УРА

Л

КЕВ

МОСКВА

ХЕЛЬСИНКИ

ФИНЛЯНДИЯ ЭВMLТ СИБИРЬ МYВА

Kulttuurien museo 2010 Редактор Ильдико Лехтинен

Âoímlòûémlòû ícïåê aøêîëà ícâðcìmò ïaòû êàñmì õaíòû ÿñmhmí

Нcпек lmщmтmм ёх Àííý Õåëòòóíåí, Àííà Êàíãàñ, Èëüäèêî Ëåõòèíåí, Àííàìàðè Ñàóðý

Редактор Èëüäèêî Ëåõòèíåí

Хaнты ясhа тулмаштmс ͸ìmñ Ýâè

Хурmт вcрmс Àííà Ñåïïî

Хурmт lэщmтты щир Éåííè Ðàéòåð

Хурmh нcпекmт Íàöèîíàëüíûé ìóçåé Ôèíëÿíäèè, Õåëüñèíêè

Âoímlòmòû ícïåê âcðòû âóõ Ôèíëÿíäèÿ Êóëüòóðà Ôîíä Êàñòðåí Ì.À. îáùåñòâî ìañ.

© Kulttuurien museo / Suomen kansallismuseo© Äidinkielen opettajain liitto© Å.À. ͸ìûñîâà

Kulttuurien museo 2010Õåëüñèíêè, Ôèíëÿíäèÿ

ISBN 978-951-616-216-7

1

Îlmh ÿñmh

Êàñmì õaíòû ÿñmh àëôàâèò

Ôèíí ÿñmh àëôàâèò

Õaíícõo. Õaíòû ïà ôèíí ÿñmhmò òcl

Êðîññâîðä

Õaíòû êoðò ïà þðmí õîò. Õoíòòû õóðmò.

Ôèíí ¸õ âîø ïà õîò. Õoíòòû õóðmò.

Êèñmð ícïåêmh þíòóò

Ôèíñêîé íàóêà àðòàlmòû ¸õ õaíòýò ïà âóõàlnò êyòmí

Lyhmlòmïmò

Õaíòû ìîíüù. Õóòûñà êyùàð øaíøml ïaíòmhà éèñ.

Ôèíñêîé ìîíüù. Õóòû ïyïè øîéòml âoømñ?

Âèêòîðèíà

Lыпеl тcl 3

4

6

8

9

10

12

15

19

20

22

24

Финн пух Стенберг Герман па хaнты эви Немельгина Олёна, 15 оl Пёноров кoрт Ващ юханmн Сиреулис У.Т. jhхmм пурайmн (1898-1900). Национальный музей Финляндияйmн

2

УРА

Л

КЕВ

МОСКВА

ХЕЛЬСИНКИ

БУДАПЕШТ

âåíãmð ¸õ14 000 000

ôèíí ¸õ5 000 000

ýñòîíöåò1 362 000

ìîðäâà ¸õ845 000

óäìóðòmò637 000

ìàðè ¸õ605 000

ñaðàí295 000

êàðåë ¸õ93 000

ñààìè ¸õ60 000

þðmí41 000

õaíòû29 000

âåïñmò8 300

âyõàlü ¸õ12 000

õoðmh ¸õ4 000

íãàíàñàímò1 000

èæîðmò800

ýíöåò400

âîäü ¸õ60

ëèâmò30

ìîðäâà ¸õ

þðmí

ìàðè ¸õ

3

Òaì ícïåê ôèííî-óãîðñêîé ÿñhmï ¸õ, lûâ âolmïñml, ÿñhål ïà èí âolòû âcðål îlmhmí. Ícïåê lûïèémí – íàóêà àðòàlmòû ôèíí ¸õ Ñèáèðü ìyâà jhõmì âcð, õóòû lûâ jhõñmò õaíòmò ïà âóõàlnò õóùà.

Эвие: Âyùà! Ìà ícìcì Îë¸íà. Ìà õaíòû è ìà ðoò õaíòû ÿñhcì ìîñìàí òaélcì. Ìà âåòõóùüÿh îëà éèñmì, ahêcì ïèlà Õàíòû-Ìàíñèéñêîé îêðóêmí, Þãðà ìyâmí âollmì. Ìà âolcì, õaíòû ÿñhcì ôèííî-óãîðñêîé ÿñhmòà ðoòà âol. Õaíòû ÿñmhmí ïóòmðòòû õóÿò øèìml, âåòõóùüÿh ùóðmñ êcì. Ìyh ïyhlýâmí âóõàlü ¸õ âollmò, lûâ ÿñhålmí êaò-õolmì ùóðmñ õóÿò òoï ïóòmðòml. Íah ïà ìóéñað ïóõ?

