaz daude neri begira;arri gogorrak bigundu eta zatitzen dira;arbolak ere diruditela makur antzean,eta entzuten nauten txoriak kantatutzean,errukituaz, jarri naute, o!, berak kontuannere iltzea nola dioten beren kantuan.Zure petxua besterentzako bada gordea,utziko ditut baratz alaiak, saroi berdea;utziko ditut ardi umillak, arbol aundiak,eta aserik negar malkotan penaz begiak,laister joango naiz zuregandikan urrutiara;laister joango naiz ontzi batean Amerikara.

4 0

Martina.-

Zer esan dezu azken itz ortan? Jesus laztana!Zer buruzbide gaizto sartu da gaur zuregana?Urez ontzian, urez urruti joan nai dezula!Arren orlako lanikan pentsa ez dezazula!Urian joanak badira lenaz, galduak noski,zure bi anai; eta aiekin ez dezu aski?...Baso saroian entzun dizkizut keja biziak;entzun itzazu petxu leialen egi guziak.O!, txit urruti izanda ere, beti aurrean,beti nerekin, beti lotuta zauzkat gordean.Nola ixildu, nola estali gaur nere poza,zuregatikan senti banuen eri biotza?Eta miñ arren indar gogorrak, uste gabean,geldi-geldirik sartu ninduen iya lur bean.Txiribistatzen duen modura matsa gozoakzerurañoko zumar tantaien adar osoak,arek itsasten duena baña ere geiagozauzka, o!, nere biotz samurrak laztanduago.Muga gabeko landatxo ontan erakutsiaznaitasun ona, eta beldurren kejak utziaz,biziko gera arditxoari ño ño deituaz,eta artalde eder mardula pozkidatuaz.Gañera berriz aukeratuaz sagar umoak,udare bigun, matsa gorrien bere zumoak,txori txikiak pirripipika kantu legunez,aritz loditik gereitz azpitik aiek entzunez.Zigortxo batez lazo artetsu mallaz egiñaarrapatzeko zozo jalea, erbi ariñaegazti gaizto txori txikien arrapariaeta iztingor begi zorrozdun egaalaria.Baña zergatik arkitzen ziñan aiñ izutua,jakiñik zugan senti dedala petxu sutua?Ez a1 zerade oroitzen nola txiki-txikitanigotzen ziñan intxaur gañera neregatikan,eta lurretik aiek bildu ta nola jateraigotzen giñan arkaiztxo altu baten gañera

4 1

Nor goratzen zan gingak biltzera arbol aundira?Nork ekarritzen zizkidan gero magal garbira?Eta azkenez, nor irteten zan nere bidera,usai gozozko loratxo sortak eskeiñitzera?

* * *

Txantxetan ere entzun orduko "Amerikara!",zillar bizien gisan sartzen zait bildur ikara.Zenbat dirade aberastu ta beren errira?Eun, berreun, millatik zenbat biurtu dira?Bat edo beste mirari batez azaldutzeazerbait fortunaz, ori da dana? Zer izatea!Ara bultzatu artean beti aginde onak,zillar nai ezik baleude gisan ekarri sonak;eta ibarrak, eta saroiak, eta basoak,danak utzi ta joaten dirade gizarajoak.Zer egin dute ara joandako zure lagunak?Non gorde dira ustez berentzat zeuden fortunak?Urrutietan, adiskide bat albuan gabe,orla galdutzen dira, Rufino, bost doakabe!Kontatzen ditu frankotan Pello Arizpekoak,kontatzen ditu Indi aietan pasatakoak.Entzun zaizkazu, entzun Pellori ango trantzeak,eta dardara sartuko dizu oroitutzeak.Ikusten dira, dionez, baso gaizki landuak,landa gorriak, eguzkiaren suak galduak;arbol bat gabe, azken bageko kanpo luzeak,eta frankotan ito bearrez suzko aizeak.Eta, Rufino, anaien kartaz oroi etzera,urrikarriak nola nai zuen bere etxeralaister biurtu, ikusirikan ango biziaesanaz zala loteki (1) zuri bat izatea?Ni baldin banaiz benez benetan zure maitea,biotzetikan eskatzen dizut: geldi zaitea.

4 2

Rufino.-

Bai milla bider. Zu zera nere laztan gozoaeta zurekin igaroko det bizi osoa.Beti nerekin biziko zera kejarik gabe.Ni izango naiz betiko zure biotzen jabe.Zumar altuen azpi berdeak gereitz jartzean,eta ardiak gereitz artara alderatzean,zuk kontatuko dituzu gure arkumetxoak,zuk kontatuko dituzu zenbat diran gaixoak.Iturriaren otsa geldiak ta suabeak,egaztitxoak, txori berritsu jabe gabeak,entzunaz beren kantatxo garbi polit legunak,aiek izango dirade beti gure lagunak;aiek bezela biziko gera, izar laztana,aiek bezela igarotuaz bizitza dana.


(1) Esclavo. (Egillearen oarra.)

4 3

Erriko seme donostiarra

(Donkituak Jose Salaberria jaunari)

Urruti bizi arren, urtetik urteraerrira azaltzen da, iñauteriyetan,desiaturik bere lagunen arterafarrez, burlaka edo txorakeriyetan.Eta ateratzian iriya kalera,laister ikusitzen da kale kantoietan“Je! Je!” oju egiñaz, txuliatzen bera,naiz jo ta zil ipurdi egiñ antxe bertan.Patxandiyaz zapata koxkordunez otsaegiñaz or dijoa, panparroi xamarra...Baña ongillia da beraren biyotza!Guazen... itz baterako, ez da mutil txarra.Zeiñ dan galdetzen dezu? Ez a1 zera lotsa!!Zeiñ naizu izatia? Joxe-Maritarra!

* * *

Iñoiz errira sortzen badiradoakabeak malkoz beterik,lagundu naian bere erriraez du orduban ezer bererik.Goiz-goiz azaldu nai det argiradanboliñaren otsak pozturikiri adar-motz bati begiragizontasunak oso azturik.“Emen dek! Teink! Teink!” farrez korrikakalerik-kale, aur bat bezala,sokak naiz bota zilipurdika:baña ibilli arren an ala,farrez, jostatzen edo amilka,zeñek ez daki prestuba dala?


4 4

Donostiari

[Poesia señalada con mención honoríficaen l o s Juegos Florales de San Sebastián.)

Itsaso eta mendi alaiakinguratuak,

gaztelu sendo berde berde batburu duela,

altxatzen zaizka oñetik etxezuri altuak,

usa tortolak talde luzeandiruritela.

Gogoz kantatu nai nioke gaurDonostiari,

zillar zuria bezin garbirobizi zalea,

gizon argien seaska etadierriari

glori aundiak irabazitzenlaguntzallea.

Baña nik nola kantatuko detargiratzeko,

indarrik gabe arkitzen bazaitbiotz gaixoa?

Arren, Apolo, bigal zadazuukitutzeko,

bigal zadazu, Apolo, zurelira gozoa.

4 5

Bigal zadazu, baldiñ apur batkupi bazera!

Bigal zadazu jira ditzadansaroi berdeak,

kopet zabala aurrez jarririkaize aldera,

azaldutzeko Donostiarendoai gordeak.

Bere lurrean, esazu!, zeñekez du gozatzen?

Zeiñ ez da ziñez pozgiratutzenbere putzuaz?

Baga uztaitu pizkorrak noladiran goratzen,

urre moduko ondar txe-txeamiliskatuaz.

Aurrez daukazki esku bastoakongi landuak,

arri gogorrez altxatutakoetxe galaiak;

beraren jiran itsas urdiña,mendi altuak,

baratz loratu, saroiak etakanpo alaiak.

Mural1 altuak gogor zeuzkanakjiran lenago,

purrukatu ta amildu zirandanak lurrera;

Donostiaren azalgarria (1)geroztik dago

bere banderan zabal-zabalik“Beti aurrera”.

4 6

Ara landetxe berri berriakdanak nastuak

mendigañetan, atseginduazaize gozoa,

egaa zorrotzez diruritelaara goituak,

andik obeto ikusteatikerri osoa.

Ikusgarriak dira geroztikbere kaleak,

ikusgarriak dirade berearboltegiak;

aitortzen dute etortzen diraneder zaleak,

erri ontako gauzak diralaikusgarriak.

Jai egunean apaindutzeandama gaztea,

zeñi etzaio gustatzen beregorputz liraña?

Aren modura arkitutzen dagraziz betea,

apaindutzen dan jai egunekoizarra aña.

Argatik ziran lur azpiratuurre montuak.

argatik dauzka ederren famakirabaziak;

argatik dauzka banen banakoetxe altuak,

argatik aztu azitzen dituerri guziak.

4 7

Beti garbiro, zeru txiki batdiruriela!

Konparatzeko ez du merezibeste itzikan;

an ikusten da, pena sentitzenbalu bezela,

uda ederra Donostiatikjoan nai ezikan.

Kanpo zabalak lorez jantziakinguruetan;

arrigarrizko putzu doaitsubati begira,

antxe goizeko aizetxo bigungozotsuetan,

jabe gabeko txoriak erejostatzen dira.

An ikusten da, zeru azpitikdiz diz egiñaz,

saltatu nairik eguzki ederzabal alaia,

gozatutzera usai gozoazeta lurriñaz;

ala maite du euskaldunarenerri galaia.

Eta nik ere, arranoarenmodu berean,

egaa zabalez igo nai nukezeruetara,

ordu askoan, poza sentiazbiotz nerean,

andik begira egotiatikDonostiara.. .

4 8

Zeñi etzaizka baso berdeakasko gustatzen,

eta gañera txantxangorrienkanta gozoak?

Zeñi ez dio biotz guztirapoza banatzen

egun sentiko ollar gaztienk u k u r r u k o a k ?

Ederrak dira baratz loratsueta mendiak;

ibar saroiak ere guztizkoederrak dira;

baña ikusi nai badiradegauza aundiak,

arrizko zubi sendo artatikjarri begira.

Ipar lasterrak jostalkerianeta pasadan,

musuz beterik kopeterañobela zuria,

an ikusten da ontzi goitia,bere bultzadan

killa zorrotzez erdiratutzenitsas geldia.

Ikusten dira itsas egaztiarrapariak,

egaa zabalez jirabirakakanpo aietan,

eta goituaz eraz bizirogero guziak,

ezkutatutzen diraden arteurrutietan.

4 9

Baga indartsu orrolariakb e r e n bidean,

arkaitzak ere jo ta apurtunai dituztela;

baña indarrak galdu ondorensosegatzean.

gelditutzen da kristal garbi batbalitz bezela.

Onla daukazki inguruetandoai ederrak;

berak txit arro altxatutzen dukopet garbia.

Etorri bitez ikusitzeradierritarrak,

Irutxulueta izendatzen daneuskal erria.


(1) Lema. (Egillearen oarra.)

50

Bere seme batekDonostiari

(Poesía señalada con mención honoríficaen l o s Juegos Florales de San Sebastián de 1883.)

Ameriketan neukan denboranosasunako pobreza,ongi jartzeagatikan nubenegin Lezo-ra promesa;aginde ura etzalarikankunplitzen oso erraza,noizbait etorri naiz da entzun detLezo-ko eleizan meza.

Au dala bide allegaturikDonostiako errira,non nabil lenik ez dakitalaeman det guztian jira;lendabiziko jarri naiz zarraderitzonari begira,neretzat onen etxeak eregeienak berriak dira.

Ikuste batez arkiturikanezin esan ainbat grazi,segiduban naiz bere eskiñaguziak miratzen asi;bañan zer pena alde batera-nonbait ez dirade bizi-erri guztian ez ditut amarlagun lengoak ikusi.

51

Ez det billatu non dan ni jaionintzan olezko barraka,au zan tokiak bere gañeanetxe eder bat baidauka;kaleak ere lendik oneraizen trukatuba dauka,nere jaio ta bizi lekubaklengo antzikan ez dauka.

Alde batera senti det poza,bestera berriz det pena,ikusi gabe ezkutatzeanere jaioterri lena;gaur iruri du uso txuri batitsas gañean daguena,ego ederrak zabaldurikanegan joan bear dubena.

Ez dira lengo murru kopetabeltz itsusiak ikusten,beren lekuban zer ibiltokiederrak egin dituzten!Aiek etzien usotxoariegak zabaldutzen uzten,zori onean arrasetikanguziak kendu zituzten.

Oso kanpora ikusten diramilla bat etxe berriak,beren artean jauregi-etxeak (1)diruritenak erdiak;kaleak eta plazak ederrak,dendak begiragarriak,ametsetako gauza bat daladiruri nere erriak.

5 2

Etxe aundi ta ederrak eginbaldin badira ugari,ez dira ere eskasagoakegiten diranak ari;beste askoren artean PlazaGipuzkoan da bat ageri,jendea prankok begiratukodiona bere lanari.

Pauso lekubak ederrak daude,politak lore tokiak,ur-amilde ta iturritxoaknola txabola txikiak;oekin argi-oin burnizkoak,soñu leku ta alkiak,begiragarri jartzen ditulagabaz tximistki(2) argiak.

Uztai urrezko baten erdiandauka itsaso urdiña,bere grazia ederraz biltzendiona zorion diña;perla polit au dago zerukoeskiñ batean egiña,itz batez, au da mundu zerubakelkartzen diran eskiña.

Emazteari segiran beardiot nik adierazi,etor dedilla Donostiarabere pamili ta guzi;ez det au bañan toki oberikIndi guzian ikusi,ez nua berriz Amerikara,ementxen bear det bizi.

5 3

Erririk graziz orniturikaniñon arkitutzen bada,beretako bat gure probintziGipuzkoan Donostia da;lurrak gañean jaso lezakenpolitenetan bat bada,aurrera ere dan bezin politgorde dedilla a1 bada.


(1) Palacios. (Egillearen oarra.)(2) Luz eléctrica. (Id.)

5 4

Irakurgai txiki batbeste batetik moldatuba

1

Gozotasunak pozturik danaesaten niyon: - Gaur arratseansartu bear det, izar laztana,ixil-ixil ik baratz zurean.- Etzaitezela joan, iñork nere

onraren dudik izan ez dezan;ni ez naiz joango: lenago ereongi dakizu zer nizun esan.Au entzun niyon eta segiran,

despedituaz gogo txarrean,aingeru arrek erantzun ziranfarrez bezela: -Bigar artean.

II

Gaba zegoan ederra nolaberri onaren mandatariya,odoietatik bidatzen zalaillargi zabal geldi geldiya.Modu onetan erri gañera

zabaltzen zuen argitasuna,beiñ tristura ta beiñ alegera,itzala eta ongitasuna.Naitasun fiña guztizko zoro

barrenduba zan biyotz nerera,eta bidatu nintzan gozoromaite nuenen baratz aldera.

55

Laister arkitu nintzan urreaniñork ikusten ez ninduela,eta barrendu salto batean,piztiyak sartzen diran bezela.Baña zertako joan nintzan ara,

jakiñik izar berriya lotanegongo zala? Baña zertara,laztantxoa ez arkitzekotan?

An ikusten da bizitegiya.Arzulotxo bat gorde gordeanberak daukala, eta jarriyaerramu eta lore tartean.An ikusten da erdi-erdiyan,osto berdeaz inguratua,txit majestade eder aundiyannere kutunen erretratua.Marmol zuriyan! Baña egiña

erozeiñ arritzeko moduan.Lan eder ura bera zan diñairabazteko famak munduan.Onlako arrats berdiñ gabian

ikusten dira jiran ostoak,bere arpegi legun garbianegiten itzal gustatzekoak.Aize biguñen bultzadatxoak

zerbait mugitzen diruriyela,eta errañu arpegikoakfarrez jarritzen balu bezela.Miragarrizko mugira aiek

ganbiatuaz punturo ola,duda gaberik bazirudienegiyetako fartxoa zala.Nik ez dakit zer gertatzen zan an;

baña begira negoanean,farrez bezela abiyatzen zanneri begira jartzen zanean.

5 6

Amoriyuak sutuba dana,esan niyon nik berari ontan:- Utzi nai nazu, izar laztana,muñ bat ematen abotxo ortan?Amets on arrek nasturik ala

nola segiran penaz sufritzez,uste nuben, ai!, egiñ ziralaoju aundi bat esanaz ezetz.Begiratuaz neronen jiran

eta galdurik zoro guziya...boza on batek erantzun ziranbaietz eder bat garbi-garbiya.Illargiaren argi ubela

odoi beltz batek itzalirikan,gelditu ziran lenaz bezelabaratz saroiak il lundurikan.Billatu nairik marmol arriya

musututzeko ezpaintxo otzak,beste gauza bat gustagarriyasentitu zuen nere biyotzak.Ontan berriro zabaldurikan

illargi eder aren argiya,ikusi nuen txokaturikangauza bat ongi arrigarriya:Etxeko morroi mutur zabala

neri begira farrez lertutzenan azaldu zan, ta ari zalapresaz bezela galtzak lotutzen.

(Euskal-Erria. 1885)

5 7

Euskaldun leial bat

(Poesia primada con un objeto de arte.)

1

Indartsu zure begiyetatiksaltatutzen da txingarka sua,indar gogorrez dardaratzen daukabildu ta zure eskua;lantzaz presta ta beldur gaberikigarotzeko mendi goitsua,zer da gaur emen gertatzen dana?Nora zuaz zu orren sutua?

Ez a1 dakizu bearra dalabostortzekoa zelai landetan?Zu gabetanik belardi txarrasortuko dala ibar aietan?Eta lajarik zure etxekogaixoak negar samintsuetan!. . .Zer gertatzen da! Zer da gaur emen!Nora zuaz zu modu orretan?

Zure eskuak botatutzen duurrun aitzurra ordoiturikan,artuaz ziñez bere trukadanlantza luze bat zorrozturikan.Itzultzen zera jaiot errikojolas gozotsu ederretikan?Leial tristea! Zuk zer etxerabilduko dezu gerretatikan?

58

Biurtu zazu begiratuabizkar aldera izuz beterik,ikusitzeko zure laztanalurreratua penak botarik.Kupi zaitea! Entzun zaiozu!Ez du deseo ezer besterik:ez da zerutik jaixten beretzatzoriontasun gozoagorik.

