ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ - n Latert.nla.am/archive/HGG...

ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆԱՄՍԱԳԻՐ

Ա Մ Ե Ն Ա ՅՆ Հ Ա Յ Ո Ց ԿԱ Թ ՈՂԻԿՈՍՈՒԹ ԵԱ Ն

Մ Ա ՅՐ ԱԹՈՈՈՅ ԱՐԲՈՑ ԷԶՄԻԱԾՆԻ

• Դ

՚ ՚ /г. а ՝ , т о ՝ ? ? . . ՜՛՜՜

О գ п н Т п н

2002

2002 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 149

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Վ Ա Հ Ե Ս Ր Կ . Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Ֆ ինլա նդիա յի Ա վետ ա րա եա կա ն-Լյութերւսկա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ Ա րքեպ իսկոպ ոս Ջ ուկկա Պ ա ա րմ ա ն Մ ա յր Ա թոռ Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ .....................................3

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ղ Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ա Մ Ն Ե կեղ եցի նե ր ի Ա զգա յի ն Խ ո ր հ ր դ ի և. Կ ա թ ոլի կ եպ իսկոպ ոսների Կ ոնֆ երա նսի ներ կ ա յա ցո ւցի չն եր ը Մ ա յր Ա թոռ Ս ուրբ է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ ...............................13

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԿՈՆԴԱԿՆԵՐ ԵՎ ՕՐՀՆՈՒԹ-6ԱՆ ԳՐԵՐ

Գ -Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Հ ո գե շն ո ր հ Տ . Շ ն ո ր հ ք ծա յր ա գո ւյն վա րդա պ ետ Գ ա սպ ա րյա նին «Ս . Գ ր ի գ ո ր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա ր գև ա տ ր ելու մա սին . . 19

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Մ ա սիս Ե թ ե ր յա ն ի ն «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նովպ ա ր գև ա տ ր ե լո ւ մ ա ս ի ն ....................................................................................... 21

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Շ ա քե Ե թ ե ր յա ն -Ս ք ե յլը ն ի ն «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ»շքա ն շա ն ո վ պ ա ր գև ա տ ր ելու մա սին ...........................................................23

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ -Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի կոնդա կը Գ ե ր ա շնո ր հ Տ . Մ եսրոպ ա րքեպ իսկոպ ոս Գ ր ի գո ր յա նի ն «Ս . Ն ե ր ս ե ս Շ ն ո ր հ ա լի » շքա նշա նով պ ա ր գև ա տ ր ելու մա սին . . . 25

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ -Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի կոնդա կը Ա նգլիկա ն Ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն եր կա յա ցո ւցի չ Հոգեշնորհ Ֆ ի լի պ Ս թ որ Վ ե ն թ ը ր ի ն «Ս . Ն ե ր ս ե ս Շ ն ո ր հ ա լի » շքա նշա նովպ ա ր գև ա տ ր ելո ւ մ ա ս ի ն ........................................................................................27

Գ ա ր ե գի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ողիկոսի Օ ր հնո ւթ յա ն գիրը Գ եր ա շնո ր հ Տ . Ս ուրեն ա րքեպ իսկոպ ոս Գ ա թ ա ր ո յա ն ին ' ք ա հ ա ն ա յա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն 4 0 և. Բերիո թ ե մ ի ա ռա ջնորդա կա նպ ա շտ ոն ա վա ր ո ւթ յա ն 25-ա մ յա կների ա ռ ի թ ո վ .....................................29

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ի Գ և ո ր գ յա ն Հ ո գ և ո ր ճեմ ա րա նին Հ ա յա ս տ ա նի Հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւթ յա ն Կ ա ռա վա րութ յա ն կողմ ից բա ր ձր ա գո ւյն կր թ ա կա ն հ ա ստ ա տ ութ յա ն կա րգա վիճա կ շնորհելու մա սին . . . 31

Հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն գ ն ա հ ա տ ո ւ թ յո ւ ն .................................................................. 3 4Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գ ա ր ե գի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ող ի կո սի

շնո րհ ա վո ր ա կա ն ուղերձը Ա րկա դի Ղ ուկա սյա նին'Լ Ղ Հ ն ա խ ա գա հ ի պ ա շտ ոնում վեր ը նտ րվ ելո ւ կ ա պ ա կ ցո ւթ յա մ բ . . 35

Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գ ա ր ե գի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ող ի կո սիշնորհա վորա կա ն ուղերձը նոր ուսումնա կա ն տ ա րվա ա ռ ի թ ո վ . . 36

Հ ա մ ա ձ ա յն ա գ ի ր Հ ա յ Ա ռա քելա կա ն Ե կ ե ղ ե ց ո ւ և

150 ԸԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ 2 0 0 2

Հ Հ Կ ա ռա վա րությա ն մ ի ջ և ......................• • • • • • ... ..................... . . . 37ՄոսԱվայհ և Հա մ ա յն Ռ ուսիո Պ ա տ րիա րք Ա լեքսի Ե րկր ո ր դ ը և

Ք ե ն թ ր բե ր ի ի Ա րքեպ իսկոպ ոս Ջ որ ջ ֊Բ ե ր ր ի ն ի րենց ա ջա կցութ յունն են հա յտ նում Ա մենա յն Հ ա յո ց Հա յր ա պ ետ ի ն Երուսա ղեմի Հ ա յո ց Պ ա տ րիա րքա րա նիկա լվա ծքի կ ա պ ա կ ց ո ւթ յա մ բ .............................................................................38

Գ ա րեգին Ե րկրորդի Հա յրա պ ետ ա կա ն տ ն օր ին ո ւթ յա մ բկա րգա լույծ է հռչա կվա ծ Խ ո ր են ա բեղ ա Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն ը ...............39

Հ ա ն դ ի ս ո ւթ յո ւն ն ե ր ' ն վ ի ր վ ա ծ ե ր ջա ն կա հ իշա տ ա կԳ ա ր ե գ ի ն Ա ռա ջին Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ծ ն ն դ յա ն 70-ա մ յա կ ի ն

Հա նդիսա վոր նիստ Հ Հ Գ իտ ութ յունների Ա զգա յի ն Ա կա դեմիա յում՛ նվիրվա ծ երջա նկա հիշա տ ա կ Գ ա ր եգի ն Ա Հա յր ա պ ետ իծննդ յա ն 7 0 - ա մ յա կ ի ն ....................................................................................... 40

Հա նդիսութ յուններ Մ ա յր Ա թոռ Ս . էջմ ի ա ծն ո ւմ 4 նվիրվա ծերջա նկա հիշա տ ա կ Գ ա րեգին Ա ռա ջինի ծն ն դ յա ն 70-ա մ յա կի ն . . 41

Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ող ի կո սի խ ոս քը Հ ա յա ստ ա նի Գ իտ ութ յունների Ա զգա յի ն Ա կա դեմիա յում երջա նկա հիշա տ ա կ Գ ա րեգին Ա ռա ջինի ծն ն դ յա ն 70-ա մ յա կիննվիրվա ծ հա նդիսութ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ...........................................................45

Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի խ ոս քը երջա նկա հիշա տ ա կ Գ ա րեգին Ա Հ ա յր ա պ ետ ի ծն ն դ յա ն 70-ա մյա կին նվիրվա ծ հա նդիսութ յա նըՎ եհա րա նի հ ա ն դ ի ս ա ս ր ա հ ո ւմ ...................................................................... 47

Շ Ա Հ Է Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Ճ Է Մ Ե Ա Ն - Գ ա ր եգի ն Ա. Մ եծՀ ո գ ե ւո ր ա կ ա ն ը ...................................................................................................... 49

Մ Ե Ս Ր Ո Պ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Շ Ճ Ե Ա Ն - Բ ա րի յի շե ն քՀ ա յր Գ ա ր ե գ ի ն ը ........................................................................................... ... 52

Վ Լ Ա Դ Ի Մ Ի Ր Բ Ա Ր Խ Ո Ւ Դ Ա Ր Յ Ա Ն - Հ ո գ և ո ր Մ ե ծ գո ր ծչիգիտ ա մշա կութ ա յիե վ ա ս տ ա կ ը ...................................................................... 6 0

Վ Ա Ր Դ Ա Ն Դ Ե Վ Ր Ի Կ 5 Ա Ն - Ս ուրբ է ջմ ի ա ծ ի ն ը Գ ա ր ե գի ն Ա-իմտ ա ծումներում Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւթ յա ն շ ր ջ ա ն ո ւմ . . 68

Ն Ա Վ Ա Ս Ա Ր Դ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Կ Ճ Ո Ց Ա Ն - Ի մա ստ ուն և նվիր յա լՀ ա յր ա պ ե տ ը .............................................................................................................73

Ո Ա Ֆ Ա 6 Ե Լ Պ Ա Պ Ա 5 Ա Ն - Գ ա րեգին Ա Ա մենա յն Հ ա յո ցԿ ա թ ողիկոսի ծն ն դ յա ն 70-ա մյա կի ա ռ թ ի վ ................................................76

Ք Ա Ր Ո Զ 1 ս Ո Ս Ա Կ Ա Ն

Տ . Ե զնիկ եպ իսկոպ ոս Պ ե տ րո ս յա նի քա րո զը ' խ ոս վա ծՍ. էջմ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ......................................................................... 79

Տ . Թ ո րգո մ ա բեղ ա Տո ն ի կ յա ն ի քա ր ո զ ը ' խ ոս վա ծ

2002 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 151

Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ............................................

Տ . Ս ա հա կ ա բե ղ ա Շ ա քա ր յա նի քա րողը ' խ ոս վ ա ծ Ս. էջմ ի ա ծնիՄ ա յր Տա ճ ա ր ո ւմ « Տ օ ն Շ ողա կա թ ի Ս. էջմ ի ա ծնիըստ տ ես լեա ն Ս րբոյն Գ րիգորի Լուսսււորչին» ա ռ ի թ ո վ ........................ 84

Անցյալի հոգևոր ժառանգությունից

Ա նհա յտ մ ի հեղինա կի Վ երա փ ոխ մա նը նվիրվա ծ ճ ա ռ ը ...............................86

ՊԱՏՄԱ - ԲԱՆԱՍԻՐԱԿԱՆ

Մ Ա Ն Ե Շ Ի Ր Ի Ն 6 Ա Ն - «Ո ւխ տ ի մ ա նկո ւնք» և«Մ ա ն կ ո ւն ք Ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ» .............................................................................................90

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Թ Օ Ս Ո Ւ Ն Յ Ա Ն - Բ ա ռա րա նա գրութ յա նհ ն ա գո ւյն տ ե ս ա կ ը ...............................................................................................1 1 1

Հ Ա Ս Մ Ի Կ Բ Ա Դ Ա Լ Յ Ա Ն - Գ և ո ր գ Ս կև ռա ցի մ ա ն ր ա ն կ ա ր ի չը ............... 117

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՒՄ ԵՎ ԹԵՄԵՐՈՒՄ

Գ ա ր ե գի ն Բ Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն օրհնեցՄ ա րմա շենի վեր ա նո ր ո գվ ա ծ ե կ ե ղ ե ց ի ն ................................................... 124

վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը «Ս . Ն ե ր ս ե ս Շ ն ո ր հ ա լի » շքա նշա նհ ա ն ձ ն եց Ա նգլիկա ն Ե կեղ եցո ւ ն ե ր կ ա յա ց ո ւց չի ն ................................. 125

Ա Ր Թ Ո Ւ Ր Ս Ր Կ . Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմ ի ա ծ ն ո ւմ ձեռ ա մ բ Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ետ ի կա տ ա րվեցնոր մ ի ա բա ն ա կա ն մա սնա շենքի հ ո ղ օ ր հ ն ե ք ը ..................................... 126

Մ Ա Ր Ի Ա Մ Վ Ա Ր Դ Ա Ն Յ Ա Ն - Գ յումրիում օ ծ վ ե ց Ս. Հ ա կ ո բ ե կ ե ղ ե ց ի ն . 127 Վ Ա Ր Դ Ա Ն Դ Ե Վ Ր Ի Կ Յ Ա Ն - «Ս . էջմ ի ա ծնի գ ա ն ձ ե ր ը » վ ի ե ն ն ա յո ւմ . . 131

ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՒՄ

Գ ե ղ ա ր ք ո ւն յա ց թ ե մ ի 4 0 ուսուցիչներ ստ ա ցա ն Հ ա յ Ա ռա քելա կա նԵ կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա տ մ ո ւթ յա ն և կրոնի դա սա վա նդմա ն վ կա յա կա նն եր . 133

Գ ա ր ե գի ն Բ Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ը նդ ո ւնե ց «Ճ ա պ ո նի ա -Հա յա ստ ա նբ ա ր ե կ ա մ ո ւթ յո ւն » մ իութ յա ն ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն ............................................ 134

Հ ա ն գ ի ս տ Ա րժա նա պ ա տ ի վ Տ . Հ ա կ ո բ ա վ ա գ քա հա ն ա Կ ե պ ե ն յա ն ի . 135

Ե կ ե ղ ե ցա կ ա ն բե մ . լ ո ւ ր ե ր ........................................................................................136"Эчмиадзин" официальный журнал Эчмиадзинского Католикосата . . . 138“ Ё ю Ь гш ас& т” оМ<аа1 т о т Ы у օք Но1у Е ю Ь п й а Л г т .....................................141

“ Е ю Ь п й аагш е” ог^апе оЯ м ае ! ժս Տ ա Ա -տ ճ ^ й ’ Е к Ь п п а й г ш е ...................145

ՀՐԱՄԱՆԱՒ

. Տ. ԳԱՐԵԳՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵՒ Ս ՐԲ Ա ԶՆ Ա Գ Օ ՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՑՈ Ց

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը Յ

ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ԱՎԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ-ԼՅՈՒԹ-ԵՐԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՋՈՒԿԿԱ ՊԱԱՐՄԱՆ

ՄԱՅՐ ԱյԹ-ՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆՈՒՄ

Օգոստ ոսի 17-ին, Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ա մենայն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի հրա

վերով, եռօրյա ա յցով Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծին ժա մա նեց Ֆ ինլա նդիա յի Ավետա-

րսւնակա ն-Լյութերա կա ն Ե կեղեցու պ աշտոնա կա ն պ ա տ վիրա կությունը գլխ ա վո

րությա մբ Ֆ ինլա նդիա յի և Տ ո տ կ ո փ Արքեպիսկոպ ոս Ջուկկա Պ ա ա րմա յի:

Ֆ Ի Ն Լ Ա Ն Դ Ի Ա Յ Ի Ե Վ ՏՈ ՒՐԿՈ ՒԻ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս ՏՈ Ւ Կ Կ Ա Պ Ա Ա Ր Մ Ա

(Համառոտ կենսագրական տվյալներ)

1998 թ . Տուրկուի սա ա ջնորդա նիստ եկեղեցու երիցա պ ետ և ա ստ վա ծա բա նու

թ յա ն դոկտ որ Ջուկկա Պ ա ա րմա ն (55 տա րեկա ն հա սա կում) ա րքեպ իսկոպ ոս-

ա կա ն ընտ րությունների ժա մա նա կ ձա յների մեծա մա սնությա մբ ընտ րվում և նշա

նակվում է Ֆ ինլա նդիա յի Ա վետ ա րա նա կա ն-Լյութերա կա ն Ե կեղեցու Ա րքեպ իսկո

պ ոս' փ ոխ ա րինելով Հովհա ննես վի կ ս թ ր ո մ ա րքեպ իսկոպ ոսին: 1999 թ . հունվարի

6-ին տ եղի է ունենում նրա գա հա կա լությունը և ձեռնա դրվում է որպ ես Ս. Հենրիի

գա հի 53-րղ հա ջորդը Օլավի Ռ իմպ իլա ինեն եպ իսկոպ ոսի կ ո ղ մ ի ց*:

Ծ նվել է 1.12.1942, Լա պ պ ենրա նտ ա յում, Օսկա ր Պ ա ա րմա յի ընտ ա նիքում:

Տուկկա Պ ա ա րմա ն քա հա նա է ձեռնա դրվել Տա մպ երեի եպ իսկոպ ոս է լի ս Գուլինի

կողմից 1967 թ .: 1967-1972 թ թ . ծա ռա յել է Լսւհթիում որպ ես ծխ ա կա ն քա հա նա ,

ա պ ա 1972-1982 թ թ . ծա ռա յել է որպ ես Վ ա լկեկոսկուի ա ռա ջնորդի օգնա կա ն:

1982-1988 թ թ . եղել է Տուրկուի թեմա կա ն խ որհրդի փ ոխ -նա խ ա գա հը: 1982-1999

թ թ . եղել է Տուրկուի Մ ա յր Տա ճա րի տեսուչը:

Ա րքեպ իսկոպ ոս Ջուկկա Պ ա ա րմա ն Ե կեղեցա կա ն Ս ինոդի կողմից նշա նա կվել

է մի քա նի կա զմա կերպ ությունների ա նդա մ, ինչպ ես ն ա և ' ա նդա մ Ե կեղեցու

Խ որհրդի 1ւ Եպ իսկոպ ոսների Խ որհրդի: Ն ա եղել է Ֆ ինն Ե կեղեցա կա ն Օ գնո ւթ

յա ն Հոգա բա րձուների Խ որհրդի ա նդա մ՛ 1984-1997 թ թ , Ֆ իննա կա ն Կիրա կնօրյա

Դ պ րոցների Ը նկեր ութ յա ն ա նդա մ՝ 1989 -1996, Ֆ ինն Ե կեղեցու Տա ն Ա ռա քելութ

* Հա րկ է նշել, որ Ֆ ինլա նդիա յի Ա վետա րա նա կա ն-Լյութերա կա ն Ե կեղեցին Ռ եֆորմա ցիա յի

շրջա նին պ ա տ կա նող ա յն եզա կի Ե կեղեցին է, որն ա մբողջութ յա մբ պ ա հպ ա նել է ա ռա քելա կա ն հա

ջորդա կա նությունը, հետ ևա բա ր նրա պ ետ ն իր լիա զորություններով հա մա րվում է առաքելական

Աթոռի ժա ռա նգորդ: Տես ՜ ТЬ с СЬигсЬ տ քահտ ժ, Ս ա ունա Ս ինեմա կի, Հե լսիե կի , 1973, էջ 12:

4 Ը ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 2

յա ն Ա սոցիա ցիա յի ա նդա մ' 1995-1999, և 1991-199Г Ֆինն Ե կեղեցու Փ ոքր Գ որ

ծերի ա սոցիա ցիա յի անդամ:1986 թվա կա նից սկսա ծ Եկեղեցա կա ն Սինոդի ա նդա մ է: 1980 թվա կա նին

նրան շնորհվել է ա ստ վա ծա բա նությա ն դոկտորի կոչում եկեղեցա կա ն պատմու

թյա ն բնա գավա ռում: Ն րա թեզն է «1554 և 1604 թվա կա նների թեմա կա ն ա դմի

նիստրացիան Ֆինլա նդիա յում»:Ջուկկա Պա ա րմա ն ամուսնա ցած է: Նրա կինը' Պ իրջո Պ ա ա րմա ն, ա ստ վա ծա

բա նությա ն մա գիստրոս է, ունի երկու դուստրեր' Հաննա-Կսւիսան և Լաուրան. 1ւ

մեկ թոռ:Ֆինլա նդիա յի էւ Տուրկուի Արքեպիսկոպոս Ջուկկա Պ ա ա րմա յի պ ա տ վիրա

կությա ն կազմում ընդգրկվա ծ Էին Հ ա յր դր. Ռ իստո Կ ա նտ ելը' Ֆինւանղիւսյի Ավհ-

տա րա նա կան-1յութհրական Եկեղեցու Մ իջա զգա յին կա պ երի տ նօրենը. Ա րքե

պիսկոպոսի քա րտուղար Հեկկի Ցա սկելիա յնեն ե. Արքեպիսկոպոսի գրա սենյա կի

քարտուղար Հա յր Տիմո Ռոսքվիսւրը:Օգոստոսի 17-ի ա ռա վոտյա ն «Զ վ ա ր թ ն ո ց» օդա նա վա կա յա նում հյուրերին դի

մավորելու Էին եկել Մ ա յր Ա թոռ Մ. Էջմիա ծնի Մ իջեկեղեցա կա ն հա րա բերություն

ների բա ժնի պ ատա սխա նատու Գերաշնորհ Տ . Ե զնիկ եպս. Պետ րոսյւսնը, Արա

րատյան Հա յրա պ ետ ա կա ն թեմի առաջնորդական փոխա նորդ Գերա շնորհ Տ . Ն ա

վասարդ եպիսկոպոս Կճոյա նը, Մ ա յր Ա թոռ Ս. Էջմիա ծնի Մ իջեկեղեցա կա ն հա

րա բերությունների բա ժնի աշխատա կից Հոգեշնորհ Տ. Հովա կիմ ա բեղա Մա նուկ

յա նն ու Մ ա յր Ա թոռի հյուրընկալ Հոգեշնորհ Տ. Գ նել ա բեղա Սողոմոնյանը:

Պա տ վիրա կությա ն համար կա զմվել Էր եռօրյա հա գեցվա ծ ծրա գիր, որն ըն-

գըրկում Էր ա տելություններ Աուրբ Գ ա յա նե, Հռիփ սիմե 1ւ Խ որ Վ իրա պ ի վա նքեր,

Ա մբերդ, Ս ևա նի Վ ա զգեեյա ն Հ ո գև ո ր Դպ րա նոց, Ծ իծեռնա կա բերդ, Գա ոնի ե Գ ե

ղարդի վա նք, Ե րևա նի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Մ ա յր եկեղեցի. Ն որքի Հա յորդյա ց

Տուն և նորա կա ռույց Մ. Մ արգիս եկեղեցի:

Օգոստոսի 17-ի ա ռա վոտ յա ն Մ ա յր Աթոռում, եկեղեցա կա նների թա փ որով,

Տրդա տ ա Կա մա րի մոտ հյուրերին դիմավորեց Ա մենայն Հա յո ց Կա թողիկոս Ն ո

րին Մուրբ Օ ծություն Տ . Տ . Գ ա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը, ա պ ա թա փ որը ե-

կեղեցու գա նգերի ղողա նջների ներքո ուղղվեց Մ ա յր Տա ճա ր, ուր, Իջմա ն Ս. Սե

ղանի ա ռջև ողշյունի խ ոսքեր փոխա նակելուց և կա րճա տ և բա րիգա լստ յա ն

ա րա րողությունից հետ ո, թա փ որը շա րժվեց վ եհ ա ր ա ն, ուր Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ե

տը հյուրերին ներկա յա ցրեց Հա յա ստ ա նյա յց թեմերի ա ռա ջնորդներին, իսկ Ֆ ին

լանդիայի Ա վետա րա նա կան-Լյութերա կա ն Ե կեղեցու պ ետ ը' իր պ ա տ վիրա կութ

յա ն անդամներին:

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 5

Օգոստոսի 18-ին, Ս. Ա ստ վա ծա ծնի Վերա փ ոխ մա ն տոնի օրր, հա նղիսա վոր Ս

Պա տ ա րա գ մա տ ուցվեց Մ ա յր Տա ճա րում: Պա տ ա րա գիչն էր Գերաշնորհ Տ . Փա-

ռեն եպս. Ա վետ իքյա նը: Ս րբա զա ն ա րա րողությա նը ներկա էին Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարե-

ցին Բ Ա մենայն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսը, եռօրյա ա յցով Ս ա յր Ա թոռում գտ նվող Ֆին-

[անղիայի Ա վետ ա րա նա կա ն-Լյոլթերա կա ն եկեղեցու պ ա շտոնա կա ն պ ա տ վիրա

կությունը գլխ ա վորութ յա մբ Ֆինլա նդիա յի և Տուրկուի Արքեպիսկոպ ոս դր

Տուկկա Պ ա ա րմա յի, ինչպ ես նա և ներկա յա ցուցիչներ Հռոմեա կա ն Կ ա թոլիկ Եկեղեցուց:

Պ ա տ ա րա գի ա վա րտ ին երկու Ե կեղեցիների հովվա պ ետ երն իրենց ողջույնի խոսքն ուղղեցին բա րեպ ա շտ ժողովրդին:

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՄՔՐ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ԱՎԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ-ԼՅՈՒԹԵՐԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԵՏ, ՏՈՒՐԿՈՒԻ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏՈՒԿԿԱ ՊԱԱՐՄԱՅԻ ԱՅՑԻ ԱՌԻԹՈՎ

ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ, ՀՐՆԹԱՑՍ ՍՈՒՐԲ ՊԱՏԱՐԱԳԻ

Ձերդ Վերւսպատվե[իությա ն,Հոգու բերկրանքով ենք ողջանամ Ձեզ և Ձեզ ուղեկից ուխտապահ եկե֊

ղեցականաց հա յ ժողովրղի հոգևոր կենտրոն Մայր Աթոռ Սարք էջմիածնում: Գոհություն և փառք Տիրոջը, որ առիթը պարգևեց Սեզ սիրեցյալ Մեր եղբոր Տուրկուի և համայն Ֆինլանդիայի Արքեպիսկոպոս Ջուկկա Պաարմայի և Ֆինլանդիայի Ավետարանական-Լյաբեթական Եկեղեցու հոգևոր մեր եղբայթների հետ սրբազան այս կամարների ներքո միասնաբար աղոթք բարձրացնելու աո Աստված' վասն անսասանության Քրիստոսի Սուրբ Եկեղեցու և մեր Եկեղեցիների եղբայրական հարաբերությունների զորացման ա ամրապնդման:

Սեզ համար խորհդանշական է, որ Ձերդ Վերապատվելիաթյան Հայաստան այցի հետ այսօր հանդիպեց մեր ժողովրղի կողմից ջերմորեն սիրված եկեղեցական տոներից մեկը' տաղավար հինգ տոներից Սուրբ Աստվածածնի Վերափոխման տոնը, երբ կատարվում է նաև խաղողի օրհնության արարողության: Երջանիկ այս զուգադիպության մեջ զգամ ենք, որ Սուրբ Կույսը հովանավոր է մեզ' մեր ժողովարդների բարեկամության ու եղբայ

րության զորացման փոխադարձ մեր ջանքերի մեջ:Սիրեցյալ եղբայր ի Քրիստոս, համայնավարական աստվածմերժաթ-

յանշրջանում տասնամյակներ շարունակ մեր ժողովուրդը զրկված էր հնա-

6 ԸԷՋՄԻԱԾԻՆ

քավորությունից ազատորեն արտահայտելու իր հավատքը և հա մա է* ոովրդական խանդավառության մեջ մասնակիցը լինելու կ ղ 9‘ րարողաթյաններին ու հանդիսություններին: Փառք Երկնավորի . այ ետևում են մնացել հալածանքներն ու բռնությունները. և մեր ժողովուրդը Հայաստանում ու Արցախում վերագտել էիր անկախ պետականությունը, հաստատել ազատության հանդեպ իր սերն ու ազատ ապրեթւ իր կամքը.

Ազատ ու անկախ Հայոց երկու պետությունների հովանու ներքո Հայ Ե- կ ե ղ ե ցի ն այսօր հնարավորությունն ունի ազատորեն ծառայելու Բանին Կենաց քարոզության իր սուրբ առաքելությանը: Հավատացյալ մեր ժողովուրդը վերստին գտել է ճանապարհը դեպի իր հոգու ծննդավայրը' Հա յ Առաքելական Եկեղեցին, իր [ինելիության ու հարատևության ակունքներն ու ն ե րական սրբությունները:

Ձեզ հայտնի է, որ Հայաստանը քրիստոնյա աշխարհի հնագույն երկըր- 0երից մեկն է, հա յ ժողովուրդը շուրջ երկու հազար տարի փարված է քրիստոնեական հավատքին' առաջինը այն հռչակելով պետական կրոն 301 թվականին: Շնորհաբաշխ այդ օրերից հայ ժողովուրդը մեկ է դարձեւ աոա- քելահիմն իր Եկեղեցու հետ, հ ա ս տ ա տ վ ե լ քրիստոնեական իր ուրույն նկարագրի մեջ' ուրույն սովորույթներով ու ավանդույթներով, ապրել Քրիստոսով ու դարեր շարունակ վկայել Քրիստոսին:

Ինչպես պատմության ընթացքում, այսօր էլ Հա յ Եկեղեցուն բնորոշ է էկամենիկ ոգին, ըմբռնումն ու կեցվածքը, որը հաստատել են երանաշնորհ մեր Հայրապետներն իրենց Եղբայրասեր գործունեությամբ: Մեր հարաբերությունները քույր Եկեղեցիների հետ առավել սերտացել են հատկապես քսաներորդ դարասկզբիս Թուրքիայի իրականացրած հայոց սոսկալի ցեղասպանությունից հետո, երբ յաթաղանին զոհ գնաց մեկ և կես միփոն հայություն, իր բնիկ ժողովրդից դատարկվեց Արևմտյան Հայաստանը, իսկ հազարավոր հայեր մազապուրծ ապաստանեցին տարբեր երկրներում: Այսօր Ֆինլանդիայի հյուրընկալ հողում նույնպես հայկական համայնք կա, որը սպասում է նաև իր հոգևոր հովվին ու եկեղեցական կյանքի կազմակերպմանը: Մենք խորապես զգացված ենք ֆինն ժողովրղի հյուրընկալ ոգուց, որը հնարավոր դարձրեց Հելսինկիում կազմակերպել «Հա յ Եկեղեցու գանձերը» խորագրով ցուցահանդես' նվիրված Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-րդ տարեդարձին:

Քրիստոնեական իր ուրույն ճանապարհն է անցել ֆինն ժողովուրդը' Ավետարանի լույսն ընդունելով 11-12-րդ դարերում և քրիստոնեական հավատքը դարձնելով իր կյանքի աղբյուրն ու զորությունը: Քրիստոնեական արժեքների հանդեպ ֆինն ժողովյպի հավատարմության վկայություններից

ԸՆԴ

ՈԻՆ

ՕԼՈ

ԻԹՅՈ

ԻՆ

ՀԱՅԱ

ՍՏԱ

ՆԻ

ՀԱՆ

ՐԱՊ

ՕՏՈ

ԻԹՅԱ

Ն

ՆԱ

ԽԱ

ԳԱ

ՀԻ

ՄՈ

Տ

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

մեկն է այն իրողությունը, որ Ֆինլանդիայի անունն այսօր անբաժան է մարդու իրավունքների պաշտպանության նվիրական գաղափարներից:

Սիրեցյալ եղբայր ի Քրիստոս, մենք նույն առաքելությանն ունենք Աստծո ու մարդկանց առջև' Քրիստոսի Կենաց Խոսքով դեպի փրկություն ա- ոաջնորդել մարդկանց, որ չպակասի Լույսն աշխարհի: Քրիստոնեական մեր եղբայրությունը զորացնում է մեզ և միավորում' հաղթահարելու համար արդի ժամանակների ընդհանուր մարտահրավերները: Ներկա ճգնաժամային գործընթացների պայմաններում, երբ մարդիկ ավելի հեշտությամբ են հեռանում Արարչից, մենք ՛քրիստոնյաներս, առավել ևս պարտավորված պետք է զգանք բերելու հավատի մեր վկայությունն ու միասնաբար պատասխաններ գտնելու մարդկության առջև ծառացած խնդիրներին:

Հա յ Եկեղեցին ողջունում է քրիստոնեական Եկեղեցիների երկխոսությունն ու սերտ համագործակցությունը 'ի սեր Քրիստոսի Եկեղեցու, ի սեր իր հոտի, հանուն աշխարհի խաղաղության ու մարդկանց համերաշխության:

Սուրբ Աստվածածնի գթառատ բարեխոսությունն ենք հայցում առ Տերը, որ Իր օրհնությունն ու խաղաղությունը պարգևի Ֆինլանդիայի Ավետարա- նական-կութերական Եկեղեցուն, Ձեզ' նրա քաջակորով Առաջնորդին, և Ձեր բարեջան ծառայակիցներին, անխախտ պահի ու հանապազ զորացնի քրիստոնյա մեր ժողովուրդն երի ու Եկեղեցիների եղբայրական հարաբերությունները:

Ի Քրիստոս սիրով կրկին ողջունում ենք Ձեզ 1700-ամյա Սուրբ էջմիած- նում:

Սէր Աստուծոյ ևղիցիև ընդ սեզ եւ ըևդ ասեևնսևաևև այսօր ևւ միշտ, ամէև:

ՖԻՆԼԱ՜ՆԴԻԱՅԻ ԵՎ ՏՈՒՐԿՈՒԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏՈՒԿԿԱ ՊԱԱՐՄԱՅԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆ ԽՈՍՔԸ

Ձերդ Սրբություն Գարեգին Բ Կաթողիկոս Ամենայն Հա յոց, սիրեւի և պաավեփ եղբայր ի Քրիստոս.

Թ ույլ տվեք նախ հայտնել իմ երախտագիտությունը ձեր ջերմ ընդունելության և այս առիթի համար, որը տրվեց ինձ և Ֆինլանդիայի Ավետարա- նական-կութերական Եկեղեցու պատվիրակությանը' այցելելու Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածին և Հա յ Առաքելական Եկեղեցու ա յլ սրբավայրեր, ո- րոնք մեծ նշանակություն ունեն նաև քրիստոնեության ա յլ ավանդությունների տեր քրիստոնյաների համար: Եվ ամենից առաջ ձեր հրավերը հնա-

հարստությունները, ադոթեչա միասին Լ մեկմեկու ավեՓ սերտորեն ճանա

չեթԱյս օրերի ընթացքում մենք ՚ ֆիններս. կարող ենք ավելացնել ա̂ ա̂ ի ամենահին քրիստոնեական Եկեղեցիներից մեկի մասին մեր գիտելիքները. Ես ասում եմ' ավելացնենք, քանզի մենք արդեն որոշակի գիտեփքներ ենք ձեռք բերել մեր միջև եղած ավէղի վաղ հարաբերությունների ընթացքում, ինչպես նաև ձեր Եկեղեցու և ազգի պատմությանը բավականին տեղյակ եե

Ֆինլանղիայում:Երբ երրորդ հազարամյակի շեմին ձեր Եկեղեցին տոնախմբում Էր իր

հիմնման 1700-ամյակը, մենք Ֆինլանդիայամ տոնախմբում Էինք մեր ազգային Եկեղեցու' Տռւրկաի տաճարի հիմնադրման 700-ամյակը: Չնայած ժամանակային առկա տարբերությանը, այս տոնակատարությունների մեջ ընդհանուր Էր այն, որ երկուսում Էլ արտասանվեց Նիկիական Հա վա ֊ տո Հանգանակը, և մենք խոստովանել և խ ոստ ովա նել ենք, որ մենք հավատամ ենք Սեկ, Սուրբ, Ընդհանրական և Առաքելական Եկեղեցուն: Ֆինլանդիայի Ավետարանական֊Լյութերական Եկեղեցին իրեն համարում Է Քրիստոսի Սեկ, Սուրբ և Առաքելական Եկեղեցու մի մասնիկը: Սեր Եկեղեցին կարևորում Է Քրիստոսի Եկեղեցու և նրա ընդհանրականության պատմական շարունակականությունը: Սեր արմատները գափս են միջին դարերի Արևմտյան Եկեղեցուց և 1500-ականների Ռեֆորմացիայից: Էկամենիկ մտածողությամբ մենք հպարտանամ ենք այն պատմական իրողությամբ, որ քրիստոնեությունը Ֆինլանդիա է մուտք գործեւ նախքան Արևմտյան և Արևելյան Եկեղեցիների միջև մեծ բաժանումը: Քրիստոնեական աոաջին ազդեցությանը մենք միևնույն ժամանակ ստացանք և՛ Արևմտյան, և Արևելյան Եկեղեցիներից դեռևս երկրորդ հազարամյակի սկզբներին: Անշուշտ եղան ժամանակներ, երբ արևմտյան և արևելյան քրիստոնյաների միջև կապը ոչ այնքան բարեկամական էր, սակայն այս հարյուրամյակների ընթացքում մենք սովորեցինք ինչպես ապրել միասին և միմյանցից շատ բա ն ուսանեցինք:

՛ճշմարիտ լյութերական նույնությամբ են բնոյտշվռւմ մեր բոլոր էկումենիկ շփումները: Սենք հիմնադիր անդամներից ենք նաև Համաշխարհային Լյութերական Դաշնության, ԵՀԽ-ի, Նորզյան էկամենիկ խորհրդի և Ֆիննական էկամենիկ խորհրդի: Սենք անդամակցել ենք նաև Եվրոպական Ե- կեղեցիների Խորհրդին նրա հիմնադրման իսկ պահից ի վեր: Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի շփումների շրջանակներում տեղի ունեցած հարաբերությունների ընթացքում ավե/ի մոտիկից ճանաչեցինք Հայաս-


տանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու այնպիսի պատկառելի և պատվելի անձնավոբությունների, ինչպիսիք էին Գարեգին Ա երջանկահիշատակ և Արամ Ա Կաթողիկոսները:

Ինչպես ֆինն Եկեղեցու և ժողովրդի պարագային, այնպես էլ' Հա յ Եկեղեցու, պատմությունը նույնպես սերտորեն կապված է հա յ ժողովրդի պատմությանը: Գիտենք, որ քրիստոնեության ընդունումը հայերի համար մի պարզ իրադարձություն չէր, ա յլ պատմական տևական մի գործընթաց: Երբ քրիստոնեության ընդունման վճռորոշ քայւը կատարվեց, պայքար սկսվեց ա յն ուժերի դեմ, որոնք կամենում էին խափանել Աստծո ծրագիրը: Սա մեծապես վերաբերում է Հա յ Եկեղեցու և ժողովրդի պատմությանը. Եկեղեցու հալածանքները նաև ժողովրդի հալածանքներն էին, և ժողովրդի հալածանքները' Եկեղեցունը: 1700 տարիների ընթացքում Եկեղեցու և պետության միջև պաշտոնական հարաբերությունները հաճախ են տարբեր փոփոխություններ կրել, բա յց այդ պաշտոնական հարաբերություններից առավել կարևոր է եղել Եկեղեցու և ժողովրդի միջև եղած հարաբերությունը: Ես հասկացա, որ այս հարաբերությունն այնքան տևական է եղել, որ Եկեղեցին դարձեւ է Սփյուռքի հայերին միավորող գփւավոր հզոր ուժը:

Վերջին տարիներին մեզ ուրախացրեց կրոնական ազատության սկզբունքների իրագործումը քրիստոնեական ա յն Եկեղեցիներում, որտեղ կրոնական ազատությունը նախապես սահմանափակ էր:

Սեր Եկեղեցին Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու հետ հանդիպում է ունեցել աստվածաբանական երկխոսությունների շուրջ, և մեր քննարկումներում մենք հայտարարել ենք, որ Սուրբ Երրորդությունը կրոնական ազատությա ն համաշխարհային օրենքի տեսակետից մի միջոց է, որով նա Եկեղեցիներին արտաքին ազատություն է տալիս' գործելու համաձայն իր էության և առաքելության, որ է ' Ավետարանի ազատ քարոզչություն ամենքին և Սուրբ խորհուրդների մատակարարում: Պետության և հասարակության համար կրոնական ազատությունը մարդկային հիմնական իրավունքն է: Այդ իրավունքը փայփայելով հասարակությունը միևնույն ժամանակ իր սեփական շահն է փնտրում, քանի որ գիտակցում է, որ կրոնական ազատությունը պաշտպանելով' ապահովում է խաղաղություն և սեր յուրաքանչյուր անհատի, ինչպես նաև ողջ հասարակության կյանքում:

Կրոնական ազատության այս կերպ հասկացված սկզբունքը նաև կարե- վոր է Եկեղեցիների մեծամասնության համար, որպիսիք են Ֆինլանդական Ավետարանական-Լյաբեթական Եկեղեցին և Հա յ Առաքելական Եկեղեցին, որոնց երկուսի անդամներն էլ կազմում են իրենց երկրների բնակ-

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 2

չաթյաՕ 90 տոկոսը, բանի որ մենք իրականացնում ենք մեր Աստվածատուր ծառայությունը մեր ժողովրդի մեջ:

Օգտվելով այս առիթից, ես կամենամ եմ ռղջանել Ձերդ Սրբությանը, ի Քրիստոս քույրերին Լ եղբայրներին Ֆինն էկամենիկ խորհրդի անունից, որն այժմ ընդգրկում է 12 անդամ Եկեղեցի և 19 դիտորդական կազմակեր

պության:Արդեն իսկ 1998թ. այս խորհրդին է միացեւ նաև Ֆինլանդիայի Կաթոլիկ

Եկեղեցին, իսկ այս տարի' Շվեդական Հոգեգալստականները' իբրև դի

տորդ:Հարաբերականորեն վաքրիկ այս մարմնի կարևորությունը, թերևս,

գլխավորապես երևամ է անգամ Եկեղեցիների և դիտորդների կողմից նշանակված անձանց ընդարձակ ցանկի մեջ: Այս ներկայացուցիչները ներգրավված Են խորհրդի ինը հանձնաժողովների մեջ և զբաղվում են բազմապիսի խնդիրներով' սկսած հավատքի և եկեղեցական կարգերի հարցերից մինչև ընկերային-բարոյական խնդիրները:

2000թ. հոբելյանական տարվա ընթացքում Ֆինլանդիայամ տեղի ունեցան կարևոր իրադարձություններ, որոնք կազմակերպվեցին Եկեղեցիների միացյալ ջանքերով, և այժմ Ֆինն էկամենիկ խորհուրդն իրականացնում է2003 թ. էկամենիկ «կիրխենթագի»' Եկեղեցիների համաժողովի նախապատրաստական աշխատանքները: Երկար տարիներ այս խորհուրդը նախագահել է Օրթոդոքս արքեպիսկոպոս Ջոնը, մինչև 1999թ., երբ ես փոխարինեցի նրան այս պաշտոնում: Այս խորհրդի գլխավոր քարտուղարը հովիվ Յան էղստրոմն է ' Ֆինլանդիայի Շվեդական Սկրտչական Եկեղեցուց:

1998 թ. Հելւփնկիում ես հնարավորության ունեցա անձամբ դիտելու մի շատ նշանակալի ցուցահանդես: Արվեստի և դիզայնի թանգարանում բա ցված այդ ցուցահանդեսի անունն էր «Սուրբ Խաչ. Հա յ Եկեղեցու գանձերը»: Սեր Տիրոջ և Փրկչի Ս. Խաչը մեր Եկեղեցիների ամենամեծ գանձն է: Այն իր մեջ ընդգրկում է ողջ Ավետարանը: Սեր Եկեղեցիներն ա յլ գանձեր նույնպես ունեն, սակայն դրանք առավել կարևոր, էական չեն, քա ն այս մեկը: Սուրբ Խաչն անգերազանցելի է:

Եկեղեցու պատմության մեջ եղել են ժամանակներ, երբ փորձեր են կատարվել Եկեղեցին խաչից զրկելու: Եղել են ժամանակներ, երբ Եկեղեցին ստիպված է եղել պատսպարվելու չորս պատերի մեջ, կամ կատակոմյծ ներում, կա'մ էլ' թանգարաններում: Սակայն Եկեղեցու անդամներն իրենց մկրտության ժամանակ իրենց վրա դրոշմված խաչը իրենց սրտերում են կրել: Նրանց համար հարկադրաբար բավարար է եղել Քրիստոսի խաչի խորհյւդի ներքին գիտակցությունը:

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 1 1

Ահա սա նկատի ուներ Լյութերականներիս գլխավոր ուսուցիչ Մարտին կութերը, երբ գրում էր, որ բավարար չէ և անօգուտ է Աստծուն Իր փառքի մեծության մեջ ճանաչելը, առանց Նրան ճանաչելը խաչի նվաստացման և ամոթի մեջ:

Հովհաննու Ավետարանի 14-րդ գփտւմ Հիսուս' Աստծուն իր Փառքի մեջ տեսնել ցանկացող Փիլիպպոսին ասում է, որ դրա համար միայն մեկ բա ն է հարկավոր. «Ով ինձ տեսավ, տեսավ նաև Հորը»: Այսպիսով, ճշմարիտ աստվածաբանությունը և աստվածգիտությունը Խաչեցյալ Քրիստոսի մեջէ:

Հա վա րտ Ս ուրբ Պ ա տ ա րա գի, Ֆ ինլա նդիա յի և Տուրկոփ Արքեպիսկոպ ոս

Տուկկա Պսւա րմա յի պ ա տ վիրա կությունը, գլխ ա վորութ յա մբ Ա մենա յն Հա յոց

Կ ա թողիկոս Գ ա րեգին Բ -ի, մա սնա կցեց Խ ա դողօրհնեքի հոգեզմա յլ Լւ սրբա զա ն

ա րա րողությա նը, որը տ եղի ունեցա վ Ս. Տրդա տ ա Բ ա ց Խ որա նի վրա, և որից

ա նմիջա պ ես հետ ո Ս. Խ որա նի շուրջ հա մա խ մբվա ծ ողջ հա վա տ ա ցյա լ ժողովրդին

բա ժա նվեց օրհնվա ծ խ ա ղող:

Ն ո ւյն օրը, երեկոյա ն, Ն որին Ս րբություն Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ո

ղիկոսը և Ֆ ինլա նդիա յի Արքեպիսկոպ ոս Ջուկկա Պ ա ա րմա ն հ ո գև որ ղասի

ուղեկցութ յա մբ ա յցելեցին Ս ևա նի վ ա զ զ ե ն յա ն Հ ո գ և ո ր Դ պ րա նոց, ուր Դպ րա նո

ցի սա ները նրա նց դիմա վորեցին «Հրա շա փ ստ »-ի երգեցողութ յա մ բ: Գ ա րեգին Բ

Կ ա թողիկոսը Տուրկոփ Ա րքեպ իսկոպ ոս Ջուկկա Պ ա ա րմա յին և նրա գլխ ա վորա ծ

պ ա տ վիրա կությա նը ներկա յա ցրեց Դ պ րա նոցի հիմնա դրմա ն պ ա տ մությունը և

ուսա նողների ա ոօրյա ն: Հ յուրերը ծա նոթա ցա ն ն ա և Ս ևա նա վա նքի բա զմա դա ր

յա ն պ ա տ մությա նը: Ա յնուհետ և գեղա րվեստ ա կա ն հ ա յտ ա գրով ներկա ներին ող-

ջուեեցին Դ պ րա նոցի սա ները, որից հետ ո Ս ևա նի Ս. Ա ոա քելոց եկեղեցում կա

տ ա րվեց հա նդիսա վոր երեկոյա ն ժա մերգություն:

Օ գոստ ոս 19-ին Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ողիկոսը և Ֆ ին

լա նդիա յի և Տուրկոփ Ա րքեպ իսկոպ ոս Ջուկկա Պ ա ա րմա ն ա յցե լեցի ն Ծ իծեռնա

կա բերդ 'հա րգա նքի տ ուրք մա տ ուցելու 1915 թ . Ս ե ծ եղեռնի գոհերի հիշա տա կին:

Պ սա կների զետ եղումից հետ ո կա տ ա րվեց հոգեհա նգստ յա ն պ ա շտ ոն, որի

ընթ ա ցքում դր. Ջուկկա Պ ա ա րմա ն իր ա ղոթ քն ա ռա քեց ա ռ Ա ստ վա ծ' նա հա տ ա կ

ների հոգիների հա նգստ ությա ն հա մար: Երկու Ե կեղեցիների հ ո գև ո ր պ ետ երն ա յ

ցելեցին ն ա և Ցեղա սպ ա նությա ն թա նգա րա ն, ո տ ցեղա սպ ա նությա ն ինստ իտ ու

տ ի տ նօրեն տ իա ր Լա վրենտ ի Բ ա րսեղյա նը հյուրերին հա նգա մա նա լից ներկա

յա ցր ե ց ա նց յա լ դա րա սկզբին հա յ ժողովրդի դեմ կա տ ա րվա ծ ոճրա գործութ յունը:

Ա յնուհետ և Գ ա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ու ա րքեպ իսկոպ ոս Ջուկկա

Պ ա ա րմա ն ա յցելեցի ն Հ Հ Ն ա խ ա գա հ Ռ ոբերտ Ք ոչա րյա նին:


Պատվիրակությունն ա յցելեց Գառնի և Գեղա րդի հոյա կերտ վա նք, իսկ երե

կոյան Վեհարանի հանդիսությունների դահլիճում Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի բւսրսր

նախագահությամբ Լւ գլխավորությամբ տ եղի ունեցա վ հրա ժեշտ ի երեկո և

ընթրիք:Օգոստոս 20-ի ա ռավոտյան պատվիրակությունն ա յցելեց Ե րևա նի Ս. Ս ա ր

դիս առաջնորդանիստ եկեղեցի' աղոթելու սա Բա րձրյա լն Ա ստ վա ծ ի խ ա ղա

ղություն և ի բա րօրություն համայն քրիստոնյա աշխարհի:

Նույն օրը հյուրերը մեկնեցին Հա յա ստա նից:

ՎԱՀԵ ՍՐԿ. ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ Ս ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնի

Մ իջեկեղհցա կան հա րա բերությունների բա ժին


ԱՄՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ԵՎ ԿԹԹ-ՈԼԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՆԵՐԻ ԿՈՆՖԵՐԱՆՍԻ

ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԴ ՄԱՅՐ ԱՕ-ՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆՈՒՄ

2 0 0 2 թ. օգոստ ոսի 22-ից 25-ը, որպ ես ուխ տ ա վորներ, եռօրյա ա յցո վ Հ ա յա ս

տ ա ն' Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծին էին ժա մա նել Ա Ս Ն Ե կեղեցիների Ա զգա յին

Խ որհրդի ե. Կ ա թոլիկ Եպ իկոպ ոսների Կ ոնֆերա նսի ներկա յա ցուցիչները: Խ ումբը

բա ղկա ցա ծ Էր Խ որհրղի ա նղա մ Հ ա յ Ա ռա քելա կա ն, Լյութերա կա ն, Եպիսկոպ ո

սա կա ն, ինչպես նաև. Հռոմեա կա ն Կ ա թոլիկ Ե կեղեցիների ներկա յա ցուցիչներից,

որոնց թվում Էր և Ա Ս Ն Ե կեղեցիների Ա զգա յին Խ որհրղի գլխ ա վոր քա րտ ուղա ր

ղր. Ռ ոբերտ Է ղգա րը: Ո ւխ տ ա գնա ցությունն ա նմիջա կա նորեն կա զմա կերպ ել էր

Հ ա յ Ա ռա քելա կա ն Եկեղեցու Ա Ս Ն Ա րևելյա ն թեմի ներկա յա ցուցիչ և. էկումենիկ

գրա սենյա կի տ նօրեն Գերա շնորհ Տ. Վ իգեն եպ իսկոպ ոս Ա յքա գյա եը: Ս տ որև ներ

կա յա ցնում ենք պ ա տ վիրա կությա ն ա նգա մներին*.