Пухие: Ìà Ãåðìàí. Ìà Ôèíëÿíäèÿ ýâmlò. Ìyh ôèíímò èùè ôèííî-óãîðñêîé ÿñhmòà ðoòà âollyâ, êyø êcïè lûâ ÿñmhlàl ìyh óøà aíò âcðlmlyâ. Ìyh ôèíímò âåò ìèëëèîí ìólòàñ õóÿò, ìyh Ôèíëÿíäèÿ ìyâmí âollyâ, òaì ìcò óâmñ ìyâ ïà ìyâmò êyòmí. Âolýí ïålà, ôèíñêîé íàóêà àðòàlmòû ¸õ õaíòû ÿñmh ïà lûâ âolmïñýl îlmhmí õyâmí, jðõoñìèò íoïmòmí, íoìmñòû ïèòñmò. Ôèíñêîé íàóêà àðòàlmòû ¸õ Ñèáèðü ìyâà õaíòû ÿñmh ïà lûâ âolmïñýl âoímlòmòû jhõñmò.

Эвие: Ìóéñað ÿñmhmí Ôèíëÿíäèÿ õóùà ïóòmðòlmòmí?

Пухие: Êaò ñîò êcì îl þõlû íàóêà àðòàlmòû ¸õ óøà âcðñýl, ìyh õyâmí è ðoò ÿñmh òaéìåâ ïà ùè ÿñmhmí ïóòmðòìåâ, èí àð õyâ òaõèémí âollyâ ïà ÿñmhlyâ jõà aíò þõmòlmò. Lûâ íàóêà ùèðmí àðòàlmòû íoìmññmò, ìóé ùèðmí ôèíñêîé ÿñmh òûâmñ ïà àð è õóðàñ âcð âoémòòû Ñèáèðü óâmñ ìèð ÿñhmò êyòmí. Õaíòýò ïà âóõàlnò îlmhmí ícìólòû óømh âcð aíòoì âoñ, ùèðmí íóìmñ âcðñmò, ìóéñað ÿñmh lûâ òaélmò ïà õóòûñàòû lûâ âollmò. Ôèíñêîé íàóêà àðòàlmòû ¸õ õyâ ìað õaíòýò êyòmí âoñmò, õaíòû ÿñhmò ícïåêà õaíøñmò ïà ãðàììàòèêà âcðñmò. Lûâål oìmù âoñ õaíøòû lûâ âolmïñýl ïà âolòû âcðål îlmhmí. Lûâ õóð âcðòû ïóðìmñmò ïaímí òaéñmò ïà al âolmïñýl ïà õaíòû ïà âóõàlü åìmh õaòlmò õóðà âcðñýl. Lûâ àðòàlmì ïîñýlmí ìyh óøà âcðñyâ, ôèííî-óãîðñêîé ÿñmh ùèð àð íyâmh ïà àð ìèð âol. Ìà ùèðcìmí, ìîñml óøà âcðòû õaíòû ÿñmh ïà lûâ âolmïñýl.

Эвие: Øchê jì, ìaícì èùè oìmù Ôèíëÿíäèÿ ïà lûâ ÿñhål óøà âcðòû.

Оlmh ясmh

4

5

Касmм хaнты ясmh алфавит À àìï koira A ahêè äiti  âàñû sorsa Å åâ ahven ¨ ¸âmlñoï siipiharja m âîðmø haukka n õólünòû loppua È èò yksi É éèhê vesi Ê êaòè kissa Ë ëûïmò lehti L loíò hanhi Ì ìoðmõ suomuurain Í íÿíü leipä h ñahêmï kirvesÎ îù aita O õo mies G gõml jousi Ï ïañàí pöytä Ð ðaï tervapääsky Ñ ñaõ turkki Ò òoðmì taivas Ó óõøàì huivi Y õyl kala Õ õîò kota, talo Ø øîâmð jänis Ù àùè isä û âylû poro ü àêàíü nukke Ý ýâè tyttö C cñmì éèhê maito D dðíàñ mekko Þ íþëõè kuusi (pihtakuusi) I iõ puu ß ÿh kymmenen J íjl neljäПартmпсы: Áóêâàémò àëôàâèò ùèðmí õaíøàlmí.

À

A Â

Å

¨m

n

È

É

Ê

Ë

L

ÌÍ

h

ÎO

G

Ï

ÐÑ

ÒÓ

Y

ÕØ

Ùû

ü

Ý

C

D

Þ

I

ßJ

6

7

A ahven åâ B banaani áàíàí C city öåíòð D disko äèñêî E eläin âîé F farkut äæèíñû G greippi ãðåéïôðóò H haukka âîðmø I isä àùè J jousi gõml K kala õyl L leipä íÿíü M mies õo, èêè N nukke àêàíü O onki íjø P puu iõ R radio ðàäèî S sorsa âàñû T tyttö ýâè U uuni êoð V vesi éèhê Y yksi èò Ä äiti ahêè Ö ötökkä õóìmëõà