Nekazariya! Zer gorroto dazure petxuan orla piztutzen?Zer pentsamentu il lunak zaitunaskidatu ta orla sututzen?Zu joan ezkero dana galtzeadala ez dezu, arr-en!, ikusten?. . .Zuaz laisterka, ez bazerademalko oetaz kupiratutzen!

Eta etzera konturatukotxoriyak ere eske daudela,beren izkeran osto tartetikerregutuaz etzuazela?Zuaz utzirik arkaitz beltzekolore basoti (1) ura bezela?Nekazariya! Mintza zaiteanora zuazen sugar orrela.

- Atzerrikoak mugak autsi taigaro dira gure Iurrean,eta ausardiz datoz aurrerasuarmatuak soñu gerrean;sorterriaren deia sartu zaitaiñ bizi eta aiñ indarrean,sutu nai ditut etsai gaiztoakjaiot-erritik bota artean.

5 9

II

Ara balaren txistu biziyak!Ara sutunpen tunpadakoak!Erituaren antsi larriyak,laguntza eske gizarajoak.Ikusten? Orra azken agurkapulunpatuaz odol putzuan!Ara etsaiak bikudatuka(2)landetan eta mendi goitsuan,erauntsi naian gure Erriya,lapurtu eta sutzeko dana,nola katamotz orrolariyasaltatutzen dan basauntzagana.Ai!, eskudatu gabeko izarraketa aingeru gaitzik gabeak,igarotzera gure ibarrak,danak lirake burniz paseak!Kupira gabe, danak segirangaraitzallien umill oiñpean,nola loreak makurtzen diranekaitz gogorrak zatitutzean.Oñeztatuaz etxeak gerourruindurikan lege santuak,aiñ gorrotoz ta aiñ gaiztakirolurreratu ta arrastatuak.O!, sorterriyen maitaerak ditindartzen eta sutzen biyotza;bere oroitzak bakar-bakarrikzabaldutzen nau petxuan poza.Eta sututzen bere pozeanapurtutzeko etsai goitiya,nola austen dan arkaitz beltzeanitsaso arro orrolariya.Igesko dira izuz beteakgelditzen bada iñor zutikan,nola itzultzen dan basaurdeaeiz-zakurren zaunketatikan.

60

...................*.....................Baña menturaz egiten badaetsaia gure lurraren jabe,milla bider ill obeago da,ez gero bizi onrarik gabe!

III

Neregatikan asko egin duaita zar leial prestu maiteak,zor aundi bat det irozotzeko(3)onoretsuen azken urteak.Baña biyotza naiz penak botajaiot-etxea onla uzteak,gaitzik gabeko aingerutxoaknegar malkotan ikusitzeak,jolas gozoak, ordu legunak,txoriyen deiak oroitutzeak.. .Ez da egite miraritsuafedea piztu eta sutzeak,zeña ordaintzen duen mugetanditxa labur bat irabazteak!...Ez dakit pozak edo damuaknere begiyak malkoz beteakilluntzen dira, arras beltzeannola izarrak diran gordeak.Ugeraldiya(4) ekaitz gaiztoragolpez bezela saltatutzeak;aize bultzadak bere bideanarbol igarra zatitutzeak;nere burua naskidatzen dujaiot-erriko mugak austeak,baña albotik lagunduko nauJaunak gordetzen nere usteak.Ama nerea! Ez egiñ negareskatzen dizu zure semeak,barrenkoi antsi triste orrekinnegartzen dira zar ta umeak.

6 1

Ama, ez esan, arren, aur abeksarri dirala aita gabeak!Ama, ez galdu esperantzikan!Ez geiagotu atsekabeak!...Aita, musutzen laja nazazumantxa gabeko urdiñ illeak;azken laztan bat eman bear ditnere betiko ongigilleak.Estutu, aita, biyotz berean!Atozte, aur ta anai nereak!Atozte nere petxu larrirazorionaren ekartzalleak.Onla! . . . Bai, ongi animatuak!Estutu!... Berriz!... Eziñ nezake.Abek dirade azken tristeak.Abek dirade gozoz beterikgero aztutzen diran nekeak,beren besoak zabaldutzeanlibertadea eta pakeak.

(1885, Euskal-Festak Donostian, Oroimengarria)(Euskal-Erria, 1886)

(Baserritarra, 91 zenb., 1908-III-28)(La Baskonia, 1907-VII-30)

(1) Silvestre. (Euskal-Erria’ren oarra.)(2) Desafiando. (Id.)(3) Sostener. (Id.)(4) Calma. (Id.)

6 2

Iñauteriyak Donostiyan(1) lenago eta oraiñ

LenagoAntziñetik datoriñauteriyetanDonostiya zalafamatuena,festak moldatzekoegun pozkiyetan,zeña zan doaiazapainduena:alkarri laguntzenzar eta gazteak,goiko kalekoaknola auzoan,guztiyak batu takontentuz beteakan gertatutzen zanerri osoan.

Egun zoro aiekallegatutzeakalaitzen zituenerriko danak:mutill kaskar etajostallu zaleak,nola gizon aundimenatuenak. (2)Guztizko paketsu,atsegindurikanjatorrez dutenakainbeste grazi,

6 3

ibiltzen ziradenume egiñikan,zeñek far geienaeragiñazi.

Ainbeste ziradenfamak zabalduak,bada beste gabejaun bi oneraParistik ziradenguztiz zaletuaketorri festa aiekikusitzera.Aundi ta txikiyakbiurtu zirala-jaun aiek zioten-guziyak ero;iru egunetansano bat etzala,danbolindariyakendu ezkero.

Ala egiñikanfama aien jabe,erabat utziriklantegi dana.guziyak kontentu,aserrerik gabe,au zan Donostiyangertatzen zana.Geroztik gazteak,lenagotik zarrakdeitutzen ziradenburu ariñak,erriko-xeme taJoxemaritarrak,zentzu gabekoakta kaxkariñak.

64

Geieneko ereiru urte ziranDonosti politazutela sutu,negar samiñ aiekaztuta segiran,txit festa ederrakzituzten sortu.An estudianteak,an artzaigokiak,muzorrote-gilleguztiz duitxuak,Andaluziakoijito nausiak,Balentziakoakberriz itxuak.

U r r e n a ezpata-dantzari gozoak,nola dendarienfesta berriya,zortziko ederraketa gozotsoak,alaitzen zutenakongi erriya.Zerbait geroagobaratzagilleak,guztizko panpoxaeta arroak,txirikortatu taluzean illeak,eguzkiya bañaederragoak.

Jantzi kolorezkoñibirri ñabarrak,lore politakiñongi egiñak,

6 5

lastozko txapelak,zinta beltz zabalaketa panillazkogorontza fiñak.Giza-semearentxapel egokiyak,mirtos txalekoakjiran ederki,gerriko sedazkolazodun gorriyak,eziñ zitezkeanegon obeki.

Zerbait geroago“Zapatari festa”,pazia-gilleak“Turkiyakoak”.“Langille maisubak”,zortzikoak eta“festari okiñakFrantziyakoak” .Gero andik laisterberriz langilleak,arotz, perratzalle,torularia,arropa saltzalle,zapatagilleak,galdarakiña tatxorrotzalliak.

Ezta emen festikizandu eztanik,iltzeko zezenakta sokakoakerabilitzeaaztu gabetanik,kalerikan kaleazkenekoak.

6 6

“Kriskitin kraskitin”‘Txulo txulito” ta“Iriyarenak”,“Dantxaritxo” etagañera “Pispilin”,Donostiyakoakdirade denak.

Oraiñ

Oraiñ len bezelaerokerirakoerri igualikanbeste bat ezta;irteten diradeegun sentirakozelebratutzerapatroien festa.Atxero bizartsuongi apainduak,tarrapatatakaatabal dunak,kalerikan kaleerrenkaratuak,juaz guztiz soñueder legunak.

Kandel-eguneaniñure gazteak,egiyetakoakdiruritela,ongi apaindutagraziyaz beteak,pastel saltzalleaantxe dutela.Artzaitxoen dantzata kantu nasteak,nola pazi-gilleUngriyakoak,

67

beren txapel zabalta txima luzeak,guziyak guztizkoikustekoak.

Goizean goiz askidira abiyatzenalegeratzekoIaister erriya.ziririkoakinti ta abisatzenallegatu dalaiñauteriya.

Aguro diradenikusten nastuakgazte eta zarrakPlaza aldera,garrotxdunak bañageiago poztuak,goizero iriyatxuliatzera.

Amaikak alderaplazatxo batetikirteten diradefestalariak,pasiaz aurreraEmani kaletikbat bezin besteaikusgarriak.Zaldizko galaiaksedaz. apainduak,estandarte-dun taklarinariak,buru aundiakinsaltoka nanuak,far eragitekoala jarriak.

6 8

Turkuen gisara,txinuen moduan,musikoen jantzidiferenteak,dantzan ta kantariberen inguruan,ala zijoazenestudianteak.Bi goianti(3) luzeazaldutzen dira,balira bezelaandre gizonak;oso txokatu taaieri begiraler far egin zuengure amonak.

Txextuen modukogurdi alegrea,ongi jantzitakoaurrez betea;ondoren “Lau erak”,“Itsas erregea”,"Txoriyen kabiya”berriz bestea.Elefandi edere r r e g e txinoa,galaz estaliyabere jargoian;jauregi (4) polit batturko errikoa,eta beste gauzaasko segiran.

Pasa ziraneanamerikatarrak,erregiñ eder bataien onduan,

6 9

brontze kolorezkoindiyo gogorrakzeramazkiyelabere kontuan.Txalupa bat gerobanderatxoakin,karrozak berriroaien urrena,ollardia berengañekoarekiñ...Nik ez dakit nolakontatu dena!

Sei abere gaztetxit galaz jantzita,karroza eder batzebilkitela,festako erregejargoian jarrita,majestade aundizzaramatela.Bertako musikak,bertako klariñak,banderak, loriakkoskabilloak,guziyak ziradenederki egiñak,guziyak ziradenfamatzekoak.

Iltzeko zezenakzaldun galaiakiñonak izan ziranzezenen plazan,eta geroagojantzi politakiñbaratzagillienfesta izan zan.

7 0

Kontatu biar detaditu bezala:oraindik ez diraamabost egun,zispiriyaz batekesaten zirala:“Zeiñ izan litekeaiekiñ lagun!”

Gero arratsianmillaka argiyak,bukatzeko festasardiñarena,atabal musikaketa kantariyak,egite danetanfamatzen dena;zulotik irtenazsua eta garra,diabrubak jiranariñ dantzari,globoan joaten dagure sardiñ zarra,ariyo egiñazjende danari.


(1) Composición premiada con un objeto de arte en l o s Juegosflorales celebrados en esta Ciudad en 1884. (Euskal-Erria-renoarra.)

(2) Formales. (Id.)(3) Gigantes. (Id.)(4) Serrallo. (Id.)

7 1

Petra txardiñ saltzallia

Treñerua kaieragoizian goiz alderatxardiñ preskuarekiñ

sartzen bada,naiz mototsa zintzi l l ik,bi saltuan ixillik,lendabiziko Petra

kayian da.- Ekatzu baldetxo bat,baña ongi betia,Martiñ, nere maitia,

txestu ontan;segiduban kalerajuan nariyen saltzera,esnatubaz daudenak

oraindik lotan.Txardiñ berriyak,bizi biziyak,txestu ontatik zaizkit juaten;mokaru goxo preskuagorikDukiak ere ez du jaten.

Ez da ostaturikanartzen ez dubenikanudako fruta eder

ontat ikan;ez det ezagutzen nikgustatzen etzaionikbakar bat, esateko.

oraindikan.

Zartayian prejitzen,zabal zabal jarriyak,txardiñ berri biziyak

masiyakua:eta beren mamiya,gogorra ta loriya,lupiyarena baña

gozuagua.Txardiñ berriyak...

Sagardotegiyetan,goiz eta artsaldetan,an ere txit ederki

dira jartzen;brasa bizi biziya,estalirik guziya,biatz puntak erriaz

dira artzen.Eta lenaz emanakbadira bi gatz ale,nola ez izan zale

aietara?Prejitubak, erriak,zeiñ baña zeiñ obiak,goxuak dira alde

denetara.Txardiñ beniyak.. .

Ollagor ta eperrakdirala txit ederraktxiki txikitandik det

adituba;baña mokadu fiña,txardiñ bizkar urdiña,atze aldetik ondo

okertuba.

7 3

Arranbarrill gañianjarritzian erretzen,begira irrikitzen

beregana.Ez da nolanaikua,alafedetakua,Galiziyan kapoitzat

jaten dana.Txardiñ berriyak...

Ara goian Benita,txeletaka jarrita,txokaturikan dago

farrez lertzen;baña begira orrikoloriak zer gorriaitatu detalako

zaizkan jartzen.Oraiñ zubengandikan,penaz utzirik dana,nere aurrarengana

nua etxera.Pixoiala txuriyak,badaukazki bustiyak,mudatu ta bularra

ematera.. .Txardiñ berriyak.. .

(Euskal-Erria, 1888.)(Ibaizabal, 1903-IV- 19)

Onako oar au egiten du Euskal-Erria aldizkariak olerki oniburuz: “Moldaera au lenbiziko aldiz aurkeztatua izandu zan1886-ko Abenduan Donostiko Biltoki zarrean Euskal-Itz-jostal-dien Batzarreak egin zuen euskal-festan”.Doiñua ere badu olerki onek, R. Sarriegi´k asmatua. Nai duanak,Euskal-Erria aldizkarian arkitu lezake.

7 4

Jose Maria Iparragirre

Adoratzen zaitugu,arbola santua.

Iparragirre

(On Jose Ramirez Piscina-ri donkitua.)

Zure onran kantariasteko antsiyanarkitutzen nintzan niaspaldi guziyan.Zer pozik oraiñ ereizkera eztiyan,baneki kantatukonizuke graziyan,nola kantatzen dubentxoriyak sasiyan!

Nola, nola kantatu,ai!, biyotz gaixuak,itzaliyak badauzkaantziñako suak?Baña zu goititzekobotarik izuak,Bildubaz Aitor zarrenitz legun gozuak... (1)nola ez kanporatuseme argitsuak?

7 5

Artzen zendubeneaneskuban gitarra,nork neurtzen zuben zurebiyotzen indarra?Zu izandu zeradeeuskaldun bakarra,piztutzen zendubenapetxuban su-garra,zeruraño goitubazeuskal izkuntz zarra.

Soñu samur eztiyak,gozozko izkera,argiratutzen mantxagabeko euskera;beti pregoitzen erribatetik bestera.oiturak ez zitzatenbotatu lurpera,orla, Iparragirre,orla izan zera!

Orla kantatu dezufrankotan erriyan,baserritxoan etazelai ageriyan;aingerubak bezelatxit modu eztiyan,orla loretegiyan,orrela mendiyan,eta arbol ostotsugalanten azpiyan.

7 6

Entzuten ziran ibaigarbiyen oñean,mendi goitsu atsegiñtantaien gañean;izkuntz garbi, aberats,samur, ederrean,berritutzen ziralaarkaitz utsunean,(2)euskalduna kantariasitzen zanean.

Zergatik jaisten ziranixilka piztiyak?Zergatik arkumeaketa egaztiyak?Mendi gañetan zeudentxori izutiyak,aiñ presaz, aiñ aguroleiatzen guztiyak?...Entzutiatik zures o ñ u pozgarriyak!

Basoan, soroan tazelai txaboletan,zer gogoz entzuten zanleku guziyetan!Eta nola ez maiteEuskal-erriyetan.laztantzen dan bezelauntza paretetan,laztandutzen baziñangure biyotzetan?

7 7

Eta gau ixil letanlandetxo bateraateratzen baziñanzerbait kantatzera,aizetxo gozotsuakbultziaz aurreraitz gozo garbi (y) aiekgure ibarrera,zer legun sartzen zirangero biyotzera!

Urretxuko(3) s e m e aastian kantatzen,zeiñ etzuben poz arreklaister txoratutzen?Saroietik mendiraziran igarotzen,gero odoi pisuakurratu ta zuzen,zeru ederrerañoziran allegatzen.

Ala euskal izkuntzazeruraturikan,arkitzen omen diraoraiñ pozturikan;argatik aingerubakdiyote goitikan,eztutela kanta naiezer besterikan,Gemikako arbolenkantuba baizikan.

7 8

Eta entzunik kantueder goitarrena,nola ezta sartukopetxuban barrena?Au da euskaldunentzatsoñu ederrena,ziñez pake santubaeskatzen dubena,eta aingerutxoakkantatzen dutena.

Zuk illundu dituzulengo kantariyak,azpiratu ta lajamantuz estaliyak;zure izkuntza galai,eder ta argiyak,zure pentsamentubak,zure itz garbiyak,nola aztuko ditueuskaldun erriyak?

Kantatutzen dituzteEuskal-erriyetan,Frantziyan, Amerikan,leku guztiyetan;baita artzaiak ereberen txaboletan,ugarotarrak(4) berrizontzi ederretan,eta nekazariyaksoro zabaletan.

7 9

Nola loriak dutenintza maitiena,nola lur egarriyakeuri jasarena,ala euskaldun denakgoitzen dituztenadira arbol santuata zure izena,orla pagatutzekozor bat zizutena.

Zuk merezi bezela,gero altxatu zantallua(5) BillarrealUrretxuko plazan,zu onratziagatik,zure alabantzan.oroitzeko euskaldunargi (y) ura zer zan,eta kondairak geroongi gorde dezan.


(Composición premiada con un alfiler de oro en el certamenliterario celebrado por el Ateneo científìco y literario de Vitorta.

Euskal-Erria-ren oarra.)

(1) Euskal-Erria-k: lagun.(2) Hueco. (Euskal-Erria-ren oarra)(3) Urrechu-Villarreal. (Id.)(4) Navegante. (Id.)(5) Estatua. (Id)

8 0

Kazkarabarra

(Nere adiskide Antonio Arzak’i)

Turmoiaren otsak etzuben arteandardaratzen zeru goibelen bea;jostatzen zebil len zelaitxo bateanaur begi ñabar bat gaitzik gabea.

