HUMANISMOA ETA ERRENAZIMENTUA
description
Transcript of HUMANISMOA ETA ERRENAZIMENTUA
HUMANISMOA ETA ERRENAZIMENTUA
12. GAIA DBH 2
ESTATU MODERNOEN SORRERA
XIV. Mendean krisia larria Ekonomikoa eta Soziala
Eragileak: Gosea Izurria; ondorioz heriotza-tasa handia Gizarte-gatazkak Egongaiztasun politikoa
XV. mendean susperraldia Europan Hazkunde demografiko geldia Merkataritzaren goraldia Hirien susperraldia
XV-XVI. Mendean: estatu modernoa sortu Agintea zentralizatzeko
Lurraldeak batzeko prozesua
Estatu modernoa = agintea zentralizatu +
lurraldeak batu
Monarkia autoritarioa = erregeak botere osoa Ingalaterra
Frantzia
Portugal
Espainia
Boterea sendotzeko baliabideak:
Burokrazia: erregearen izenean funtzionarioak
Justizia administratu
Zergak kobratu
Txanponak egin…
Armada iraunkorra: estatuaren + nobleen
zerbitzuan
Diplomazia: enbaxadoreek osatua Monarkien
interesak atzerriko gorteetan defendatzeko
EUROPA 1500. URTEAN
AURKIKUNTZA GEOGRAFIKOAK
Esplorazioaren arrazoiak:
Merkataritza-bide berriak aurkitu
Nabigazio arloko hobekuntzak egin
Iparrorratza +astrolabioa
Portulanoak (mapa mota batzuk)
Karabelak (ontzi berezi batzuk)
Errenazimentuko pentsamoldea= lurralde
ezezagunak esploratzeko grina
Portugalek eta Espainiak bi bide esploratu
zuten Vasco de Gama (Portugal): Indiaraino Afrikako
kostaldetik 1498
Colón (Espainia): Lurra biribila zela esan +
Amerika aurkitu 1492
Aurkikuntzen ondorioak: Lurra esferikoa dela frogatu
Zibilizatze-lana aborigenekin
Inperio kolonial handiak sortu
Atlantikoa nazioarteko merkataritza gune bilakatu
ESPLORAZIO-BIDEAK
HUMANISMOA XV-XVI mendeetan Humanismoa hedatu (Italian
eta Flandesen: eskualde bizi+aberatsenak)
Humanismoaren ezaugarriak: Gizakiaren balioa nabarmendu (antropozentrismoa):
gizakia unibertsoaren erdigune + naturako izaki goren
Antzinate klasikoko ideiak, kultura eta artea
berreskuratu (Grezia nahiz Erroma)
Fedea eta jakintza bereizi
≈1440an Johannes Gutenbergek inprenta sortu
HUMANISMOAREN HEDAPENA
Kristau humanista batzuk Elizako
gehiegikeriak salatu Luteranismoa (Martin Luther):
eliza kritikatu eta Aita Santuaren agintearen aurka
(Printze alemanak lagun)
Kalbinismoa (Joan Kalbin):
Lutherren ideiak zabaldu Frantzian
Anglikanismoa (Henrike VIII):
Ingalaterran Aita Santuak ezkontza baliogabetu ez
ziolako
ERLIJIO ERREFORMAK
KONTRARREFORMA
Elizak kontrarreforma sortu = Trentoko Kontzilioa (1545-1563)
Doktrina katolikoa zehaztu Kleroen eta sinestunen diziplina gogortu Inkisizioa indartu (doktrina katolikoa
defendatzeko)
*Jesusen Lagundia sortu zen
*Aita Santuak monarka Katolikoen babes politikoa lortu (adib: Karlos V)
ERRENAZIMENTUA KULTURAN
Pentsamolde berria (humanismoa) Gizartea: bizitza politiko eta sozialaz arduratu
Ideala: gizakien arteko bakea eta gogaidetasuna Indarkeria eta gerra arbuiatu Tomas Moro: Utopia = Bakea, berdintasuna eta tolerantzia
Hezkuntza: hezkuntza-programa erreformatu Uste sendoa: gizakiaren gaitasunetan eta jakintzaren aurrean Gizaki errenazentistak jakin-mina eta ikasteko grina Adib: Erasmo Rotterdamgoa
Erlijioa: zientzia eta fedea uztartu Erlijioa gizakiarentzat hurbilagoa izatea Jainkoa gizakiak babestu eta barkatzen dituen aita errukiorra,
eta ez epaitu eta zigortzen duen epailea
BERRIKUNTZA ZIENTIFIKO ETA TEKNIKOAK
XV-XVI. mendean zientziaren eta teknikaren garapen izugarria Leonardo Da Vinci: italiarra
Jakintsua Astronomiaria Fisiologoa Ingeniaria Botanikoa Artista
Nikolas Koperniko: poloniarra Astronomoa Teoria heliozentrikoa planteatu = eguzkia unibertsoaren erdigunea
Andres Vesalio: Giza gorputzaren anatomia ikertu disekzio bidez
Miguel Servet: Odolak biriketako zirkulazioa duela frogatu
LEONARDO DAVINCI
ERRENAZIMENTUA ARTEAN XV. mendean arte-estilo berria Ezaugarriak:
Greziako eta Erromako mundu klasikoaren arte-formen erabilera:
Kapitelak, erdi-puntuko arkua, kupulak… (berreskuratu) Gaien ugaritasuna:
Mitologikoak Erlijiosoak (desberdina) Profanoak.