Финн ясmh алфавит

8

Хaннcхo Õaíòû ïà ôèíí ÿñmhmò òcl

óõ

ñcìñcì éèhê

âcíø ïyhmlyhmlñàïmllahêmð

ìåâml

òcïmë

¸ø¸ø ïaòû

êyð

pääsilmät

kyynel

poskisuu

kaula

olka

povi

vatsa

käsikämmen

jalka

9

12

3

4

5

67

10

13

9

8

11

12

14

Кроссворд

1. ÕÌÀÎ-Þãðà õóùà âolòû ¸õ 2. Íÿâðcìmò ìîñìàí òaéòû õaòml 3. Lyhòmïñû õóðàñ 4. Õóìmñâol címìòû òaõè5. Íóìè Àùè 6. Õaíòû õóÿòà âólàh âîé 7. Òîâè õóðàñ 8. ¨íòlà dðíàñ õóùà 9. Èìè loìmòñóõ, òalmí òaélà10. Õaíòýò ïà âóõàlnò åìmh âîé 11. Èìè ïà èêè loìmòñóõ 12. Ïèlòmí âålòû òóõlmh âîé 13. Îl àðò 14. Òoðmì ëîïmñ

Ëûñmò õóùà Ôèíëÿíäèÿ ïà ÕÌÀÎ-Þãðà îlmhmí õóðmò. ͸òà õoíòòû õóðmò. Õaíòû êoðò ïà þðmí õîò. Õoíòòû õóðmò.Ôèíí ¸õ âîø ïà ôèíí ¸õ õîò. Õoíòòû õóðmò.

10

lóïàñ õîò

oõml

áóðàí

lóõ àìï

âylû

àìï õîò

õîï

íÿíü âýðòû êoð

11

îíòmï

àêàíü

ïóðêà

ñaõ

dðíàñ

õað âåé

õèíò

òyòùàh

óìûâàëüíèê

12

ìàøèíà

âåëîñèïåä

ãîëóáü

âîò âîé iõ

Ìàííåðã

åéì âîø

õyëû

Ìóçåé 100 ì âyø

mí

õaëýâ

ïóõ

ïî÷òà ïóíêò làðàù

13

òåëåâèçîð

æóðíàë

êîôåâàðêà

cñmì éèhêè êåâàí

ëèìîíàòmh

êåâàí

êaòè

ïûëåñîñ

àìï

àêàíü òoòû òyémò

14

УРА

Л

КЕВ

МОСКВА

ХЕЛЬСИНКИ

БУДАПЕШТ

15

Финской наука артаlmты ёх хaнтэт па вухаlnт кyтmн

Партmпсы: Êàðòà õóùà àlå, ìóé âóðmí Õåëüñèíêè âîø âoíòû ìaíòû.

Ôèíñêîé ó÷åíîémò íoìmññmò àðømê óøà âcðòû è õóðàñmï óò, lolmh ìyh ÿñmhlyâ jõà ðaõmlòû. Õaíòýò ïà âóõàlnò îlmhmí øèìml âcð óøà ïàâmòìàí òaéñyâ. Ùèðmí íàóêà àðòàlmòû ¸õ íóìmñ âcðñmò lûâ âolòû òaõålà jhõòû. Ìyh èí âolýâ, Ôèíëÿíäèÿ âol Àâòîíîìíûé íåçàâèñèìûé êaíàù ìyâà Ðîññèÿ õóùà. 1893-ìèò îlmí ôèíímò âcðñmò íàóêà Ôèííî-óãîðñêîå îáùåñòâî, lolmh jìmñ âoímlòmòû Ñèáèðmí âolòû ðoò ¸õ ÿñmh ïà lûâ âolmïñýl.

Партmпсы: Íàóêà àðòàlmòû ¸õà ïóðìmñlàl làðàùà øàâèòû í¸òà. Ìóéñað ïóðìmñ ïaímí âyòû ìîñml?(ñàíèòàðíîé ñóìêà, áëîêíîòmò, áàíàí, làíòû õèð, êàñåòàémò ôèëüì ïaòà, cñmì éèhêè êåâàí, ôîòîàïïàðàò, âàñû, ÷åðíèëüíèöå ðó÷êàémò ïà ïåðàémò ïèlà, ìàøèíà, êèðìmù øàé, ôîíîãðàô.)

16

Кастрен М.А. (1813-1852)