Դր. Ռ ոբերտ է ղ գ ա ր , Ա Ս Ն Ք րիստ ոսի Ե կեղեցիների Ա զգա յին Խ որհրդի գլխ ա

վոր քա րտ ուղա ր’ Ն յո ւ Յորք,

Հ ա յր ղր. Լոուել Ա լմեե, Ա Ս Ն Ա վհտ ա րա նա կա ն-Լյութերսւկա ն Ե կեղեցու քա ր

տ ուղա ր Լւ Եպ իսկոպ ոսների Կ ոնֆերա նսի ա նղա մ՜ Չիկա գո,

Գ երա պ ա յծա ռ Տեր Մ ա նվել եպ իսկոպ ոս Բ ա տ ա կյա ե, Ա Մ Ն Հ ա յ Կ ա թոլիկ Ե կե

ղեցու Ա ռա քելա կա ն տ եղա պ ա հ՝ Ն յո ւ Յորք,

Ք րի ստ ո ֆ եր եպ իսկոպ ոս էպ թ ի ն գ , Ա Մ Ն Ե պ իսկոպ ոսա կա ն Ե կեղեցու

էկումենիկ քա րտ ուղա ր' Ն յո ւ Յորք,

Հ ա յր Ռ ոնա լդ Ռ ոբերսոն, Ա ՄՆ Կ ա թոլիկ Եպ իսկոպ ոսների Կ ոնֆ երա նսի էկու-

մենիկ ե Մ իջկրոնա կա ն Գ ործերի Ք ա րտ ուղա րութ յա ն փ ոխ տ նօրեն’ Վ ա շինգտ ոն,

Տիա ր Գ և ո ր գ Թ որոյա ն, Հ ա յ Ա ռա քելա կա ն Ե կեղեցու Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմի

Ն երկա յա ցուցիչների Խ որհրղի նա խ ա գա հ' Ն յո ւ Յորք:

Մ ա յր Ա թոռում հյուրերին ուղեկցում էին Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմ ի ա ծնի Մ իջեկեղե-

ցա կա ն հա րա բերութ յունների բա ժնի պ ա տ ա սխ ա նա տ ու Գ երա շնորհ Տ . Եզնիկ

եպ իսկոպ ոս Պ ետ րոսյա նը, նույն բա ժնի գրա սենյա կի վա րիչ Հ ո գեշն ո ր հ Տ . Թսւ-

ղեոս վա րդա պ ետ Զ իրեկյա նցը, ինչպ ես ն ա և բա ժնի մյուս ա շխ ա տ ա կիցներն ու

Մ ա յր Ա թոռի հյուրընկա լ Հոգեշնորհ Տ . Գ նել ա բեղ ա Ս ոդոմոեյա նը:

* Պ ա տ վիրա կությա ն ա նդամ էր նաև Բսւլթիմորի Արքեպիսկոպոս, Կ ա րդինա լ Վ իլյա մ Կելերը, որը

հիվանդության պ ա տճա ռով {կարողացավ միա նա լ ուխտավորներին:

14 Ը ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Հա գեցա ծ ծրա գրով եռօրյա ա յ ց ե լ ո ւ մ ն ե ր ի ընթա ցքում պ ա տ վիրա կությա ն

անդամները օգոստոսի 24-ին հանդիպեցին Ամենայն Հ ա յո ց Կ ա թ ողիկոս հ Ծ յ-

րագույն Պա տրիա րք Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գարեգին Р Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի հետ Այս հանդիպմանը, որն իր բնույթով ա վելի ճանաչողական к ներկա յա նա լի էր. մաս

նակցում էին Մայր Ա թոռի Միջեկեդեցական հա րա բերությունների բա ժնի պ ա

տասխանատու Գերաշնորհ Տ . Եգնիկ եպս. Պետ րոսյա նը. Շիրա կի թեմի ա ռա ջ

նորդ Գերաշնորհ Տ . Մ իքա յել եպս. Աջապսւհյանը և Ե Հ Խ Հա յա ստ ա նի ^ ղ ո ր

Սեդա ն»-ի կոորդինատոր դր. Կարեն Ն ա զա րյա նը: Նորին Ս րբությունը ողջունեց

խորհրդի անդամների ներկայությունը Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնոււք կա րեորելով

խորհրդի դերը Ա Ս Ն-ի հասարակության կրոնական կյա նքում: Վ եհա փ ա ռ Հւսյ-

րապետը հանգամանալից կերպ ով ներկա յա ցրեց Հ ա յ Ե կեղեցու պ աւրմությունը Ա

Մայր Աթոռի 1700-ամյա ա ռա քելությունը հայ ժողովրդի կյա նքից ներս:Օգոստոսի 25-ին ուխտավորներն էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա սնա կցեցին

Պա տա րա գի սրբա զա ն արարողությանն ու Գա րեգին Ա Ա մենայն Հւսյոց երջան-

կսւհիշատակ Կա թողիկոսի ծննդյա ն 70-ա մյա կի ա ռիթով լուսահոգի Հա յրա պ ետ ի

շիրմի ա ռջև մատուցված հոգեհա նգստ յա ն պաշտոնին: -Քարոզի ընթ ա ցքում օրվա

պատարագիչ Գերաշնորհ Տ . Եգնիկ եպս. Պետ րոսյա նը Գ ա րեգին Բ Վ եհսոիա ռ

Հա յրա պ ետ ի անունից ողջունեց ներկաներին (տեՆ էջ 79), որոնց ա նունից Մայր

Տաճարի Խորա նից պատասխան խ ոսքով հա նդես եկւսվ Ք րի ստ ո ֆ եր էմ թ ի նգ

եպիսկոպոսը.

«Ձերդ Սրբության,Հանուն մեր պատվիրակության անդամների, թա յլ տվեք շնորհակալութ

յուն հայտնել ողջույնի Ձեր ջերմ խոսքերի համար: ճշմարտապես մեզ համար մեծ պատիվ է լինել Ձեզ հետ Ս. էջմիածնի Մայր Տաճարում, Ս. Գրիգոր Լասավորչի կողմից կառուցված և Ձեր Սուրբ Հա յ Եկեղեցու հավատացյալ անդամների ջերմագին աղոթքներով և Սուրբ Պատարագի անհամար արարողություններով 1700 տարի սրբացած այս ամենասուրբ վայրում:

Սենք եկել ենք Սուրբ էջմիածին որպես ախտավորներ հեռավոր մի երկ- րից: Սենք եկել ենք այստեղ լսելու աթեիստական իշխանության 70-ամյա դաժան հալածանքներից հետո ձեր Եկեղեցու ապաքինման մասին և այն բազում կարիքների, որ ձեր Եկեղեցին դեռ անի: Բայց մենք այստեղ ենք եկել նաև հարգանքի տուրք մատուցելու դարերի ընթացքում Քրիստոսի Ավետարանին հայ ժողովրդի մատուցած անխոնջ վկայության համար: Որպես առաջին քրիստոնյա ժողովուրդ, Հայաստանն ամբողջ աշխարհում քրիստոնյաների համար հավետ կմնա որպես փարոս, որպես օրինակ աննկուն հավատարմության բազում փորձությունների դեմ հանդիման, որոնց


Եվ հետևաբար, Ձերդ Սրբության, մենք այստեղ ենք եկել խոնարհությա մբ, պատրաստ լսելու և բա ց սրտով, պատրաստ սովորելու ձեզանից և ուսանելու ձեր Եկեղեցու իմաստությունը: Որպես Ամերիկայի քրիստոնյաներ և մի եր կրի, որը շատ տարբեր է ձեր [երկրից]' ավելի կարճ պատմությա մբ, քիչ ենթարկված տառապանքների, սակայն իր ուրույն պատմությա մբ, պայքարով և տեսիյքներռվ, մենք նույնպես հույս ունենք ձեզ հետ կիսելու մեր փորձառությունը: Այս ձևով մենք հույս ունենք արտահայտելու այն եղբայրական կապերը, որ մենք զգում ենք այսքան խորը քրիստոնյա ազգի հետ:

Անցած երկու օրերին մենք արդեն տեսանք քրիստոնեական հավատքի շարունակական բաբախումները, որը երկար դարեր սնել է ձեր ժողովրդին: Արդեն մենք զգացել ենք նրանց հյուրընկալության ջերմությունը և տեսել ենք մի քանի պատմական հուշարձաններ, որոնք միաձուլված են ձեր գեղեցիկ երկրի բնապատկերին: Մենք պատրաստ ենք ավելին ուսանելու և այցելելու ձեր և քույր Եկեղեցիների այլ հաստատություններ:

Ձերդ Սրբություն, որպես եզրավւակում, մենք ցանկանում ենք մեր կողմից կրկնել ա յն խոսքերը, որ Հովհաննես-Պոդոս Երկրորդ Պապն ասաց անցած սեպտեմբերին Հայաստան կատարած իր այցելության ավարտին' հրաժեշտի արարողության ժամանակ. «Թող Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը և հայ սրբերի ու մարտիրոսների մեծ համաստեղությանը պահպանի ձեզ այժմ և ապագայում, և թող Քրիստոսի Մայրն ու Նոր Ուխտի տապանակը առաջնորդեն հայերին դեպի խաղաղության, որն ընկած է Ջրհեղեղից այն կողմ, Աստծո խաղաղությանը, որն ամպերի մեջ իր ծիածանն է կապել որպես հավերժական սիրո նշան» (տՄ и Ծննդ. Թ 13):

Հյուրերն ա յցելեցին ն ա ե Խ որ Վ իրա պ ի, Ս. Գ ա յա նե, Ս. Հռիփ սիմե ու Ս ևա նա

վա նքերը, եղա ն Բ յուրա կա նում, Ա մբերդում, Հա յա ստ ա նում գո ր ծո ղ Ա վետա րա ն-

չական Ե կեղեցում, ինչպ ես նան. Հ ա յո ց մեծ եղեռնի զոհերի հուշահսւմալիրում'

Ծ իծեռնա կա բերդում:

Ծ իծեռնա կա բերղ կա տ ա րա ծ ա յցեյութ յա ն մասին հյուրերը գր եցի ն . «Ի ր պ ա ր

զութ յա ն մեջ հուշարձա նն ա մբողջովին հա յ ժողովրդի մեծ վերքի և ա պ ա գա յում

նմա նօրինա կ սա րսա փ ա զդու դեպ քերից խ ուսա փ ելու հա մա ր հա մա տ եղ գործու

նեությա ն ա նհրա ժեշտ ությա ն զորա վոր հիշա տակն է»:

Կ իսելով իրենց տ պ ա վորությունները, պ ա տ վիրա կությա ն ա նդա մներն ա րտ ա

հա յտ եցին իրենց գնա հա տ ա նքը Ե կեղեցու վերա զա րթ ոնքի կա պ ա կցութ յա մբ, որը

տ ա սնա մյա կներ շա րունա կ գտ նվել է ա թեիստ ա կա ն 1ւ հա մա յնա վա րա կա ն իշխ ա

նությա ն ներքո. «Չ ն ա յա ծ ա կնհա յտ է, որ դեռ կա րիքները շա տ են , և Ե կեղեցու

- — հ“" Еդեցիների ջանքերի մասին' օգնելու Երուսադեմի Հ ա յո ց Պ ա տ րիա ր,շ ՚սրա եի I,ալ

վսւծքների խնդրի լուծմանը: Նրա նք իրենց գոհունա կությունը հ^ նեցԻ • Ր

Իսրայելի կառավարությունը պատրաստ Է ետ կա նգնել իսրա յ լա ցի ր1 ղեստինցիներին միմյանցից բա ժա նող պ ատի շինա րա րությա ն միջոցո

հայկական կա լվածքը բաժանելու մտա դրությունից, և անհւսւ բ ր սւդասա

հիմնախնդրի լուծմանը: Հա րկ Է ա վելա ցնել նա և, որ ա րձա գա նքելով ^ հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ի' Եկեղեցիների պետերին ե Էկումենիկ կա զմա կերպ ություններին

ուղղված նամակին, նրանք իրենց բողոքի ձայնն էին բա րձրւսցր I ա ա վով

դիմելով Իսրա յելի Վարչապետ Արիել Շարոնին:Ստորն, բերում ենք նամակի թա րգմա նությունն ա մբողջությա մբ.

«Վ Ա Ր Չ Ա Պ Ե Տ Ա ՐԻԵԼ ՇԱ ՐՈՆԻՆ

Հուլիս 31, 2002 թ.

ա ^ա կա է, փտանպտտււմը ршфш! Щ » 1 - № Р ™ Ь2ШЬ-

Հա րգելի Պա րոն Վարչապետ,ԱՄՆ-ում Քրիստ ոսի Եկեղեցիների Ա զգա յին Խ որհրդի ա նունից, որի հետ

իրենց հարանվանությունների միջոցով հարաբերվում են ա վելի քա ն 5 0 միւիոն

ամերիկացիներ, ես ողջունում եմ Ձ եզ' ներկա յա ցնելով մի հրա տա պ խ նդրա նք:

Ահազա նգի զգա ցումով ես գրում եմ՛ հա յցելով ձեր ա ջա կցութ յունը, լուծում

գտնելու ա յն իրավիճակին, երբ Իսրա յելի կա ռա վա րությա ն վերջին գործողութ

յունների պատճառով վտ ա նգվա ծ են Հ ա յ Ուղղա փառ Ե կեղեցու իրա վունքները :

Ես նկատի ունեմ Բեթդեհեմի հյուսիսային ա րվա րձա նում Հ ա յ Ե կեղեցու սրբա

զան կա լվածքի բռնա գրա վումը, որը 1641 թվա կա նից հղել է Հ ա յ Ե կեղեցու սեփ ա

կանությունը:Մենք հասկանում ենք, որ «Պ ա րոն Տ ե ր » ա նունով հա յտ նի կա լվա ծքն

ընդգրկում է Հ ա յ Առաքելական Եկեղեցու վարչական, ուսումնական ե. կրոնական

առանձնացման կենտրոնը, եկամուտ ա պա հովող ձիթա պ տ դի պ ուրա կը: Այն

հնագիտական և. ա շխ արհով մեկ սվաված հայերի հա մար պ ա տ մա կա ն к հոգևոր

կա րևորությա ն մի վա յր է: «Պ ա րոն Տեր»-ի վտ ա նգվա ծ կա լվա ծքներում են և ա յն

ձիթենիները, որոնցից մի քանիսն ունեն 500 տա րվա հնություն: Հա մա ձա յն ա-

վանդական կա րգի, դրա նցից ստ ա ցվա ծ ձեթե օգտ ա գործում են Երուսադեմում՜

Ս. Աեպուլխ եկեղեցում, Քրիստ ոսի ա վանդական գերեզմա նի վրա , և Բ եթղեհե-

* Հ ա յ Առաքելական Եկեղեցին էկումենիկ շրջանակներում շա տ հա ճա խ կոչվում է Ուղղափառ,

(ОПЬ<х1ох), որպես Հի ն Ա րևելյան Ուղղափառ Եկեղեցիների (Опсп1а1 ОПЬойох СЬигсЬ) ընտ ա նիքի

անղամ ( Հովա կիմ ա բեղա Մանուկյան):

ՆՈՐԻ

Ն Ս

ՐՈՈ

ԻԹՅՈ

ԻՆՆ

ԱՍ

Ն ՇԿ

ՕՂ

ՕՑԻ

ՆՕ

ՐԻ

ԱԶԳ

ԱՅԻ

Ն Խ

ՈՐՀ

ՐԴԻ

ՕՎ Կ

ԱԹ

ՈԼԻ

Կ

ՇՊԻՍ

ԿՈ

ՊՈ

ՍՆ

ՇՐԻ

ԿՈ

ՆՖ

ՇՐԱ

ՆՍ

Ի Ն

ՕՐ

ԿԱ

ՅԱՑՈ

ԻՑԻՉ

ՆՇՐ

Ի ՀՕ

Տ Վ

ՇՀԱ

ՐԱՆ

Ի Մ

ՈԻ

ՏՕԻ

Ն


մում՜ Ս. Ծ ննդյա ն եկեղեցում, որը պ աշտվում է, որպ ես Ք րիստ ոսի ծննդյա ն վա յր,

կա նթեղները վա ռելիս:

Ո րպ ես Մ իա ցյւպ Ն ա հա նգների մի ա գգա յին էկումենիկ մա րմին’ բա ղկա ցա ծ

36 Ո ւղղա փ ա ռ 1ւ Բողոքա կա ն հա ղորդություններից, ներա ռյա լ Ա մերիկա յում Հա յ

Ե կեղեցու մեր քույրերն ու եղբա յրները, մենք պ ա րտ ա վորվա ծ են ք գգում ձա յն

բա րձրա ցնելու սուրբ վա յրերը մա սնատելու և , կա լվա ծքը կիսող միջնապատ

կա ռուցելով, ա յն ոչնչա ցնելու ծրա գրերի մասին զեկույցների ա ռնչութ յա մբ: Որ

պ ես ա րդյունք, Պ ա տ րիա րքա րա նը կա րող է կորցնել ա յս սրբա զա ն ու պ ատմա կա

նորեն կա րևոր կա լվա ծքը, ինչպ ես նա և դրա տ վա ծ եկա մուտ ը’ մեկ ա յլ հա րվա ծ

փ ոքրա մա սնություն կա զմող քրիստ ոնեա կա ն հա մա յնքին, որն ա րդեն մեծապ ես

ճնշվել է: Մ ենք երկյուղ ունենք, որ ա յս բռնությունները ոչ մի լա վ բա ն չեն գու

շակում ն ա և Իսրա յելում ա պ րող կրոնական ա յլ փ ոքրա մա սնութ յունների համար:

Ա վելին, մենք տեսնում ենք, որ «Պ ա ր ո ն Տ ե ր » կա լվա ծքների բռնա գրա վումը

տ եղի է ունենում' չնա յա ծ Պա տ րիա րքա րա նի շա րունա կա կա ն ջա նքերին ' կա նխ ե

լու կա լվա ծքի մա սնատումը և լուծելու խ նդիրը երկկողմա նի փ ոխ ընդունելի

եղա նա կով: Մ ենք հա մեստ որեն խ նդրում ենք Ձ ե զ ' Ձ եր իշխ ա նությա մբ նպա ս

տ ելու խ նդրի լուծմա նը մի ճա նա պ ա րհով, որ կհետ ա պ նդի սուրբ վա յրի վերա դա ր

ձը իր իսկա կա ն տ երերին և կերա շխ ա վորի Իսրա յելում ա պ րող հա յ և ա յլ կրո

նական փ ոքրա մա սնությունների ա նվտ ա նգությունը:

Ա յս խ նդրա նքի հետ միասին վստ ա հեցնում ենք , որ Ձ եր և ա շխ ա րհի ա յլ ա ռա ջ

նորդների, Մ երձա վոր Ա րևելքում խ ա ղա ղությա ն համար մեր հա ղորդությունների

ա նդա մ 144000 հա մա յնքերում կա նոնա վոր ա ղոթ քներ են մա տ ուցվում: Թ ո ղ Աստ

վա ծ ա ռա ջնորդի և օրհնի Ձ ե զ ա յս դժվա ր օրերին:

Ա նկեղծութ յա մբ'

Ռ ՈԲԵՐՏ Վ. ԷԴԳԱՐԳլխավոր քարտուղար

Ն ա մա կն ա ռա քվել Լ ն ա և նա խ ա գա հ Ջ որջ Երկրորդ Բուշին, քա րտ ուղա ր Ք ո

լին Փ ա ուելին, Ա մենա պ ա տ իվ Տ . Թ որգոմ ա րքեպ ս. Մ ա նուկյա ն Պ ա տ րիա րքին,

Խ ա ժա կ ա րքեպ ս. Պ ա րսա մյա նին, պր. Ջ իմ Թ ո վ եյի ն »:

Պ ա տ վիրա կությա նը ուղեկցող Տ . Վ իգեն եպ ս. Ա յքա զյա նը հա յտ ա րա րեց, որ

«ա մերիկա ցի ա յցելուներն ուրա խ ությա մբ են նշում, որ Հ ա յ Ա ռա քելա կա ն

Ե կեղեցին կրկին գրա վում է իր ա րժա նի տ եղը ա շխ ա րհի քրիստ ոնեա կա ն Ե կեղե

ցիների շա րքում: Հն ա գո ւյն հա յկա կա ն ա վա նդությունը, ճնշվա ծ տ ա սնա մյա կներ

տ և ա ծ հա լա ծա նքներից, հա րուստ է և բա զմա զա ն, որը մ եծ պ ա ր գ և է ա շխարհի

քրիստ ոնեա կա ն Ե կեղեցիների հա մա ր»: «Պ ա տ վիրա կութ յա ն ա նդա մները մեծ

Հ Ս Ս Հ

; к к в = я = ж 5 я г з я гա շխ ա րհում»,- ա վ ելա ցր եց Ս րբա զա ն Հա յրը- ւհոհւանօեւ

Հր ա ժ ե շտ ի ց ա ո ա ջ պ ա տ վիրա կութ յա ն ա ն դա մ ն եր ը խ ն դ ր ե ց ի ն «ի ո ի ա ն ց հ լ

իրենց ջեր մ ե ղբա յր ա կ ա ն ողջույնները Հ ա յա ս տ ա ն ի ի ր ե ն ց ք ր ս^ " յ “ հա

ներին ու ք ո ւյր ե ր ի ն ' նշելով, որ ա յս ո ւխ տ ա գ ն ա ցո ւթ յո ւն ը ո ւժ ղ ա ցր

մոզմունքը, որ «Հ ա յա ս տ ա ն ո ւմ Հ ո գ ի ն կենդ ա նի է Ь ա մ ուր : 0 Ա ւ ^ շ խ ա ր ] հ ա մ ա

կա ն ա ռումով ձեր երկիրը շրջա պ ա տ վա ծ է ցա մ ա քո վ և ծո վ ւս յի լք

դա կցութ յուն չունի, բ ա յց ա ն կա սկա ծ Հ ո գ ի ն վ ե ր ա ցն ո ւմ է բո լո ր ա յ ա ր գ լք րը.

որ բա ժա նում ե ն մ եզ , և ս տ եղ ծո ւմ է մի կ ա պ վ ա ծո ւթ յո ւն , որ ը ե ր բ ե ք չի մ ո ռ ա ց

վում »:

18 ը ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՀՈՎԱԿԻՄԱԲՂ. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Մ ա յր Ա թ ո ռ Ս . է ջմ ի ա ծ ն ի

Մ իջե կե ղ ե ցա կա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի բ ա ժ ի ն

Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն

Գ Ր Ե Ր

ԳԱՐԵ ԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱ6ՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿՐ ՀՈԳԵՇՆՈՐՀ Տ. Շ՜ՆՈՐՀՔ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅ՜Ն

ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳԱՍՊԱՐՅԱ՜ՆԻ՜Ն «Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ

ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹ՛ԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՌ ՎԱՍՏԱԿԵԱԼ ՍՊԱՍԱՒՈՐՆ

ՀԱ5ԱՍՏԱՆԵԱՅՑ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ՍՈՒՐԲ ԵԿԵՂԵՑՒՈՑ ՀՈԳԵՇՆՈՐՀ Տ. ՇՆՈՐՀՔ Ծ. ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳԱՍՊԱՐԵԱՆ,

ՈՐ Ի ՌՈՏ Ա6ՍԸՆՏ, ԱՍՆ

Մ ա յր Աթոռ Մուրբ Էջմիսւծնից Հա յրա պ ետ ա կա ն Մ եր օրհնութիւնը, ջերմ սէրն ու

բա րեմա ղթա նքներն ենք յղում Ձ ե զ ' Առաքելական մեր Մուրբ Եկեղեցու ա նդա ստ ա

նում երկարամեայ նուիրեալ ու անձնդիր Ձեր սպասաւորութեան համար:

Սիրելի Հ ա յր Սուրբ, չորս տա սնամեակ ա ռա ջ խորին խոնարհումով Բարձրեալ

Աստծոյ առջեւ ա նմնա ցորդ ծա ռա յելու ուխտ կնքեցիք' ստա նձնելով հա յ եկեղեցա

կանի դժուարին, բա յց միաժամանակ քա ղցր պարտաւորութիւնը:Այսօր ուրախ ենք անդրադառնալու շնորհաշատ եւ բա զմա վա ստ ա կ հոգեւորա

կանիդ ա զգօգուտ ու եկեղեցաշէն գործունեութեա նդ որ արդխնաւորուում է աստուա-

ծսւհաճոյ գործերով ու նա խ ա ձեռնութիւներով: Մ ենք առանձնակի սիրով եե ք յի շա մ

Ս եր ասումնառութիւնը Գ ետ րգեա ն Հոգետ ր ճեմարա նում' Ձեր տեսչութեան ներքոյ,

երբ մուտք գործելով հոգեւոր ա սպ ա րէզ, ակա նա տես եղա նք Ձեր նուիրումին սա Հ ա

յո ց Եկեղեցին ու վա յելեցինք Ձեր հոգածու վերաբերմունքը Եկեղեցու ա պ ա գա յ սպա

ս ա ւո ր ն ե ր ս հա նդէպ : Ամենուր Ձեր ծա ռա յութեա ն մէջ’ Ս ա յր Աթոո Սուրբ էջմիա ծ-

նում, Կոստանդնուպոլսի ու Երուսաղէմի Հ ա յո ց Պատբիարքութիւններում, Ա Մ Ն

Արեւելեան ու Կ ա նա դա յի հա յոց թեմերում Դուք դրսեւորել էք Ձեր ա նխ ա խ տ հաւա-


տարմութխնն ու նախանձախնդրութիւնը Տիրոջ սպասսոորի սուրբ կոչման նկատ

վ ե ր հսււատի եւ հայրեեանաիրութհան նոր վկա յութիւննէմիածնի կողմից հաստատուող ծերանոցի հովանաարաթեաե հւ այսնպատակով կատարուած մեծագումար եուիրատուութխնը: Հա յրենի մեր երկրի ներ

կայ սոցիսղական դժուարութխնների պայմաններում բա րեգործա կա ն ա յս հա ստա

տութիւնը իր կարեւոր նշանակութիւնը պիտի ունենայ միայնակ ու կարիքաար տ ա րեցների կեսւնքում' զօրացնելով նրանց յո յսն ու լաւատեսութիւնը ա ո Բարձրեալն

Աստուած:Ծիրելի Հա յր Սուրբ, Ձեր ծսաայութեանց ու վա ստակի բարձր գնա հա տա նքով

Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք Ձ ե զ Աոաքելական մեր ՍոտԲ Եկե

ղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պատոայ բարձրագոյն շքանշանը:Վստսւհ ենք, որ պիտի շարունակէք նոյն եռանդով ու պ ա տ րա ստ ա կա մութեա ն

ծա ռա յել հոգեւոր սպասատրութեան նուիրական գործին'ի մխիթարութիւն հաւատա-

ւոր մեր ժողովրդի եւ ի պայծառութիւն Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու:Մեր սրտաբուխ ա ղօթքն է, որ Բարին Աստուած Ի ր հովանաւոր Աջը զօրա վիգ ու

մարտակից դարձնի Ձ եզ պարգեւելով քա ջա ռողջ երկար կեանք, բա րի գործերով եւ

մնայուն ձեռքբերումներով լեցուն երջանիկ ծառայութիւն:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 6-ն Օգոստոսի

յամի Տեսան 2002 եւ ի թոփն հայոց ՌՆԾԱ

ի Մայրավանս Սրբոյ էջմիածնի

ը[ւդ համարաւ 101


ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՄԻ ԿՈՆԳԱԿՐ ՄԱՍԻՍ ԵԹԵՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹ-ԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՌ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ՈՐԴ-ԻՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒԱԿՆ

ՄԱՅՐ ШЭ-ՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ՒՏՄԻԱԾՆԻ ՄԵԾԱՐԳՈ3 ՏԻԱՐ ՄԱՍԻՍ ԵԹ-ԷՐԵԱՆ,ՈՐ Ի ՍՒՅՆԹ- ՓՕԼ Մ ԻՆԻՍ ւա ֊Ա , ԱՄՆ

Մ ա յր Աթոռ Մուրբ էջմիսւծնից սիրով ողջունում ենք Ձ ե զ եւ բերում Հա յրա պ ետ ա

կան Մ եր օրհնութիւնը' գոհութեան ա ղօթք բարձրացնելով առ Աստուած, որ ա յսօր

Ձեր բարերարութեամբ հա յկա կա ն մի նոր եկեղեցի է օծուում Ս էյնթ Փ օլ Միեիսոթսւ-

յում, եւ Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ս արղար ուրախութիւնն ունի գնա հա տ ա նքի խ օսք

ուղղելու եւ բարձր շնորհի արժանացնելու աո մեր Սուրբ Եկեղեցին ու ժողովուրդը

ունեցած Ձեր սէրը գործերով վկա յա ծ մեծա զնխ հայորղուղ:

Մեծա պ էս ուրախ ենք, որ ի յաւելումն Ձեր եկեղեցանուէր ընթա ցքի, Դուք Ձեր

քրոջ հետ միասին ա նկեղծ սիրով ու իշխանական ոգով ստա նձնեցիք նաեւ Ա Մ Ն

Ս էյնթ Փ օլ Մինիսոթա քաղաքում եկեղեցու գնման եւ վերանորոգութեան հովանաւո

րութիւնը' գնա հա տելի աւանդ բերելով քա ղա քի հա յորդեաց հոգեւոր կեանքի զօ-

րացմանն ու վերա զա րթօնքին: Սուրբ Սսւհակ սքա նչելագործ Հա յրա պ ետ ի անունը

կրող սրբա վա յրի լուսաւոր ու ա ղօթա բոյր յա րկի ներքոյ բա րեպ ա շտ հա ւա տա ցեա լ

ները ա յսօր եւ ընդմիշտ պիտի փառա բա նեն Բարձրեալն Աստծուն եւ արժանանան

Ն ր ա օրհնութեանը' բարի մաղթանքով եւ երա խ տ ա գէտ հոգով յիշելով նաեւ մեծազ-

նիւ բարերարներիդ:

Փ ա ռք Երկնաւորին, որ արթուն եւ արարող է հայութեան մէջ բա րեգործութեան ո-

գին ի սփիւռս աշխարհի վարձք ամբարելով երկնքում եւ յո յս , հա ւա տ ու սէր' մարդ

կանց սրտերում:

Հա մա յն հայութեան Մ ա յր Աթոռից Մ եր բարձր գնա հա տ ա նքն ենք յղում Ձեզ, որ

Ձեր հոգում մշտարթուն կրելով հասստն աո Աստուած եւ որդիական սէրն ու նուիրու

մը աո Մ ա յր Եկեղեցին ու հա րա զա տ ժողովուրդը, երբեք չէք տա րա կուսել Ձեր ծա

ռա յո ւթ ի ւներ ը բերելու ա զգա յին-եկեղեցա կա ն մեր կեա նքի շինութեաեն ու պ ա յծա -

ռութեանը:

22 ԸԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 2

* յսո1 ^ոնդակովՏ ճ պ շնորհում Ыщ Հ ա յա »Փ աԱ.այց Ա ո ա ^ ա կ ա հ ւ№ր Ս « № Н И щ Ь ц т

ՄՈՒՐԲ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

ու. ШЬЬШЦ»! Ա 4 » " * Ի- հա7 4 7 հ° ք ' Л Ш И П պահի ու պահպանի ն1փ »1ե կ ա ե Տ հր յա ր կ է հւ զօրա վիկ փ&ի 2 Ь ,

բարի ո. հայրհհանոլէր րոլոր իրակորսումհհրոլլք պարգելելով երկնատուր բիտ բա-

րիքներ հւ յստանորոգ յա ջողութիւներ:Թ ող Բարին Աստուած Ի ր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի Մէյնթ Փ օլ Մ ինիսոթա յի

Սոտբ Սսւհակ եկեղեցին, հա նապազ օրհնի եւ Իր բազում պարգեւներով աոատա-

պէս շնորհազարդի Եկեղեցու նուիրեալեերին ու բոլոր հա ւա տ ա ցեա լներն:«Շևոբհք Տևաոև Վերոյ Յխսուսի Քրիստոսի ըևդ ձեզ ասեևևսևաև

ւսսէև»:


ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 30-ն Օգոստոսի յամի Տեառն 2002 եւ ի թուին հայոց ՌՆԾԱ


ընդ համարաւ 107


ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԳԱԿՐ ՇԱՔԵ ԵԹ-ԵՐ6ԱՆ-Ս-ՔԵ6ԼԸՆԻՆ «Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» Շ-ՔԱ՜ՆՇԱ՜ՆՈՎ

ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻ՜Ն

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՈ- ՍԻՐԵՑԵԱԼ ԴՈՒՍՏՐՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒԱԿՆ

ՄԱՅՐ ԱԹ-ՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԱԶՆՈՒԱՇՈՒՔ ՏԻԿԻՆ ՇԱ-ՔԷ ԵԹ-ՒՐԵԱՆ-ՄՔԵՅԼԸՆ,

ՈՐ Ի ՍԷՅՆԹ- ՓՕԼ ՄԻՆԻՍ1ա-Ա, ԱՄՆ

Մ ա յր Աթոռ Մուրբ Էջմիսւծնից սիրով ողջունում ենք Ձեզ եւ բերում Հա յրա պ ետ ա

կան Մեր օրհնութիւնը' գոհութեան ա ղօթք բարձրացնելով սա Աստուած, որ ա յսօր

Ձեր բարերարութեամբ հա յկա կա ն մի նոր եկեղեցի է օծուում Ս էյնթ Փ օլ Մինիսոթա-

յում, եւ Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ս արդար ուրախութիւնն ունի գնա հա տ ա նքի խօսք

ուղղելու եւ բարձր շնորհի արժանացնելու աո մեր Սուրբ Եկեղեցին ու ժողովուրդը

ունեցած Ձեր սէրը գործերով վկա յա ծ ազնուաշուք հայուհուդ:

Մ եծա պ էս ուրախ ենք, որ ի յաւելումն Ձեր եկեղեցանուէր ընթա ցքի, Դուք Ձեր եղ

բոր հետ միասին ա նկեղծ սիրով ու իշխանական ոգով ստ ա նձնեցիք նաեւ Ա Մ Ն

Մէյնթ Փ օլ Մ ինիսոթա քա ղա քում եկեղեցու գնման եւ վերանորոգութեան հովանաւո

րութիւնը' գնա հա տ ելի աւանդ բերելով քա ղա քի հա յորդեա ց հոգեւոր կեանքի գօ-

րացմանն ու վերա զա րթօնքին: Աուրբ Մահակ սքա նչելագործ Հա յրա պ ետ ի անունը

կրող սրբա վա յրի լուսաւոր ու ա ղօթա բոյր յա րկի ներքոյ բա րեպ ա շտ հա ւա տա ցեա լ

ները ա յսօր եւ ընդմիշտ պիտի փա ռա բա նեն Բարձրեալն Աստծուն եւ արժանանան

Ն ր ա օրհնութեանը' բարի մա ղթա նքով եւ երա խ տ ա գէտ հոգով յիշելով նաեւ մեծազ-

նիւ բարերարներիդ:

Փ ա ռք Երկնաւորին, որ արթուն եւ ա րա րող է հայութեան մէջ բարեգործութեան ո-

գին ի սփիւռս աշխարհի վա րձք ամբարելով երկնքում եւ յո յս , հաւատ ու սէր՛ մարդ

կա նց սրտերում:

Հա մա յն հայութեան Մ ա յր Աթոռից Մ եր բարձր գնա հա տ ա նքն ենք յղում Ձեզ, որ

Ձեր հոգում մշտարթուն կրելով հա սա րն ա ռ Աստուած եւ որդիական սէրն ու նուիրու

մը ա ռ Մ ա յր Եկեղեցին ու հա րա զա տ ժողովուրդը, երբեք չէք տարակուսել Ձ եր ծա

ռա յութ իւները բերելու ա զգա յին-եկեղեցա կա ն մեր կեանքի շինութեանն ու պ ա յծա -

ռութեանը:


- еьр 1 _ հոգով ընդա ռա ջելով Ա ս Հ Т щ п д ւծ է ո ե լէ ա ւ, „ Ь ф ս ա ա ^ ա ր , Գ է-

„ ш ^ Ь Տ . Խ ա ժա կ ա № է 4 իսկո4 ™ Պ ա րսա մեա եի “ յ ^ ՚ւ ա կ ո վ

□ № 4 Ձ ե զ շնորհում ե նք Հ ա յա սւրա հէա յց ա ա 6 հ,ակաԿ մեր Ս ա ր բ ԵկէղԿ ց™

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պատոտյ բարձրագոյն շքանշանը:Սրտաբուխ ա ղօթքով հայցում ենք. որ Ամենակալ Աստուած Ի ր հա նա պ ա գ օրհ

նութեան ներքոյ պահի ա պահպանի ընտանեկան Ձեր յա րկը եւ գօրա վիգ լինի Ձեզ բարի ու հայրենանուէր բոլոր իրագործումներում՜ պարգեւելով երկնատուր բիտ բա

րիքներ եւ յա րանորոգ յա ջողութիւներ:Թ-ող Բարին Աստուած Ի ր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի Ս կ ն թ Փ օլ Մինիսոթայի

Սուրբ Սահակ եկեղեցին, հանապազ օրհնի եւ Ի ր բազում պ արգեւներով աոատա-

պէս շնորհազարդի Եկեղեցու նուիրհալեհրին ու բոլոր հսոատացեալներին:«Շևորհք ՏԱաոև սերոյ Յիսուսի Քբիստոսի ըԱդ սեզ ասևևեսեաև

սւմէէւ» :


ԳԱՐԵԳԻ՜ե ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ


յամի Տեսան 2002 եւ ի թուին հայոց Ռ-ՆԾԱ


ընդ համարաւ 108


ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԴ ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ. ՄԵՍՐՈՊ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱ6ՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՌ- ՆՈՒԻՐԵԱԼ ԵՒ ՎԱՍՏԱԿԵԱԼ ՍՊԱՍԱՒՈՐՆ

ՀԱ6ԱՍՏԱՆԵԱՅՑ ԱՌԱ՛ՔԵԼԱԿԱՆ ՈՒՂՂԱՓԱՌ ՍՈՒՐԲ ԵԿԵՂԵՑՒՈ6 ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ ՏՒՐ ՄԵՍՐՈՊ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ, ո ր ի վ ի ե ն ն ա , ա ւ ս տ ր ի ա

Մ ա յր Ա թոռ Սուրբ էջմիսւծնից սիրով ու ջերմօրէն ողջունում եւ շնորհատրում ենք

Ձեզ ծննդեան 70-ամեսւյ եւ յՍւարրիա հոզեւոր Ձեր սպասաւորութեան 40-ա մեա յ յո-

բելեանների ստիթներով եւ յղում Ձեզ Հա յրա պ ետ ա կա ն Մ եր օրհնութիւնը:

Սիրելի Ս րբա զա ն, Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու բարի եւ քա ջեոա նղ սպա-

սաւորիղ նուիրումին, եախանձախնդրութեաեն ու կարողութիւններին, հա յրենա

նուէր, արի ոգուն ծա նօթ ենք դեոեւս Աւստրիայում ուսումնառութեան տարիներից,

երբ Մ ե զ ուսուցիչ եղա ք’ առաջնորդելով հոգեւոր ծա ռա յութեա ն մեր անդրանիկ քայ-

լերը:Մ եծ է Տիրոջ Սուրբ Սեղա նի սպասաւորութեան եւ մեր ժողովրդին դէպի Աստ

ուած առաջնորդութեան բա գմա մեա յ Ձեր վաստակը, որի բարձր գնա հա տ ա նքով եր

ջա նկա յիշա տ ա կ Վ ա զգէն Ա Հա յրա պ ետ ը վստահեց Ձ ե գ Կենտ րոնա կա ն Եւրոպայի

Հա յրա պ ետ ա կա ն Պատուիրակի պ ատասխանատու պ ա շտ օնը: Աւստրիա Հովուա

կան Մ եր ա յցելութեա ն օրերին վերստին առիթն ունեցանք ա կա նա տ ես լինելու Ձեր

բարեջան ծա ռա յութեա ն արգասիքներին, Ձեր առաջնորդութեան շրջանում Վիեն-

նայում յա ռնա ծ առաջնորդանիստ Մուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցու շուրջ հա յորդեա ց հա-

մսւխմբութեանը, «Պ ր օ Օ րիէնթէ» կազմակերպութեան Հա մա նա խա գսւհ լինելու

հանգա մա նքով Ձեր շնորհակալ ներդրումին քրիստոնեական Եկեղեցիների եղբա յ

րական հստաբերութխնների զօրա ցմա ն գործում եւ Ձեր նկատմամբ Կա թոլիկ Եկե

ղեցու եւ Աւստրիոյ պետութեան ներկայացուցիչների յա րգա նքին ու վստ ա հութեա նդ

Ձեր կրկնակ յոբելեա նների ա յս նշանակալի հանգրուանին ա յսօր բերկրանքով

ենք առանձնացնում նաեւ Ձեր գիտա կան գործունեութեան երա խ տ իքը, կարեւորու

թիւնը հա յա գիտ ա կա ն եւ աստուածաբանական ուսումհասիրութիւնների’ հրապ ա

րակուած տ ա րբեր լեզուներով, տ ա րբեր պարբերականներում եւ առանձին գրքերով,

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 226 Ը

ոոսրսր սաա|ւ.սք* ------с—ь—* * ■ %ցու պատմութեան, դաւանաբանութհան ու ծէսի մասին' բա յց մանաւանդ զօրացեում

Հա յոց Հայրապետիս համար հոգու խնդութիւն է Հա յրա պ ետ ա կա ն այսու Կոն

դակով արդար գնահատանքի արժանացնել Ձեր անսակարկ ծա ռա յո ւթ ի ւներ ը մեր

եկեղեցուն ու ժողովրդին եւ շնորհել Ձեզ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

պատոտյ բարձր շքանշանը:Թ-ող Բարձրեալն Աստուած Իր օրհնութեան ներքոյ անսասան պ ահի մեր Եկեղե

ցին, խաղաղ ու ապահով եւ հսոատով գօրացեալ՜ համայն հա յոց աշխարհի բոլոր

կողմերում եւ թող, սիրելի Սրբազան, աննուազ շարունակի լուսաւորել «լո յս Ձեր ա-

ոաջի մարդկան, որպեսզի տեսցեն զգործս Ձեր բարիս եւ փառաւորեսցեն զ Հ ա յր Ձեր,

որ յերկինս է» (Ս ա տ թ. Ե 16):


հաւատի լոյսը ընթերցողների հոգում:

ՍՈՒՐԲ Ն Ե Ր Ս Է Ս Շ ՜ Ն Ո Ր Հ Ա Լ Ի

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՍԵՆԱՑՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 6-ն Օգոստոսի յամի Տհաոն 2002 եւ ի թուին Հայոց ՌՆԾԱ

ի Մայրավանս Սրբոյ էջմիածնի ըեդ համւսրաւ 100


ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱ5ՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈ՜ՆԴԱԿԸ Ա՜ՆԳԼԻԿԱ՜Ն ԵԿԵՂԵՑՈՒ

ՆԵՐԿԱ6ԱՑՈՒՑԻՉ ՀՈԳԵՇՆՈՐՀ ՖԻԼԻՊ ՍԹ-ՈՐ ՎԵՆԹ-յԸՐԻՆ «Ս. ՜ՆԵՐՍԵՍ Շ՜ՆՈՐՀԱԼԻ»

ՇՔԱ՜ՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱ՜Ն ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՌ ՍԻՐԵՑ ԵԱԼ ԲԱՐԵԿԱՄՆ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՅՑ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՍ ԵՒՀԱ Յ ԺՈՂՈՎՐԴԵԱՆՍ ՀՈԳԵՇՆՈՐՀ ՖԻԼԻՊ ՍՕ-ՈՐ ՎԵՆԹ-ԸՐ,

ՈՐ Ի ՄԻԱՑԵԱԼ Թ-ԱԳԱՒՈՐՈՒՕ-ԻՒՆ

Հա մա յն հսւյութեան հոգեար կենտրոն Մ ա յր Ա թոռ Սուրբ էջմիսւծնից Մ եր ջերմ

ողջոյնը, սրտաբուխ բարեմաղթանքներն ու Հա յրա պ ետ ա կա ն օրհնութիւնն ենք բե

րում Ձ եզ'Ք րիստ ոսի հաւատարիմ զինուորիդ եւ հայ ժողովրդի ու Առա քելակա ն մեր

Մուրբ Եկեղեցու սիրելի բարեկամիդ:Հոգեշնորհ Հ ա յր Ֆ իլիպ , Մ ա յր Աթոռ Մուրբ էջմիածնում Անզլիկան քոյր Եկեղե

ցու ներկա յա ցուցի պաշտօնում Ձեր ծառայութեան ա ռիթով Ս են ք հնարաւորութիւն

ունեցանք ճանաչելու Ձ ե զ եւ Ձեր արդիւնաշատ գնսւհատեփ գործունեութիւնը:

Զօրա ցա ծ Տէր Ցիսուս Քրիստ ոսի շնորհով, Դուք, որպէս Տիրոջ հաւատարիմ

սպասաւոր, հոգու եւ մտքի Ձեր կարողութիւեներն անձնուիրաբար ի սպաս էք դնում

Հ ա յ եւ Անզլիկան քոյր Եկեղեցիների միջեւ էկումենիկ յստաբեբութիւնների զօրա ց-

մանն ու ամրապնդմանը, կենաց խօսքի սրբա զա ն առաքելութեան իրականացմանը

եւ ա ռա քելական ոգին նորոգելու աստուածահաճոյ նպ ա տ ա կին: Մ ա յր Ա թոռ Մուրբ

էջմիա ծնի նորընծա յ երիտասարդ միաբանների ուսումը խորացնելու նպատակին

բերա ծ Ձեր աջակցութիւնը, ինչպէս նաեւ Հա յա ստ ա նի ու Ա նգլիա յի բանտերի

հոզեւոր սպասատրների վտխսւդարձ ա յցելութխնները նախաձեռնելու եւ կա զմա

կերպելու Ձեր ջա նքերը խօսուն վկայութիւն են մեր երկրռւմ Ձեր ա ստուածա հաճոյ

բազմարդիւն ծա ռա յութեա ն: Ս են ք մշտապէս յիշելու ենք Ձ ե զ որպէս սիրելի բա րե

կամի, ով իր հոգում կրում է ա նգփ ա ցի ժողովրդի ազնուութիւնը, բա րի կամեցողու

թիւնը եւ մանաւանդ' հաւատաւոր նկարագիրը:Ձեր ծա ռա յութեա նց ու վաստակի բարձր գնա հա տ ա նքով, Հա յա ստ ա նում Ձեր

պաշտօնավարութեան աւարտի առիթով, Հա յրա պ ետ ա կա ն այսու Կոնդա կով շնոր

հում ենք Ձ ե զ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ ՜ Ն Ե Ր Ս Է Ս Շ Ն Ո Ր Հ Ա Լ Ի

աատոտյ բարձր շքանշանը: . , , ,Ի խորոց սրփի Մեր ա ղօթքն ո, Բարի մաղթանքն է. որ Տէրն սաատապէս օրհնի

Ձեզ եւ յարանորոգ յաջողութիւնեեր պարգեւի Ձեր բոլոր գործերին ու ծրագրերին.Եւ թող Բարին Աստուած Ի ր օրհնութեան ներքոյ խ ա ղա ղ ու անվրղով. եղբա յրա

կան սիրոյ ու համագործակցութեան մէջ պահի աշխարհը հա մայն եւ քրիստոնեա

կան բոլոր Եկեղեցիները:«Ողջ լեբուք ի Տէր, զօբւսցեալ շևոբհօք Սուրբ Հոգւոյև եւյաւԵր օբհևևւպ ի

Մէևջ. ամէև»:



Տուա ւ Կ ո նդ ա կ ս ի 12-Ь Օ գոստ ոսի

յա մ ի Տ ե ս ա ն 2 0 0 2 եւ ի թ ո փ ն հ ա յո ց Ո-ՆԾԱ

ի Մ ա յր ա վ ա ն ս Ս ր բ ո յ էջմ ի ա ծ ն ի

ընդ հա մա րա ւ 103


Գ-ԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱ0ՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՕՐՀ՜ՆՈՒԹՅԱ՜Ն ԳԻՐԸ ԳԵՐԱՇ՜ՆՈՐՀ Տ. ՍՈՒՐԵՆ

ԱՐՔԵՊԻՄԿՈՊւՈՍ ԳԱԹԱՐՈՅԱ՜ՆԻ՜Ն' •ՔԱՀԱՆԱՅԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱ՜Ն 40 ԵՎ ԲԵՐԻՈ ԹԵՄԻ

ԱՌԱԶ՜ՆՈՐԴԱԿԱ՜Ն ՊԱՇՏՈ՜ՆԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 25 - ԱՄՅԱԿՆԵՐԻ ԱՌԻԹՈՎ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՌ ՍԻՐԵՑ ԵԱԼ ՈՐԴԻՆ ԵՒ ՎԱՍՏԱԿԵԱԼ ՍՊԱՍԱՒՈՐՆ

ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ՄԵՐ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ . ՍՈՒՐէՆ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

ԳԱԹԱՐՈՅԵԱՆ,ՈՐ Ի ՀԱԼԷՊ, ՍԻՐԻԱ

Ուրախութեամբ տ եղեկացա նք, որ ա յս տարի լրանում է Առա քելակա ն մեր Սուրբ

Եկեղեցու անդաստանում Ձեր քա հանա յա գործութեա ն քառասուներորդ եւ Բերիոյ

Տիրա խ նա մ թեմում առաջնորդութեան քսանհինգերորդ տարեդարձը:

Սիրելի Ս րբազա ն,Ահաւասիկ, Բարձրեաւի կամքով Դուք չորս տա սնա մեա կ կա րգուա ծ էք իբրեւ

հոգեւոր սպասաւոր Տիրոջ փոքր հօտ ին' մեր ժողովրդին, որը Սուրբ Թ ա դէոս եւ

Սուրբ Բարդուղիմէոս աոաքեալների քա րոզութեա մբ արժանացաւ Քրիստ ոսի փըր-

կարար լոյսը ճանաչելու շնորհին եւ շուրջ երկու հա զա ր տա րիներ ճաշակում է

քրիստոնեական հաւատի կենսապարգեւ պտուղները:

Մ ենք քա ջա ծա նօթ ենք ուխտապահ հոգեւորականիդ անմնացորդ նուիրումին եւ

առանձնակի հա ճոյքով ենք յիշում Քրիստոնեութիւնը Հա յա ստ ա նում պետական

կրօն հռչակման 1700-ամեսւկի յոբեւեանական տարում Մ եծի Տա նն Կիլիկիոյ Կ ա թո

ղիկոս Արսւմ Առա ջինի հետ Տէր-Զոր կա տ ա րա ծ Մ եր ուխտագնացութիւնը, երբ գո-

հունսւկութեամբ ակա նա տես եղա նք յա նուն մեր ժողովրդի ու Սուրբ Եկեղեցու Ձեր

ա նյոգնա բեկ ջա նքերիե, հաւատաւոր ու ծառայասեր Ձեր ընթա ցքի բա րի ա րգասիք

ներին, ինչպէս նաեւ հա յ եւ սիրիացի մեր երկու ժողովուրդների բարեկամութեան ամ

րապնդման գործում բերա ծ Ձեր ներդրումին:

Ք ա ջ ու բա րի հովոփ Ձեր յանձնառութիւնը օրհնութիւն է Բերիոյ բա րեպ ա շտ մեր

ժողովրդի կեանքում: Ձեր քա ջա լերա նքով եւ Ձեր եա խաձեռեութեա մբ իրագործուել

եւ իրագոբծա ում են բազում եկեղեցաշեն ու ա զգանուէր ծրա գրեր եկեղեցա կան,

կրթական, ընկերային ու մշակութային կեանքի տ ա րբեր ոլորտներում, որով Դուք

արժանապէս վա յելում էք սէրն ու գնա հա տ ա նքը բարեպաշտ հա յորդեա ց:

30 Ըէ ջ մ ի ա ծ ի ն

2 0 0 2

Առանձնակի գոհունակաթհամբ հեք անդրադառնամ Մ ա յր Հա յրենիքում Ձեր ь ^ոծնահւաձեռնութիւններին, ի մասնաարի երկրաշարժից ա ղետ հա լ գոտումիրա գործա ծ նա խ ա ձեռ թի № ա Հ ա յր հ [փ ք -Ս փ ի տ ք կա պ հ-

Я , * * * № : 9 * բա զմաթիւ Փ ղ ա կ ա ն ա յց հ ^ խ Լ -

й т Հա յաստան Ы Մ ա յր Աք>ա Սուրր էտմիաէփէ, լա ա գ ո յն վ կ ա յա ծ ն Ы, աո Հա յ-

Л ձ ա * » * - » Ս«™ ^ ա!,№ ̂ пр5 “Г մշտավա” ս ի '

րոյ, որը խանդավառում Է նահւ Ձեր հօտի բարեպաշտ անդամներին.