Euritan nastuba oparo jaisten zansoñuba egiñaz kazkarabarra;guztizko kontentu begira jarri zanperlak ziralako begi ñabarra.

- Bai, bai, ala dira -ta aingerutxoakbildutzen zituben txit poz aundiyaz,aleka, aleka, perla urezkoakmantaltxo zuriyan kontuz jarriyaz.

- Zeruko arriyak biltzean nai aña,eta apaintzeko gero lepoa,Mariatxok duben lepandea (1) bañaamak egingo dit ederragoa.

Lepotik kolkora jaisten zaizkitala,jiran txit poliki jarriya dana,esatera nua egiñ dezaitalalepande eder bat amatxogana.

8 1

Eta modu ontan, bi salto emanaz,etxera korrika juan zan segiran,gaixoak pozkiroz bidean esanaz:- A, bai, zer ederki emango diran!

Uste eder ura; bere perla fiñakikutzerakoan fortuna txarrez,ur biurtu eta bere atsegiñak galdu ta jarri zan penaz negarrez.

Utsirudiaz ta uskeriz betetagertatzen dana da au geienean:perlak dizdiatzen urrutitik etaura, ura utsa ikututzean!


(1) Collar. (Egillearen oarra)

8 2

Arrazoia eta urrea

Arrokeriyan arrazoiariaunditasuna kendu naiean,leiatutzen zan urre jaun origogorkiro ta seta txarrean.

Inbiriya ta pozoikeriyaizanik aren izkuntz txar ura,erantzun ziyon: “Adiskidia,nai dezunian guazen pisura”.

Beste itz gabe, biyak segiranlaister irtenik gogoz kalera,pozkiro aundiz saiatu ziranpisu justu bat arkitutzera.

Justiziyaren pisu leialaizanik beti justu justua,an arrazoia bear bezala,an azaldu zan pisuagua.

Baña urreak billaukerianerantzun ziyon setaz etzalapisatzallea, aren ustian,guztiz justua eta leiala.

8 3

Gizon zar zar bat maulez beteta (1)eta gañera diru zalea,auzoan ura arkitu etaipiñi dute pisatzallea.

Kontatutzen da eman ziyolaan bakoitzari bere pisua...Baña diyote orduan zalaurrea askoz pisuagua.


(1) Euskal-Erria’k betea dio: baiña leenengo eta irugarren lerroakalkarrekin rimatu bear duten ezkero, beteta bear duala duda-rik ez da.

8 4

Pedro Mari biursarigozotsuarentzat

Dakidalarik, kasikan iyaezin sinistu det nik, ai!,Aitorren seme biursariyakeztubela kantatu nai;zerubak zuri euskal izkuntzanemanik ainbeste doai,Ama Euskara zu entzutekogaisoa or daukazu zai,poztu deriyen esan zaiozu:“Bai, kantatuko dizut, bai!".

Esan zaiozu bete-beterikpetxu leiala su-garrez,kanta zaiozu iruki gabeAma maitia negarrez,arranoaren egaa moduangoititurikan indarrez,estali zazu berdin gabekoitz gozo garbi ederrez,nola zeruba estalitzen dangau garbiyetan izarrez.

Txoriyak bere umearentzateztu ainbeste naitasun,nola zuk, Pedro, mantxa gabekolur santuari diyozun;saroi tarteko txori egaztidanak nai zaituzte entzun,euskera zarren edertasunaknola goit itzen dituzun.. .Zuk eztakizu izkuntz arrekinzenbat poztutzen gaituzun!

8 5

Kantatu zazu saroi berdean,kantatu mendi goietan,baso beltzean, errekatxoan,zelai ta bordatxoetan;kantatu zazu ibai ertzean,arbol tantaien gañetan,usai gozozko baratza lorazederki apainduetan,baitare ibar alaitsu etaatari garbi aietan.

Zure itz eder eztitsu aiekesanaz alako bigun,biyotzeraño allegatutzendira eztiro ta legun;eztakit zuri zer jaungoikozkograziyak sartu zaizkitzun,beti oparo argiratzekoorrenbeste edertasun,Pedro, uste det neurri gabekodoaiak ote dituzun.

Ondar txe-txea milizkatuazgoititzen dira ur meak,goititzen dira nagirik gabepizti ta beren umeak;modu berean astindu etakanporaturik nekeak,ala gainduko dituzu gureizkera eta legeak,esanaz zer dan euskal lurra tazer diran bere semeak.


* * *

8 6

Pedro Mari Otañok bertso auen bidez eman zionerantzuna Iraolaren saillari:

(1892)Ordañak

Beti oitura deran bezela,juan dan larunbatian,lantegitikan atera etaafaltzera bitartian,Lenguxu-nera juan nintzan tasartu orduko atian,Pakok sei bertso eman zizkidan (1)papertxo txuri batian,esanaz: “Ia asmatzen dezunzeñek moldatubak diran”.

Aiñ griña aundiz gelditu nintzanbegira paper artara,non irakurri nitubenekobost edo sei errenkara.erantzun nion: “Pako, kantu auizugarri ederra da,ta nere ustez etzitzakianSarituak bestek para:nik dakidanik ura bakarrikirixten da orretara”.

“Asmatu dezu -zion far-irriz-,ark berak ipiñi ditu,ta badiruri ederragorikeziñ leikela aditu;or ezagun da nola etzaizkanoraindik indarrak aitu,bañan txit onak arek jartziazeziñ giñtezke arritu,sinisten zaill bai izango zalatxarrak azaldu balitu”.

8 7

Askok aitortzen du ez dubelaeuskerak edertasunik,ezagutzen ez dakitenentzatezer ez baita gauz onik:bañan paper au irakurritazuri esaten dizut nik:kantu doaiez betetako aubear bezela entzunik,ez nuke nere lagun izan nailimurtzen ez dan gizonik.

Sarituaren muñetan subaMusak zuten irazeki,ta pentsaerik aundienentzatbadu bear aña toki;jakintsu danen gisara egitendu bere buruba txiki,aiñ maite duben Ama Euskeranairik lurretik eraiki,biursarien galdezka datorta berak aña nork daki?

Ama Euskera maite dutenakzenbait euskaldun onraduoraindik ere arkitzen dira,ontan suerte ona du;bañan aiñ ego motxak dauzkagu,eziñ juan gera gora gu:zu, Saritua, zuaz aurretiketa bandera zabaldu,nik desio det ibillitziazure atzetik soldadu.

88

Beste izkuntzik galtzen saiatuez bada Ama Euskera,zertako datoz atzerritarrakoso zegona austera?Pixti gaizto bat balitz bezelasartu naian auspera?(2)Nola ez gera gu altxatukoAmari txutik eustera?Izan gaitezen seme leialakgoitu dediyen ostera.


(1) Pako au Frantzisko Lopez-Alen (1866-1910) donostiar euskalidazlea da.

(2) Lerro au neurrian motz dago. Gure iritzirako, naiean edonayian bearko luke.

89

Aurra urian

- Ur illaren saltotik,nere aur maitia,itzuli zaitia;ustez goititzen diraumiltasun aundiz,baña irakitianmakiña bat aldizaingeru laztanakeraman izan ditu,zenbait juan diranak!

- Ama, zuk bezelaxenez dezu ikustennautela maitatzen?Poz aundi bat sartzen zaitneri biyotzian,laztan gozuak onlaartu bakoitzian,sinisturik ala,amatxo, uste det zuke m a n a k dirala.

Zerubaren azpiyapixkana-pixkanagoibeldu zan dana;ama itsas ertzeanlaguntzen zebillenbere ume ederrasalbatu zeriyen,zerura begiyakaltxatubaz negarrezmalkotan bustiyak.

9 0

Gero itsasua zanarkaitz gogorrianausten indarrian;orro asarrezkuangoititurik ala,ikara zabaldubaznaskidatzen zala,legoyen moduraan atzapartu zubenurne eder ura.

Ala, idiki zizkanaurrari bideakitsas traidoreak;alare egiazkipoz beteko etzanamaren esanerajarri izan bazanaur on bat bezela;zerubak kastigatunai zuben bestela.

(El thun thun, 1894-IX-2)

9 1

Alabaren naitasuna

(Dama Rosario Artola izkribatzalle argiyari donkitua.)

Munduan bada doakaberikganbara aztu batian, andre triste bat gaitz txarrak juaoi gogorraren gañianarkitutzen zan, mugira gabeezin sufritu añian;alaba on bat negar malkotanama maitien oñian,laztan gozoak ematen zizkanbesterikan eziñian.

- Nere amatxo pozkida bedi;Jaunak zeru altutikansufrimentuen proga gogor batguri bigaldugatikan,ama, ez gaitu utziko iñoizbere eskuetatikan;eska zaiogun fede aundiyaberari biyotzetikan,ona da eta lagun egingodigu, amatxo, goitikan.

Zerk penatzen du, ama laztana?Zerk penatzen du orrela?Ez du ikusten lagundutzekoaldamenian naguela?Mundu onetan badaki ezerdesiatzen ez detala,nere izate, nere indarrakbeorrentzako dirala,nik ontasunez estaliko detaingerutxuak bezala.

9 2

Zeruetara nola goititzendiran basotik usuak,ama, nik ere ala jasorikbiyotza eta besuak,Jaungoikoari egingo dizkaterregu baliyosuak,nere amari bigaldutzekoamets paketsu gozuak,aur inozente ederren gisalo egiñ dezan gaisuak.

Amak zispiraz ezkutatuazbegi malkotan betiak,z iyon: “Zer biyotz aundiya dubennere alaba maitiak!Baliyosuak dirade zureontasun ta birtutiak,zuretzat emen zabaltzen asidira zeruko atiak...".Au esan eta biyak negarrezgelditu ziran tristiak.

Nola txoriyak egoten diranbere umien kontuan,egunaz, gabaz, ordu danetanama eriyen onduan.biyotz aundiko aur goitandiafede biziyan zeguan;ala birtute baliyosuakdituztenari munduan,Jaunak nekia bedeinkatutasaritzen dira zeruan.

(El thun thun, 1894-IX-23)

9 3

Pakearen ontasunakPakea da zerua

(Aipamen onragarria Oiartzunen irabazitako moldaera.)

1

Eta gudatzen dirade nolaleoi zauritu mintsuak,dana guziya kiskaldu naiankoaje biziz sutuak,mendi gañetan, bordan, zelaianutzirik odol putzuak,danak ausardiz jazar lekuraelkarren kontra, itsuak...Españiako semeak diraorlako koajetsuak.

Nola txingarrak sututzen duenitxekitzean argaia,zanja zuloan alatsu batekbestea urratu naia,burniz bota du bere oñetanizan dubenean gaia,ubeltasunak eta odolakezkutatua etsaia,ai!, ezagutu duben arteanzala beraren anaia.

9 4

Egite triste arri begiraarpegiya estalirik,eta gerraren izen mintsuaizuz madarikaturik,penak aiñ gogor, aiñ indarreaneztu zatitu biyotzik;lenaz jazarran itxumendua,oraiñ eziñ egiñ itzik,anaia laja zuen ezkerozanja zuloan i l lotzik!

I I

Udaberriko aizetxo bigunmintsuen sendatzallea,pozkiroz bizi diraden txorilibrien laguntzallea,eman zadazu kanta dezadan,ekatzu argi bidea;goitu dezadan eskatzen dizutanima pozez betea,azaldutzeko zer ederra danmiragarrizko pakea.

Nik baneukazki aita lenenenizkuntza gozo legunak,nik baneukazki euskal jakintsuargitsu aiek lagunak,kantuz goitutzen arrats luzeak,kantuz goitutzen egunaknik igaroko nituzke pozezautsiyaz odei i l lunak,mundu guzira zabaldutzekodituzun aunditasunak!

9 5

Iparraldera igeska joangolirake odei nabarrak,ez lirake, ez, kontra jarrikoturmoi ta kazkarabarrak;zu illuntzeko ez dira diñadana guziyen indarrak,ez dira diña arras beltzekoaize gogorren jazarrak,zeren ipintzen zaituen diz dizzeru altuko izarrak.

Arrano abill begi zorrotzenmodura egaaturikan,zeruetara igarotuazodeiak urraturikan,nork lezakean kantatu zureaunditasunak andikan,eguzkiyaren argi biziraojuaz biyotzetikan:“Ezer ez dala pakea beziñ,ezer, ederragorikan!“.

Zer da lurrean konparatzekoargiya beziñ oberik?Zer da zeruan eguzkiyarenmusua beziñ ederrik?Biyak munduan aiñ pozgarriyak,aiñ goitandiyak izanik,bedeinkatzen dan pake santuenazkengabeko doairik,ez dakit biyak berdiñdutzekodiña diraden oraindik.

9 6

Maite zaituzte pozkiro aundizartzaiak mendi goietan,maite zaituzte egaztitxoakborda ta baso beltzetan,maite zaituzte iturritxoak,maite saroi, zelaietan,txabolan eta baserritxoan,ibar txuri garbiyetan,itsaso zabal urdiñian dadiraden leku danetan.

Pake santua, zeru goietan,tronpeta luzien bozaz,mirarituak uzten dituzuzure egite bakoitzaz;1año txuriyak itzultzen diraariñ ingurutik lotsaz,eta gizonak kontatzen dutelurra jartzen dala pozaz,nekazariya ikusitzeanporrokatutzen bostortzaz.

Kiskaltzen ditu gerra gogorrak,soroak eta basoak,izuz beterik eskasten diranekazariyen besoak,eguzkiya’re penaturikanillundutzen du lausoak;bazter guziyak naiz ala egonporrokatuak, sutuak,altxatzen ditu denak aingerupakezkuen itz gozuak.

9 7

Ama on batek gerratik jiranbere semea etxean,egongo zana berri bat gabeguztiz denbora luzean,Jaungoikoari milla graziyakmalkoz eman ondorean,eta semea ikusirikanbere biyotzen aurrean,zer pozez amak laztantzen d uenpakearen izenean!

Ezta entzuten mendi gañetangudariaren ojurik,ezta entzuten dunbots otsikan,ezta balaren txisturik;pakeak dauzka saroi zelaiaklora politez jantzirik,errekatxoak far antzan doazariñ, kontentuz beterik.. .Guziya dago galaiturikan,guziyak daude pozturik.

Orregatikan ojukatzen dagogoz zeruetatikanzantzo irrintzi pozgarritsuanmendiyen tontorretikan,artzai paketsu gaitzik gabeakontentu txabolatikan,eta nola ez otsa eroriatera biyotzetikan,munduan ezer ez baldiñ badazoragarriyagorikan?

9 8

Mendi gañean agertutzeaneguzki zerukoi ori,txori txikiyak osto azpitikasitzen dira kantari,agur egiñaz egun berrikoaizetxo pozgarriyari,baratz loratsu galaiari tamenda inozenteari,erriyo, ibai geldiyari tapake maitagarriyari.

Pakea nai du itsas gizonak,pakea nekazariyak,pakea gerra-zaleak etaberaren agintariyak;pakea nai du almentsuak tapakea eskalariyak,mendiyetako pizti gaiztoak,txori jostallu txikiyak,goitandi eta menderatuak,pakea mundu guziyak.

Zu gabetanik argitutzen dueguna ere tristea,zu gabetanik ezta ikustentxoriya pozez betea;zu gabetanik atsekabeak,zu gabetanik nekea,zoriona txit laburra etazorigaiztoa luzea,zu gabetanik mingarriya damunduan bizitutzea.

9 9

Zuregatikan kantatutzen duzugaztiyetan txoriyak,zuregatikan uriztatutzendirade lora garbiyak,indartzen dira arbol tantaiak,baratzak eta saroiak:zu onratzeko kantatutzen duitz neurritzalle goitiyak;errekatxoak, ibai zabalaketa iturri txikiyak.

Zure izena bedeinkatzen dagurutzearen oñean,zure izena pregoitzen duteitsas zabal urdiñean,atsegindurik ipindutzen dalekurik altuenean,aiñ maiterikan, aiñ otseztiriknik eziñ esan añean,mundurik mundu damurik gabegauza guziyen gañean.

Aiñ da ederra! Zeñek eztu naiegon beraren urrean,nola txoriyak egoten dirankabi txikiyen aurrean?Ala goitutzen dute kantetankalian ta ibarrean,eta pozturik kantatzen dutefedetsu ta indarrean:“Zeru altuan Jaungoikoa tapake santua lurrean!“.

Bertso-papera, Imp. de V. Iraola moldiztegian argitara emanaeta Oiartzungo Jose Joakin Mitxelena bertsolaria zanaren

eskuetatik jasoa.(1897, Euskal-festak Oyarzunen, 0roimengarria.)

1 0 0

Astua gosiak

- “Nere astuagatik,Txoko, zer deritzak?Kostillak bat banakakontatutzen zizkat:kiskurrak nai ainbesteeramaten zaizkak,baña jateko noladaukazkiyen kezkak...”- “Antioju berdiakjantzi biar dizkak!

Ori egiten badek-diyo erdi farrez-,aguro jarriko deklori ta indarrez;nola berde zaliaastua dan berez,eta ganbel guziyaikustian berdez,tragatuko dik aleona beziñ errez.

Astegun, igandianta erozeiñ ja i tan,goizian, artsaldian,nai dekan garaitan,tripa beteko dik nonbalitzake zaitan, (sic)gero jan ondorianjartzen bada gaitan,ikusiko dek nolagizenduko zaikan”.

1 0 1

Burlaz antiojuakorrela jartziakupirikan gabe daastutzat artzia;eztet esan nai dalafaltsiyan saltzia,baña aiñ farragarrierabillitzia,ori da astuarikreituba galtzia.

Nola on puska bat dantxit askok dakiten,etzan onen odolikjarri irakiten;asto gizarajuaorla zebilkiten,Txoko eta nausiyaizanik bi kirten,etzitzaion kontubaoni ondo irten.

Kiskurrak etziyozkanjarri urrutira,baña astuak laisterandik erretira;antioju gañetikjarri zan begira,eta emanik geroganbelari jiraala diyo: “Kiskurrak?Nausiyentzat dira!”

(La Voz de Guipúzcoa. 1897-X-29.)