Ìcò âólàh íàóêà àðòàlmòû õo - ôèíñêîé ÿñmh ïà ëèòåðàòóðà îlmh ïðîôåññîð Êàñòðåí Ì.À. Lyâ êaò ïyø (1841-1848) Ñèáèðü ìyâà jhõmñ. Êàñòðåí À.Ì. àðñað âcðmò íóõ àðòàlmñ, ÿñmh âoímlòmñ, ùaðòòû âcðmò íóõ âàíòmñ, âolòû ùèðmò ïà ïóðìmñmò jìmñ àðòàlmñ. Êàñòðåí Ì.À. ìcò îlmh õaíòû ãðàììàòèêà õaíømñ. Ùè làâmðò õyâ ïaíòml gõmòømê êaøè-ìoøà ùè õîémñ, lyâ òóðmõ ìoøà éèñ ïà aíòoìà éèñ, 39 îlà òoï iâmíòmñ.Ùèâ jhõìàl ïóðàémí êaìmí âcðmò òûâèlmñmò. Êàømh õaòml õaíøòû ícïåêml õóùè ïîñòmñ: Òóðóõàíñê âîøà ìaíìàl ïóðàémí ùèìmù âcð òûâmñ: Ìaímò òoòû õodì ïaòëàì êyòmí aíò ìóòømñlý, åhê oõòûÿ Åíåñåé àñmí éèhê íóõ õyâlmìàl òaòà-òóòà âolmì óìëcïmò ýâmlò. Lyâ øahêàï éèhê õyâàò ùè ìaíml, âylûlàlmí âyòû òàlòû aíò ïà âcðmòñà. Ìèí åhêà ïîòìàí ùè lîlülmìmí, âîùlû-ïèðlû èùêèémí ïåâìàí, åhêà ïîòìàí òaòà ùè õóòòû ùàâðmìlmìmí. Ìèí ódìmì ùè, òahõà, âolìàl. Ïo÷òà òoòû õoémí þlòà þõmòñàéìmí. Lyâ ìèímò òóíòû þðmí õîòà ìaíòû ïàðòñýllý. Ùaòà òalàh àò ùè õîlñmìmí, øàémí õîøìmlòûémlìàí ïà þõòmì ïèùìàélàì lyhmòìàí.Êàñòðåí ñaìmh âoñ õaíòû èìåò ¸íòmì õaíøàh loìmòñóõmò ïålà.Õaíòû èìè ñóõmì ïoílmñ, lcð ýâmlò âyðòû ïà âóñòû îlnï åòømïòmñ ïà ïoílmì ñóõmìlàl êalòmñ. Ïà õoë òoï âoéòmìml õóðàìmh õaíøè ¸íòòû ùè îìñmìòûéml. Ìîémíà loìòûémlòû ïaòà òaéñmò õóðàìmh ùaøêàí ñaõ, êaò êèìlml ñaêmí ïoõmlìàí, ïà ïaòmðóõ ïaêàòmòmí õóìïmëìàl. Ìîémhà òaéòû ïîñ ïà íèð êaò ïcëmêlàl èùè ñaêmí ïoõmlìàí. Èìåò óõà ïóíìàí âoí óõøàìmò òaéñmò, êyð þòëàh âoíòà èí óõøàìmò òàlmñûémllmò. Èêåò êaðmù òûémh ïalà cñlmùmì éèðmï ìèëmò òaéñmò. Ñàïmllàl íÿðòû õaùlmò ìóéïà làhêè lûâ ñóõ ýâmlò ñàïml ëàê âcðmíòñmò ïà ùèòmí ñàïmllàl ëaï ñàélûémlñmlàl. Èìåò òyð lîïñmò ñaê ýâmlò ìóéïà ñaêmh ìåâml òaéñmò. Ýâåò aíòmï êålà, õyâ îhmò ñýâlàlà êàðòû âólnòû ïàòmðóõ ïaêàòmò ýõòûémlñmò, èêåò lolmh ùè ñûÿ óõlàl ùèâålò àò êcðòûémlñmò.

Партmпсы: Êàñòðåí ïóòðmò õyâàò õóðmò õaíøà!

17

Сирелиус У.Т. (1872 - 1929)

Ñèðåóëèñ Ó.Ò. lyhmòlà âólàh îlmh ýòíîãðàôè÷åñêîé íàóêà àðòàlmòû âcðmò õóÿòà. 1894-ìèò îl âyø ýâmlò Ñèðåëèóñ ðoïèòmñ Ôèíëÿíäèÿ Íàöèîíàëüíîé ìóçåémí. Ñèðåëèóñ êaò ïyø 1898 ïà 1900-ìèò îlmí Àñ ìyâmíà þõòûlmñ. Lyâ õyl âålïmñ âcð ôèííî-óãîðñêîé ¸õ êyòmí íóõ àðòàlmñ. Ñèðåëèóñ àðòàlmñ, ìóé éèñ ôèííî-óãîðñêîé ¸õ õóùè õyl âålïmñlmòû éèñ ùèð âoñ, ìóé ïà ìèð ýâmlò lûâ âyñmò. Ñèðåëèóñ èñà âcðmò ícïåêà õaíømñ, àð õóð âcðmñ ïà õaíòû ¸õ ïóðìmñ loòmñ. Lyâ 1921-ìèò îlmí ýòíîãðàôèÿ îlmh ïðîôåññîð ícì õîlmìòmñ.

