EXTRAPREMIO

S

44pá

xinas

con

toda

a

infor

mac

ión

ENTREVISTAa Xil Ríos.

ENQUISA SOBREHÁBITOS ALIMENTICIOS,ALCOHOL E TABACO

NOVAS PÁXINAS

CHARLADE RAMÓN CARIDE

ESPARAVÁN

Nº 6 2006

ESP

ESPeditorial2

editorialDespois dun curso exitoso para o alumnado ennumerosos concursos, certames e probas dosque xa demos conta no nº anterior vemos nova-mente a luz para informarvos de todo o queaconteceu neste curso.Con moitas novidades, novas seccións e colabo-racións afrontamos unha nova edición da nosarevista coa certeza de poder encher as súaspáxinas de actividades, de concursos, de visi-tas... e de todas as noticias que se xeran nuncentro de estudos coma o noso.

COORDINAEQUIPO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA

Mª Xesús Sarmiento Macías, Miriam GonzálezIglesias, Rosario Expósito Linares.

COLABORADORESMª Victoira Couto Vaamonde, Yolanda Martínez Glez,Javier Meruéndano Lira, Diego Rodicio Álvarez, MªBelén Santos Ascarza-Tabarés, Amelia, MaríaRomero, Lilian, Mila, ToniLucía Álvarez Méndez, Andrés Boimorto López,Xabier Borrajo Gutiérrez, Luís Carballo Simón,Almudena Dguez Caramés, Yerai Fariñas Calvo,Natalia Fentes, David Fdez Bueno, Nancy FeijooPato, Alba Fdez, Cristina Garrido Bouzo, EdgarGarrido Rey, Gemma Gómez Alvarez, Iván Glez,Paula Mtnez Casas, Delfín Martínez Conde, LorenaMojón Gómez, Natalia Paradela, Mª José Seara.

DESEÑO E MAQUETACIÓN

Rosario Expósito Linares

REDACCIÓN E ADMINISTRACIÓNDomicilio: Rúa do Castelo, nº3 32700 MACEDATeléfono: 988463286/46321/ Fax: 988463217

Correo electrónicoies.san.mamede@edu.xunta.es

CONSELLERÍA DE PRESIDENCIA

Queres enviar algunhasuxestión, un traballopara publicar, recibirinformación, cosultar-nos algo? Agorapodes a través darede. Aquí tes o nosoenderezo electrónico.

normaliesmaceda@terra.es

SUBVENCIÓNOUTORGADA POLA

EDITA: E.N.L. IES SAN MAMEDE -MACEDA-

3 ESPsumario

ESPsumario

ESPARAVÁNMaceda, 2006.

4. O departamento de orientación informa. Información do instituto.Este ano celebramos ...

6.Actividades extraescolares.

8. Personaxes da nosa bisbarra.

10. Conferencia de Xurxo Souto.

14. Conferencia sobre triatlón.

15. Charla da autora teatral Begoña Muñoz.

16. Entrevistas.

20. Relato.

23. Manuel Lugrís Freire

25. Libros, música, televisión.

28. A páxina da cultura clásica.

29. Colaboracións.

31. Economía.

32. Enquisas.

36. Eclipse anular

37. 10 recantos máxicos dacomarca.

39. Quen é quen?.

43. Premios.

44. Halloween.Tarxetas de nadal.

2 EDITORIAL3 SUMARIO4 INFORMACIÓN5 INSTITUTO6 PREFERENTE

10 CONFERENCIAS17 ENTREVISTAS18 CREACIÓN21 LETRAS GALEGAS22 LIBROS24 MÚSICA25 SERIES28 ACTA DIURNA29 COLABORACIÓNS31 ECONOMÍA32 ENQUISAS36 ECLIPSE ANULAR34 FOTOGRAFÍA36 PASATEMPO40 PREMIOS42 CONCURSOS

SECCIÓNS

2004/05

ESPARAVÁN,Rúa do Castelo, nº3

32002 -MACEDA-Ourense.normaliesmaceda@terra.es

4 instituto ESP

DEPARTAMENTO

DEORIE

NTACIÓ

NVIVE A TOPE A UNIVERSIDADE

INFORMACIÓN E TERMINOLOXÍA UNIVERSITARIA DE INTERESE:PLANS DE ESTUDIO

Os plans de estudios son o conxunto de ensinanzas organizadas por unha universidade, que unha vez superados dan derei-to á obtención dun título. Os plans están compostos por materias; cada materia consta dun número mínimo de créditos: 4´5 créditos se a materia écuadrimestral e 9 se é anual.Hai catro tipos de materias:

Materias troncaisSon as materias de obrigatoria inclusión nos plans de estudios dunha mesma titulación en tódalas universidades doEstado español. Materias obrigatoriasSon as materias libremente establecidas por cada universidade, que están incluídas dentro do correspondente plande estudios como obrigatorias para o alumno.

Materias optativasSon materias que elixe o alumno entre aquelas que se ofertan nos plans de estudios da titulación. Nestes tamén seespecifica o número de créditos de materias optativas que se deben cursar.Materias de libre elecciónSon materias que o estudiante elixe libremente para a configuración do seu currículo; pódense elixir materias doutrastitulacións.

CRÉDITOSOs créditos son as unidades de valoración das ensinanzas universitarias. Un crédito son dez horas de ensinanza teórica,práctica .

Algúns de vós estades a piques de comezar a etapa universitaria, esta é unha das épocas melloresda vida se se sabe aproveitar. Tamén é verdade que para a maioría é un cambio grande respecto aos

estudos e a vida no I.E.S. Se segues unha serie de recomendacións sen dúbida adaptaraste e aproveitarás mellor tódalas posibilidades

que atoparás na universidade:Asiste ás clases. Comeza a preparación para ocupar un lugar no sociedade. Obrígate a cumprir un horario

Aprende a traballar en equipo, a preparación de traballos é a formula máis axeitada para iso.Atrévete a opinar e expoñer as túas ideas

A época universitaria é o período de formación en laboriosidade. Máis vale tódolos días algo que nun moito.Aprende a combinar o traballo, o estudo e o deporte.

Fai amigos/as.Consegue axuda cando a necesites. Non ten nada de malo buscar unha persoa que te axude cando tes que enfrontarte a un problema.

Aproveita os recursos existentes, pódenche abrir áreas de saber non implicadas no propio estudio.

Diplomatura e ciencias empresariais - Ourense - Vigo

Diplomatura en Educación Social (Ourense)Diplomatura en Enfermería

- Meixoeiro (Vigo)- Ourense - Pontevedra- Povisa (Vigo)

Diplomatura en Fisioterapia Diplomatura en Relacións LaboraisDiplomatura en Traballo Social (Ourense)Diplomatura en Turismo (Ourense)Diplomatura en Xestión e Administración PúblicaEnxeñería de MinasEnxeñería de TelecomunicaciónEnxeñería IndustrialEnxeñería en Automática e Electrónica Enxeñería en Informática (Ourense)Enxeñería en Organización IndustrialEnxeñería Técnica Agrícola (Ourense)Enxeñería Técnica en Informática de Xestión(Ourense)Enxeñería Técnica de TelecomunicaciónEspecialidade de Sistemas de TelecomunicaciónEnxeñería Técnica de Telecomunicación

Especialidade de Son e Imaxe Enxeñería Técnica ForestalEnxeñería Técnica IndustriaEnxeñería Técnica Industrial EspecialidadeElectricidadeEnxeñería Técnica Industrial EspecialidadeElectrónica IndustriaEnxeñería Técnica Industrial EspecialidadeMecánicaEnxeñería Técnica Industrial Especialidade QuímicaIndustriaGraduado Superior en Ciencia e Tecnoloxía doMedio Ambiente Graduado Universitario en Ciencias Policiais eDetective Privad)Graduado Universitario en Deseño Téxtil e Mod)Licenciatura en Administración e Dirección deEmpresas

-Ourense -Vigo

Licenciatura en Belas ArtesLicenciatura en BioloxíaLicenciatura en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos(Ourense)Licenciatura en Ciencias da Actividade Física e doDeporteLicenciatura en Ciencias do Mar

Licenciatura en Comunicación AudiovisualLicenciatura en Dereito (Ourense)Licenciatura en Dereito (rama Económico-Empresarial)Licenciatura en EconomíaLicenciatura en Filoloxía GalegaLicenciatura en Filoloxía HispánicaLicenciatura en Filoloxía InglesaLicenciatura en Física (Ourense)Licenciatura en Historia (Ourense)Licenciatura en Psicopedagoxía (Ourense)Licenciatura en Publicidade e RelaciónsPúblicasLicenciatura en Química Licenciatura en Tradución e InterpretaciónMestre, espec. Educación Especia (Ourense)Mestre, espec. Educación FísicaMestre, espec. Educación Infantil (Ourense)

-Ourense-Pontevedra-Vigo

Mestre, espec. Educación Musical Mestre, espec. Educación Primaria

- Ourense - Pontevedra- Vigo

Mestre, espec. Lingua Estranxeira (Ourense)

OFERTA DE ESTUDIOS UNIVERSITARIOS NA UNIVERSIDADE DE VIGO( CAMPUS DE: VIGO. OURENSE . PONTEVEDRA)

ESPinformación5

inst

itu

to

QUE DATAS... CELEBRAMOS ESTE CURSO

enderezo electrónico

7 de abril

DÍA DA SAÚDE

8 de marzo

DÍA DAMULLER

TRABALLADORA

O alumnado do IES SAN MAMEDE recibirá a comezos do próximo curso, 06-07, unha

axenda escolar elaborada por un grupo de traballo do profesorado. Tres son os obx-

ectivos básicos que persegue este modelo. En primeiro lugar, ser útil ao alumnado

para anotar o horario, as tarefas, traballos, exames e notas. En segundo lugar, ofre-

cer, ademais de informacións relevantes sobre a oferta educativa e as normas de fun-

cionamento interno do centro, suxestións para planificar o horario persoal de estudo

e para render o máximo nos exames. E, finalmente, servir de canle de comunicación

entre o profesorado e a familia do alumnado.

páxina webNeste curso inaugurouse a páxina web do centro, accesible no enderezo

http://www.iessanmamede.com. Toda a comunidade escolar pode empre-

gar os seus servizos, entre os que destacan, a publicación das últimas

novas do instituto, unha axenda coas principais actividades, foros de deba-

te e a visualización de fotos dos diversos eventos organizados.

Este ano, habilitáronse contas de

correo electrónico para o alumnado.

ESPpreferente6

DÍA A DÍA

EXCURSIÓNS,TEA

TRO

,RA

LLI

EM

ATEMÁTICO, CO NFERENCIAS ,CO

RRE

LING

UA

,INTERCAMBIO,ETC.

setembro

OUTUBROMACEDA

Asistencia á Campañado Ministerio deIndustria para coñeceras novas tecnoloxías.

14 OUTUBRO

OURENSE

Asistencia á repre-sentación teatral de Oheroe no Teatro Principal.

17

NOVEMBRO

OURENSE

Visita á xornada de por-tas abertas “O ano da físi-ca”.

NOVEMBROMACEDA

Celebración do Magosto.7 11

NOVEMBROMACEDA

Recollida, clasificación eexposición de cogomelos.

21NOVEMBROOURENSE

Asistencia á representaciónteatral Vida de Esopo.

22

DECEMBRO

OURENSE

Asistencia ao visionado da películaHarry Potter y el cáliz de fuego

Visita ao campamento romano dePortoquintela, San Miguel deCelanova e Santa Comba de Bande.

7NOVEMBRO

SANTIAGO

Asistencia á exposición “Afronteira entre a Arte e asmatemáticas”.

preferente7 ESP

xuño

actividades

DECEMBRO

MACEDA

Celebración do Festival de Nadal.

22

ABRILSANTA TECLA/

PANXÓN

Viaxe a Santa Tecla e á vilade Panxón.

24

FEBREIRO

ANDORRA

Viaxe didáctica destinadaao coñecemento do deportedo esquí.

4 FEBREIRO

MACEDA

Programa de educación para asaúde, impartido pola CruzVermella.

16

DECEMBRO

MACEDA

Taller de instrumentos conmateriais reciclables.

20

MAIO

Intercambio entrealumnado do IES SanMamede e o CPI deCaldas de Reis.

24MAIO

LETRASGALEGAS

17

MARZO

FRANCIA

Intercambio sociocultural conFrancia.

8

Publicou como literato: Don Porrazo,novela de costumes, un cadro vivo doval de Maceda. Tamén publicou Deixaque xa, ámbalas dúas reeditadas por

Alvarellos en 1985.É autor dunha ampla produción literariabilingüe; textos para alumnos de literatu-

ra; teatro popular (como El abuelo,drama caciquil de asunto galego); obras

de carácter arqueolóxico e doutrinal,entre as que destacan: Conferencia

sobre la pasión del juego ou La tumbadel Apóstol Santiago.

Escribe nun galego popular que rexeitaos enxebrismos e cultismos pero non os

dialectalismos. Empeñado no uso dogalego tal e como se fala.

Relacionouse coas Irmandades da Fala,louvou os nacionalistas do Partido

Galeguista. Na súa estadía en Madrid colaborou naRevista Galicia con Basilio Álvarez entre1906 e 1909. Cando regresou a Galiciafoi para exercer de catedrático de litera-

tura en Santiago, onde desenvolveuunha grande actividade literaria e cientí-

fica.XABIER BORRAJO GUTIÉRREZ. 4º ESO A.

Actriz nacida no ano 1973 enMaceda. Comezou a súa andaina amediados da década dos 90, edesde entón ten traballado ininte-rrompidamente en diversas curta-metraxes e numerosas teleseriestanto a nivel autonómico como anivel estatal. Ten participado, ade-mais, en publicidade e en telefilmes.Actriz autodidacta, realizou cursosde interpretación en Galicia , logotrasladouse a Madrid onde seguiu asúa formación no taller de interpre-tación creativa de EduardoMillewich. Mellor actriz de curtametraxe, pre-mio AGAPI 2000 pola produciónSandra de Héctor Diéguez.Os traballos realizados: Promediovermello, Ollos que non ven, Unpaso adelante, Fíos, Terra deMiranda, Sandra, Hospital Central,Amor Serrano, Rías Baixas, Nadaes para siempre...

LORENA MOJÓN GÓMEZ. 4º ESO A.

Manuel VidalRodríguez

Escritor natural de Maceda (1871-1941). Catedrático de literatura,

realizou a carreira eclesiástica e ade Filosofía e Letras.

preferente

PERSONAXES DA NOSA BISBARRA

ESP

O alumnado de4º ESO fixo unhaselección dal-gúns personaxesrelevantes dacomarca ou rela-cionados con elade todos os tem-pos.