1 0 2

Loiolakua

Zu ainbesteko damarik eztuoraindik emen Loiolak,galai gaztiak txuliatutzenederki daki potxolak;eztu zuk aña patxandi lorazapaindutzen dan arbolak,zuk aña dizdiz eztu egitenbotiñ berriyen txarolak,eztu ainbeste argi ematenkontzekupeko farolak.

Burutik bera bizkar gañetikerortzen dan albiñua,dezu bestek ez bezelakuaorpuan berañokua;egon liteke nai dan pisuaero nagitsu lañua,urratu eta azalduko daeguzkiyen errañua,ikusitzera loiolatarrentxirikordazko moñua.

Zure begiyak beziñ ederrikzer da Euskal-Erriyan, zer?Zerebait izan liteke bañaeztakit ote dan ezer:beiñ ero beste beren izenaentzun izandu det oker,aiñ dira zuri eder galantakesan lezateke laister:oiek ez dira begi zabalak,oiek dirade bi plater!

1 0 3

Nor ezta gozoz gogoratutzenzure baserri-etxiaz,eta pasatzen erriyotxuagonaren puntta altxiaz?Zuretzat dago pasabidiaegiña ondar txe-txiaz,eta atrebi balitzake batondar-bidea txartziaz,ni ez nitzake aseko uraburuz ibaian sartziaz.

Zu bezelako karta ederrakizatera, nork eman mus?Galai bat bada korkoien gisajo nai zinduzkena amuz;maiorazkua nola dan beraetzera egongo damuz,berak koroituko zaitu loraztxautxabaz eta erramuz;nola deitzen dan galdetzen nazu?Ez a1 dakizu? Oremus.

(La Voz de Guipúzcoa, 1897-XII-12.)

1 0 4

Ama baten negarra

(Larogei pezetako sari bat eta bitezarraZumarraga-n irabazitako moldaera.)

Izar laztana, ume ederra,biotz nereko oroitz tristea,nere atsegiñ zoragarria,begietako argi nerea!Asnas laguntza indarazute,arkitutzen naiz penaz betea,gau soseguzko ixillan ereeztet billatzen gozo pakea.Sasilarretik leiza etzera

itzulirikan, bakardadeaarkitu nai det, baña izuazpresaz uzten det bakar bidea.Non dira nere amets gozoak,

utsirudiak, nere ustea;non da kolkuen erdi-erdiangordetzen nuen izar lorea,biotzetikan kargak kendu tauzten zirana gozabetea?Zer urrutira igesi diran!

Odoi pisuak dauzka gordea;itzali zaizkit zorion danak,il zan ezkero nere maitea.Ordu illunak, ordu samiñak!

Dena tristura, dena nekea;zorigaiztuak kupira gabemendean naukan doakabea.Zerengatikan zure amaren

besuetatik, nere umea,iges joan zera, zu izanikanbere penaren sendatzallea?

1 0 5

Zu ziñan arbol osto azpikotxori txikien esnatzallea,arrats illuna bultzatu etaegun berrien argitzallea,eta emanaz laztan gozoakzure amaren txoratzallea.

* * *

Saroi berdeko landare gaztegelditzen dana ibar tristean,itsatsitzeko ez baldiñ badulaguntzallerik jaio lurrean,arkituko da ikaratuaeta bakarrik bere bidean!A, galdu zaitut beti betikonai zindutana begiz aurrean!...Zure jostallu politak eregelan nai dute egon gordean.Zabaltzen ditut egi eriak,

zabaltzen ditut leku denean,zerengatikan gorde nai zaitutementxen beti, magal nerean,emateko bat, bi, zazpi laztanarpegi txuri fiñ ederrean,nola ematen nizkizun millabesuan artzen zindudanean,borratu gabe damazkizunakzure masaltxo atsegiñean.A, il zerade! Bai, il zerade,

ama utzirik bakardadean,zure kontuan egoten zanagozoz egunaz, pozaz gaubean.Zu ziñan nere asnas eztia,

zu ziñan nere aldameneaneguzki berri dizdizariajaikitzen zana pozaz goizean,banatutzera alaitasunazure amaren biotz aulean!

106

Gaur naigabeak menderatutasenti det pena txit barrenean,amari agur bat egiñ gabemagaletik joan zeradenean,aztutzen eztan azken agurraizarrak galtzen diradenean!

* * *

Begira nola eguzkia’reazaldutzen dan illun illuna,begira nola gogo gaberikargitutzen dan triste eguna;txoriak ere ixilik daudegaldurik lengo, ai!, poztasuna,saroi berdean ezta ikustenbere lengoko alaitasuna;lorategian ezta zabaltzenusai gozozko likurtasuna,ezta pasatzen osto tartetiklaztantzen zuen aize biguna,iturri txiki pill-pill-lariaatsegindurik uzten ziguna.Tristerik dago baserritxoan

len jostatzen zan ume txukuna,zelai zabalak, mendi tantaiakgaldurik beren edertasuna,guzia dago igar, legorra,guzian dago eritasuna,eraman ziran ezkeroztikanJaunak kolkoko kutun kutuna.

* * *

Negar malkotan oroitutzen naizbere andare polit txikiaz,gona kizkurtu urdiñ urdiña,zapatatxuak, mantal txuriaz;

1 0 7

seaskatxoan laztandu etatxit amorioz kontuz utziaz,ille ugari urreztatuabildurik bere esku txikiaz,kantatzen zion lo lo gaixuaktxit txukun txukun, ai! , estaliaz,esanaz: “Ya ya emango dizut,asten bazera negar antsiaz”.

Eztet entzungo bere iztxoaasma eziñik doi doi esana,eziñ autsiaz gaxoak farrezadierazo asten zirana;ez da gordeko kirik egiñazkorri txikian pozturik dana,bule deituaz ate txokotikixil gordetzen, ai!, zitzaidana,gero magalan loak artutamaitatzen nuen amets laztana.Txoko txokuan bilduta dagoari egiten pestak zizkana,gonatxotikan tiratutzeranere aingeru politaganatxakur txikia, kau kau egiñaz,jostatutzera etortzen zana.

Oroitzak milla berritzen dizkitnere doaiak, nere uxuak,pozgarri abek dauzkat aurreanguziak berak utzitakuak.Emen papella, libru txikia,

gurutzetxua, ta or santuak,silla polita, bere basua,amona Piak emandakuak.

108

Gona, gorontza, talma, mantala,zapata txiki, galtzerditxuak,or errenkaran danak txintxilikberak jarriak, berak jasuak.Beregatikan galdetzen naute

diruditela ikaratuak,ta nik erantzun ordez zeruradiot jasorik nagi besuak:“Jauna! Zergatik eman zeniran,

ateratzeko zure eskuak?.. .”Umezurtz pobre jabegabeak,

otzak ikaraz eta mintsuak,limosna billa deituko duteate onduan kax kax gaixuak;ematen zizkan ogi koxkorrak,ematen zizkan laztan musuak,bere far-irri maitagarrianzeruratu zan aingerutxuak.Zer dira pena mingarriago?

Zer dirade, zer, aundiaguak?Dira petxuak jaso eziñak,dira biotza urratzekuak.Bukatu dira ordu ederrak!

Menderatu nau antsi estuak,berri onaren mandatariakgelditu zaizkit ezereztuak...Baña alare esperantz onak

txukatzen dizkit negar malkuak,samintasunak kanporatutaneregantzeko indar galduak,zeru altutik lagunduko ditaingeru eder biotzekuak.

(Euskal-festak Zumarraga-n, 1899, Oroimengarria)(Ibaizabal, 1903, Ilbeltza, 11.)

1 0 9

Donostian

Gona barrena petralik gabegerrian graziz bilduta,txesto zardiña gizen preskuabeso azpian artuta,neska motz eder begi zabalaartuaz kale guzia,lotsatu gabe lasai deitzen du:“Txardiña bizi bizia!".Beata neskazar moduko batApaiz kalian barrena,mantil lapian ezkutatuazarpegirikan geiena...- Zenbatian da?

- Ez diot aitzen.- Zenbatian da dozena?- Zortzi kuartuan.

- Laubian balitz!- Txokatutzen zait galdia!Ostuba dala pentsatzen a1 duamar peztako baldia?- Exurrik gabe zabaldutzekopazientzia!...

- Begira:kirieleison ta induljentziakorla irabazten dira.Au da txardiña de rechupete!Eztu onen ederrik jan!Begira beza atze aldianola okertuba daukan!

1 1 0

Arranbarrillen gañian geroondo erretzen baditu.biatzak eta arranbarrilladenak txupatuko ditu.- Frexkuak dira?

- Frexkuak diran?Ikusi, lo ezpadago!Ai! Obe luke lau kuarto bañaorren frexkua balego!- Bai, baiña...

- Zer bai eta zer cuerno!- Jesus, Maria!

- Bagera?Auxen da atso infemukua!- Auxen da neska bandera!Or pasa danak eman nai ziranpozik bost kuartuan neri!- Or pasatu dan abo zabalaes que ez naiz ordian ni!- Tori bost kuarto eta ekatzuemen bilduta eskura.- Etzait txokatzen, alafedia,gutxi beorren freskura!- Au orgullosa!

- Nezakelako!- El a1 dirazu eman nai?- Andre xerora! Beorrek eztutxardiñ biarrik, aja jai!- Naizu sei kuarto?

- Ez; beorrentzatizango dira obiak...

- Zer gero?- Zer dan galdetutzen du?Aza olio gabiak!- Neska tarazka!

- Galdu azi nauiru dozena saltzia!

1 1 1

(Merezi luke txardiñ txestuaburutik bera sartzia!)Eta onela marmarizakabilduaz lengo grazia,kalian gora dijua deika:- Txardiña bizi bizia!

(La Vasconia, 1901-IV-10)(Ibaizabal, 1902, Irailla, 21.)

1 1 2

Arrantzalea

(Airea: Intxauspeko alaba dendaria.)

Nere ume, urnme zoragarriya,jatxi zaite itsas bazterrera,biyotz bigun eriyen kantatxoakixiltasun ontan entzutera.

Bateltxoan biyak eseri etanaitasunez bakar-bakarrean,nere antsi amoriyoz beteaksartutzeko zure biyotzean.

Gau illunak zerua estaltzen du,itsasoak ez dauka mugirik,aize bigun epelak soseguan,dana dago, dana zori-ongiz.

Itsasora irteten naizeneangoizean goiz nere bateltxoan,beti zaitut imajiña bezelaeramaten gordia kolkoan.

Biyak joango gera goizaldi batezbogatuaz itsas barrenera,aize ariñ gozotsuen soñuannaitasunen penak kantatzera.

Zuretzako arrapatuko ditutmilla arrai polit politenak,gero aiek oartu ondoreanzutzaz dira gustatuko denak.

113

Jakiñ zazun amoriyua nolasenti detan biyotz xamurrean,eskeñiko dizut juramentuaitsas eder urdiñ zabalean.

Bateltxoan joango gera urrutibaga kiskur urdiñak pasiaz,altxatzen dan afar arro zuriyaagurtu ta atzian lajiaz.

Ur aundiyak etzaitu izutuko,ez eta’re aize indartsuak;ikustean zure begi zabalakbiurtuko dira gozotsuak.

Erregintzat otsandetuko zaituugumarrak (1) kantu eztitsuan,itsastarrak zerura goitituazzorionez pozezko ojuan.

Atozkit, ai!, atozkit batelera,atoz, arren, atoz bereala;illargiya dizdiatzen ari daillun zeguen itsaso zabala.

Aize bigun onak bultzatzen ditubagatxoak nere batelera;atoz laister, ume zoragarriya,biyotz ill au konsolatutzera!

(Ibaizabal. 1902, Otsailla, 23.)

(1) Sirenas. (Egillearen oarra.)

1 1 4

Kejak

Ni naiz munduan doakabea!Bestiak dira fortunosuak;petxu minduan bere zuladakaltxatzen dizkit baba suzkuak.Entzun nazazu, ume ederra:gorputza daukat beti izuak,laztandu arren gau guzietanoi-lagun ariñ kariñosuak,a, zer ederki pagatzen dubenodol argaldu mear gaxuak!Ala oietik kanporatutzenditut koaje aundiz besuak;jiratutzen naiz sosegu billa,baña dirade alper saiuak.Asnas estua, gorputz eria,eziñ egona, suftimentuak,bost pena triste pasatzen ditugorputz anpulu gizarajuak!Bukatu ziran betiko nerelo soseguzko eder gozuak;esna pasatzen ditut, izarraernegatutzen, arrats osuak.. .- Zer dezu, bada, lua galtzeko?- Zer izango det! Arkakosuak!

(Ibaizabal, 1902-III-9.)

1 1 5

Nexka eta perlak

Turmoi orruak eztu arteandardaratutzen zeruen bea;intzak goizean eztu utxalduuriztatutzen duen lorea.Baratz berdean jostatutzen danexka polit bat pozez betea,arbol orrian kantatzen duenkarnaba beziñ inozentea,eta mendaren gisa bereanizpirik ere gaitzik gabea.

Odoi i l lunak nagitsu datoz;mendi oñean trinko lañuak,negu beltzeko arrats modura,ziraden euri jasa siñuak;ezkutatuak izuz bezelaeguzkiaren argi-kiñuak,eroritzen zan kazkarabarra;arretatzen du bere soñuak,esanaz “Perlak, perlak dirade”biotz oneko aur moñoñuak.

“Ala dirade” aingerutxoakberritik zion txit poz aundian,amak txoriak nola ditubenlumaz epeltzen bere kabian.Biltzen asi zan -doakabea!-,atsegindurik lora tokian,urezko perlak kontuz alekagozoz arturik esku txikian,eta txit moduz jartzen zituenbere mantaltxo txuri txurian.

1 1 6

Zeruko arri urtsuak biltzenaingeru eder biotzekoa,mantal garbitik erori gabe,ai!, gaixua zan ikustekoa.“Klaritak badu lepandetxo (1) bat-zion- amonak emandakoa;baña nik perlak eramateanapaindutzeko nere lepoa,amak egingo dit Klaritenabaña oraindik ederragoa.

Lepuan iru jira eman dadizdiz egiñaz ederki dana,jarriko det soiñ txuri-urdiñaamak jaietan jazten dirana”.Pozez onela itxumenduaarkitutzen zan ume laztana,txoraturikan anka puntetanaiñ egiazki jolasten zana...Fedetsu zion: “Perlak jartzeralaisterka nua amatxogana”.

Modu onetaz pauso ariñezetxera dua pozez segiran;oiñ txikiakin kasikan eztulurrik ikutzen bere mugiran.“Allegatzian jarriko dizkitamatxok perlak lepuen jiran;eta zer ondo andik kolkora,zer graziz jatxi bear zaizkidan!Eta Klaritak ikusitzeanzer ondamua artuko diran!”

1 1 7

Uste zoroa! Perla fiñ aiekalaiturik aur begi zabala,inozenteak sinisturikanbenetakoak zion zirala;biatz puntakiñ ikutu dituzoratu naian, ta berealaur biurtuak gelditu zaizka;eta poz denak galdurik ala,amari deika abiatu zannegar malkoak zeriozkala.

Utsirudiaz onla beteakzenbait ibiltzen geradenean,mundu negarti triste onetanau gertatutzen da geienean:gauza aundiak, kabi eziña,arrotasuna, goitu naiean;perlaren gisa urrutitikandizdizka eta, inguratzean,perla fiñ aiek gelditzen diraura, ur utsa, ikututzean.

(Ibaizabal, 1902, Garagarrilla 8.)

(1) Collar. (Egillearen oarra.)

1 1 8

Lore lotsati bati

Usai gozozko bioletarenmoduan belar berdianezkutatua. nola xanko metxepetx ariña larrian,goititu eta zabal zaitialora guzien aurrian;ez dezu orla ondo ematenlotsaz bezela gordian...Orra, orixe nai nuke bañaberak eztu nai ordian!

Altxa zaitia, eder liraña,ez a1 dezu nai txukatu?Atoz, lurriña gozoz emanaz,etzait iala txokotu;eguzki suak ez dizkizu naiintza malkuak txukatu,eztu nai erle mutur txorrotxakzure zumua txupatu.. .Krabeliñari etzitzaiotenorixe gutxi txokatu.

Lore urdiñak keja diradeetzaituztela ikusten,gaitzik gabeko inozentiakzenbat maitatzen zaituzten!Zuk badakizu lora biotzakzeren samurrak dituzten,berak bezela maitatutziagaxuak nola nai duten,eztakizu, ez, amoriuazenbateraño dizuten.

1 1 9

Zure ondoren etorria naizosto saretu azpira,lore gañetik txorien kantakentzuten diran tokira,bada loratxo gaitzik gabiaktxorien lagunak dira;ala umiak amari deikatxioka asten badira,

loriak ere txorien gisapenaz ixiltzen ez dira.

Iturritxuak xegaran datozmenditik bide Iuzian,laztan gozuak eskeñitzerazure kopeta otzian;saroietikan igarotuazlaisterka baso beltzian,astindurikan egal urezkopresko ariñak bidian,berritik galtzen diraden arteosto itzaltsu berdian.

Lora, txoriak, iturritxuakmalko uretan asiak,zure kolkora ez dira sartulagunaren oñaziak;nola diraden kupigarriakasnas zispira luziak,nik eztakit zer esango zubenillun aurreko aiziak,zure gañetik murmur otsianlaztandu gabe pasiak.

1 2 0

Merezi dezun eztakit bañamaite zaituzte alare,zumo aundiko kolko garbiaorren zekena dala’re;zu ikustera lila, jazmiñak,atzotik emen dirade,eta, ai!, zure sentimentuakxamurrak ez badirade,damu zaitia edo bestelabiotz gabia zerade.

Ixildu ziran; errekatxuaksaltatu nai zuten gora,amoriozko laztan gozuaknonbait bilduaz gogora;banandu ziran penaz betiakberak jakin gabe nora,illun lajarik esker gaiztokomaite-maite zuten lora;ala eztaki iñork oraindikzer gertatu zan gerora.

(Ibaizabal, 1902, uztailla, 20.)

121

Nere kabien oñean(Don Ramon Gelbenzu-ri ordañetan donkitua.)