Ñèðåëèóñ âîé ïà õyl âålïmñ ùèð õaíòýò õóùà jìmñ íóõ âàíòmñ. Óøà âcðmñ, õyl âålïmñ âcð lyhmòñà õaíòýò êyòmí ìcò lóòmhà, õaíòýò õóùà lyâ âàíòmñ âoí âîømì ïàémò.Âîé âålïmñ ¸õ õyâ ìað âålïmñlmìàí âoíòmí âoñmò. Ñèðåëèóñ jhõmì ïóðàémí âîé âålòû ¸õ ïóøêàímí âålïmñlmñmò, òoï âàñû lûâ õólíà gõmlmí âållnñmò. Ìcímòòû iõml âcðmíòñà õolmì iõ ýâmlò: êèì ïcëêml ñyìmò, lûïè ïcëêml íîõmð iõ, îlmhlàl – äóá iõ ýâmlò. Gõml ïóí ïoímlñà ïolmí òóðmí ýâmlò. Êyø êyñýl øchê oõml âoñ, òoï âcðlà í¸âmùà, ohõmí ícðìàí ïà òyòmí ÿhmòìàí. Íÿâðcìmò àé ïóðà âyø ýâmlò gõmlmí þíòòû ùè ïèòlmò, àÿ âolòýlmí al êålmí éèðèémllûémò, ùalòà âoíàømêà éèl ïà âålüùè ïóímí òàllà, ùèòû àé êcìmí ùè âoíml.

Партmпсы: Óøà âcðå, ìóé ùèðmí õyl âålòû ðaõml.

васы gхml

кyрmh вой хоlmп

лошек пушкан

хyl щоркан

вухсар щоркан

lаhки пoн

18

Карьялайнен К.Ф. (1871-1919)

Êàðüÿëàéíåí Ê.Ô. – äîöåíò, ôèííî-óãîðñêîé ÿñhmò àðòàlmòû èêè. Êàðüÿëàéíåí âolmïñà âólàh âcð – ùèò õaíòýò õóùè jhõmì ïaíò 1898-1902-ìèò îlmòmí. Êàðüÿëàéíåí Àñ îâ ýâmlò ìaímñ Âàõ þõàí âoíòû õaíòû ÿñmh àð íyâ âoímlòmñ ïà õaíòû ÿñhmò ïà ïóòðmò aêòmñ. Aêòmì ÿñmhlàl ýâmlò gõmòømê õaíømñ õaíòû ÿñmh àð íyâïè ÿñmh òcl (ñëîâàðü). Õaíòû ÿñmh jìmñ àðòàlmìàl ïà âoímlòmìàl ïaòà lyâ õaíòû âolmïñû àð âcð ïà ùè óøà âcðmñ, õóòûñà lûâ lohõà-êàlòà ýâmllmò, âolmïñýl làâmlìàí òaélýl.

Партmпсы: Áóêâàémò ÿñmh õóùà âolòû ùèðmlmí ïóíàlmí.

1. í í ÿ ü Làíò ýâmlò ïàlmì lcòóò.

2. à ñ ó í à Ôèíímò lþõèòûémlòû òaõè.

3. ¸ l í Làhêè âålòû ïóðìmñ. 4. í à ï cí Êyl âóÿh õyl.

5. ð ñ d í à Clà loìmòóò.

6. ê î ð í ù à Ñîñ âålòû ïóðìmñ. 7. o í ï Õyl âålòû ïóðìmñ. 8. í ÿ ê é à í à ð ë å ßñmh âoímlòmòû ïà íàóêà àðòàlmòû ôèíñêèé èêè.