Ramón Caride Ogando

2personaxes

Cristina Pascual Rubín1

9 preferente ESP

XOÁN DE NÓVOA: CONDE E SEÑORDO CASTELO DE MACEDA

Faleceu este cabaleiro da liñaxe dos Nóvoas no ano1504 na casa-forte de Maceda. Está soterrado ao pédela, nun coidado sartego con estatua xacente deestilo prateresco, na banda esquerda da IgrexaParroquial de San Pedro, xunto coa súa dona XoanaDíaz de Cadórniga, vencelada a unha das potenta-das familias nobiliarias de Ourense que se enfrontoucon severidade aos poderes fácticos (prelados exudeos) da súa época. Naquela fortaleza medievalviviron Xoán de Nóvoa e os seus dende comezos dos. XIII.Polo 1207 posuía a tenencia de Maceda, GonzaloFanes de Nóvoa, un dos primeiros colonos do apeli-do que se asentou alí, cando os señores de Ambíaanceiaban aquelas herdanzas. I Prelado Iañez deNóvoa gobernou despoticamente dende a súa ata-laia episcopal dende 1286 ata 1308 aínda que no1276 xa fora nomeado bispo electo por presión dosseus.Un familiar seu foi o nobre de Maceda que finou en1504 e do que se cumpriron cincocentos anos doseu pasamento. Xoán de Nóvoa descansa na Igrexade San Pedro, que se erixiu nos albores do séculoXVI cando a freguesía non ía moito máis aló doscorenta veciós. Nas dúas inscricións superiores dofermoso sartego podemos ler, cinceladas en letrasmaiúsculas: Esta sepultura mandouna facer XoánIáñez de Nóvoa, señor da casa de Maceda, fillo deXoán de Nóvoa e de Mencía López Mosquera quese mando aquí sepultar. Na dereita rezaM “Asímesmo está aquí sepultada Xoana Díaz deCadórniga, muller de Xoán de Iáñez de Nóvoa, fillade A. Díaz de Cadórgoniga”. Debaixo do sarcófagoestá escrito todo sobre o herdeiro da Casa deMaceda.Hai tamén sitios onde descansan membros destafamilia coma a Igrexa de Asadur e a dosFranciscanos.

YERAI FARIÑAS CALVO. 4º ESO B.

Xoán BabarroGonzález

Natural de Calvelode Maceda, 1947.

Exerceu durante variosanos como profesor deE.X.B, sendo actualmen-te catedrático de linguagalega e literatura nuninstituto da Coruña.Conta con numerosostítulos de obras destina-das ao aprendizaxe da lingua galega asícomo diferentes traducións á nosa lingua.En 1974 recibe o primeiro premio noConcurso de Contos Infantís “O Facho” coaobra Zoca zoqueira. En 1987 recibirá o pre-mio de teatro da mesma asociación, coa obraGrande invento para saír do aburrimento, queredacta en colaboración con Ana Mª Fdez.Con esta mesma autora consegue os primei-ros premios do concurso “O Barco de Vapor”de 1985 e 1989, coas obras Primeiro libro conMalola e Barrigaverde e o dragón Achís, res-pectivamente.

ALMUDENA DOMÍNGUEZ CARAMÉS.4º ESO A

3

5

R. Parada JustelNaceu en Esgos no ano 1871 e morreu no 1902.En 1888 rematou os seus estudos secundarios.Dada a facilidade para o debuxo desprazouse aMadrid para cursar estudos na escola de BelasArtes de San Fernando, obtendo o nº1 no examede ingreso. Ante o éxito obtido, a DeputaciónProvincial de Ourense concedeulle unha pensiónpara estudar en Roma. Alí pensou en deixar a pin-tura impresionado polo nivel dos mestres renacen-tistas e barrocos.Regresou a Esgos, onde viviu algún tempo, pin-tando paisaxes e realizando diversos retratos.Transladouse a Madrid, onde acadou o nivel máisalto da súa produción.A súa obra foi moi curta. Copiou obras de mestresespañois, realizou obras de carácter histórico.Realizou en Ourense, entre outras obras, os fon-dos dun retábulo para a Catedral e a hornacina daVirxe na Igrexa de Santa Eufemia.Unha parte importante da súa produción atópasehoxe no Museo Provincial de Ourense.

DAVID FDEZ BUENO. 4º ESO B.

4

ESPconferencia10

XURXO SOUTOfalou PARA NÓS

Aquí tedes as súas palabras:

con

fere

nci

a

...en Pedrafita non saben nada do que pasa en Fisterra, sempre esa incomunicación, temos dereito a coñe-

cernos un pouquiño máis e a ter máis relación entre nós, os galegos e as galegas.

Como vos dicía pretendo animarvos, aínda que xa sei que este un instituto cargado de talento a que fagades música,a que fagades literatura a que deades ese paso e tiredes cara adiante.

Nós, alí na Coruña, hai xa 15 anos, eu teño 38 anos, decidimos montar un conxunto que lle chamamos Os diplomáti-cos de Monte Alto, partiamos dun principio, que logo foi unha especie de retrouso do tema bravú, dicía vivimos aquíen Galicia, vivimos no cu do mundo pero temos bravura para tronzar o universo todo, vivimos no cu do mundo porquecalquera de vós estades cargados de forza vital, estades dispostos, tedes forza para armar calquera tipo de aven-tura, sen embargo, estamos sempre marxinados de todo, todas as cousas boas pasan fóra, as películas fanas enHolliwod, a música fana en Inglaterra, as máquinas fanas en Xapón, a política fana en Bruxelas e nos a velas vir, setemos cartos estamos no mundo se non estamos condenados a ter xente marxinada, frente a iso a revolución e acreatividade, chistou o talento que tedes na cabeciña poñelo nun papel, coller unha guitarra eléctrica, empezade a bou-rar e en fin repartir alegría, repartir emoción. Como vos dicía, aquel conxunto era da Coruña, pero claro frente ao tópico que hai da Coruña que non se fala nadade galego, iso é mentira, no barrio onde vivía eu, onde vivo eu, en Montealto, todo o mundo, toda a xente da moceda-de polo menos fala galego é mais A Coruña é unha especie de resumo de toda Galicia porque a maior parte da xenteque vive alí, os pais viñeron da aldea.Nós queriamos montar un conxunto aínda que eramos uns rapaciños, andabamos aí sobre os 16-17 anos e daquelafaciamos o que se chamaba pop de provincias que era unha imitación do que se facía en Madrid, que era unha imita-ción do que se facía en Londres e decidimos mesturar as músicas que tiñamos ao redor da casa por exemplo o gui-tarrista noso, o guitarrista era heavy, tiña un conxunto heavy que lle chamaban Atila seguidor de acdc e de Metallicapero ensaiaba nunha corte de porcos, por certo no medio da cidade, había alí un cortello esperaban a que chegara oSan Martiño, mantaban o porco e entraban os heavys. Son eses contrastes que nunca ninguén nos conta pero queestán aí, que vós tamén coñecedes perfectamente. Enchían todo de carteis de ACDC e de Metálica pero aquelo seguíacheirando a porco que penetraba, enfin os heavys dábanlle con moita forza pero claro el era heavy pero o seu pai viñada parte de Aranga e entón tamén lle gustaban as pezas enxebres.

El heavy redondo, o pai seguidor da música enxebre-poderosa. Despois estaba aqueloutro co acordeón, Rómulo, quedaquela era seguidor da música dos Chichos e dos Chunguitos, naquel tempo non existía aínda Camela, esa músi-ca, sabedes non? calorra, tipo calé, rumbeando, estaba todo o día na rúa coa guitarra cantando eso de:

Ao mesmo tempo o seu pai que viña da parte de Viveiro, fixádevos no mapa de Galicia, do norte de todo de Viveiroe a el o que lle gustaba realmente, era a música verdadeiramente grande, era a ranchera mexicana, a música docampo da festa:E logo estaba eu, que andaba metido naqueles tempos na cousa da música folk, andabamos todos fascinados conMilladoiro, eu intenba tocar o clarinete, moi mal por certo ata que me dei de conta, que resulta que o meu avó, eu nono sabía, era de Perillo da outra banda da Pontepasaxe e fora fundador da mellor orquestra que había na Coruñanaqueles tempos e hoxe en día segue bourando ben, eran Os satélites da Coruña, os inventores da música galaico-tropical entón poñía os discos na miña casa que levaba o meu avó.

En fín mesturamos todas esas músicas, empezamos a bourar e claro dicían no, no, eso é imposible, ese conxuntonon pode funcionar ben, eso é un desastre, na Coruña imposible que funcione ben un conxunto que cante en galego,nós así modestamente traspasamos o noso barrio de Montealto, do pé da torre, chegamos ao centro, tocamos , foiben, fomos ao Pontepasaxe en fin tivemos o noso éxito relativo, sobre todo tivemos oportunidade de coñecer Galiciatoda tocando, iso foi marabilloso.Naquel momento, para vós, supoño que esto soará un pouco estraño, naquel momento había un tópico, había críticosque dicían que o galego non valía para o rokanrol, que era imposible facer rock en galego, porque os do ... cantabanen inglés, en castelán con dificultade porque non se adaptaba moi ben non sei e en galego era imposible, o galegoestá moi ben para a música folk, para a música tradicional pero para o rokanrol non.Ben, aparaceron Os resentidos, aí uns anos antes, cantando eso de “Fai un sol de carallo” e xa se rompeu todo ese

conferencia11 ESPtópico escuro e logo vimos todos como xurdiu a xeración do Xabarín Club, por exemplo na televisión e acabouse contoda esa dinámica pero naquel momento Galicia toda estaba estoupando en grupos que facían rock en galego eraimpresionante por que?, hai, houbo un cambio sociolóxico nos anos 70 chegou á aldea a televisión, nos anos 80 che-garon os electrodomésticos, nos 90 chegaron as guitarras eléctricas e entón Galicia estaba estoupando en conxuntos,era algo absolutamente impresionante, imaxinádevos, insisto, este é o mapa, por exemplo aquí en Vilanova deLourenzá sonaban Os Escornabois, un conxunto absolutamente impresionante, aquí en Vimianzo na Costa da Morteou en Soneira mellor dito estaban Os Impresentables de Vimianso, aquí en Ponteareas estaba O Caimán do río Tea,aquí en Chantada estaban Os Rastreros de Chantada, todos, todos coñeciamos, por exemplo, a Mano Negra que eraun conxunto que había en París impresionante, pero había un problema importante que Os Escornabois de Lourenzánon sabían para nada dos Impresentables de Vimianzo e Os Impresentables de Vimianzo non sabían para nada doCaimán do río Tea, o que falabamos antes, a incomunicación, aquí non sabedes o que pasa na Coruña, alí non sabe-mos o que pasa en Maceda e así nos vai. Entón, para solucionar ese problema fixemos un congreso, xuntamos osrapaces dos grupos e fixemos un congreso, foi impresionante. O congreso foi nun foro axeitado, foi nunha adega,tomando un bo piscolabis, chamábase..., foi en Chantada, o nome oficial do lugar era El caballero de Viana, pero onome popular era O sistema, o sistema porque o dono dicía: no verán o sistema é tomarchurrasco, no inverno o sistema é tomar cocido,como era inverno tomamos cocido e aos postresdecidimos poñernos a nosa propia etiquetamusical, pois xa sabedes cando un conxuntocomeza sempre dis, no é que a miña música é incalificable, nonse pode definir, nós buscamos un nome conconsciencia, había varias propostas e ao finalutilizamos o palabra bravú, sabedes o bravú, obravío, o cheiro da carne de monte, da carne sencastrar, que sabe que cheira a porco, claro,era o bravú unha palabra absolutamentemáxica porque era o símbolo do que queria-mos facer, música do noso tempo, con moita distorsión,con moita guitarra eléctrica pero ao mesmo tempo quecheirase profundamente de onde somos, ao lugar deonde somos. E foi espectacular, porque nese momento, xa che digo,xuntáronse, xuntámonos catro rapaciños alí nunha adega enChantada e comezou a haber grupos bravús, grupos arquibravús,grupos que eran bravús que logo deixaron de selo, grupos que noneran e que logo viñeron ao rego, en fin foi absolutamente marabi-lloso, quero dicir que se xunten catro rapaces, que tomen un coci-do, que decidan inventar algo e que isto teña unha certa repercu-sión na sociedade, eso quere dicir que a cultura non ten que vir sempredende arriba senón que tamén se pode inventar dende abaixo.En fin o que nos definía, o que nos unía a conxuntos tan distintos, insisto Rastreros, Escornabois, Impresentables, éo que lle chamo encontro brutal, o que vivimos todos, vivimos nun país cunha cultura tradicional que está desapare-cendo e ao mesmo tempo estamos vendo unha modernidade absolutamente salvaxe, de ferragancho, de cemento enese entorno tan duro, pois nace moita vida, nace moita emoción, nace moita cultura.Vouvos poñer algún exemplo desas experiencias musicais, insisto para animarvos a que montedes un conxunto, por-que non hai cousa máis bonita que subir ao palco e tocar aínda que un toque mal, que era o noso caso, sempre é máisdivertido que escoitar o mesmo conxunto do planeta terra.Unha vez, nós Os Diplomáticos, dende a Coruña, fomos contratados para tocar no Barco de Valdeorras, claro O Barcopara vós é relativamente cercano, para nós era como outro continente, mi madriña!, era unha viaxe impresionante, nonhabía autovía ningunha, era aquelo..., en fin collemos ruta, despois de dúas, tres horas chegamos ao Barco, o esce-nario era marabilloso, mesmo na beira do río Sil, un escenario precioso, fixemos as probas, ensaiamos ben e comotiñamos tempo fomos tomar un vaso, ao mellor tomamos dous e cando por fin chegou o momento de actuar o bateríadixo as palabras máxicas, esas palabras que acenden o corazón, colleu as baquetas e dixo iso de un, dous, tres, catro,dálle e nese momento cando iamos empezar a bourar as guitarras, apareceron unhas señoras cunhas cazolas, cu-nhas potas bourando nelas, dicindo:” auga si - música non, auga si - música non, auga si -música non..., polo vistohabía un problema co concello, coas cañerías, cos fontaneiros, que non tiñan auga e as mulleres viñan protestar: augasi - música non, claro nós estabamos, imaxinádevos, absolutamente desfeitos, virmos desde a Coruña, chegar aoBarco, non poder tocar por aquelas mulleres salvaxes porque á parte o técnico de son intentou repoñerse e ao poucomáis o deixan ben aviado.Á parte era moi bonito ver ás señoras todas enriba do palco, digo moi bonito agora que olembro non? Cos pés de bico totalmente enlouquecidas auga si - música non e nós estabamos absolutamente desfei-tos, acabadiños e cando xa o desacougo era máis profundo, daquela abriuse un rego no medio das señoras e apare-ceu Graciano, o punky do Barco, cresta punky, chupa de coiro, catro cravos chantados cara a arriba, en cada lado,levaba unha guitarra eléctrica como o indio canónico nas películas dobladas por vellos que vai avanzando para que

ESPconferencia12

caia, vai avanzando, as mulleres fóronse apartando todas, ponse no medio do escenario e di: tranquilos nenos mañánvou a misa de 12 e berro, auga si – misa non, auga si – misa non, en fin tocar non tocamos pero quedamos moi rela-xadiños, foi así unha especie de solás que nos deu, de cariño que nos deu Graciano, fomos tomar un vaso, toma-mos dous, tomamos tres co cal Graciano deitouse moi tarde, non se deu erguido a tempo e polo tanto non puido cum-prir a súa promesa de berrar no adro da igrexa iso de auga si - misa non.Ao ano seguinte vólvennos chamar para tocar no Barco de Valdeorras, preguntamos “bueno está todo ben non, nonhai problema, está todo ben”.Chegamos tocamos, a cousa foi ben quedamos moi contentiños e daquela ao final de todo aparece Graciano, pero xanon estaba tan afouto, estaba o home así... baixo, acabadiño, a cresta punky tíñaa caída de medio lado, dixen “peroque tes Graciano pero que che pasou” e dixo “nada home, nada Xurxo, nada, que aquí a xente non quere a cultura,eu esfórzome pero a xente non valora a cultura”, “e eso?”, “Nada home quixen facer unha obra de teatro, participati-va, sobre o sentimento do medo, do terror, entón claro a obra tiña tres actos, no primeiro acto non houbo queixa, plan-teille lume a un coche e a xente estaba ben, estaba así, interesada, pero claro no segundo acto, claro quería que axente participase máis, entón era coller alguén, atalo con unha corda e guindalo pola ponte abaixo, para que sentiseun pouco o sentimento de terror e a xente non participaba, a xente non quería participar. En fin ao seguinte ano vol-vín alí ao Barco de Valdeorras, fomos tocar e Graciano xa quitara a chupa de coiro, cortara a cresta punky e era untaxista querido, en fin unha persoa absolutamente normal como seu pai, canto talento se perdeu por uns veciños quenon valoraban a palabra cultura pero enfin non quedemos en tantas tristuras vouvos contar historias máis positivas.Outra historia dese encontro brutal que vivimos aqueles anos, vós coñecedes a Manu Chao?, sóavos Manu Chao?E coñecedes a Pinto de Herbón? ben, como vexo que hai un silencio absoluto vouvos dar uns datos sobre Pinto deHerbón. Pinto de Herbón, situémonos, Herbón situado a 4 a quilómetros de Padrón, dedícase a cultivar pementos, osfamosos pementos de Padrón que son de Herbón entonces el dicía que estaba sachando no pemento e cando sacha-ba cantaba e alguén lle dixo que iso era rap e aí comezou a súa carreira como cantante de hip hop, a primeira peza era poesía lírica, poesía xa que estamos no instituto, poesía dedicada á terra, unha poesía telúrica e en concreto aosnitratos da terra, ao nitramón 15-15-15, sabedes que é unha marca moi... o que pasa que eles din nitramón quinse,quinse, quinse.

