12

El Borracho Burlado

AlegiakEsopo eta Virgilioren

alegiak euskaraz.Donostia, 1842.

Ipuin OnakDonostia, 1804.Bizenta Mogel,gure literaturakolehen emakumea.

Tolosa,1803.

Obra honekarazoak elizgizontradizionalistekin.Donostia, 1824.

Markina,1802 /Bilbo, 1881.

Euskarazko lehen eleberri-saioa,

elkarrizketazkoa.

Lehen teatrolan idatzia.Arrasate,1750~.

Xabier Munibe, PeñafloridakoKondearen opera komikoa,

euskaraz eta erdaraz. Bergara,1764.

1793an argitalpenadebekatuta. XIX. mendean argitalpenik gehienak.

Zein hizkera? Erantzun honako galdera hauei.

1. Autoreak «euskararen zailtasuna» dioenean, zeresan nahi du, zure ustez?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Zein da antzerkiaren oinarrizko baliabidea?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Aktoreak bergararrak zirela dio. Zein euskalki

edo hizkera molde egiten da eremu horretan?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Aktoreek barregarri geratzeko arriskua aipatzen

du. Zer dela eta?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Xabier Muniberen lanak

RR eal Sociedad Bascongada de Amigos del País(RSBAP, 1764) edo Euskal Herriaren Adis-

kideen Elkarteko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biobra utzi zituen euskaraz:

• Gabon Sariak. . . . . . . . . . . . .ezizenez argita-ratu zuen. Gabon kanten tradizioan kokatzen da.

• El borracho burlado (Bergara, 1764). Obra. . . . . . . . . . . . hau opera komiko bat da, hots,musika eta antzerkia uztartzen ditu.

Antzerki . . . . . . . . . . . . . . . ezaugarriak ditu:hiru unitateen araua (denbora, espazioa, ekintza)gordetzen du eta, tesi moduan, nobleziak herritarrenhezkuntzaz arduratu behar duela defenditzen du.

55

• Datu biografikoak

X abier Munibe Idiakez, Peñaflo-ridako Kondea izenez igaro da

historiara. Azkoitian jaioa (1723),Ikasketak Espainian eta Frantzianegin zituen. Frantzian entziklopedis-moaren eragina jaso zuen. RSBAPsortu zuen (1764) eta bera izan zenelkartearen gidaria eta arima.

Kargu politikoak ere izan zituen:Azkoitiko alkate, Gipuzkoako Dipu-tatu Nagusia eta Madrilgo GorteetanDiputatu. Bergaran hil zen, 1785ean.

✵ neoklasikoaren ✵ Sor Luisa

✵ elebidun✵ fundatzaileak

✵ Konbentzioko✵ babesa

✵ elkarteak✵ Elhuyar anaiek

• Bergarako Erret Mintegia, 1765

RR SBAP . . . . . . . . . . . . . . . , Muniberen eki-menez, irakaskuntzarako eta ikerketarako

mintegi bat sortu zuen: Bergarako Erret Mintegia.

Nagusiki humanitateak lantzen ziren, baina bai-ta zientziak eta teknika, kimika, fisika eta mineralo-gia ere – . . . . . . . . . . . . . . . . . wolframioa aurki-tu zuten–. Goi mailako ikerketa gune bihurturik,irakasle eta ikertzaile ospetsuak aritu ziren bertan.

. . . . . . . . . . . . . Gerran Gasteizera aldatu zen(1794). 1798an Bergarara itzuli zen berriz.

RSBAPen . . . . . . . . galdu zuenean estatuarenmenpe geratu zen: izen aldaketak, izaera aldatuzuen... 1975az gero, UNEDen egoitza da.

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

Nire lehenengo asmoa opera osoa euskarazizatea izan zen; baina gero bertan erabilibeharreko euskararen zailtasunak huts eginzidan. Azkoitikoa erabiliz gero ez zen goxoaizango gainerantzeko herrientzat, Goierrikoeuskalkiaz daukaten ardura dela eta. Tolo-sakoa, Hernanikoa, Donostiakoa… erabilizgero, aktoreak (bergararrak ziren gehienak)barregarri ager zitezkeen, ezin izangobaitzuten imitatu. Hori dela eta, euskara zatikantatuetan erabiltzearekin konformatunintzen, zati antzeztuak gazteleraz eginez.

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:51 Página 55

56

Bila itzazu lauki horian testuan markaturik dau-den hitzen sinonimoak edo egituren parekoak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bi testuak. Markatu aukera zuzenak. Bost ✗.