Penaz beterik, urte askorenburuan, emanaz jira,intxaur orritsu utzi argalenoñetik nago begiranere betiko baserritxora,ni jaio nintzan kabira.Begiratzen det bakardadezkobaserri txiki txurira,ariztegitik beko bordara,zelaietik atarira,mastegi ale gizen-gizenaksortutzen ziran tokira,josta zitezen ipar ariñakemanaz aize mugira,leio ausitik goititzen zalatxorien bizitegira...Oraiñ... a!, orain zer trukaera!Guziak bukatu dira!Ama nerea ezta azaltzengoiko leiatill txikira,ezta ikusten iñoiz bezelaegun berrien argira,goiz eguzkiak epeltasunabigalduaz arpegira;bakarrik txori eziñ egonakdabiltza jira ta bira,pareta zar-zar pitzatutikantellatuaren azpira.Non da kantari irteten zanaArtegiko iturrira,jasuaz gona txuri urdiñenbeko mutturra gerrira,irtenaz txori pintarratuakbide txigorren erdira,

1 2 2

alkarren leian, pozez txortxorka,urne aren ibillira?Lur abetatik iges nai nukemendi goiti urrutira,baña biotzak j iratutzen naujaiotetxe baserrira!...Eta nola ez artu etxe xarpitzatuari kupira,untzak bideak itxi badizkitamaren gela garbira?...O!, malko samiñ biotzekuaknola zatozten begira!

Igar ustelak arboltegiak,lenago alai berdeak,lokatza etxe atarian tagalduak txigor bideak,aizerrotaren beso luzeakausi ta joak lur beak;lurrak legorrak, egarrituak,bostortzak landu gabeak;iges jun dira izuz bezelaginga, marrubi jaleak, (1)mokoz jotzera etortzen zirantxori bandada luzeak.Baratz belarra segak jo gabe,arras galduak loreak,intzak ez ditu dizdiatukoeguzkitan koloreak;usai gozozko biolet aiektxokuan lotsaz gordeak,beren lekuan belar, osiñaketa lerdeka bareak...Dana tristura, samintasuna,pena ta bakardadeak!

123

Bukatu dira ollar arrotuagintarien kantuak,oietik ariñ salta aziazgoizeko kukurrukuak;beeka larrean amaren deianarkume txiki minduak,mendi gañeko artzai gaztiengogozko txiruliruak,maiatz loratu atsegiñeankantatzen zuten kukuak,eta azkenik, odoiak joak,zeruko urdiñ puruak.

* * *

Etxe maitea! Zu izan ziñan,gazte gaztea nintzala,zorioneko nere kabia,nere betiko itzala!Ikusitzen det purrukatualengo antzik ez daukala.Gogoratzen naiz negu beltzeansukalde txoko epela,nere aitona gizon prestuaalbotik beti nuela,Jaungoikoaren izen santuaezpaiñ mietan zubela,nere kolkuan gelditzen zanajosia zirudiela.Zerk biltzen dizkit pentsamenturaoroitz tristeak onela,beraren kargak jaso eziñiksufriazitzen nautela?Nere seaska piñuzko xarra,munduratu nintzan gelabeti alaia, zeru zabalanaiz egon nabar goibela.

1 2 4

Begiratzeko nere niniakilluntzen dira berela.eta malkuak ixurtzen zaizkitume bat banitz bezela!

* * *

Entzun orduko soñu goiztarrakanpantxo txikiarenak,erantzuera “Agur Maria”nere ama onarenak,zeruetara erregutuaz,mundutar utsaren penak,fede bizian kontatzen ziranmilla sufritzen zeudenak.Ez nezazkike aztu sekulanik aitaren oroimenak,kanpo lanetik etxeratutagozozko laztan arenak,lan izerdia sekatu gabeematen zizkiranenak,dira petxuak ill arterañoondo gordeak daudenak,kutxan urria gordetzen dubenbezela gizon zekenak.Ama maitea! Aita nerea!Jolas anai arrebenak!Ez dit biotza pozak jasokoberriz itz gozo aienak,ez dit petxua atsegindukomusu laztan amarenak,zeren Jaunaren aldameneragoititu ziran dienak.

(Ibaizabal, 1902, Garagarrilla, 27.)

(1) Ibaizabal’ek jabeak dio; jaleak bear duala derizkiogu eta alajarri degu.

1 2 5

Itsasoan

(Juli-ri)

Zer dezu, zeru eder zabala?Zer dira zure izuak?Gorritasunik eztu eman naieguzki garbien suak.Artsalde bat, o!, zer artsaldea!Itsas arro indartsuakzurrunbilluan or daramazkiafar oritu urtsuak,aitzen dirala kaio moko beltznabarbenaren txistuak.

Urak orruaz gogor zatitzenduen arkaitz beltz goitikan,mirabe gazte penagarri batbere gañean zutikan,begiak zorrotz itsasoaramugida gabetandikan,irristatuaz malkoak samiñtantoka biotzetikan,bagak pasiaz barbull otseanarkaitzen oñetatikan.

Begietatik saltatu naiantxingarrak diruditela,eta gorputz me liraiñ politaaurreratutzen duela,amoriozko far gozotxo batirteten zaio berela,iduriturik an urrutianbatel txiki baten bela,pozez biotza altxatzerañoikusi zuen bezela.

1 2 6

Kopetaratu zuen eskuaizerdi otzez bustia,ezaguturik ura etzalabatelen bela txuria,ura etzala arrek zaitutzenzuen xebera txikia;ura zan pizti egalari bat,itsas gañeko txoria,berri txarraren ekartzallea,ekaitzen mandataria.

Orduak presaz or daramatemenderatuta eguna,eta gau beltzak erakusten dubere kopeta illuna;alare arkaitz gañean dagomirabe biotz biguna,odoi tartetik zi za pasiaztximista bizi gar duna,begietara gaitzez emanazberaren argitasuna.

Aize txistuak indar bultzadanondatu bear goi-beak,entzuten ziran mendi gañetanturmoi ots neurri gabeak;eudi zaparra jasa bizian,eguzki printzak gordeak,ugariturik borborka datozmenditik beera ur meak...Eztu alare arkaitz gañetikalde egiten umeak.

1 2 7

Arroka beltza jo ta marruazausten da itsaso otsak,ari malkuak ixur azitzenziozkan golpe bakoitzak;kolkuan jaso ez zezakeanbiotz larrien tupotsak,ai mingarri bat kanporatu duzizpiraz bere biotzak,aiñ mingarria nola eritzenduen arantza zorrotzak.

Sartutzen ziran tximisten suakberen koleran urera,ziruditela sufrez jo etaitsasoa’re sutzera...Baña ez! Zerbait azaldu zaiobegi larrien aurrera,batel txiki bat gidariekiñolatuetan gain-beera,ia arraunka baztertutzen danitsasoaren ertzera.

“Azal zaitea, zeru ederra,azal zaitea zerana,itsasoari ateratzekoatzaparretan daukana!Ixilik zaude! Ez dezu aitzenbiotz on baten esana?Erantzun ordez bigaltzen nazuargi sutsua?... Au lana!...Zer jarri nazu begiz aurrean?Zer da ikusi detana?

1 2 8

Nere Luisen bateltxua da!-dio ikaraz batetan-,xebera txiki urratubakiñor dabillena bagetan.Birji i ïa Ama, eskatzen dizutesku gurutzetuetan!”Arkaitz gañean txit fede bizizbelaunikatuaz bertan,begi bustiak gora jasuazasi zan errezuetan.

Berriz tximistak dizdiatzen dugeiagotuaz argia,baña batelik ezta azaltzeneta arraun gidaria.“Geldi zaitea apur bat -dio-tximisten argi sutia!”Turmoiak ere baziruditen,entzunik aren antsia,ziotela; “Ai! Egizu negar!Egizu nai dan guzia!”

Zabaldutzen da garra biziamendi, borda ta larrera,zabaldutzen da amorratutzendana guzia sutzera;arbol igarrak jo ta botatzenditu sustraitik lurrera,suaren mingaiñ luze-luzeakgoizen dirala aizera,diruditela kiskaldu beardutela zerua bera.

129

Turmoi dunbadak indarka datozgoi-beak lertu naiean,arkitutzen da jo ta guziaapurtutzeko gaiean;ontan entzun da karrask otsa batarroka beltzen oñean,nork sartu dion dardar ikaradeskanatzeko añean,lajiaz tximist sutsuak il labezela arkaitz gañean.

Izarrak illak argi gaberik,tximistak dana nai sutu,arkaitzak ere beldur-beldur naizez ote diran izutu;nik eztakit gaur goi ortan zer dan,eztakit zer dan gertatu,eztu nai arratsa izuti ontanzeru illunak argitu,eztu nai orren ona dalarik,eztu nai adiskidetu.

Jantzi zaitea gala ederrez,aguro jantzi zaitea,udako arrats garbien gisaargi loratuz betea.Zu etzerade orren gogorra!Zerade mantxa gabea,zuk erregu au entzungo nazu,zera guzien jabea,zure eskuaz sosega zazulurreko inozentea.

1 3 0

Eztu entzun nai ta eman diogau itxutuen itxura,baga gañeko argi su-garrakbildurtasuna, tristura;itsasotikan antsi larri batsartzen da bere petxura...“Nere Luis da, Jesus maitea!”-erregutuaz zerura-,“Libra nazazu!” -esan da goitiksaltatutzen da putzura.

* * *

Itzali dira zeruko suak,ezta aizien txisturik,itsasoa’re nekatu etaarkitutzen da geldirik;zeru zabala urdiñ-urdiña,alaitsua ta pozturik,itsas txoriak ezkutatuak,guzia dago ixilik,eta eguzki eder garbiaedertasunez beterik.

Jo dubeneko kostalde danaeguzki argien suak,urtuaz sarri itsas gañekoapar nabarben urtsuak,ur me-mietan, itsas ertzean,ziruditela batuak,ziruditela laztan bateanbiak aiñ estu lotuak...Nonbait zeruak ala nai etaarkitu ziran ituak!

(Ibaizabal, 1902, Abuztua, 10.)

1 3 1

Bide onez

Airea: Intxauspeko alaba dendaria.)

Errotatik Lizarpeko Kataliñ,astotxua aurretik duela,ezkerrera alai begiratuazzerbait zaitzen baluke bezela.

Ezta sortu ume lirañagorik,ezta jaio alako damikan,ezta ere aiñ arrosa ederrikbaratzian zabaltzen danikan.

Ordutxo bat sasilar bidetxoanbazeraman txit pentsamentuan;ontan galai gazte zaitzen zeguenajarri zaio far-antzan albuan.

Dio: “Zertan esaten nazu dalanik dizudan naitasuna pixka,zu bazera nere laztan eztiaeta nere biotzeko puxka?”

Etziraden izango mingarriakondorengo galaien loriak,Lizarpeko alaba panpoxarigorritzeko ala koloriak.

132

Astotxua soseguan zijoanesanaz, ai!, bere buruari:"Iriñ lakaz gañera ote naizenbeste zerbait eramaten ari?”

Belarriak gain-beera zebiltzkien,atzekua eskuin-ezkerrera;pentsamentu illun ontan zi joangeldi-geldi bidean aurrera.

Ontan biak baratzatxo batean,larbidetik zerbait apartean,lora xorta bat edo bi egitenan gelditu ziran gereizpean.

Ezkutuan, iñork begiz jo gabe,loraz lora maite ziradenak,nik uste det bilduko zituztelabaratzian zeuden ederrenak.

Baserrira burua makurtuta,nik ez dakit gertatu zan ala,baña askok zioten astotxuabakarrikan etxeratu zala.

Gero, andik illabete gutxira,San Pedroko eliza txikian,Kataliñ da bere senar gaiarenbiotz biak antxe batu ziran.

(Ibaizabal, 1902, Abuztua, 17.)

1 3 3

Lan ta jan

Zeru zabal altuaegon arren goibel,arrantzara irten zanEtxebeko Migel;baita atxitu ereeunen bat igel,karakolak pillakagizen eta zimel,puntaraño betiazaitaren bi zinbel.

Jiran-jiran larriyazzutik ogei bat ol.berarekiñ egiñazdotore bi etxol,sutzeko jarri dizkai ru puska arbol,kazuela gañianoliyotan kol-kol,an sartzeko igel daberreun karakol.

Egiñ ziradenekozerbait bera-bera,“Ezta onen gozua-ziyon- egabera”.An zeudenak jatekoprojimo zan bera,azalak zupatutabotiaz mai bera,ura zan esatekogosia berbera.

134

Eztakit atxitubakote ziran amuz,baña guztiyak janaetzeguen damuz;etzan mantentzekuagalaia kalamuz,koroitu zan eztakitondoren erramuz,Etxebeko lepo beltztripazai oremus.

Bukatu zubenianzeuden denak jatez,etzan asko kejatuez miñ ta ez gatzez;ala etzuben artuezertxo’re gaitzez,ontan abiyaturiklibratutzen aizez,farra egiten zubensoñu ura aitzez.

Berak ematen ziyonnonbait ainbeste poz,farrez lasai zi juanegiñaz estropoz;karakolez bete zan,igel eta ardoz,ala obe litzakeorlakuak askozmando baten modurabetetzia lastoz.

(La Vasconia, 1902-VIII-30.)

1 3 5

Nere txakurra

San Bizente kaletikBretxara baña len,txakur leial polit batantxen galdu nuen;egia da xagurikatxitzen etzuen,baña jateko nolaberdiñik ez duen,kontatuko ditut zersiñale dituen.

Patxikuk jarritakoizena du Petxa,goiz askotan joaten dabustitzera Bretxa;muttur txorrotx-txorrotxa,bizkar gaña beltxa,guraizez ebakiabelarrien ertxa,eta tajadarekiñatxitzen errexa.

Luzez ezta izangoalako ankikan,lo dagonian eztuegiten kinkikan;zer ibiltzen dituenarrek atzetikan,atzekien azpianeta txintxi l ikan,nik uste det ez dalaeztakienikan.

1 3 6

Bere ille txuriakdirudi iriñabegi zabalak etaberago oriña;gorputza egokia,pausua ariña,atzian plumajiakizkurtu, fiñ-fiña,bekuak tapatzekoapropos egiña.

Orrengatik ez nubensalduko, ez etanaiz urretan pagatularogei pezeta;lepua koxkabillopolitez beteta,aien danen gañiannausien bi letra,eta tripa azpianezetra, ezetra.

Goizero jartzen nionkatillu zabala,txokolate onakiñkabi eziñ ala;badakit kutiziaaundikua zala,ezpazituen onakkakaba, kanela,etzan artzen asikobere-beriela.

137

Gañera jale onaizanagatikan,kriantzaz serbitzen zanplater garbitikan;mokadu bat etzuenjango lurretikan,ez eta eran ereuren tantorikan,neskatxak ezpazionsartzen esponjikan.

Kostilla egoterasu gañian ketan,jan nai ezik agurojarriko zan setan;txit zan delikaduagauza guzietan;asitzen bazan erejaten banaketan,aurretik igortzitaondo manteketan.

Udako artsaldetanaskotan etxetikbiak irteten giñanpasiatziatik;nola sufritzen zuengaixuak burutik,sonbrilla zabaldutzennion momentutik,eguzkiak miñik ezegitiagatik.

1 3 8

Zerbait nekatzen bazangelditzen zan bertan,mugitu nai ezikanordu osuetan;arkitutzen zanianorlako kasketan,aurtxo baten modurapozik batzuetanneronek eramatennuen besuetan.

Atzeko labetxotikbere suertez aurten,tanbor soñuak ereondo zaizka irten;konpasa eramanazzituen egiten,erretreta frantzesanola ziruditen,ala etzuen parragutxi eragiten.

Zurriolako kaleillun aren bazter,txoku artan bizi naizkaletikan ezker;txakurra eramatendiranari laister,itzez emango dizkatnai ainbeste esker,gero... eztu izangoeskupetik ezer.

(Ibaizabal, 1902, Irailla, 7.)(La Baskonia, 1907-IV-30)

1 3 9

Jose Ramon Erauskin. Txirritaren il loba zanak, bere Aiengaraia l iburuan, bertso auen aitamena egiten du. Onela dioSagardotegiak izeneko atalean:

“Gogoan daukat oraindik. gaztetxoak giñala nola amak igan-deetan bezperetara bialtzen ginduen; eta jai batean, orrela goa-zela, ikusi nuen kaletar kuadrilla aundi bat zetorrela sagardotegialdera.

Aietako batek gitarra aundi bat zekarkien bizkarrean, etapentsatu nuen nere artean: Zertarako du gizon orrek gitarra zarori?

Ta, orrela, aurrera segitu genduen, bakoitzak geren bidean.Bezperak bukatu-eta, ordurako arratsaldea pixka bat aurre-

ratua zan. Bagentozen etxera eta, sagardotegiaren parera iritxigiñanean, an ikusi nuen len esan dedan gizon ori bere lagune-kin, aritz-arbol aundi baten itzalean, mai baten gañean lurrezko kaxuela gorri bat eta aldamenean txarro aundi bat sagardozbetea zuela.

Bere gitarra joaz, bertso polit batzuek kantatzen zituen, jendeguzia aoa zabalik bere inguruan zuela.

Ni neroni ere antxe egon nintzan pixka batean gustora asko,aren kanta politak entzuten a1 nuen atentziorik onenerakin. Eznituen danak ikasi, baño batzuek bai, eta beste batzuek erdi-ikasi”.

Ondoren bost bertso azaltzen ditu: 1, 2, 5, 3 eta 12’garren,ordena ortan.

1 4 0

Dana zegoen pake santuan,dana isi ltasunian,aingerutxoa oieratuagelatxo pol itenian;altxatu eta zaitzen jarri dakoltxoi bigunen gañian:eulitxo baten otsikan etzanaditzen etxe danian,antxume txuri ariñen gisaandik saltatu zanian.

Bere amatxok esaten zionaingerutxoak zerutikjaisten zirala nexka politenkontuan egotiatik;meza-libruan zer potxoluakziran ikusiagatik,beraren lagun egiñ nai zuenaiñ txoratua, aiñ pozik,par-irritxuan laztantxo banabiotzez ematiatik.