Սիրելի Սրբազան,ՑԽա րժա ե Ձեր յոբհլեաննհրի առիթով հա մա զգա յին մեր հոգեւոր կենտրոն

Սրբութիւն Սրբոց Մ ա յր Աթոռ Սուրբ Էջմիածեից յղում ենք Ձ ե զ Հա յրա պ ետ ա կա ն

Սեր սէրն ու օրհնութիւնը եւ ի խորոց սրտի ա ղօթք ենք վերառաքում սա Աստուած

Բարձրեալի օրհնութիւնն ու օգնականութիւնը հա յցելով Ձեզ:Թ ող Ամենակալ Տէրը քա ջա ռողջ արեւշատութիւն ու բիւր բա րիքներ պարգեւի

Ձեզ, որպէսզի Դուք Ձեր հարուստ փորձսաութեամբ ու հոգեւոր խանդսւվաոութեամբ

շարունակեք Ձեր անսակարկ սպասաւորութիւնը ի պայծառութիւն Բերիոյ Տիրա

խնամ թեմի եւ Առաքելական մեր Ս ա յր Եկեղեցու:«Շնորհք Տեաոև ՀԼերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եղիցիև ըևդ Ձեզ եւ սւսեևե-

սեաև սւսէև»:


Գ-ԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուա ւ Գ իրս Օ րհնութ եա ն ի 2 1 -ն Օ գ ո ս տ ո ս ի

յա մ ի Տ ե ա ռ ն 2 0 0 2 հ ւ ի թ ո փ ն հ ա յո ց Ռ Ն Ծ Ա

ի Մ ա յր ա վ ա ն ս Ս ր բ ո յ է ջմ ի ա ծ ն ի

ը ն դ հա մա րա ւ 2 9 3


ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ՜ՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԳԱԿԴ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹ՜ՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿ

ՇՆՈՐՀԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ ԱՈ- ԳԵՒՌՐԳԵԱՆ ՀՈԳԵՒՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆՍ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻՍ ՍՐԲՈՅ ՒՏՄԻԱԾՆԻ

Բերկրալից հոգով գոհութիւն ու փ ա ռք ենք մատուցում Բա րձրհա լին, որ Մ ա յր Ա-

թոոիս Գեւորգեան Հոգեւոր ճեմարանը ուսումնական նոր տարին սկսում է բարձրա

գոյն կրթական հաստատութեան կարգավիճակով: Այս մասին Հա յա ստ ա նի Հա նրա

պետութեան Կառավարութեան 20 0 2 թ. յունիսի 19-ի հրամանագիրը Հ ա յո ց Պետ ու

թեան արժանի գնա հա տա կա նն է մեր ժողովրդի հոգեւոր կրթութեան, գիտութեան ու

մշակոյթի ասպարեզներում Գեւորգեան Հոգեւոր ճեմարա նի բերա ծ անփոխարինելի

աւանդի, 130-ամեայ հարուստ ժառանգութեան ու վաստա կի, մեր ժամանակներում

օրա ւոտ նորոգուող ու ընդարձակուող գործունեութեան եւ ներկա յ գիտա -կրթակա ն

ու հոգեւոր ներուժի: Արդարեւ' «ոչ լուցանեն ճրա գ եւ դնեն ընդ գրուանաւ, ա յլ' ի

վերայ ա շտա նա կի, եւ լոյս տ ա յ ա մենեցա ն...» (Մ ա տ թ. Ե 15):

Գեւորգեան Հոգեւոր ճեմարա նը՛ օրհնուած Գեւորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի Հ ա

յո ց Հա յրա պ ետ ի հիմնադիր ա ջով, գործում է 1874 թուականից: Հա ստ ա տ մա ն օրից

կրթօջա խը' շարունակելով Սուրբ էջմիա ծնի Մ ա շտ ոցհա ե դպրոցի, Հ ա յո ց երանելի

Հա յրա պ ետ ների եւ մեծ ուսուցչապետերի դպրոցաշեն աւանդները, մշտապես հաւա

տարիմ է եղել բա րձրա կա րգ կրթութիւն մատուցելու իր կոչմանը, հաւատաւոր, հա յ

րենանուէր ու եկեղեցասեր, քա ջա միտ ու կորովի հա յ հոգեւորականներ կրթելու իր

ա ռա քելութեա նդ Ա յս տեսիլքով է հիմնաղրուել հաստատութիւնը Գեւորգ Դ Հ ա յր ա

պ ետ ի կողմից, ո վ սկզբում դպրոց էր կառուցում, ա պ ա ' եկեղեցի, որպեսզի եկեղեցի

մտնողը գիտ ենա յ, թէ ո տ եւ ինչու է եկել:Բա րձրա գոյն կրթական հաստատութեան կա րգավիճա կով Գեւորգեա ն Հոգեւոր

ճեմարա նը շարունակելու է գործել նորոգ քա ջա լերութեա մբ ու նախանձախնղրու-

թեա մբ յա տ կա պ էս, երբ հա ստա տութեա ն շրջանաւարտները հնարաւորութիւն ունեն

գիտա կան ա ստիճա ններ հայցելու Հա յրենիքում եւ արտերկրում' իրենց կարողու-

^ 01РЫ1ТтМ| 2 0 0 2

թխնները աստուածճանայալութհան շինարար щ н " “ •> — \

թեսւնն ու բազմսւդարեայ մշակոյթին:

ւակներին. ներկայ ուսանողութիւնը ե. համայն ժողովուրդը մեր' հւաատով, որ Հ ա յ

րենի պետականութեան ա զա տ երկնքի ներքոյ հա յոց հոզեւոր կեանքի լուսսաատ

նոր հորիզոններ են գծուելու: Հաւատով, որ Մ ա յր Աթոռիս հոգեւոր կրթօջա խ ը՝ առ Աստուած խոնարհութեամբ, հայրենեաց սուրբ ժառանգութեան սիրով, կրթական

այս հաստատութեան երախտաարների հանդէպ պ ա տ ա սխ ա նա տ ուութեա ն շարու

նակելու է իր ծառայութիւնը բերել Մեր ժողովրդին, Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղե

ցուն ու հայոց պետութեանը՝ իր աղօթախօս անդաստանից ճսւմփեւով կենաց խօս-

քով զինեալ հաւատի գինուորներ:Արդ, «ա ղօթ ք հանդերձ ծունր դնելով» եւ գոհաբանութեամբ Աստուած փառաւո

րելով Հայրապետական սրբատառ Կոնդակով հաստատում ենք Մ ա յր Աթոռ Սուրբ

էջմիածնի հոգեւոր բարձրագոյն ուսումնական հաստատութեան պ աշտօնակա ն ան

ուանումը, որ այնքան ծա նօթ, սիրելի ու հարազատ է մեր ժողովրդին.

Բարձրագոյն ուսումնական հաստատութեան կարգավիճակ ստանալու առիթով

ջերմօրէն ողջունում եւ շնորհատրում հեք հոգեւոր կրթօջա խի յա րգա րժա ե տեսչու

թեանս ու դասախօսներիե, մեծազնիւ բարերարներին, շրջանաւարտներին եւ ուսա

նողներին, ի սփիւռս աշխարհի Ս ա յր Աթոռիս հա րա զա տ բոլոր զաւակներիե եւ բհ

րում ենք Հա յրապ ետա կա ն Ս եր սէրն ու օրհնութիւնը:

Ի խորոց սրտի ա ղօթքով աո Աստուած Ս ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիա ծնի լուսոյ խո

րանից օրհնում ենք յիշա տա կը կրթօջախիս հիմնադրի, բա յց նաեւ' հոգեւոր ուսում

նական գործը շարունակող ու զօրա ցնող երանեալ Հա յրա պ հտ ների, երջանկայիշա

տակ բարերարների, ուսման մշակների, որոնց նուիրեալ ծա ռա յութեա մբ նաեւ իբրեւ

բարձրագոյն հաստատութիւն կայացաւ Մ ա յր Աթոռիս կրթօջա խը:

й -ող Աստուած իր հանապազ խնամքի ներքոյ հաստատուն ու շէն պահպանի

Գեւորգեան Հոգեւոր ճեմարանի լուսաբաղձ յա րկը, իմաստութեան ու շնորհի մէջ'

դասաւանդող մանկավարժներին, մտքով ու հոգով զօրա ցեա լ' բոլոր ուսանողներին:

Յարգարժան դասախօսներ եւ շատ սիրելի ուսանողներ, ի մասնատրի ձեզ ուղղե

լով Սեր խօսքը, ուզում ենք անդրադառնալ, որ որքան էլ հոգածու ձեռքերում լինի

ճեմարանը, որքան էլ ապահովուած ուսուցման արդիական միջոցներով ու հնարատ-

Ս՜ԱՅՐ Ա Թ Ո Ռ ՍՈՒՐԲ Է Տ Ս՜ի ԱԾ՜Ն Ի

ԳԵՒՌՐԳԵԱ՜Ն ՀՈ Գ Ե Ւ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն :

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը Յ Յ

րութիւնեերով, կրթական գործի յաջողութիւնը շարունակում էք ապա հովել դուք:

Դասաւանդողի եւ ուսանողի երկխօսութիւնն է կրթութիւնը, մտքի եւ հոգու ներդաշ

նակ այն գրոյցը, որը արդիւնքի առումով չունի վախճան, եւ Մ ենք ոպում ենք, որ այս

գիտակցութեամբ սկսուի ու աւարտուի ձեր օրը:Եւ թող ճեմա րա նի համբաւի հետ միշտ բարձրօրէն հնչի պ ա յծա ռ անունը Գեւորգ

Դ Կոստանդնուպոլսեցի Հ ա յո ց Մ եծա գործ Հա յրա պ ետ ի' կրթութեան ու լուսաւորու

թեան մեծ ջա տ ա գովի ու տա րա ծողի, ա ռ Քրիստ ոս հաւատի ուխտապահ, պ ահա նջ

կոտ սպասաւորի:«... Որղւոցս ընդ նոյն հարցն պարտ է ընթանալ՝ զնոյն հաւատս ունելով, գնոյն

վաստակս յա նձին բերելով...», որպէսգի մեր ժողովրդի կեանքի բոլոր ճանապարհնե

րը' ողողուած հոգեւոր իմանալի լոյսով, ա նսա յթա ք առաջնորդեն դէպի Եկեղեցի,

Աստծոյ Սուրբ Տա ճա ր ա յսօր եւ միշտ, ամէն:

Օրհնութեամբ՛



յամի Տեաոև 2002 եւ ի թոփն Հայոց Ո-ՆԾԱ

ի Ս՜այրավաես Սրբոյ էջմիածնի

ըեդ համարաւ 104

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա ՆԳ Ն Ա Հ Ա Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

2002 թվականի օգոստոս ամսվա ընթացքում Ն . Ս. 0 . Տ . Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն

Հա յոց Հայրապետի Կոնդակով

«Ս . Ն ե ր ս ես Շ ն ո ր հ ա լի » շքանշանով պ արգևատրվել են.

Մաքսիմ Հա կոբյա ն (Սյունյաց թեմ)Հովհաննես Երիցյան (Արմավիրի թեմ)Լևոն Սարգսյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նա խ իջևա նի թեմ)

Օ րհնութ յա ն գ ի ր Է տրվել.Ս. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու ծխական համայնքին (Բրա զիլիա յի հա յոց թեմ)

Ս. Փրկիչ եկեղեցու ծխական համայնքին (Բրա զիլիա յի հա յոց թեմ)

Տա նբա զյա ն Պարարվեստի ակադեմիային (Ա Մ Ն Արևմտյա ն թեմ)

Նա րեկ վարդապետ Պերպերյան (Ա Մ Ն Արևելյան թեմ)

Եզնիկ քահանա Կյուզելյան (Բրազիլիայի հա յոց թեմ)

Ա վ ա գ ո ւթ յա ն պ ա տ ի վ Է տրվել.Եփրեմ քահանա Գըլըճյան (Ա Մ Ն Արևելյան թեմ):


Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՇՆՈՐՀԱՎՈՐԱԿԱՆ ՈՒՂԵՐՁՐ ԱՐԿԱԴԻ ՂՈՒԿԱՍՅԱՆԻV ԼՂՀ ՆԱԽԱԳԱՀԻ

ՊԱՇՏՈՆՈՒՄ ՎԵՐԸՆՏՐՎԵԼՈՒ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ

Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը հանուն Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի

ե Մ ա յր Աթոո Սուրբ էջմիա ծնի միաբանության շնորհավորական նամակ է հղել Ար-

կադի Ղ ուկա սյա նինՂ Ղ Հա նրա պ ետ ությա ն Նա խ ա գա հի պաշտոնում վերընտրվելու

աոիթով: Նա մա կում ի մասնավորի ասվում է.«Լ Ղ Հա նրա պ ետ ությա ն Ն ա խ ա գա հի ընտրությամբ Արցախի հերոսական ժողո

վուրդը վերստին հաստատեց ա զա տ ապրելու իր կամքը և իր պատրաստակամութ-

յուեը’ ընթանալու Արցախի պետականության զորա ցման, երկրի կայունության ամ

րապնդման և բա րգա վա ճմա ն ճանապարհով:

Մ ա յր Աթոո Սուրբ էջմիա ծնի լուսո խորանից ա ղոթք ենք բարձրացնում աո Աստ

վա ծ, որ Ի ր հա նա պ ա զ օրհնության ներքո խ ա ղա ղ ու ա պ ա հով պ ահպ ա նի հա յոց

Արցախ աշխարհը և աջակից ու առա ջնորդ լինի Ձ ե զ Ն ա խ ա գա հի բարձր ու պ ա

տասխանատու պաշտոնում' հանուն հավատա վոր մեր ժողովրդի հայրենաշինական

իղձերի իրականացման:Թ ո ղ Տերը պ ա րգևի Ձեզ քաջառողջություն, ուժ, կորով ու եռա նդ»:

12 օգոստոսի 2002 բ.

ՄԱՅՐ ԱԹ՛ՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ


ъ . и. О. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱ6ՈՑկ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի շ ՛ն ո ր հա վ ո ր ա կ ա ՛ն ո ւ ղ ե ր ձ ը

ն ո ր ո ւ ս ո ւմ ն ա կ ա ՜ն ՏԱՐՎԱ ԱՌԻԹՈՎ

. Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից Հա յրապ ետա կա ն սիրով ողջանում ե հոր ոաում- նական տարվա բացման առիթով շնորհավորում ենք բորտ աշւսկերտներին հ ուսա-

նողությանը, նրանց ծնողներին, մանկավարժներին ն կրթության շնորհակալ գործի

բ ո լ ո ր նվիրյալներին: . . . .Աղոթում ենք առ Տերը, որ իմացության սերը միշտ զորավոր լինի Ս եր զա վա կնե

րի հոգում ե գիտելիքների ամբարումով ու նահ արժեքների ճանաչմւսմբ առաջնորդի

դեպի հոգևոր հարստացում: Թ ո ղ նոր ուսումնական տարին բա զմարդյուն լինի և 'սո

վորողների. ե' ուսուցանելու կոչված շնորհընկալների՛ դասավանդողների համար՝

հանուն իր նոր կյանքը կերտող մեր ժողովրդի, մեր Հա յրենիքի ու Սուրբ Եկեղեցու:

Թ ող Լույսն Իմանալի լուսավորի ձեզ, և Աստվածային շնորհները լինեն ձեզ վրա

ա յսօր և միշտ, ամեն:

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՏՈՑ

Ս. Էջմիածին,

1 սեպտեմբերի 2002 թ.


ՀԱՄԱՁԱՅՆԱԳԻՐ ՀԱՑ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԵՎ Հ Հ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ՄԻՋԵՎ

Օգոստոսի 22-ին Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիածնում Ն .Մ .Օ .Տ.Տ . Գստ եգին Բ Ամենայն

Հա յոց Կաթողիկոսի ե Հ Հ վա րչա պ ետ Անդրանիկ Մ ա րգա րյա նի կողմից ստորա

գրվեց հա մաձայնագիր Հա յ Առաքելական Եկեղեցու ե Հ Հ Կա ռա վա րությա ն միջև,

որի հա մաձա յն 2003 թ. հունվարից Հա յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ությա ն հա նրա կրթա

կան դպրոցներում դասավանդվելու է «Հ ա յ Եկեղեցու պատմություն» առարկան:

Բա րձր գնա հա տելով համաձայնագրի կնքումն ու ա րժեվորելով նոր առարկայի

մուտքը հանրակրթական դպրոց' Հ Հ Վա րչա պ ետ Անդրանիկ Մ ա րգա րյա նը նշեց.

«Անուրանալի է Հ ա յ Եկեղեցու դերը մեր մշակույթի, ոգու, մեր ա զգի պահպանման

գործում: ... Փաստորեն մանուկ հոգիների որսագողության ճա նապարհն ենք մենք

փակում և մեր երեխաներին դաստիարակում ենք ա զգա յին ոգով, որը նպաստելու է

մեր պ ետությա ն հետ ա գա զորացմանը, զա րգա ցմա նը»:

Ամենայն Հա յոց Հա յրա պ ետ ը ևս, կարևորելով պ ատմա կա ն նշանակություն ունե

ցող ա յս իրադարձությունը, ասաց. «Մ ենք հավատում ենք, որ արդյունքում պ իտի ու

նենանք ոչ միայն մեր պատմությանը քա ջա ծա նոթ, գիտա կ նոր հա յորղյա ց սերունղ,

ա յլև պ իտի ունենանք հայրենասեր, նվիրյալ, բարի քրիստոնյաներ, ա զնիվ քա ղա

քա ցիներ մեր երկրի, որոնց հա յա ցքի ա ռջև ավելի հստա կությա մբ պ իտի գծվի մեր

ժողովրդի վա ղվա օրը, նրա առաքելությունը դեպի նոր դարեր, նոր հա զա րա մյա կ

ներ»:Հա նդիպ մա նը ներկա էին բարձրաստիճան հոգևորա կա ններ, Հ Հ Կրթությա ն և

գիտությա ն նախարար Լևոն Մկրտյլյսւնը և Կա ռա վա րությա ն մի շա րք անդամներ:

22 օգոստոսի 2002 թ.

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ


ՄՈՍԿՎնՅԻ ԵՎ ՀԱՄԱՅ՛Ն ՌՕՒՍԻՈ ՊԱՏՐԻԱՐՔ

ԱԼԵՔՍԻ ԵՐԿՐՈՐԴԸ ԵՎ ՔԵՆԹՐԲԵՐԻԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

ՋՈՐՋ ՔԵՐՐԻ՜Ն ԻՐԵ՜ՆՑ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅՈՒ՜Ն՜Ն Ե՛Ն ՀԱՅՏՆՈՒՄԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻՆ

ե ր ո ւ ս ա ղ ե մ ի հ ա յ ո ց պ ա տ ր ի ա ր ք ա ր ա ն ի

ԿԱԼՎԱԾՔԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ

Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի կողմից հատուկ գրության

էր առաքվել քույր Եկեղեցիների հովվապհտերին' կա պ վա ծ Երուսաղեմի Հա յոց Պատրիարքությանը պատկանող «Պ ա րոն Տեր» կա լվածքի շուրջ ծա գա ծ խնդիրնե-

ՐԻ Ի պատասխան Ն .Ս .Օ .Տ.Տ . Գարեգին Բ Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի նամակի.

Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում ստացվհլ են Մ ոսկվայի և Հա մա յն Ռուսիո Պ ա տ

րիարք Ալեքսի Բ-ի ե Քհնթրբհրիի Արքեպիսկոպոս Ջորջ Ք երրիի նամակները:Երկու Եկեղեցիների հոգևոր պետերն իրենց մտահոգությունն ու անհանգստութ

յա նն են կիսում Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի հետ' հա յտ նելով իրենց պ ատրաստակա

մութիւնը զորակցելու և աջակցելու խնդրի բա րվոք լուծմանը:

21 օգոստոսի 2002 թ.

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ա. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ


ԳԱՐԵԳԻՆ ԵՐԿՐՈՐԴԻ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՏՆՕՐԻՆՈՒԹՅԱՄԲ ԿԱՐԳԱԼՈՒՅԾ է ՀՌՉԱԿՎԱԾ

ԽՈՐԵՆ ԱԲԵՂԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը օգոստ ոսի 7-ի Հա յրա պ ե

տական տնօրինությա մբ կարգալույծ է հռչակել Տ. Խորեն ա բղ. Հովհա ննիսյա նին,

որը, հրաժարականի դիմում ներկայացնելով, ինքնակամ լքել է հոգևոր ծա ռա յությու

նը և սաանց հա յրա պ ետ ա կա ն արտոնության մեկնել արտասահման:

Կա րգա լույծ ա րվա ծ հոգևորականն ա յլևս դասվում է աշխարհականների շարքը

և կկոչվի ա վա զա նի անունով' Ն շա ն Հովհաննիսյա ն:

8 օգոս՛տոսի. 2002 թ.

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

հ ա ն դ ի ս ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ֊ Ն Վ Ի Ր 4 Ա Ծ ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Ա Ռ Ա Ջ Ի Ն Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի

Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն 7 0 - Ա Ս Յ Ա Կ Ի Ն

ՀԱՆԴԻՍԱՎՈՐ ՆԻՍՏ ՀՀ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻա զ գ ա յ ի ն ա կ ա դ ե մ ի ա յ ո ւ մ 4 ն վ ի ր վ ա ծ

ԵՐՋԱՆԿԱՀԻՇԱՏԱԿ ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 70-ԱՄՅԱԿԻՆ

Օգոստոսի 23-ին Հ Հ Գիտությունների Ա զգա յին Ակադեմիայի նիստերի դահլի

ճում տեղի ունեցավ հանդիսավոր նիստ' նվիրված երջանկահիշատակ Գ ա րեգին Ա Հայրապետի ծննդյան 70-ամյակին, որին ներկա էին Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամե

նայն Հա յոց Կաթողիկոսը, Հ Հ Գիտությունների Ա զգա յին Ա կադեմիայի նախագահ Ֆսւդեյ Սարգսյանը, բարձրաստիճան հոգևորականներ, գիտնա կա ններ, մտավորա

կաններ և հյուրեր:Հանդիսավոր նիստն սկսվեց միասնական «Տերունական ա դոթք»-ով, որից հետո

ողջույնի և բացման խոսքով ներկաներին դիմեց Հ Հ Գիտությունների Ա զգա յին Ակադեմիայի նախագահ Ֆսւդեյ Սարգսյանը: Անդրադառնալով լուսահոգի Հա յրա պ ետ ի,

գիտնականի, մտավորականի, ազգի և Եկեղեցու նվիրյալի ա նցա ծ կյա նքի ոպուն'

նա ասաց. «Կա րճ ապրեց լուսահոգի Վեհա փառը, ընդամենը 67 տա րի, բա յց ապ

րեց եռուն և լեցուն, հայրենիքին, ա զգին, Հա յ Առաքելական Եկեղեցուն անհունորեն

նվիրված մի մեծ և ուսանելի կյա նք»:Ակադեմիայի նախագահը նաև Գարեգին Բ Հա յրա պ ետ ին հանձնեց լուսահոգի

Գարեգին Ա Կաթողիկոսին Հ Հ Գիտությունների Ա զգա յին Ա կադեմիայի պ ատվա վոր ակադեմիկոսի կոչումը շնորհելու դիպլոմը:

Այնուհետև զեկուցումներով հանդես եկան Ե Պ Հ Ա ստվա ծա բա նա կա ն ֆա կուլտ ե

տի դեկան Գերաշնորհ Տ. Շահհ արքեպս. Աճհմյանը' «Գ ա րեգին Ա մեծ հոգևորականը» (տե՛ս էջ 49), Գերաշնորհ Տ . Մհսրոպ արքեպս. Աշճյանը' «Բ ա րի հիշենք Հա յր

Գարհգինը» (տ են էջ 52) թեմաներով, ակադեմիկոս Վ ա րա զդա տ Հա րությունյա նը, որն անդրադարձավ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսության տարիներին Գարեգին

Աոաջինի ծավալած շինարարական գործունեությանը, «էջմ ի ա ծի ն» ամսագրի գըլ-

խավոր խմբագիր Վ ա րդա ն Դևրիկյա եը' «Ս . էջմիածինը Գա րեգին Առաջինի մտածումներում Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսության շրջանում» (տ ե ս էջ 6 8 ) թեմայով:

Վերջում ներկաներին իր օրհնության խոսքն ուղղեց Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Հայրապետը (տ են էջ 45):

Նիստն ավարտվեց «Հա յր մեր»-ով և վեհա փ ա ռի «Պսւհպ ա նիչ»-ով:


ՎՕՀւ

ԱՓԱ

Ռ

ՀԱՅՐ

ԱՊ

ՇՏԻ

ՕՐՀ

ՆՈ

ԻԹՅԱ

ՄՈ

Ս

ԿՍՎՈ

ՒՄ

է Օ

ՐԶԱ

ՆԱ

ԱՀԻ

ՇԱՏԱ

Լւ Գ

ԱՐՕ

ԳԻՆ

Ա

ՌԱ

ԶԻՆ

ԻՆ

ՎՕՀԱՓԱՈ ՀԱՅՐԱՊՕՏՕ ՕՐՀՆՈԻՄ է «ՕՂԻՇՕ ՄԱՆՈԻԱՑԱՆ ՄԱՏՇՆԱԴԱՐԱՆԻ» ն վ «ԳԱՐՕԳԻՆ ս ԱՍՏՎԱՇԱնԱՆԱԿԱՆ ՀԱՅԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿՇՆՏՐՈՆԻ» ՀՈԻՇԱՔԱՐԸ


ՀԱՆԴԻՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆՈՒՄ' ՆՎԻՐՎԱԾ ԵՐՋԱՆԿԱՀԻՇԱՏԱԿ

ԳԱՐԵԳԻՆ ԱՌԱՋԻՆԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 70-ԱՄՅԱԿԻՆ

Օգոստոսի 25-ին Մ ա յր Աթոո Ս. էջմիածնում, հա նդիսա պ ետությա մբ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարնգին Բ Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի, մատուցվեց Ս. Պ ա տ ա րա գ: Պ ա տ ա րա

գիչն էր Գերաշնորհ Տ . Եգնիկ եպս. Պետրոսյա նը: Պ ա տ ա րա գին ներկա էին Մ ա յր Ա- թոոի միաբաններ, Գ ա րեգիե Ա հոգելույս Հա յրա պ ետ ի հա րա զա տները, ինչպես եաե ԱՄՆ-ի Եկեղեցիների Ա զգա յին Խորհրդի պատվիրակությունը գլխավորությամբ

խորհրդի նախա գա հ դր. Ռ ոբերտ էդգա րի:Պա տ ա րա գիչ Ս րբա զա ն Հա յրն իր քարոզում ա նդրա դա րձա վ Մ ա յր Աթոռում

գահակալության շրջանին Գարեգին Առաջինի կա տ ա րա ծ վա րչա կա ն բարեփոխում

ներին, գրա հրա տա րակչա կա ն գործունեությանն ու քրիստոնեական Եկեղեցիների

միջե հարաբերությունների սերտացմանն ուղղորդված ջա նքերին (տ են էջ 79):Հա վա րտ Մ. Պ ա տ ա րա գի լուսահոգի Հա յրա պ ետ ի շիրիմի մոտ կա տա րվեց հոգե-

հա նգստյա ն պ աշտոն:Ն ա յն օրը, երեկոյա ն ժամը 19.00-ին, տեղի ունեցավ «Ե ղիշե Մա նուկյա ն մատե

նադարանի» ե «Գ ա րեգին Ա Աստվածաբանական, հա յա գիտ ա կա ն հետա զոտակա ն կենտրոնի» հուշաքարի օրհնությունը'ձեռամբ Գա րեգիե Բ Ամենայն Հա յո ց Կա թողի

կոսի: Հա նուն Մ ա յր Աթոռի միաբանության բա ցման խ ոսքով հա նդես եկա վ Գերա

շնորհ Տ . Տա թ և եպս. Մարգսյանը: Արբազան Հա յրն իր շնորհակալությունը հայտնեց Գարեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ին ա յս գեղեցիկ նախաձեռնության համար, ա-

պ ա ներկայացրեց Հ ա յ Եկեղեցու ա զգա յին բարերարներ Եղիշե Մ ա նուկյանի և նրա

որդու'Վ ա չե Մ ա նուկյա նի ա զգա նվեր գործունեությունը. «Ե ղիշե Մ ա նուկյա նը եղեռ

նի վերա պ րող սերնդի ներկայացուցիչներից էր, մարդ, ով իր օրը սկսում էր ուսուց

չությամբ, կեսօրից հետո լծվում էր խմբագրի տ քնա ջա ն ա շխ ա տ ա նքին, իսկ երեկո

յա ն ժամերը անցկացնում էր սպորտային աշխույժ կյա նքով: Իսկ Գ ա րեգիե Ա Վ եհա

փառը բոլորիդ ծա նոթ է. ա յն մեծ ա ստվա ծա բա նը, ա յն գիտ նա կա նը, ով առավոտից

երեկո գրքերի հետ էր, իր սենյակի ամեն կողմը գիրք էր: Ե վ եթե գիրք չկարդար, կարծես կամաչեր մարդկանցից ն Աստծուց, որովհետև ինքը հավատում էր, որ Ա ստ

վա ծ մեզ իմացականություն և բանականություն է տ վել, որպ եսզի մենք իրեն նման

վենք ստ եղծա գործ կյա նքով: Ն ա առանց գրքի չէր պատկերացնում հա յ հոգևորա

կանին, քա նզի գրքով է եկեղեցա կանը մոտենում Աստծուն և մտա վորա կա նի լուրջ

ա շխ ատա նքին»:Այնուհետև Տա թ և Մրբա զա նն ընդգծեց, որ «Գ ա րեգիե Ա Ա ստ վա ծա բա նա կա ն,

հա յա գիտ ա կա ն հետ ա զոտ ա կա ն կենտրոնի» բացումը ա մենա մեծ հա րգա նքի ար

տահայտությունն է Հա յրա պ ետ ի անձի նկատմամբ:

՜ Հուշաքարի օրհնությունից հետո [.երկասէրի!, իր խ ո »„ն ուղղեց Գ ա րեգին В Վ ե-

հավաա Հայրապետը ասելով.

.Սիբէւի ршрищшгч, հա յոբոԽ արախոփյաէը Ո ք սբւրում.այսօբՈԱ, Ա, հ »* Սասի* ա™ *»Վ “ ̂ ա կ ա ա ^Ի հակողաթյա^ լт т ш ^ М в օբհԱաթյ«,Աբ և р « ,д «М , այս հ ո ^ ք ա բ Ւ , օրհսաթյասև այսԼ ղ ա կ ^ բ Ւ , »1Փ * ■ » « * 4 * « ՜ “ ս " ' 4 ' " ' ս Հ Հ ^ Ո ա բ ա -նո և Գարեգին Ա-ի աևվաև Աստվածաբանական, հայագիտական հետ,Ազոտական կենտրոնը ի նշանավորումն երջանկւսհիշւստակ սեր ևախորդի Գաբեգիև Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ծննդյան 70-ամյակի:

Ինչպես արձանագրությունից Է երեում, այս կառույցն իրականություն պետք Է դաոնա շնորհիվ ազնիվ նվիրաբերության ազգային բարերար Վա- չե և Ռամաբ Մանուկյւսններխ ովքեր այս մեծ նախաձեռնությամբ իրեևց սերև ու հարգաևքև եև արտահայտում երանաշնորհ Հայրապետի նկատմամբ: Պատահական չէ, որ հուշաքարի վրա քանդակված են երկու անձանց և հաստատությունների անուններ: Եղիշե Մանուկյանը հայրն է Վաչե Մանուկյան մեր բարերարի, որ սնեէ է նրան, խնամել, աճ ու հասակ պարգևել, բայց նաև նրա հոգու մեջ սերմանել բարեգործության ոգին:

Գարեգին վեհափառը մեր բարերարի հոգևոր ծնողն էր, ով նրա կյանքի աղին աոաջնորդեւ և ուղեգծել է արդարության, աստվածսյաշտության ե սիրո ճանապարհներով: Մենք գիտենք սեզ հետ միասին, թե ինչպիսի սիրով էր մշտապես շրջապատում Մանուկյան ընտանիքը Գարեգին Ա վեհա- փաոին: Հարազատ զավակի պես նրանք միշտ նրա կողքին եղան՚թԱ նրա գահակալության գործնեության տարիներին և թե՛, մասնավորապես, կյանքի վերջին օրերին, հիվանդության ժամանակ'իրենց ներկայությամբ սփոփելով ցավը Հայոց Հայրապետի:

Բարերարների այս ձեռնարկը մատենադարան և Աստվածաբանական, հայագիտական կենտրոն, մի հաստատություն, որ հետաքրքրությունների առանցքն էր կազմում երջանկահիշատակ Հայրապետի, լավագույն և արժանի հատուցումն է

Գիրքն իր արժեքով նույնացած էր հոգելույս Գարեգին Ա Կաթողիկոսի անձի և էության հետ և այդ ա՜ռումով, թերևս, ամենաարժանավոր հետե֊ վորդն էր մեր հայրերի, մեր նախնյաց: Այսօր, երբ մենք արժեվորում ենք նրա կյանքն ու գործունեությանը, վստահաբար մեր կյանքում առանձնակի տեղ պիտի գրավի գիրն ու գրականությունը և այդ ոլորտում արձանագրված երջանկահիշատակ Հովվապետի վաստակը:

Հուշաքարի բացման այս ուրախ առիթով Մեր աղոթքն ենք բարձրացնում առ Աստված Հայոց Հայրապետի արդար հոգու համար և հայցում, որ նա երկնքից շարունակի իր օրհնությանը հովանի դարձնել հայոց աշխարհի և մեր ժողովրդի զավակսւց վրա, որպեսզի մեր ընթացքը լինի անշեղ, մեր իրագործումները փնեն եկեղեցանվեր ա հայրենաշեն:


Այս կապակցությամբ Մևևք ուզում ենք Աաև Մեր գնահատանքի խոսքն ուղղե[ ազնիվ բարերարներին, ովքեր թեև հիմա այստեղ չեն, բայց իրննց հոգով, ապրումներով ու զգացումներով այսօր մեզ հետ են: Մեր գնահատանքն ենք բերում նրանց ոչ միայն այս կա՜ռույցի իրականացման հովանավորությունը ստանձնե/ու համար, այ/ նաև բո/որ այն բարեգործությունների, այն զորսւկցաթյան համար, որ նրանք դրսևորեցին Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնի նկատմամբ երջանկահիշատակ Հայրապետի գահակա/ության շրջանում, ինչպես և Մեր հայրապետության աոաջին իսկ օրից:

■ Աղոթքով հայցենք աո Աստված, որ Տերն Իր հոգածության ե խնամքի ներքո պահի ու պահպանի Մանուկյան ընտանիքը, նրանց պարգևի կյանքի արևշատ օրեր և նրանց մւբաց ու ձեոաց գործերին'ւիակսւտար հաջողութ

յուններ: Տիրոջ օրհնությունը մեզ ամենքիս, և թող Հայոց Հայրապետի բարեխոսությամբ Աստված պահապան ւինի մեր երկրին. Եկեղեցուն ու ժողո- վըրդին այժմ և հավիտյանս հավիտենից ամեն»:

Ն ույն օրը, երեկոյան ժամը 20.00-ին, Վ եհա րա նի հանդիսությունների դահլիճում

տեղի ունեցավ Գա րեգին Ա Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի ծննդյա ն 70-ա մյա կին նվիրված հուշ-հրեկո' բարձր նախագահությամբ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Հա յրա պ ետի: Հա նդիսությա նը ներկա էին Մ ա յր Աթոռի միաբաններ, Հ Հ Գիտությա ն ե

կրթության նախարար Լ՛եռն Սկրտ չյա նը, հոգելույս Հա յրա պ ետ ի հա րա զա տ ներ և

մտավորականներ:Բա ցմա ն խոսքով հա նդես եկա վ Սևա նի Վ ա զգենյա ն Հոգևոր Դպ րա նոցի տեսուչ

Հոգեշնորհ Տ . Բ ա գրա տ վրդ. Գա լստա նյա նը. «Բոլորդ էլ կա րող եք վկա յել, որ Մ ա յր

Աթոռ Ս. էջմիա ծնի ա յս Վեհատունն ա յլևս դարձել է կա րծես մեր բոլորի խորհրդա

ծությունների, վերլուծությունների, զա նա զա ն արժեքների գնա հա տ մա ն և թա թա խ

ման վա յրը: Ա յսօր մենք Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի գլխավորությա մբ հա վա քվել ենք հիշելու և նշելու Գա րեգին Ա Վեհա փ ա ռի ծննդյա ն 70-ա մյա կը: Ես ա յսօրը ուզում եմ

բնութագրել իր իսկ խոսքերով, համաձայն որի' մեծերին պ ատվելիս նրանց չէ, որ

պատիվը գնում է, ա յլ մենք ենք դրանով մեծանում: Ինձ համար, որպես Գա րեգին Ա

Կաթողիկոսի հոգևոր զա վա կի, ա յս պահին դժվար է որևէ բա ն ասել: Որպես Մ ա յր Աթոռի երիտասարդ միաբաններ, մեր առաջին քա յլերը նրա շնչի ներքո ընթա ցա ն, և

մեզ համար նա մնաց և մնալու է իբրև հոգևոր հա յր, իբրև մի տ եսլապ ա շտ կա թողի

կոս և տեսլապաշտ հա յ մտ ա վորա կա ն»:Խոսքի վերջում Հ ա յր Սուրբը շնորհակալություն հա յտ նեց Գ ա րեգին Բ Վ եհա

փ ա ռ Հա յրա պ ետ ին, ով իր նախանձախնդիր ձեռնարկումներով ողջ միաբանությանը

նույնպես մղում է բոլոր մնայուն արժեքներին ա րժա նի գնա հա տ ա կա ն տա լ:Այնուհետև բա նախ ոսությա մբ հանդես եկա վ Արա րա տյա ն Հա յրա պ ետ ա կա ն թե

մի ա ռա ջնորդական վտխանորդ Գերաշնորհ Տ . Ն ա վա սա րդ եպ ս. Կճոյա նը: Սրբա

զան Հա յրն իր խոսքում անդրա դա րձա վ իմաստուն և նվիրյա լ Հա յրա պ ետ ի կյանքին

և գործունեությանը (տ են էջ 7 3 ): Բանախոսություններով հա նդես եկան նա և Մ ա յր

Աթոռ Ս. էջմիա ծնի Գերագույն Հոգևոր Խ որհրդի և Հ Հ Սահմա նադրա կան դատա-


Д ш о է Հա յագիտական. Աստվածաբանական կենտրոնը Գարե-

պես Ա Ի մասնավորի Գարեգին Աոաջինինը մեզ ներկայանում է ա նխզելիորեն կապ-

4Ш Վերջում ն ե ր կ Յ ւ^ ի ն իր օրհնության խոսքն ուղղեց Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց

^ Հ ^ ի ^ ր յ ո ւ ե ն Ա վ ա ր տ վ եց Վ եհա փսա Հա յրա պ ետ ի «Պ ա հպ ա նի չ»-ով: Գ եղարվեստական հայտագրով ներկաների սա ջն հանդես եկավ Երևա նի Կամերային

երգչախումբը ղեկավարությամբ Հարություն Թոփիկյանի:


Ն. Ս. О. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵՆԱՅ՛Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱՅՈՒՄե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ գ ա ր ե գ ի ն ա ռ ա ջ ի ն ի

ԾՆՆԴՅԱՆ 70-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾՀԱՆԴԻՍՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ

(23 օգոստոսի 2002 թ.)

Սիրելի ներկաներ.