19

Lуhmlтmпmт

Õaíòû ïà âóõàlü õóÿòà ïyïè – ùèò åìmh âîé, lyâ ícìml lcâàñà êcòmìòû aíò ðaõml. Ïyïèå àlüùmñû âîé, ïyïè ïóõèå, ïyïè ýâèå, âoíò êoùà. Õaíòýò íoìmñòû ùèðmí, ïyïèå õaíòû õóðàñ òaéml. Ïyïè ïóõèå lóâàòòýl ïà gðml âoí, ùèðmí lyâ ýâmlòýlà ïallmò ïà jì ÿñmhmí ëóïìàí òaélà. Àòýlò õóÿòà ïyïè âóõmlòû aíò ðaõml. Ïyïè õîò êè âoéòmñ âoíòmí, lyâ ¸õlàlà àé ïàâòmñ ïà jõà âîé âóõmlòû ìaílmò. Âîål âóõmlòýl iïèémí ïyïèål àðmí àðèlýl ïà «îõ-îõ-îõ-î» yâìàí àé ïàâmòlmò: Òoðmì Àùè ïàðòmì âîé lûâ õóùålà þõòmñ. Âîé âóõmlòmì õóÿòml õîòmí ïyïè ÿê âcðmíòñà õolmì-âåò àò ìað. Ïyïè ÿê ïóðàémí ïyïè ïóõèå ìól ñyhmí îìmñml, ìàâmh ïañàímí, ñóðmh ïañàímí îìmñlà. ¨õ ÿêlmò, àðèlmò, Ïå÷àðmò þõmòlmò, âîé àðmò, lyhmlòmïmò àðèlûémò ïyïèåí õyâ ïaíòmò îlmhmí ïà õóòûñà ìyâ ahêè òûâmñ. Àðmò ùèðmí ïyïè ïóõèåí Òoðmì àùè ïóõ. Ïyïè ïóõèåí íóìmñ òaémñ óøà âcðòû, õóòûñà õaíòýò Èlmí âollmò. Òoðmì Àùålmí èllû êyø âàíòòû aíò cñmlñà, èlàòmí lyâ àëcìmñ ùèâålò ahêmðòòû. Ùaòà õóðàìmh õóðàñ: ìyâ al ùè ñóðòmñ, âîíüùmìóòmò âóðlmñmò, âyðòû ñaêmò èòû. Aíò õolmíòìàl ïaòà Òoðmì Àùålmí êàðòû îíòmïmí èl ìyâà cñmlñà. Òoðmì Àùålmí aíò cñlmì ïaòû ïyïèåí õaíòûÿ ñaðàùòû ïèòmñ, ùèðmí õaíòûémí âóõmlòmòû ïèòñà. Ïyïè ÿê ïóðàémí ïyïè ïóõèå ìyl ñyhà îìñmllà ïà ÿêmí ÿêlà ïà àðmí àðèlà, íóìñml øoê àl âoñ. Èêåò òóíòû âcíø ïóíûémllmò, åìmh ñóõmò loìòûémllmò, âoí óõøàìmò ïóíûémllmò. Ïyïè ÿê êèì òoòû àðml iïèémí ùè ïaðml. Ïyïè ÿêmí òaémì òóíòû âcíømò ïà âîøml âoíòà òolûémò ïà iõà ýõmòlàémò. Õaíòýò ýâmllmò, ïyïè ïóõèåí íóõ lÿêñml ïà èùè âollmì òaõèlàlà ïà þõmòml. Ôåñòèâàëü âcðmíòòû ïóðàémí èùè âàímlòmòû ïaòà ïyïè ÿê lýùmòûémllà.

Ôèíñêîé lóhmlòmïmò õóùà èùè ïyïè ïóõèåí åìmhà lóhmòlà, Òoðmì Àùè ýâmlò èl âóõlmñ. Ïyïè ïóõèå èl âóõlmì òaõèémí âoí âólàh ñyìmò cíìmñ. Ïyïèå ïóõèå âoíøål ýâmlò òàê ïà ïañòû aíüùàð ïà òûémh íjømh êoò õîlmìòmñ. Ùè âoíøèÿ ïyïè ïóõèå âîøml àlüñà. Ïyïè âóõmlòû ùèð àð åìmh âcð òaéml. Õîòmlmí ólòû ïyïèåí êyòàlòmòû aíò ðaõml. Âoíòà ìaíòýl ålïèémí ícìàñûÿ àðmò àðèñmò, ïyïèåí íóìñml øoê àl âoñ. Âoíòà ìaíòýl ïóðàémí Âoíøè õóðà ïîémêùmñmò ìaíòû ïaíòýl jì àò âoñ. Ôèíímòà èùè jì âoñ ïyïè ÿê ÿêòû, õolmì-âåò àò ìað âcðòû. Ïyïè ÿê åòømòû iïèémí ïyïèå âîøml åìmh âoíøèÿ íóõ ýõmòlýl. Òoðmì ïålà íóõlû âàíòòû ïèòlmí êè, âcðmòlmí éèñmí âollmì òaõål øyâàlmòû õoñmò êyòmí. Òoðmì õoñmò êyòmí ñîðíåh îíòmï øyâàlmòû âcðmòlmí, ùè îíòmïmí lyâ èl ùè cñmlñà. Âoíò õyâàò øoøèlmòmímí âcðmòlmí Âoíøè õóðàñ, Âoíò õóðàñ õolòû.

Партmпсы: Ïyïè ÿê õîò ïaòà òóíòû âcíø âcðà.Партmпсы: Íaí íoìmñòmímí ìóé õóðàñmï Âoíø õóðàñ. Ùèìmù õóð âcðà.