Bere gelako ate txikirabildurraz eta pozikananka punttetan iritxi zan ezegitiatik otsikan;kontuz entzuten jarri zan bañaetzan ezeren kinkikan,pasabidian argi ontzi batargi egiñ nai ezikan,ikusten zana doi doi atienazpiko zirritutikan.

141

Ille kixkurdun begi urdiñaarretaz ate onduan,arrimatuta giltza txulotikzerbait aditu nai zuan;baiña gaixua txokaturikaneziñ sinistuz zeguan,zion txit penaz gora begira:“Zerbait pasa da zeruan,aingerutxoak ez diranianagertu beren orduan”.

Dorre beltzian bederatziaknagitsu joagatikan,aingeru goxo egal luxienberririk etzan goitikan;nik eztakit aur zoragarriaksentitzen zuen otz ikan,baña zer pena izango zuen,ala egonda zutikan,oieratzia zerutarrikanikusi gabetandikan!

Naita bezela itzalia zansebo gabeko kandela,nonbait etzuen ikustia naikamis utsian zeguala;ontan pausoak nabaitu ditueta sinisturik ala,presaz txit ariñ salto batianoieratu da berela,baita jarri’re bill-bill egindalotan balego bezela.

142

Aiñ biotzetik desio zuenaingeru maite-maitia,izango zala uste zuenaurre txingarrez betia,loraz jantzia, i l le kixkurrabizkar gañera botia,egal lumazko txuri txuriak,potxolo gazte gaztia...Ontan ixilik alderatu takontuz bultza du atia.

Baña non urre txingarrak jetxibiar zutenak zerutik,ikusitzen du ama sartutzengelako ate txikitik;joaten zitzaion gau guzietanargitxuakiñ ixillik,bere kuttuna ikusi etalo gozotsuan utzirik,musu xamur bat kontuz emandaateratzen zan gelatik.

Erdi zabaldu ditu begiak,ezkutatua argia,segitzen zuen mugitu gabeentzun naiean guzia;baña oiean nola egiñazeukan kabitxo guria,eta gañera begiak ixtenaspalditxotik asia.. .abo xabalka lo gelditu zanaingeru zoragarria.

(Ibaizabal, 1902, Azaroa, 9.)

1 4 3

- Txaketa beltxa, gona urdiña,txesto polit bat besuan,plazarakuan ikusi zaituttxori ariñen pausuan;begiak alai jarri nituengona barrena jasuan,ala pozikan egongo nintzanbegira ordu osuan,esanaz: “Zeñek atxi lezakenuso polit au lazuan!".

Ainbesteraño gustaturikanzure arpegi leguna,berialaxen eskeñi nizunnere naitasun biguna;baña far gabe esan zenidangalduaz alaitasuna:- Gizarajua! Nekez zabiltzajarriaz kopet il luna,eguzkia det adiskidia,bera da nere laguna.

- Lagun egiten dizun bezelaeguzki garbien galak,zu txoratuko zaitu aurtxo batnola amaren magalak;laguntza ori pozez artzen duAritzaldeko alabak,bideko festak nola ez diranizango noski makalak,a, zer mantxunga atxitu dueneguzki kopet zabalak!

1 4 4

Ni’re ixilik joatiagatikeguzkiakin batian,mingañen punttan iruki zaituttxintxilik ordu betian;baña orantxen esango dizutmirarik gabe golpian:emango nuke errialtxo bat,naiz izan nere kaltian,laguntzen dizun eguzkiakinizatiatik partian.

Zenbateraño maite zaitudanjakiñ biazu ezikan,zeren ez pentsa kontatutzekodaukatala nik lotsikan.Badakizu zer zure merioegingo nuken kasikan?Txardiñ xarrakin aste osuapasako nuke pozikan,zure onduan, ai ene bada!,onla egotiatikan.

Berriz ikusi zindutanianlengo il lunabarrian,zure ondoren ibildu nintzaneizian bulebarrian.Ez a1 dakizu txoriak nolajostatzen diran larrian?Ni jostatuko nintzake alazuk ez artzera txarrian,naiz gero kontu guziak emanJaungoikoaren aurrian.

1 4 5

Erri osuan zu bezelakobi ez dirala deritzat,eta gañera artuba zaudeizarra beziñ argitzat;nik eztakit zer merezi dezun,laztan-laztana, saritzat,bada Jaunaren almena banu,artu zadazu egitzat,berielaxe egingo nukezeru berri bat zuretzat.

Nere petxuko garra biziakzuregatikan daudenak,dira kupira gabetandikansutu azitzen nautenak.Baña ez a1 du ezer merezionla sufritzen duenak?...- Senarrengana laister nua tazure biotzeko penakesango diot zigor batekiñateratzeko dienak.

(Ibaizabal, 1902, Azaroa, 23.)(La Vasconia, 1903-X-20.)

146

Ama aurrarisiaskan luak artzen

Lo, lo nere izarrasoseguz egizu,lo, lo, ez negar egiñ,zurekiñ naukazu;munduan luzaruanbizi bazera zu,negarrez urtutzekodenbora badezu.

Nere ume maitia,ez a1 zera loti?Amatxo zuregandikez dago urruti,beste lanak utzitainguruan beti,lo arrazitzen dionbiotzeko bati.

Lo, lo, izar laztana...Baña ametsetanfartxua erakustendezu ezpañetan;eztakit diozunazeñekin ote dan,baña amarik gabeez urrutira joan.

147

Bide zuzenetikanirtetian naita,galdutzen da trebia,ona ere baita;ta nik nola zaitudanbiotzetik maita,etzaitut, ez, utzikozure ama naiz ta.

Lo, lo, arratsa dagooraindik illunik,argirik ezta iñonizarrena baizik;eta argi ori aiñbizia izanik,zuriarekin eztukonparaziorik.

Lo, lo, egun sentiaaize epeletangau il luna bultziazemen degu bertan;txoriak asi dirakantari bordetan,sarri artuko zaitutnere besuetan.

Baña, nere kutuna,aserre zera zu?Zeñek, zoragarria,zeñek egin dizu?Aita ta amarekiñamets egin dezu?(l)Irri goxo batekiñbaietz esan zazu.

(Ibaizabal, 1902. Abendua, 21.)

(1) Ibaizabal’en: dizu.

1 4 8

Gipuzkoatarreneta Erromakoenantziñako kondaira

[Pablo Zamarripa jaunari donkitua ordañetan.Fueroak eta libertadea.)

1

Zertara datoz odol sutuanojuz aurrera?

Zertara datoz erromatarrakeuskal lurrera?

Beldurgarria dala dioteberen sarrera?

Ez datoz suak itzalitzekoleku txarrera!

Oktabiano, gerrariarenburuzaria;

bere banderaz estali nai dumundu guzia.

Ire eskuan arkitzen dalagure bizia?

Itxok apur bat eta sarri aizdanen nausia!

Asko dirala arro sartuakgure errira?

Eta zer dio! Ojala geigobaldiñ balira.

Ez ikaratu! Laja igotzeamendi goitira;

amilka asten diradeneangutxiko dira.

1 4 9

Mendi basoan entzunik ondoanai esana,

santzo irrintzan or or dijoazetsaiagana,

puskatutzera ziñez aurreanipintzen zana,

lajiaz pizti gaiztuarentzataragi jana.

Milla ta millak sartu ziradenerromatarrak,

eta euskaldun mendi mutillakale bakarrak.

Uste zoroan guri kentzeramendi ibarrak?

Non ziran diña oñezko zikiñaien indarrak?

Burrunbotzean sutzen ziralata asarrean?

Illak or daude mendi altuan,ibai ertzean.

Zer uste zuten eraso arrensu txingarrean:

odol gabeak arkitutzeaeuskal lurrean?

Oktabianok ezaguturikdana galtzea,

nola zepuan eroritzen danotso gosea,

beldur ikaran gerta etzeding e r r a luzea,

eskatu zuen guda bateanbukatutzea.

150

Baita euskaldun agintariakgizon itzean

erantzun zion: “Bai milla bider!-bere pozean-.

iru-eun mutill ortxe daukazkitmendi atzean,

eta etorri onenarekiñnai dezunean”.

Soro zabal bat berdez jantziaErrezillkua,

erromatarrak zanpatutzekoa zer lekua!

Burniz josita i l lotzik uzten-ango gustua!-,

soro berdea gorritzeraño,alajainkua! (1)

Aupa t’irrintziz eraso zienarras gogotik,

odol berean bustita bazanpilla galantik.

Arkaitzak ere altxa nai zutenberen lekutik,

etsaiak nola erortzen ziranikustiatik.

Orretarako etorri zirankoleratuak?

Zer uste zuten arkitutzea:ardi lotuak?

Bost urterako mututurikangerra kantuak,

leiza zuluan gordiaz bapozurriatuak.

151

Oktabianok zaiturik urabide txarrean,

mutil lak ezur karrask ausitaillak lurrean;

bere-berela errabi bizizta su-garrean,

adierazi zuen lasterkaErroma aldean.

Erromakoak lasaitziatikbiotz kolera,

“Atozte -zien- gizonez gizong e r e n lurrera”.

Bai bigaldu’re mutill pizkorrakerantzuera,

esanaz: “Presta zaitezte ariñ,sarri (2) or gera”.

I I

Arrano bizi egalarienmodu berean,

eun euskaldun bildu ziradenguztiz pozean;

Lartaun etxeko semea zuendanen aurrean,

bai irten ere salto ta brinkosoñu gerrean.

Igeska urak duazten ibaiTiber ertzean,

bere kontuan bezela daudenmendi atzean,

zelai zabal bat sasi lar gabebide luzean,

an, an erortzen ziran il lotzikburni otsean!

152

Mendi mutillak, erromatarrak,danak gertuak,

odoi tarteko tximisten gisasu ta gartuak,

burni zorrotzak jazar bizianelkar sartuak,

eta lur jota akabatzekoamorratuak.

0, zeren gogor gudatzen ziranmutill guziak,

lur egiñ eta odol beltzeangero nasiak!

Amari deika oju tristeanango antsiak!

Negar minduak eta txi l ioizugarriak!

Utsa bezela arturik danakkarrixi otsak,

arkaitz gogorik etzan, ez, nolaaien biotzak;

petxu barrenen kamusten ziranburni zorrotzak,

iru baña sei naiago utzijo ta i l lotzak.

Ara igeska, gelditutakobanakak zutik!

Ara igeska, mendian gorajazar lekutik!

Baña zergatik itzultzen diraorren gogotik?

Euskaldunaren eskuetan ezerortziatik!

1 5 3

III

Gerrak aztu ta bizi zitezen,bertan danari

beren alabak eskeñi zieneuskaldunari.

Baita mutil lak ontzaz arturikeskeñi ori,

an ezkonduta bizitu ziranguziak ongi.

Anaitasunak azpiraturikgerra tristea,

tronpeta otsan zabaldu zutengozoz pakea;

libru zarretan arkitutzen daargi bidea,

eskudatzeko fueroak etalibertadea.

(Ibaizabal, 1903, Otsailla, 22.)

(1) Como hay Dios. (Egillearen oarra.)(2) Sarri da gure laster. (Id.)

1 5 4

Madalen

(Airea: Intxauspeko alaba dendaria.)

Baserritik zerebait aparteanMunu-mendi txokonen oñean,arkitzen da Osasun-Iturriaarkaitz illun legunen gañean.

Entzuten da gereizpe eder artantxoriaren kantatxo xamurrak,iturritik irristaran jaisten danur paketsu garbien murmurrak.

Maiatzeko eguzki atsegiñakMunu-mendi txuritu baña len,irteten da Osasun-IturriraLur-gorriko alaba Madalen.

Begi zabal, ume zoragarria,inguruan ezta aiñ ederrik;gereizpean txoriak kantatzen duzaitzen duen orduan bakarrik.

Iturrira allegatzen daneanbetetzera bere pegartxua,badirudi len baña berdeagojartzen dala ango belartxua.

Menditikan eiztari bat jaisten daitzal billa bide txigorretan,sasiz sasi, gertatu dan arteanOsasungo iturrian bertan.

1 5 5

Ikusirik lurreko aingerua,bi saltuan basauntza bezela,joan da zerbait arrimatu ondorenasi zaio izketan onela:

- Gazte eder berdiñik ez dezuna,sasi larrik gabeko loria,aize bigun epel laguntzalleabeziñ zera oraindik obia.

Zu zerade krabeliñen ostua,menda berde gozua zera zu;ur puxka bat, egarririk nago ta,pegar garbi ortatik ekatzu.

Amorioz jaungoiko itxuak gaurzuregana bigaldu nau onuntz...- Eran zazu egarri bazeradeta bestela bazebilzke kontuz.

- Atoz, ene, nere besuetara...Joaten zaio laztandu naiean;bultzada bat emanda pegartxuaausten dio buruen gañean.

Korde gabe eiztari ausarta daeritua lurrera erori.Lur-gorriko alaba alegeraetxera da bidean kantari.

(Ibaizabal, 1903, Epailla, 22.)

1 5 6

Erretxinola

Zeru altuko bide garbianerretxinola egaa legunezkantari dua, gozabetea

kontentasunez.

Aingeru batek deitutzen dioeztitasunez, ona izanik,baña txoriak eztu entzun nai

bere esanik.

“Goititu zaite, atoz aguro,zabiltza laister -dio gaixuak-,entzun ditzagun zure kantatxo

otseztitsuak.

Utzirik baso, saroi, mendiak,atoz egalez, atoz segiran,oartutzera txoriak nola

izaten diran.

Zuk badakizu emen diralamenda gozoak, lora garbiak,eta Jaungoiko egiazkoen

mandatariak.

Arren, atozkit, egun berrikotxori politen esna zalea,zeradelako berri onaren

ekartzallea.

Entzun naiean noizbait bezelazure kantatxo xamur gozoak,zer zorionez pasa litezken

ordu osoak!

1 5 7

Negu beltzean eroritzen danelurrak eta kazkarabarrak,ez ditu iñoiz bustiko zure

ego ñabarrak”.

Aingerutxoak itz egin zionasnas legunez txoritxuari,baña txoriyak etzion entzun

aingeruari.

Erramuaren azpi aldeaniturritxo bat mur-mur egiñez,a, zer pozkiroz gida zan ara

e g a a ariñez!

Ispillu baten argi dizdizakiturri garbi aren oñean,txori laisterra gain-beeratu zan

itxumenean.

Gero, ai!, gero argi biurtsakizanik ala engañatua,lazo trebean arkitu zuen

azken ordua.

(Ibaizabal, 1903, Maiatza, 31.)

[Euskal-Esnalea, 1912-VII-15.)

158

Aize izoztu beldurgarriagallendutzen zan indarrez,mendi altuak, kanpo zabalakjantziak zeuden elurrez;eguzkiaren begiratuaetzan arpegi ederrez,txori alegre kantari aieketziran ikusten errez,nonbait gaixuak gordeta zeudenelurtearen beldurrez.

Zugazti baten adar ertzianguztizko kontuz gordiak,txoritxo batek zeukan kabiaeta kabian umiak;amak beraren egal azpianestali arren tristiak,ume erbalak arkitzen zirangaixuak otzak pasiak,eta txioka dardar ikarazia illian gosiak.

Egaa zabalez eta koajezaldendutzen da kabitik,kanpo elurrez estali artanzerbait billatziagatik.Baña, ai!, baratz polit aietanetzan arkitzen lorerik,ala txoritxo koajetsuasaiatutzen zan alperrik,zeren janari guziak zeudenelur azpian gorderik.

159

Ogi apur bat arkitu etatristia guztiz kontentu,egaa bizian umietaraberiala zan jiratu.Zer poza senti ote zuben arkzitzaionian eratu!Ala txoriak mokuen punttanura zubenian artu,zugaztiraño iritxi naianetzan gaixua geratu.

Ama leiala allegaturikarbolen aldamenera,tunpadako bat ordubantxen zanbazter batetik atera;egalak oso purrukatu taeroritzen zan gaiñ-beera,bere kabia zeukan arboltxozugaztiaren oñera,nagiak jua balitz bezelailla elurren gañera.

Eiztari bat, ai!, bere eizarikontentu aundiz begira,egite eder arren poziankantari dua errira;txori txikiak beti txiokaartean bizi badira,isildu gabe penagarriakaizera ariko diraamari deika, noiz biurtukoote zaioten kabira.

1 6 0

Egun sentien argi berriakkantuz agurtzen diranak,etziran entzun goiz triste artanlenaz entzuten ziranak;kabian epel bere amakiñguztiz kontentu zeudenak,ai!, txori txiki eziñ egonak,lenago arren gizenak,gau luze artan gosiak etaotzak i l l z ituen denak.

Eguzkiaren indarrak gerobultzarik aize txistuak,etziran asko pozkiratutzenzugaztiko umetxuak;umezurtzaren gisa lajiakziran eiztari gaiztuak,nola etzuten zeñek emaniklengo atsegin gozuak,amarik gabe nola bizikoziran umiak?... Gaixuak!

(Ibaizabal, 1903, Garagarrilla, 21.)

1 6 1

Ama baten penak

- Eskutxotik eldu taeskalletan bera,paxtel bana emantaetzera atera,nere Julitarekiñlenago kalera,eskolik ez dalakoantxen jostatzera?Non dezu aizpatxua?Non ibildu zera?...Eztakizula non danesanaz onerazatoz zure amarenbegien aurrera?Jesus amoriua!Jesus biotz bera!Zu nere doloriazkupitzen bazera,arren bildu nazazuaurtxua etxera!- Amatxo, nola bestedenda aundi artanamoñakin goxuakgenituben ñan ñan?- Non, ene, non?

- EztakiPiakiñ lenguanpaxtel aundi bat nolaikusi genduan?- A, bai! Pepaenian.

162

Zer gauzak goguanume berritxu onekgordetzen dituan!Eta zer?

- Anitatxoaizparen kontuan,antxen biak utzitaalkarren onduan,n e r e amoñaganajoan nintzan orduan.Amatxo, kulpa denakeman Anitari ,zergatikan Anitakesan zidan neriark egingo ziolakontu Julitari.Ontan kale kantoianama larriariazaldu zaio umezoragarri ori,Besuak zabaldutabiotzen pozgarri,eman diozka bi, lausei laztan berari,bere erraietakobiotzen puxkari.Aurtxuak eldu diogozoz amatxori,eta amak malkotanlaztanka berari,begiratuaz zerueder garbiari,bularra zabalduazberri eder ari,nola txori txikiakudaberriari,zer gozoz, zer pozkirozta zer miresgarri

163

amak eman ziozkangraziak Jaunari,aurtxua besuetanziolako jarri!