Ուրախ սրտով ողջունում ենք ա յս տոնական հանդիսությունը, որր նվիրվա ծ է եր

ջանկահիշատակ Գա րեգին Ա Ամենայն Հա յո ց Կաթողիկոսի ծննդյա ն 70-ամյա կին:

Հա յրա պ ետ ա կա ն սիրով Մ եր օրհնությունն հեք բերում ձեզ բոլորիդ և Մ եր գնա հա

տ ա նքը' Ա զգա յին Ակադեմիայի Նա խ ա գա հությա նը' ա յս հա վա քը կազմակերպելու

համար:

Եկել ենք ա յստ եղ մխ իթարվա ծ հոգով, քա նզի Հա յա ստ ա նի Գիտությունների Ա զ

գա յին Ակադեմիայում Գա րեգիե Ա Հա յրա պ ետ ի' Ա զգա յին Ա կադեմիայի պ ա տ վա

վոր անդամի հիշատակի մեծարումը մեր ժողովրդի երա խտիքի մատուցումն է իր ա ր

ժանավոր, մեծա գործ զա վա կին, հանձին նրա ' Հ ա յ Եկեղեցուն, ինչպես նան նոր

վկայություն, որ օրեցօր մեր կյանքում զորանում են հա վա տ ն ու աստվածճաեսւչո-

ղությունը:

Արդարև, ա ստվա ծճանա չողությա ն լուսեղեն ընթա ցք էր հոգելույս Հա յրա պ ետ ի

կյա նքն ու գործը, դեպի Տերը ճանապարհ, որ սկսվեց Անթիլիասի Դ պ րեվա նքից, բա

րի պտուղներ հա վելեց Հ ա յ Եկեղեցու անդաստանում, Հա յրա պ ետ ա կա ն խ նա մք'

Կիլիկիո տ ա րա գիր Աթոռին, որը զորա ցա վ ու պ ա յծա ռա ցա վ նրա 18-ա մյա գահա՛

կալության շրջանում: Աներեր ընթա ցքով Տիրոջ ճանապարհն ա ռա ջնորդեց նրան

դեպի Մ. էջմիա ծին, ե Լուսավորչի Աթոռի 131-րդ շնորհա զա րդ Գա հա կա լը, նոր ա վ

յունով լցվա ծ, շինարար գործեր, սեր ու նվիրում հա վելեց Մ ա յր Աթոռին Հ ա յո ց ու

ա ղոթախոս իր հա նգրվա նը գտ ա վ հա յրենի հողում, Աստվա ծա կա ոույց Մ ա յր Տ ա

ճարի հովանու ներքո:

Միրելի ներկաներ, ա յսօր հոբելյա նական տա րեդարձի ա ռիթով մենք վերստին

արժհվորում ենք Գա րեգին Ա Հա յրա պ ետ ի վա ստակը և թողա ծ ժառա նգությունը իր

ժողովրդին, որ ոգեղեն խ ոսք է, հոգևորա կա նա ց սերունդ, հա ռնա ծ ու նորոգվա ծ եկե

ղեցի, ուսումնասիրություն ու գիրք' ծնունդ ա ռա ծ հոգևորականի ա ռա քելությա ն ամ

բողջա կա ն գիտակցումով ու ապրումով, որպեսզի առ Ա ստ վա ծ հա վա տ ով ու սա

Հա յրենին սիրով միշտ միա ցյա լ լինի մեր ժողովուրդը և կրի իր հոգում միասնական

ու ա զա տ իր Հա յրենիքի պատկերը ու երբեք չխոտորվի դեպի Ա ստ վա ծ իր հադթա-


г г աոռհօ՝ Իէւսսես մեկ անգամ ասել ենք' կյանքը նրա նվիրում Էր. գործը' սեր կան ընթ ա ցքիդ Հ 4 ^կա ծաոայո1թյուե: գա րեգին ս Հա յրա պ ետ ը մեծ ե-

ղավ իր1սա ա յա թյա ն մեջ, քանգի մեծ Էր նրա սերը Աստծո ի ր 'հսլովրդի ա Հա յրե- Լ ի Հա յ Եկեղեցու հանղեպ: Աո Աստված վստահությամբ իբրև քաջ| հովիվ. նա

հովվեց իր հոտը առանց հոգնելու, առանց դադար առնելու, անձնդիր ծա ռա յեց իրժոոովրդին և ա յդ ճա նա պ ա րհով'մարդկությանն ու Աստծուն:

Մենք հավատում ենք. որ նրա գիտա-գրական ժառանգությանը նվիրվա ծ քննար

կումները մեր կյանքում արժեվորվելու են հատկապես իբրե փորձառություն հայոց

Խոհուն իմաստուն Հա յրապ ետի, ով գիտնական ա ստ վա ծա բա ն ու ոգեշունչ քարոզիչ Էր, հավասարազոր շնորհալի մանկավարժ, գրող ու հրապարակախոս, միջհկե-

ոեցական ճանաչված գործիչ:Այսօր, երբ մենք ա զա տ ու ինքնիշխան մեր Հայրենիքում երա խտիքի մեր տուրքն

ենք մատուցում Գարեգին Ա Հա յրապ ետի հիշատակին, պ ա րտ ա վոր ենք հիշել նաե

ներեկեղեցական մեր կյանքում պառակտումը վերացնելու և Հ ա յ Եկեղեցին միավոր

ված տ ե ս ն ե ի ձգտումով գործադրած նրա անդուլ ջանքերը: Ավա՜ղ, նա նույնպես

փակեց իր աչքերը այս երազով: Վախճանից ա ռաջ նրա վերջին պ ա տ գա մը, որ ա յս

օր Էլ նույն հուզմունքով Է համակում Մեր սիրտը, ուղղվա ծ Է ոչ միայն միաբաններին,

ա յլև ամեն հայի. «Հոգեկա ն խորը հուզումով կը բաժնուիմ ձեզմէ, կը միանամ Աստ-

ձոյ' Յարուցեալ Տիրոջս: Փափագս է, որ դուք մնաք Աստծոյ հետ , քա ջ ըլլաք և Մ ա յր

Աթոռ Սուրբ էջմիածինը սիրէք և անոր սուրբ, կրօնական և ա զգա յին ծառայութիւնը

շէն պսւհէք»:Այո, ա յսօր մեզ հետ է Գարեգին Ա լուսահոգի Հա յրա պ ետ ը: Մ ե զ հետ է հոգևոր,

գրական ու գիտական իր վաստակով, իր անունը կրող Ա ստ վա ծա բա նա կա ն, հա յա

գիտական կենտրոնի նորընթաց գործունեությամբ, իր քարոզների ու գրքերի վերա

հրատարակությամբ, մեծարումի այս հանդիսությամբ, մեզ հետ է ա նմա ր իր հիշա

տակով և միշտ լինելու է մեր ժողովրդի' իր սիրեցյալ հոտի հետ ' միշտ պսւտգամհ-

լով. «Մ ոտեցեք Տիրոջը և լույս առեք... » (Սաղմ. Լ Գ 6):Վերստին Մեր օրհնությունն ենք բերում և գնա հա տա նքը ձեզ ' հիշատակի ու մե

ծարումի ա յս հանդիսության կազմակերպիչներիդ ու բոլոր մասնակիցներիդ:

«ՇԱորք, սէր և խւսղսւղուբխև Աստուծոյ եղիցիև ընդ սեզ. ասէև»:


Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔՐ ԵՐՋԱՆԿԱՀԻՇԱՏԱԿ

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 70-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ՀԱՆԴԻՍՈՒԹՅԱՆԸ ՎԵՀԱՐԱՆԻ

ՀԱՆԴԻՍԱՍՐԱՀՈՒՄ(25 օգոստոսի 2002 թ.)

Փ ա ռք և գոհություն ենք վերառաքում Ամենակալ Տիրոջր ա յս երջա նիկ պ ահի հա

մար, երբ կա րող ենք միմյանց հայացքում տեսնել հիշատակն ու մեծարումը Հա յոց

շնորհազարդ Գա րեգին Ա Հա յրա պ ետ ի, Լուսավորեի Գսւհի 131-րդ Գա հա կա լի, որի

ծննդյա ն 70-ա մյա ն հիշատւսկելու համար հա վա քվել եեք ա յստ եղ’ Վ եհա րա նի այս

հանդիսասրահում, ոտ դեռ պ ա հպ ա նվել է արձա գա նքը նրա ձա յնի, որ հորդորում է

հոգում կրել ճա ռա գող լույսը Մ. էջմիա ծեի. Հա յրենիքի սերը, և միշտ միասնական լի

նել, ուժեղ' միմյանցով, հա վա տ ա վոր ու ծա ռա յա սեր:

Մ եծա պ ես ուրախ ենք, որ, նախանձախնդրորեն ա րձա գա նքելով Մ ա յր Աթոռի

հրավերին, հեռու և մոտիկ վա յրերից եկել եք ա յսօր Ս. էջմիա ծին, որպ եսզի միասին

ի խորոց սրտի ա ղոթք բարձրացնենք հոգելույս Հա յրա պ ետ ի համար և խոնարհու

մով երախտիքի մեր տուրքը մատուցենք նրա անանց հիշատակին: Ա նա նց ոչ միայն

ա յն հարուստ ժա ռա նգությա մբ, որ թողել է Գա րեգին Ա Հա յրա պ ետ ը, ա յլ նա և ա յն

հիշողություններով, որոնք յուրաքանչյուրիս հոգում ծրա րվա ծ' անձնա կա ն են ու ա-

ռանձնահատուկ: Ա յն, ինչ մեր հոգում է, անհնար է մեզա նից բաժանել:՜

Ա յստ եղ ներկաներից շա տերը հոգելույս Հա յրա պ ետ ի հիշա տակը կրում են իրենց

հոգում իբրե ուսուցչի, շա տերը հիշում են նրա հետ հա րա զա տ ի իրենց մտերմությու

նը, շա տերն էլ գիտ են Գա րեգին Ա Հա յրա պ ետ ին նրա գրքերի և ներշնչուն, հոգուց

բխ ող ու դեպ ի հոգի գնա ցող խոսքի միջոցով: Հիրա վի, նրան ճանաչողները գիտեն,

թե ինչպես խոհի ու մտածումի խորությամբ և իր խոսքի զորությա մբ նա կա րող էր

բա ցել հույսի ու հա վա տ քի դռները, խանդավա ռել, հա յրենա նվեր ոգի վւոխանցել հայ

հա վա տ ա ցյա լին' օգնելով սիրել կյա նքը և գործել հանուն կյա նքի: Ն ր ա ն հասկացել

ու սիրել են բոլորը, ովքեր հաղորդակցվել են նրա հետ:

Հա յրենա բնա կ հա վա տ ա վոր մեր ժողովուրդը, ցա վոք, կարելիությունը չունեցավ

ճանաչելու իր Հովվա պ ետ ին, քա նզի վա ղա ժա մ հրաժեշտ տ վեց երկրավոր կյանքին

ու դա րձա վ հա վերժի ճա մվտրդ: Ա յսօր մենք վերստին ապրում եեք ափսոսանքը

նրանից ա նժա մա նա կ բա ժա նման: Մակայն հավատում ենք, որ նրա հոբելյա նա կա ն

տարեդարձին նվիրվա ծ միջոցառումները նույնպես քա յլ են դառնալու' ա ռա վել ճա

նաչելու համար լուսահոգի Հա յրա պ ետ ին, նրա անհատականությունն ու մեծաթյու-

>,П1РЫ1ТтМ 1 2 0 0 2

ունկնդիր փնհլու նրա ձա յնին, նրանը, Ш]

ե ա յդ ոյժը դրին հայ հոգևորականի սքեմի մէջ»: Ա յսպես էր զգում ա պ ա տկերա ցնում Հա յ Եկեղեցու դերը երջանկահիշատակ Հա յրա պ ետ ը' մտնել ա զգի մեջ հոգու և

մտքի ուժով և նրան կյանքով եորոգել. Քրիստոսի Հա րուցյա լ կյա նքով, նախնյաց փառքով ներկան իմաստավորել ու վստահորեն գալիքին նայել, հա վա տա լ ու առաջ

Քրիստոնեական հավատքն ու ա զգա յին պատկերը դաշնորեն ու հարազատորեն

շաղախած իր մեջ' Գարեգին Ա լուսահոգի Հա յրա պ ետ ը առանց հոգնելու արդյունա

վորեց իր օրն ու ժամը, իր ամեն քա յլը հոգևոր գործունեության բոլոր հա նգրվա ննե

րում լինի տեսչություն, առաջնորդություն, թե կաթողիկոսություն: Այդպիսին էր նա,

քանզի առաջնորդվելու իր սկզբունքը, ապրելու իր ելակետը, իր կոչումը ծա ռա յութ

յունն էր Աստծուն, ա զգին. Եկեղեցուն ու Հա յրենիքին:Վ սա պահենք նրա հիշատակը և ավելի վա ռ' ա յն սերը, որով Հ ա յո ց հոգելույս

Հայրապետները, մեր սուրբ ևախեիք պ ա յծա ռ են պահել Հ ա յ Եկեղեցու լույսը, իրենց

կյանքով քա ր ու շաղախ գումարել սաաքելահաստատ վեմին հոգևոր մեր տ ա ե: Սա

է նրանց, նաև լուսահոգի Գարեգին Ա Ամեեայն Հ ա յո ց Կա թողիկոսի մեծագույն

պատգամը, հայրական հորդորն ու խրատը մեզ: Ե վ չկա ա վելի մեծ գնա հա տա կա ն

նրանց կյանքին ու գործին, քան մեր հավատարմությունը նրանց թողա ծ ժա ռա ն

գությանը, քան մեր հավատարմությունը դեպի Աստված նրանց արդար ընթացքին:

Եվ թող այսպես լինի ա յսօր և միշտ, ամեն:

ընթանալ:


ՇԱՀԷ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԱՃԷՄԵԱՆ

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ՄԵԾ ՀՈԳԵՒՈՐԱԿԱՆԸ*

Գա րեգին Ա. երջանկայիշատակ Կաթողիկոսն Ամենայն Հ ա յո ց Եկեղեցիներու

Հա մա շխա րհա յին Խորհուրդի շրջանակներու մէջ եերկայացուց Հ ա յ եկեղեցականի

փայւուն անձնաւորութիւնր եւ խոր կերպով տպաւորհց քոյր Եկեղեցիներու բարձ

րաստիճան եկեղեցականները: Մեր փորձաոութեամբ կրնանք վկա յել, թէ Եկեղեցի

ներու Հա մա շխ ա րհա յին Խորհուրդի մեծ ժողովեերուե արձակուած իր խ օսքր միշտ

եդա ծ է իմաստութիւն: Երբ օրակարգի վրայ կուգային օրուան մեծ տագնապներուն

վերաբերեալ հարցեր, ինչպէս Հա րա ւա յին Ափրիկէի ցեղա խտ րա կա ն քա ղա քա կա

նութիւնը կամ Լիբանանի քա ղա քա ցիա կա ն պ ա տերազմը, Կիպրոսի հա րց, ինչպէս

նաեւ հա յ ցեղասպանութեան հետ կապուած հարցեր, անոր խ օսքը կը բանաձեւէր

հւաասստակշոուած, պ երճա խօս եւ բարձրաստիճան եկեղեցա կանի պ ատկառելի ո-

ճը: Չկա ր օտ ա ր բարձրաստիճան եկեղեցական, որ չնկատէր զա յն , իբրեւ Հ ա յ Եկե-

ղեցւոյ պ ա յծա ռ դէմքը:

Իբրեւ Կիլիկեան Աթոռի գա հա կալ, թէեւ ան շարունակեց իր նախորդներու քա

ղաքականութիւնը Մ ա յր Աթոռին նկատմամբ, բա յց եւ ա յնպէս անոր գրաւիչ անձ

նաւորութիւնը յսւջողեցա ւ շահիլ լուսահոգի Վ ա զգէն Ա. Հա յրա պ ետ ի համակրանքը,

որուն արդիւնքը եղաւ ի վերջոյ անոր ընտրութիւնը, իբրեւ Կա թողիկոս Ամենայն Հ ա

յո ց :Մ ենք կը հաւատանք, թէ երջա նկա յիշա տակ Կաթողիկոսը պ իտի գտ նէր յա ր-

մար ւսռիթը լուծելու համար Մ ա յր Աթոռի եւ Կիլիկեան Կա թողիկոսութեան միջեւ

զա րգա ցա ծ տա գնապ ները եւ հաստատէր վերջնական խաղաղութիւն ընդմէջ երկու

Աթոոեհրուե: Վ ա գզէն Ա. մեծ Կաթողիկոսի մահը չտուաւ ա յդ ա ռիթը Գ ա րեգին Բ.

Կաթողիկոսին. «Խորհուրդ մարդկան, կամք Աստ ուծոյ»:

Իբրեւ Ամենայն Հա յո ց Կա թողիկոս անոր հանդիպումները եախագահներու եւ ե-

կեղհցակաե պետերու հետ եղա ծ են միշտ շատ տպաւորիչ: Ա յստ եղ կ՛ուզեմ յիշել

անցեալ դեկտեմբերին Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի Ֆ րա նսա յ ա յցելութեա ն առիթով

նախագահ Շիրակի վկայութիւնը Գա րեգիե Ա. Սարգիսեան անձի մասին: Ե րբ կը

գտնուէինք Ֆրա նսա յի նախա գա հի գրասենհակի մէջ, նա խ ա գա հը ըսաւ. «Ե ս ճան-

չըցայ Ձեր նախորդին եւ խոր տպաւորուեցայ անոր խարիզմա տիկ անձնաարութե-

եէն»:

Երջա նկա յիշա տակ Հա յրա պ ետ ին Ամենայն Հ ա յո ց Կա թողիկոսութեան տարի

ները եղա ն, գլխաւորաբար, դժուար տարիներ, որովհետեւ նոր պետականութիւնը

* Զևկուցոււք կա րդա ցվա ծ Հ Հ Գիտությունների Ա զգային Ակադեմիայում Գ ա րնցին Աոաջինի

ծննդյա ն 70-ա մյա կին նվիրված ցիտա կա ն նստաշրջանում:

э и ս _______________ ___________

* * * 2" ‘ Ь9Ш' միա,ս 011" ,“ ,,|,ш Ь ծկ էղ է,9№ рш ՜

" “ й Տ Լ * Ь, կրոԱի „„ա փ ա թ հ ա ե о Д О հ ա ր ա կ ա » Ь ф Е կ ս ա ա վ տ ր »- հ ճ ո Կ ա Ա - ф ф м ч т М И - т О տասեէակԱհւտվ կո»եա կա հ շար

ժ է ր սւրսաեւաՅրեց ԻԲՐել եկեղեցիեեո Հա յ Աաւփելակաե Ե կեղեցա յ շա րքիհ: Օ-

րինակ իբրհւ եկեղեցի ճանչոլեցաե արետողինհրօ, Իքրեւ հեթա նոս հա յեր, կրիշհա-

յակահները ԱոյնսյԷս к զահազան ա ղ ա ն ե ր , իևՏպ էս Щ шЩ чИшфбЬр. Ьл ,Ь„Ш Ши-

ատեաններ եւ վերջին օրերու սուրբեր: м , , ( . .а ) Եկեղեցապատկան կալուածներու հարցը. Եկեղեցւոյ կալուածներէն քիչերը

վերադարձուեցան Մ ա յր Աթոռին եւ շատերը մնացին իբրհւ պ ատմա կա ն յուշար-

^ Հ ա յա ս տ ա ն ի կառավարութիւնը չընդառաջեց երջա նկա յիշա տակ Կաթողիկոսի

դիմումներուն՝ մերժհլով վերադարձնել Մ ա յր Աթոռին հարակից տ ա րա ծքներ, հա

կառակ անոր բոլոր ճիգերուն: Այսօր, երբ ետ կը նա յինք ա յդ չորս տարիներու պատմութեան, կունենանք ա յն տպաւորութիւնը, որ երջա նկա յիշա տակ Կա թողիկո

սին յարաբերութիւնը պետութեան հետ չանցաւ օրուան նախա գա հին հետ անձնա

կան բարեկամութեան մը սահմանները:Կ՛ուզենք յիշատակել ա յստ եղ երկու կարեւոր ձեռնարկներ, որոնց իրագործումը

այնքան պիտի ուրախացնէր Գարեգին Ա. Կաթողիկոսի հոգին:ա) Երեւանի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մ ա յր եկեղեցիի կառուցումը, ա յն Մ ա յր եկե

ղեցին, որուն առաջին հիմնարկեքը կատարեցին երկու երջա նկա յիշա տակ Կ ա թողի

կոսները՝ Վ ա զգէն Ա եւ այն ատեն դեռ Կիլիկիոյ Գարեգին Բ.: Ա յն ա տ են Վ ա զգէն

Ա զգալի յուղումով մը ըսած էր տակաւին Կիփկիոյ Կա թողիկոս Գա րեգին Բ.-ին.

«Ե թ է իմ օրովս չօծուի նորակերտ Մ ա յր եկեղեցին, ա նպ ա յմա ն դուք կը տեսնէք եր

ջանիկ ա յդ օրը»: Արդէն Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս Գա րեգին Ա. կրցաւ օծել

միայն Մ ա յր եկեղեցւոյ հիմնաքարերը: Որքան երջանկութիւն կա ր ա նոր դիմագի-

ծին վրայ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչի հիմնաքարհրու օրհնութեան եւ օծումի օրը: Անոր

դէմքին վրայ կհրեւէր արդէն իսկ կառուցուած Մ ա յր եկեղեցիին հեռանկա ր տեսիլքը:

Սակայն, ամենակալն Աստուած ուզեց, որ փսաքի ա յդ օրը պ ա տ կա նի այսօրուան

մեր նոյնանուն Վ եհա փ ա ռ Հա յրապ ետին:Նոյնպ էս, երկրորդ մեծ հարցը, որ լուծումի կը սպասէր, Եկեղեցւոյ եւ պետու

թեան միջեւ կրթութեան նոր օրէնքն էր եւ դպրոցնհրու մէջ կրօնի դասաւանդման

օրինականացումը: Լուսահոգի յոբելեա րն էր, որ զարկ տուաւ -Քարոզչութեան

Կենտրոնի գործունեութեանդ կիրակնօրհայ վարժարաններու զա րգա ցմա նը եւ տ ա

րածումին ա յն յույսով, որ նոր սերունդի կրօնական կրթութեան ծրա գիրը պ իտի հայ

դպրոցէն ներս զարգանայ կրթական օրէնքի բարեվւոխութեամբ: Աստուծոյ կամքն

էր, որ Գարեգին Ա.-ի ծրա գրա ծը նոյնպէս իրագործուի մեր Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 5 1

ջանքերով, որուն համար կ՛ուզենք Ակադեմիայի ա յս բեմէն շնորհաւորել Ն . Ս. Օծու

թիւն Տ. Տ . Գա րեգին Բ . Վ եհա փ ա ռ Կաթողիկոսը եւ անոր կցել մեր շեորհաւորութիւ-

նը'ուղղուած Հա յա ստ ա նի այսօրուան կառավարութեան:

Ամփոփելով մեր խ օսքը, կրնանք ըսել, թէ երջա նկա յիշա տակ Հա յրա պ ետ ը եղաւ

այն Կաթողիկոսը, որ յա ջողհցա ւ Մ ա յր Աթոռի իրավիճակը հիմնապէս վախել, ա յ

սինքն' պետական հիմնարկի մը վիճակէն վերա ծել Հ ա յ Առա քելակա ն Եկեղեցւոյ

Մ ա յր Աթոռի կարգավիճակին:

Տեղն է ա յստ եղ յիշել նաեւ, թէ ա ե քա ջա լերեց մեգ հիմնելու Հ ա յ Առաքելական

Եկեղեցւոյ ուսանողական միութխնը: Ան միշտ խանդավաոուհցաւ բոլոր ա յն ծրա-

գիրներով, որոեք կա պ ունէին հա յ համալսարանականներու հետ :

Երեւանի պետական համալսարանի Աստուածաբանութեան ֆակուլտետի ա ռա

ջին տարուայ ուսանողութիւնը եւ դասախօսական կա զմը երբեք չպիտի մոռնան մեր

առաջին ա յցը Կաթողիկոսին Մ ա յր Աթոռ եւ անոր գրաւիչ դասախօսութիւնը Հ ա յ Ա-

ռաքելական Եկեղեցւոյ մասին: Առինքնող իր խօսքով, խորիմաստ իր բացատրու

թ ի ւն ե ր ո վ , ներշնչող պատկերներով եւ օրինակներով' ան յա զելու չա փ տպաւորեց

բոլորը հւ հարստացուց հոգեպէս: Ն մա ն հանդիպումներ մեր ուսանողութեան հետ

կրկնուեցան մի քանի անգամներ համալսարանէն ներս եւ արձանագրուեցան մեր

ֆակուլտետի պ ատմութեան մէջ իբրեւ անմոռանալի պահեր, որոնք բոլորիս սրտի

մէջ արթնցուցին սէրը մեր Եկեղեցիին հանդէպ, խորիմաստ ըմբռնումը մեր Եկեղեց

ւոյ առաքելութեան եւ անմար բոցը մեր հայրերու հաւատքին:

Կրնա նք ա յստ եղ երկարօրէն յիշել Գարեգին Ա. Աարգիսեանի փայլուն իմացա-

կանութիւնը, ոսկեբերան ճարտարախօսութիւնը, գիտ ա կա ն մեծ շնորհները հւ մարդ

կա յին ազեիւ բնաւորութիւնը: Ա յդ ամենին ծա նօթ ենք բոլորս հւ ա ռիթն է ա յս փսաք

տալու Աստուծոյ, որ Գա րեգին Ա.-ին յա ջորդեց Գա րեգին Բ ., որպէսզի Աոաջինին

մեծ երա զները դառնան լուսաւոր իրականութխններ, որպէսզի Հ ա յ Առաքելական

Եկեղեցին վերակաեգնուէ ո՜չ միայն քարաշէն իր գեղեցկութհսւմբ, ա յլ նաեւ վերա-

կա եգեոփ հա յ հոգիին մէջ եւ բա ցոփ ա յնտ էղ գա ղտ նի ա յն ճա մփ ա ն, որ մ եզ երկրա-

ւորէե կը բա րձրա ցնէ դէպի երկնայինը, ինչպէս կ ՚ը ս է Թ եքէեա նը.

Եկեղեցիս հայկական.Ասէև քարի տակ գետԱի Դէպի երկիևք բարձրացող Գաղտնի ճամփա մը ունի:

Օրհնեալ ըլլայ յիշա տ ա կը Գա րեգին Ա. Կա թողիկոս Ա արգիսեա նի եւ անմոռաց

անոր ծառայութիւնը մեր ժողովուրդին:


մ ե ս ր ո պ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ա շ ճ ե ա ն

ԲԱՐԻ ՅԻՇԵ՜Ն-Ք ՀԱՅՐ ԳԱՐԵ ԳԻ՜ՆԸ*0սօսՔ Ամենայն Հայոց Գարեգին Ա Վեհափառի ծննդեան 70-ամեակի աոթիՕ

գա ր հգին Վեհափառը 20-րդ դարու երկրորդ կէսի հա յ կեանքի ամհնէն շքեղ ե,

փայլուն անձնաարութիւններէն մէկն էր, իմաստուն, իահեմ. զգա ստ , հեռատես, Ոի-

ւսւնագէտ անձնաւորութիւն ըլլալէ եւ մնալէ յետ ոյ' հմուտ աստուածաբան, հոգեւորա

կան եկեղեցական մեծ գործիչ, հաւատաւոր էկումեեիստ, ուսուցիչ, փայլուն հռետոր

գրասէր հւ գրագէտ Հա յրա պ ետ , բազմագիտակ գիտնական, ա ռա ջնորդ, հայ լեզոփ

ոսկերիչ: Իր ա յս բոլոր շնորհներով իրեն համար Հ ա յ Եկեղեցին փոքր էր: Ատոր համար ինք դարձաւ ճառագայթուն անձնաւորութիւն մը համաշխարհային մակարդակի

մը վրայ եւ հանդիսացաւ աշխարհի մէջ ամենէե շատ ճանչցուած հայերէն մին: Ռ ա հ

վիրայ եղաւ տարբհր-տարբեր ճակատներու վրայ, որովհետեւ ինք ոտ որ եղաւ, ինչ

որ ըրաւ'իրագործեց խորունկ հաւատքով հւ ամհնէն գեղեցիկ կերպ ով: Ինք փայլուն

աշակերտ էր եղա ծ Անթիփասի Դպրեվանքին մէջ: Դարձաւ Դպ րեվա նքի տեսուչ,

դարձաւ հմայիչ վարդապետ: Գնաց Օքսֆորտ, ուր եւ երկուքուկէս տարի ուսանեցաւ

եւ բոլորին համար դարձաւ Արեւելքէն եկած գեղեցիկ եւ իմաստուն վարդապետը:

Վերադարձաւ Անթիլիաս ու դարձաւ Զարեհ Առաջին Կաթողիկոսի մօտիկ գործա

կիցներէն մին, եղաւ տեսուչ Դպրեվանքի, դասախօս'Ամերիկհան Հա մա լսա րա նի, եւ

ըստ ամենայնի արժեւորեց ինքզինքը: Եղաւ Լիբանանի բեմերուն զարդը, բազմաթիւ

սերունդներու համար'հմայիչ քարոզիչը, ուսուցիչը, դաստիարակը:Վեհափառը կազմաւորուած էր յա տ կա պ էս Գարեգին Ցովսէփ եա նց Կա թողիկո

սի եւ Շսւհաե Պհրպերեանի շունչով: Եւ կը կարծեմ, որ ա յս երկու ա նձնա ւորութիւ

ներն էին, որ ամենէն խորունկ կերպով տպ աա րա ծ էին զինք եւ կազմաւորած իր ան

հատականութիւնը: ժա մա նա կա կից հոգեւորականութհեէն իրեն համար օրինակներ

եղած էին Երուսաղէմի Թ որգոմ Գուշակհան Պա տրիա րքը, Դ երենիկ եպիսկոպոսը եւ

Զարեհ Վեհափառը: Այս տիպարներու շունչին տա կ կազմաւորուած անձնաւորու

թիւնը, Օքսֆորտի մէջ մշակուած միտքը, Ք եսա պ ի' իր ծննդա վա յրի աւանդութեամբ

յա գեցա ծ իր հոգին գինք դարձուցին իտայատուկ անձնաւորութիւն, եւ միշտ մեսիա-

կաե ակնկալութիւններ կապուեցան իրեն:

Այսօր տակաւին շատ կանուխ է գնահատելու հա մար զիեք իբրեւ մարդ, իբրհւ

* Բանախոսության' կարդացված Հայաստ անի Գիտությունների Ա ցցա յիե Ակադեմիայում, Գարևդիև

Աոաջինի ծննդյան 70-ամյակին նվիրված դիտական նստաշրջանում:


Կաթողիկոս, բա յց կուզեմ վրձնի արագ հարուածներով ներկա յա ցնհ| զինք իբրհւ

գրսւզէտ, գրասէր, բանասէր, առաջնորդ եւ հա յ լհզուի ոսկեգրիչ, ոսկեգործ եւ

յա տ կա պ էս իբրհւ ուսուցիչ եւ դաստիարակ:

Մ ա րդը իր մէջ զուարթ էր, աշխոյժ, սրամիտ: Մ ա կերեսա յին անմիջականութիւն

մը ունէր, որ, սակայն, որոշ տ եղ մը կա նգ կ ՚ա ռնէր եւ ինք թոյլ չէր տա ր, որ մարդիկ

փորձեն ճանչնալ զինք իր բուն էութեան մէջ: Միշտ խորհուրդ մը կը պսւհէր իր

անձին շուրջ: Երախաեերու հետ մտերիմ էր, զուարթ, ա շխ ոյժ: Ընկերա յին շրջա նա

կի մէջ միշտ կ ՚ա շխ ա տ էր ըլլար խօսակցութիւն ղեկա վա րողը, առանց որ երբէք ըլլար

աեձնակեդրոն մարդ: Հոգեւորականը իր մէջ կը ներկայանար իբրհւ ա նկեղծ, հաւա-

տաւոր քրիստոնհայ: Ան եղաւ Աւետարանին գեղեցիկ քա րոզիչը, իրենն էր ա յն , ինչ

որ Թ որգոմ Գաշսւկհան Պա տրիա րքը կ ՚ըսէր եւ կը բանաձեւէր հետեւեալ կերպով.

«Կոչումի գիտակցութիւնն է, որ կը կատարելագործէ մա րդը»: Ա յդ կոչումի գիտ ա կ

ցութիւնն էր, որ զինք տարաւ միշտ դէպի կատարելութիւն, դէպի ոգհկանութիւն եւ

ինք յա ջողեցա ւ մարդիկը Աստուծոյ բհրել, զիրենք ամենէն գեղեցիկ ճամբաներէն սւ-

ոաջնորդելով, ամհնէն զուլալ աղբիւրներէն անոնց խմեցնելով Աւետարանի կենդանի

ջուրը: Իբրհւ հոգեւորական եւ ա զգա յին գործիչ, եղաւ նախա ձեռնող, ա զգա սէր Հ ա յ

րապետ: Ինքը ա զգին համար պատրաստ էր շա տ մեծ զոհողութխեներու, միայն թէ

ա յնպէս չըլլար, որ իր հաւատքը, իր հոգեւորականի գիտակցութիւնը եւ արժանա-

պատւութխնը զոհուէր:

Գարեգին Վ եհա փ ա ռը եղաւ մեծ աստուածա բա ն: Մ եր վերջին յիսուն տարիներու

ընթացքին մատի վրա յ համրուող աստուածաբաններէն եղաւ, թերհւս ամենէն ժողո-

վըրդականը: Ա յն, որ կրցաւ Շնորհալիին նման, ամենէն խորունկ եւ բա րդ ճշմարտու-

՚ թիւննհրը ա րտ ա յա յտ ել պ ա րզա գոյն եւ գեղեցկա գոյն ձեւով: Անշուշտ ունէինք հւ ու-

նինք աստուածաբաններ, որոնք սակայն չոր են կամ ձեւով մը իրենց բիւրեղեայ

դղեակին մէջ են պարփակուած: Բ ա յց Գա րեգին Կաթողիկոսը երբ կը խ օսէր Հ ա յ Ե-

կեղեցւոյ մասին եւ կը քարոզէր Հ ա յ եկեղեցւոյ ճշմարտութեանց մասին, կը բա ցա տ

րէր Հ ա յ Եկեղեցւոյ աստուածաբանութիւնը' Աստուածածնի անձը. Քրիստ ոսի անձը,

Աստուծոյ բնութիւնը, մարդու բնութիւնը, ա յս բոլորի մէջ պարզութիւն մը կը դնէր հւ

մատչելիութիւն մը կուտար, որով պ ա րզ ընթերցողը կամ համեստ կրթութեան տէր

անձնաւորութիւն մըն ա լ կարենար լսել հւ հասկնալ զինք: Որպէս ա ստուածա բա ն իր

ամհեէհ մեծ գործերէն մէկը հղաւ ա յն աւարտաճառը, որ գրհց « Հ ա յ Եկեղեցւոյ ա ս

տուածաբանութիւնը ըստ հա յ շարականներու» նիւթին շուրջ, որը դժբա խ տ ա բա ր

ցա րդ ա նտ իպ կը մնայ: Անգլերէնով ունեցաւ կարեւոր հրա տ ա րա կութ իւներ, որոնց

մէ մին' «Հ ա յո ց Եկեղեցին հւ Ք ա ղկեդոնի ժողովը», դարձաւ դա սա գիրք եւ է ու կը

մնայ վերջին հարիւրամեակի հա յկա կա ն աստուածա բա նա կա ն ամենէն արժէքաւոր

գործերէն մին: Ի ն ք բազմաթիւ լեզուներով հրատարակեց ա ստ ուա ծա բա նա կա ն հւ

հա յրաբանա կա ն գործեր, հւ յա տ կա պ էս Հ ա յ Եկեղեցին օտա րներուն ծա նօթացնելու

կոչուած հատորներ: Իբրեւ էկումինիստ' Եկեղեցիներու միութեան հա ւա տ ա ցող անձ,

ինքը եղաւ ռա հվիրա յ մը:

Գրա գէտ էր Գա րեգին Վ եհա փ ա ռը, գրա գէտ ա յն իմաստով, որ իբրհւ հոգհւորա-

2 0 0 254 Ը

մա նՔն եւ տԽլա . ^ ո ,զ ե9 б ш м » .լհզուի ծսաան, հայ մշակոյթի ա . ^ գրեց_ հլ իսկա պէս հա ճոյք էր

գնահատուիլ հւ սիրուիլ ալ թ կ ՜ « բ ^ յ ի ն » կա մ «Ա հեկա ն» ամսսպրե-

С Ճ Ճ Տ * » Ь „ Н . № կամ Ш, < М * М - աննշմար

“ Հ ^ Ճ Հ - ճ ճ Տ ճ ^ ւ մ ո փ հա յ ի ր ա կ ա ն ա ն ա ն

մ է շ ^ մ ճաետնար ես որեւէ աշխարհական կամ հկնղնցական տ Ա . ո ր ա յն Քա 1կա պ - ուած ըլլար դիրքին: Գիրքը իբնն համար պաշտամունքի աոարկայ Էր, եթէ կ ո ւ զ է *

կը սիրէր ԳԻՐՔԸ. Ինփ մասին ա լ որ ըլլար ե, ոտ որ երթար, որ քա ղա քը որ ա յց ^ -ր . կարծէք աղօթքէն յետ ոյ իր աոաջին գործը կ ՚ը լլա ր գրա տա ն մը փնտռել. ^ երթար, ժամերով կը յա մենա ր, դարակներուն մէջ կը խորասուզուէր, տ եսա ծ եմ զիեք Փա րիզ տեսած եմ Լոնդոն, տեսած եմ զինք Տորոնտո, Շիքա կօ. Մ ոերեա լ, Լոս Աեջելէս կամ Նիւ Եօրքի մի քանի աստուածաբանական գրախանութները, ո տ որ կը մտնէր, կը

պրպտէր, կը կարդար եւ գիրքեր կը հաւաքէր, հոգ ա լ չէր ըներ, թէ որքա՞ն ծա նր պի

տի ըլլան, փոխադրումը ինչպ էն պիտի ԸԱայ. կը հաւաքէր, հւ հիանալին ա յն էր, որ կը կարդար, կը կարդար եւ ամենահեռաւոր շրջաններուն մէջ, ոտ որ ա պ րա ծ էր, ը- սենք, Ն որ Ջուղա կամ Անթիփաս, նոյնիսկ պատերազմի տարիներուն, կամ Հա յա ս

տան, ոտ որ եղաւ, ամենէն նոր եւ այժմէական դիրքերը իր տրամադրութեան տակ

էին. դիրքերը կ ՚ա ռնէր, կը կարդար, կը նօթագրէր հւ իր պ զտ իկ կարմիր դիրքին մէջ կ՛արձանագրեր կարեար մտածումներ ու օրը կուզար, ժամը կուգար, երբ որ դասախօսութեան մը ընթացքին, քարոզի ընթացքին ինք գհղեցկօրէն կը մհջբերէր ա յդ

մտածումը հւ ա յդ մտածումին կուտար նոր կեանք, նոր թռիչք:Եւ, վերջապէս, Վեհա փառը նաեւ հա յ լհզուի ոսկերիչ էր. գեղեցիկ բա ռեր, գեղե

ցիկ ա րտ ա յա յտ ութիւներ իրեն հա ճոյք կը պատճսաէին, չէր գոհա նա ր եղա ծ բա ռա

մթերքով, չէր գոհանար մտածումի կոկուած հուներէն ընթանալով, միշտ գեղեցիկին, բարձրին հետամուտ էր, եւ երբեմն զոհ կ ՚ը լլա ր ա յս ճիգին, եւ ոլորա պ տ ոյտ նախա-

դասութեանց մէջ կրնար կորսնցնել իր ընթերցողը, բա յց միշտ կը ջա նա ր գեղեցիկին սպասարկուն ըլլալ: Ատոր մէջ իրեն նպաստած էին հա յ բանասիրութեան իր խոր

ծանօթութիւնը, հայ մատենագրութեան իր խոր հմտութիւնը: Խ որհնա ցի կամ Եդիշէ, Կորիւն, Յովհաննէս Պա տմա բան, Շնորհալի, Լամբրոնացի, Տա թհւա ցի, ա յս բոլորէե

ինք քա ղա ծ էր, ջանասէր մեղուի նման ամենէն հա մեղ ա րտա յա յտութիւնները, բա

ռերը, դարձուածքները հւ իր խօսքերը կը համեմէր մեր հայրերու խ օսքով, մտածում

ներով:Ինք ծա նօթ էր նաեւ միջնադարեան գրականութեան եւ մեր ա րդի գրականու

թեան. իր պաշտած գրողներէն էր Վահան Օ ֊եքէհա նը, իրեն ա նծա նօթ չէին Սիա- մանթօն. Վարուժանը, Իսսւհակեանը կամ նորագոյն բա նա ստ եղծներէն Մուշեղ

Իշխանը, Պա րոյր Սեւակը, Հա մօ Սահեանը, Կոստան Զա րեա նը, Աբրահամ Ալի-


քեսւնը, Վսւհէ Օշսւկանը: Երբեմն մեզի ա նծա նօթ գրողներ կա յին, բա յց ինք արդէն

իսկ ճանչցսւծ էր զա նոնք, եւ աոիթ որ ըլլար, կը գնա հա տէր, կ ՚ա պ րեցնէր զանոնք: Յհտո, իր լեզոփ գործածութիւնը ուրիշ ճոխութիւն ունէր, վերջերս աոիթ ունեցայ ըն

թերցելու յօդուա ծ մը իր լեզուին իմացութեան մասին, եւ ա յդտ եղ հա ճոյքով կարդացի վերլուծումը եւ ուսումնասիրութիւնը ա յդ հա յա ստա նեա ն հեղինակին, որ կ ՚ըսէր, թէ

շուրջ հա զա ր նորարարութխններ ունի Գարեգին Վ եհա փ ա ռը հա յերէնի մէջ, նոր ածանցումներ, նոր բարդութիւններ, ըսելու նոր կերպեր, բստերու նոր շեշտաւորում-

ներ, բստաստեղծումներ: Վ ստ ա հ եմ, որ վա ղը երբ ուսումնասիրուին ա տ ոնք եւ քիչ ՚ մը սււե[ի տարածուին, պիտի ճոխացնեն հա յ լեզոփ գա նձա րա նը, հա յ լեզոփ բա ռա րանը:

Բ ա յց ա յս հա մապ ա տկերը լման պիտի չըլլար, եթէ չներկայացնէի Գա րեգին Վ ե հափառը իբրեւ ուսուցիչ ու դաստիարակ, եւ յա տ կա պ էս իբրհւ Հ ա յր Գա րեգին:

Ե թէ մենք փորձենք ա մփոփել Գարեգին Ա. Վ եհա փ ա ռի ուսուցչական-կրթական- դաստիարակչական գործունեութիւնը, շշմեցուցիչ թիւերու առջեւ պիտի կա նգ առ

նենք:

Ինք որ հազիւ 67 տա րի կեանք ունեցաւ, սպոր 5 0 տարին' սկսա ծ իր սարկաւա

գութեան օրերէն եւ Անթիլիասի Մեսրոպեան վարժարանի ուսուցչական գործունէու-

թենէն, նոփրեց կրթութեան: Ուսուցանեց, քա րոզեց, քա ջա լերեց, պ ա տ մեց, գրեց,

ապրեցաւ իբրեւ ուսուցիչ: Ի ր կէսդարեա հոգեւոր գործունեութեան ա մբողջ ընթացք

քին Վ եհա փ ա ռը երբեք չդադրեցաւ ուսուցիչ ըլլալէ:

Հ ա յր Գա րեգին: Մ եր ամհնասիրած անձնաւորութիւնը մեր ուսուցիչ Հ ա յր Գարե-

գինն էր: Վ եհա փ ա ռը ինծի ուսուցիչ եղաւ Պէյրութի Ս. Ն շա ն վա րժա րա նին մէջ, ոտ

մեզի կը դասաւանդէր հա յոց պատմութիւն եւ քրիստոնեական բարոյագիտութիւն:

Դպ րեվա նքի մէջ մեզի ուսոյց Հ ա յ Եկեղեցւոյ պատմութիւն, աստուածաբանութիւն,

հովուական աստուածաբանութիւն: Շա տ աշակերտ ունեցաւ ա ն, Դ պ րեվա նք, Պ էյ-

րա թի Հ .Բ .Ը .Մ . Դարուհի Յա կոբեա ն վարժարան, Պէյրութի Հա մա զգա յինի ճեմա

րան, Ամերիկհան համալսարան եւ Գէորգեան Հոգեւոր ճեմա րա ն: Աբհղայութեեէն

միեչեւ Կաթողիկոսութիւն ան եղաւ ու մնաց ուսուցիչ բա ռին ամենէն ա զնուական եւ

ամբողջական իմաստով: Բ ա յց ես կը հաւատամ, որ իր ամհնասիրած նիւթը Հ ա յ Ե-

կհղհցու պատմութիւնն էր, հւ եթէ պատսւհեցաւ, որ կա րգ մը դասանիւթեր ստիպ-

ուած ըլլար զիջիլ ուրիշներու, միշտ իրեն վերա պ ահեց Հ ա յ Եկեղեցու պատմութեան

նիւթը, եւ այնպիսի ոգիով, այնպիսի սիրով կ ՚ուսուցանէր, որ յա ջողեցա ւ մեզ հւս ան

հուն սիրով կա պ ել Հ ա յ Եկեղեցիին: Ա յն իրականութիւնը, որ մեզ միշտ աշակերտ

նկա տեց' տ ա րբեր բա ն. մեզմէ ոմանք կը նհղուէին ա տկէ, ուրիշներ յա րգա նքով կ՛ըն

դունեին ա յդ , բա յց Գա րհգին Վ եհա փ ա ռը բոլորիս համար միշտ ա լ մնաց ուսուցիչ, եւ

իբրհւ ուսուցիչ մեզի համար ինք միշտ Հ ա յր Գա րհզինի պ ա տ կերով ա լ մնաց, մեծցաւ

ինք, մեծ դեմք հանդիսացաւ, եպիսկոպոս, Կա թողիկոս դարձաւ, Հ ա յ Եկեղեցւոյ

պ ատմութեան մէջ հանդիսացաւ ա յն ա ռա ջին անձը, որ Կիլիկիոյ Աթոոէն բա րձրա

ցաւ Մ. էջմիա ծնի գա հը, բա յց մեզի համար ամենէն գեղեցիկը, ամհնէն վսեմը, ամհ-

նէն սիրելին' Հ ա յր Գա րհգինը մնաց: Անթիլիասի Դպ րեվա նքի մեր տեսուչը, մեր հ-

րազը, մեր ներշնչումի պատկերը: Ու հիմա ափսոսա նքով կը մղուիմ ըսելու, թէ հրա-

З З к я д а я я г г а з гւսւտիներէն ստացուածքը.1 4 Խօսքը ԿԸ թռչի.

Գ իրը կը մնա յ:

ъ . шшоп К * М ш ա լ № լսեր ® ր աւաւցիա. * Ր դաստիարա կ!,. .ա նց п .Ц .!ф

р Ь Ш , ձայնասփոոլած ի „ պ ա տ գ ա մ ը . ԻՈ е ш р ч Ь Ь Р » Վ' Վեոնայ կրկնել իր անպատկերելի ձայնը, շեշտը, ներշնչման գեղեցկա թի ը.^ 4^ ո ն ն ո ա ա ն ^ ը , բա րեբա խ տ ա բա ր, իր գրա սեղա նին վրա յ 4 իտ ի ա ն ննա յ

Գ ա րեգին Վ եհա փ ա ռ ի մի քա նի կրթա կա ն ձեռնա րկները.

- ֊Քրիստոնեական բարոյագիտութիւն- Տէսական աստուածաբանութիւն

- Հովուական աստուածաբանութիւն

- Հա յ եկեղեցւոյ պատմութիւն- Հ ա յ եկեղհցա գիտ ութիւն:եր ա նի թ է ա յս բոլորը յա տ ուկ խ մ բ ա գ ր ո ւթ ե ա ն մը հ ր ա տ ա ր ա կ էի ն , քա նի որ ա -

նոնք ոչ միա յն օգտ ա կ ա ր պ իտ ի հա նդիսա նա յին մեր դ պ ր հ վ ա ե ք ե ր ո .ե իԲրեւ դ ա սա

գիրք, ա յլեւ ա ռհա սա րա կ դա ստ իա րա կչա կա ն-ուսուցողա կա ն մեծ ա ր ժ էք ունեցող

գիրքհր պ իտ ի ըլլա յին ընթ երցող լա յն շրջա նա կներու հա մա ր:

Իբրհւ ուսուցիչ եւ իբրեւ դաստիարակ շատ բան կարելի է ըսել Գա րեգիե Վ եհա

փառի մտատիպարի մասին, բա յց թերեւս լաւ կ ՚ը լլա յ իր իսկ խ օսքերով ներկայացնել

իր ըմբռնումը հայ գրքին, մտատրականին եւ հոգեւորականի մասին:Պաշտամունք ունէր Վհհափսաը գիրին հանդէպ: Դ պ րեվա նքի սաներուն ու-

ղըղուած իր մէկ գրութեան մէջ ան կ ՚ըսէր.- Կը գգւմք, սակայն, թէ ինչ կը նշանակէ գրել: Ամէն թուղթի վրա յ գրուա ծ ամէն

սեւ ձեւ, որքան ալ ըլլայ իր արտաքին գիծերուն մէջ հայ գիր՝ գիր չէ՜, սա կա յն, մեր

ազգային իմացողութեան մէջ, երբ դատարկ է ա յն հոգիէն, որ հա յ գիրին ձհփն մէջ մարմնացաւ աոաջին վայրկեանէն իսկ անոր գոյաւորման հւ մնաց կենդանի' մարմ

նին մէջ անկէ սկզբնատրող շղթային:Աոաջին պայմանը ձեր գրելուն' կ՛ուզեմ, որ ըլլայ հաղորդութիւնը մեր անցեալի

մեծագործութեան մէջէն բացուող հոգիին: «Զ ի գիրն սպանանէ, ա յլ հոգին կհցուցսւ-

նէ»... («Գլա ձոր», Ա. տարի, 1957 թ.):վեհա փ ա ռը իր յատուկ ըմբռնումը ունէր նաեւ մտատրականին եւ մւրաւորակա-

նութհան հանդէպ: Լսենք իր դատումը.