❍ Hasieran Txanton nahigabetuta ageri da, etahorregatik edaten hasteko puntuan dago.

❍ Txanton Garrote erabat mozkorturik dago: ezinda mugitu ere egin.

❍ Txanton, gizon prestua eta zintzoa, penaturikdago. Edanean ari da, baina bere buruarekinborrokan dabil, edateari utzi nahian.

❍ Txanton gizon elizkoia da eta ardoa bedeinka-tzen du, baina ardoak ekar ditzakeen ondoriotxarrak agerian utzi nahi ditu.

❍ Txanton Garrote zurrutero hutsa da, eta ardoa-ren laudoriotan ari da.

❍ Txanton eta Maritxoren kantetan kontraste borti-tza gertatzen da: bataren ardozaletasunak bes-tearen bizitzara tristura eta zoritxarra ekarri ditu.

❍ Txantonek bere umeak eta familia abandonaturikdituela salatzen du Maritxok.

❍ Lehenengo pasartean, Maritxo nahigabeturikageri da; bigarren pasartean, berriz, Txantonierrierta egiten dio.

❍ Ardoaren eraginpean, Txantonek jipoitu egin duMaritxo eta honek salaketa jarriko duela dio.

Bilatu bi testuetan honako egituren parekoak etaidatzi. Testuetan hika moldean daude.

1. Bedeinkatua izan zaitez

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Sar zaitez nire barrura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Nola elkartu zinen horrelako pertsona batekin!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Ai Maritxo gaixoa! Zein zoritxarrekoa haizen!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Zergatik zatoz leku honetara?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

aurkitumozkortia

pasa den gaueanZein zoritxarrekoa!

lizunajasan duenik

zoratu beharreaninguraturik

atzetik

BIGARREN AGERRALDIA

Maritxo, oso goibel, eta Txanton.(Maritxok abesten du.)

ARIETA RONDEAU

Ez da mundu honetanpena handiagorik

senar hordia2,alfer nagia

izatea bezelakorik.Ez da mundu honetan

pena handiagorik.Ni baino inor gehiagoprobaturik3 ez dago.Ai, Maritxo tristea!Hire zorigabea4!

Zerk batu hinduanhalakoarekin?

Ez da mundu honetanpena handiagorik:

beti goiz eta gaueanhura pitxer arteantabernan sarturik,

eta ni hura bilatzen,neure burua urratzen5,

ezin inoiz etxerabere haurren aldera

biribilaturik6.

ARIA A DUOMARITXO:

Hemen hengoan hi,urde zikin hori;eta hire ondoren7 nibart8 herri guziti.

TXANTON:Maritxo, laztana,zerk hakar honara?

MARITXO:Zerk? Hi bilatzera;goazen etxera.

TXANTON:Utzi nazan hemen,poliki atsedeten.

MARITXO:Ez diat nahi.

TXANTON:Bai, bai, bai, bai.

MARITXO:Hator laster.

TXANTON:Ez, ez, ez, ez.

MARITXO (Oso haserre):A, zikina!

TXANTON (Barrez):Ha, ha, ha, ha!

MARITXO (Lehen bezala):A, likitsa9!

TXANTON (Lehen bezala):Ha, ha, ha, ha!

MARITXO (Lehen bezala):Nik salatuko hautalkate aurrera,sartu arazoko hautkartzela ilunean.

TXANTON (Lehen bezala):Hor konpon Marianton,ajolarik ez zait.

MARITXO (Lehen bezala):Ajolarik ez badek hik,nik emango diat.

BIAK BATERA (Lehen bezala):Ajolarik ez badek hik,nik emango diat.

LEHEN AGERRALDIA

Txanton Garrote, ardo pitxerraeskuan, honako hau kantatuz:

CANZONETAI.

Ai, niri zer egin ote zat!Oinez ibiltzen ahaztu zat.

Burua jaso ezin det,lurra ediro1 ezin det!

Triste dut bihotza guztiz,edan dezadan ea berriz.

II.(Pitxerrari begira, berau ferekatuz.)

Edari eztitsu gozoa,zerutik jatsitakoa,

zenbait eta hondoragohainbat haiz gozoago!

Jainkoak bedeinka hazala,nik bedeinkatzen haudan bezala.

III.(Aurreko koplan bezala.)

Jarro honetan hi ikusteanpoz hartzen det bihotzean;

hemen begiraturikbanaukak txoraturik,

zer egingo ez dek barrunen?Sar hakit ba, arren, lehenbailehen.

(Edaten du, antzeztuz.)

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:52 Página 56