20

Õaíòû ìîíüù Хутыса кyщар шaншml пaнтmhа йис

Ìîéïmð ïà êyùàð êàòðà ïóðàémí âfñhmí lfõñmhà, êyùàð ìîéïmðmí éèâýâèéà àlùmñè, à ìîéïmð êyùàð ïaòà éèïóõà âfñ. Lèí øýhê lfõñmhà âfñhmí, è lýòóò kýñhmí, è fhõmí ólñàhmí.Èìólòèémí, è éýòmí ìîéïmð ïà êyùàð àé éèhê éfðmì õîímhmh îìmññàhmí. Ìîéïmð éèhê éfðmì õóùà õyl âýlïmñlàñ. Éèhêmí ìaíòè õylmò êàòmllmllý ïà âyòè âóùêmllý. Ùalòà ùè õyllàl lýâìàí îìmñìàí ìîéïmð êyùàð ïýlà ïóòmðòòû ïèòmñ.- Ìèí òaìèòè lfõñmhà âfllmìmí, à êyòýìmímí éaõà aíò ðaõlmìmí. Íah àé, ìà âýðòè ðfïàòàéýì íahýí âýðòè õóòè lîl. Ùèòè âyòè õyl êàòmlòè âýð. Íah êyø õóòè éóâà, íýìmlòè õyl éèhêmí aíò êàòmllmí. Ùèò òóìïèémí íah óòøàì, òfõ âýðmò óøàhà aí âfllmí.Êyùàð éóõlè ïýlà âyðà âîðòòè ïèòmñ. Lyâ èùèòè àð âýð ëóïmñ, ìaòàémò ìîéïmðmí âýðòè aíò õîøñàémò. Éaìà âflmì êaò lfõmñ âýðà âyðàéà ùè õîéñàhmí. Ìýò éfõmò êyùàð ëóïmñ:- Ìóé ìèí íaðòàìà âyðà âîðòòè ïèòlmìmí ïà ùè ïóðàémí óøà éèl, ìaòà õfémìmí ìýò íóìñmh. Íah ùèðmímí àlmhmí õaòml ìóé òaõè ýâmlò ýòml?Ìîéïmð âàílòmñlm òfñà, ìóé òaõè ýâmlò õaòml àlmh ïóðàémí ýòlml. Ùè ïóðàémí êyùàð èâólàï ëóïmñ, ìaòòý õaòml ýòml éàíàñ òaõè ýâmlò, ïàâàílòmñ òèlmù àòlmlmí ýòòè òaõè ïýlà. Õóòèñà óøà âýðlà, ìaòà õfémí òfñà ëóïmñ? Êyùàð ïà ìîéïmð íóìmñ âýðñàhmí àò õyâàò îìmñòè ïà ñýìmí øyâàlmòè, ìaòà õfémí ùèðmí âýð âfl. Ìîéïmð îìñmñ õaòml ýòòè òaõè ïýlà, à êyùàð îìñmñ òèlmù ýòòè ïýlà.Ùèòè ùè îìmñlàhmí. Ïaòëàì àòà éèñ. Èñà ìyâ ñèélè ïèòmñ. Òóõlmh âîémò ïà àðñmð ùèùêmò lféòè âýðýë íóõ âólèòñýl. Êyùàð íýìàí ëóïmñ, ìaòòý õaòml lyâ øaømì

òaõýl ýâmlò ýòml. Lyâ íóìmñ âýðmñ ìîéïmð lýïmlòè. À ìîéïmð éaìà âfñlý, ìóé òaõè ýâmlò õaòml ýòml, ïà lèêmùìàí îìñmñ: «Õólíàïà óòøàì êyùàð ìà ïèlýìà âyðàù âýðml, èíòàì ìà lóâýlà âàílòmlýì, õyé íóìñmh».Èìólòèémí êyùàð îìñmì ïýlmêmí âfíò éyõ òèémò ñàé ýâmlò òèlmù íóõ ýòòû ïèòmñ. Òfðmì õaðèémí ïalmh èñà aíòfì âfñ ïà ùèò ïaòà ïaòëàì àòmí íóð íóâèÿ þâýìmñ.Êyùàðëý yâòmñ:- Âàíòý, âàíòý, ìîéïmð èêè, õaòml, ìà ëóïmì ùèðýìmí ùè ýòmñ.Ìîéïmð ùèâýlò ahêmðìmñ ïà âàíòml: õaòml øfï ùè ùalòà ýòìàl. Lyâ ùýhê lûêàùmñ êyùàð ëóïmì ÿñhmòà. Ìîéïmð èêè êyùàð êàòlmìòû âyòùèémlñmllý, òfï êyùàð ål íàâmðìmñ ïà lyâ øaømlmí âýò ïaíò êyíømò ýâmlò õaùmñ.Ùè âyø ýâmlò ìîéïmð ïà êyùàð lûêmùñmhmí ïà loõñmhà aíò âfllàhmí. À ìîéïmð êyù ïaíòmò êyùàð øaømí õólíà âfllmò, êyùàð øaømlmí íóâè ïaíòmò òaéml.

Ëèòåðàòóðà:Ñêàçêè íàðîäà õàíòû. Õaíòè ¸õ ìîíüùaò. Ñêàçêè íàðîäà õàíòû. Ïîä ðåäàêöèåé Å.À.͸ìûñîâîé, Å.Ê. Ñêðèáíèê. Ñàíêò-Ïåòåðáóðã: ÒÎÎ «ÀËÔÀÂÈÒ». 1995.

15–17.

Партmпсы: Õóð îlnïmí ícðý!

21

22

Ôèíñêîé ìîíüù

Хуты пyпи шойтml вoшmс?