- Մտաւորականութիւնը, ըսուած է, կրկնուած է, բազմիցս հռչակուած է, թէ ա զգի

մը ուղեղն է, ղեկավա՛րն է: Մտաւորակսւնութխնը, իբրհւ աշխարհը, մարդը, կեանքը,

արժէքները դիտելու եղանակ, երբեք յատուկ չէ դասակարգի մը: Մ տ ա ա րա կա ն չէ

անպայման այսինչեանը, որովհետեւ այսինչ դպրոցը ա ւարտա ծ է կա մ ա յսինչ վկա


յա կա նը ունի, ոչ: Մտատրականութիւնը հայեցողութիւն մըն է, ըմբոնողութխն մըե է

կեանքին մէջ: Կարեւոր չե՛ն, պիտի ըսէք, ճարտարագիտական, թհքնոլոճիք նուա

ճումները. անշուշտ' են: Կարեւոր չե՛ն տնտեսական նուաճումները, անշուշտ' են:

Բա յց արժէքներու նոփրապետական կարգին (ЫегагсЫе) մէջ մտատրականութիւնը

ունի իր որոշսւդրիչ, խրայատուկ եւ անփոխարինեփ դերը:

Այս հարցը կը դնեմ ա յսօր, ո՞վ է մտաւորականը. մտաւորականը ա՜ն է, որ իր

միտքին մէջ ունի ըմբռնումներ, գաղափա րներ, ծա նօթ ութ իւներ եւ տեսութխններ.

Մտաւորականը ա յն է նաեւ, որ ե'ւ իր աստուածատուր շնորհքը, ե'ւ իր ջա նքով ձեռք

բերուած հմտութիւնն ու կարողականութիւնը կը դնէ ի սպաս Աստուծոյ, մարդկու

թեա ն, ա գգին, հայրենիքին, ուրիշներուն: Երբ հանրային տա րա ծքը (ժտւօոտւօո) չկւսյ

մտաւորականութեան մէջ՝ ա յդ մտատրականութիւնը կը դադրի հւսրազատօրէն

մտաւորականութիւն ըլլալէ (Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարեգին Ա. Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի

խօսքը Հա մա զգա յինի Հա յա գիտ ա կա ն Բա րձրա գոյն Հիմնա րկի Ա. վկայականաց

բաշխման հանդիսութեան ա ռթխ , 5 3ուլիս,1993 թ., Պէյրութ):

Եւ, վերջապէս, ամէն բա նէ վեր' Գարեգին Վ եհա փ ա ռը հոգեւորական էր, ժողո

վուրդին ծա ոա ն: Ն ա յէք , թէ առիթով մը ի՞նչ կ ՚ըսէր.

- Մ ենք հոգեւորական հեք, սա սքեմը ունինք. եւ ժողովուրդը մեգի ա յդպ էս կը նա

յի . պիտի ա րժեցնենք գա յն. ոչ թէ հովէն եկող, ծովէն եկող տհսակ-տհսակ խօսքհրու,

նոր-նոր ճաշակներու ետհւէն երթանք: Թ ո ղ իրենք մեգի գա ն, ո չ թէ մենք իրենց եր

թա նք: Եւ ա յս է ձեր կոչումը, որ ըլլաք, մնաք, տեւէք, խ որա նա ք ա յս ձեր գիտակցու-

թեաեը մէջ եւ ոչ թէ տերեւի նման երթաք ու գա ք, ճիւդին նման տ ա տ ա նիք կամ եղէ

գին պէս ծոիք: Տոկուն եղէք, տ ղա ք: Երբ ա յս եկեղեցիին մէջ շա րականներ երգէք'

համով-հոտով, ապրումով, հասկացողութեամբ, գհղեցկութեամբ, ժողովուրդը կը

հիանայ ձեր վրա յ. երբ քա րոգը տ ա ք, ձեր հոգիին մէջէն Աստուծոյ խ օսքը անցընէք,

մեր հայութեան խօսքը բերէք, ժողովուրդը կը հրճոփ, կ ՚ուրա խ ա նա յ, կը հարստա

նայ, եւ ատիկա կ ՚ը լլա յ ձեր գերա գոյն երջանկութիւնը: Ե րբ գրէք, ու ժողովուրդը ձեր

գրա ծը կա րդա յ ու անկէ բա րիք քա ղէ, անոր մէջ տեսէք ձեր ա րժա նիքը: Ե րբ կը ծա

ռա յէք, պ ա րգ գործերու մէջէն վարչական, կա զմակերպական կա մ խնա մա տ ա րա

կան, ա նոր մէջ զգա ցէք ձեր խնդութիւնը: Ա յս է իմ հա յրա կա ն խ րա տ ը ձեզի:

Դուք բոլորդ ա լ գիտ էք, որ եբբեմե-երբեմն ես մեր Եկեղեցւոյ մեծ գէմքերուն գրու

թ ի ւն ե ր ը կը կարդամ, անոնցմով կը ներշեչոփմ եւ ձեզի ա լ բա ժին կը հա նեմ իմ ա յս

ընթերցումներէն:Երէկ գիշեր «Դ էպ ի Լոյս եւ կեա նք» հատորէն հա տուա ծ մը կա րդա ցի, իմ նա

խորդներէն Գա րեգին Ա. Յովսէփ եա նց Կաթողիկոսին գրա ծ քա րոզներէն, որոցմէ

մէկը հետեւեալ վերնագիրը ունի. «Մ ա րդ է որ Գործէ Զհրկիր». Աստուածաշունչի

խօսքն է: Մա րդն է, որ երկրին մէջ աշխատելով, երկրիե, հոդին, աշխարհին իմաստ

կու տ ա յ (Կաթողիկոսարա ն Մ եծի Տա նն Կիլիկիոյ, Աեթիլիաս-Լիբանան,

«Հա ւա տ ա րիմ Դպ րեվա նքի կոչումին», 14 Յունիս 1992 թ .):

Եւ փակելու համար ա յս բաժինը, դարձեալ փոխ կ ՚ա ռ ն եմ իր գրիչը, որպէսզի ան

գա մ մը եւս լսենք մեր ուսուցիչը, որ մեզի ցոյց կուտար կեանքի եւ ծա ռա յութեա ն

ճամբան դէպի ժողովաՐԴԸ- ^ է ^ մսփ դ հղա ծ է. մարդո.ն

մարդուն մէջ: « ш , И

Х ”^ “ь.ТЙ " Լ / ^ ա ա ն փ ղ ա ^ ա -

.....п ! г գացին միկնւ Եդհսիա. մինտե, Ա գհյսա նգրիա . մինտհ, Կ . Պ ոյիս ե . Ա|»Անյ> ո,

1 ճ ճ Ь й р т р ф .!. (ա ղ է Տ ի ւ Օ դ ա ն ա ր աշխարհի ա յ , օի ն ի». րաիՏիագոյն

ոյաուիննրէն, մտսոորական կեանքի Ա նունով աճհցան. զորա ցա ն մհսցան Բայց

Յ Տ . յմնացիի Տհ ,ա ն միայն Պա րոյր Հա յկա գն % Աթ№ ւ!ի վա րկ 2ա հա 6 ա ա „ Г Д 4 հպաիկատհան աոարկան գ ա ր * » * էկ ա ն , խ ա „ ա նցա ն կ ա ր գ ի ն

Հ գացին Գողթա ն գ ա ,» » . գփա ն հայոց Գիրտ, վհրասնցին И щ ш й Ч խ օսքր հ ա յո . խօ4 ին մէկ խօսքով' շաղաիտւհցան իրհնց ժ ո ղ ո վ ո ւր դ կհանյփն О * ճ շ մ ա ր տ ի ւ -

նր թարգմանեցին կեանքով, գործով հւ գիրով:Եթէ ուզէնք ճանչնալ հոգելոյս Վեհա փառը իբրեւ ուսուցիչ հւ տհսիաԻ տէր դաս

տիարակ'բառի հին իմաստով, պիտի դիմենք նոյն ինքն իրեն, հւ իր խօսքհրու մէջէն

ճանչնանք իր մտածումի աշխարհը, իր դաստիարակի, ուսուցչի հոգեբանութիւնը:

Ն ա խ ' իր տեսիլքը 131 գնահատութիւնը' մեր մտաւորական սերունդին հանդէպ:

«Աշակերտութիւն հւ առաքելութիւն» խորագիրը կրող յօդուա ծի մը մէջ Հ ա յր Գարե-

գինը կը վերլուծեր աշակերտութեան եւ առաքելութեան յղա ցքնհրը եւ կ ըսէր.- Աշակերտիլ հարկ էր'աշակերտելէ սաաջ: Ինչպէս'լեցուիլ' լեցնելէ ա ռա ջ: Առնել'

տալէ առաջ:Աշակերտութիւնը, իր խորքին մէջ, ոտիշ բան չէ, արդարեւ, եթէ ոչ հետեւողութիւն

մը մտածումի մը. գաղափարի մը, վարդապետութեան մը: Իմա ցա կա ն հասկացողու

թ ե ա ն կամ սովորութենական տրամադրութհամբ ընդունում մը, իւրացում մը գաղա-

փարաբանութհան մը:

Եւ ապա կ ՚եգրա կա ցնէր.- Աոանց առաքելութեան'իմաստ պիտի չունենար ընտրեալներու աշակերտութիւ

նը: Մին' սկիգբ. միւսը' վախճան: Մ ին' ամփոփուած ոյժ , միւսը' ա յդ ոյժին բանալին,

անոր իրագործումը պայմանաւորող, զա յն իսկապէՆ, իրա պ էս, ո յժ ընող: Հետհւա-

բար իրարմով զիրար կ ՚ա պ րհցեեն, զիրար կ ՚ա րդա րա ցնհն:

Հեոունհրէն երբ մեր նայուածքը մօտեցնենք մեր ժամանակեհրուն' երկու մեծ ճա

կատներու վրայ Արեւելահայաստանի եւ Արեւմտահայաստանի աշակերտութեան հւ

առաքելութեան պատկերը նոյնն է, իր խորքի հիմնական գիծերուն մէջ գոյներն են

միայն տարբեր' ժամանակէն եւ միջավայրէն եկող' սաաւհլաբար:

Դորբատի սերունդը, էջմիածնա կա ն սերունդը Արեւելեան ճիսլին վրա յ' գերմա

նական մշակոյթի տիրապետող ազդեցութհամբ կազմուած' կա զմեցին գա ղա փ ա րա

կան հւ բանասիրակաե-գրական ա յն մեծ շարժումները, որոնք Ժ Ռ . դարու մեր ա զ

գային եւ մշակութային կեանքին հա րա զա տագոյն հւ զորա տ րա գոյն ա րտա յա յտու-

թիւնները եղան, իբրեւ առաքելական գործունեութեան արգասիքներ:

Միւս կողմէ, Զարթօնքի, Սահմանադրական սերունդը եւ անոնց անընդհատ շա -


րունսւկութհամբ յա ջորդող ալիքները հա յ ուսանողութեան Պոլիսէն ու գաւառներէն

դէպի Եւրոպա, ա յս ա նգա մ ֆրանսական մշակոյթի ուժեղ ներգործութեան տա կ, ի-

րենց կարգին, ստ ա ցա ծով ու հղա ծով - աշակերտութեան ճամբով - յեղա շրջեցին մեր

ա մբողջ կեանքը Արեւմտեան թեփն վրա յ, հաւասարապէս ա զգա յին հւ մշակութային

ուղղութիւներու մէջ, աշակերտութիւնը վերա ծելով առաքելութեան:

Բոլորը աշակերտեցան նախ: Բ ա յց բոլորը առաքելութեան անցան ա պա: Այդ

անցքն էր, որ պայծա ոացուց անոնց դէմքերը հերոսական ու պառնասեաե դա փ նե

պսակներով մեր ժողովուրդի հոգեհայեացքին դիմաց: Անոնց պսակները, հետեւա-

բա ր, քրտինքը չեն իրենց տքնութեան' աշակերտութեան մէջ, ա յլ ա նցքին գինը մէկ

ափէն միւսին, յա շա կերտութենէ յառաքհլութիւն, գերա գոյն գոհողութեան որ' անձին

ա մբողջական, անհաշիւ ու անպ ա յմա ն ընծայումի ա քթովը միայն կարելի եւ ծանրօ-

րէն արժհւոր («Ա գդ ա կ», Բա ցառիկ, 1957 թ.):

Ի նչ ըսեմ, փորձեցի ա յս կարճ խօսքհրու մէջէն ներկայացնել բա զմարդիւն, բա զ

մաշնորհ, բա զմա տ ա ղա նդ անձ մը' Մ եծի Տա նն Կիլիկիոյ Գ ա րեգիե Վեհա փ ա ռը,

Ամենայն Հ ա յո ց Գա րեգին Ա. Ծա յրա գույն Պա տ րիա րք-Կա թողիկոսը, հրաշք անձ

նաւորութիւն մը, հիանալի մարդ մը, մեծ հոգեւորական մը, խոհուն աստուածաբան

մը, բա յց որ հա կա ռակ անոր, որ եղաւ լեզուի ոսկերիչ, հռչակուեցաւ Ոսկեբերան,

Երկրորդ Շնորհալի, մտածումի, թռիչքի լաւագոյն ա րտ ա յա յտ իչ, Աստուծոյ մէկ ա ն

քննելի կամքով դարձաւ լուռ տ ա ռա պա նքի մարդը, ինք, որ Մուրբ Գրիգոր Լոասսոր-

չի մասին երբ կը քա րոզէր, կը գործածէր շարականին բա ռերը' «Ք ն ա ր քա ղցրա

խ օս», ինքը դարձաւ «խ որտ ա կուա ծ քնա ր»:

Երկու տարի ա ռա ջ մենք բոլորս անհուն ոտախութեամբ ողջունեցինք մեր սիրելի

Վ եհա փ ա ռի'Ն որին Մուրբ Օծութիւն Տ . Տ . Գա րեգին Բ. Կա թողիկոսի որոշումը'Մայր

Աթոռ Մուրբ էջմիա ծնի մէջ հա ստա տել Գա րեգին Ա. ա ստուածա բա նա կա ն եւ հա յա

գիտա կան կեդրոն մը, որ պիտի ըլլար իր հոգեւոր նախորդին հանդէպ սիրոյ, գնա

հատութեան գերա գոյն ա րտա յա յտութիւն, եւ կեդրոն, ոտ պ իտի զա րգա նա յ հայ

ա ստուածա բա նա կա ն միտքը, եւ հայագիտութիւնը նոր ճա խ րա նքներ պիտի

ունեեայ:Հա յա ստ ա նի ներկայ կացութեան մէջ նման ք ա յլ մը Գա րեգին Բ . Կաթողիկոսի

կողմէ նաեւ յո յս ի ' քա յլ է դէպի ա պ ա գա ն, եւ վստա հա բա ր, Հա յա ստ ա նի գիտա կան

միտքը եւ Սփիւռքը իր հնստսատութիւննհրով միասնաբար պ իտի ծաղկուն եւ ճա ռա

գա յթուն կեդրոնի մը վերա ծեն ա յս կաճառը:

Ես կը յուսա մ, որ ա յս կեդրոնի գործունեութեան շնորհիւ ա պ ա գա յ սերունդները

աւելի լաւ եւ հա նգա մա նա լից կերպով պ իտի ճանչնան ա յն՝ որուն դժբախտութիւնը ե-

ղաւ ի ր ժամանակէն ա ռա ջ ծնա ծ ըլլալը, եւ որ ա յդ կեդրոնի շնորհիւ հա ջորդ սե

րունդներու հա մար պ իտ ի ըլլայ մեծ ուսուցիչ եւ դաստիարակ:Օրհնհա լ ըլլայ իր յիշա տ ա կը, բարի յիշենք զինք մեր ա ղօթքներուն մէջ, մեր սի

րելի հւ թա նկա գին Հա յրա պ ետ ը' Գա րեգին Վ եհա փ ա ռը եւ սիրելի ուսուցիչը. Հա յր

Գարեգինը:

ՎԼԱԴԻՄԻՐ ԲԱՐԽՈՒԴԱՐՅԱՆ Ակադեմիկոս. Գե՛րագ՛ույն Հոգևոր Խ որհրդի ա ն դ ա մ

ՀՈԳԵՎՈՐ ՄԵԾ ԳՈՐԾՉԻ ԳԻՏԱՄՇԱԿՈՒԹ-ԱՑԻՆՎԱՍՏԱԿյԸ*

Լրացավ Եվրոպայում հիմնավոր կրթություն ստա ցա ծ, քրիստոնեության իմսւցա-

բանական-ճանաչողական ավանդներով զինվա ծ, ա զգա յին լայնա խ ոհ ու խ ելամիտ

գործիչ, փայլուն հրապարակախոս. Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս, երջանկահիշա

տակ Գարեգին Ա-ի ծննդյան 7 0 տարին:Ազգային գործչի մեծ պատիվ էր վերապահվում երան ո չ միայն ե թհրես ո չ ա յն

քան զբաղեցրած հոգևոր բարձր պաշտոնների, որքան իր գործունեության իմաստա

վորված ու նպատակսաւղղված բնույթի, թողա ծ գիտական ժա ռա նգությա ն համար:

Նա հայոց պատմությունը, Հա յ Եկեղեցու անցյալի հարուստ ժառանգությունը չէր դիտում իբրև սոսկ հպարտության աղբյուր, ա յլ մշտապես ջանում էր սւնցյւպի դա

սերն ու պատմական վարձը ծառայեցնել ժողովրդի արդի կացությանը, ա զգի ժամա

նակակից հիմնախնդիրնհրի լուծմանը:«Մ եր ժողովուրդը.- գրում է Գարեգին Ա-ն,- կարիք ունի իր պատմութիւնը, իր

հաւաքական ինքնակենսագրութիւնը ճիշտ ըմբռնելու: Պա տ մա կա ն կեանքի հա մա յ

նական առողջ յիշողութիւնը նոր կեանքի ներշնչման աղբիւր է: Անյիշողութիւնը

մսւհուան նախադուռ, իսկ վա տ, սխալ, այլափոխհալ յիշողութիւնը ա զգա յին խ ա թարման ճանապարհ... Մ ի խօսքով պատմութիւնը անցեալի վերապրեցումն է մեր

ներկայի կեանքի անդաստանների մէջ: Կարելի չէ լինել անցելապաշտ, բսւյց նոյն

քան եւ կարելի չէ լինել աեցհլամոռաց, պէտք է գնա լ յա ռա ջ, դա կեանքի սկզբունք է.

կեանքն ինքնին կրկնողութիւն չէ, յառաջդիմութիւն է: Բա յց յա ռա ջ գնալու համար

հարկ է իմանալ որտեղի՞ց ենք եկել եւ ո՞տ հեք ա յս օ ր »1:

Ն ա հաճախ էր հիշում Աբրահամ Լինքոլնի խոսքը. «Ա յն հողը, որ մհհք ա յսօր ու

նենք, մեռածների համար չէ, ապրողների համար է»:Ահա արդի ժամանակաշրջանի հևքին հետևելու նման ա շխ ա րհա յա ցքով է գոր

ծունեություն ծավալել և ստեղծագործհլ երջանկահիշատակ Վ եհա փ ա ռը: Պ ա տ մա

գիտական և մշակութային նրա վաստակի մասին գա ղա փ ա ր ենք կազմում ոչ միայն

նրա գրչի արգասիք հանդիսացող բազմաթիվ աշխատություններից և մեծաքանակ

հոդվածներից, այւ նաև վերջերս լույս տեսա ծ հարցազրույցային բնույթի մեկ գրքից:

* Կարդացվել է Հ Հ Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայում Գարեգիե Աոաջինի ծննդյա ն 70-ամ-

յակին նվիրված գիտական նստաշրջանում:

1 Գ ա րեգին Р . Կ ա թ ողիկոս, Հայաստանեայց Եկեղեցին իր «ծսա ա յա կա ն կերպ»-իե մէջ, Աեթի- փաս. 1994, էջ 14, 16:


1997 թ. հունիսին Ավստրիայի Գրսւց բնակավայրում Եվրոպ ա յի Եկեղեցիների

Միության էկումենիկ ժողովի բացումը վերապահվում է Գա րեգին Ա-ին: Հ ա յ Եկեղե

ցու պ ետ ը անդրադառնում է վերջին տասնամյակում Եվրոպայում կա տ ա րվա ծ վերափոխումներին և Եկեղեցիների կյանքում դրանց ունեցած հետևա նքներին: Ուե-

կընդիրներին զարմացնում է վերլուծումների խորությունն ու թարմությունը, հարցա

դրումների լայնախոհությունն ու լավատեսությունը:

Մ իջա զգա յին գիտաժողովի մասնակիցներից. Ուղղափառ Եկեղեցու մասնագետ,

Եվրոպ այի երկրեերում եղա ծ, վերջին տասը տարիներին Մոսկվայում հա նգրվա նա ծ

ա յնտեղի համալսարանի դասախոս, իտալացի Ջովաննի Գուա յտ ա ն հա րցազրույց է

խնդրում Գա րեգին Ա-ից: Ինչպես հարցադրումների հեղինակն է փաստում, նրա

հանդիպումներում շոշա փվել են քրիստոնեական հա վա տքի. Հա յո ց Եկեղեցու ու Հ ա

յա ստ ա նի, ժամանակակից կյա նքի տարբեր կողմերին վերա բերող բա զմա թիվ ու բա զմաբնույթ խնդիրներ: Գուա յտա ն նշում է, որ հա ճա խ տ վել է ա նպ ա տեհ ու սադ

րիչ, սուր ու փշոտ հարցեր, և զրուցակիցը մշտապես ընդունել է մարտահրավերը և

ա ոանց խուսանավելու հստակորեն պ ատասխանել հարցերին: Հա րցուպա տա ս-

խաններով ա յդ գիրքը հրատա րա կվել է ֆրանսերեն: Երեք տա րի ա ռա ջ (1999-ին)

Վ եհա փ ա ռի նվիրյալ սան Գերաշնորհ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանի ջա նքերով

ա յն հրատա րա կվեց հա յերեն2 :

Ընթերցում ես 300 էջանոց ա յս գիրքը, հիանում հանգուցյւպ Վ եհա փ ա ռի իմա

ցության և գիտելիքների վրա, ոչ միայն Ա ստվա ծա բա նության և Հ ա յ Եկեղեցու ու

հա յոց պ ատմության մարզում, ա յլև Արևելքի ու Արևմուտքի շա տ ժողովարդնհրիե

վերա բերող խնդիրներում: Գնա հատելի է հա տկա պես ա յն հա նգա մա նքը, որ Վ եհա

փառի մեկնաբանությանները, ա ստ վա ծա բա եա կա ն-փ իլիսոփ ա յա կա ն դիտարկում

ներն ամենևին չեն հակասում կամ տարանջատվում իր աշխատություններում զա ր

գա ցրա ծ գա ղա փ ա րներից, ընդհակառակը լրացնում ու ա մբողջացնում են նրա գի

տական ժառանգությունը:

Գա րեգին Ա-ն իր հոգեմտա վոր խ ա ռնվա ծքով, ինչպես նշեցինք, լայնա խ ոհ և

ըևդգրկուն ա շխ ա րհա յա ցք ունեցող անհատականություն էր: Վ եհա փ ա ռը Հ ա յ Առա

քելական Եկեղեցու, ա զգա յին պատմությաև ու մշակույթի հիմեախնդիրները չի

քննարկել ա ռա նձնա ցվա ծ, մեկուսի եղա նակով, ա յլ դիտ ել է իրենց շփումների, հա

րաբերությունների ոլորտում, միջա զգա յին զետնի վրա: Պ ա տ մա կա ն իրողություննե

րը լա յն պաստառում տեսնելու ունակության շնորհիվ է, որ տա կա վին 1955 թվա կա

նից ընդգրկվա ծ է եղել էկումենիկ շարժման մեջ և գործուև մասնակցություն բերել Ե-

կեղեցիների Հա մա շխ ա րհա յին Խորհրդի և միջեկհղեցական ա յլ կազմակերպութ

յունների ա շխ ատա նքներին: Ն ա գրել է «Կիլիկիա կամ էկումենիկ Հա յա ս տ ա ն» վեր-

նագրով մի հոդվա ծ, որը հրատա րա կվել է Փարիզում: Հողվ ա ծի թեզերով փայլուն

զեկուցում է կա րդա ցել Հա լլե-Վ իտ եեբերգում, Մ ա րտ ին Լյութերի ա նվա ն համալսա-

2 Տ ե ս Զրույցներ Ջովանեի Գոսսյտ ա յի հետ. Գսւրեցիե Ա Ամնևայե Հ ա յո ց Կա թողիկոս. Ս. էյմիա -

ծիե, 1999 (այսու հետև' ցրույցեեր):


միո1րյա1 շստժո1մ° — Г ь Ж

л ,м ш й խն » « — 4 1 < « .

5 ^ է ^ ր ն կ Տ ս 1 նվիրվեցի Աստծո սա ա ւյոտ յա նը... Մ յուսն ա յն օրն է. Ьрр Հա -

յ ա ս տ ա ^ ա վ ա գա տ անկախ նրկիր... ԱյՈ « Р - № № »‘ “ “ “ ք Д իմ նախնիների երազանքը: Արդ. կարող եմ ասել, որ ա յղ օրն ինձ հ ա մ ս * իԲրև^հայի ամենաուրախալի օրն էր»3: Անկախ պետության կսաուցումը իրա վա մբ համարո մ է

հասարակության բոլոր անդամների պարտականությանը: «Պ ե տ ք է կարողանանք

հասնել այն գիտակցությանը,- գրում էր ն ա , որ մեզանից յո տ ա ք ա ^ ո տ ն իր նպաստն Է բերում ընդհանուր գործին, նրան հաղորդում ա զդա կ, ինչն Էլ կշարունա

կեն ուրիշները»4: Ե վ ապա շարունակում Է իր միտքը. «Մ եր քա ղա քա կա ն անկախությունը պետք Է սնվի ի ն քն ա բա վ տնտեսությունից, որը բորտին հնարավորություն կտա բարձրացնելու կենսամակարդակը ն վերականգնելու մարդկային ա րժա

նապատվությունը»5:Մեծանուն հոգևոր գործչի ուշադրության կենտրոնում Է հղել հա յոց պատմության

ամենից ողբերգական դրվագը Մ եծ եղեոնը: Եղհոնի 70-ա մյա տարելիցին հրապ ա րակ հանեց հատուկ աշխատություն' «Ա նցյալը ա նցա ծ չէ՛» խոսուն խորագրով.

Գրքում անդրադարձավ եղեռնի ներկայի ու անցյալի արծարծումներին և ամենուրեք

իրեն հատուկ գրավիչ խոսքով ու կուռ տրամաբանությամբ տ վեց հստա կ ու ճշգրիտ

բնութագրումներ: Հիշատակենք դրանցից մի քանիսը: «Տէր-Ջ օր երթա լ և Տէր-Զօրէն վերադառնալ ու մնալ նոյն անձը' ո'չ մարդկային է եւ ո՜չ մանաւանդ հա յկա կա ն»:

«Պ էտ ք է քա ր ըլլալ - ո'չ մարդ եւ ո չ մանաւանդ հայ - ա յս բոլորէն ետ ք ըսելու համար, թէ ցեղասպանութիւնը պատմութիւն է...»: «Մ եր ուսերուն վրա ամուր եւ բարձր պիտի

պահենք անոնց թողա ծ սուրբ շալակը՝ հայ ժողովուրդի արդա ր իրաւունքներու ճա

նաչումն ու յարգումը որպէս ա զա տ եւ անկախ ա զգութիւն»6:Եղեոնի յոթանասունամյակի ստթիվ յո թ ողջույն է հղում Մ ա յր Հա յա ստ ա նին,

Լիբանանին, արաբական հրկրնհրին: Չորրորդ և հինգերորդ ողջույններում ասվում

է. «Ո ղ ջո ՜յն » քեզ-մեղա՜յ, հազա՜ր մեղայ ք ե զ Աստուած - Ի ՛նչ ողջոյն, Ամօ՜թ քե՜զ,

Թուրքիա, որ կը շարունակես այսպէս ժողովուրդին դէմ գործա ծդ մահսւվւորձէն ետք, մահ տալ ճշմարտութեան, յամսաօրէն եւ անպատկառօրէն կ՜ուրանաս կա տ ա րա ծդ

վատահամբաւ գործը, որուն սւհաւոր անգթութեան, անմարդկայնութեան ա յնքան

քաջ ես ծա նօթ, որ կը վախենաս անոր բա ցա յա յտ հա լ հւ բա ցա յա յտ իչ ղրսհստու-

մէն»:

3 Զրույցներ, է ? 44:

4 Ն ա յն տեղում, էջ 303:

5 Ն ա յն տեղում, էջ 221:

6 Գ ա րեգին Ա Կ ա թ ողիկ ոս Ա մենա յն Հ ա յո ց , Հոգեմտսոոր ճառագայթումներ, Ս. Էջմիածին, 1997,

Էջ 265-267:


« Ո ղ ջ ո յ ն » քեզ, ո վ մարդկութիւն, ա զգեր համայն աշխարհի, հւ դուք մանսււանդ,

հգօր պետութիւեներ, որ աշխարհի նժարին հհտ ա յնքա ն դիւրին կը խ ա ղա ք ձեր շա

հի եւ ձեզի յա տ ուկ խադի օրէնքներուն հա մա ձա յն»7: Ապա ավելացնում է. «Կ ը հաւատամ, որ աշխարհին անիւը օր մը ա յնպէս կը դա ոնա յ, որ այսօրուան ուրացողները

վաղը պիտի ամչնան, իսկ այսօրուան ընդունողներն ու համակրողները վաղը պիտի հրճուիե:

Մ ինչ ա յդ մենք ա նշեղ պիտի քա լենք ճշմարտութեան ճա մբա յէն...»8:

Տովա ննիի' եղեոնի մասին տրվա ծ հարցին հաջորդում է հետ ևյա լ պատասխաեր.

«Ե ս երջանիկ եմ, որ վերջերս մի քանի պետություններ ճանաչեցին և դա տ ա պ ա րտ ե

ցին 1915 թվականի հա յոց ցեղասպանությունը: Ես դրանում տեսնում եմ մեր ժո

ղովրդի հա նդեպ աներկբայելի համակրանքի ա րտա հա յտություն»^:

Ա յդ ամենի հետ մեկտեղ, լինելով ժողովուրդների հա մագործա կցությա ն ու բա րե

կամության ջա տ ա գով, չէր անտեսում նաև երևույթի հա կա ռակ կողմը: Այն պ արա

գա ն, թե իեչպհս հա յկա կա ն, ա յնպես էլ հրեական եղեռնի ժամա նա կ եղել հն թուր

քեր, գերմանացիներ, որոնք իրենց կյա նքը վտ ա նգի ենթա րկելով հա կա դրվել են ջարդերին:

«Հ ո ղ , մարդ և գիր» տպ ավորիչ խորագիրը կրող և տ ա րբեր տարիների իր մտա

ծումները ներկա յա ցնող գիրք-ժողովա ծուն10 Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի ա րտասահ

մանյան տ ա րբեր երկրներում ա պրա ծ կյա նքի կամ այցելությունների էական դրվա գ

ների պ ատմափիլիսոփայական ընդհանրացումն է: Հա փ շտ ա կությա մբ կարդում ես

գիրքը և համոզվում, թե հա յկա կա ն գյուղից ծնունդ ա ռա ծ հոգևոր գործիչն իր ա ր

մատներով որքա՛ն սերտ է կա պ վա ծ մնացել ժողովյւդի հետ , ինչքա՜ն լա վ է հա սկա

նում և ապրում նրա ցա վերով ու հոգսերով: Ե վ թե ինչպիսի՜ հմտությա մբ է կարողա

նում վեր կա նգնել մա նա վա նդ արևելցուն հատուկ տեղա յնությունից և իր ասելիքը

հա նրությա նը ներկա յա ցնել բարձր մակարդակով ու քա ղա քա կիրթ ձևով: Որքա՜ն

հա մոզիչ և հուզիչ է ներկայացնում հայրենիքի, հա յրենի հողի գա ղա փ ա րը: Խոսելով

Արևմտյա ն Հա յա ստ ա նի մասին' գրում է. «Մ եր հողը մեր իրաւունքն է, գոյութեան

կռուաեն ու գրաւականը: Մ եր յուշարձանները' մեր տ ա ղա նդին ա րգա սիքը: Մ ենք

թէհւ ամէն տ եղ ենք ա յսօր, բա յց միշտ հոն եեք, որովհետեւ մեր ողջ պատմութիւնը

հոն է, հոն եե խ աչքա րերը մեր հայրերուն, հոն են հետքերը ստ եղծա գործ հանճարին:

Բ ա յց ահա կը տեսնես ա յս էջը: Դ եո կը քա նդեն, քա նդուածը երկրորդ ա նգա մ կը

քա նդեն: Բ ա յց հոն ենք մենք, ո՜ւր ալ ըլլանք, մեզ ա՜լ չեն կրնար ք ա ն դ ել...»11:

Ե վ ա պ ա ' «Հ ո ղ ե ա լ սիրտ ունի, եթէ սիրտ ուեիեք ա յդ սրտին տ րոփ ը զգալու:

Հո ղ ն ա լ կեա նք ունի, եթէ շունչ ունինք ա յդ կեանքին շունչը զ գա լո ւ»12:

7 Ն ո յե տևդում, էջ 278, 280:

® Ն ույն տեղում, 281:

9 Զրույցներ, հ? 281:

10 Գ ա ր ե գ ի ն Р Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս , Հ ո դ , մարդ ն գիր, Աեթի|իաս, 1991р.:

11 Ն ա յն տեղում, էջ 47 :

12 Ն ույն տեղում, 21 :

է ս _________________ ____________

ր 1 ր ^ օ Գ̂ ա Փ ա պատուաբեր գործեր ընել կԸ նշանակ ե. որքա ն Աստուծոյ

խօսքը Հ ճ 4 ԻՐ ու լեզու եւ գի տ ո ւթ ի * ուսուցանելը, գրիչ շ ա ր ժ ե ի Ս ե ւ ա գրութիւն կատարելը, ճարտարագիտութեաե ծրագիրներ պ ա տ րա ստ .լը> .

Իրեն ուղղած Ե կեղ եցի ն к ընկերա յին ա ր դ ա ր ո ւթ յո ւն ը հարցին տալիս

հետնյալ պատասխանը. «Ունևորների հ չքավորների միջև Փ ^ ս ա կ ա ն բա վականին կտրուկ խզման վտանգն աոկա Է Հայաստանում: Արդեն նկատելի են ընկևրայի տնտեսական անհավասարության նշաններ, որոնք խանգարում են ընդհանուր բա

րեկեցության զարգացմանը, վախենում եմ, թե դրանք թյուրըմբռնված դրամատի

րության նշաններ են: Այս իրավիճակում Եկեղեցին, անտարակույս, պ ետ ք Է բարո

յապես կողմնորոշի հանրությանը ն իր վրա պարտավորություն վերցնի հոզ տանելու

ընչազուրկների մա սին»14: Ե վ ապա շարունակում Է իր միտքը. «Ե րջա նիկ լինել նշա

նակում Է մոռանալ քեզ. գնա լ դեպի ուրիշները: Այս իմաստով ոչ, արտոնյալների, կարիքավորների հանդեպ պատասխանատվությունը, իմ կա րծիքով, մարդկության

հոգևոր առաջընթացի կողմնորոշիչ տարր Է: Այն առաջընթացը, որ հոգևոր լիցքեր չի

պարունակում, մարդիկ իրենց ապրելակերպը չեն կիսում նրանց հետ , ովքեր ստորադասված են, ովքեր հալածված են, կեղեքված, իրական ա ռա ջընթա ց չէ... Երջա ն

կության երբեք հնարավոր չէ հասնել բախման, հա կա մա րտությա ն, թշնամանքի

կամ ատելության դիրքերից: Նրա գաղտնիքը վւոխադստս հա րգանքի ու սիրո մեջ

է »15:

Երջանկահիշատակ Վեհափսաը Եկեղեցու հոգևոր ոլորտը նա և մշակույթին նվիրված գործընթաց էր համարում: Նմա ն ելակետով նա լա յն տեսադաշտում անընդմեջ արծարծել է մշակութային հիմնախնդիրներ: Այս մարզում ևս հավատարիմ մնալով իր աշխարհընկալմանը' շեշտում է մշակութային փոխազդեցությունների,

փոխհարստացման հանգամանքը, որն ամենևին չի բացառում տ ա րբեր ժողովուրդ-

13 Գ-սւրԼգիե Ա, Հոզեմտսւվոր ճառագայթումներ, Լ? 173:

' 4 Զրույցներ, Լ? 220:

15 Ն ա յն տեղում, էջ 299-300:


ների ինքնատիպ մշակույթն ու նրա զարգացումը, ա յլ, ընդհակառակը մեկը լրացնում Լ մյուսին: Ասվածը փաստարկելու միտումով մեջբերենք քա ղվա ծքներ, մանավանդ որ հեղինակի խոսքը անհամեմատ ավելի լա վ ու պատկերավոր է, քա ն մերը:

«ժողովուրդեերի ե նրանց մշակույթների միջև շփումները օգտ ա շա տ են: Մեծ

քաղաքակրթությունները ծնվել են մշակութային խաչփողանում, զա նա զա ն մշակույթների հանդիպման արդյունք են: «Մ շա կութա յին երկխոսությունը», որի մասին ա յսօր ա յդքա ն հա ճա խ են խոսում, ուղի է հարթում դեպի խ աղա ղություն և մարդկա

յի ն բա րեկեցություն»16:Մշակութային շփումները չեն վերացնում կամ համահարթում ամեն մի ժողովրդի

մշակութային ինքնատիպությունը: «Ե ս ա յն կարծիքին եմ,- շարունակում է իր միտքը Վ եհա փ ա ռը,- որ իր ա զգությա ն, իր անկրկնելիության գիտակցումը նշանակում է ա յլ ա զգությա ն ճանաչում ն ընդունում: Մյուս կողմից, ընդունելով ուրիշի մշակույթը, կա-

րե|ի է ու աեհրաժեշտ է հա վատա րիմ մեւպ սեփական ինքնութ յա նը»17: Ա յդ առիթով շոշափում է նան Հա յա ստ ա նի Հանրապետությունում ստ եղծվա ծ իրավիճակը: «Ե ս կարծում եմ, որ ներկա պահին Հա յա ստա նում մենք, միաժամանակ, մասնակից եեք ե' ա զգա յին զա րթոնքին, ե ' աշխարհի մնացյա լ մասի հետ վախհարաբերություեների

զարգա ցմանը: Ա յս երկու շարժումների ներդաշնակ զուգորդությունը շա տ խոստում

նալից է » 18:Ա զգա յին և ընդհանուր մշակույթների մասին իր միտքն ավարտում է հետ ևյա լ

կերպ. «Հա յությունս ինձ համար միայն ա յն ժամանակ է իմաստավորվում, երբ ես շփման, հա ղորդակցության մեջ եմ ա յլ ազգությունների հետ : Այս տ եսա կետից ես

հուսով եմ, որ երրորդ հա զա րա մյա կի մարդիկ խորությա մբ կգիտ ա կցեն ա զգերի միասնության նշանակությունը, բազմակերպության մեջ միասնության, ինչը կբա ցա

ռի դիմակայությունը, ա յն լարվածությունները, որոնք հա ճա խա կի հրահրվում են

ներքաղա քա կան չա փ ա զա նց նեղ նկա տ ա ռումներով»19:

Հիրա վի՝ փորձով իմա ստնա ցա ծ մարդու պ ա տ գա մա յին խոսքեր:Տա րբեր ա ռիթներով մշակութային հարցեր ա րծարծհլուց զա տ Գա րեգիե Ա-ի

«Հա յա ստ ա նեա ց Եկեղեցին իր "ծա ռա յա կա ն կերպ-իե" մէջ» գիրքը հիմնականում

նվիրվա ծ է մշակույթին: Ա յդ գրքում հա յկա կա ն ա ղբյուրների վրա հիմնվելով, ինչ

պ ես նաև տ եղա կա ն և ա րտա սահմա նյան գրականությունն ուսումնասիրելով ա նդրադառնում է հա յ հին և միջնադարյան մշակույթի խնդիրներին: Աշխատությունն

սկսվում է Ա ստվա ծա շնչի թա րգմա նությանը նվիրվա ծ խոսքով, ա յնուհետ և անդրադառնում է թա րգմա նա կա ն շարժմանը, ինքնուրույն գրա կա նությա ն ա ռաջացմանը:

Ա պա վերլուծվում է բանաստեղծությունը, հեղինակի խ ոսքերով ա սա ծ' «մա րդկա յին

հոգու ամենից ավելի անմիջական, հա րա զա տ ու խորունկ ա րտ ա հա յտ ությունը»,

դրա մեջ նկատի ա ռնելով նա և հոգևոր երգերը' շարականները: Բնութագրվում են

16 Ն ույե տեղում, 1.5? 82:

17 Ն ույե տեղում, էջ 83:

18 Ն ույե տեղում, էջ 235:

19 Նույե տեղում, էջ 84:


Արվեստի ճյուղերից ԴՐ կա թողիկոս Հովսեփ յա նի վաստա կը, քան-

ա 7 ՞ Իճ ճ ճ ա ճ ' - 4 ճ " ' “ 1= : Ч 1 т ‘ “ 1” *ь '"Ч с а д Դ ի փ ւ. 6 „ ,ս փՏ Տ Տ * բացահայտում է 7 - 1 * 4 „արհրի հայ ճ ա ^ տ ր ա ^ յ ա է , Դհր0

րրիարոհհակաւ, արվհստի պատմության մ հ *Ն կ ա տ ի սակհ-

ш Д щ п д պ ա տ մ ^ Ա յուրահատկությանն՛ ,ի № Կ ա վա րտ վա մ է հ հ տ կ ա լ ր հ ,- հանրացամհվ. ^Մ շա կութա յին ա ր ^ ն հ ր ի իր ,ш Ш ш р ш 1 В. րստինրհահ հարոատ. բայց միշտ կողոպտուած գանձարան Է հ ղ ե լ ա,արի թիրախ ա ւհրԽ ոյժհրի համար. բ Հ ց ^ ա ձ - Ը ինՔ И И է «ա ն կո ղո պ տ ելի »: Ա յս ի հ յ* ս տ ե ղ ^ ր ծ հ լ ո , կամՔհ ա

տաղահդր. կի№ ն ու « ի ր ® &գտո>մն - Ч Й - Ъ ^ “ Ф Ч * * " * # ֊' * են անկապտեփ եւ անխորտակելի»20: Լ г ,

Գարեգին Վեհա փառը ոչ միայն գրում Էր ու բանավոր հա նդես գա փ ս մշակույթի մասին, ա յլ նան մշակութային դրվատելի գործունեություն Էր ծա վա լում: 1979 թվա կանից մինչև 1994 թվականը, 16 տարի շարունակ, Բեյրութում կազմակերպում Էր գրքի ընդարձակ ամենամյա ցուցահանդեսներ: Ամեե տ ա րվա աշնանը կազմակերպվող ա մեծ հետաքրքրություն առաջացնող ցուցահանդեսների հանդիսավոր բացումը կատարում Էր Վեհափառը: Հա մա կ ուշադրությամբ Էր ունկնդրվում նրա խոսքը գրքի, գրի ու գրականության նշանակության, դրանց լուսավորչական, մշակութային անփոխարինելի դերի մասին: Ն րա բացման խոսքերը տ պ ա գրվեցին առանձին

գրքով՝ «Հ ա յ մարդը հա յ գրքին դիմաց» խորագրով:Ընթերցում ես գիրքը և պատկառանքով լցվում հեղինակի հա նդեպ : Միևնույն

խնդրին նվիրված ամենամյա 16 ելույթները բոլորովին չեն կրկնում մեկը մյուսին, ա-

մեն անգամ նոր մոտեցում, նոր ու թարմ խոսք: Գրքի նկատմամբ ունեցա ծ պ աշտա մունքի հասնող վերաբերմունքի մասին գա ղափա ր կազմելու համար կրկին դիմենք

հեղինակի խոսքին. «Գիրքով բարձրացաւ հայ մարդը: Գիրքով ծաղկազարդուեցաւ հայոց երկիրը: Եւ ա յդ օրէն մինչհւ ա յսօր դարերու ճամբաներով քա լեց ա յդ Գիրը եւ մշտնջենաբուխ շունչ տուաւ հայ մտքին ու սրտին»21: «Մ եր հոգեկա ն հւ ա զգա յին տոկունութեան ժայռանման կոուանն է հղած մշակոյթը ա ռհա սա րա կ եւ գրականութիւնը' մասնաւորապէս: Մեր պատիւն է հղած գիրքը: Բա րձր պ ա հենք ա յդ պատիւը, մեր անունին պ էս»22: «Ա յո , մենք կանք մեր լեզուին շունչը մ հ ր ա զ գի ե մէջ կենդանի պահող գիրով ու գիրքով»23: «Մ. Մեսրոպի... Հա յոց Այբուբէնը. մնաց եւ իրեն հետ մնացին ու կը մնան այն ժողովուրդն ու երկիրը, որ ա յդ գիրը ունեցան եւ ունին որպէս

դրօշ»24:

20 Գ ա րեգին Р . Կ ա թ ողիկոս, Հայաստ անն այց Եկեղեցին իր «ծա ռա յա կա ն կերպ»-իե մեջ,

Անթխիաս, 1994, I ? 142-143:

21 Գ ա րեգիե Р . Կ ա թ ողիկ ոս, Հ ա յ մարղը՜հայ գիրբին ղիմսւց, Անթիլիաս, 1990, էջ 16:

22 Նույն տեղում, էջ 20:

23 Նույն տեղում, էջ 32

24 Նույե տեղում, Լջ 71


Ն ա տեղեկատվա կա ն միջոցների մեջ գերադասությունը անվերապահորեն տ ա փս էր գրքին. «Ձա յնա սփ իւռ, հեռատեսիլ,- գրում է նա,- շարժանկար ե ա յլ տեսողա-

կան-լսողական գործնա կան արդի միջոցներ ճաշակ մը կուտան, երբեմն ճաշակ կը

սրեն, բա յց բուն ճաշը ընթերցումն Է, խոր, հալալ վա յելք, որովհետև մա րդկա յին ինքնածին ճիգ կայ անոր մէջ, խորանալու, մտերմանալու աւելի մեծ կարելիութիւն»25:

Գիտությա ն և հատկապես մշակույթի վերա բերյա լ Գա րեգին Ա Կաթողիկոսի թողա ծ ա մբողջ ժառանգությունը ներկայացնել համառոտ մի հոդվա ծի շրջանակներում

անհնարին է, ուստի սահմանափակվենք ա յս ոլորտում նրա մոտեցումների, միտում

ների ուրվագծային ա յս լուսաբանմամբ:

*

* *

Լայնախոհ ու արդարամիտ աշխարհա յա ցքով նա մեծ ծրա գրեր ուներ ա նկա

խության հա սա ծ իր ժողովրդի վերազարթոեքին ծա ռա յելու: Ցա վոք, ա նժամանակ

կտրվեց նրա կյա նքի թելը, և Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի պաշտոնում, ելման կե

տում մնացին նրա մտահղացումներն ու ծրա գրերը: Կ ա րճա տ և հա յրապ ետությունը

հնարավորություն չտ վեց մեր ժողովրդին ըստ արժանվույն ճանաչելու բնությունից

շռայլորեն օժտ վա ծ նվիրյալ իր զավակին:

Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի մահվան տարելիցին միա նգա մա յն իրավացիորեն նշեց

Գարեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կաթողիկոսը, թե մեզ հետ չէ երջա նկա հիշա տա կ Գ ա

րեգին Առաջինը, սա կա յն մեզ հետ է նրա ա րգասավոր գրչի ա րդյունքը' նրա հա

րուստ գրական ժառանգությունը, որը հոգևոր ու մտա վոր սննդի շտեմարա ն է մեր

ժողովրդի զա վա կների, հա տկա պես երիտասարդության համար:


ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻ՜եՐ ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Ա-Ի մ տ ա ծ ո ւ մ ն ե ր ո ւ մ ա մ ե ն ա յ ն հ ա յ ո ց

Կա^ՈԴյԻԿՈՍՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆՈՒՄ*

Վեհափառ Տեր,Հարգարժան ներկաներ,Գարեգին Ափն նվիրված մեր խոսքը կցանկանայինք սկսել հետ եյա լ զուգա հե

ռով.Երջանկահիշատակ Վ ա զգեն Ա-ն ասում էր. «Ա ստ վա ծ որոնելու ճանապարհին

հս գտա Ս ո ւ ր բ է ջ մ ի ա ծ ի ն ը և խ ո ն ա ր հ վ ե ց ի ճ ա կ ա տ ա գ ր ի ա ռ ջ և » :

Ս. էջմիածին բերող ա յս ճանապարհը ա ռավել տևակաե ու բա րդ եղա վ Գա րե

գին Ա-ի համար իր արտացոլումը գտնելով նաև նրա ստեղծագործություններում և հրապարակային խոսքում, որն Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս ընտրվելուց հետո հան

գեց շարունակական ընդգծմանը ա յն գաղափարի, որ աշխարհասփյուռ հայության հետագա հայադրոշմ ընթացքը անպատկերացնելի է առանց իր հոգեոր միասնական

կենտրոնի շուրջը համախմբվածության:Հա յոց Եկեղեցու գաղափարը երջանկահիշատակ Հա յրա պ ետ ը խտացրեց էջ-

միածեի հավաքական կերպարում, հոգևոր խոսքի տարբեր ժանրերում՜ կոնդակ, օրհ

նության գիր, քա րոզ, ելույթներ ու դասախոասթյուննհր, ա յդ կերպարը ամեն անգամ լավագույնս արտահայտելով նորովի անդրադարձումներով, որոնց ա ռա ջին և սւմե-

նաբնորոշ օրինակը հայրապետական ընտրությունից հետ ո տ րվա ծ Հա յրա պ ետ ա

կան Անդրանիկ կոնդակն էր:Այս կոնդակները, որոնք նաև ուղհնշային ծրագրեր հե հա յրա պ ետ ա կա ն սկսվող

գործունեության, սովորաբար տրվում են, այսինքն' գրվում ե հռչակվում կաթողիկոսական ընտրությանը հաջորդող մոտակա ա զգային-հկեղհցակա ն նշանակալից տո

ներից մեկին:

Խորհրդանշական է, որ Գարեգին Ա-ը, ընտրվելով ապրիլի 4-իե, իր անդրանիկ կոնդակը տվեց հունիսի 18-ին'Սուրբ էջմիածնի տոնին: Ինչպ ես ինքն է գրում՛ «Ի-

մաստափց զուգորդութեամբ' ընտրեցինք ա յս տ օնը իբրեւ ա ռիթ եւ թուական մեր Հայրապետական Անդրանիկ կոնդակին: Այս օրը Կա թողիկէ Սուրբ էջմիա ծնի հիմ

նադրման հրաշազան դրուագին վերակենդանացման պ ահն է ողջ հա յութեա ն գիտակցութեան եւ կեանքին մ էջ»1:

Կոնդակը հոգնոր գրականության ամենակայուն կանոնական ժանրն է' իր սւռա-

ՎԱՐԴԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ

* Կարդացվել է Հ Հ Գիտությունների Ադդւսյին Ակադեմիայում Գա րեգին Աոաջինի 70-ամյակին

նվիրված դիտական նստաշրջանում:

1 «էջմիա ծին», 1995 թ., Տ - է , էջ 5:


վե[ ավանդական գրա կա ն բանաձևերով ու արտահայտություններով, սա կա յն որոն

ցում գեղարվեստորեն նորովի են վերամեկնսւբանվում ա վանդական տ ա րբեր հասկացություններ:

■Քանի որ Գարեգին Ա-ի կոնդակը տրվա ծ էր էջմիա ծնի տոնի ա ոթիվ, իսկ Մ ա յր

Տաճարը հիմնվել է Գրիգոր Լուսավորեի տեսիլում հա յտ նվա ծ գծա գրմա ն հիման

վրա, ինչպես Ա գաթա նգեղոսի պատմության մեջ է ասվում՜ «Եւ լոյսն հոսեալ վե

րուստ ի վա յր մինչեւ յերկիր հա սա նէր»2, ուստի էջմիա ծնին տ րվա ծ բնորոշումներում գերիշխում է լույսի գա ղա փ ա րը:

Հա յո ց լեզվում լ ո ւ ս ա ն կ ա ր բաոև իսկ ժամանակին եղել է էջմիա ծնին տրվա ծ

բնորոշումը և նշանակել է լ ո ւ յ ս ո վ ն կ ա ր վ ա ծ , ա յսինքն'տ եսիլքում լույսով գծա գըր- վա ծ տաճար, և հետո' վերջիև հարյուրամյակում է, որ ա յն սկսվել է գործա ծվել ա յսօրվա իմաստով:

Գա րեգին Ա-ը ևս կոնդակը խարսխել է լույսի ա յս գա ղա փ ա րի վրա և Հ ա յո ց Հա յ-

րապետակաև Աթոռի ստաքհլահաստատ լինելն ու Մ իա ծնի իջմա մբ լուսեղեն գծա

գրվելն ա րտ ա հա յտ ել ավանդական ա յդ պատկերի հետ ևյա լ նորովի եերկայաց-

մամբ. «Հա ստ ա տ եա լ ի վերա յ հիմաեց սրբոց Աոաքելոցն Թսւդէոսի եւ Բարթուղի-

մէոսի, լուսաձեւ կերպ ա ւորես* երկնակամար տեսլեամբն Հօրն մերոյ հա ւա տոյ'Սըր- բոյն Գրիգորի Լուսաւորչի»3:

Անդրանիկ և ընդհանրապես նշանակալից կոնդակներում Հա յո ց Հա յրա պ ետ ները

ողջույնի իրենց խոսքից ա ոա ջ թվարկում էին Հա յրա պ ետ ա կա ն Աթոոի ավանդական նվիրական հասկացությունները և սրբությունները' դրանով շեշտ ելով, որ իրենց օրհ

նության զորությունը խ արսխվա ծ է ա յս հասկացությունների և ոչ թե միայն իրենց անհատական խոսքի վրա:

Նույն կերպ Գա րեգին Ա-ե Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսի հա նգա մա նքով գրա ծ

Անդրանիկ կոնդակում, հա վաքականորեն դիմելով հա յ ժողովրդին, ասում է. «Ե ւ ա-

ոաջին իսկ վա յրկեա նէն կ՛ուզենք, որ գիտնաս, որ Մ եր տ կա ր անձէն չի բխիր

ողջոյնի ա յս խ օսքը, որ կը վւոխանցոփ քեզի Անդրանիկ կոնդակի ա յս բսաերէե: Ան

կու գա յ Սուրբ Գրիգոր Լոաաւորչի ամեեայսւղթ եւ ա նյա ղթելի հա ւա տքէն, որուն

խ տ ա ցեա լ եւ մարմնացեալ անունն է ՍՈՒՐԲ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն և մականունը' Մ Ա ՅՐ Ա Թ Ո Ռ »:

Ընդհա նուր քրիստոնեական գրականության մեջ հա ճա խ է շեշտ վել ա յն միտքը,

որ Աստծո Որդին երկիր իջա վ, որ մարդը երկինք բա րձրա նա : Մ եր եկեղեցա կա ն մա

տենագրությունում էլ ասվում է, որ Մ իա ծնի իջմամբ և Մ ա յր Տա ճա րի վեր բարձրաց-

մամբ երկինքն ու երկիրը իրար հանդիպեցին, միախա ռնվեցին: Ա նդրանիկ ա յս կոն

դակում շարունակելով իր խոսքը խարսխել էջմիա ծնի նվիրականության վրա, եր-

կըեքի ու երկրի ա յս միախսանման մասին գրում է. «Ա յս խ օսքը կու գա յ ձեզի սրբա-

ճա ճա եչ ա յն վա յրէն, ոտ մեր Տիրոջ' Ցիսուս Քրիստ ոսի շնորհաձիր եւ հրաշագործ

2 Ա գ ա թ ա ե զ ն ղ ո ս , Հա յոց պատմություն. Երևան, 1983 թ „ էջ 414 :

3 «էջմիա ծին», 1995 р ., й -է . է՜ջ 5:

2 0 0 2

ա յլ առիթով էլ եկեղեցու րհՕից « ո վ ժ ո ղ ո վ ե ն ' ասո1մ է «Գ իտ եք.

г г 1

֊- я з яС Х 1 и Լասավորփ գահի. աստի. Դիմելով յուղ-արցունքի ա յո պատկերին. Անդրանիկ կոնդակում Հա յոց Հայրապետնհրի գործունեության համար ասում Է, որ

ն ր ! 6 «տիւ հւ է Ի ^ Ր Իրենց կկաէփո վերածեցին իլլլ-ա րցոլնյի Ա ա ա ա ր * կանթեղ ն յոյսը անմար ե, մշտարծարծ ո, շողարծակ ւտոեհյա համար հա յ մողովոլրդիկեա նքի ճ ա ն ա պ ա ր հ ն ե ր ո ւ ն ո ր պ ե ս ճրագ ուղեցոյց»:

Անդրանիկ կոնդակից հեգա նորընտիր Հա յրա պ ետ նհրի երկրորդ նշանակալից

խոսքը լինում է ընտրությանը հաջորդած շրջանի Սուրբ Ծ ննդյա ն կա մ Սուրբ Հ ա րության'Զատիկի անդրանիկ քարոգ-պատգամնհրը: Ս. Ծննդյա ն իր ա յս անդրանիկ պատգամը Գարեգին Ա-ը վերնագրել է «Բեթղհհէմի աստղին լոյսը' Սուրբ էջմիածնի

պրիսմակէն»5:Այս վերնագրում իսկ շեշտվում է, որ մեր ժողովրդի համար Բեթղեհեմի լույսը, ա յ

սինքն' Ավետարանի քարոզությունը տարածվելու է, բեկվելու և անդրադարձվելու է Հա յոց Եկեղեցու միջոցով'կենտրոն ունհեալավ Մ ա յր Աթոո Սուրբ էջմիա ծինը:

էջմիածինը Վեհա փառն անվանում է մա յրա մսուր, որովհետև ինչպես բհթղհ-

հեմյան աստղի լույսը ի ջ ս Վ Բեթղեհեմի Ծննդյան մսուրին և ա յնտ եղից տարածվեց աշխարհով մեկ, ա յնպես էլ Միածնի իջմամբ նույն լույսը հա յոց աշխարհում նախ

իջավ էջմիածնում և ա յնտեղից, որպես Հա յոց Բհթղհհեմից, տ ա րա ծվեց մեր ժո

ղովրդի մհջ: Գարեգին Ա-ի բնորոշմամբ' «Մ եր Հա յա ստ ա ն աշխարհը Վ ա ղա րշա պատ անունով ճանչցուած վայրին մէջ դարձաւ Հա յոց Բհթղեհէմը' Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ա-

նունով: Ա յստեղ էր, ուր մեր Հա ւա տ ոյ Հա յրը իր լուսահեղեղ տեսիլքին մէջ տեսաւ գՔրիստոս, որ իջաւ ի Հա յա ստ ա ն, որ այսպէս, ա յդ իջումովն իսկ, կհրպարանա-

վախուեցաւ հւ դարձաւ Բեթղհհէմը հա յ ժողովուրդի հաւատքին: Մ ոտ բ էջմիա ծնով, ամեն մէկ հայու հոգին դարձաւ մսոտ ծննդեան Քրիստ ոսի ի Հա յա ստ ա ն աշխարհի

հւ վասե համայնութեանս ա զգիս հա յոց»6:Մեկ ա յլ քարոզում էջմիա ծնի' որպես Հա յոց Բհթղեհեմ լինելու մասին ա յսպ ես է

գրում. «Ա յստ եղ, Իջմա ն Սեղանին Քրիստոսի ձեռքն է դիպել: Սրանից ա վելի սուրբ

տ եղ ես չեմ կարող հրևակայհլ հայ ա զգի համար: Ա ստ վա ծ Ինքը իջա վ ու մեր հոդի

4 «էջմիա ծին», 1995 թ.. Ե . էջ 22:

5 «էջմիա ծին». 1996 р.. Ա, էջ 20:



վրա ա յս եկեղեցու'Իր ներկայության տ եղը ցույց տ վեց»7:

Վ երջին տասնամյակներում ե հատկապես վերջին տարիներին շատ է խոսվել և

գրվել Հա յոց Եկեղեցու միասնության, մեր Եկեղեցու նվիրա պ ետա կա ն Աթոռների հարաբերակցության մասին: Կաթողիկոսական ընտրությանը հա ջորդա ծ գա հա կա

լության ընթացքին տրվա ծ քարոզում ա յդ հարաբերակցությունը Գա րեգին Ա-ը ներ

կայացնում է հետ ևյա լ հստակ բանաձևմսւմբ. «Մ եր Եկեղեցին կը դաոնայ ներքնապէս աւելի կենսալից եւ իր գործունէութեամբը աւելի բա րերա ր, երբ կը գործէ որպէս

մէկ Եկեղեցի, ընդ գլխաւորութեամբ եւ հովանաւորութեամբ Ամենայն Հ ա յո ց Ը ն դ

հանրական Կաթողիկոսութեան, զոր ողջ հա յ ժողովուրդը կը դաւ անի որպէս Մ ա յր Ա թոռ»8:

Ն ույն ա յս միտքը գրեթե համանման ձևակերպմամբ գտնում ենք և վերը հիշված

Անդրանիկ կոնդակում. «Հա րկ ի վերա յ մեր կա յ, որ Հա յ ժողովուրդի պատմական

կեանքին մէջ շրջադարձային կարեւորութիւն ունեցող ա յս օրերուն գործենք որպէս

մէկ Եկեղեցի, որովհետեւ ենք մէկ Եկեղեցի, ընդ հոգեւոր վերին գլխաւորութեամբ

Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիա ծնի Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսութեան եւ ներդաշնակ ւծակցութեամբ մեր նոփրապետական Աթոոներուն»:

Այս բանաձևումևերը, իրեև բնորոշ կերպով հիմնավորելով նա և հոգևոր-գրական

ավանդույթով, գա հա կալությա ն նույն ա յս առաջին տարում Տիրա մոր Վերսւվւոխ-

մաեը նվիրվա ծ քարոզում և մի շա րք ա յլ դեպքերում հոգևոր առանձնակի մի խոր

հուրդ է գտնում Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսությանը տ րվա ծ Մ ա յր Ա թ ո ռ բևորոշու-

մում. «Տիպ ա ր մօր կերպարը այնպիսի գեղեցիկ պատկերացումով ըմբռնա ծ է հայ

ժողովուրդը, որ Մ Ա Յ Ր բա ռը նկա տած է իր բա ռարանի գեղեցկա գոյն, ընտրելագոյն,

ազնուագոյն բառերից մէկը, եւ զա յն ա ռնչա ծ է իր գերա զա նց ստժէքներին: Այսպէս,

իր Եկեղեցին կոչած է Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի , իր լեզուն կոչած է Մ Ա ՅՐ Ե ՜Ն Ի ԼԵԶՌՒ, իր

հա յրենիքը կոչած է Մ Ա Յ Ր Հ Ա Յ Ր Ե Ն Ի Ք , իր Սուրբ Աթոռը' էջմիա ծինը, կոչած է Մ Ա Յ Ր П О -ՈՌ-,,9

Գա րեգին Ա-ը գրում էր, որ էջմիա ծինը և հա յրենիքը ոչ միայն կարոտի ա ղբյուր

պ ետ ք է լինեն աշխարհասփյուռ հա յությա ն համար, ա յլև մագնիս, որ հա յը ոչ միայն

կարոտելու է իր հա յրենիքը ու հոգևոր կենտրոնը, ա յլև ձգտելու և ձգվելու է դեպ

ևրաևք:

Այս առումով բնորոշ են Մ ա յր Տաճարում սփյուռքից եկա ծ ուխտավորներին

ուղղվա ծ հետ ևյա լ խոսքերը. «Դ ուք ինչպես եկաք, ես չգիտեմ, բա յց վ ա յ ձեզի, հա

զա ր ա նգա մ վ ա յ ձեզի, եթե երթ ա ք'ինչպես որ եկաք: Չ ե ք կա րող վերա դա ռնա լ ա յն

պ ես, ինչպես էիք գալուց ա ռա ջ: Մ ա գնիսով բռնվեցիք: Ա յդ մագնիսը Սուրբ էջմ իա

ծինն է, Հա յա ստ ա նի հողն է, ա յդ հողին վրա մեր հա վա տ քին վկայություններն ե ն » 10: •

7 «էջմիա ծին», 1996 р .. Ժ -Ժ Ա , էջ 27:

8 «էջմ ի ա ծի ն». 1995 թ., Դ , էջ 74:

9 «էջմ ի ա ծի ն», 1995 р ., С -Թ , էջ 8:

10 «էջմ ի ա ծի ն», 1998 р ., С -Թ , էջ 100:

72 Ըէ ջ մ ի ա ծ ի ն

- ^ м . Ո1 [ւոա հոոԱոո Ոեոե ա կարևորությունը մեր ժողովրդի կյանքում շեշ-

? աք Լ ո ե օ հ ն Ա-ը երբեմն դիմում էր այնպիսի արտահայտչամիջոցների ու

Ճ Ճ Յ Ջ Ջ փ * 4 да ■ * - * - * » ^ * н -

Л , , ա ճ ճ գ Ա - Р ш р Л р Ь Ь * սա ?ն միշտ Р »Ч Ա մաքուր պ ա հնլո, է յմ ի ա ծ ն ի ш- ^ “ У - ճ ; ? լ Լ հ,ով. ասում է. «Եղբա յրներ ու քույրեր, եթե եկեղեցու սա ջահը

« г * * ” Ь № եմ и т р р էշ,4,ս,ս1“ 1 ա վե,ով “ տ

Գի Հ ա ! ո № ^ ա ^ ա ս փ յ ո ա տարածվելուն ղուգրնթւսց, Մ ա յր հողում ի ղհմս I * -

միածնի. կենտրոնաձիգ ա զգային հ ո ,նո ր կենտրոն ունենալու ՏղտմամքI հա յ մատենագրությունում այն միտքն էր շեշտվում, որ էշմիա ծիեր ա րհգա կն Է. իսկ ա յնտ եղ օրհնվող ն աշխարհում տա րա ծվող Սրրալոլյս Մյուոոնը նրա ճլսոա գա յթներր. ո- րոնք իրենց նյութական քարեղեն արտահայտությունն Էին գտնում հա յկա կա ն գա ղթավայրերում կառուցված եկեղեցիներում: Այս պատկերին ևս քա նիցս անդրադար-

ձե[ Է Գարեգին Ա-ը և բնականաբար հենց Սփյուռքի եկեղեցիներում: Այսպ ես, 1997 թ Վիեննայի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցում տ րվա ծ քարոզում ասում Է. «Աշխարհում չկա մեկ հայ եկեղեցի, որի մեջ Էջմիածինը ներկա չլինի: Էջմիա ծինը ա րևն Է, և մեր եկեղեցիները ճառագայթները: Աշխարհի չորս ծագերում գտ նվող մեր եկեղեցիները

արևից ճա ռա գա յթվա ծ շառավիղներ են և արևի լույսը ունեն իրենց մ ե ջ»12:Համանման ձևով Օդեսայի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ նորակառույց եկեղեցու օծ

ման ժամանակ, 1995 թ-, ասում Է. «Ա յսօր դուք Էջմիածնի մի փոքրիկ կա յծ եք ա յս

տեղ վառում այս եկեղեցիով»13:Նույն նպատակամղվածությամբ հայրենիքում ա յս պատկերին անդրադառնում Է

սփյուռքի հայությանը դիմելիս: Այսպես, 1998 թ. օգոստոսին Մ ա յր Աթոռում, դիմելով տարբեր երկրներից եկած սփյուռքահայ ուխտավորներին, ասում Է. «Ա յնտ եղ, ոտ մի նոր հայ եկեղեցի Է կառուցվում, ա յնտ եղ Սուրբ Էջմիածնի լույսից մի կաթիլ Է

ցողում Մ ա յր Աթոռից, մեր ծննդավայրից մի նոր լույս Է ծագում, ինչ ուրիշ անուն Էլ որ ունենա ա յդ եկեղեցին'Սուրբ Հա կոբ, Սուրբ Գևորգ կամ Սուրբ Հովհա ննես, ա յնտ եղ Լուսավորիչն Է իր տեսիլքովը ապրում և Էջմիածինն Է իր ժողովրդի հոգու մեջ

տաճար դառնում Աստծո կենդա նի»14:Գարեգին Ա-ի երազանքն Էր, որ 1700-սւմյակի խորհրդով պ այծա ռա կերպ վի,

այսինքն' հոգևոր մի նոր վերածնություն ապրի մեր ժողովուրդը, և Էջմիա ծինը, իր

իսկ բսւոերով, «դա ռնա հոսանք, դառնա ջրտուք մեր ժողովուրդին հոգևոր կյանքին մեջ, դառնա առաքելության, որ խմորե մեր ժողովուրդին կյա նքը քրիստոնեական հավատքի և մեր հայկական եկեղեցվո զորա ցումով»15:

11 «Է ? մի ածիս», 1995 р ., Ը -Թ , Լջ 79՛

12 «Էջմիածին», 1997 р ., Й-Է, էջ 67:

13 «էջմիա ծին». 1995 р ., Ժ -Ժ Բ , էջ 42:

14 «էջմիա ծին», 1998 р .. Ը -Թ , էջ 97-98:

15 «էջմիա ծին». 1997 р .. Р -Գ . էջ 49:


ՆԱՎԱՍԱՐԴ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԿՃՈՅԱՆ

ԻՄԱՍՏՈՒՆ ԵՎ ՆՎԻՐ6ԱԼ ՀԱՑՐԱՊԵՏՔ*

«Հետքով աևցևխը ուհի, մէկ աևուև սրտապին՜դ, ոգեշունչ և բարձրահայեաց' անճահոտխն»:

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա

Բա րձրա հա յա ց անմահության հետ քով անցավ երկրային կյա նքի 67-ա մյա իր ճա

նապարհը Գա րեգին Աոաջին հոգելույս Հա յրա պ ետ ը, որ յուրահատուկ, անձնադրոշմ

կյա նքով գգա ց, խորհեց և գործեց Աստծո և հա յությա ն հա մար: Ն ա ճշմարիտ

հոգևորական էր, մեկ և ընդհանրական Հա յա ստ ա նյա յց Առաքելական Եկեղեցու

աեձեդիր պ ա տ ա րա զյա լը, որ ինքնանվիրմամբ ձգտ եց իրականություն դարձնել Կա

թողիկոսական Աթոռների միասնության տեսիլքը: Ն ա մեր մեկ' Ընդհա նրա կա ն Եկե

ղեցու սրբազնասուրբ Մհդսւնի առաջին պատարագիչն էր, ա յդ ա նա վա րտ պ ա տ ա

րագի առաջին սաղմոսերգուն:

Որպես Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոս'կա րճա տ և գա հա կալությա ն շրջա ն ունեցավ

Ս. էջմիածնում: Ա յդ կա րճ ժամանակահատվածում ա րդյունավետ գործունեությամբ

շենացրեց Հ ա յ Առա քելակա ն Եկեղեցու անդաստանը, վերա նորոգեց, նոր կյա նք ու

լիցք հաղորդեց նրա առաքելությանը:

20-րդ դարա վերջի հա յ երեելի հոգևորականն ու մեծ մտա վորա կա նն ա նժա մա

նակ արժեքների մի արտացոլում էր ժամանակի մեջ, որի լույսը որքան հեռանում,

ա յնքան ա հագնանում ու զորեղանում է:

Այսօր ընդամենը 7 0 տարհկաե է նա' աշխարհի երևելիներից մեծարա նքի ա րժա

նացա ծ, աշխարհի գիտունների հետ բա նավեճ վա րա ծ մեր իմաստուն ու նվիրյալ,

մեսրոպաոճ ու շքեղա շուք հովվապ ետը:

Բա րձրյալն Ա ստ վա ծ կաթողիկոսների դարատրոփ երթում երան ռահահորդի

հա ղթա կան քա յլք շնորհեց' Անկախության Հա յրա պ ետ հռչակելով կորուսյալ երկրի

աստանդական Աթոռին 18 տարի գա հա կա լա ծ մա շտ ոցա զգյա ց կաթողիկոսին:

Ն ր ա իմաստնությունը սոսկ տեսական չէր, գիտելիքների հա նրա գիտարա նային

պ աշարը'ոչ թա նգա րա նա յին: Անսակարկ նվիրումով ու ա նսպ ա ռ եռա նդով նա կյա ն

քի էր կոչում ա մբա րա ծ իմաստնությունը: Ի ր կյա նքն ինքնին իմաստնության ու նվի

րումի հա մագոյակցում էր. անսահման նվիրումի բարբառուն վկաները նրա կա տա

րա ծ գործերն են, իսկ հզոր ճարտասանությունը' իմաստնության ա րտահայտման

* Բանախոսություն' կարդացված Վեհարանի հանդիսությունների դահլիճում Դ ա րեցին Աոաջինի

ծննդյա ն 70-ա մյա կիե նվիրվա ծ հաեդիսաթյանր:

նն ^ ~ Ր երևակայություն: ^ ա պ ա շ տ չէր ն անքան-

քարաթաքույց կերպով իր անսպաո իմացությամբ հարստացնում էր մեր ներաշխար

հը պայծառացնում մհր միտքը: ГЭ-ումանյանական զորություն կար նրա մհջ^ մեր ա զ

գային զգացումների, հույզհրի ու խոհերի. ժողովրդական իմաստնության խտացում

^ Երբեք չհեռացավ իր արմատներից, չդավաճանեց ա զգա յին ոգուն: Աշխարհում

ամենասիրած վայրը Գալատուրանում Ծովի թաղի իր ա յգին Էր թզենու հովը, մտեր

միկ զրույցի սրտամոտ միջոցը ք ես պ ն օքը Քեսա պ ի բա րբա ռը, սիրտը հովացնող

ջուրը Կասիոս լհոն ի վեր Սուսլիի աղբյուրը, մշտահունչ խ րա տա տուն դպրեվանքի

վերտառությունը' «Խ որ հ է ե մ տ ի ր »:Արևմուտքում անցնելով հոգևոր և իմացական կյա նքի դպրոցները Ա րևելքը կրեց

իր մեջ. հղկեց ա զգային պրիսմակով'դաոնալով ա րևմտյան և ա րևելյա ն արժեքների

կատարյալ համադրություն, ներդաշն հոգևոր-բարոյական. իմացա կա ն կառույց: Որ

քան հստակ էր միտքը, այնքան ջերմ էր սիրտը: Հա ղորդա կա ն էր. մատչելի, պ արզ,

սակայն միաժամանակ վեհ և անհասանելի իր անսպաո ու խորախորհուրդ էությա մբ: Որպես աստվածային բարձրարվեստ ստեղծագործություն ա չքի պ ես պարզ

էր ա աչքի պես բարդ:Հոգևորականի կա տարյալ տիպար էր, որ իր անձնականի դիմա ց գրել էր բա-

ցակա: «Ե ս հովիվ եմ»,- ասում էր նա, և անանձնական նվիրումով մղվում դեպի իր հոտը: Որպես ճշմարիտ վա րդա պ ետ 'Հի սուսի օրինակով ելա վ ժողովրդի մեջ, քարո

զեց նրա համար, սիրեց երան' մոտիկից ապրելով նորանկախ հանրապետության

տարտամ գույները: Որպես հորդահոս ջրտուք' ուզեց թա փ ա նցել ա նհավատության

երկարամյա թմբիրի միջով, կամեցավ փխրեցնել ա ստ վա ծա մերժ հոգիները: Ջրտու

քը շռեդափց էր ու անսպասելի, կորդացած հոգիները' ա նպ ա տ րա ստ ոռոգման... Սա

կայն ա յսօր շատերի հոգիներն են աստիճանաբար ներծծվում կենսապ ա րգև զո

րությամբ ա յդ և ըմբռնում ան-ժամանակ իրողությունների իսկական արժեքը:

Մ եզ բա խտ վիճակվեց ծնրադիր աշակերտելու երան, նրա մյուռոնաբույր մատ-

ների միջով զգալու աստվածային օրհնության ու հոգևոր տ վչությա ն բերկրանքը,

ապրելու հավատքի ուխտի վերանորոգությունը: Ն րա հհտ յուրա քա նչյուր հաղոր

դակցություն կյանքի մեծագույն դաս էր ուսյալի համար: Ն ա վերա րթնա ցրեց էջ-

միածնսպիր ուխտը մեր, վերարժեվորեց անաստվածությամբ կողպ վա ծ լուսավորչա-

տոտ հավատքը:

Ն ա Ավետարանի թարգմանն էր, Ս. Մեսրոպի սուրհանդակը, ոսկեղենիկ մեսրոպյան լեզվի գաեձապետը, որ լավագույնս հնչեցրեց ա յն աշխարհի տ ա րբեր ծա գե

րում: Ոսկեբերան քարոզիչ էր և իր խոսքը որպես պ ա տա րա գի նշխար բա ժա նեց ա- մհնքիս:

Ինչպես Մովսհսը 4 0 տարի շարունակ խոսեց և առաջնորդեց իր ժողովրդին դե

պի Ավետյած Երկիր և Մովաբի լհռան վրա մի վերջին հա յա ցք գցելով Ա վետյա ց

ձԱԸ: Նվիրումը նրա էության ներքին կոչնակն էր. որ տրված Էր ի վերուստ, իմաստ-


Երվրի հորիզոնին' փա կեց աչքերը, այդպես էլ Գա րեգին Ա-ն 4 0 տա րի աշխարհին

խոսեց Ք րիստ ոնյա Հա յա ստ ա նի 1700-ամյակի մա սին'սնհոհլով բոլորի ուշադրութ

յունը ի Հա յա ստ ա ն, ի բեթդեհեմյա ե միածեաէջ մայրամսուր, սա կա յն իր աչքերը

փա կեց ա յգ մեծ տոնակատարության նախաշեմին Սուրբ էջմիա ծնում դեոևս չբոլորած իր 67 տարին:

Սիրում էր Վ եհա փ ա ռը օշա կա նյա ն սրբավայրը և հա ճա խ իր ատելություններով

իմաստավորում մեր օրը, երջանկություն պարգևում մեզ: Իսկ յուրաքա նչյուր այցե-

լություն նրա համար մի մտմտուք էր' ամենսւհայ հայի գերեզմա նը բարեզարդելու,

մեսրոպյան ոսկեդարը մեր օրերում վերարթնացնելու մտահոգությամբ: Ջերմեռան

դությամբ բարենորոգեց սրբարանը, հիմնեց «Մ եսրոպ Մ ա շտ ոց» դպրատունը: Որ

պես սրտ ա ցա վ տ ա նտեր' ուրախանում էր աշխատանքների հաջողություններով:

Մեր երազներից, խոհերից ու խոկումներից, անքուն օրերի խոնջանքից ծնվա ծ ա յդ

դպրատան կամարների ներքո ա յսօր մենք տեսնում եեք Գա րեգիե Հա յրա պ ետ ին,

զգում նրա կենդանի շունչը:

Օշականում, որպես Ընդհա նրա կա ն Հա յրա պ ետ ի, անդրանիկ ա յցհլությա ն ա ռի

թով մի հուշակաթող եեք կանգնեցրել, որի բա ցման արարողության ժամա նա կ ա-

սաց. «Ա յս քա րը ա յլևս դադարում է քա ր լինելուց, ա յն խոսում է, որովհետև անլռելի

զանգակատուն է»: Ա յսօր Մուրբ էջմիա ծնի զանգա կա տա ն կողքին գտ նվող նրա լու

սահորդ շիրիմը դադարում է քա ր լինելուց: Մ ե զ համար ա յն ա նլռելի զանգակատուն

է, ն ա յդ զա նգա կա տ ա ն կոչնակները պիտի հնչեցնենք մենք' նրա անմահության

վկաները, երա երա խ տ ա գետ ժառանգորդները:

- Որտե՛ղ հա նդիպ ենք երան,- կհարցնենք, և նա կտ ա իր պատասխանը.

«Ե ս հո՜ն եմ, Օշակաեի մէջ, իմ ա րժա նի առաքեալին և իմ Աւետարանին հայերէ-

եախօսութեաե սկզբնա ծին վա րդա պ ետին մեսրոպաբոյր ու յա ւհրժա բա րբա ռ շիրմին

մօտ »:

Այսօր բարձր տնօրինությա մբ մեծությունը ա րժեվորող ճշմարտախոհ Կա թողի

կոս Գա րեգին Երկրորդի հնչեցին Մ ա յր Տա ճա րի կոչնակները, Մուրբ և ա նմա հ Պ ա

տ ա րա գով վհրակենսա վորվեց մեր մեջ Գա րեգին Մաշտոցաշունչ Կա թողիկոսը և ի

ոգեկոչումն նրա 'կա տ ա րվեց հոգեհա նգստի կա րգ և հիշատակի հանդիսություն:

Եկեք մենք էլ մեսրոպաբարբառ ա ղոթքներ ա ռա քենք երկինք' երանաշնորհ Հով

վա պ ետ ի հոգու խ ա ղա ղությա ն համար, որը մեր միասնության, մեր համերաշխութ

յա ն , մեր վախըմբռնմաե ու համեղբսւյբությաե, մեր կիսատ երա զների իրակա նաց

մանը նվիրվա ծ ա ռա քյա լը եղավ:

ՌԱՖԱՅԵԼ ՊԱՊԱՅԱՆ գերագույն Հոգևոր Խորհրդի անդամ,ՀՀ Ս ա հ մ ա ն ա դ ր ա կ ա ն դ ա տ ա ր ա ն ի ա ն դ ա ս

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ Կւա-ՈԴյԻԿՈՍԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 7Օ-ԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ*

Վեհա փառ Տե՜ր, սրբազան հայրե՜ր, պատվարժան հյուրեր.«Տիրոջ համար մէկ օրը ինչպէս հա զա ր տարի, եւ հա զա ր տարին՝ ինչպէս մէկ

օր» (Р Պհտր. Գ 8): Առաքյալի ա յս խոսքում վերա կենդա նա ցված է դարեր աոաջ

հնչած Սաղմոսի տողը. «Հա զա ր տարին Տիրոջ աչքում հրեկուայ օրուսւյ պէս է»

(Սաղմ. Ղ 4):Իրոք, Աստծո համար զրոն՝ զրո է, որքան էլ ավելանա թվին, միևնույն է 7 օրը, 7

տարին, 7 տասնամյակը թե 7 հարյուրամյակը, մնում են որպես նույն ա ստվա ծա յին

7-ը: Շատերն են նշել մի օրինաչափություն. գնա լով ժամանակն ա վելի սրընթաց է

դաոնում, «սեղմվում է»: Ատրվածաշնչյան ժամանակների կայսրությունը Եգիպ տ ո

սը, 7 հարյուրամյակի կյանք ունեցավ, մեր ժամանակների կայսրությունը՝ 7 տա սն

ամյակի: Բիբլիական ժողովուրդը 4 հարյուրամյակ եղա վ գերության մեջ, իսկ նրա

ճանապարհը դեպի ազատություն ն ա զա տ պետականություն տ ևեց 4 տ ա սնամյակ:

Այդ 4 տասնամյակների առաջնորդը' Մովսեսը, գիտեր, որ ինքը չի տեսնելու ապա

գա ծաղկող պետությունը, ա յլ դրա նախաշեմին պիտի մահանա, և ուրեմն գիտեր,

որ իր քառասնամյա տքնա նքը'իր համար չէր, ա յլ իր ժողովրդի ա պ ա գա յի կերտման

համար:X X դարավերջին հայ ժողովրդի համար Գարեգին Աոաջին Վ եհա փ սա Հա յր ա

պետին էր վիճակված կատարել այս նույն դերը: Ն ա իր ողջ հոգով, մտ քով ու հա վա

տով ընկալում էր հա յ ժողովրդին իբրն ա ստվածընտրյալ: Մ եր պետականության

կերտման աոաջին քայլերի ընթացքում մեր հոգևոր առաջնորդը եղա վ մի անձ, որի

համար, ըստ ժամանակի վերոհիշյալ «օրինա չա փ ությա ն», մովսեսական 4 տասն

ամյակը վերածվեց 4 տարվա: Արդեն ա նցա ծ 4 տասնամյակի հոգևորա կա ն սպա-

սավորության ուղի, 4 տարով էլ կանչվեց' ողջ հայությանը առաջնորդելու դեպ ի հո

գու ազատագրում, ինչը վստահաբար դիտում էր որպես միակ պ ա յմա և, որով կարող

է կայանալ ա յն ա զա տ պետությունը, որի յուրաքանչյուր քա ղա քա ցուն հասու է |ինե-

լու ճշմարիտ ազատությունը' ոչ որպես հռչակված, ա յլ իրապես ձեռքբերվա ծ: Ինչ

* Բանախոսություն' կարդացված Վեհարանի հանդիսությունների դահլիճում Գ ա րեգին Աոաջինի

ծննդյան 70-ամյակին նվիրված հանդիսությանը:


պես Մովսեսը' ծա ռա յությա ն կոչվելու պահին բացակսւնչեց' «Ե ս ո՞վ եմ, որ այս ժո

ղովրդին հանեմ Եգիպ տա ցիների երկրից» (Ելից Գ 11),- ու խոստովանելով իր տկա

րությունը, ա պ ա վինեց Աստծուն, ա յնպես էլ Հա յոց Հա յրա պ ետ ն իր առաջին իսկ քա

րոզում ասաց. «Ուսերս տկար էին», բա յց նան ա նհա պ ա ղ ա վելա ցրեց' սաղմոսեր

գուի խոսքերով դիմելով Երկնավոր Հորը. «Տ ո տ զօրութիւն ծա ռա յի Ք ո»(Ս ա ղ մ . ՁԵ

16): Եվ վերցրեց իրեն հանձնած բեոն իր ուսերին' երբեք չակնկալելով երա խ տ ա գի

տություն, որովհետև գիտ եր, որ նույնիսկ Մովսհսի ղեմ բա զում ա նգա մ ընդվզեց նրա հոտը, քա նզի երկրպ ա գեց ոսկե հորթին:

Երջանկահիշատակ Հա յրա պ ետ ը խոր համոզմունք ուներ, որ ինչքան էլ խեղդ

վա ծ լինի ա զա տ ությա ն զգացումը, միևնույն է, այն հարատևևլ է իր ժողովրդի մեջ ու

չի սպանվել, որ ֆիզիկա պ ես գերվա ծ իր ժողովուրդը միևնույնն է' ա զա տ ա տ ենչ է ե-

ղել ա նգամ ա զա տա տենչությա ն դաժան արգելքի պայմաններում, և ուրեմն հոգե

պ ես անկախ է եղել: Ուստի գահակալության արարողության ժամանակ չասաց

«ա նկա խ ա ցա ծ», ա յլ' «վերա նկա խ ա ցյա լ Հա յրենիք»: Ն ա երբեք չկասկածեց, որ հայ

ժողովրդի ա ստ վա ծճա եա չությա ն ձգտումը ինչքան էլ ճնշվա ծ լինի, միևնույն է, հա-

րա տ ևել է, և Փրկչի Մուրբ Ծևնղյա ն տոնի իր քարոզում հորդորեց. «Ա յլեւս չտար

ուինք միշտ ըսելու եւ կրկնելու, որ 70 տարիներ մենք Հա յա ստ ա նի մէջ մնացինք

զուրկ քրիստոնեական դաստիարակութիւնէն: 7 0 տարիներն ի՞նչ կ՛արժեն 1700 տա

րիներու ա յնքա ն լիա ցա ծ քրիստոնե՜ական կեանքի արժէքներուն պատմա կա ն փոր

ձառութեան հարստութեան դիմաց...: 70 տարիներու սովը չի կրնար 1700 տարիներու

ազատութիւնը ջնջել, մոռցնել տսղ կամ ստուերի տա կ դնել...»: Ե վ բազում անգամ

կոչ ա րեց' «չըսելու» ոչ միայն ինքնարդարացման ա յս սին խոսքերը, ա յլ ընդհանրա

պես, այսուհետ չխոսելու, ա յլ գործելու. «Շ ա տ խոսեցա նք, կբա վե, լծվինք գործի»: Пи

լծվեց նախ ինքը:

Մովսեսի պ ես, որն ա ռա ջ տա րա վ իր ժողովրդին ա ռա նց տրտնջալու, որ չի կա

րող խոսել, Գ ա րեգին Վ եհա փ ա ռը չտրտնջա ց, երբ ա նկա րող եղա վ խ ոսել, որով

հետ և իրեն էլ էր հասցեագրում խոսքից գործի անցնելու իր իսկ կոչը: Զա քա րիա քա

հա նա յա պ ետ ն էլ լռեց, բա յց դա աստվածատուր նշան էր' ա պ ա գա համընդհանուր

դարձի ու մկրտությա ն: Բա ղձալի է ա յս ավետա րանա կան խորհրդի լույսի ներքո ըն

կալել Վ եհա փ ա ռի լռությունը: Այդ հզոր անձնավորությունը եկա վ Ամենայն Հա յոց

գահին' իրեն տկա ր հա յտ ա րա րելով, և գնալիս, կրկնեց նույնը. «Անտանելիօրէե

տկար եմ. դո՜ւք մնաք գօրւա ոբ»: Երբեք չընկալենք սա որպես թուլության նշան, այլ

ընդունենք ա յն քրիստոնեական իմաստավորումով, որով ա սվա ծ է և որով էլ պար

տ ա վոր է ընդունել 1700-ա մյա քրիստոնեական ա զգը իր Հա յրա պ ետ ի ցա նկա ցա ծ

խ ոսք: Ն ր ա շուրթերում սա ոչ ա յլ ինչ էր, քա ն հոգու վեհության և միաժամանակ հե

զությա ն վկա յություն' երկու հատկանիշ, որոնց միաձուլմամբ է կայանում իսկական

հոգևոր հովիվը: Ուստի ի դեմս Գա րեզիև Ա Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի հա յ ժողո

վուրդն իրոք ուներ «Վ ե հ » , ինչպես մտերմորեն անվանում էին նրան:

Գա րեգիև Ա ռա ջին Ամենայն Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ի գահակալությունն ա յդքա ն

կա րճա տև եղա վ, որովհետև իր գործով, ա ստվա ծա բա ևա կա ն ժա ռա նգությա մբ.


հ ա Ո Տ ^ պահը. ЬГР 4шр-Ш Փ » ^ է Ч ш р й а պ ա տ կ ա հ հ ^ М ч щ Ь » Ь - л И В Д В . -Р 1Ь » Տոհհղհոից ա ոաշ Օհղսավոը աշխաըհիհ ա Վհփ ց

Փրկչի գալուստը (Հուդա Ա 14) ե ապրեց մինչջրհեղեղյաե նահապետների հետ անհամեմատ կարճատև երկրային կյա նք. Բա յց հենց նրա մասին Է. որ, ի ւրարբհրութ-

յա ն մյուսների, Սարբ Գիրքը * ասում, թե «մեռա վ», ա յլ հա ստ ա տ ա մ Է, որ «նա սիրելի եղաւ Աստծուն: Ն ա անյայտացաւ, որովհետև Աստուած երան տարաւ Ի ր մօտ »

(Ծննդ. Ե 24): с г սՎեհափսա Հա յրա պ ետ ի զորությունը ոչ թե սպառվեց, ա յլ. Տիրոջ մոտ գեսղիս,

նա այն փոխանցեց բոլոր միաբաններին ու նաև մեգ ասելով. «Մ ն ա ք զօրւա որ»: Ու

րեմն պահենք մեզ նվիրաբերած ա յդ ուժը, մնանք զորավոր, մա նա վա նդ գիտա կցե

լով որ հայ ժողովրդի ծոցից ծնվում են այսպիսի անհատներ: Լինենք վստա հ, որ Վեհափառը ինչպես իր կյա նքի օրոք գործեց նույնիսկ լռա կյա ց, ա յնպ ես Էլ հետմա

հու գործելու Է ու գործում է և երկրի վրա 'իր ժառա նգությա մբ, երկնքում* Տիրոջ աոջև

իր ժողովրդի համար բարեխոսությամբ: Ք ա ջ գիտա կցենք, որ Հ ա յ Եկեղեցին Գա րե

գին Երկրորդ Վեհա փառ Հա յրա պ ետ ի հովվությամբ հա ստա տակամ շարունակում Է

նույն գործը, ինչպես Գարեգին Առաջին և Գարեգին Երկրորդ անուններն են իրար

շարունակում: Վ ստ ա հ լինենք, որ Հա յ Եկեղեցին պահպանում Է երջանկահիշատակ

Վեհափառի ոգին, և որ իրականանալու Է Մ ա յր Տաճարի խորանից մեզ հաղորդած

նրա բաղձանքը. «Ա ստ ուա ծ ըլլայ մեզ հետ՝ մեր լինելովն Իրեն հետ , վա սե շինու- թեան եւ բարգաւաճութեաե ա զգիս Հա յոց, եւ վասն բարօրութեան հա մա յն մարդկու

թեան եւ ի փառս Ամենասուրբ Երրորդութեան, ա մէն»:

^Ա Ր Ո Զ Խ Ո Ս Ա Կ Ա Ն

Տ. ԵԶՆԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՊԵՏՐՈՍ6ԱՆԻ ՔԱՐՈԶՔ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱ6Ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ

(25 օգոստոսի 2002 թ.)

«Յա նուն Հ օր եւ ՈրդւՈյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ա մէն»:Սիրելի հա վա տ ա ցյա լ ժողովուրդ.