(Ibaizabal, 1903, Uztailla, 26.)

1 6 4

Juana eta Martiñ

1

Grazi aundiko beltxeran politzoragarrizko laztana,ortz errenkara txuriak betierakutsitzen dauzkana,mirabe ondo itzegiñetangoxuagarik ez dana,baña begiak jarri zituenezkero Martintxogana,ez dauka lengo edertasunik,galduba dago diena.

Martiñ txit mutill panparroia zan,patxandiz jantzia, kontxo!,gazte egoki jostalariaapaintzen zana ondotxo;baña galaia goiz bat ezkeroez dabill len beziñ goxo,ikusi zuben ezkeroztikanbegi beltz eder Juanatxo,gizarajuak ez daki nolaberekiñ egiñ panpantxo.

Beltxeran eder zoragarriaetxe oneko dama zan,mutilla berriz fortuna txarrezbizitzen zana pobrezan;bien arteko diferentzianola ain txikia etzan,maite zuela esan nai zionbetiko sinista zezan,baña mendian lotsak artuta,ai!, etzekien zer esan.

165

Bere guraso biotz gabeakikusi arren urtutzen,ez diote nai diru zaliakdamari utzi ezkontzen;naiago dute bertan ikusikupirik gabe erotzen,naiago dute bertan illotzikasnasa gabe erortzen.ez laja mutill ezer ez duenbeartsuakiñ batutzen.

- Animatikan esaten dizut:ni bizi naizen artian,nere Martintxo, maiteko zaitutbiotza bete betian.Mutillak gozoz erantzun dio:- Biok alkartu gaitian,Amerikara nua segiranfortuna baten bidian...Eta ara zer esan zituztengero etxeko atian.

- Nai al dirazu?- Biotzetikan!

Laztana, ez nai aztuko!- Bene benetan?

- Naitasun fiñ auetzait sekula oztuko!- Nere Martintxo!

- Nere ametsa!Ezta sortu ta sortuko...Juramentuba eskeintzen dizut;ni zutzaz aztu orduko,nere biotza penaren kargaklenago luke urtuko.

1 6 6

II

Ainbesteraño maite izan dabi urte pasa baña len,pixka pixkaka naitasun aiekederki aztubak zeuden;naiz benetako juramentubakbiotzetik irten arren,galai egoki gazte batekiñbiak egiñik alkarren,txoko-txokuan Martiñ lajatattaka ezkondu ziraden.

Martiñ tristia fortuna billaAmerikara joana zan,alare bere etorkizunaetzan uskeri bat izan;Juana ezkondu zan egunianfaltso gezurtien gisan,Martiñengatik zer esanikaniñork iduki ez zezan,beste panpoxa batekiñ ttakaezkondu ziran elizan.

Juanak Martifiengatikan dioaiek zirala itz onak,Martiñek berriz kulpa zuelaarri entzuten zionak;baña gezurrak nola diradenbat eta beste dionak,orrentxengatik mundurik mundudaude zabalduak sonak,txarren-txarrenak dirala betiandriak eta gizonak.

(Ibaizabal, 1903, Abendua, 27.)

1 6 7

Ametsak

Jokatzen det loteriyaneta oraingo aldiyanatarako zait agiyan;etxe eder bat altxatutzekozeren naguen premiyan,guztiz leku ageriyan,Kontxaren erdi-erdiyan,antxe bizitu nadiyan.

Nai izan auzuan sala,ardo lekuba zabala,orixen izan dezala;arrizko torre luze eder batbegiratzeko dubela,zeruba urdiñ daguela,Santander gañeko belaikusi litekiela.

Izaten bada saritza,joango gerade Parisa,aberats askoren gisa;laguntzallerik biar badeguartuko degu Arbiza,etzaigu faltako itza,dalako beraren giltza,baña alperrik gabiltza.

1 6 8

Beti urtetik urterasari aundiyen bideraez gera gaizki atera,loteriyako paperen billamuturrak austen kalera;ondoren orla bagera,seguruba da galera,noizbait oroituko gera.

Asiyak gera gazterikirabazteko pozturik,burubak aizez beterik;jokatu eta guziya galduez degu egiñ besterik;jaunak, onlako festarik,etxera boltsa usturik,ez gaude aberasturik.

Dalako joku noblia,eta maularik gabia,tentatzen daki jendia;arraiak joan da sariak botaori da gure idia;buru txarraren jabia,askotan luke obiajua balego lur bia.

Eztakit zenbat urtetan,beti sariya ber-bertanibill iya da txeletan!Irabaziyak jartzeko nintzanberialaxen errentan,ezpaldiñ bazan urretan,Bankuko paper zarretan,baña azkenik zorretan.

169

Diruba juanik eskapa,igual asten naiz piskakaezagunari eskaka;jokatu eta an juango dirabinaka edo launaka;gero erdi arrastaka,burubari arraskaka,ondo nua... atzeraka.

Zorigaiztozko jokua,kofre gorriyen txokuabillatzen duben kakua;neri eraman diratenakiñbeteko zuten zakua;jarriko nuke lepuasartzen nautela takua,ez txarra alajainkua.

Al dan guziya jokatu,nai dana eziñ logratu,ez degu lan txarra artu;ontzako zarrik ez genezakemodu onetan sobratu;ustez ederki obratu,baña eziñak kobratu,orrek amolatu gaitu.

(Baserritarra, 1905-VI-8.)

1 7 0

Uda ederragua da

Aize izoztu beldurgarriya,saltoka kazkarabarra,a zer lagunak txukatutzekobeartsuari negarra!Sugurretikan oliyua taauzuan ardo naparra,kalian ezer billatzerik ez,etxian otordu txarra,negu beltzian amolatzen dapobria bakar-bakarra.

Neguba dala gauzik onenatxokaturik det aditu,eta benetan au esatia,jaunak, meritubak ditu;eztula gogor, katarrazuaerozein moduz atxitu,jateko gogo geiago etairabaziyak gutxitu,erropa xarrak eta eskerrakezpazaizkiyo txikitu.

Eguzkiya’re ezkutatuba,zeruba beti goibela,turmoi tartetik tximist argiyasutan bigaltzen dubela.Zer du negubak nai izateko,gaiztotzen bada berela?Geiena jota bere meserebatek esan lezakela:oieratzian arkakosuakpakian uzten dutela.

1 7 1

Ezta ikusten krabeliñikanmenda fiñakin nastuak,beren lekuan azaltzen dirazut-zuta masalaztuak;mendi gañian elurra zuri,lora lekuak aztuak,arbol galaiak pir pir egiñazbanaka dauzkan ostuak,eta daudenak aize izoztugaiztuak jo ta beztuak.

Pobre beartsu kupitubak zerlezake neguban arki,bazter guziyak elur aiziak,ai!, nai baditu ebaki?Udak portatzen daki mill ’aldiznegubak beziñ obeki,eztu balio seta gaiztuak,au erozeñek badaki:otzak biziya atera etaberuak ematen daki.

Beti bizi da ganbaran edoerozeiñ etxe txarretan,eramaten du jan nai dubenaeman ezkero zorretan;ez bildur izan, ezta itokoBankuko paper zarretan,diru pillikan naitare eztuerrez jarriko errentan,Aritz-azpiko indiyanuengisa ontzako urretan.

172

Udaren gabak alaiak dira,alaiagua eguna,kariño aundiz asnasten dalaberaren aize biguna;izoztu gaizto arren ordez daatsegiña ta leguna.zabaldutzen du laztandu naiandaraman gozotasuna,uda ederra orrengatik dapobre guziyen laguna.

An azaltzen da arto berdia,azaldutzen da gariya,erakutsiyaz bere burubaurre kolorez jantziya;marrubi gozo, esparraguak,tomate guri-guriya,osto tartian jostatzen dalaginga anpolai gorriya,matsa, udare, melokotoiak,eska liteken guziya.

Orrentxengatik pobria danakbeti bizi nai du udan,ala neguban galdetutzen dulaguntzall ia nun duban.Eta nola ez galdetu besteezer ez badu munduban?Menderatuba baldiñ baleukaegon gabetandik dudan,urte osua jarriko lukeuda ederren moduban.

(Baserritarra, 1906-I-17)

173

Kabiya

Burrioien kabiyalengoko goizianbillatu det paretaurratu batian:eraman da utzi detkaiol polit ian,leiotikan kanporatxintxi l ik i l tz ian.

Nola txio txiokaixi ltzen etziran,ar-emiak janakiñan ziran segiran,barrena sartu naiankaiolaren jiran;gero alien billaandik joaten ziran.

Mokuan artu etaegalka kanpotik,biyak janariyakiñan ziraden pozik,ausi ta sartu naianalanbre tartetik,umiari aliaematiagatik.

1 7 4

Ta izan biar zutenañ ale goxuak,guri-guriyak zeudenkaiolan presuak,luma berri politezapaintzen gaxuak,nola apaintzen diranmendiyan xoxuak.

Guraso onak nolaaurra maite duten,ala kaiolen jiranziraden ikusten;mokoka alanbriakausi nai z i tuzten,ia libertadialogratutzen zuten.

Txotx bat igurtzi nubenbixkakiñ orduan.txoriyak igarrikoetzuten moduan;ipiñi ziranekokaiolen onduan,biyak erori ziranbixkaren lazuan.

Kaiolatik nitubenumetxuak artu,eta beren lekubanar-emiak sartu;utzi orduko zutentxikiyak egaatu,baña leio alderaetziran jiratu.

1 7 5

Txio txio ziyotenkaiolan tristiak,merezi etzutenakatia ixtiak;deitu arren etziranageri gaztiak,pena ematen zutenala ikustiak!

Urrengo egunianleiora ixilikjoan eta ikusi detkaiola txintxil ik;bere txoko-txokuanlumetan bildurik,gaxuak i l lak zeuden...penaz uste det nik!

Izan litezke semeeta gurasuak,gertatzen zaizkatenakonlako kontuak.

(Baserritarra. 1907-II.16.)

1 7 6

Zeñek esan?

Gure lumaren arrasto danak,jakintsu askok diyonez,argiratzeko ez dira diñanik irakurri detanez;eskribatzalle txarrak geraladiyote, ikusten danez;ta ni poeta nintzalakuanegitez nola izenez,pozez danari kontatzen niyon.. .ta ordurako izan ez!

Aize putzaren moduan diragure zentzuen indarrak,kemen gabiak, nola sukaldetxokoko egur igarrak;naitare piztu eziñ diranakbiyotz mugiren txingarrak,alperrik dira, ai!, gure deiak,alperrik gure negarrak,gu jo gaituzte geradelakodanak bertsogille txarrak.

Nondik pentsatu nezakian nik,nondikan eman goguak,baziradela ezkribatzalleni baño abillaguak?Baldinda esan ez baziratenEuskal Erriko maisuakgure bertsuak danak ziralatxarra baña txarraguak,etzizkiraten biziro errezneri moztuko eguak.

1 7 7

Eta neri nork esango zirangure euskerazko lanakdana guziyak dirala iñonetartu ez litezkenak?Asko jakiñak diyote mami gabiak dirala denak,biar aundiko zentzu ederraagitz urruti dutenak,azaldu diran izkribuetanizan litezken txarrenak.

Mitxirrika bat mandataritzat,nola joaten dan uxua,lorarik lora zentzuen billabigaldu nuben gaixua;erramupian ezkutatuafin-finka xoxua (1)entzunak bidez erretxiñolenkanta eztitsu goxua,bañan etzuben arkitu nerifalta zitzaidan zentzua.

Ni ere zerbait nintzalakuanmintzatu nintzan lenago,zer naizen jakin detan ezkerooraiñ damutuba nago;nere biyotza samintasunenpenaz eroriya dago,zuek, goititu zeraten jaunakzerua baña gorago,barka nazute oraingua taez det egingo geiago.(2)

(La Baskonia, 1907-II-20.)

(1) Lerro ontan zerbait falta dala dudarik ez da.(2) Bertso auetan ikusten danez, norbaitek euskal idazle edo bertso-

jartzailleen aurka itzegin du. Nor ote? Bearbada Karmelo Etxega-ray jauna izango da. Ikus aren Apéndice a la obra Noticia de lascosas memorables de Guipúzcoa, Introducción, Tolosa, 1901.

178

Erritarrak

Gure lurreko erritxo polittxukun batian,

gazteri dana plazan biltzen dajai artsaldian,

atabal eta sasi danboliñtxistu otsera

kriskitiñ fiñak biatzez joazdantzatutzera.

Baita ni ere lagun birekiñplazan bertara,

arrimatuaz dantzatu naianneskatxetara;

ipiñi ere agur egiñazberen onduan,

baña far-antzan arkitu giñanburla moduan.

- Ez a1 dezu nai nerekiñ ezer,urne maitia?

Ez a1 dezu nai nerekin pasaarratsaldia?

Ez a1 dakizu il luna laistergañian dala,

eta jotzian Abe Mariyaezer ez dala?

179

Begira zaiza sasi danboliñalegri orri,

jo ta jo nola jartzen zaiozkanmasallak gorri;

zu onratzeko doñuba dalaikusirikan,

zerengatikan añ gogor zaude,zerengatikan?

Jakiñ nai nuke zeren meriyo,ai!, nazun uzten...

- Zergatik gure erri danianesaten duten

nai dezutela dantzatu betiagarratuta,

añ estu nola bageunde sokazamarratuta.

Eta orrela dantzatutziapekatuba da!

- Zer esan dezu? Danik onenaorlaxe bada?

- Zuk diyozuna izanda erenik naiagatik,

amak txeleta egingo lukeleiatillatik.

- Bañan, txorua, zaude ixil l ik!Ez esan ori!

Urte asko da nola kontatuziraten neri,

oso poliki eldu eta zukez uste ala,

gazte denboran zedorren amaibiltzen zala.

1 8 0

Esan zaiozu zure amarietxeratzian,

zuk ez dezula kontrabandoriketxe atzian.

Gazte liraña zeran meriyonai zendukela

dantzatu, ama gazte denboranbezel-bezela.

- Pekatu dala esaten duteerri danian,

eta zerebait izan litekediyotenian.

Laister joango naiz galdetutzeraaitonagana,

ta egingo det andik aurrerabere esana.

(Basetitarra, 1907-X-26.)

1 8 1

Arrai zalia

“Zer ederra dan txardiñ erria!Zer ederra dan antxua,udako berdel bizkar gizena,txitxarrua ta pantxua!“.Bizkar gañian biatz birekiñlaister egiñik gantxua,ateratuaz ezurrik gabealako mami trontxua,orla ari zan predikatutzenJoxe Domingo Mantxua.

“Arrantzaliak nola jatorrezarrai zaliak geran gu,eper ederra bestek jatiaaskotaz naiago degu;ollanda gazte gizen-gizenamayian jartzen bazaigu,despreziyozko begiratubalaister egingo diyogu,zergatik guri orlako janakonik egiten ez digu.

Baña potaren puska legorraketan ederki beztua,alako jana zanpatutziaura bai dala gustua!Gañera bada beraren ustelusaiarekiñ nastua,nik beintzat errez egingo nukebost errialen gastua,naiz gero esan: “Ganbelerakoa zer nolako astua!“.

1 8 2

Zeñek ez du jan trinpoll erriaeta legatzen arraba,ikusi utsak eragiñ aztendutenak abuan baba?Eta nork ezur zorrotz aiekiñarroka beltzeko kraba,jan ordurako jartzen zaionaeztarriyan ezur traba,pasiaz gero amolatubakasikan itotzen gaba?

Kabuxa ere ezur zorrotzezondo apaindurik ala,nork esaten du urdai azpikogiyarra obia dala?Nik agintzera arrai oiekiñesango nuke berela,ikusirikan kabuxa jaunakmeritu asko dubela:“Ori jan biar duben gizonakkendu dezala txapela”.

Zer nai dezute konparatzekojarri muxarren onduan,ez baldin bada mokadu goxooberik sortu munduan?Uda partian gusto ederra,ederragua neguan,ezagutu nai ez a1 dezutearrazoi gizon moduan?Egiya a1 da?".

“Bai, bai, ala da”.“Zer zabiltzate orduan?“.

(Baserritarra, 1907-X-9 . )

183

Eguarriyetako turroia

Eztakit zeñek bigaldu ziranlengo batian

turroi puska bat Alikantetiknere kaltian.

Añ zan gogorra ormigoi ura,arraietua!,

asko gizonen buruba bañagogorragua.

Zer egingo det puska zar aundioni begira,

ikaratuta ortzak kolokanjartzen badira?

Puskatutzeko artu nai arrenesku labana,

badakit zierto gerriyetatikjoango zaitana.

Zerra koskor bat oroitu nintzanan sukaldian

biar zubela egon txintxiliki ltze batian;

asi naiz austen sirri ta sarraegiñaz otsa,

baña aguro galdu ziyozkaniru-lau ortza.

1 8 4

Ezaguturik nere indarraañ zala utsa,

auzoko bati eskatu niyonbere laguntza;

maukak jasota an zan aguroate oñian,

aizkora luze zorrotz batekiñbizkar gañian.

Eman diyozka eztakit zenbatgolpe gogorrak,

eun metruan aitutzekuakErramun gorrak.

Jo du indarrez nola jotzen danzi za aritza,

baña, ai, turroi ormigoizkuaarkaitzen gisa!

Ikusirikan alper-alperrikzala lan ori,

leiotik deitu niyon auzuanziran denari.

Baña etzuben ezer baliyoango auzuak,

nola indarrez eman ziyozkanaizkorazuak.

Ezta labanik, ezta zerrikan,ezta aizkorik,

lertuta ere orri zati batkentzen diyonik.

Emen egin dan lan guziya daalper nekia,

zeren turroien ordez bigaldunauten blokia.

1 8 5

Azkenerako balaz bete detnere pistola,

au ikusi ta ia biguntzenote dan orla.