Edertasunaren gorespena: Edertasuna gizakian, naturan eta eraikinetan.
Perfekzio teknikoa: Margolanetan perspektiba erabiltzen hasi. Eskulturetan giza anatomia Irudien oreka nahiz mugimenduak erabiltzen ziren perfekzioa
lortzeko.
ERRENAZIMENTUKO ARTISTAK
Bi aldi bereizten dira: Quattrocento: XV. mendean arte-estilo berria
(Florentzian batez ere): Leonardo Da Vinci Cinquecento: XVI. mendean aldi gorena (Erroma
erdigunea): Michelangelo Buonarroti Jakintsuen guneak:
Artistak: maisu baten lantegian Arkitektoak
Filippo Brunelleschi (1377-1446) Leon Battista Alberti (1404-1472) Donato Bramate (1444-1514) Michelangelo Buonarroti (1475-1564)
FILIPPO BRUNELLESCHISanta Maria dei Fiori
San Lorenzo
DONATO BRAMANTE
San Pietro in Montorio
MICHELANGELO BUONARROTI
ERRENAZIMENTUKO ARTISTAK Eskultoreak
Lorenzo Ghiberti (1378-1455) Donatello (1386-1466) Michelangelo Buonarroti (1475-1564)
Margolariak Fra Angelico (1387-1455) Sandro Boticelli (1445-1510) Leonardo da Vinci (1452-1519) Rafael Sanzio (1483-1520) Michelangelo Buonarroti (1475-1564) Albrecht Dürer (1471-1528) Pieter Brueghel Zaharra (1525-1569)
Intelektualak: akademietan*Mezenasek (printze, noble eta burges aberatsak)
ordainsaria eman eta haien lana babesten zuten: Medicitarren gortea (Florentzia) Aita santua (Erroma
LORENZO GHIBERTI
Ghibertiren ateak
Florentzia
MICHELANGELO BUONARROTI
David
Pietatea Moises
DONATELLODavid
Paduako San Antonio erliebea
SANDRO BOTICELLI
Udaberria
Venusen jaiotza
RAFAEL SANZIOAtenasko Eskola
MICHELANGELO BUONARROTI
Azken Judizioa
Adanen sorrera
ARKITEKTURA Eraikin motak:
Erlijiosoak (eliza) Jauregiak Ospitaleak Etxeak…
Arkitekturaren ezaugarriak: Harmonia Soiltasuna Proportzionaltasuna Elementu klasikoak erabili: erdi-puntuko arkuak, kupula,
ordena klasikoak…
*Arkitekto ospetsuenak: Filippo Brunelleschi (Florentziako katedraleko kupula) eta Michelangelo Buonarroti (Vatikanoko Done Petri basilikako kupula)
ESKULTURA Giza anatomia balioesten zuten = obren ardatza zen
Nabariak:
Edertasun ideala
Proportzioak zaintzeko ardura
Biluzia oso erabilia
Estatuarik ugarienak estatua bakartuak (bustoak eta
erliebeak)
Material desberdinak erabili: brontzea, harria, zure,…
*Eskultore garrantzitsuenak Donatello (David),
Michelangelo (David, Pietatea eda Moises)
PINTURA
Konposizioak oso landuak Giza irudia margolanaren ardatza Perspektiba erabili Garrantzia eman koloreei eta argiari Gai berriak landu erlijioaz gain:
Mitologia Natura Kontakizunak Eguneroko bizitza
*Margolaririk ospetsuenak: Leonardo Da Vinci, Rafael Sanzio, Michelangelo Buonarroti