Ա յսօր Սուրբ Ա ստ վա ծա ծնի Վերավտիւմաե տոնի 8-րդ օրն է: Տիրա մա յրը մեծ տ եղ է գրավում ամեն մի հա վատա ցյա լի կյանքում, որովհետն Ամենասրբուհի Կույսը

մեծ նշանակություն է ունեցել ընդհանրապես քրիստոնեության տ ա րա ծմա ն գործում ոչ միայն ա յն բա նի համար, որ նրա միջոցով է Աստծո Մ իա ծին Որդին' մեր Փրկիչ Հի սուս Ք րիստ ոս, աշխարհ եկել, ա յլ նաև ա յն առաջնորդության հա մար, որ կա տա րել է մեր Տիրոջ մայրը Քրիստ ոսի համբարձումից հետո: Ե րբ Ք րիստ ոս խ ա չվեց, հա

րություն ա ռա վ ն հա մբարձվեց, Ն րա աշակերտները հա ճա խ էին հա վաքվում Աստ- վա ծա ծնի մոտ, որպեսգի իրենց Տիրոջ կարոտը նրանից առնեն: Ե վ երբ ա ռա քյա լները սկսեցին իրենց քա րոզությա ն առաջին քա յլերն անել և Քրիստ ոսի ուսմունքը տ ա

րածել ա մբողջ ա շխարհով մեկ, նրանց մեջ տարբեր կարծիքներ ե տ ա րբեր խ մբավորումներ ա ռա ջա ցա ն:

Ա ռա քյալների մի մեծ խումբ, Պետ րոս ա ռա քյա լի գլխ ավորությա մբ, հիմնականում պահանջում էր, որ նոր քրիստոնյաները պ ահպանեն հրեա կա ն բոլոր սովորությունները, ինչպ ես, օրինա կ, թլպատությունը, և հիմնականում նրա նք իրենց քա րո

զությունը կենտրոնացնում էին ա յն երկրներում, որտ եղ որ հրեա կա ն համայնքներ կա յին, ե իրենց քա րոզությա նը հիմնականում ուղղվա ծ էր նրանց:

Ա ռա քյալների մեկ ա յլ խումբ, սակայն, Պողոս ա ռա քյա լի գլխ ավորությա մբ, սւվե- լորղ էր համարում հրեական ծիսական սովորությունների պահպանությունը նորա

դարձ քրիստոնա յների հա մար, որովհետև նրանք իրենց քա րոզությունը հիմնականում ուղղել էին հեթանոսներին և չէին ցանկանում հրեական ծիսակա ն արարողութ

յուններով վա նել նրա նց, որովհետև ա ռաքյալների հիմնական նպա տա կն էր հեթա նոսներին դարձնել Աստծո նոր ժողովուրդը:

Ինչպ ես Տիրա մոր Վերա փոխ մա ն պատմությունում է պատմվում, Ամենասրբուհի Կույսի երկրա յին կյա նքի ավարտին Աստվածածնի սնարի ա ռջև սա կա յն երբ հան

դիպում են Պետ րոս և Պ ողոս ա ռա քյա լները' երանք հաշտվում են միմյանց հհտ, ող

ջագուրվում և որոշում են հետսւյդա միաձայն ու միասիրտ քա րոզել քրիստոնեությունը ա նխ տիր և հրեաների, և հեթանոսների համար:

Ա յսպ իսով, մի քա նի դարերի ընթացքում հա ստատվում է Քրիստ ոսի Եկեղեցին իբրև մեկ մարմին' ունենալով մեկ գլուխ, որ Հիսուս Քրիստ ոսն է: Թ եպ ետ և տարբեր

ժողովուրդներ, տ ա րբեր լեզուներով խոսող երկրներ դարձա ն քրիստ ոնյա և իրենց

տ եղա կա ն Եկեղեցիները ունեցան, սա կա յն բա ցա հա յտ էր ա յս բոլոր Եկեղեցիների

միությունը, որովհետ և նրա նք ունեին նույն հա վա տ քը և դավանում էին նայն Քրիստ ոսին ու ձգտում էին նույն փրկությանը:


ընթացքում: Սատանան կարողացավ, սակայն, որոմ սերմանել, և 5-րդ դարից Տկսած Եկեղեցին տրոհվեց ու բաժանվեց մի քանի ճյուղերի, հ մեր քրիստոնյաներիս պարտքն է հաղթել սատանային և վերականգնել Եկեղեցու միությունը:

Դժբախտաբար Սուրբ Ներսես Լամբրոնացա ա յս մտածումները տարածում չը- օսւան քրիստոնյա աշխարհում, ն բաժանումները շարունակվեցին: Ն ա խ բա ժա նվեցին Օրթոդոքս և կսւթպ իկ աշխարհը, այնուհետև բա ժա նվեց և Բողոքա կա ն աշ

խարհը և 18-19-րդ դդ* մենք մի այնպիսի քրիստոնյա աշխարհի ա ռջև էինք կա նգնած. որ տարբեր դավանությունների քրիստոնյաներ չէին ցանկանում միմյաեց

բարևել, չէին ցանկանում միմյանց հետ սեղան նստել:Փա՜ռք Աստծո, սակայն 20-րդ դարը նշանավորվեց քրիստոնեական Եկեղեցինե

րի միջև սիրո և միության անհրաժեշտության գաղափա րների հա ղթա նա կով: Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի, ինչպես նաև տ ա րբեր տ եղա կա ն, եկեղեցա կան միությունների. Եվրոպայում Եկեղեցիների Եվրոպական Կոնֆերա նսի, Ամերիկայի Ս իա ցյա լ Նահանգներում Եկեղեցիների Ա զգա յին Խ որհրդի և ա յլ կա զմա կերպությունների տքնաջան աշխատանքի շնորհիվ վերա կա նգնվեց սերը քրիստոնեական Եկեղեցիների միջև: Ե վ ա յժմ մհևք ընթանում ենք ա յն ճա նա պ ա րհով, որը ա-

ոաջնորդում է մեզ դեպի մեկ -Քրիստոս, դեպի մեկ Եկեղեցի:Այսօր Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածինը նշում է 20-րդ դարի երջանկահիշատակ

Հայրապետներից' Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոս Գա րեգին Ա-ի ծննդյա ն 70-ամյա կը: Հոգելույս Հա յրա պ ետ ը մի կարճ ժամանակ բա զմեց Լուսավորչի գա հին, 18 տարի Մեծի Տանն Կիփկիո Կաթողիկոսության Աթոռի գահակալը լինելուց հետո: Ընդա մե

նը չորս տարի եղա վ նրա կաթողիկոսության շրջանը, մի վտքրիկ ժամանակաշրջան, որը, սակայն, բավական էր, որպեսզի նա կարողանար իր շունչը հաղորդել Մ ա յր Ա- թոռ Սուրբ էջմիածեին և Հա յա ստ ա նյա յց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն:

Այդ կարճ ժամանակաընթացքում երանաշնորհ Հա յրա պ ետ ը վերա կա զմեց Հ ա յաստանի և Խորհրդային Սփյուռքի տարածքում գործող Հ ա յ Եկեղեցին' հինգ թեմերի կողքին ստեղծելով ևս վեց թեմեր'նրանց քանակը հա սցնելով 11-ի, Հա յա ս

տանում չորս նոր թեմեր ստեղծելով, իսկ Հա րա վա յին Ռուսաստանում ու Ուկրսփ- նայում ևս երկուսը' նրանց համար ձեռնադրելով առա ջնորդ եպիսկոպոսներ հ նան

ներշնչելով նրանց հա վատք իրենց ուժերի և կարողությունների նկա տմա մբ և ոգեշնչելով, որպեսզի ա յդ առաջնորդները կարողանան կա զմա կերպ ել իրենց հանձն

ված նորաստեղծ թեմերը:Երջանկահիշատակ Հա յրա պ ետ ը զարկ տվեց հրատարակչական գործունեութ

յա նը Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում, և հարյուրավոր գրքեր հրատա րա կվեցին ա յդ դժվարին չորս տարիների ընթացքում: Սակայն ա յն դաշտը, որտ եղ Գա րեգին Ա Կա


թողիկոսը մեծ եպաստ բհրեց Սուրբ էջմիածնին և Հա յոց Առաքելական Եկեղեցուն, դա էկումենիկ շարժումն էր: Լինելով 20-րդ դարի մեծագույն առաջնորդներից մեկը Եկեղեցիների միության և էկումենիկ շարժման, նա կա րողա ցավ մի աստիճան ևս բարձրացնել Հ ա յ Եկեղեցու նշանակությանը և հեղիևակությունը համաշխարհային

եկեղեցական շրջանակում, և պատահական չէ, որ 1997 թ. Ավստրիայի Գրսւց քա ղաքում գումարվա ծ Եվրոպ այի Երկրորդ էկումենիկ համագումարի հիմնական խոսքը առա ջա րկվեց Գա րեգին Ա երջանկահիշատակ Հա յրա պ ետ ին:

Ն ա պաշտոնական այցելություննևր տվեց գլխավոր Եկեղհցիևերիև և ևրաեց պետերին, ինչպես Ռուս Եկեղեցուն, Վ րա ց Եկեղեցուն, Հույն Տիեզերա կա ն Պա տ րիա ր

քությանը, Հռոմ՜ Վ ա տ իկա ն, Քեեթրբերիի Արքեպիսկոպոսին ն ա յլ կարևոր եկեղեցական կհևտրոևներ: Ե վ ա յդ այցելություններն ա նպ ա տա սխ ան չմնացին, որովհետ և իմ թվա րկա ծ բոլոր Եկեղեցիների գահակալները փոխա դա րձ ա տելություններ տվեցին Մ ա յր Աթոռ Մուրբ էջմիածնին:

Ա յսօր, գեղեցիկ մի զուգադիպությամբ, Մ ա յր Ա թոռ Սուրբ էջմիա ծնում է գտնվում Ա Ս Ն -ի Եկեղեցիների Ա զգա յին Խորհրդի պատվիրակությունը' գլխավորությամբ

գլխավոր քարտուղար Վերա պ ա տ վելի դոկտոր Ռոբերտ էդգա րի: Պատվիրակությա ն մեջ մենք ներկայացուցիչներ եեք տեսնում նաև Լյութերական Եկեղեցուց, Աեգլի-

կսւն Եկեղեցուց, Բողոքա կա ն տարբեր հարանվանություններից, և, որ ուրախալին է, ա յդ պ ատվիրա կությա ն մաս է կազմում նաև Ա Մ Ն-ի Հռոմեա -Կա թոլիկ Եկեղեցիև' իր եերկայացուցիչեերով:

Ա Մ Ն-ի Եկեղեցիների Ա զգա յին Խորհուրդը միավորում է ա յդ երկրռւմ գործող 36 տարբեր հարանվանությունների Եկեղեցիներ, և եթե հաշվի ա ռևենք, որ ա յդ պ ա տ

վիրակությանը մասնակցում է նաև Կաթոլիկ Եկեղեցին, ա պ ա ավելի քան 200 ,000 ,000 քրիստոնյաների ներկա յա ցնող մի պատվիրակություն է, որ ա յցելել է

ա յստ եղ 'Մ ա յր Աթոռ Մուրբ էջմիա ծին: Այս Խորհուրդն է, որ ա նցյա լ տա րի Վաշինգ-

տոնում կա զմա կերպեց Հ ա յ Եկեղեցու 1700-ա մյա հոբելյա նը, որին ներկա գտնվեց նաև Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը:

Մ յս Խորհուրդն է, որ իր բողոքի ձա յնը բարձրացրեց վերջերս Իսրա յելի կա ռա վա րության կողմից հա յկա կա ն հողերի, հատկապես «Պ ա րոն Տ ե ր » կալվածքի

նկատմամբ ձեռնա րկվա ծ ոտնձգությունների համար: Ե ս հանուն Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա

պետի և հանուն Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիա ծնի միաբանության և հանուն մեր հա յ հավա տ ա ցյա լ ժողովրդի սիրով ողջունում եմ եերկայություեը մեր պ ա տ վա րժա և հյուրե

րի: Ն ր ա նք խ աղա ղություն են քարոզում իրենց երկրում, երա նք խաղա ղությունը քա րոզում են նա և իրենց երկրից դուրս' ա մբողջ աշխարհով մեկ, և ա յդ խ ա ղա ղությա ն

ոգին է, որ իրենց հետ բհրել են ա յստ եղ և ոպում են միացնել իրենց ձա յնը և իրենց

ողջույնը հաղորդել Հ ա յ Եկեղեցուն և մեզ բոլորիս, սիրելի հա վա տ ա ցյա լներ:

Թ ո ղ Ա ստ վա ծ ուժ, կարողություն շնորհի և' մեր պ ատվիրա կներին, և' ա յն կա զմակերպությանը, որ իրենք ղեկավարում են, և' ա յն Եկեղեցիներին, որոնք իրենք ներ

կայացնում են: Թ ո ղ Ա ստվա ծ իր հովանին անպ ա կա ս ա նի ա մբողջ քրիստ ոնյա աշ

խարհի վրա, ի մասնավորի մեր Հա յրենիքին, ոտ ա յժմ մենք գտնվում եեք և ուր մենք ա ղոթքներն ենք բարձրացնում ա ռ Ա ստ վա ծ ա յժմ և հա վիտ յա նս, ամեն:

Տ 0-ՈՐԳՈՄ ԱԲԵՂԱ ՏՈ՜եԻԿՅԱ՜եԻ -ՔԱՐՈԶԸ ԽՈՍՎԱԾ ՄԱ5Ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ

(1 1 օզ ո ստ ո սի 2 0 0 2 р .)

«Բայց արդ մսում ես հավատք, հույս, սեր. սրանք երեքը, և սրանցից մեծագույնը սեր և է»:

(Ա Կորեթ. Ժ Գ 13)

«Յանուն Հօր ե Որդտյ ե Հոգտ յն Սրբոյ. սւմէն»:Համարձակության բաղձալի ապրումի ուժով ե կենսուրախ պոռթկումով միայն

կարելի է արտասանել կենարար զգացմունքն ա րտ ա հա յտ ող ս ե ր բստը:Գրական, պատմական, բանաստեղծական հ քնարա կա ն տ ա րբեր ժանրերի

գործերը ղողանջում են' ղյութհլու մարդկանց սրտերը սիրո զգացումով:Հեքիա թա յին պատմությունները չեն դադարում համոզելու մարդկանց, որ սիրո

համսա պայքարի արդյունքում' բարին հաղթում է չարին:Փիլիսոփաների կամ իմաստասերների գլխապ տույտ վերլուծությունները, բա խ

վելով սիրո տարատեսակ ալեկոծ ու անկաոսւվարհլի ալիքներին, զգուշությամբ ետ

են նահանջում՜ բացատրությունը թողնելով ապրելու մեջ:Հայրենիքի, թագավորի, ընտանիքի, ընկերոջ հա նդեպ սերը չի վա րա եել թշնա-

մու սաջն պաշտպանության սրբազան գործի համար ի զեն կոչելու ա զգերի ու թա-

գավորությունների:

Ա ս տ վ ա ծ ս ե ր է :

Ո վ կարող է բացատրել ա յս նախադասությունը, սա կա յն ոչ լեզվաբանորեն

կամ քերականական ու շարահյուսական վերլուծությամբ: Բոլոր մեջբերումներն

ընկրկում ու տկարանում են, երբ հավատքի զորությամբ գիտակցում ես, որ Ա ս տ վ ա ծ

ս ե ր է :

Արարչագործությանը հաջորդող ընթացքն ա ստ վա ծա յին տնօրինությա մբ սիրո

դրսևորումներ են, քա նզի Աստված տեսավ, որ բարի են, և օրհնեց ա յն:

« Ա ս տ վ ա ծ ա յ ն ք ա ն ս ի ր ե ց ա շ խ ա ր հ ը , ո ր մ ի ն չ և ի ս կ ի ր Մ ի ա ծ ի ն Ո ր դ ո ւ ն

տ վ ե ց » (Հովհ. Գ 16):Քրիստոնեական սիրո թագավորությունն իջա վ աշխարհի վրա: Մա րդեղությա ն

խորհուրդն ապացուցեց անհավատներին, որ Ա ստվա ծ երբեք չի լքում մարդուն, քա ն

զի «Աստված մարդացավ, որպեսզի մարդն ա ստ վա ծա նա »:

Աստված սիրում է յուրաքանչյուրիս, Աստծո սիրո ա պ ա ցույցն իր նախ ա խնա

մությունն է: Աստծո սիրով ապրող հավատացյալը չի կա րող երկյուղել չարի երկրա

յին ոչ մի ներգործությունից, ա յլ կապրի համարձակ' ա ղոթքի կենա րար զորությամբ:

Ոչ թե սիրո Աստվածը, ա յլ Աստծո սերը փրկեց մարդուն մեղքից: Ո տ կա սեր, ա յն

տ եղ չի կարող լինել վա խ , որը ծնում է մեղք, իսկ վերջինս' մահ:


Սերը պ ետ ք է ճանաչենք Քրիստոսով, Ո վ Իր կյա նքը տ վեց, և Քրիստ ոսի հան

դեպ մեր սերը կա տ ա րյա լ է, եթե միմյանց սիրենք:

Ս եր անուն Հիսուս, քո սիրով ճմլիր մեր քարեղեն սրտերը, որպեսզի հա վա տ ա

լով, հուսալով, բա յց ա ռա վել սիրով մեր ծնկները ծա լվեն Ք ո ա ռջև, ու մեր շրթներից

դուրս եկող ա ղոթքի մրմունջին ունկնդիր լինելով' օրհնես մեր կյա նքը: Որպեսզի նա

խանձի, ա մբա րտա վա նության, գոռոզությա ն, ա նվա յել վարմունքի ու եսասեր փըն-

տԸՐտուքի ընթա ցքը երբեք չհեոացեի մահկանացուներիս միմյանցից, ա յլ համբե

րությամբ, ներողամտությամբ, ճշմարտության համար ուրախության բերկրանքով

լեցուն հույսով ու հա վա տ քով յուրաքանչյուրս լծվենք մեր գործին'թե'ռա միկ ե թե" իշ

խան, թե'հոգևորա կա ն և թ ե 'աշխարհական՝ հա յրենական և եկեղեցա կան սրբազան առաքելությաևը:

Քրիստոսի սէրը եւ ողորմութիւնը եղիցի ընդ ձեզ եւ ըևղ սւսեԱեսեաեդասէԱ:

84 Ը

Տ ՍՄՀԱԿ ԱԲԵՂԱ ՇԱ-ՔԱՐՅԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ խ ո ս վ ա ծ ս . է տ մ ի ա ծ ն ի ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

________________ л и т о С М И М 1

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ա11Ս4_ԱՍ " ------------«ՏՕ ՚ե ՇՈՂԱԿԱԹԻ Ս. ԷՏՄԻԱԾՆԻ ՐՍՏ ՏԵՍԼԵԱ՜Ն

ՍՐԲՈՑ՜ե ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻ՜ե» ԱՌԻԹ-ՈՎ(17 օգոստոսի 2002 թ.)

«Անուամբ ա *ե № Աստուծոյ, Հօր էս Որդւոյ եւ Հոգւոյն Ս ր ր ш Ш » : .Սուրբ Եկեղեցեսսս աղաչեսցուք զՏԷբ, զի սովսս փրկեսցէ զմհզ ի մե-

ղԱ1«Այս Սուբբ Եկեղեցիով աղաչենք Տիրոջը, որպեսզի սրա նով մեզ փրկի

1Սիոեւիհավսւտավորք Հա յա ստ սւեյա յց Սուրբ Եկհղեցվո.Այսօր տոնն է «Շողա կա թի Սրբոյ էջմիածնի աստուածադիր Աթոոոյն եւ հօրն մե

ռա սրբոյն Գրիգորի Լուսա ւորէ աստուածահրաշ տհսլեա նն»:Պ ա յծա ռ ու հրաշալի է այս տոնի խորհոտղը, որ իբրե հա յրենա վա նղ կտակ ն

անկորնչելի ավանդություն մեզ է վախանցել հա յ ոսկեդարյան գրա կանությա ն ամե- նախորհրդավոր հեղինակ Ագաթանգեղոսը, որ հունարենից թա րգմա նա բա ր նշանա

կում է բարի լուր բհրող:Սիրելիներ, եթե սքանչելի պատկերացումով կա րողա նա յինք մեր հոգու առաջ

կենդանացնել շուրջ 1700 տարիների հեռապատկերներ, ա պ ա մեր աչքերի առջև

անցյալի մշուշի միջից կհաոնհր կեսգիշերին ա ղոթքի ծնկա ծ Գրիգոր Լուսավորիչը

սքանչացած լուսահեղեղ ե ահազդու տեսիլքով:Զարմանք է ասելը և հիացմունք' լսելը, որ ինչպես երբեմն Թ ա բոր լեռան վրա,

այնպես էւ ա յստ եղ Հիսուս երևաց' Աստծո բոցանշայւ սերովբեների ուղեկցությամբ:

Այստեղ էր, որ մեր հավատքի Հա յրը' Խ որ Վիրապի մեծ ճգնա վորը, լուսահեղեղ իր տեսիլքի մեջ հանդիպեց Գողգոթա յի Խա չեցյա լին, որ ոսկե ուոսւմբ բա խ եց ա յս վա յրը, ոտ այժմ հա վա քվա ծ ենք, և կործանեց մեհյանն ու սանդարամետները' ցույց տա

լով վայրը աղոթքի նոր տ ա ն, որը հայի ու հա յ հա վա տ ա ցյա լի հա մար պ իտի դաոնար խարիսխը գոյությա ն, նեցուկը անվերջ մաքառումների և ամոքիչն անբուժելի

ցավերի:Աստվածային լույսի շողերով լուսավորված և Մ իա ծնի իջմա մբ սրբա գործվա ծ

այս վայրում կանգնեց մի տաճար, որ Աստծո խնամարկությամբ դարձավ օրհնությա ն աղբյուր Հա յկա զյա ն ազգի: Մարդկային մտքի և ստ եղծա գործությա ն արգասիք

չէ այս տաճարը, ա յլ Աստվածային հորինմամբ գծա գրվա ծ և Ա րա րա տ յա ն Մասիսի ստորոտներից հա յոց Տրդա տ ա րքայի թիկամբ բհրվա ծ ա պ ա ռա ժ քա րերի գեղեցկա քանդակ խոյացումը, մարմնավորումը հայ ժողովրդին սա Ա ստ վա ծ տ ա նող հավերժ

ձգտումների: Մեր ժողովրդի եռանդուն հավատքի, հաստատուն առաքինության և նախանձահույզ համոզման առհավատչյան է ա յս տա ճա րը, որ դսւրե ի դար դար

ձավ հայի վերածնության ավազանը:


Սիրհյի հա վատա ցյա լներ. Սուրբ էջմիածինը մեր Մ ա յր Եկեղեցին է, բոլորիս սնող, կրթող ե դաստիարակող: Սուրբ էջմիածինը հա վիտենա կա ն ա յն խոստումն է,

որ մեր Տերը Հիսուս Քրիստ ոս, տվեց Սուրբ Գրիգոր Լուսավորեին «տ եսլեա մբ գիշե- րոյ յա նոտ ջս երա գոյ», ինչպես վկայում է Ա գաթանգեղոս պատմիչը, թե բա ցվա ծ են երկինքը և բա ցվա ծ են Քրիստ ոսի մարդասիրության դոները:

«Սուրբ ևկհղեցեսսս աղախսցուք զՏէր, գի սովաւ փ րկեսցէ գմեզ ի մե- ղա ց»:

Այս աղերսով, սիրելի հա վա տ ա ցյա լ քույրեր և եղբա յրներ, ա յսօր մենք միաբան

դիմենք աո Բա րձրյա լն Աստված, որպեսզի վերահաս փորձություններից ու գա յթ ա կղություններից հեոու պահի մեզ ու թողություն շնորհի «ա նցելոյե եւ ա յժմիկ» մեր մեղքերին: Աղերսենք, որ Մ իա ծնա էջ այս Սուրբ Տա ճա րը մեր բա րեխոսը փնի Տիրոջ

սաաջ' մեր մեղքերը գթությա մբ քավելու համար, քա եգի բա ց են Քրիստ ոսի մարդա

սիրության դռները: Աղա չենք մեր Տիրոջը, որ անշարժ պահի ա յն, մաքուր և անսպառ մեր բոլոր եկեղեցիների պ այծա ռությա ն համար մինչև աշխարհի վերջը:

Սիրելիներ, սրբա զա ն ա յս տա ճա րը իրոք որ 4-րդ դարի ճա րտարա պ ետա կա ն գլուխգործոցներից մեկն է, որ վեր խ ոյա ցա վ Սուրբն Գրիգորի տեսիլքով: Սակայն

Հա յոց աշխարհի Լուսավորիչը մեկ ա յլ տա ճա ր էլ կանգնեցրեց մեր ժողովրդի մեջ, որ

պարտավոր ենք սրբությամբ պահել, փ ա յփ ա յել, որն ավելի տ ևա կա ն, ա վելի հոյա կերտ է, որովհետև եկեղեցին սյունազարդ ու կամարակապ քա րա շենքը չէ միայն: Ե-

Կեղեցին ժողովուրդն է' Սուրբ Հոգով մկրտված, մեր նահատակների ա րյա մբ սրբա ցա ծ, ճգնավորների ա ղոթքներով զորա ցած:

Եկեղեցին' եկեղեցու մեջ անձանձիր ա ղոթող, ա ստ վա ծա խ ոս Ավետարանի

պատգամներն ունկնդրող. Սուրբ Սեղաններին երկրպ ա գող հա վա տ ա ցյա լների բա զ

մությունն է: Եվ ինչպես չերկրպ ագել ա յն վա յրը, ուր Աստծո Մ իա ծինն իջա վ, ինչպես

ծունկի չգա լ Իջմա ն Սուրբ Սեղա նի ա ռջև, որ Աստծո արդա ր դատա ստանի առջև մեր արդարացման խոսուն վկան է:

Ուխտեիք ուրեմն' հա վատա րիմ մնալ Լուսավորչածին և Ք րիստ ոսա դա վա ն մեր հավատքին, մեր հա յրերի հա վա տ քին, որպեսզի մեր բովա նդա կ կյա նքի ամեն մեկ օ-

ՐԸ լցվի ա պ ա գա տեսիլքների իրականացման հույսով, վստ ա հությա մբ և նախա նձա խնդրությա մբ: Աղոթենք մեր Փրկչին և խնդրենք, որ զորա ցնի մեզ Ի ր Սուրբ անունով սիրո և հնա զա նդությա ն մեջ:

Այսօր, ա ռա վել քա ն երբևէ, պ արտ է մեզ հիշել Սողոմոն Իմա ստուն թա գա վորի'

Երուսաղեմի Տա ճա րի նա վա կա տ յա ց ա ղոթքը, թ ե ' Տեր Ա ստ վա ծ, եթե ժողովուրդը

դսաեա դեպ ի Ք ե զ , փ ա ռք տ ա Ք ո ա նվա նը, ա ղոթի ու ա ղա չի Ք ե զ ա յս տ ա նը. Դու լսիր նրան երկնքում:

Արդ, սիրելի հա վա տ ա ցյա լներ, սիրելի բա րեպ ա շտ ժողովուրդ հա յոց, ա ղոթենք

ա յս Սուրբ Տաճարում ա ռ Բա րձրյա լն Աստվա ծ, որ Ն ա լսի մեզ և մնա մեզ հետ , ինչ

պես մեր սրբա զա ն հա յրերի հետ էր, որպեսզի մենք դա ռնա նք նրանց խնկելի հոգվոց

ժառանգները, ընթա նա նք նրանց շա վիղներով, «շևորհօք հւ ողորմուբեամբ Տեսւոև մերոյ ե,ւ Փրկչիև Յիսուսի Քրիստոսի, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէԽ>:

ԱՆՀԱՅՏ մ ի հ ե ղ ի ն ա կ իՎ Ե Ր Ա Փ Ո Խ Մ Ա Ն Ը Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Ճ Ա Ռ Ը

Օգոստոսի 14-ին նախատոնակն է ա մենօրհնյսղ մեր տիրուհի Աստվա ծա ծնի

Ч Т л О ш и Г ф р Աանաոատ մեր տիրուհին, կա նա նցից միակ օրհնվա ծ Ա ստ վա ծա

ծինն ու միշտ կույս Մարիամը, ով իր ծնողներին տ րվա ծ ա վետ իսով ծնվեց և երեքամյա դաոնալով, շուտով, ծնողներից Ա ստծու տա ճա րին ընծա յվեց ե երեք տարե- եանիօ ի վեր ա յնտ եղ սնվեց: Ե վ մինչ տասնչորս տա րեկա ն Ա ստծու տա ճա րին էր հանձնված- Հետ ո քահանաները նրան Հովսեվփ խ նամակալությանն են հանձնում, որին որպես նշանած էր խոստա ցվա ծ տնօրինաբար: Ե վ մինչդեո Հովսեվփ տանն էր Ա նրա պահպանության ներքո, Գ ա բրիել հրեշտա կա պ ետի ա վետ մա մբ Սուրբ Հոգով հղացավ Բանն Աստծով, կուսությամբ և ա նսերմնա պ ես սնելով ա մենքին կերակրողին ե լիա ցնողին, մինչև որ հասցրեց մարմնավոր հասուն տա րիքի Ա իր կրծքով կերակրեց հանդերձյալ աշխարհի Հորը: Բերեց տ ա ճա րին ընծա յելու տ ա ճարի Տիրոջը և Ն րա ն, Ում միջոցով բոլոր զոհաբերությունները սրբա գործվում են: Իր ուսերի վրա Եգիպ տոս փ ա խցրեց և ա յնտ եղից ետ բերեց Ն ր ա ն, Ով Իր խոսքի զորությամբ կրում է ա յն ամենն, ինչ որ կա: Որ և մի ա նգա մ [հին] Ջա տ կի տոնին Ե- րուսաղեմ տ ա րա վ, իսկ Ն ա դեո տասներկու տա րեկա ն լինելով, մինչ ծնողները ետ դարձան, Ինքը մնաց տ ա ճա րում վարդապետների հետ խոսքի նստ ելով, որ և Ինքն էր Հոր իմաստությունը: Ն ր ա մայրը և մեր Տիրուհին շրջելով տա ոա պ ում էր և որոնում Ն րա ն: Ով և մկրտությունից հետո Հորից և Հոգուց վկա յություններով եր- կընքից փա ոա վորվեց, որպես Իր Հոր հնա զա նդ Որդին' Սուրբ Հոգու ա զդա րա րող ձայնով երկրի վրա Ա ստվա ծհա յտնությա մբ փ ա ոա վորվեց և հա յտ նեց նախապատիվ աոաջին հրաշքը' Աստվածահայտնությունը:

Ք ա նզի, ըստ Հովհաննես ա վետա րանչի Մ ա րիամն իր Որդուն հորդորում էր , և որպես ծնող հրահանգում էր Գալիլիայի Կանայում ա ոա ջին նշա նը կատարել' հրաշքը գործել: Ե վ երբ Տերը Իր անձի' Ա ստծու Որդի լինելը բա ցա հա յտ եց և սկսեց քա րոզել Երկնքի արքայությունը Ա ա ստվա ծա գործ հրաշքներ կա տ ա րել, նույն ինքը Ն րա կույս Մայրը հա վատա լով հետևում էր Ա հնա զա նդ հա վա նությա մբ ա շա կերտում էր իր Որդուն որպես Տիրոջ: Ն ա և Որդու չա րչա րա նքների ժամա նա կ, երբ բո լոր աշակերտները թողեցին ու փախան, նա չթողեց և միայն ինքն էր ա ղեխ ա րշ գորովով Ն րա ետևից գնում, քա նզի ո 'չ կանացի տկա րությա մբ երկնչում էր և ո 'չ էլ թուլասրտությամբ վա խից գա յթա կղվա ծ փախչում, ե քա նի որ կա նա ցի տկարությա մբ չերկնչեց, ա յլ արհամարհելով մահվան և զինվորների երկյուղը՝ խ ա չի մոտ էր և իր սրտի ա յրող տոչորմամբ Միածնին խաչակից և մահակից էր լինում:

Ա՜ՆՑՅԱԼԻ ՀՈԳԵՎՈՐ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԻՑ

* Ջմմաոի Մատենադարան, Տեոգ. № 412, Ժ Ե դար, թղ. 79р-82ш :


Ա րդ, նաև ա նգա մ նրան' Երանելի Կույս տիրուհուն, ա յս ամենի փոխա րեն իր որդին ե Տ եր ը , անմիջա պ ես Իր հարությունից Ա համբարձվելուց հետո Իր հետ Երկինք' անճաոելի և անտրտում կյա նքի անմահություն չտ ա րա վ: Ա յլ ա յստ եղ' ա շխարհում, տասներկու տարի տա ռա պա նքների Ա չա րչա րա նքների վայրում թողեց պանդխտության, ա ղքա տ ությա ն ե բա զմա պ ա տ իկ նեղություններով վշտ երի մեջ փորձվելու և ճգնելու ու անձի ա ռա քինությա ն վա ստ ա կով մրցելու, որ չթվւևր, թե ձրիաբար և ո 'չ է լ իբրև փոխա տրա բա ր՝ ա րժա նիքների համար, աոաձնաշնորհ ստա նալով ա ռա նց ջանքի և ա չա ռության' միայն Իր մայրը լինելու համար Տերը նրան [երկինք փ ոխա դրելով] պիտի պսակեր: Ա յլ ինքն իսկ, ինչպ ես և իր Որդին էր ընդդիմամարտ պատերազմում, մա րտ նչելով ճգնությա ն հանդեսում' ճշմարիտ հաղթության պ սակներն ընդունում և ըստ տերունական հրամանի ա ստ վա ծա յին հացի վա յելքը քրտ նա ջա ն վա ստ ա կով ճաշակում: Ն ա և ' որ մ եզ բոլորիս քա ջ հայտնի լինի և ճա նա չենք նրա ա նհամեմատելի առաքինությունը Ա որ չնա յա ծ երկրի բո լոր ա զգություններից և բոլոր ա րա րվա ծներից ա ռա վել միայն նա ընտ րվեց Աստծու Որդու մա յրությա ն համար և ծնեց Ն րա ն որպես մայր: Ուստի ա յս ա մենով մենք պ ետ ք է սովորենք, որ եթե ա յսպ ես եղա վ մոր համար, որքա ն ա ռա վել նեղություններ է մ եզ սպասվում, Ա ստ ծու Արքա յություն մտնելու համար ա յն նեղ և անձուկ ճա նապարհով, որով և Ինքը մարդ լինելուց հետո մա րմնով չա րչա րվեց և հետո բա րձրա ցա վ հայրենի փ ա ռքին, որը միշտ ուներ: Նույնպ ես և ո 'չ մոր մայրությունը և ո'չ ա ռա քյա լների ա շա կերտությունն է բա վա րա ր համարում, ա յլ թողնում է , որ նախ ա նձա մբ ա ռա քինա նա ն և ա մեն ինչով համբերությա մբ պ տուղներ տ ա ն, և սա՝ մեր օգուտը տ նօրինելով և որպ ես քա րոզությա ն խ րա տ , որ մենք ծուլությա մբ չա նհոգա նանք և միայն շնորհներին չհուսանք հեղգա նա լով:

Դ րա համար է լ Ք րիստ ոս համբարձվելուց հետո Իր մորը թ ողեց աշխարհում վշտ երի և հրեաների պ ատ ճա ռա ծ նեղությունների մեջ, քա նզի մինչ Տիրա մա յրը երկրռւմ էր , ինքն իսկ որպես որդի ուներ իր Մ իա ծին Որդի Քրիստ ոսին մա րմնա պ ես, և Տ ե ր ը բա վա կա ն էր Տիրա մորը մեծագույն մխիթարության համար:

Իսկ երբ Մ իա ծնի երկինք համբարձվելուց հետո [Տիրա մա յրը] սուրբ ա ռա քյա լների ձեռքով մկրտ վեց, մնում էր ա ղքա տ ությա մբ և խոնա րհությա մբ, ա մեն տեսակի ճգնություններով հեզությա մբ համբերում էր՝ չնա յա ծ Ա ստ վա ծա մա յր լինելուն: Որպ ես [ուրիշ] մեկը նվաստ մա րդկա նցից և տ ա ռա պ յա լներից, հա զա ր ա նգա մ ա վելի էր ճգնում հա նա պ ա զօրյա պ ա հքով ա նդա դա ր ա ղոթքներով, հսկմամբ և արտա սուքո վ , և ա յսպ ես էր գործա դրում ու նախ ինքն ա նձա մբ վա յելում քրիստոնեությա ն շնորհները, օրինակ դա ռնա լով մ եզ ա մենքիս և որպ ես տիպա ր և կա նոն ընդունած շնորհի համար և ա րդա րությա ն վա րքով' իր Միածնի նմանությա մբ: Ինչպ ես Ինքը տ վեց մ եզ ա մենա յն բա րությա ն օրինա կը, ա յնպ ես էր ա հա Տիրա մա յրը մ ե զ վա րդապետ և ա ռա ջնորդ լինում իր գործով, ա յսպ ես իրեն հա վա սա րեցնելով ա յրիներին ու որբերին, և սրբությա մբ ա շա կերտ ող կույսերի հետ հա ղորդությա մբ ու սիրով' չա փ ա վորությա մբ ժուժկալ ա մեն ինչում հա նա պ ա զօրյա նեղություններով և ա ղքա տ ությա մբ զա նա զա ն ճգնություններով հանուն Քրիստ ոսի միշտ կրում էր մա րտ իրոսական զրկա նքներ: Ն ա և տեսակ ֊տ ե ս ա կ նեղություններին և վշտ երին էր համբերում:

Ք ա նզի նրա նք, որ Որդուն ա յդքա ն հրաշագործություններից և բա րեգործող»-


^ = < .„ * „ ,ւ . ,1հոհն հն>աե*ս հետո Մ որն ու Կույսին կխնսւ-յուններից հետո խ ա չել “ քա րկոծել Իսկուհուն, որը միա յն Ա ստ ծու շնոր-

ՈՓ * * * ԿԱ բա զմիցս փութա- հով էր նրանցից ԿՎ [ձհսուսի] ծննդյա ն ւոհղին. Գ ողգոթա ևցին հրի մասւնել: Ե վ երբ աղոթ ի էին մատնում և նախա տինքներով

Սուրբ Գ ե ր Ա զ մ ա ^ ա ^գա մ ջանում է ին ա զ ա ն * : է , չա-

ս ե ն ^ ա ւլվ շտ ^ գ ի ն տրտմությունների Ա երկյուղալի խռովքների մասին, որ Կ Ո "^ԷՈ* » - « ■ № ո ™ » ա ո ս ա ա լ0.փ ի 11 р ш ^ ш р ^ т ու Տա լա Տե-

Г ^ ш р : Ն » Ա ո ո րա գին1 ^ 9 » т արտասուքները ՍսլեՓաՕոս Ն ա խ ա վ կ ա *. Հա- С Л ձ վ ա կ ե ր ն ե ր ի ց ոլրքշՕերի « ч т Ш ш И М ш р : Ս ա եա ,0 զորա ցա Տ ш л а ենք տանում էր համբերությամբ, ո չ մի բա նից չէր զայրա նում և չէր վնասում որևէ Տեկին ա նեծքով, ա յլ ա զա տ ո ւթ յա մ բ Ա խոնարհությամբ այրիների հետ Կ^նցաղա- Սաոեւով, իր ա շխատա նքով էր կերակրվում ու ծա ոա յությա մբ կա րոտյալների կա- Լ ն ե ո ր առատապես հոգում, ա յցելելով ամեն տեսակ նեղությունների մեջ գտ նվող որբերին, այրիներին ու հիվանդներին, Ա միշտ քա րոզում էր ճշմարտությունը վկա-

!ելՈՆ ա և տեսակ-տեսակ հրաշագործություններով շա տերին էր Ա ստ ծու հա վատքին բերում, խոնարհությամբ և հեզությամբ բոլորին ծա ռա յելով, Ա չա փ ա վորությա ն մեջ իրեն պ ա հելով ու ծառայական առաքինությամբ իր ա նձն էր ճնշում և հավատի ճշմարտությունը բոլորին վկա յելով հոգով նահատակվում էր:

Ա յլ նաև մխիթարում ե քաջալերում էր ա ռա քյա լներին Ա վետ ա րա նը քա րոզելու, քանի դեռ տասներկու տարի մարմնով երկրի վրա էր : Մ ինչև հա սա վ սա հմա նվա ծ ժամը և հաճո եղա վ իր Միա ծնին ա րա դա րա կշիռ վճոով նրա ն ա զա տ ել ա յս ա շխարհի վշտ ա գին պանդխտությունից: Որտեղ, ըստ մարգարեի խ ոսքի, «Կեդսւրի վրաններում» մնալը, նրա համար չարչա րա նքներից ա մենա մեծն էր , ու անտանելի վիշտ էր իր Միածին Որդուց անջատումը ե կա րոտ ա կեզ բա ղձա նքը, ե Ն ր ա նկատմամբ սիրո բորբոքումը, որով տոչորվում էր միշտ Ն ր ա մոտ ելնելոս

Իսկ երբ լրա ցա վ նրա վաթսուն տարին, ա յդ ժամանակ նրա մոտ ա ռա քվեց Գա բրիել հրեշտակապետը, որն և նախ բերել էր Ա ստ վա ծա մա յր լինելու ավետիսը, Ա հիմա էլ գա լով կա նչեց նրան Ձիթենյաց լեռ: Ուր երբ գնա լով ա ղոթում էր , լեոան բոլոր տնկիները խ ոնա րհվելով ծաուսների նման նրա հետ երկրպագում էին , որտ եղ էլ Գաբրիելը բերեց-տ վեց նրան աշխարհի հա ղթությա ն պ սա կը, Ա ստ ծու դրախտի արմավենիների ոստերից, որը երբ երանուհին ստ ա ցա վ, վերա դա ռնա լով Տիթեն- յաց լեռից, նույն պսակը ցույց էր տա լիս սուրբ կույսերին և այրիներին:

Եվ հետագա երեք օրերին, մինչև սուրբ ա ռա քյա լների հա վա քվելը ա յս ա շխ ա րհից իր ճանապարհ ելնելու' վերափոխման գործերն էր կարգավորում՜ մա քրելով տնակը, և մահիճը պատրաստելով վառում էր ջահերը և լա պ տ երները, և սպ ա սելով Միածնին և ա ռա քյա լներին, իր զգեստ ները տա լիս էր որբերին և ա յրիներին, որ նաև մենք, մեր Տիրուհու հարսնության օրվա ա յս նախա տոնին, սովորենք մեր հոգիները հարսանեկան զգեստ ներով զա րդա րել, որպեսզի Տա նտ իրոջից չկշտ ա մբվենք, քանզի գա լու է եկեղեցում գտնվողներիս մեջ և ա քսորելու նրա նց, ովքեր հարսանեկան զգեստներ չունեն:

Ա պա ուրեմն, և մենք, որ աշակերտում ենք ա ռա քյա լներին, հրավիրում ենք միւս-


բանությւսմբ հա մա խ մբվել ա յս տոնին, որին իրավամբ Տ եր ը իր սուրբ ա ռա քյա լներին ա յն տ եղերից, ուր կա յին քա րոզելիս, Ա երկրի ծա գերից հա վա քելով նույն տեղը ժողովեց, Ա ինքն իսկ Միածինը և ամենքի Տերը երկնքից խ ոնա րհվելով իջնում էր , ե բոլոր անմարմինների դասերը Իր մոր պ ա տ վին վար բերում, որով նաև արդարների Ա նահատակների հոգիները երկրպագությամբ Տիրուհուն ընդա ռա ջ էին գալիս, մարգարեներն իրենց ա ոա ջին կանխագուշակ վկա յություններ0 էին երգում, Ա նա- հապետները, ի պ ա տ իվ Ն ր ա , իրենց օրհնություններն էին սփոում Ն ր ա դիմա ց, և Ն րա իսկ հայրը' Դ ա վիթ, հոգու քնա րով երգում էր խ ա յտ ա լով Ա ստծու այս ճշմարիտ տապանակի դիմա ց' Արքայություն մտնելու համար, որ նույն ա յս երա նելին երբեմն նվա զելով օրինակում էր կտակարանների տա պա նա կի հանգչումը: Ն ա ե բոլոր մա րդկա նց նախածնողներ Ա դա մն ու Եվա ն' իրենց բոլոր սերունդներով, բոլոր սրբերի հետ ընդա ոա շ գա լով Տիրուհուն երկրպագում էին օրհնելով Դստ երը, որ նրանց փ ա ոքի պ ա րծա նքն ու հա նցա նքները վերա ցնողը եղա վ, որոնց հետ և մենք ա յսօր (միա բա ն] օրհնում ենք ա մեն ա զգերից ու ա զգություններից երա նելիին, նույն իրեն ա նսերմ հղա ցա ծին, ա նա րա տ ին, մաքուրին, Ա ստ ծու ա րժա նա վոր ա թոռին, հոգևոր և կենսունակ դրախտի ծառի ա նթա ռա մ պ տ ղով, որից մ եղքերը վերա ցնող Ա ստ ծու գա ոը պ տ ղա բերվեց, մինչև երկինք սա նդուղքը, որում և Ա ստծու խոնարհ էջքը երկիր և մա րդկա նց վերելքը երկինք միջնորդվեց, Օծյալի մարմնի ե հոգու կրկնակի գրի' ներքուստ ե արտաքուստ ոսկով օծվա ծ' կուսության ա նա պ ա կան տ ա պ ա նա կը, որում անխ ա ոն և ա նբա ժա նելի միա վորությա մբ Աստծու Բա նն անփուիոխ կերպ ա րա նվեց, որով և ա նեծքների գետի ընթ ա ցքը ա ռա ջ և մա հացու մեղքերի հորձա նքը, ինչպ ես Հորդա նա նը ետ դա րձա վ, որով և մ եզ ճշմարիտ Ա վետ յա ց երկիր ա ռա ջնորդություն, ու դժոխքի ա րգելող պարսպի վերա նա լը հրաշա գործվեց:

Ոսկյա սափորն ա նա պ ա կա ն կուսությամբ, որն իր մեջ ա մփ ոփ եց երկնքից իջած անմահության մա նա նա ն, ա ստ վա ծա յին տա ճա րը, որում սուրբ մարգարեներին ցույց տ րվա ծով, Տ ե ր ն էր գա հին նստա ծ, Ա դա մի մերկությունը ծա ծկող գեղմը, որում Ա ստ ծու Բանի խ ոնա րհությամբ ցողի նման անաղմուկ էջքը եղա վ, որն է կնդրուկի բլուր և ծա ղկա ծ հովիտ շուշանի, կնքվա ծ ա ղբյուր և սրբությա մբ փ ա կվա ծ նոր պ ա րտ եզ, և ա րևելյա ն փ ա կվա ծ դուռ, որով Ա ստ վա ծ մտ ա վ և ելա վ, և այն ծա ծկվա ծ մնա ց, և մա քրությա մբ հաստատուն երկնա նմա ն լեռը, որից ա նձեռա գործ ե ա ոա նց գործիքի հա տ վեց վեմը կենդա նի, և ուրիշ այսպիսի օրինա կներով էին մա րգարեները գովում միշտ Կույսին, ա նա պ ա կան հարսին, սուրբ ծնողին, հրեշտա կներից ա վետ ա րա նվա ծին, բոլոր մա րդկա յին ա զգերի լեզուներով օրհնա բա նվա ծ երա նելիին, քա նզի և քա րոզվա ծ էր բոլոր սրբերից, երկնքի դշխ ոն, և երկրի ծագերի թա գուհին, Ա ստծու հարսը, և Սուրբ Հոգու բնա կա րա նը, Քրիստ ոսի մա յրը, և Մ իա ծնին էա պ ես ծնողը, ճշմարիտ Ա ստ վա ծա ծնողը Մ ա րիա մ, որին Գա բրիելի ա վետ մա մբ պ ա տ րա ստ վենք պ ա տ վել սրբությա մբ տ ոնելով, և ջա նա նք նրա նով ա նդա դա ր փ ա ռա վորել Հորը և Որդուն և Սուրբ Հոգուն ա յժմ և միշտ և հավիտյանս, ամեն:

Գ րա բա րից փ ոխա դրեցԱՐԱ ԶՈՀՐԱԲՅՄՆԸ

Պ Ա Տ 1 Ո 1 - Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա Ն

մ ա ն ե շ ի ր ի ն ց ա ն

Պւսւրսակւսև գիտություհԱԱբի ■թեկնածու

«ՈՒԽՏԻ ՄԱ՜ՆԿՈՒ՚Ն-Ք»ԵՎ

«ՄԱ՜ՆԿՈՒ՜ՆՔ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ»

Հայոց Եկեղեցու դավանաբանական ա վանդա պա հությա ն շնորհիվ հայկական

աղբյուր ներում ա ոկա են այնպիսի հասկացություններ, որոնք, թերևս, սերում են

քրիստոնեության կազմավորման շրջանից: Դ րա նցից են «մանկունք» բա ղա դրիչով

կազմված եզրերը, որոնք իրենցում կրում են վա ղ քրիստ ոնեա կա ն շրջա նից եկող

կարևոր ըմբռնումներ և գաղափարներ: Պա հպ անվելով հա յկա կա ն ու ասորական

բնագրերում, Ա րևելյան Եկեղեցիների դա վա նա բա նա կա ն հա յա ցքների ա ռա նձնա

հատկությունների պ ա տճա ռով դրա նք մոռա ցվել են այլուր' թողնելով միա յն անուղ

ղակի վկայություններ մնացյա լ գործերում:Սույն հոդվածի նպատակն է ա պա ցուցել, որ հայկական ա ղբյուրներում հա ճա

խակի հանդիպող «ուխտի մանկունք», «ուխտի մանկունք Ե կեղեցւոյ» կամ «մանկունք

Եկեղեցւոյ» տերմինները սերտորեն կապված են վ ա ղ քրիստ ոնեությա ն շրջանում

տարածված ու կարևոր նշանակություն ունեցող «մանկունք» եզրի և դրա նից սերող

ասորական Ьаг (շ^քեոՏ-յի հետ: Բառակապակցությունների նշանակությունը և

ծագումը լիովին պ ա րզ չէ : Ա կներև է , որ ա յդտ եղ «մանուկ» բա ռը օգտ ա գործվա ծ է

ոչ իր սովորական իմաստով: Մի քանի օրինակներ բա վա կա ն են հասկանալու, որ

մենք գործ ունենք բա զմա բա ղա դրիչ տերմինների հետ:

Այս եզրերը մեզանում հատուկ ուշադրության չեն ա րժա նա ցել: Դ րա նց ա նդրա

դարձել են որոշ հեղինակներ մի քանի փ ոքրա ծա վա լ հղումներով1 ու մեկ-երկու

1 Р . С . С опуЬеаге. Кйиа1е А гш еп ош т, Ь е т § էհշ АскшпцЬаЦоп օք էհշ Б асгатепЦ апй Вгею агу КЦ<з օք էհշ А гтеш ап СЬигсЬ. Օտքօւ՜ճ. 1905 , р. 535; К -Н .К а с к а т . ТЬе Т е х ! օք էհշ С а п о м օք Апсуга (ТЬе Լւճո Тгап51аиоп օք Л е А гтеш ап У еш о п Ьу Р. С . СопуЬеаге). - Տէսժւ8 ШЬИса е1 Е с с ^ а з И с а , 1891, уоЫП, рр.139-216, որտեղ «մանկունք Եկհղհցւպ» արտահայտությունը Կոնիրերը մեկնա բա նել Է որպես ”с1еп шуепев”" «երիտասարդ կղերականներ», Է յ 212, ’ с1еп р и сп , ւձ շտէ Я1и с с с ^ а с * «մանկահասակ կղերա կաններ, այսինքն՜ մանկունք Եկեղեցւոյ., Է յ 214, հմմւո. նաև ծա նոթ. 8 , В . Լ . Х еИ ап , Е ^ е а з ^ւէոշտտ օք ւհշ Есс1с5ю1о8у օք * е Еаг!у А гтеш ап СЬигсЬ - ОишЬаЛоп Оакз Рарсге ву ш р о зш ш . ЕаМ օք В у гаШ ш т: вуп а пай А г т с ш а ш էհշ Р огтай уе Репой, ^ Ы п р о п , О итЬаП оп Оа1а 1982, рр. 187-197 (ՈոդվաՏի թարգմանությունը տհ'ս Հ .4 . Լ . Ջեքիյսւն, Եղիշեի երկը որպես վա ղ հայկական Եկեղեցու եկեղեցարսւ- նության վկայություն, «Է յմիսւծին. (Ա ) 1990, Է յ 40-49), ЕивЬе. Н и й гу օք Уагйап апй №е А гтеш ап \Уаг. Тгаш1айоп апй С о т г а е т а г у Ьу К.\У .ТЬот50п. С атЬ п й ве , М а58„ Լօոժօո, 1982, р. 6 , 9-13, К-\У . Ուօատօո, ТЬе Т еасЬ т8 օք ՏՅւոէ Сгевоту, А у ам 1, ՏԼ Ыегеевв А гтеш ап Зегшпагу, Ке\у У огк, 2001, ’р. 142, Մ . Է . Օի- րինյան, Մեկնողական ժանրի կազմավորումը Ա զարգացումը Հա յա ստ ա նում (Երևա ն, 2000, Է յ 49-50), որտեղ մի պարբերություն Է նվիրված այս եզրին:

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՇԻՐԻՆՑԱՆ

հիշատակումով2: «Ուխտի մւսնկունք»-ի վերա բերյա լ Ֆ . Կոնիբերը, հա յկա կա ն ծի

սակատարությանը նվիրվա ծ իր մենագրության, նման տերմինների բառարանում հետևյալ բա ցա տ րությունն է տալիս.