- A ver eu digo: Nitramón- E vos dicides: 15-15-15- Unha, dúas, tres.- Nitramón (Xurxo)- 15 15 15 (alumnado)- Estamos en Maceda, con peito! (Xurxo)

Despois de facer esa grande peza dedicada aos nitratos da terra que foi un auténtico clásico, pasou á poesía social,xa sabedes o labor tamén, a dimensión na literatura como protesta, como denuncia, claro porque el tiña que denun-ciar. El collía, escribiulle un lote de cartas á consellería para que lle tapasen as fochas, os baches que tiña alí na estra-da diante da casa, como dicía el non eran baches eran trincheras, escribiu unha carta, escribiu dúas, escribiu tres,escribiu catro non lle contestou, e entón armoulle unha peza que dicía así, dedicada ao conselleiro naquel tempo quelle chamaban Xosé Cuíña:

Pavimentame Xosé Cuíña, pavimentamehazme tuyo una vez más

tengo el carnédel partido popular

Pavimentame Xosé Cuíña, pavimentameBen despois desa canción de amor á terra, do nitramón 15-15-15, despois desa canción de denuncia contra o conse-lleiro que non lle tapaba as fochas xa se lanzou á poesía lírica, pero unha lírica de modernidade, poesía futurista, istoé de exaltación das máquinas, de exaltación da técnica, calquera de vós por favor decídeme cal para vós o inventomáis grande da humanidade, cal é? decide algún:- Os coches (alumnado)

- Vai por aí, Pinto vai por aí, algunha outra posibilidade? Vai por esa dimensión técnica. Para Pinto de Herbón o inven-to máis grande da humanidade era unha máquina que leva motor e leva gasolina tamén que lle chaman pura e sim-plemente a motoserra, cando volo indique por favor decide pura e simplemente a motoserra, con xenreira como imi-tando o motor:

era a miña única ansiaa motoserra de color laranxa

ah, ah,aha motoserra

eu con ela era un esperto ía ao monte deixábao deserto

ah ah ah

a motoserrapreguntoume a garda civil

es unha plusbarna o es una estilah, ah, ah

a motoserrachegou o día da desilusión

cando a motoserra non pasou a revisiónah ah ah

a motoserraLai, la, la, lai, lai

A motoserraO coro de Maceda, ese aplauso forte

(Aplausos)

Agora que xa vos presentei a Pinto de Herbón e como xa sei que sabedes quen é Manu Chao, vouvos relatar oencontro brutal entre Pinto de Herbón e Manu Chao.

Pero esta é outra historia, se queredes coñecela, esperámosvos no vindeiro número!!!

conferencia13 ESP

14 ESP

O mércores 19 de abril o deportista galego de triatlón JAVIER GÓMEZ NOYA, campión de España, campión deEuropa júnior en 2002, campión mundial sub 23 en Nova Celandia, campión do Iron Tour 2005, visitou o noso centroxunto con dúas xoves promesas deste deporte Aída Valiño e Saleta Castro que falaron para o alumnado de 1º ESOe 1º BAC.

Aquí tedes algunhas das cuestións comentadas na charla:

JAVIER GÓMEZ NOYAatleta DE TRIATLÓN

A que idade comezaches a practicar deporte?JAVIER G.: Cando era pequeno xogaba ao fútbol. Despois con 11 anos entrei nun club de natación e con 14-15 fun á 1ª proba a Asturias case sen adestrar, xa que só practicaba a natación e engancheime a este depor-te.Cal foi o motivo polo que comezaches a practicar triatlón?JAVIER G.: Comecei, como dixen, practicando natación e propuxéronme competir nun triatlón, custoume moitorematar a carreira pero gustoume e decidín seguir adestrando o atlestismo e a bicicleta, pois a natación xa apracticaba. Ademais cando comecei, primeiro co fútbol, logo coa natación vin que ese mundo se me quedabapequeno. Agora paréceme máis interesante practicar tres deportes ca un só.Cal é o deporte que máis che gusta?JAVIER G.: O atletismo e a natación, aínda que o ciclismo sempre me gustou, xa de pequeno non me perdíaningunha carreira na televisión.En que ano empezaches a gañar os primeiros premios?JAVIER G.: Sobre o ano 98 con 14 ou 15 anos.Cantas horas diarias adestras?JAVIER, AÍDA, SALETA: Dependendo do día e alternando cos estudos, normalmente á mañá adicámola a nadar(10:15 – 12:15 aproximadamente), despois estudamos ou descansamos e ás 14:30 comemos e polas tardescorremos ou montamos en bici. O tempo de adestramento ao longo do día depende, unhas veces tres horase outras seis ou sete.Cal é o teu obxectivo para o 2008?JAVIER G.: Competir nas Olimpíadas de Pekín.Resulta complicado compaxinar os estudos coa actividade deportiva que realizas?JAVIER, AÍDA, SALETA: Non é complicado grazas á adaptabilidade do horario de adestramento e a que leva-mos os estudos dun xeito máis lento.Se non foses triatleta a que che gustaría dedicarte?JAVIER G.: Todos os deportistas acabamos moi pronto a nosa carreira, como moito alongámola ata os 35 anos,por iso hai que ter uns estudos para seguir traballando despois. Eu estudo na Universidade. Que é o mellor de participar nun campionato?JAVIER G.: Vas a diferentes países, coñeces a moita xente e fas moitos amigos por todo o mundo. Participarnun campionato é emocionante, sobre todo os primeiros que é cando tes as primeiras experiencias deportivas. Supúxoche unha gran perda no ámbito deportivo a túa enfermidade?JAVIER G.: Sen dúbida, non podo cuantificar nin valorar canto pero fixo que perdera a posibilidade de partici-par en moitas competicións.Cal cres que é o problema deste deporte?JAVIER G.: Fundamentalmente a falta de apoio dos medios de comunicación.

Os tres deportistas no salón de actos do centro

conferencia

entrevistas15 ESP

Begoña Muñoz Saá é unha autora teatral da literatura galega contemporánea que ten as súas raíces na comarca deMaceda, concretamente en Calveliño. Ademais do labor docente que desenvolve no IES Otero Pedrayo de Ourense,a súa actividade contribúe a consolidar na sociedade o interese por tres temas fundamentais para ela: a muller, a lin-gua galega e o teatro.

Como comeza a túa relación co teatro?A miña relación co teatro, ademais da práctica docente no instituto como profesora damateria de Teatro, está vinculada á compañía de teatro Sarabela para a que comecei tra-ballando como tradutora e logo realizando versións ou adaptacións, normalmente denovelas, como A esmorga de Eduardo Blanco Amor ou O lapis do carpinteiro de ManuelRivas. Posteriormente, dentro da compañía teatral xurdiu o Equipo DramatúrxicoSarabela co que iniciamos a escrita de textos como Afección, O soño de Caín e Tics,publicada en Baía Edicións.Por que elixes a escrita teatral, a menos coñecida, e non outros xéneros literariosmáis?Creo que o texto teatral se caracteriza por presentar historias en directo que, cando sonrepresentadas, chegan a moitas persoas ao mesmo tempo. Creo que o que máis megusta do xénero teatral é a esencialidade, é dicir, presenta momentos clave e discursosesenciais das historias.Tics presenta a transformación sufrida por unha persoa coa síndrome de Tourette. Cales son as características desta síndrome?En Tics o Equipo quería presentar unha reflexión sobre o que a sociedade entende pornormalidade fronte á anormalidade. E, tras a lectura do libro El hombre que confundió a su mujer con un sombrero de Oliver Shack, pareceunos que esta enfermidade podía servir para reflexionar sobre esta cuestión. Osafectados por esta síndrome son persoas que acompañan as súas intervencións públicas con numerosos xestos repetitivos, tacos,insultos, etc. E esta conduta desconcerta as persoas que os rodean, cando non as incomoda e mesmo lles pode producir aversión.Así, a pesar da intelixencia e dos dotes para determinadas artes ou disciplinas que os enfermos poidan presentar, son considera-dos como anormais polo resto da sociedade e discriminados.Cal é a situación do teatro galego contemporáneo?Se analizamos a situación dende o punto de vista do texto teatral, pódese dicir que a situación é moi mala. En primeiro lugar, publí-case pouco teatro porque se pensa que os lectores non o demandan e, consecuentemente, non se escribe máis teatro porque nonse publica. Pero, talvez, non se demanda máis texto teatral porque non se publica. En segundo lugar, poucas veces o texto escri-to chega a representarse e habería que cuestionarse por que as compañías non elixen textos galegos. E, tendo en conta que osdramaturgos/as escriben texto teatral para ser representado, se isto non ocorre, o texto queda truncado, amputado. Cabería enga-dir que o ensino tampouco axuda suficientemente a mellorar a situación do xénero xa que se explica pouco, case non se utilizacomo lectura obrigatoria, fronte ao que ocorre coa narrativa, por exemplo, da que o alumnado coñece as características, exercitaa lectura e, mesmo, practica a escrita creativa nas clases de lingua. De todos os xeitos, hai que engadir que isto non quere dicirque os culpables sexan os profesores e profesoras de lingua, xa que a formación que este colectivo recibiu na universidade tam-pouco se centrou no texto teatral.E, se a pregunta se referise á representación teatral, melloraría a valoración?Na actualidade existen ao redor dunhas corenta compañías de teatro profesional en Galicia, pero algunhas delas só teñen dousbolos anuais dunha representación e a inmensa maioría destas non saen cos seus espectáculos de Galicia. Polo tanto, a situaciónnon pode ser enxergada de xeito optimista.Cales poden ser as causas desta eiva?Se temos en conta a programación teatral realizada nas cidades e vilas galegas, observaremos que en moitas delas é inexisten-te porque as concellerías de cultura non programan teatro para festexar as datas sinaladas ao longo do ano, e se non se progra-ma teatro, non se pode crear un público de teatro. Pero, aínda máis, mesmo nos casos en que se programan representacións tea-trais, só se programa para un día e non se estende duns espectadores a outros, como pode ocorrer coa proxección dunha pelícu-la. Non funciona o “boca a boca”.Cal é a situación da muller no teatro galego?Veño, hai pouco tempo, de asistir a un encontro de dramaturgos celebrado en Santiago e a proporción de asistentes pode resultarilustrativa: unha dramaturga fronte a uns trinta dramaturgos. Pero se nos fixamos nas directoras, neste momento a súa presenzaé minoritaria: Anxeles Cuña, directora de Sarabela Teatro, Ana Valles, de Matarile Teatro, e Cristina Domínguez, directora do CentroDramático Galego, despois da dimisión de Ánxeles Cuña. E o mesmo poderiamos dicir se falamos da presenza de técnicas de ilu-minación e son ou das escenógrafas.Como autora individual, sabemos que colaboraches co Centro Dramático Galego coa adaptación de Leoncio e Helena, eque ademais son numerosas as escenas creadas para traballar co teu alumnado de teatro. Para cando a creación indivi-dual de Begoña Muñoz para o gran público?O certo é que eu creo que o que necesita unha autora non é tanto inspiración como tempo para traballar e neste momento non dis-poño del. Pero si é certo que durante moito tempo tiven en mente crear a miña Medea porque non cría a versión tradicional do mito,é dicir, que a muller é un cúmulo de maldades entre as que cabe a de matar os fillos para vingarse do home. Non obstante, a rea-lidade, con varias noticias de sucesos semellante aos de Medea, neste momento tenme paralizada.

Begoña Muñoz impartindo unha charla.

entr

evis

tas

autora TEATRALBEGOÑA MUÑOZ SAÁ

e

ESP16 entrevistasPor Delfín Martínez Conde

Xil Ríos fala para Esparaván.

CONVERSA CON XIL RÍOSO LUME AÍNDA ESTÁ VIVO (QUE NON DECAIA).

l é un mariñeiromoañés. El foi unrapaz que con quinceanos aventurouse nomar. El é un cantau-tor porque fai músicae as súas pro piasletras. El é o que faladas inxustizas queconsente Galiciamais tamén dunpobo que ten meiga-llo e morriña. El é oson dos galegos, nondos meros habitantesde Galicia. El é o quedesafiou aos que ochamaban aldeánpor falar a súa fala.El é unha voz sencorpo determinadopois o seu esqueletofórmano a queimada,o lume de San Xoán,a roda do afiador ouo carballo da Portelaque ten a folla revira-da. El é o cantor domar. El é un galego.Caracterízao ahumildade, póboao anaturalidade e tendea súa cordial man deamizade a todos.

Realmente a Nosa Terra é nosa? Pois opobo moito emigrou nos seus temas…O que está claro é que a Nosa Terra énosa, por enriba de todo. O pobo emigrouporque foron épocas moi difíciles as dotempo da posguerra e a xente tivo que bus-car a vida xa que esta era moi dura.Pasárono moi mal buscando a forma depoder vivir pero o que está claro é que aTerra tira moitísimo e a xente tena sempremoi presente. Non hai ningunha persoaemigrante que non bote en falta a SúaTerra. Eu creo que os galegos somos osque máis arraigo temos cara á Nosa Terra.

“Hai ialma que se creba/ao deixar ofogar/¡cantas vidas desfeitas!/o pobo

queda atrás”Canta Xil Ríos en Todo home ten

dereito. (Meu País)

E agardamos ver pouco a pouco a des-aparición desa dependencia económi-ca…Iso é o que esperamos todos polo vosoben: polo ben das novas xeracións. Eupenso que si, que efectivamente o pobogalego cada vez será máis forte. Véxolle unfuturo a Galicia tremendo en varios factoresda vida social: na agricultura, no mar… AGalicia temos que potenciala. Temos quepotenciar a Nosa Terra!