Èlàòmí è èêè lîâmh oõmlmí þõlû ïålà ìaímñ, oõlmlmí âoí ïoùêà òaémñ, òclûåâà õylmí ïóíìàí. Âàíòml, lyâ åùàlòýl âóõñàð õoõml. Óùìàðmh âîé gø êyòïà ólmìòmñ ïà õalàÿ âcðmñmñ. Èí èêèémí øóâàlmñû, íóõ âyñû ïà ïoùêàÿ âóùêmñû. Èí âóõñàð íóõ àìòmñ ïà ïoùêà ýâmlò õylmò èl gøà ¸âmlñmlý. Ïoùêàéml òàlòû ïèòmì êcìmí lyâ èl íàâmðìmñ, oõlml ýâmlò. Õylàl õóùà þõòmñ, è òaõèÿ aêmòñmllý.

Õyllàl aêmòìàl êcìmí, ïyïè ïóõèå þõòmñ. Ïyïèåímí èíüùmñlà:- Õólüùà íah ùè àðàò õyl ¸øà ïàâmòñmí?

Âóõñàðèåí ëóïml:- Ìà þõàíà jhõñmì, ùaòà ùè àðàò õyl âålñmì.

- Ìóé ùèðmí ùè àðàò âålòû ðaõml? – ïyïèå èíüùmñml. Âóõñàðýí lyâmò òàhml:- Õoñmò ñyðòòû ïóðàémí ìaíòû þõàíà ìîñml. Þõàí õîíhà îìmñlmí ïà øîéòýí óìëcïà cñlý, ïà ùèòû õyâ òaå õylmí íoõñmòýí âoíòà. Ìóòøàíüùòýí ïà õylmí òcêmíòýí iïèémí øîéòýí íóõ ñoõòý éèhê ýâmlò. Ùè ïóðàémí íah ïà õylmhà éèlmí! Õóÿòà ýâmlòû ïyïèå þõàíà ìaímñ ïà øîéòml éèhêà øoéòmñ, õóòûñà âóõñàðèålmí ïàðòñà. Õîñmò òoðmìmí òûâmì ïóðàémí ïyïèå óìëcïà ìaímñ ïà øîéòml éèhêà ùè øoéòmñ. Øîéòml àð õylmí õîémì ñàùmí þõòmì êcìmí íóõ íjðmòòû âyòùèémlñmllý. Íóõ òàlòû aíò âcðmòñmllý, øchê èùêè âoñ, øîéòml óìëcïà ïîòmì. Lyâål ñàùml, ìcò ìólòû øîéòml àð õyl òaéml.

Ùèðmí ùè ïyïèåí øîémò aíò òaéml.

Партmпсы: Õóð îlnïmí ícðý!

Партmпсы: Òaì ïóòðmò ïà ìîíüùmò õóùà ÿñhmò âoéòàòû, õóòûñà õaíòýò ïà ôèíímò ïyïè õóð õaíølmò. Õaøàòû: - ïàðòà ïcëmêmí ïyïè - ÿñhmò ôèíímò õóùà,- jì ïcëmêmí – ïyïè ÿñhmò õaíòýò õóùà.

Партmпсы: Òaì ÿñhmò jõà õaòmlòàlmí ïà ïóòmðòàòû, ìóéñað âcðmò è õóðàñïåò ïà ìóéñað âcðmò àð ñûðmò.

23

24

Викторина

1. Ôèíímò ïà õaíòýò êyòmí ìóé âcð è õóðàñmï?

2. Ìóéñað ôèííî-óãîðñêîé ÿñmh íah âolmí? Íjl-âåò ÿñmh âoéòà.

3. Ìóÿ ïà ôèíí ó÷åíûémò õaíòû ÿñmh íóõ àðòàlmòû íóìmñ òaéñmò?

4. Ôèíëÿíäèÿ ïà ÕÌÀÎ-Þãðà âólàh âîø.

5. Ôèíñêîé ó÷åíûémò êyòmí ìcò ñûðè õóé õaíòû ÿñmh âoímlòmòû ïèòmñ?

6. Cìmh âîé õaíòmò ïà ôèíímì õfùà.

7. Ñàóíà – ùèò ìóé?

8. ßñòà èõóðàñmï ÿñmh øóâ (êîðåíü) òaéòû õolmì ÿñmh.

9. Ìaòà ÿñmhmí (ôèíñêîé ìóé õaíòû) àðømê ïîñ (áóêâà)?

10. ßñòà Ôèíëÿíäèÿ ïyhmlmí âolòû ìyâmò: Íîðâåãèÿ, Ãåðìàíèÿ, Øâåöèÿ, Ðîññèÿ, Ãðåíëàíäèÿ.

© Ôîòî Ìóçåéíîå Âåäîìñâòâî, Ôèíëÿíäèÿ © Íàöèîíàëüíûé ìóçåé Ôèíëÿíäèè / Ìóçåé êóëüòóð, Õåëüñèíêè, Ôèíëÿíäèÿwww.nba.fi© Ôîíä Ôèíñêîé Êóëüòóðû, Õåëüñèíêè, Ôèíëÿíäèÿwww.skr.fi© Îáùåñòâà Ì. À. Êàñòðåíà, Õåëüñèíêè, Ôèíëÿíäèÿwww.helsinki.fi/jarj/macastren/