Nabaiturikan galduba zalaneke guziya,

egondu nintzan ekarritzekoartilleriya.

An dago salan Alikantekoturroi zatia,

nere partetik nai dubenentzatpozik utziya.

Iñork nai badu gaur bertan egiñberaren jabe,

esan dezala besteren batekeraman gabe.

(Baserritarra, 1927-XII-21.)

1 8 6

Lagun zarra!

Aizak, Beltxa, zergatiklurrian aiz etzan?Mingaña toteldutaeziñ a1 dek esan?Ori dek zurrutianaizelako izan,eta muturrerañobete ez ba-itzan,ni bezela plantoxoibil l iko itzan.

Pauso bat zuzen eziñe m a n i k aurrera,kortxuba galdu etaan joan aiz lurrera;ikusirik añ gaizkiire ibillera,zeladoriak artubalute txarrera,billatuko zitekaniretzat perrera.

Orrengatik nai diatnik beti aukeran,mozkortu gabetandikkontu aundiz eran;ni arrapatutzeraorrelako eran,lotuta eramangoniotekek leran,ederki afaltzerairekiñ perreran.

1 8 7

Nola aizen askotanañ gaizki ikusi,orrengatik biar dekeratia utzi!Ez a1 dek neregandikoraindik ikasi?Mutill, baldin nai badekluzaruan bizi.erariyari lajaakiyok lenbizi!

Irikiya badagoetxeko atia,onena egingo dekaltxa ta joatia;nola arkitzen aizenederki betia,argatik dek iretzataskotaz obia,bestela pasako zaikgañetik tranbia.

(Baserritarra, 1908-I -4. )

188

Sagardotegiyak

Argiratu nai ditutlengoko berriyak,esateko zer ziransagardotegiyak;nik emen kontatutzenditudan guziyak,gezurrak ez diranakdirade egiyak.

Sagardotegiya zanguztizko il luna,ezagutzen etzalagaba ta eguna;sagardua bikaña,gañera leguna,berritxukerirakoaskoren laguna.

Krisillu bat txintxilik,nola gero, nola!Lumera usaia takia dariyola;iñoiz merezi zuenalako krisolajo ta puskatutzia,arrayiak pola!

Arrizko brasero battxarra ta zikiña,Igeldoko arrubiaietan egiña,erretzeko mokadugoxua ta fiña:bakallu zarra edobestela txardiña.

189

Txapelakin aizekaondo makurtuta,kasikan braseruansugurra sartuta;txardiñ zarrak kiskurrezguziyak gartuta,jaten ziran piñubenusaia artuta.

Baso bat prestatzekoeskatzerakuan,ez beintzat janaririklaja braseruan;bada upel gañekokatubak orduansalta ta jartzen ziranberaren kontuan.

Ez bazan krisillurabegiratzen gora,askotan sartutzen zanbabilla lepora;eta jatxitzen bazanandikan kolkora,agur larruba etaagur alkandora!

Errenkaran bi edolau banku luziak,galtzak garbitutzekozikiñez pasiak;katu zulo aundi batkaleko atiak,aizez preskatutzekosagardoz betiak.

Erozein paretetanarrimatzen bazan,zuritu biarrianbeztu egiten zan;eta broman lurriannai bazuben etzan,lixiban sartuta’regarbituko etzan.

Nola ziraden lujoaundiyen zaliak,ikusgarriyak zeudengoiak eta biak;kurtina bordatubaktxintxilik pariak,fiñez ziruditelaarmama sariak.

Jayian pagatzekoasteko basuak,upel aurriak zirankleraz markatuak;guziyak zuzen-zuzenerrenkaratuak,ziruditela pausoikasten kintuak.

Sagardo saltzalliakbaziran amonak,ezkongai, ezkondubaketa alargunak;txit ondo itzegiñak,guziyen lagunak,eta gañera zirandanak euskaldunak.

191

Oraiñ luz eletrikakegiten du argi,eta guziyak daudesala bezin garbi;oraindaño bezelasegitzera, aurkileku txukunagorikez liteke arki.

Upel garbiyak etasendo josirikan,ezta erraz arkitzenederragorikan.Baña zer baliyo duorla izanikan,ez baldin bada saltzensagardo onikan?

Lenagoko sagardo,pitar da zizarrak,progan jartzen zituztengizonen indarrak;berriyak onak ziran,txit bikañak zarrak,baña orain saldutzendiran denak txarrak.

(Euskal-Esnalea, 1912, Azarua, 20.)

192

EstropadakEgia ote da?

Estropadik eztalaudara onetan,ori kontatzen duteleku geienetan;asko gelditu biardirade penetan,ez ikusi biarrazutik txalupetanbulla dariyoteladanak erriyertan.

Jokatzeko egunaallegatutzian,eta siñale danakjarri ondorian,beti bazuten zerbaittreña bakoitzian:batian iskanbilla,ojuka bestian...Izugarriyak diraorrela astian!

Noizbait jokatutzekoprestatzen badira,altxa ta berriketanberdiñ asten dira;ikusi izandu detaien erretira,jokatu gabetandiksaltatzen erriraeta andikan joatensagardotegira.

1 9 3

Bogalari bikañakeustian lanari,badakite altxatzenonra erriyari.Eta asarretzian?Gezurra diruri!Naiago amor emanbaña len iñori,biziya kendu... irubaso sagardori!

Garbi aitortu nai det,gizonak bezela,oraingo gaztiakinari ez naizela;ez dakit mutill abekdiraden orrela,baña iduritzen zaitesan litekelalengo zarraren antzaizango dutela.

Treñarekin etortzenziran kanpotarrak,gaitzak ziraden neurtzenberaren indarrak;emenguak oju taa i e k deadarrak,a zer mutillak danak,onak edo txarrak,arraunaz berotzekoalkarren bizkarrak!

1 9 4

Pena artzekua daañ jende gaztia,treñero apustubanez ikusitzia;batzubek mar-mar daudeori gertatzia,zeren diran bi festaeder galaztia:bat arraunian eta... ojuka bestia.

(Euskal-Esnalea, 1915, Uztailla, 30.)

1 9 5

Apari batez ostatuban

Begi biziyak eperren gisa,karnaba beziñ airosa,kasikan deitu l itzaiokenaApirilleko arrosa;far-irri ariñ tentatzall ia,naiz serbitzalle panpoxa;aldamenian jartzen zanianala sartzen ziran poza...gai zan txulioz mugi aztekomutill zar baten biyotza.

Urpeko arri ederrak etadiamante garestiyakez dute denak baliyorikannola aren arpegiyak;kolpez itzaldu izan baliragela artako argiyak,aiek ainbeste emango zutenmirabe aren begiyak,masusta baña beltxagokuak...izarra beziñ garbiyak...

Lora xorta bat edergarritzatmaien erdiyan zeguan,aietako bat eskeñi etaipiñi niyon eskuban;usai egiñaz, biatz birekinfarrez jarri du petxuban;begiyetara azaldurikanura alako itxuran...baten lekuban bi bistek artunituben nere itxuban.

1 9 6

Añ eztitsu itz egiten ziraneta añ biguntasunez,aietxek entzun eta biyotzabete ziran zorionez;gabaz izarra ziruriyena,lora garbiya egunez,zeru zabalak aukeratubajazteko edertasunez,nork zezakian bistek bezelaestali laztantasunez!

Esku emanaz andik kanporapenatuba ninjuala,biyotzez esan niyon bi itztxoesan biar niyozkala;nik uste nuben nere esanazbenetan gustatzen zala,baña kupida gabe algarazerantzun dit beriala:- Oker zabiltza; bi illabetedira ezkondu nintzala!

(Euskal-Esnalea, 1916)

1 9 7

Zu ta ni

Lasto me-mien bil la zebiltzanbi txori txiki-txikiyak,arbol gañian, ai!, egitekobakoitzak beren kabiyak;baña batetan nik ez dakit zerpentsatu zuten txoriyak,aren kontentu apaindutzekokabitxo polit bat biyak.

Ni ere zure ondoren nabillenamoratuba dana,baña eztakit amoriyoriksentitzen dezun nigana;baldin-da ondo uste badezuzoramen laztan-laztana,nai dezu biyak egin dezaguntxoriyak egin zutena?

Baietz esango bazenirakeume on baten moduban,itz eder ori zabalduko detberialaxe munduban;eta gañera jakingo dezu,maitia, nola ordubanpena guziyak ateratu tasartuko nazun zeruban.

1 9 8

Jakiñik maite zaitutala nikbiyotz t ’anima guztitik,naitasun aundi on au aztutajoan ziñan Donostitik;gelditu nintzan negar ta negaregiñaz biyotz eztitik,nola aurtxua ateratzianbere amaren tititik.

Zure begi beltz tentatzall iakbeti famatutakuak,ondo dakizu dirala nerepenaren kolorekuak;gau izarratu ederra bañanoraindik ederraguak,penak kendutzen dakizkitenakberaren begiratuak.

Erregutuko nuke zerurapozkiroz beiñ ta bi aldiz,baldin-da nere pentsamentubanargi errañu bat balitz,eskeñiyaz añ egi ederrezeta borondate aundiznere anima, baldin-da gureJainkuarena ezpalitz.

Amarentzako leku txiki batkontatu nizun lenguanguztizko kontu aundiz neukalabiyotzen txoko-txokuan;sinista zazun amoriyu auzenbateraxïokua dan,zuk nai badezu gordeko zaitutnere amaren lekuan.

199

Baña badakit itz xamur or ialperrik esan nizula,zeren goguan daukatan burlazerantzun zenidazula:zure petxuko atia jokobanu, edeki nazula,laister esango zenidazuke:“Jainkuak lagun dizula”.

(Euskal-Esnalea 1916, Uztailla. 30.)

200

Siaskaren onduan

Nere maitia, lo ta l oegin biezu luzaro;zuk orain eta nik gerobiyak egingo degu lo.

Begiratutzen diyo amari aurtxuak,esan naian bezela zerebait gaixuak;amak kantatzen dizka kantatxo goxuak,baña lorikan eziñ egin du uxuak.

Ama zoratuko da, baña nola, nola!Bere laztana eziñ pozturik iñola;malkua masallian beera dariyola,ikaratua aurra ill biar zaiola.

“Pupu"Pupu dezu, maitia” lezaioke esan,zeren aldamenetik mugitutzen eztan;amaren pena nola biyotzekua dan,eztakit samiñago zer liteken izan!

Gorontza askatutzen diyo beriala,petxu txuri-txuriya agertutzen dala;bere begiratuak zirudiyen ala,“Non dezu, non, pupua?” galdetzen ziyola.

Amak estalitzen du kontuz berritikan,biyotzeko malkuak gorde eziñikan;aurtxua poztutzeko ez dakit danikanezer bere amaren laztana baizikan.

Goxo-goxo artu du luak iya-iya,txuku txuku eranaz amaren titiya;geldi ibiltzen diyo siaska txikiya,esnatu ez deriyen etxeko gloriya.

201

Kantatzen diyo: “Nere maitia, l o ta loixil-ixil l ik egiñ biezu luzaro;siaskatxu ortan zuk orain ta nik gero,nere izarra, biyok egingo degu lo!”

Odoi illun tartetik, alako moduan,illargiya biyari begira zeguan;ama ikusten zuen siaska onduan,alkiyan exeriya aurraren kontuan.

“Zaudezte ixilikan, aize indartsuak,nere laztan-laztana artu du-ta luak;ez dezute ikusten ume gaixotuaknola penatzen nauen eziñ gozatuak?”

Ezta ama onaren bezelako itzik,ezta xamurtasunez alako biyotzik;umiari laztanka asitzian pozik,eztakite ematen dozenaka baizik.

Far-irriya azaltzen zaio ezpañetan,nonbait aingerutxua dabil l ametsetan;ez galaztera lua, amak zenbatetanartuko ote luke bere besuetan!

Zerbait sosegaturik lengo penatikan,ama ona irten da bere gelatikan,oñ punttetan ixil l ik eta geldirikan,ume zoragarriya lotan utzirikan.

(Euskal-Esnalea, 1916. Irailla, 15.)

2 0 2

Pelotariyak

Eibarko txikiya

Onen txestotik ateratzen dapelota txit zatituba,naiz bera izan txatar motelaedo naiz izan pisuba;zenbait plazetan sartu azi dupatrikerako izuba,lau modutara ezagututzendute guztien maisuba.

Billabonako Mainguba

Odol biziko pelotariyaplazaratu zan gazterik,ez da ikusi iñor egitenark bezin sake gaiztorik;aurrian jotzen dubenak berrizegiñ nai ezik boterik,pelota gogor ebakitzekoez da azaldu besterik.

Mardura

Ankaz azkarra, buruz abilla,Plaza ongi du betetzen,maneju ona dauka gañerapelota ongi baztertzen;kontrariyuak gutxitan diyonai aña bolia artzen,oni partida irabaztekoez ditu lan txarrak jartzen.

2 0 3

Elizegi

Erremontian nola eldutabiyak ederki dakizki,indarra eta beso libriasobra berekiñ daukazki;zerbait maliziz jazten danianduda gaberik da aski,onenen kontra jokatu etairabazitzeko noski.

Baltaxar

Au da Marduren plaza laguna,aurreko jokalariya,begi zorrotz dun mutil erniabiziro bildurgarriya;kontrariyua bere lekuannaiz ondo egon jarriya,kontugabetzen bada aguroartuko diyo neurriya.

Brau Txikiya

Errebes eder, lasai galaia,meritu aundiko juak,esnatuko du kontrariyuatentatzen badauka luak.A zer mutilla billatutzekotxokuak edo txuluak!Plaza danetan oparo dituirabaziyak txaluak.

2 0 4

Bergarrara

Indarrez jo ta egiten badupelotak zorrotz botia,beso azpitik tiratutzekoberetzako da obia;egokiya ta sasoiekua,batere bildur gabia,dudarik gabe ez da erozeiñonlako ditxen jabia.

Brau zarra

Onen mugirak biziyak dirabeti partida danetan,txantxarik gabe jokatutzen duirabaztera benetan;bere bolia fiñakin dakipelota jartzen anketan,orrengatik du kontra dubenaerabill itzen neketan.

Portal

Urte bete da geienez eretxestoz egiña sarrera,nonbait argatik erortzen zaizkaiñoiz pelotak lurrera;baña bolia indartsu arrekbultzatzen badu aurrera,moda berriko kolejiyuanegiña dauka karrera.

2 0 5

Meltxor

Mutiko pizkor korajetsuaasten danian saltatzen,irixko gazte bizi-biziadirudi plazan jokatzen;oso da fiña, argatik dakiazken tantoraño eltzen;Meltxor’en faltan ez da partidaberialakuan galtzen.

Zarrak

Lizurume ta San Juan izandudira blekari osuak,Joxe Juakin da Txikibar zallafin eta baliosuak;Potona ona; Bega zimelakjarriko ditu lazuak,jokatu eta irabaztekolagundutzera besuak.

Gaztiak

Sanperio eta Pasiegua,Antonino ta bestiak,azaltzen asi dira plazaratxit pelotari gaztiak;antxen bildutzen dira galaiaklangilliakiñ nastiak,gure oitura zarrak ez baitumerezi galtzen uztiak.

206

Biktoriano Iraola Aristigieta (1841 - 1919) .............Au poza senti det! .............................................Abenduaren 7ª 1688-garren urtean ..................Guda, gudariak eta beren itz-bideak ...............Lore igartua ....................................................Jose Maria Zubia “Mari” ................................Pedro Calderón de la Barca jaunaribere eunkian ..................................................Bai pozik ............................................................Txurruka Trafalgar-en ...................................Artzai-jolasa ....................................................Erriko seme donostiarra ...................................Donostiari .......................................................Bere seme batek Donostiari ...........................Irakurgai txiki bat beste batetik moldatuba ...Euskaldun leial bat .........................................Iñauteriyak Donostian lenago eta oraiñ .............Petra txardiñ saltzall ia ...................................Jose Maria Iparragirre ....................................Kazkarabarra .....................................................Arrazoia eta urrea ...........................................Pedro Mari biursari gozotsuarentzat ..............Aurra urian ........................................................Alabaren naitasuna ........................................Pakearen ontasunak. Pakea da zerua. ..........Astua gosiak ...................................................Loiolakua ........................................................Ama baten negarra ..........................................Zardin saltzall ia Donostian ...........................Arrantzalea .....................................................K e j a k ..............................................................Nexka eta perlak ............................................Lore lotsat i bati ..............................................Nere kabien oñean ........................................

207

71 11 41 72 22 4

2 83 33 43 94 44 55 15 55 86 37 27 58 18 38 59 09 29 4

1 0 11 0 31 0 51 1 01 1 31 1 51 1 71 1 91 2 2

Itsasoan ........................................................Bide onez ...................................................Lan ta jan .....................................................Nere txakurra ...............................................Anjelatxo .......................................................Aritzaldeko alaba ..........................................Ama aurrari siaskan luak artzen .................Gipuzkoatarren eta Erromakoenantziñako kondaira ....................................M a d a l e n ........................................................Erretxinola ....................................................Gaixuak! .......................................................Ama baten penak ..........................................Juana eta Martiñ ..........................................A m e t s a k .......................................................Uda ederragua da ...........................................K a b i y a ..........................................................Zeñek esan? ..................................................Erritarrak .....................................................Arrai zalia .....................................................Eguarriyetako turroia ....................................Lagun zarra! .................................................Sagardotegiyak .............................................Estropadak. Egia ote da? ..............................Apari batez ostatuban ...................................Zu ta ni .........................................................Siaskaren onduan .........................................Pelotariyak .....................................................

1 2 61 3 21 3 41 3 61411 4 41 4 7

1 4 91 5 51 5 71 5 91 6 21 6 51 6 81711 7 41 7 71 7 91 8 21 8 41 8 71 8 91 9 31 9 61 9 82 0 1203

2 0 8

Au poza senti...Au poza senti det!(Bilintxen modura eta bere oroipen jarriyak) Gaur uste gabe, maite...

Documents

Transcript of Au poza senti...Au poza senti det!(Bilintxen modura eta bere oroipen jarriyak) Gaur uste gabe, maite...