“Teño muller/ e tamén nenos pequenos/e teño medo, Deus meu!/ de non voltar/

pra velos”Di a canción Coa miña barca. (Xirarei).

E cando un non emigra queda na Terra,mais sufrindo, ollando o que deixaatrás… Seu pai foi mariñeiro. Que é máisduro: o saír da Terra ou o quedar nela noMar?

Meu pai foi mariñeiro e a persoa que mecriou tamén. E a unha persoa, aínda quenon sexa emigrante, resúltalle moi duro tra-ballar no mar…. Ti imaxina a alguén nunhanoite de mal tempo tremenda… Hoxe ascondicións son moito mellores polos adian-tos pero remontándome á miña infanciaaínda lembro aos mariñeiros ir descalzosao mar. E eu acórdome de moitísimas des-grazas, por desgraza!: de morrer 20 ou 30homes nun barquiño. Polo tanto sempre haiese medo psicolóxico de deixar a terra e apersoa que queda nela queda tamén mediatraumatizada esperando a poder ver che-gar os barcos. É moi duro.

É realmente duro, sobre todo cando ana-lizamos temas como Por ti miña nai. (Nelun rapaz de 15 anos convence á nai de queten que ir ao mar para gañar a vida).Tivo que ver a súa adolescencia cotema?Ten que ver comigo e ten que ver con todaaquela persoa que sabe que é o mar. Tisabes que un pai e unha nai están angus-tiados en noites terribles de inverno miran-do que pode pasar e sabendo o que podeocorrer pero chega un momento tamén noque ti o asumes: un rapaz cando asume asúa reponsabilidade, posto que nós eramosrapaciños cando empezamos a ir ao mar, easume o risco que corre, sabe ao que seexpón: que asume ese risco pero que étotalmente asumible. E iso tenta darllo acoñecer aos pais con expresións como Eunacín xa mariñeiro/antes de parirme tique chegan ao corazón da xente.

“…eu quixera visitar/ unha illa deserta/pra poder fondear/e nela vivir/coa miñá

soidá/ sin ter máis cumpañeiro/ ainmensidá do mar”

Fragmento da canción Mar adiante.(Xirarei).

Conversa con...XIL RÍOS:

“O NON TER O SENTIR DATÚA TERRA, DO TEU

IDIOMA, É ALGO PÉSIMO”“A nosa terra é nosa/e non de

ninguén máis”

Anaco de O lume aínda está vivo.(Que non decaia)

ESP17 entrevistasO mar é duro pero é o mar. Terá un imán para atraer aos queviven ao seu carón. Que lle ocorreu cando marchou vostede deviaxe a Madrid?Si, si, por suposto que o ten. Iso foi tremendo. Eu levaba uns can-tos días en Madrid e non sabía que pensar nin que me pasaba e foicando descubrín que me faltaba o mar. E eu estaba ben porque nontiña problema ningún daquela ata que eu mesmo descubrín o moti-vo: que non miraba o mar e que por iso me estaba pondo nervioso

“A inspiración miña está en mirar a xentiña como traballa”.(Doutra conversa con Xil Ríos)

Pero, en xeral hai alguén concreto detrás dun Vello Compañeiroou dunha Rapaciña bonita?Detrás de moitas das cancións si pero, casualmente, Vello compa-ñeiro quixen adicarlla a un señor maior, moi amigo meu, que pasoumoitos anos comigo. Eu coñecía toda a vida del. Agora por desgra-za xa finou e foi unha persoa moi querida para min.Outros como Rapaciña Bonita constitúen simplemente a ilusión decantarlle algo ás nosas rapaciñas.En xeral,, todas as nosas historias son froito dunha ilusión pero si,moitas delas son casos reais.

E ese será o alicerce de porqué todos nos sentimos identifica-dos coas súas cancións…Si, en definitiva a maioría das composicións son casos reais comoa vida mesma.

“Baila miña Maruxiña/ baila a muiñeira meu ben/ que si chegusta a gaita/ a min o pandeiro góstame tamén”

Dicíalle un pillastre a Miña Maruxina.(Nosa Galicia –recompilato-rio-)

Outro eixe dos seus temas é a picaresca. É parte da nosa cul-tura: a nosa retranca…

Si, dende logo. Quen non sabe da retranca galega é que non coñe-ce ben a Terra. Ademáis eu son un namorado da retranca porqueteño amigos en Lugo e en Ourense, no interior, e para min é ondemáis retranca hai. E eu móndome de risa cando estou por aí coamiña panda. Ademáis en Lugo estiven dous anos, cando foi a épocade Tan tarán tan . Hai unha xente cunha graza natural tremenda;non a típica graza impositiva. Iso, en definitiva, é algo moi noso.

Xil Ríos é o que intenta namorar “E ben sei que coa miña toleei-ra namorareite/ xirarei e xirarei”; “Sofrindo en silenzo/a pena eu vou/soio coa espranza no meu corazón”-ou o que perde o amor.Existe o amor pleno?

Si, si, por suposto que existe. Eu vivín o amor como calquera mozoque se namora realmente dunha muller e con esa muller aínda vivo,que é a miña dona. E é a cousa máis fermosa que hai. É incribeque poidas estar tan absorvido e tan concentrado nunha persoa.Claro que existe! Eu tiven a sorte de coñecelo aínda que hai xenteque non.

Pero botando un ollo a Vello compañeiro ou a Durme meniñoobsérvase a dor pola falta da parella. Só nos damos de contadiso ao non tela?

Por suposto, por desgraza, a maioría das veces non nos damos deconta do que temos ata que un día o temos que perder. E iso pasacando perdes un pai, cando perdes unha nai. Alguén a quen ti que-res moito. E iso ocorre en todo o contorno. Moitas veces valoramosmáis algo que non está achegado a nós que o que temos na casa.Non sei por que: por exceso de confianza… Eu cando empecei aperder á xente que a min me criou que foron meus tíos, morreuunha parte da miña vida. Nesas circunstancias é cando realmente

se observa o cariño que lle tés a unha persoa.“Coa súa roda toda unha vida/vai este home de vila en

vila./Collendo sol, collendo choiva,/sangran seus pés nacorredoira”

Dicía un sacrificado amigo: O Afiador (Meu país)

Chegaremos a perder até o recordo das nosas profesións.Haberá algún xeito de remedialo?

Eu unha das cousas que teño presentes á hora de compoñer esestemas tan populares, tan enxebres é que os rapaces non saben ninpor asomo o que é iso. Ti cóntaslle a un rapaz de hoxe as penuriasque pasaba un afiador, un augardenteiro, as penurias das que chefalei antes do mar e iso un rapaz de hoxe non o cre. Cando víasaqueles afiadores por toda esa zona vosa de Ourense coa súaroda, Deus meu!, para amañar ese coitelo, esa tixola… Eu todo isovivino. E aos rapaces non lle cabe na cabeza. Unha das cousas queme animan a facer iso é para que quede aí para que as novas xera-cións saiban un pouquiño cal foi a nosa cultura por iso, dentro doque cabe, estou contentísimo e orgullosísimo de mirar a cantidadede xente que hai no mundo da música galega. Cousa que antes eraimpensable: antes había un gaiteiro na aldea, un violín cando che-gaba un cego… Dá gusto ver esta recuperación!

No 71 foi cando trepou o trampolín para darse a coñecer. Comorecorda a preparación do certame e o día en si? Que cantou?

Eu nunca pensei que podería chegar a isto. Eu daquela era o solis-ta da coral moañesa. En Vigo celebrábase un festival e unha com-pañeira da coral ía interpretar un tema pero viuse que este non eramoi axeitado para unha muller. Daquela ela faloulles de min.Lembro que viñeran un día a Moaña. Alí me convenceron e foicando me animei a participar. Alí gañei o segundo premio e xa xur-diu o primeiro disco que foi Un anaco de pan.

Logo na nosa cidade arrasou no Festival do Miño. Como sedesenvolveu todo dende aquela?

Si, logo de grabar o segundo disco que foi Nosa Galicia, a primei-ra letra que eu compuxen, participei no festival do Miño no73 conMiña Maruxiña e gañei o primeiro premio e dende aí foi formándo-se a miña carreira ata onte.

“Quen non fala a súa fala/ é que desprecia á súa nai/ na esco-la falen os pequenos/ na rúa falemos nós”

Baixo o título xenérico de Que non decaia exclama Xil:¡Falemosgalego!

Xa tiña claro que o que quería era cantar en galego, como bogalego. Había moita discriminación ao idioma?

Non é que houbera discriminación, é que realmente, naquela épocafalar en galego era o aldeán. Estaba moi mal visto. Eu recordo quecando eramos rapaces e iamos á cidade, mirábannos por enriba doombreiro cando falabamos na nosa fala e, de feito, miras que hoxemoita xente de alto rango que te ollaba así é a que nos tenta decircal é a nosa Terra, cal é a nosa cultura, cal é o noso idioma… É algopésimo pero, se todo vai dirixido a facer país, benvido sexa.

E a ignorancia e o maltrato á lingua aínda están presentes. Porprimeira vez na historia os xoves falan máis castelán que gale-go. Que lle suxire este dato?

É moi triste que a xente non se dea de conta que somos un paíspequeniño pero que somos un país cunha cultura, cunha identida-de propia…Eu non estou a favor de separatismos de ningún tipopero entendo que algo tan maravilloso como o que nos deixaron osnosos ancestros, os nosos avós, que se tome así: tanto á lixeira denon ter ese sentido da túa terra, da túa xente, do teu idioma. Pero

ESP18 entrevistasteño esperanza de que a xente xove recapacite e se dea de contade onde vimos. Os nosos avos non falaban castelán, falaban gale-go. Non ten sentido ser dunha terra e que che dea vergoña falar oteu propio idioma. O non ter o sentir da túa terra, do teu idioma éalgo pésimo, é algo tristísimo. “Inefable para todos sen lugar a dúbidas, Xil Ríos regresa coamesma potencia de sempre” (Crítica do último disco de Xil Ríos,Vai e ven)

Como está funcionando o seu último disco Vai e ven?Ben, eu agora mesmo creo que este disco está funcionado moi ben.Tivo unha aceptación moi boa a nivel crítica profesional e popular.Iso non significa que se converta nun conxunto de galas. Inclusoestaba un pouco preocupado porque foi un disco bastante distintodo que viña facendo ata o momento. Pero tamén tiña claro que seo facía tiña que ser algo distinto porque senón non sentía demasia-da ilusión tamén. En relación a cifras de vendas, non estou ao tanto. Iso aínda estánas mans da discográfica, entre outras cousas porque, a Deus gra-zas, hoxe non vivo da música, polo tanto non teño esa necesidadeurxente.

Susana Seivane, Uxía ou o seu Manolo, o gran X.M. Budiñocolaboraron co traballo. Foi agradable esa mestura?Si, por suposto, son moi amigos. E tan pronto eu lle propuxen o queestaba facendo eles sentáronse para colaborar no que fixera falta.Susana é un encanto de rapaza, Uxía, o mesmo, estivo unha bar-baridade de tempo comigo para grabar a voz e Budiño tamén tivena súa colaboración en todo momento. Tamén no estudo de graba-ción todo se desenvolveu moi ben. Foi un traballo moi agradable.

“E vai e vai e vai e ven/i ela festa quer tamén/e vai e vai e vaie vén/i ela quere algo tamén”

(Fragmento que dá a benvida ao diso Vai e ven na canción queleva o mesmo nome)

En relación á temática pódese dicir que é unha síntese de todaa súa carreira: o mar, en Alalá o meu mare; a tradición galegaen A peneira; a cultura en Camiñante; o Xil Ríos festeiro: O traila la la ou Reméxeme xa; pero destacando máis co menciona-do a picaresca, é así?

Si. Pola miña forma de ser eu o que procuro nun disco é non abu-rrir. Fago un tema con forza como Vai e ven, fago outro tradicionalcomo A peneira, que me encanta, un fado, o que canta Uxía comi-go, relaxante; ou un tipo coas súa retranca como o de Reméxemexa. Eu procuro sempre mesturar un pouco todo ese coñecementoque teño eu da miña terrra, da miña xente e darlle a miña forma deser, a miña forma de pensar… É o meu xeito de traballar.

Todos coñecemos o resultado. Pero que hai antes do igual: foidura a elaboración do traballo e a súa saída á rúa?

Si. Porque sempre xorden as preguntas: que fas? Por onde arrin-cas? Que ritmos? Que pensas? Para min este traballo foi bastantecomplicado sobre todo porque eu sabía que quería dar un cambioe non foi moi doado atopar xente que me axudase nese sentido. Ataque grazas a tres rapaces: Juan de Dios, Ezequiel Orol e Buggi ato-pei unha oportunidade. Son mozos que, cada un aportou a súa ideapero custou moito porque eles non tiñan na cabeza que eu, cosmeus anos, tivese esa idea mais na terceira mostra que me trou-xerosn que foi, precisamente, A peneira foi por onde eu dei o meuvisto bo. Aí foi xa onde lle empezamos a coller o fío á historia. Pero,en xeral foi moi difícil, porque eles baseábanse no tema RapaciñaBonita ou Xirarei e eu sabía o cambio que quería dar pero era moi

difícil que eles o captaran.s

E pensa vostede que está valorado como merece o traballo queten detrás unha obra como Vai e ven?

Eu penso que a xente volora o traballo aínda que, motas veces,penses que non está valorado na súa xusta medida. Iso nunca osaberemos. De feito, morreron grandes escritores, grandes artistas,sen ser recoñecidos e logo si o foron despois de mortos, e iso éterrible. En xeral eu creo que está recoñecido. Eu non podo dicirque a xente non aprecie o traballo meu.

En xeral, como ve a situación da música en Galicia e as opotu-nidades que se lle dan?

Eu véxoa nun momento brutal. Pero terrorífico en canto ao temavendas porque ao final todo repercute aí. Para grabar ou ben pós tio diñeiro ou ben unha casa discográfica. Se o pon unha casa, nesecaso arrisca un diñeiro contigo e, segundo o que vendas, vai haberun segundo disco ou non vai haber ningún. E agora co problema dapiratería máis aínda. Tamén pode ser que parte da culpa a tiveranas casas discográficas en si por subir tan brutalmente os prezos. Seiso non ocorrera ao mellor a piratería non existiría ou existiría enmenor medida. Mais na nosa terra existe un potencial brutal: CarlosNúñez, Cristina, Susana… pero o gran problema está aí.

“Xil Ríos ten enerxía para rato e iso queda patente no fluírvolcánico e telúrico deste seu novo disco” (Crítica de Vai e

ven)

Para rematar. Supoño que ecoitei mal cando nunha entrevistafeita na Televisión de Galicia afirmou que estaba “case no

remate da miña carreira”.Eu penso que a todos nos chega o momento de deixalo. Eu sem-pre seguirei aí, sempre que teña esa ilusión de facer cousas quepoidan ser medianamente agradables para que a xente as escoite,para que a xente as valore, pero chegado a un momento determi-nado xa non hai esa tranquilidade para compoñer… polo tantosupoño que nalgún momento terei que deixalo.

A pesar de todo supoño que non defraudará á crítica…O tema é moi complicado. Hai moitos factores que inflúen en quepoidas estar aí, ou teñas que deixalo, pero bueno, eu tratarei de,mentras me flúan as ideas e vexa que podo facer cousas que a minme enchan e que eu sepa que poden gustar, polo menos, sacaralgún outro disco. Tampouco a estas alturas me preocupa sacar undisco cada ano, nin moito menos pero, si, de vez en cando, se euvou facendo cousas que me parezan interesantes, seguireinasfacendo e se non xa están os demais aí que veñen con forza e nonhaberá problema. De tódolos xeitos a miña historia rematará comorematou a doutra xente que viviu coma min antes.

Pero o que non rematará será o seu recordo xa, para toda a his-toria da música porque a súa pegada foi impresionante, dendeo inicio…Ben. Eu tentei aportar o meu granciño de area con toda a miñahumilde profesionalidade. Despois a min quen me xulgará mañáserá a propia xente: como artista, polos meus feitos… En defi-nitiva, o meu traballo está aí para a postereidade e o día demañá xulgaranme.

Grazas por atendernos e por facernos cada día un chiscomáis galegos.

ESP19 entrevistas

Rosa Suárez Conde é unha muller que resideactualmente en Tioira (Maceda), na provincia deOurense. Como moitas galegas e galegos, candotiña 21 anos tivo que marchar para Suíza nabusca dun traballo. Alí coñeceu a Geraldine, fillado famoso director e actor británico CharlesChaplin. Ao poco tempo, empezou a traballar nacasa que a familia tiña en Vevey. Xa estaba máis cerca do seu ídolo Charlot.-Rosa, cóntenos…quen é o seu ídolo cinematográfico?-O meu ídolo chámase Charlie Spencer Chaplin. Spencer era o apelido do pai e renunciou a el porque era alcohóli-co, non os trataba ben e abandonounos. Entón colleu Chaplin, o apelido da nai, que estivo case toda a vida enferma.-Como coñeceu a familia de Charlot?-Estiven traballando para a filla maior, Geraldine. Un día andabamos comprando e paseando nunha feira en Vevey.Vina pasar co seu gardacostas, saudeina e pedinlle un autógrafo e unha foto. Foi moi amable. Ela falaba perfecta-mente o francés, o inglés e o español porque estivera casada con Carlos Saura, co que tivera un fillo, e ademais vivíaen Madrid. Ese día Geraldine contoume que estaba moi triste porque, nesas mesmas datas de Nadal, o pai morreraen 1977. Tamén coñecín a súa filla pequena, que se chama Oona Chaplin coma a avoa, a última muller de CharlesChaplin.-Recorda algunha anécdota que contasen de Charlot os seus fillos?-Si, que xogaba moito con eles, que era simpático. Vestíase moitas veces co sombreiro, tirábao ao aire e co caiadofacíaos rir. Para ser bastante maior como era, xogaba moito cos fillos.-Durante canto tempo estivo traballando na súa casa?-Durante un mes, máis ou menos. Eu ía limpar cando Geraldine, que vivía normalmente en Madrid, ía de vacaciónsá casa familiar en Vevey. Para min foi como un regalo entrar naquela casa e ver as cousas todas, os asentos, ossofás, as cadeiras, onde comía…-Que obxectos persoais de Charlot recorda que houbese na casa?-Cadeiras, mesas de ferro, lámpadas grandísimas de cristal. Había tamén cadros e moitísimas fotos: dos nenoscando eran pequenos, el cando era novo, na piscina; fotos no circo Kinie, que o ían ver sempre e era o circo máiscoñecido da Suíza. Había tamén un cochazo negro no garaxe, un Rols Royce. Era todo de coiro por dentro, un coirobeige precioso, e automático, cunhas rodas moi anchas. A casa tiña unha finca grandísima e con moitas árbores. Eraunha casa de tres pisos e abríase unha vez ao ano ao público para que todo o mundo puidese vela por dentro.Acórdome que ao cabo duns anos de morrer el, os fillos repartiran entre eles todos os mobles.Cerca da casa había tamén un parque, que se chamaba Parque de Charles Chaplin, que o comprara el para que osnenos puideran xogar. Tiña tobogáns, frutais: cereixeiras, mazairas… e unha parte cuberta onde alí se facía unhafesta española. Iamos alí moitos españois facer unhas paellas grandísimas e celebrabamos alí no mes de xuño a festaespañola. Ademais tamén había un pequeno xardín con flores e no medio unha estatua, co bastón, o sombreiro eunha placa escrita. Cerca de alí tamén estaba o cemiterio que é onde está el enterrado. Eu fun unhas cantas vecesalí e leveille flores. Ten dúas lápidas grandísimas todo de cemento macizo, está el dun lado e a muller do outro.Porque el, ao cabo de pouco de morrer, fórono roubar. Marcharan co cadáver para pedirlle un rescate á familia e fóra-no enterrar a máis de cen quilómetros. Despois a policía foi investigando e descubriran que foran uns iugoslavos osque roubaran ao Charlie Chaplin. Cando recuperaron o cadáver levárono outra vez e metéronlle un metro de cemen-to no nicho para que estivera seguro alí. Ao lado do lago hai tamén unha estatua grandísima que é del. Está feita en bronce e é a tamaño natural. Ten un bas-tón que por dúas veces uns gamberros llo cortaron. Despois tivéronlle que facer outro novo e saíra no periódico etodo.-Perdeu totalmente o contacto coa familia?-Si, perdín o contacto dende que viñen para España anque antes sabía o enderezo e o teléfono de Geraldine enMadrid. Moitas veces a súa asistenta persoal collía o correo e as citas importantes, entrevistas na televisión ou nosperiódicos, mandáballas a Madrid para que dixese se as quería ou non.

Rosa con Geraldine na feira de Vevey, o día que se coñeceron

“Vestíase moitas veces cosombreiro,

tirábao ao aire e co caiadofacíaos rir”

Por 3º ESO C

20 creación ESP

ESES AMIGOSERAN AS ÚNICASPERSOASQUE OPODÍANAXUDAR

F o secuestrooi unha das noites máis longas da

miña vida, apenas durmín unha hora. Osol ameazante introducíase na miñareducida habitación. Non puiden pensarnoutra cousa máis que no secuestro,tanto pola miña seguridade como polado meu xefe. Transcorridos os primeiroscinco minutos dende o amencer púxen-me a reflexionar sobre os cambios queexperimentara a miña vida dende o díaanterior ata ese momento.

Todo comezara cando o meu xefe memandara levar certa cantidade de produ-tos químicos a un dos nosos clienteshabituais. Deixei a nosa casoupa paradirixirme á vila próxima, onde se locali-zaba o comprador. A maior sorpresa ato-peina cando regresei. A porta estabaderrubada e, como era de esperar, osobxectos que adornaban a nosa estan-cia xa non ocupaban o seu sitio orixinal.Cando me adentrei no meu cuar-to puiden observar como todo estaba enorde e non había ningún tipo de indicioque fixese sospeitar que alguén estivoalí. O peor pesadelo invadiume candoimaxinei que lle puidese pasar algoao meu xefe. Fun correndo ao seucuarto e as miñassospeitas confir-máronse: ahabitacióne s t a b at a nb a l -

deira como un colexio nas vacacións deverán. Busquei, rebusquei e atopei.Atopei unha nota que dicía o seguinte:

SABÉMOLO TODO.NON IMOS CEIBAR AO TEU XEFE SENO SEU MERECIDO.PERMANECE ATENTO E SEGUE ASNOSAS INSTRUCIÓNS.Unha vez que descubrín esta nota soa-mente pensei nunha cousa: tiña quesacar desa gaiola ao meu xefe ou senóneu tamén correría perigo.

Non sei se contei que nos últimos díaso meu xefe amosaba un carácter estrañoe pouco habitual. Pensei que tería algúnproblema, por iso, decidín deixar unhagravadora agochada no cuarto e asíestar informado dalgunha posible anor-malidade na vida do meu superior. Crinque ela sería a miña salvación. O apare-llo que eu xa esquecera por completopor mor do rebumbio podíame salvar.Dirixinme ao pequeno caixón no que a agochara pero cal non foi a miña

sorpresa cando descubrín que….a gravadora non esta-

ba alí! Seguro que os secuestradores eran tipos listos ese deran de conta das intencións coas que o obxecto se puxera

alí, podería gravar todo o que eles dicían, de tal modo que a levaron oudestruíron. Notei que non deixaban nada ao azar.

A miña única pista, tirada polo sumidoiro. Decidín entón buscar polo cuarto algúntipo de pista que me puidese servir de axuda. Axiña me decatei de

dous motivos que farían imposible que atopase algo:

Os secuestradores eran persoas frías, calculadoras, non deixaron nada aoazar.

A segunda razón estaba relacionada coa miña capacidade intelectual:Sherlock Colmes soamente está na imaxinación de Sir Arthur.

Non había maneira, volvía á tortura de agardar que pasase algo. Ese algo tardoumoito en ocorrer. Sentíame como un condenado a morte que non sabe cando lle

vai chegar a súa hora. O tempo pasaba e o único que se escoitaba era o melodio-so canto dos paxaros que se hospedaban no tellado do ameazante lugar.

Ás 15:45 este monótono son rompeuse co insólito son do teléfono, unteléfono que nunca escoitara soar agás aquela vez na que o meu xefe me chamara

porque estaba rodeado dunha ducia de policías.Cada son que o teléfono deixaba escapar convertíase nunha puñada no peito para

min. Eu xa sabía quen me estaba a telefonar así que, logo de armarme de valor, des-colguei o aparello:

- Si?- Xa sabe quen somos. Deixe no monte que hai ao redor da súa casoupa un total de100 millóns de euros. Deposíteos no lugar indicado e en billetes usados. O máis impor-tante: non faga preguntas.Nese tráxico momento cortouse a comunicación. Non puiden saber máis nada: nin oestado do meu xefe, nin o lugar no que se localizaba…Este feito deixoume aínda máis desconcertado. Por un momento pensei en esque-cer o meu xefe, mais dous obstáculos impedíanmo.

O PEOR PESADELOINVADIUME CANDOIMAXINEI QUE LLEPUIDESEPASAR ALGOAO MEU XEFE

crea

ción

O primeiro era que os secuestradoreseran capaces de matarme e o segun-do: era posible que o meu xefe sequixese vingar de min se, por sorte,se libraba da tortura. Ademais, poroutra banda, era case como da fami-lia. Non había outra solución: tiña queargallar un plan para conseguir esacantidade insólita de cartos.En toda a súa traxectoria profesional,o meu xefe sempre fora facendo ami-gos. Eses amigos eran, verdadeira-mente, as únicas persoas que o podí-an axudar. A única posilbilida-de que tiña era consultar a axenda dosecuestrado. A axenda era un cader-no antigo, de cor marrón, no cal oxefe anotaba tódolos beneficios queobtiña dos negocios que realizaba.Nunca llo deixaba ver a ninguén. Apesar diso, eu sabía que a gardabano faiado, no interior dunha caixa decartón. Non o pensei dúas veces, funbuscala.Dentro da nosa vella casoupa eraimposible dar un paso sen que estre-mecesen tódalas táboas do chan. Aofondo da casoupa, na esquina quedaba ao leste, emprazábanse unhasescaleiras de madeira antigas, gasta-das polos anos e poboadas debechos. Con moito tento para noncaer subín ata o que para nós era oprimeiro andar pero que, en realida-de, era un faiado. Un lugar que fre-cuentabamos pouco, por ese motivo,as arañas e as cascudas apoderá-ranse del. Esquivando todo cantoinsecto se interpoñía no meu camiñocheguei ata o baúl. Era o baúl priva-do do xefe. Nunca soubera o que segardaba nel. Collín unha machadaque se atopaba na minúscula mesiñade ferramentas e, con ela, esnaquiceia pechadura do cofre. Como sospei-taba, nel estaba a axenda e, ade-mais, unha boa dose de cocaína. Eu,a verdade, nunca puidera sospeitarque o meu xefe tomase drogas contanta frecuencia ata que ultimamenteo vira naquel estado de ánimo. Antón “MORRISOL” era o primeironome que aparecía na lista da axen-da. O xefe sempre me dicía que o talMorrisol sempre tiña falta de cocaínae que pagaba o que fose por conse-guila, aínda que non era precisamen-te a droga o que eu pensaba ofrecer-lle. Non dubidei en chamalo:- Que, Morrisol! Teño para ti, por serbo compañeiro do meu xefe, unhaboa cantidade de mercancía.

Interésache?

- Claro que me interesa, Piqueiras!

- Pódoche deixar todo, practicamen-te, de balde.

- Déixate de lerias. Canto me vai cus-tar?

- Por ser para ti déixocha ao mesmoprezo que a última vez. Paréceche?

- Está ben pero, onde farémo-lo cam-bio?

- Na túa casa hoxe ás 23:50- De acordo.

Morrisol tiña ademais a peculiarida-de de que mercaba todo aquilo quelle permitise realizar os experimentoscientíficos ao prezo que ti lle dixesese, ademais, nunca se despedía aofalar.Pero para poder levar a cabo o meuplan non me chegaba só conMorrisol.Facíame falta alguén que colaborasecomigo por un módico prezo.Obviamente, a persoa axeitada eraChaoíno. Sempre andaba falto decartos ou, polo menos, iso me dicía omeu xefe. Antes de chamalo tiña queatar ben tódolos cabos. Despois decomprobar que non tiña ningunharelación con Morrisol, chameino:

- Chaoíno, como andas? Son eu,Picouto.

- Iso depende do que me vaias ofre-cer porque senón mal.

- Soamente preciso que te fagas codiñeiro que ten aforrado un paspán.

- Iso está feito. É o meu traballo detódolos días.

- Estupendo. O golpe ímolo dar estanoite ás 23:50. Quedamos en fronteda miña casa ás 23:50 para resolvera operación.

- Sen problema. Vémonos?

- Chao, Chaoíno.

Todo estaba controlado. Non habíaningún erro no meu plan. Ao longo detoda a tarde volvín para o meupequeno recuncho. A luz do sol queentraba pola xanela iluminábamecoma se preso pola policía me estive-sen a facer fotos. Eu tiña toda a espe-ranza de que isto non ocorrese.Vendo que todo resultara ser máisdoado do que pensara, coido quequedei un intre durmido. Espertoumeo soar brusco e imprevisto do aterra-dor teléfono. Acordei medio atordadoe dirixinme cara á sala do xefe acollelo. Aínda tiña máis medo cá pri-meira vez. Tan pronto o frío auricularse pousou na miña orella unha roucae repetitiva voz pronunciou as pala-bras que máis me aterraron dendeque contactaran comigo:

- Os millóns de euros querémolos nolugar que lle indicamos, terán queestar depositados pasadas docehoras, o tempo comeza a contabila-zarse a partir de agora.Tras un intre vacilante mirei o reloxo.Eran as cinco e media da tarde.Coas miñas precarias matemáticassouben que ás cinco da madrugadatiña que ter os cartos. En principio,non había ningún problema.Esa tarde pasou tan a modiño comoa noite anterior. Durmín e axiña acor-dei. Pensei, pensei e pensei. Isto últi-mo foi o que máis me baixou a moral.Coidei que a policía nos podía coller,considerei a posible traizón deChaoíno. Imaxineino todo.Sen darme de conta, chegou a noite,

NESE TRÁXICOMOMENTO CORTOUSE

A COMUNICACIÓNNON PUIDENSABER MÁIS

NADA

ESP21 creación

non comera nada dende o día ante-rior e estaba moi nervioso por ser aprimeira acción que levaba a cabosen o meu xefe. Chegaron as onceda noite e, inmediatamente despoisde sonar as badaladas do reloxo,apareceu Chaoíno.

- Picouto, Picouto!

- Pasa, Chaoíno. Estou aquí dentro.

Chaoíno tiña un aspecto desastroso,ou ben pola falta de recursos econó-micos ou ben porque xa era o seuestilo habitual.

- Ben, Chaoíno, o plan é o seguinte:Mentres eu lle vendo a Morrisol unhadeterminada cantidade de reacciónquímica prohibida para que el realiceos seus experimentos, ti entras reti-rando unha táboa (a maior delas,está solta) pola parte de atrás da súacasoupa, coa axuda desta machada,abres a caixa de metal que ten nocaixón da solitaria mesa do cuartoprincipal. A continuación colles tódo-los cartos. Se non cumpres as ordes e non me entrega-los cartos has desufri-las consecuencias.

- Xa sabes que eu semprobedecíntanto ao teu xefe coma a ti. Podesestar tranquilo.

Xa logo se achegaban a hora.Chaoíno e máis eu dirixímonos caraá chabola de Morrisol por camiñosdistintos.

Sendo xa escasamente as docemenos dez, aproximeime á casa docomprador. Xa estaba a agardar pormin fóra como estaba previsto.

Mediante distintas artimañas, entretí-veno para que o meu compañeiropuidese realizar ben o seu traballo.Non pasarían máis de vinte minutosdende que chegamos ata que medespedín de Morrisol. Xa, a unha dis-tancia considerable da casoupa deMorrisol reunímonos Chaoíno e máiseu. Como esperaba, este foi fiel eentregoume os cartos. Deille a parteque lle correspondía. Despediuse demin alí. Eu, por suposto, lisquei afume de carozo.

A unha velocidade insólita cheguei ámiña casoupa. Fun para a pequenahabitación e contei tódolos cartosque conseguira, ao sumarlle algo quetiña aforrado, chegaría para pagar orescate do xefe. Sabía que non esta-ba seguro alí mais tamén sabía que,se Morrisol se achegase por casapodía sospeitar. Decidín quedar.

Pasei toda a noite en vela mirando o reloxo. Non apareceu ninguén. Chegou a hora sinalada: as cinco.Con moito coidado de que non meseguise ninguén, dirixinme cunhalanterna cara ó monte que rodeaba avila. Outro sinal luminoso indicaríameo lugar onde tería que depositar oscartos. Así o fixen.

Entón, sen correr para non levantarsospeitas, dirixinme á miña casoupa.Non tardei moito tempo en chegar emetinme de novo no meu currunchoa agardar que pasase algo. Logopasou. De alí a un par de horas, apa-receu pola porta o meu xefe -casecon bágoas nos ollos- correndo cara a min.Xa se aproximaba o final da miñaaventura e todo rematara ben. Todoou case todo. Dende ese intre a con-vivenza co meu xefe normalizouse,agás no momento en que descubriuque lle andara furgando no cofre.A partir dese día decidimos abando-nar o negocio dos experimentos clan-destinos.

Dedicámonos a estudar ciencias elogo comezamos a traballar nunlaboratorio.Eu nunca quixen dicirlle ao meu xefecomo resolvera o secuestro. El, poruns motivos ou por outros, tampoucoquixo sabelo.

XA SABES QUEEU SEMPRE OBEDECÍNTANTO AO TEU XEFECOMAATI

EU NUNCA QUIXENDICIRLLE AO MEU

XEFE COMO RESOLVERA

OSECUESTRO

DelfínMart

ínez

Con

de. 1

º BAC.

22 creación ESP

premio de investigaciónXesús

AlonsoMontero

SENDO ASDOCE MENOS DEZAPROXIMEIMEÁ CASA DOCOMPRADORAO MEU XEFE

Naceu en Sada (A Coruña) o12 de febreiro de 1863 emorreu o 15 de febreiro de

1940.Aos vinte anos emigrou a Cuba e alí

permaneceu ata 1896. No ano 1885 funda o xor-nal A Gaita Galega, o primeiro dos publicadosna emigración que estaba integramente redacta-do en galego. Ao volver de América instalousena Coruña e traballou como administrativo noServizo de augas.Foi un dos membros fundadores da AcademiaGalega, que presidirá durante 1934-1935. En1923 ingresa como membro no Seminario deEstudos Galegos. Participou no Partido Galeguista e foi membro dacomisión que redactou o anteproxecto doEstatuto de Autononía de 1932.

A súa actividade teatral foi moiimportante, destacan obrascomo A ponte (1903),Mareiras (1904), e Esclavitú(1906) e as comedias O pazo(1917) e Estadeiña (1919) .

Tamén escribiu Contos deAseumedre que apareceronen varias publicacións periódi-cas como A Nosa Terra. A súapreocupación polo galegolevouno a escribir Gramáticado idioma galego publicada en1922 cunha segunda ediciónen 1931.

Iniciouse na poesía. Na Habana publicou o seuprimeiro libro de poemas: Soidades (1894).O segundo libro de versos: Noitebras (1901)está dedicado á súa defunta muller.

ESP23 letras galegas

Manuel Lugrís Freire

UNHA VIDA EN CóMICOBRA

letr

as g

aleg

as

17 d

e m

aio

POR GEMMA GÓMEZ ÁLVAREZ. 3º ESO A.

En 1919 publica Versos de Loita, peroo seu mellor libro de poesía foiArdencias (1927) que está dedicado áxuventude galega. O último libro poé-tico: As mariñas de Sada foi publicadoen 1928 e é unha homenaxe á socie-dade de Sada e ao seu entorno.

1863. Sada (A Coruña) 20 anos despois emigra a Cuba... Xa en Cuba fundou o seu 1º xornal

Alí publicou o seu primeiro... Deu o 1º mitin en galego Asinou con seudónimos como “Asiumedre”

Ingresou no Seminario de Estudos Galegos Colaborou na redacción do Estatuto deAutonomía

Morreu na Coruña con 77 anos

Nancy Feijoo Pato. 1º ESO B

ESP24 libros

XIIXI

IX

X

VII

VIII

VI

I

III

II

IV

V

Miguel A. Fdez.Ed. Galaxia

Álvaro CunqueiroEd. Galaxia

Castelao.Ed. Galaxia

Carlos MosteiroEd. Xerais

Carlos MosteiroEd. Xerais

Marilar AleixandreEd. Xerais

E. Blanco AmorEd. Galaxia

Aquí tedes algúns dos títulos lidos este anopolos compañeiros/as dos distintos cursos.

Lectu

ras para os mellores momentos

MarilarAleixandreEd. Xerais

Miguel A. Fdez.Ed. Galaxia

Miguel A. Fdez.Ed. Galaxia

Ramón CarideEd. Xerais

Manuel RivasEd. Galaxia

libro

s

ESP25 libros

AMEAZA NA ANTÁRTIDARAMÓN CARIDE

Dous orfos da nosa idade vanse enfron-tar a unha poderosa persoa que intenta-rá facerse dono do mundo ameazandocon facer estoupar unha bomba atómicana Antártida. Un libro cun vocabulario moi doado decomprender e con temas moi actuais,como pode ser a contaminación no

mundo, un mundo que se nos presenta libre de contami-nación e con grandes avances na ciencia. Mestúrase rea-lidade e ciencia fición e amósasenos como pode chegar aser o noso mundo dentro duns anos. Tamén aparece oafecto, a amizade, o amor, a intriga...

ALUMNOS/AS 2º ESO.

O HEROEMANUEL RIVAS

¿QUE ME QUERES,AMOR?

MANUEL RIVASConxunto de relatos de temáti-ca variada, cunha orixinal téc-nica narrativa, no que convivenespazos rurais e urbanos, así

como relatos ambientados en épocas pasadascon outros actuais. Algúns dos relatos (“A linguadas bolboretas”, “Carmiña” e “Un saxo nanéboa”) levados ao cine por Xosé Luís Cuerdana película A lingua das bolboretas.

ALUMNOS/AS 1º BAC.B

MANUAL DEINSTRUCCIÓNS...CARLOS MOSTEIRO

Obra divertida, con protago-nistas da nosa idade queviven situacións e sentimen-tos reais cos cales podemossentirnos identificadoscomo son: a amizade, ocompañeirismo, o primeiroamor-desamor, problemasfamiliares...Todo isto está unido polo

tema central “o poder” que ten a protagonista e a dunpersonaxe “estraño” e “misterioso” que será o que lledea un punto de suspense ao libro.

ALUMNOS/AS 2º ESO.

COUSASCASTELAO

Temas como a emigración, apobreza, a soidade, a relixión,a guerra, o amor á terra, o mar,as crenzas, a morte, o amor...e personaxes emigrantes,pobres, vellos, nenos, mulle-res, mariñeiros, labregos...

conforman unha serie de textos breves que vanacompañados dunha ilustración.

ALUMNOS/AS 4º ESO B.

RÚA CARBÓNMARILAR ALEIXANDRE

Á protagonista desta novela, cando estaba a piques de cumprir dezasete anos, súa naicóntalle que seu pai biolóxico foi un etarra que morreu, antes de que ela nacese, candoestaba poñendo unha bomba. Ese verán, Paula viaxa a Euskadi para visitar as súasavoas, ampliar amizades e descubrir aspectos inéditos do pai. Lede a novela e xa vere-des como se desenvolve esta historia que a nós nos gustou moito porque ten intriga esuspense.

NATALIA FENTES, IVÁN GONZÁLEZ, NATALIA PARADELA E Mª JOSÉ SEARA. 3º ESO A.

A ESMORGABLANCO AMOR

A capacidade que ten oautor de mesturar distin-tas formas de narrar uni-das ao suspense quetensa maxistralmente fand’A Esmorga unha obraentretida e de doada lec-tura. O emprego dunhalinguaxe coloquial,mesmo vulgar, cos dialectalismos da zona nataldo autor xunto coa descrición de ambientes fanque os lectores do século XXI se acheguen aoOurense dos anos 50.

DELFÍN MARTÍNEZ CONDE. 1º BAC.

ESP26 música

250aniversario

do seu

nacemento

Mozart

wOLFGAGN AMADEUS MOZART naceu en Salzburgo en1756. Nesta cidade famosa pero provinciana viviu ata os vintecincoanos. As súas viaxes por Europa brindaríanlle a ocasión de coñeceras cidades e a realeza das máis importantes cortes europeas. Estasviaxes tiveron sempre un único obxectivo: aprender novas formasmusicais.Tivo un gran amor frustrado e formalizou matrimonio sen demasia-da gloria, salpicado de pequenas infidelidades conxugais, froito docal nacerían seis fillos, tampouco moi afortunados, xa que só dousdeles acadaron a adolescencia.Tal vez, a súa época máis feliz fora en Viena, onde a súa activida-de social e os seus éxitos multiplicáronse. Logo os seus éxitosforon alternándose cos fracasos ante un público para o que Mozartresultou ser demasiado xenial e comezaron a agobialo con dificulta-des económicas que a partir de entón e ata o momento da súa mortenon farían máis que agudizarse.Certo é tamén que Leopold Mozart puido ver no seu fillo o instru-

mento mediante o cal conseguiu a gloria que el nunca conseguiría

polos seus propios méritos .Morreu en 1791 ós 35 anos, prematuramente e desgraciadamente,impedíndolle rematar algunhas obras.

por Edgar Garrido Rey

mú

sica

Lamatumbá. Lume

Fanny&Alexander. Lusco e Fusco

Luar Na Lubre. Soidade

Dios ke te crew. Xénese

Guadi Galego / Guillermo Fernández. Espido

últimos discos de música galega.

The homens. #2

ESP27 televisión

seri

esE

SCR

IBE

: Lui

s C

arna

llo S

imón

/ Luc

ía Á

lvar

ez M

énde

z/ C

rist

ina

Gar

rido

Bou

zo/ A

lmud

ena

Dom

íngu

ez C

aram

és.

4º E

SO.

rías baixas

tv en galego

as leis de Celavella

pratos combinados

libro de familia

O alumnado de 4º ESO elaborou unharelación das series máis exitosas enaudiencia da TVG, coa finalidade de ver calé a temática abordada nas mesmas. Aquítedes algunhas delas:

rías baixasSerie que reúne varios xéneros: amor, sus-pense e intriga.Ambientada na comarca do Salnés en tornoa unha familia que viven dos seus viñedos.

pratos combinadosSerie de humor ambientada no Bar Suízo.O protagonista principal, dono do bar é unhome nugallán e analfabeto.Tódolos capítulos seguen a mesma estrutu-ra: Miro e mais o seu cuñado fan algunhatrasnada, co fin de conseguir cartos, queao final sempre se acaba descubrindo.

libro de familiaDesenvólvese en tempos da posguerra navila de Santalla. O seu alcalde é un homemalvado e interesado que quere que todosfagan o que el desexa. Casado con Laura,a mestra da vila, boa e traballadora, é enga-nada por este.Freire é o inimigo número un de Román,fora expulsado da vila anos atrás poloagora alcalde, ao regresar teñen conflitoscontinuamente.

as leis de CelavellaA primeira serie de intriga emitida pola TVG.Ambientada na Galicia de principios doséculo XX. A historia conta as andainas dun avogadoque volta á súa casa despois de oito anosde estudos en Santiago e que grazas aunha peculiar pantasma descobre a súavea detectivesca ademais de remexer nopasado da súa familia e na dos seus veci-ños.

tv

VISITA Á EXPOSICIÓN SOBRE O ANTIGO EXIPTO POR YERAI FARIÑAS CALVO . 4º ESO B

ESP28 acta diurna

Saímos de Maceda ás 8:45 e chegamos a Ourense ás 9:30. Ás 10 reunímonos na entrada do museo e alí dividíronnos en dousgrupos: Uns foron ver un audiovisual sobre a raíña Cleopatra e a outros explicáronlles os costumes dos exipcios. A segundaetapa foi a Catedral: vímola tanto por dentro coma por fóra. Dentro parámonos sobre todo na capela do famoso Santo Cristo.Fóra rodeamos o edificio para seguir in situ as explicacións das distintas portadas. Atopamos a Sor María, que nos deu saú-dos para todos os seus antigos alumnos.Ás 12:30 collemos o autobús para ir ver o castro de San Tomé da Loña. Alí facía moito frío, ademais de ter que facer sendei-rismo para descubrir as casas castrexas e romanas, estas bastante complexas para a época, e os empedrados das rúas queestán á vista. A min gustoume todo moito e animaríavos a ir a todos.

A orixe dos exercicios ximnásticos é de época moi anti-ga. A súa práctica estivo adicada aos deuses e heroes,como parte do seu culto, e desta maneira tamén se pre-paraban para a guerra. Ademais, ós gregos gustáballescompetir para acadar a groria e a inmortalidade a travésda victoria.A práctica deportiva estaba centrada na palestra e o xim-nasio: na palestra practicábase a loita e o ximnasio eraun lugar público para practicar exercicio en xeral. Para acompetición era necesario un espazo aberto: o estadio.Os gregos puñan a proba as súas habilidades físicasnos xogos olímpicos celebrados en Olimpia en honor aodeus Zeus. Ao gañador coroábaselle cunha coroa deoliveira (aínda que na súa cidade recibía outros premiosmáis “sustanciosos”).As probas atléticas dividíanse en varios tipos:

- Atléticas: . carreiras (varias distancias). saltos. lanzamentos: de disco e de xabalina

- De combate:. loita (como a loita libre).. puxilato (boxeo): a proba máis dura.. pancracio (loita + boxeo).

- Hípicas: . carreiras de carros (de dous e de catro cabalos).. carreiras de monta.

O DEPORTE NA ANTIGA GRECIA POR RUBÉN MIRANDA GONÇALVES. 1ºBAC. B.

Loitadores

DiscóboloCorredora

Columnas con forma de muller:Ganímedes.Cariátides.Atlantes.O monte Olimpo era considerado na Antigüidadecomo:O lugar de nacemento de Zeus.Onde habitaban os cíclopes.O fogar dos deuses.Cabalo alado, fillo de Poseidón e da gorgonaMedusa:Rocinante.BabiecaPegaso.Dictador romano que foi asasinado no Senado:

Xulio César.Augusto.Calígula.O deus Mercurio é fillo de:Apolo e Maia.Xúpiter e Maia.Marte e Maia.Raza de mulleres guerreiras que excluían óshombres da súa sociedade:Sereas.Amazonas.Erinias.Río do esquecemento, situado no mundo subte-rráneo:Leteo.

Sena.Lucio.A deusa do amor:Hera.Deméter.Afrodita.Templo adicado a tódolos deuses romanos, queestá situado en Roma:Panteón.Coliseo.Acrópolis.O oráculo de Delfos estaba consagrado a:Apolo.Atenea.Ares.

Rocío Prado Conde Joana F. Medeiros Rguez

VISITA A MONUMENTOS EN CELANOVA E BANDE ALBA FDEZ / PAULA MARTÍNEZ. 4º ESO B

Saímos de Maceda ás nove da mañá e dirixímonos ao campamento romano de Portoquintela, a antiga Aquis Querquennis(a 10 km. de Bande). Antes de ve-lo campamento puxéronnos un audiovisual sobre a presenza dos romanos na Gallaecia e aVia Nova, que atravesaba a actual provincia de Ourense. Logo de percorrer unha pequena exposición fomos ao campamen-to no que se albergaban os soldados que estaban alí para construír a Via Nova. Non se pode ver enteiro porque aínda estáen proceso de excavación, pero si se distinguen varios barracóns para a tropa, a enfermeiría, os almacéns das provisións eparte da muralla, con dúas das catro portas.A continuación fomos á igrexa de San Torcuato (en Sta. Comba de Bande), moi antiga, de estilo visigótico, onde unha seño-ra moi amable nos agardaba para abrila e a nosa profesora explicounos as súas características.Chegamos a Celanova á hora de comer. Despois fomos á oficina de turismo e esperamos pola guía que nos ensinou acapela mozárabe de San Miguel, que era tan pequena que para entrar pola porta tiñámonos que agachar: fixose así porqueera un sinall de respecto e humildade cara a Deus. Ten arcos de ferradura e pola ventá da cabeceira da igrexa o día do sols-ticio de verán entra unha raiola de luz que ilumina un punto exacto do interior da igrexa.Despois vimos o resto do mosteiro de San Rosendo; este si que era grande: o altar tiña moitas figuras suntuarias que pare-cían de ouro con columnas salomónicas, propias do estilo barroco. Volvemos a Maceda antes da noite, cansos pero satisfeitos por coñecer en vivo esas testemuñas da nosa historia.

ELIXE A RESPOSTA CORRECTA. LOGO, UNINDO AS LETRAS EN NEGRITA ATOPARÁS A SOLUCIÓN Á SEGUINTE PREGUNTA:“¿Cal é o nome da famosa loba que salvou e amamantou a Rómulo e a Remo?”

Menores de idade á espera de xuízo en Karachi (Paquistán, xuño de 2003)

ESPcolaboracións29

Andrés Boimorto López . 4º ESO AAlternativa á relixión.

cola

bo

raci

ón

sHOME MORTO QUE CAMIÑA (DEAD MAN WALKING) Desta maneira chaman en USA a aqueles que estan agardando no corredor da morte. Como a expresión indica esas

persoas sofren o terror de esperar a súa morte, co cal ao feito de matalos hai que lle engadir o da tortura.A pena de morte non é un concepto abstracto.Significa causar traumas e lesións tan graves a unha persoa como paraque a súa vida se extinga.Todos os métodos de execución son arrepiantes e todos poden fallar: cadeiras elétricas que non funcionan, incendián-dose a máscara que lle poñen o condeado; inxeccións letais que fallan e hai que comezar de novo o proceso ata facersangrar os brazos do preso; lapidación; aforcamentos ... Pero ademais disto o condeado sempre sofre a angustia desaber que vai morrer... Por outra banda unha vez que os Estados legalizan a pena de morte moitos acaban por adoitar prácticas que sonsemellantes a torturas, independentemente do método elixido. Incluso se volve ás execucións públicas, como se osgobernos perderan xa o sentido da vergoña; como se a xente se acostumase á brutalidade e á morte e como se esti-vésemos volvendo á Idade Media.As celas do pavillón da morte están cheas de persoasprocedentes de minorías étnicas: así pois ademais dunhapena cruel e degradante é un acto de inxusticia racial: enEstados Unidos os negros suman o 12% da poboación, enon obstante , constitúen máis dun 40% dos condeadosa morte e un de cada tres executados é negro.Por outra banda moi raras veces se atopan millonarios nocorredor da morte; mais ben están cheas de persoas pro-cedentes de ambientes de marxinación, dos que teñenmenos medios para defenderse nos tribunais. De feito o95% dos condeados non poden custearse un avogado.A pena de morte aplícase de xeito arbitrario dependendode factores tan aleatorios como: a capacidade dos avoga-dos; as negociacións de sentencia ou os indultos conce-didos para celebrar os aniversarios dos gobernantes. Que alguén viva ou morra pode ser unha lotería.A pena de morte é tan inxusta que se chega incluso a condenar a menores de idade, nos últimos quince anos máis detrinta persoas foron executadas por actos cometidos cando tiñan menos de 18 anos, hai incluso casos de rapaces de15 e 16 anos. Estados Unidos, un país supostamente civilizado e supostamente defensor dos dereitos humanos, é undos países onde isto máis se practica.Pero a todo isto hai que engadirlle o problema dos erros xudiciais. Os estadounidenses condenados a morte liberadosdesde 1973 polo achádego de probas da súa inocencia ascenden xa a 87: podería dicirse que unha das característi-cas da aplicación da pena de morte é o elevado número de erros que se descobren, moitas veces cando é demasia-do tarde. A pena de morte sempre conleva o risco de acabar con persoas totalmente inocentes, ben polos mencionados errosxudiciais, ben porque algúns a usen como instrumento para facer calar aos opositores dun determinado goberno.Porque unha vez que o asasinato é legal, quen decide a quen se lle ten que aplicar? Nalgún países aos homosexuais,

a mulleres divorciadas acusadas de adulterio, aos opositorespolíticos....

Tal vez todos deberíamos ter presente:

- O " ollo por ollo" é un sentimento violento que se baseamáis no instinto, na ira e na vinganza que na xustiza.

- Non está demostrado que a pena de morte disuada da exe-cución do delito. Se así fora xa non habería delitos ( postoque a pena de morte lévase practicando miles de anos).Incluso o feito de o Estado asasinar a unha persoa podeconlevar a que se valore menos a vida e que ese acto secopie, provocando así a violencia que se quería diminuir.

- Sempre hai risco de condenar a un inocente e na pena demorte ese erro é irreversible.

“SOMOS GALEGOS POR OBRA E GRAZA DO IDIOMA”

ESP30 colaboracións

Eu falo galego porque si. Porque me peta. Porque me dá a gana. Dende sempre falei no meu idioma enunca me preguntei por que o facía. O que si me cuestionei era por que ao meu redor había xente quenon o falaba. Sobre todo eran persoas importantes para min. Lembro ao pediatra que visitaba semanal-mente, ou ao oculista que me impuxo lentes dende os cinco anos. A directora do meu colexio dirixíase amin naquel outro idioma noxento, noxento porque me resultaba lonxano e áspero. Cando as páxinas domeu almanaque vital se ían arrincando, cheguei a facer un cursiño de informática, cousa dos temposmodernos, xa se sabe, se non sabes informática é coma se non sabes ler, a mestra, á cal dende aquí lleenvío un saúdo, tamén seguía na liña daquel intrusismo que me levaba ameazando dende o nacemento(e os programas do ordenador tamén). Cheguei a ampliar os meus coñecementos e, claro, alguén que nonestá ao tanto do que pasa no mundo non é ninguén, o caso é que os mestres dicíannos que tiñamos queler os xornais. Xa non foi sorpresa para min. Que se La Voz de Galicia ou El faro de Vigo aínda que taménLa Región. En fin, que estaba invadido. Volvía eu preguntarme por que o que eu falaba só era iso o queeu falaba e non o que todos falaban. Non atopaba resposta.

Cando un vai medrando xa pode ver algo a televisión. Que se unha película ás catro da tarde, que se unprogramiña, convencendo aos pais que cho deixen ver pola noite… Pero o caso era que as personaxesda película volvíanme lembrar aquelas verbas ásperas dun falar estraño e descoñecido. Só de cando envez algunha serie de debuxos presentada por un tal Xabarín falaba a miña fala.

Chegou o instituto. Chéirame que este escrito algo tén que ver co instituto…en fin o interesante é que caseas tres cuartas partes dos meus mestres volvían falarme en estranxeiro. Manda nabo! Pero eu seguín per-severante; quixen crer que os raros eran os demais. Co paso do tempo chegou Lingua Galega, non aque-la lingua galega do colexio na que se falaba, só unha hora nela e só de substantivos ou verbos, non, che-gou o galego de Rosalía, de Curros, de Cunqueiro. Chegou o galego de Castelao.

Daquela vin as inxustizas. Vin aos Reis Católicos, terroristas do galego, e cheguei co devalar da historiaata aquel españolista, nado en Galicia por certo, en fin, certo ferrolán, un tal caudillo. Daquela non crin queos raros eran os demais, estaba completamente seguro. Daquela descubrín que eu falaba a Miña linguapor unha soa razón: porque era a miña. Daquela estiven seguro de que galegos só existen uns poucos,os demais, por moito que lles pese, son habitantes dun territorio disque chamado Galicia.

Hai bastantes máis galegos dos que eu pensaba, abofé que os hai. Pero tamén hai outros que non que-ren impór o galego nas aulas porque consideran que os alumnos teñen tamén que practicar o castelán eescoitar falar nas dúas lenguas. Visto o visto non teño máis que dicir.. Eu seguirei coa miña utopía de queos habitantes de Galicia se convertan en galegos. O certo é que teño algo de esperanza. Cando dentro decen anos se consulte nunha hemeroteca esta publicación os lingüistas dirán: “Unha antiga publicación nanosa lingua” ou “Una revista escrita en una lengua arcaica”. Reflexionemos. Somos galegos por obra e graza do idioma.Un recordo para Castelao. Coido que algo así dicía.Ah! Ánimo nenos que estades a estudar! Aínda que vos intenten impór o castelán, loitade! Estudade ecoñecede o castelán, si pero, falade a vosa fala. Coller o que non é dun é roubar.

DELFÍN MARTÍNEZ CONDE. 1º BAC. A

ACRISE CAMUFLADA

98 DE CADA 100 XOVESMERCAN UNHA PEZA DE ROUPA NOVA

CADA MES. POR DELFÍN MARTÍNNEZ CONDE.

economía ESP31

Botándolle unha ollada ásenquisas actuais vemosque os recursos económi-cos son escasos nas ida-des comprendidas entre

os 15 e os 29 anos. Ao longo destaetapa da vida os coñecementos orixi-nados no estudo son os substitutosdo traballo mais non aseguran o tancobizado froito, o diñeiro, a curtoprazo. E nalgún momento, utilizandoun nalgún moi indefinido, o empregoobtido grazas aos coñecementos aca-démicos chegará pero, cando?

Ao transcorrer o período que limitapor un lado a época estudantil e polooutro a data correspondente ao “algúndesexado momento” no que se atopetraballo, este último pode constituírunha fonte de ingresos, pero, desgra-zadamente, en moitos casos vesesubstituído por un nome máis impresona longa listaxe do INEM. A maioríados xoves, ante estas brillantesespectativas prefiren adicar todo oseu tempo á carreira académica,como excepcións nalgúns casos,intercalando algúns pequenos traba-llos pouco remunerados.

OCUPACIÓN PRINCIPAL: estudo;fontes de ingresos: pequenos choios;fontes de gastos: infinitas, tantascomo necesidades ten o ser humano.A unha velocidade de lóstregoisto conduce á estadía até idadesavanzadas no fogar familiar comorefuxio para saír adiante.

Non obstante, situándonos noutraperspectiva analizamos: 98 de cada

100 xoves mercan unha peza deroupa nova cada mes, 50 aumentanun disco compacto á súa discoteca eoutros tantos invisten a terceira partedos seus recursos no que chaman“gastos para o lecer”. E sumandoseguimos ata pechar a longa lista denecesidades secundarias, innecesa-rias, constituíntes en si mesmas daescaseza de recursos e, por conse-cuente da tardía fuxida da casa.

Esta é a situación na que se ven máisda metade dos xoves co cal teñencoma irmáns a crise saciada polospais e os continuos gastos absurdos.A outra parte gaña o suficiente. A pre-gunta a formular sería: para quegaña?

(Por certo o trosma de curmán queme tocou en sorte cando veu de visi-ta no verán, logo de pasar doce anosen Madrid comentoume: “No sé comopuedes vestir esos jeans baratos, yano están de moda”. Manda nabo!: asmodas obrígannos a varrer e aíndatemos que dicir que nos estamos aapoiar na vasoira).

Os recursos económi-

cos son escasos nas

idades comprendidas

entre os 15 e os 29

anos.

eco

no

mía

O alumnado de 4º da ESO realizou un traballo sobre HÁBITOS SAUDABLES dos rapaces do IES San Mamede de Maceda. As gráfi-cas que se presentan a continuación demostran ditos hábitos nas mulleres e nos homes a partir dos 12 anos, incluíndo os/as profesores/as.

Foron feitas 250 enquisas das cales 147 realizáronse a mulleres e 103 a homes. Destas foron descontadas 12 xa que non contestaron a todasas cuestións, outras foron descartadas pois as respostas eran incoherentes.

Non atopamos diferenzas significativas entre os diferentes grupos de idade, polo tanto todas aparecerán agrupadas na mesma gráfica.Os resultados demostran que os homes teñen hábitos máis saudables cás mulleres, aínda que nalgunhas preguntas concretas as mulleres

superan os homes cunha porcentaxe bastante elevada.

Podemos observar que os homescomen menos comida lixo cás mulle-res sobre todo na fin de semana.

Con respecto a estas gráficas vemos queos resultados son bastante parellos aíndaque hai unha pequena porcentaxe demulleres que non comen variado fronteaos homes.

Nestas dúas gráficas hai máis diferen-zas xa que as mulleres comen máislambetadas nos recreos cós homes,non obstante os homes comen máisrepostería, pero ningunha froita fronteás mulleres que si toman.

Aquí observamos que tanto oshomes coma as mulleres lavan osdentes tres veces ó día, nonobstante hai unha maior porcentaxede homes que non lavan os dentes.Na gráfica dos homes vemos quese distribúen por todas as opciónscunha porcentaxe maior cá dasmulleres polo que se deduce que asmulleres lavan os dentes máisveces que os homes ó día.

Nestas gráficas os resultadosnon teñen moita variación.

Con respecto a estasgráficas vese que oshomes dormen unhamedia de horas superiorá das mulleres.

0

20

40

60

80

100

120

Todos os días Na fin de semana Nunca

CON QUE FRECUENCIA COMEN AS MULLERESCOMIDA LIXO?

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Todos os días Na fin de semana Nunca

CON QUE FRECUENCIA COMEN COMIDA LIXOOS HOMES?

Nº

PE

RS

OA

S

Nº

PE

RS

OA

S

0

20

40

60

80

100

120

SI NON

Nº

PE

RS

OA

S

COMEN AS MULLERES COMIDA VARIADA?

0

20

40

60

80

100

120

140

160

SI NON

0

20

40

60

80

100

120

Bocadillo Repostería Café

Bocadillo

Lambetadas

Repostería

Nada

Café

Froita

QUE TOMAN AS MULLERES NO RECREO?

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Bocadillo Repostería Café

Bocadillo

Lambetadas

Repostería

Nada

Café

Froita

0

10

20

30

40

50

60

70

80

3vecesao día

2vecesao día

1 vezao día

Ásveces

Nunca

3 veces ao día

2 veces ao día

1 vez ao día

Ás veces

Nunca

CON QUE FRECUENCIA LAVAN OS DENTES ASMULLERES?

0

5

10

15

20

25

30

35

3 vecesao día

2 vecesao día

1 vez aodía

Ásveces

Nunca

3 veces ao día

2 veces ao día

1 vez ao día

Ás veces

Nunca

CON QUE FRECUENCIA LAVAN OS DENTES OSHOMES?

0102030405060708090

Todos osdías

2 ou 3veces porsemana

As fins desemana

Todos os días

2 ou 3 veces por semana

As fins de semana

CON QUE FRECUENCIA SE DUCHAN ASMULLERES?

0

10

20

30

40

50

60

70

Menos 7horas

7 horas 8 horas 9 horas Máis 9horas

Menos 7 horas

7 horas

8 horas

9 horas

Máis 9 horas

CANTAS HORAS DORMEN AS MULLERES?

05

1015202530354045

Menos7 horas

7 horas 8 horas 9 horas Máis 9horas

Menos 7 horas

7 horas

8 horas

9 horas

Máis 9 horas

Nº

PE

RS

OA

SN

º P

ER

SO

AS

Nº

PE

RS

OA

SN

º P

ER

SO

AS

COMEN COMIDA VARIADA OS HOMES?

0

10

20

30

40

50

60

70

Todos osdías

2 ou tresveces ao

día

As fins desemana

Todos os días

2 ou tres veces ao día

As fins de semanaNº

PE

RS

OA

SN

º P

ER

SO

AS

CANTAS HORAS DORMEN OS HOMES?

CON QUE FRECUENCIA SE DUCHAN OSHOMES?

QUE TOMAN OS HOMES NO RECREO?

ESP32

Nº

PE

RS

OA

SN

º P

ER

SO

AS

Nº

PE

RS

OA

S

enquisas

No instituto de Maceda realizouseunha enquisa para averiguar onúmeo de persoas fumadoras e nonfumadoras.Puidemos comprobar que hai

menos fumadores que nonfumadores e que a maioría teñenentre 15-17 anos.De 270 persoas que hai no centrofuman o mesmo número de homesque de mulleres.A maioría dos xoves compran taba-co nos estancos porque é máisbarato.Trala observación dos gráficospódese constatar que os alumnosda franxa de idade comprendidaentre 15-17 anos teñen resultadosmáis elevados respecto a franxa deidade comprendida entre os 12-14anos e respecto aos de máis de 18.

HOMES FUMADORES

21%

62%

17%

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

HOMES FUMADORES

0

2

4

6

8

10

N° DE PERSOAS

12-13ANOS 15-17ANOS 18+

IDADE

POR QUE EMPEZACHES A FUMAR?

INFLUENZA DOS AMIGOS

QUERÍA PARECER MÁISMAIORPOR PROBAR

POR PROBLEMAS

POR QUE EMPEZACHES A FUMAR?

02468

Nº DE PERSOAS

1a4 5a8 9+

CANTIDADE

CANTOS CIGARROS FUMAS AO DÍA?

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

0

5

10

Nº DE PERSOAS

OS TEUS PAIS SABEN QUEFUMAS

SÁBENO OS TEUS PAIS?

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

SÁBENO TEUS PAIS?

0

2

4

6

8

Nº DE PERSOAS

FUMAS OUTRA COUSA QUE NON SEATABACO

QUE FUMAS?

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

0

5

10

15

Nº DE PERSOAS

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

IDADE

LEI ANTI-TABACO

BEN

MAL

LEI ANTITABACO

MULLERES FUMADORAS

17%

58%

25%

12-14 ANOS

15-17 ANOS

18+ ANOS

MULLERES FUMADORAS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Nº DE PERSOAS

1a4 5a8 9+

CANTOS CIGARROS FUMAS Ó DÍA?

12-14 ANOS

15-17 ANOS

18+ ANOS

CANTOS CIGARROS FUMAS AO DÍA?

0

2

4

6

8

10

Nº DE PERSOAS

12-14ANOS

15-17ANOS

18+ANOS

POR QUE?INFLUENCIADOS AMIGOS

QUERIAPARECER MASMAIORPOR PROBAR

PORPROBLEMAS

0

1

2

3

4

Nº DE PERSOAS

FUMAS OUTRA COUSA KNON SEXA TABACO

FUMAS OUTRA COUSA?

12-14ANOS

15-17ANOS

18+ ANOS

CANTOS CIGARROS FUMAS AO DÍA?

0

2

4

6

8

Nº DE PERSOAS

ENTRE 12-13 ANOS

ENTRE 14-15 ANOS

16+

A QUE ANOS EMPEZACHES A FUMAR?

12-14 ANOS

15-17 ANOS

18+ ANOS

FUMAS OUTRA COUSA QUE NON SEXATABACO?

IDADE Á QUE COMEZACHES A FUMAR?

FUMAS OUTRA COUSA QUE NON SEXATABACO?

ESPenquisas33

02468

10

Nº DE PERSOAS

12-13ANOS

15-17ANOS

18+

IDADE

EMPEZACHES A FUMAR

EMPEZAXESENTRE11-13

EMPEZAXESENTRE13-15

EMPEZAXESENTRE16+

IDADE Á QUE COMEZACHES A FUMAR?

0

2

4

68

Nº DE PERSOAS

SABENO OS PAIS

SÍ

SÁBENO OS TEUS PAIS?

12-14ANOS15-17ANOS18+ANOS

SÁBENO OS TEUS PAIS?

0

5

10

15

Nº DE PERSOAS

BEN MAL

QUE LLES PARECE?

12-14ANOS15-17ANOS18+ANOS

QUE LLES PARECE A TEUS PAIS QUE FUMES?

0

5

10

15

Nº DE PERSOAS

FUMAN NA TUA CASA

NA TÚA CASA

12-14 ANOS

15-17 ANOS

18+ ANOS

FUMAN NA TÚA CASA?

FUMADORES NO IES SAN MAMEDE DE MACEDA

EMPEZACHESENTRE 12-13

EMPEZACHESENTRE 15-17

EMPEZACHESCON 18 OUMÁIS.

INFLUENCIA DOSAMIGOS.

QUERÍA PARECERMAIOR.

POR PROBAR

POR PROBLEMAS

POR QUE EMPEZACHES A FUMAR?

enq

uis

as

Bebes alcohol?

0,00%10,00%20,00%30,00%40,00%50,00%60,00%70,00%80,00%90,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Si Non

Os teus pais saben que bebes?

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Si Non

Saes pola noite?

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Todas as fins de semana Unha ou dúas veces ao mes

Só en ocasións especiais Nunca

Cando saes pola noite, cantas copas bebes?

0,00%10,00%

20,00%30,00%40,00%

50,00%60,00%

70,00%80,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Ningunha Unha ou dúas Tres ou máis

Pola noite, sempre bebes ata emborracharte?

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Si Non

Se non bebeses pola noite, como pensas que o pasarías?

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Igual Mellor Peor

Preocúpache que a túa saúde se vexa afactada poloconsumo de alcohol e/ou tabaco?

0,00%10,00%20,00%30,00%40,00%50,00%60,00%70,00%80,00%

1º e 2º ESO 3º e 4º ESO BAC, PGS e Ciclo

Si Non

SAÍDAS NOCTURNAS E ALCOHOL

O alumnado de 3º ESO C completou este traballo realizandounha enquisa sobre saídas nocturnas, alcohol e tabaco. Aquí tedes vos presentámos os resultados:

ESP34 enquisas

ESPeclipse35

eclip

se

As eclipses, solares ou lunares, só acaecen cando Terra, Lúa eSol se aliñan no mesmo plano, e o noso satélite se interpónentre nós e o Sol. Como o diámetro deste é 400 máis grandeque o da Lúa e esta está 400 veces máis preto da Terra que doSol, esta coincidencia numérica fai que o disco lunar, en oca-sións, oculte o Sol. Se nese momento da eclipse a Lúa se atopana distancia mínima con respecto á Terra, uns 357.000km, odisco lunar tapa todo o Sol. Pero se está na súa distancia máxi-ma con respecto á Terra, uns 406.000 km, dado que o seu diá-metro é menor que o do Sol, ao pasar fronte a el non o cobrepor completo, deixando sen tapar unha especie de anel que dánome á eclipse anular.

POR QUE SE PRODUCE?

Durante as eclipses solares prodúcensealteracións medioambientais, que provo-can cambios na presión, a humidade doaire e a temperatura, e fenómenos ópti-cos que alteran a cor do ceo, modifican aluminosidade, causan sombras de medialúa...

QUE EFECTOS CAUSA AOS SEUS OBSERVADORES?

Despois de 228 anos , en España, o luns3 de outubro, pouco antes das 11 damañá, a Lúa interpúxose entre a Terra e oSol e provocou unha eclipse solar que foivisible dende a Península Ibérica,Canarias, Baleares, resto de Europa e onorte de África.Nunha franxa duns cen quilómetros deancho que cruzou en diagonal aPenínsula de noroeste a sureste, seguin-do a ruta Vigo-Ávila-Madrid-Denia, viuse,durante uns catro minutos, unha eclipseanular.O Sol estivo cuberto en case o 90 porcento da súa extensión, de aí que a dimi-nución da luminosidade fose notable.

3 DE OUTUBRO DE 2005

eclipse anular

ESPfotografía36

O curso pasado o alumnado de4º de ESO realizou un interesan-te traballo, fotografaron aquelesrecantos máis fermosos do seulugar, aldea ou vila.

Co gallo das Letras Galegasrealizouse unha exposición dasfotografías. Aquí tedes algunhasdas fotos expostas:

NiñodaguiaXunqueira de EspadanedoSilvia Blanco Damota

Presqueira Baños de Molgas

Patricia Pérez Prieto

Río MatoXunqueira de EspadanedoRosa María Borrajo Blanco

Francos Maceda

Inés de Dios Rivas

10 recantosmáxicosda comarcanosa

fotografía37 ESP

AsadurMaceda

Mª Isabel Bermejo Rodríguez

Os xastelesMacedaCristina Torres Prieto

AmorgadeAlemparteCristina Janeiro Araújo

Baños de MolgasDavid Ferreiro Quiroga

Río ArnoiaBaños de Molgas

Gil Lorenzo Delgado

Pías Maceda

Nerea Fariñas Montero

foto

gra

fía

quen é quen?Os teus profesores e persoal do centro regresaron á súa infancia. Entre os primeiros, están representados os depar-tamentos de tecnoloxía, lingua española, inglés, lingua galega, bioloxía, matemáticas, xeografía e historia, orientación,francés, latín e grego, educación plástica e filosofía. ANÍMATE A DESCUBRILOS.

38 ESPpasatempo

39 ESPpasatempo

pasa

tem

po

?

40 ESPpasatempo

41 ESPpasatempo

42 ESPpremios

PREMIOSENTRE NÓS, EN GALEGO

PREMIO MEIGAS

ETRASGOS

premios

PREMIOFUNDACIÓNROSALÍA DE

CASTROPREMIO DE

INVESTIGACIÓNXESÚS ALONSO

MONTERO

2004

/05

Inés recolle o 3º premio de contacontos no certame Entre Nós, en galego

FALLOUSE EN PADRÓNO I PREMIO ROSALÍA PARA EXPERIENCIAS PEDAGÓXICAS

O instituto compostelán Rosalía de Castro gañou o 1º premio polo proxecto“Verbos de Rosalía/Grafías de Rosalía”, que ofrece unha ilustración completados poemarios Cantares Gallegos, Follas Novas e En las Orillas del Sar. O xura-do destacou del que é “un proxecto moi ambicioso”.O 2º premio foi parar ao IES San Mamede de Maceda, en Ourense. A organi-zación destacou del o seu “carácter innovador” e a utilización de diferentesmaterias e expresións para relacionar a vida e obra de Rosalía co cine, teatro ebanda deseñada.

La Voz de Galicia 07/07/05

1º e 2º premio no certame Meigas e Trasgos

DOUS OURENSÁNS RECIBIRON OS PREMIOS

LITERARIOS DE MEIGAS ETRASGOS

Dous alumnos da locali-dade ourensá de Baños deMolgas, que cursan osseus estudos no institutoIES San Mamede deMaceda, foron os vence-dores do certame literariodo Día das Letras Galegasque organiza a asociaciónsarriá Meigas e Trasgoscoa colaboración de LaVoz de Galicia.

O primeiro premio foi paraDelfín Martínez Conde,polo seu relato O caso doroubo misterioso, e osegundo para FranciscoGarrido Bouzo, porBaco, o deus do viño.

Nesta edición presentá-ronse ao certame máis de50 traballos, o que supuxounha nova marca de parti-cipación nun certame lite-rario para alumnos deensino secundario que xaacadou a súa madureza eque cada edición contacon máis e mellores traba-l l o s .O presidente de Meigas,Iván López, destacou o bonivel de todos os traballosque se presentaron ao cer-tame, o que dificultou atarefa do xurado.

La Voz de Galicia 21/06/05

prem

ios

conc

urso

s

ESPconcursos

1º PREMIO. 1º ESO B.

2º PREMIO. 2º ESO B.2

TARXETAS DE NADAL

2premio

3premio

3º ESOLaura Carballo

12º ESOLorena Lamas

)( ) ( )

1

AGRADECEMENTOSAna Prol Glez(1º ESO A)

Mirela Andreea Pirghie(2º ESO B)

Catarina Rguez Iglesias(2º ESO B)Laura Carballo Glez (3º ESO B)

premios (1º PREMIO: SANDRA PÉREZ RAMOS.2º PREMIO: TANIA DE DIOS CASTELLANO.

HALLOWENN

premio

1º ESOAna Mª Quintela

43

TODA A INFORMACIÓNDO TEU CENTRO

EQ

UIP

O

DE NORMALIZACIÓN

LING

ÜÍS

TIC

AENL

ESPARAVÁN