«Ուխտի մանկունք» = ի սկզբա նե մկրտվածները, որոնք Եկեղեցու մի տեսակ

ընտ րյա լ դա ս են կա զմել, ա վելի ուշ (կիրարկվում է ) ընդհա նրա պ ես «կղերա կա ն

ներ» իմա ստ ով: Երբեմն, արտահայտությունը թարգմանում եմ որպ ես «մանկունք

Եկեղեցւոյ»: Տ ե 'ս Ֆ . Ս. Բուրկիտ, վ ա ղ Ա րևելյան քրիստոնեությունը, 1904, 142 և հետագա էջերը»3:

Ա յդտ եղ նշվա ծ Բուրկիտի մենագրությունը4 հա տ կա նշա կա ն է ա յն առումով, որ

դրանում ա ոա ջին անգամ ուշադրություն է դա րձվել ասորական մի շատ կարևոր

տերմինի՝ Ьаг (З՛уапта-յի 5 («ուխտի որդիներ կա մ մանուկներ») վրա : Մ ա տ նա նշելով

ա յդ մենագրությունը, փաստորեն, Կոնիբերը ա ռա ջինն է , որ կապ է տ եսել ասորե

րեն Ь аг ( З 'у а т а -յի ու հա յերեն «ուխտի մանկունք» կամ «մանկունք Եկեղեցւոյ» եզրե- րի միջև:

Ա վելի մա նրա մասն է ա նդրա դա րձել եզրերին հ. Լ . Ջ եքիյա նը փ ոքր, սակայն

ա րժեքա վոր մի ա կնա րկով փ որձելով բա ցա տ րել «ուխտ» բա ռի նշանակության

զա րգա ցումը6: Հա յր Ջ եքիյա նը համարում է , որ տ վյա լ եզրը հուդա-ասորական ծա գում ունի՝ Ьпеу паЬЬгк (օր., Ե զեկ. Լ 5):

Ն մա ն եզրա կա ցությա ն է հանգել և հ. Շ . Ռընուն մկրտության արարողությանը

նվիրվա ծ «Քրիստ ոնեա կա ն հաղորդությունը» մենա գրությա ն մեջ: Բա ցա տ րելով

«միաբան ուխտ» բա ռա կա պ ա կցությունը, նա ծա նոթա գրությա ն մեջ նշում է .

«Ուխտ և ուխտաւոր տերմիններն օգտ ա գործվել են 5-րդ դարի երկրորդ կեսին'

Ա փրա հա տի զ ՚յճ ա ձ և Ь’па! ц'уЗтИ ասորական բա նա ձևը թա րգմա նելու համար»7:

Որոշ տեղեկություններ քննա րկվող արտահայտությունների մա սին ա ռկա է նաև

Թոմսոնի ա շխատություններում8: Ա նդրա դա ռնա լով խնդրո ա ռա րկա տերմիններին,

մա սնա վորա պ ես Եղիշեի երկի ա նգլերեն թարգմանության ա ռա ջա բա նում, Թոմսո-

նը քննա րկել է ա յդ եզրերը ընդհանուր քրիստոնեական պ ատմա գրությա ն համա

տ եքստ ից դուրս, դրա նք ընկա լելով միայն որպես Հա յա ստ ա նի համար յուրահա

տուկ երևույթ: Ա յնուա մենա յնիվ, նա նշել է որոշ ընդհանրություններ «Մ ա կա բա յեց-

վոց Գ րքի» հետ 9:

- С Н . К е п о и х , 1ш иаиоп С Ьгёйеп пе, Р а ш 1997 , р . 6 7 , Գ . Մ ուրա դյա ն . Բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն դ ի տ ող ութ

յունն ե ր , Ի ր ա ն -Ն ա մ ե , Ե ր և ա ն , 1 9 9 6 (4 -5 ), է շ 24:

3 С о п у Ь е а г е , 1905 , о р . <ոԼ, р . 5 3 5 .

4 Р .С . В и г И Н , Еаг1у Еа51сга С Ь ш и а п к у , Լ օո ժօո 1904.

5 ‘ В а г ” բ ա ո ը ն շա ն ա կ ում է թ ե ՛ ո ր դ ի ն ե ր , թ ե ' մա նուկներ: Ա փ րա Ո ա սփ գր ք ո ւմ ա րտ ա հ ա յտ ութ յունը

հա նդի պ ո ւմ է ն ա և եոշլ О’уДтД և Ьпау Չ>8ա Տ- «ո ւխ տ ի դուս տ ր եր Ա ուստ րեր> տ ա ր բե ր ա կ ն ե ր ո վ :

6 Տ ե ս Х е И у а п . 1 9 8 2 , р р . 1 8 7 -1 9 7 , Տ ե յփ ւա ն , 1990 , է շ 45-49 :

7 К е п о и х , 1 9 9 7 , р . 6 7 :

8 Ո ւօա տ օո, 1 9 8 2 . р . 6 .9 - 1 3 , Ո ւօա տ օո, Т Ь е Т е а сЫ п в , р . 142.

9 Ո ւօա տ օո, 1 9 8 2 , р . 6 , 11-16.

4-րդ դարի ^ ն ա կ Աւիրանասփ ™ ո ս 1 » վ կ պ վ ա » ա ր , ե զ ր ! * , , . Я Н » , դարի

ա սորա զիսւո^ոլնում աաւոնաո է զ ա ր » * 2ա ո « 0 ա կա կա 0 рш а ш ЧИ В Д .:

Բազմաթիվ ոաումնասիրություններ Ա ,ր Վ 4 ՕվԻրվաՏ ա ,ս քա րտին'■: Հա յւոնվեւ են զանա զան կ ա ր ո ն ե ր . որոնց ամւիոփոլմր ներկա յա ցվա ծ Է Դ ո լնկ ա նի ՛-. վ յորոլ- սի13 ու Մակի նայի14 աշխատություններում: Սակայն մինչև ա յսօր Էյ չի կարելի հա

մարել, որ տրված Է ա յդ տերմինների նշանակության հստակ իմաստը և սահմա

նումը- Ասորագետների հիմնական վեճի աոարկան Է, թ ե ովքեր են եղել «ուխտի որ

դիները կամ մանուկները»: Արդյոք ա յդ անվանումները վերա բերում են ճգնա վորնե

րին, թե" կրոնավորների հատուկ մի դասի: Ռուրկիտը համարել Է, որ Ափրահատի

երկում աոկա «ուխտի որդիներ» եզրը պ ետ ք Է հասկանալ որպ ես նոր մկրտվածների

մի դաս, որին, ինչպես վկայում են վա ղ քրիստոնյա գրողները (Կղեմես Ա լեքսա նդ-

րացի, Որոգինես, Տերտուղիանոս, Կիպրիանոս և ա յլք), որոշ ժա մա նա կ, տ րվել Է

«մանուկ»-ի հատուկ կարգավիճակը:«Այս Ժուժկալների Ա կուսակրոնների դասի առկայությունը վկայված Է մինչԱ 7-րդ

92 Ը .Ո№ՏհՄԱՆԿՈԻ№ՏՎ-ՄԱՆԿՈԻՆՔէ;Կէ.ղհ8ԻՈ6. 2 0 0 2

դար»15՛դար* .Ս. Ժարգին գրում Է: Ասորագետների ճնշող մեծամասնությունը հա մոզվա ծ լինե

լով, որ նշված եզրերը հատուկ են միայն վա ղ ասորական քրիստ ոնեությա նը, կար

ծում են, որ դրանք պ ետ ք Է քննա րկվեն միայն ա յդ շրշա նակի սահմաններում: Ա վե

լին. ոմանք, օրինակ՝ Ջ . Նեդունգաթը, նշում են, որ չի կարելի հիմնվել հետագա հե

ղինակների տվյալների վրա ա յս տերմինների նշանակությունը բա ցա տ րելու հա

մար, և որ Ափրահատի ա մենալա վ մեկնաբանը հենց ինքը Ա փ րա հա տ ն Է16: Թերևս

10 Ափրահատի երկը ընդունված Է սահմանել որպես «խրատ», «քա րոզ», •յորդորումն, և անգամ

«նամակներ»:

11 Հաճելի պարտականություն եմ համարում խորին շնորհակալություն հաւանել հայր Ծ. Ռընոփն,

որը բարյացակամորեն ուղարկեց ասորական եզրերին նվիրված ա յդքա ն ա նհրա ժեշտ նյութերի պւսւո-

ճեները այս հետազոտության համար;

12 Е . յ . Оипсап, Варйэш տ !Ье Օաօոտէռնօոտ оГ А рЬгааи» г Ь е Р е т а п Эа^с, \УазЫп$>1оп ն . С ., >945,

рр. 82-103.

13 А . У ввЪ ш , СеЦЬасу, А К с ^ ш г е т е т Խ Ас1гш55юп էօ В а р й в т т 1Ьс Еаг1у в у п ас СЬигсИ, ՏէօօէհօԽւ

1951, рр. 35-58; А . У88Ьия, ЬПзЮгу օք Азсе11с15ш ա էհշ Бупап О п е т , I (С Б С О 184, տսհտ. 14), 1^>иуаш

1958, рр. 184-208.

14 М. К. М ас1па, Լշտ Ьпау е1 Ьпа1 яуаш а Йе эупачие: ипе րւտէշ բհւ1օ1օջւգսշ տծւշստշ, 1л

МопасЫзгае Булацис с!и УПе 8Гес1е ’а ոօտ յօսռ, уо1. 1, ԱԵտո 1999, рр. 15-29.

15 Տ . յա -ву, Լշտ հ1տ շէ քւ11շտ ժս рам е ё а щ 1а НиёгаШгс աօո8տեգսշ зупацие, Ог. СЬг. Рег., 17 (1951), р.

309.

16 С. N « 1008811, ТЬе СоуепаШеге օք էհշ Еаг1у З у п ас-Б р еак тв СЬигсЬ, О С Р , уо1. 39 , քտտշ. 1, Кош а,

1973, р. 215 . "У /е 5Ьа11 ոօւ а л се п ат Л а г тс а ш п § а ! а р у с л р о т ! ւո ճա շ, ог ւո а р у с л аиШог, Ьу Ы йпв քօր

оиг քաժշ տսետշզսշոէ аиЛоге апй էհստ т а к ш § էհշ оНигс оиг թօւոէ օք йерагШгс. В еапп § էհւտ տւաբ!շ схс^сйса!

рппс1р!е ա ւաոճ, » е Ка ус էոշժ т էհշ բոտշոէ Бигусу էօ ге^ап! АрЬгаЬа! а з հւտ о\уп Եշտէ շձշքշէշ."

2 0 0 2 ՄԱՆԵ 0ԻՐԻՆ9ԱՆ

նման մոտեցման պ ա տ ճա ռով է , որ մասնագետները17 չեն ա նդրա դա րձել անդամ

Ափրա հա տի գրքի ոսկեդա րյա ն հայերեն թա րգմա նությա նը18: Աշխատությունների

թվում կա ն հոդվա ծներ, որտ եղ քննա րկվող եզրերը հա մեմա տվա ծ են որոշ հունա-

հոոմեական ա ղբյուրների տ վյա լների հետ: Սակայն չկա ե ոչ մեկը, որ օգտա գործա ծ

լինի դրա նց ա ոնչվող հարուստ հայկական նյութը, որը թվում է , թե ասորականի

հետ ա ոա ջիններից պ ետ ք է հաշվի առնվեր որպես Ա րևելյա ն Եկեղեցիների ա- ոանձնահատկությունները լուսաբանող աղբյուր:

Ք ննա րկվող տերմինների առկայությունը հունական ու լա տ ինա կա ն ա ղբյուրնե

րում սա կա վա թիվ է . հիմնականում դրա նք հանդիպում են վ ա ղ քրիստոնեական շրջանում:

Եզրի հետքերը ա կնհա յտ են' Հուստինոս վկա յի ((100-165), Կղեմես Ա լեքսա նդ-

րացու (150-215), Տերտ ուղիա նոսի (160-220), Որոգինեսի (185-254), Արքելա յոսի

(216-277), Կիպրիանոսի (220-250), Կյուրեդ Երուսաղեմացու (315-386), Գրիգոր Ն ա -

զիա նզա ցու (329-390), Բստ սեղ Կեսարացու (331-379), Գրիգոր Ն յուսա ցու (335-

394), Օգոստինոսի (354-430) և ա յլոց երկերում: Կղեմես Ա լեքսա նդրա ցու «Մ ա նկա

վա րժ» գրվա ծքը ա մենա կա րևորն է հունական ա ղբյուրներից, որը ո չ միա յն ա նդրա

դառնում է ա յդ եզրին, ա յլև պարունակում է դրան նվիրվա ծ հատուկ գլուխներ,

հատկապես 1-ին գրքում: Օրինակ' ա յդ գրքի 5-րդ գլխի վերնա գիրը շեշտում է . «Բո

լոր նրանք, ովքեր քա յլում են համաձայն ճշմարտության, Ա ստ ծու մանուկներ են»:19

Ա մբողջ գլուխը, ինչպ ես և հա ջորդ 6-րդ գլուխը, որի վերնադիրն է ' «Մանուկ եզրը չի

նշանակում տա րրա կա ն սկզբունքների ուսուցում», կարևոր տեղեկություններ են

պարունակում մ եզ հետ ա քրքրող եզրի վերա բերյա լ:

Հունա կա ն ու լա տ ինա կա ն երկերում հիշա տակվա ծ «մա նկունք», «որդիք»,

«ուխտ» բա ղա դրիչներով կա զմվա ծ ա րտա հա յտություններին մա սնագետները քիչ

են ա նդրա դա րձել: Դ ր ա պ ա տ ճա ռներից են' 1. ա յն փոփոխությունները, որոնց են

թա րկվել է քրիստ ոնեա կա ն վա րդա պ ետությունը ա ռա ջին դարերի ընթա ցքում, ուս

տի և դրա հետ ևա նքով եզրերի առկայությունը վկա յվա ծ է միա յն վ ա ղ ու որոշակի

ուղղվա ծություն ունեցող գրվա ծքներում: 2. Որպես մեկ ա յլ պ ա տ ճա ռ, կարելի է

մա տ նա նշել մեր գիտ ելիքների խիստ սահմանափակությունը քրիստ ոնյա Եկեղեցու

հա ստա տման ու զա րգա ցմա ն գործընթա ցի, քրիստոնեությա ն սկզբնա կա ն դարե-

17 Հա մենա յնդեպ ս' մ եզ մա տչելիների թվում: Ն շվ ա ծ հեղինա կներից միայն Վյորուսը (УйОЬии,

1951, рр. 54-55) հիշատակում է , որ աոկա է Ափրահատի հայերեն թարգմանություն, որում նկատելի է

ասորերենին նման մոտեցում ճգնա վորներին նկարագրելիս: Թվում է , որ նա ա նձա մբ ծա նոթ չէ թա րգ

մանությանը, քա նզի վերջինս, լինելով ստույգ ոսկեդարյան թարգմանություն, չի սահմանավւակվամ

միայն նշվա ծ ընդհանրություններով: Տե ՛ս նաև' է շ 55 , ծան. 20:

Գ ի ր ք , որ կոչի Ջ գօն արարեալ Սրբոյն Օակոբւսյ երիցս երա նեա լ Հա յրա պ ետ ին Մըծրին քա ղա

քի' ըստ խնդրոյ սրբոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Լոաաւորչին, սակս մանկանց նորոյս Սիովնի: Կոստանդնու-

պ օլիս, 1824: Տ ե ՛ս նաև’ С . ЬяГопМ ш е, Ьа усгзюп А гш Аш сппе (1շտ о си у гк (ГАрНгаШс 1с Бупсп, ՇՏՕՕ ,

Տշոբէօւէտ А гтпсш аа, Ьои\ а т 1977.

15 С 1етеШ օք А1схапс1па. Ո ւշ ւոտէաշէօւ՛ [Раес1а§ови$], Т Ш , 1,.5.է1.

ոում Ա րևելյա ն և Ա րևմ տ յա ն Ե կեղեցիների փ ոխ հա րա բերութ յունների և դրա նց մեջ

կա տ ա րվա ծ փ ոփ ոխ ությունների վե ր ա բե ր յա լ: 3. Ա սւով ա ծա շն չո ւմ շա տ տ ա ր ա ծ

վա ծ Ք րիստ ոսին հա տ կա նշա կա ն «ո ր դ ի , մ ա կդիրը, գո ւցե , և ս խ ա նգ ա ր ե լ է մա սնա

գետ ներին ընկա լել ա յն որպ ես «մա նուկ* տ երմինի հոմ ա նիշ: 4 . Ա սո ր ա գետ ն երի վ ե

րը նշվա ծ վերա բերմունքը ' ա սորա կա ն եզրի ծա գումը, զա ր գ ա ցո ւմ ը և բ ա ց ա տ ր ո ւթ

յունը փ նտ րել միմիա յն ա սորա կա ն ա ղբյուրներում: Ի ն չև է , ո ր ք ա ն ո վ մ ե զ հա յտ նի է ,

մա սնա գիտ ա կա ն գրա կա նությա ն մեջ խ նդրո ա ո ա րկա ե զ ր ե ր ի հունա րեն ու լա տ ի

ներեն տ ա րբերա կները հիշա տ ա կվա ծ են մ ի ա յն վ ե ր ո հ ի շ յա լ ա ս ո ր ա կ ա ն ե զ ր ի կ ա

պ ա կցութ յա մբ20:Հարկ է նշել նաև, որ վերը նշված աշխատություններում շեշտ ը դրվել է «ուխտ»

բաոի վրա: Հետա զոտողներից և ո չ մեկը ըստ պ ատշաճի չի քննել «մանկունք» բա

ռը, մինչդեռ, ըստ իս, հենց դա է հիմնական, կա պ ա կցող տերմինն ու բա ղա դրիչ մա սը բոլոր վերը նշված արտահայտություններում: «Մանկունք»-ը բա զմա թ իվ հարցե

րի վերա բերյա լ չա փ ա զա նց ուշագրավ տեղեկություններ պ ա րունա կող եզր է : Ընդ

որում" «մանկունք Եկեղեցւոյ» արտահայտությունը, ընդհա նրա պ ես անուշադրութ-

յան է մատնվել ասորագետների կողմից, թ ե պ ետ և ա յն նույնպես կիրարկության մեջ

է եղել վա ղ քրիստոնեության շրջանում (բոլոր դեպ քերում, զա նա զա ն հուշար

ձաններում, ներաոյալ ասորականները, ա ոկա են դրա հետքերը): «Մանկունք»-ի օգ

տագործումը «եկեղեցի» բաոի հետ լրացուցիչ իմաստ է տա լիս «մանկունք» եզրին,

տարբերակելով այն «ուխտի մանկունք»-ից: Հետա գա յում (5-6-րդ դա րերից հետո),

անհետանալով հունա-հոոմեական աղբյուրներում, «մանկունք Ե կեղեցւոյ» եզրը

պահպանվել է միայն հայկական ու ասորական երկերում: Ա յս ա մենից ելնելով մեր

ուշադրության կենտրոնում հիմնականում կլինի «մանուկ» եզրը , ա վելի ստույգ' դրա

ծագումը, նշանակությունը, կիրառումն ու զա րգա ցմա ն ընթա ցքը: Կարծում ենք, որ

այս եզրերը ընդհանուր են եղել բոլոր վա ղ քրիստոնյա հա մայնքների համար ու

սերտորեն կապված են քրիստոնեության տա րա ծման բա զմ ա զա ն հարցերի հետ:

Դ ա է պատճաոը, որ խնդրո աոարկա տերմինների պատմությունը և զարգացումը

պետք է ներկայացնել հայկական ու հունահոոմեա-ասորական համատեքստում:

Հա յկա կա ն աղբյուրներում «մանուկ» եզրը կա րող է փ ոխ ա նցվել «որդի», «տղա»,

«աշակերտ», «փոքր», «հա մբա կ»21 և նման իմաստ ունեցող բա ռերով: Օրինակ' Ափ-

րահատի գրվածքի հայերեն թարգմանությունը փոխանցում է ա յն երբեմն «որդիք»

բառով22, երբեմն էլ' «մանկունք» համարժեքով23: Ն ույն երևույթն ա ռկա է նաև

Եզնիկ Կողբացու և Ղա զա ր Փա րպեցու երկերի պ արունա կա ծ օրինակներում, որ

20 Տե՛ս , օրինակ' М. Маийе, \УЬо \геге 1Ье В'пау (}Й у ат»? ,1оита1 օք Т)1ео1о§'|са1 Տէսժւշտ 36 (1935),

рр. 13-21. Հոդվա ծը ինձ համար մատչելի չէր և դրա մասին պատկերացում եմ կա զմել Նեդունգաթի

հոդվածից՝ ЫсЙипеаП, 1973, р. 420.

21 Օրինակ' «Ի հարցն մատենագրեցան մանրամասն լշննու|»եամր. ա ո նոսա ւսոաքեսցոլք զնրրա -

խնդիր աշխատասէր համբակսն Ս իոնի:., Ն Ր Հ Լ , է շ 455 :

22 «մանկունք ժողովրդեան» Ավւրահատ-Ջգօն, է շ 164:

23 «որդիք ժողովրդեա ն. Ափրահատ-Զգօն, էշ 165:

94 Ը .ՈԻԽՏԻՄԱՆԿՈԻՆՔ.Ե4«ՄԱՆԿՈԻՆՔԵԿԵՂԵ8ԻՈ8. 2 0 0 2

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՕԻՐԻՆՑԱՆ

տ եղ սւվելի շատ օգտ ա գործվա ծ են «որդիք», «տղւսյք» բա ոերը: Հունա կա ն ա ղբյուր

ներում «մանուկ» տերմինի գա ղափարը ևս ա րտ ա հա յտ վա ծ է «փ ոքրի» իմաստ ունեցող բա ոերով.

и^тпсл», ттаГу, тгас61о»/, ս1ձտ\ тё к гх л ч цисрЫ .. Лкгсиссм.:

Թ եև եզրը տ ա րիքա յին հատկանիշ չի կրում, ա յնուա մենա յնիվ, հնարավոր է , որ

ա յն մա տնա նշում է տ ա րիքով երիտասարդ (բա յց ո չ երեխա ) ա նձի: Աստվածւսշըն-

չում հաճախ ա ոկա են դեպ քեր, երբ հունարեն «մանուկ» իմաստ ունեցող բաոի (օրինակ' паТд-ի) դիմա ց հայերենում ունենք «ծաոա» բա ոը24:

վերա դա ռնա նք քննա րկվող եզրերին ու փորձենք պւսրզել ա ռա ջա դրվա ծ հար

ցերը, ա նդրա դա ռնա լով նախ հայկական նյութին: «Ուխտի մանկունք», «ուխտի ման

կունք Եկեղեցւոյ» կամ «մանկունք Եկեղեցւոյ» արտահայտությունները վկա յվա ծ են

5-րդ դարից թ ե ' բուն հա յկա կա ն բնագրերում, թ ե ' թա րգմա նա կա ն գրվածքներում:

Եզրերը հանդիպում են վ ա ղ շրջանի հայ պ ատմիչների՝ Ա գա թա նգեղոսի25, Ե զնի

կի26, Ե ղիշեի27, Մ ովսես Խ որենա ցու28 և Ղ ա զա ր Փա րպ եցու29 երկերում: Բերենք ա-

սածը հա ստ ա տ ող մի քա նի օրինա կ: Ա գաթանգեղոսի «Պատմութիւն Հա յոց»-ում ա սվում է.

•Ա րդ' ետ Ցովհա ննէս զքւսհանայութիւնն եւ զօրութիւնն եւ զմարգարէութիւնն եւ

զթագսսորութիւնն զՓ րկիչն մեր Քրիստոս, եւ Քրիստոս ետ աոաքելոցն, եւ աոաքեալքն' Եկեղեցւոյ մա նկա նց»30:

Մ ովսես Խ որենա ցու «Պ ա տ մությա ն» մեջ կարդում ենք.

«Ա յլ մեծն Սահակ ո չ ինչ կասեաց զհոգեւոր կսւթսն դիեցոլցանել մանկանց Ե կեղեց

ւոյ հանդերձ Մ եսրոպսս»3 ':

Հա տ կա նշա կա ն է , որ «մանուկ» բա ռը Խ որենա ցու երկում օգտ ա գործվում է նաև բա ցա սա կա ն իմա ստ ով' «մանուկ սա տա նա յի»32:

Բա զմա թիվ են «մանկունք» եզրի օրինա կները «վ ա ր ք և վկա յա բա նութիւնք

սրբոց հա րա նց» ժողովածուում, հատկապես դրանց վա ղ թա րգմա նա կա ն շերտում:

24 Օրինակ՛ в ' в ДЦ(ау Й1гоис(а1> Տ Հ & յո ս 0еоО п аС бдо <1 п а р д <го1 тт а а й у т ц ш и т й т п у ^ . ւ

(^ւտ. Տօ1. 12:7)՝ -զի արժանի գերութիւն ընկալցի ծսւոայից Աստուծոյ, որ ա ո ի քէն քա ն զա մենա յն աոա-

ւել պատուական էր երկիրն» (Իմաստ. Սող., ժք», 7):

23 Ա գա թա նգեղեա յ Պատմութիւն Հա յոց, սւշխատասիրութեամր Գ . Տէր -Մ կր տ չեա ն եւ Ստ. Կանսւ-

յեա նց: Էշմիա ծին-Տփ ղիս, 1909. էշ 355 : Հա յոց Պատմություն, Ա . Տեր-Ղ Ա ոնդյա ն, Երևա ն. 1983, է շ 232 :

26 Ե զնիկ կո ղ ր ա ցի , Օա ոք ընդդէմ ա ղա նդոց, աշխատասիրութեամր Մ . Մ ինա սեա նի, ժ ն և , 1992, էշ

3 4 ,3 7 ,1 1 1 ,1 1 2 ,1 1 3 :

27 Ե ղ ի շէ , Վա սն վա րդա նա լ և Հա յոց պ ա տ երա զմին, Ե . Տ է ր - Մ ինա սեա ն, Երևա ն, 1989, է շ 14, 56,

108, 114, 118, 128, հմմտ. նաև Տ ե ք ի յա ն , 1990, էշ 46-48:

28 Մ ովսէս էսորենացի, Պատմութիւն Հա յոց, քննա կա ն բնա գիրը Մ . Ա բեղեա նի և Ս. Ցա րոլթիւնեա -

նի, լրացումները Ս,. Սա րգսեանի, Երևա ն, 1991, Էշ 199, 329, 354:

29 Ղ ա զա ր Փ ա րպ եցի, Հա յոց Պատմություն. Թուղթ վ ա հա ն Մ ա միկոնյա նին, Երևա ն, 1982, Էշ 80:

30 Ա գա թա նգեղոս, 1983, Էշ 258:

31 էսորենացի, 1991, Էշ 354:

32 Ն ույն տեղում, 1991, Էշ 92:

9 6 Ը .Ո Ի Խ Տ Ի Մ Ա Ն Կ Ո Ի Ն Ք » Ե Վ « Մ Ա Ն Կ Ո Ի Ն Ք Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի Ո 6 » 2 0 0 2

լերնագրում. օրինա կ' «վկա յա բա նութիւն

Լ ո օ Քառա սնից (մանկանց-Մ-Օ). որք Ի Սեբաստիա կա տ ա րեցա ն». որոնց Սասին

ասված է . որ նրանք «Լուսապսակ քա շ նահատակք Ա յա ղ թ օղ զօրա կա նք երկնաւոր □ օրապետին' Քառասուն սուրբ Մանկունք, ա յս ժիրաժիր հ ր ի ւո ա ս ա ր դ ք ." կամ

«Ննջումն եւ յարութիւն եօթն խոսաովանօղ սուրբ Մ ա նկա նցն Եւիեսոսի»- :Ք նն ա ր կ վ ո ղ ե զր ե ր ը իրենց տ ա ր ա տ ես ա կներով բ ա զ մ ի ց ս օ գ տ ա գ ո ր ծ վ ի ե ն .Կ ա

նոնագրքում-, մ ա նվա նդ դրա վ ա ղ շերտ ը կ ա զ մ ո ղ կ ա նոն ներում : Հունա ր ենից

թա րգմա նվա ծ կա նոնա խ մբերը տ ա րբեր թ ա րգմա նա կա ն շերտ եր ե ն ներկա յա ցնո ւմ

Ա ունեն տ ա րբեր թ ա րգմա նչա կա ն մոտ եցում («ո սկ եդ ա ր յա ն», «ն ա խ ա հ ո ւն ա բա ն . ու

հունա բա ն): Հա յկ ա կ ա ն կա նոնների բա ղ դա տ ո ւմ ը հունա րենի հետ բա ցա հ ա յտ ո ւմ է .

որ բոլոր ա յն տ եղերում, ուր հա յերեն տ եքստ ում ա ռ կ ա ե ն ք ն ն ա ր կ վ ո ղ ե զ ր ե ր ը , հու

նա րենն ունի кХАрОЯ կա մ кА пр1К б ? բա ռ ե ր ը , հա ճա խ է լ դ ր ա ն ք պ ա ր զ ա պ ե ս բ ա ց ա

կայում ե ն հունարենում: Օրինա կ'Գլուխ Ժ Ը . «վա սն արուագիտսւց»... այլ եթէ քահւսնայ ոք ըմբոնեսցի յախտին' ելցէ ի

քահանայութենէն, հւ եթէ ուխտի մանկանց' ի կսւրգէն ելցէ, եւ ապաշխարութիւն ւսնաս-

նագիտացն ի վերայ եղիցի»35:

կամ՜«վասն աշխար հակ անաց եւ վասն ուխտի մանկտնց Եկեղեցւոյ... ապա եթ է յուխտէ

ոք Իցէ. արժան է մատուցանել յաշտիճան քահանայութեան եւ մանաւանդ թ է աոաշին

վարքն ուղղութեամբ վարեալ իցէ, կամ եղել մեծ ժողովոյն:36

«Ո ւխ տ ա կա ն» կա մ «ուխ տ ա ւոր» ե զ ր ե ր ը նույնպ ես միշտ հա ն դես ե ն գա լիս

к Л г р к б ? կա մ кЭДрод բա ռերի դի մ ա ց, օրինա կ.

Գլուխ ԺԵ. «վ ա ս ն ուխտաւորաց որք կամիցին միս ճաշակել:' «Ոյք յուխտի անդ

իցեն երի ցա նք կամ սարկսոագունք կամ ա յլ ոք ի պաշտաւնէից եւ հեոի իցեն ի մսոյ»37:

33 Լիակատար վարք Ա վկայաբանութիւնէ! սրբոց, որք կան ի հին Տօնա ցուցի Եկեղեցւոյ Հայասւոա-

նեայց: Հ . Մ . Ապերեան, վենետ իկ, 1810, է յ 206:

34 Լիակատար վարք, 1810, է շ 206-207: Ն շե ն ք , որ Ա. Մնացականյւսնի կողմից ուսումնասիրված

«թուխ մանուկ, հուշարձանները (Ա . Մնացականյան, «Թուխ մանուկ» հուշարձանների մա սին, Պ Բ Հ, 1976 (2), էշ 189-204), թերևս այս համատեքստին են պատկանում:

3^ Նիկ. X V III .129.12,13 «ուխտի մանկունք»- հունարենը չունի: Ա յստ եղ Ա ստ որև հղումները Նիկիա - կան կանոնների համար արվում են ըստ հետևյալ հրատարակությունների, հայերենը' կանոնագիրը Հայոց, աշխատասիրությամբ վ . Հա կոբյա նի, Ա , Երևան, 1964, է շ 116-131, հունարենը' Роп|1, քնտօ. IX.

նւտէոբւտշ ^пёгз1с апНцие (1У-1Х տ.), раг Р.-Р. 1оаппои: 1.1.1, եշտ сапопэ ժշտ с о п а к о е с и ш о ^ и е з , Кош а,

1962,էշ 23-41 : Հմմտ. նաև հետևյալ օրինակները' Ն իկ . Х 1Х .130.5 «ընդ ուխտիւն» - Х1Х.40.14

" ё у те? кХт^рц) , ^ ի կ X V I.128.5 «որ ի կարգին եւ ի կանոնին եւ յուխտի եկեղեցւո յ» (հմմտ. II Նիկ.

XVII «ժա ոա նգա ւորք»)- XVII Т(9 к а ^

36 Կանոնագիրք, Ա, 1Ш|, 111.154.13-1ՏՏ. 8: Անկյոտայի կանոնների հղումները ըստ’ Կանոնագիրք, Ս,, է յ 151-167,

Ա Ше Капопе5 й а щШгсЫкЬсп СопсШсп, уоп Р.иисЬсП. КнЬигв. Աւբսջ, 1896, рр. 29-34, հմմտ. նաև Անկ. III. 155.6 - III. 30.25 кА /|р 05 , Անկ. X. 161.2,9 «ուխտի մանկունք-՛ հունարենը չունի:

37 Անկ. X V . 163.14-164.4 - II Ն ի կ . XXIV - Х1У.32.27 “ к Э Д р О д ” Հմմտ . նա և Ա օ մ . Х Х У И .235 .4 -

ХХУП .75.11 К Л г р К б ^ . Ա օԺ . ХХХ У 1.237.3 - Х ХХ У 1.76.12 К Л Г р К б ^ Ա օ Ժ . Х 1 -2 3 8 .3 - ХЫ1.76.31

к Л г р к б д " :

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՇԻՐԻՆՑԱՆ Ը 97

Հա ճա խ «ժառանգաւոր» ու «վիճակաւոր» հոմանիշները օգտագործվում հն «ուխ

տաւոր» եզրի փ ոխ ա րեն, մասնավորապես «Ա ռա քելա կա ն կանոններում», որոնք

թա րգմա նվել են ա սորերենից: «Կանոնագրքի» ընձեռա ծ օրինա կները քննա րկվող

եզրերի վերա բերյա լ բա զմա թ իվ հն և անհնար է ա յստ եղ նշել բոլորը: Ա վելա ցնենք

միայն, որ «ուխտի մանկունք Եկեղեցւոյ» ձևի օրինակները հաճախ հանդիպում են եկեղեցա կա ն պ ա շտ ոնների թվարկումից առանձին38:

«Մ անկունք» եզրը վկա յվա ծ է նաև ա յլ թարգմանական գրվա ծքներում: Թվում է ,

որ Եվսեբիոս Կեսա րացու ու Սոկրատ Սքոլաստիկոսի «Ե կեղեցա կա ն Պատմութ-

յուն»-նեբում ա ռկա օրինա կները ևս պատկանում են «մանկունք» եզրի համատեքս

տին: Ը նդ որում' ա յդտ եղ նորից հանդիպում ենք նման երևույթի' հայերենում առկա

«մանկունք» եզրը ո չ միշտ է ներկա հունարեն բնագրում: Օրինակ' Ե վսեբիոս Կեսա-

րացու գրքի հա յերեն թա րգմա նության մեջ կարդում ենք. «Ա պ ողոնիոս' այր օրինա- կագիրր մանուկ եկեղեցւոյ»:39 Հունա րեն բնագրիրը ունի. .

"Л тгоХХш у ю ? , г ю с Х п с ш о т и с б ? ա ^ թ ա № > Հա ւսւնի է> п г ա ւս ե ր կ ը թ ա ր 4 _

մա նվել է հա յերեն ա սորերենից, և, հա վանա բա ր, խ մբագրության մեջ ա ոկա «մա

նուկ Եկեղեցւոյ» եզրը ասորերենի ա զդեցությունն է : Երևույթը բա ցա տ րելու համար

հարկ է ստուգել ա սորերեն թարգմանությունը, ինչը թողնում են ք մասնագետներին:

Սոկրատի երկի հա յերեն թարգմանության մեջ Ապողինա րիոսը երկու ա նգա մ ա ն

վա նվա ծ է «մանուկ»' «մանգունն զեղեսւլսն»41 հունարեն “ ծ лай ;” 42 («մանուկ») բառի

փոխարեն, և' «Իսկ մանուկն Ապողինա րիոս»43, “ ծ 6ё уештеро^ АяоЛЛлуйрю^” 44

(«Իսկ երիտ ա սա րդ Ա պ ողինա րիոսը») ա րտա հա յտությա ն դիմա ց: Երկու դեպքերում

է լ վիճելի է , թ ե օգտ ա գործվա ծ «մանուկ» բա ռը եզր է , թե ոչ: Ա յնուա մենա յնիվ, ա ոա

ջին դեպ քում, երբ խ ոսքը ա րդեն գիտնակա ն դա րձա ծ, մեծահա սակ մա րդու մասին

է , «մանուկ» ա նվա նումը ուղիղ իմաստով բա վա կա ն զա րմա նա լի է թվում: Ն ո ւյն եր

կում ա ոկա է մեկ ա յլ նման օրինակ.«...օս/քխ & аитф ка1 ծ цакроРкйтатоу Лй&Ьил/, у^оу <Зу ттйуи ка! тА тоО

цоуахисоО (Мои Խ ' а и л ? ж и 8си 6(Ш '05.>

« Ը ն դ նմ ին ե ւ ե ր կ ա յն ա կ ե ա ց ն Ա ւք ս ա ն ո ս մ ա ն ո ւկ գ ո լո վ ա մ ե ն ե լի մ բ . ե ւ զ մ ի ա յն ո ւ -

թ ե ա ն վ ա ր ո ւց խ ր ա տ ե ա լ ի ն մ ա ն է » 45 :

38 Հ մ մ տ . N « 1 1 ^ 1 1 , 1973 , Է ? 2 0 2 :

39 Ե էսերիոսի Կ ե սա րա ցւո յ Պ ա տ մութ իւն Ե կ ե ղ ե ցւո յ, յե ղ ե ա լ յա ս որւո յն ի հ ա յ ի հ ի ն գ ե ր ո ր դ դա րու,

պ ա ր զ ա բ ա ն ե ս ^ նոր թ ա ր գ մ ս ւն ա թ ե ա մ ր ի յո յն ր ն ա գ ր էն ի Յ եո ն Հ . Ա ր րա հս ւմ վ . ճ ա ր ե ա ն , վ ե ն ե տ ի կ ,

1877, է ջ 383 :

40 Е ш е Ы ш , 1 8 9 0 , V , 18 , р . 2 2 1 :

41 Ս ո կ ր ա տ , է շ 2 1 3 ,1 3 :

42 С . С Ь .Н а ш е п . М . Տհա ոյՅո, Տօօաւշտ Ю г с И с п ^ с Ы с Ы е ., А к а й е г т е Уег1а{>, ВегИп 1 9 9 5 , Տ . 185 ,15 .

43 Ս ո կ ր ա տ , է շ 2 5 5 , 8-9:

44 Н а ш е л , Б т п у а п . 1 9 9 5 , Տ . 2 1 0 ,1 6 - 1 7 .

45 1Г. Տ ե ր -Մ ո վ ս ե ս ե ա ն , Ս ոկրա տ սւյ Ս քո լա ս տ ի կո սի Ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն Պ ա տ մ ո ւթ ի ւն եւ Պ ա տ մութ իւն

վ ա ր ուց ս ր բ ո յն Ս հղ բհ ստ րո սի ե պ իս կ ոպ ոս ի Հ ո ո վ մ ա յ, վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ , 1897 , է շ 3 7 , 4-5 :

---------------- п и и т ոոոնգ մեծ մասամբ հասցեագրվում են միայն

~ ն մ ա ր գրված երկերը, հաճախ են հիշատակվում նախերգանքներում : Օրինակ' «Պիտոյից Գ ի ր ք.-ը գրվա ծ է .ի վ ա ր ո ւմ ն եւ ի

Լ ո ա ի ւ ն ուսումնասէր մտնկանց Ե կեղեցւո յ.4* : Ա յդ 4րքում վկա յվա ծ են նաև այլ «մանկունք* բա ղա դրիչով կա զմվա ծ բառակապակցություններ, որոնք մենք հակ

ված ենք վերա բերել այսւոեղ քննա րկվող համատեքստին: Ըստ իս, դրանք Ք րիստոսի Ա առաքյալների խորհրդանիշներն են: Բոլոր դեպքերում ա կնհա յտ է . որ .Պ ի

տոյից ԳՐՔԻ* թեմաների ու նախակրթությունների օրինակների ընտրությունը պ ա տահական չէ: Հիշատակարաններում վկա յվա ծ օրինակներից կարևորագույնը կա-

ոևյի է համարել Կիրակոս Դրա զա րկցու «Մեկնութիւն Ցովհա ննա Ա ւետ ա րա նին.

Արկի տեղեկությունը, որտ եղ պ ա րզ սահմանված է , որ «մանկունք Ե կեղեցւո յ. ա ր

տահայտությունը նշանակում է կրոնավորների դաս.«Ա ր դ հ ւ դ ո ւք , ո վ ս ո ւր բ մ ա ն կ ո ւն ք Ե կ ե ղ ե ց ւո յ, հ ր ե շ տ ա կ ե ր ա մ լՈւս ա ձ ի ր դ ա ս ք կ ր օ

ն ա ւ ո ր , ո ր ք է ք յը ն դ հ ա ն ո ւր ս ա ո կ ա յա ց ե ա լ. ե ւ ո ւն ի ք փ ո յթ ա շ խ ա տ ա ժ ի ր կ ր օ ն ի ց գ տ ա -

ն է լ յ ա ո ա շ ա կ ա ց , հ ւ ս ի ր ո վ ս ր տ ի , ծ ա ր ա ւե ս ղ ո գ ւ ո վ դ ի մ է ք Ի ս ո ւր բ պ ա տ ո ւի ր ա ն ս ի գիտ էղ

ե լ յա ռ ն ե լ կ ա մ ա ո դ ն էղ օ ր ի ն ա կ ի ն ո ր ա կ ե ր տ ե լ, ի խ ո ր ո ց ս ր տ է մ ա ք ո ւր մ տ օ ք եւ բ ա զ կ ա

տ ա ր ա ծ պ ա ղ ա տ ա ն օ ք հ ա յե լո վ ա ո Ա ս տ ո ւա ծ ...»

Ընդգծվա ծ բա ռերը «մանկունք»-ի հատկանիշներն են ու հա ճա խ են քննարկվում

տերմինին վերա բերող գրվածքներում: Հա շորդ օրինա կը' Պողոս Տա րոնա ցու

«Թուղթ ընդդէմ Թ էռփ իստ է հոռոմ փիլիսոփայի» «Ջա տագովութիւն Հա յոց» հատ

վածում է.«Ե ւ մ ե ք զ մ ե ր ս ո չ գ ր ե ց ա ք ը ն դ հ ա կ ա ո ա կ ս ի ն չ , ա յլ ս ի ր ա կ ա ն յօ ժ ա ր ո ւթ ե ա մ ր ծ ա ն ո ւ

ց ա ն ե լ մ ա ն կ ա ն ց Ե կ ե ղ ե ց ւո յ, Ա ց ո ւց ա ն ե լ զ պ ա տ ո փ ր ա ն ս ն Ա ս տ ո ւա ծ ա շ ո ւն չ Գ րոց:...Ա

տ ա ցո ւք [օ գ ն ա կ ա ն ո ւթ ի ւն մ ա ն կ ա ն ց Ե կ ե ղ ե ց ւո յ ս ր բ ո յ. . .» 4 ®:

խնդրո առարկա տերմինը վկա յվա ծ է նաև Հովհա ննես Իմա ստա սերի «Ցա ղա գս

խրատու մանկանց» գրվածքում: Ա . Աբրահա մյա նը բա ցա տ րում է ա յն հետևյալ

կերպ. «Հովհա ննես Իմաստասերի մանկավարժակաՕ-փիլիսոփայական երկն է,

գրված աշակերտների համար»49: Ս. Ա րևշա տ յա նը չհա մա ձա յնելով հրատարակչի

հետ, իրավացիորեն նշում է , որ դա ո չ թե «մանկավարժական գործ» պ ետ ք է համա

րել, ա յլ «մի փիլիսոփայական-բարոյագիտական թուղթ», որով նա խրատում է ի շ

խող բարոյական նորմերը և, հա վանա բա ր, պ ա շտոնա կա ն դա վա նա նքից շեղվող,

«բարձրագոյն ուսմունքը ա ղա վա ղող մա րդկա նց»50: Ա յս եզրա կա ցությա նը հեղինա

կը հանգում է Գրիգոր Մագիստրոսի երկերում ա ռկա «մանուկների» մասին եղած

46 Գիրք պիտոյից, աշխատասիրությամբ Գ . Մուրադյանի, Ե բեա ն, 1993, էշ 14-15:

47 Կիրակոս Դ-րազարկցի, է շ 962:

48 Պօղոս Տա րօնա ցի, Թուղթ ընդդէմ Թէովփ ստ է, Կ.Պոլիս, 1752, է շ 80:

49 Ա . Գ . Ա բրա հա մյա ն, Հովհա ննես իմաստասերի մատենագրությունը, Երևա ն, 1956, է շ 355:

50 Ս. Ս. Ա րևշա տ յա ն, «Ցա ղա գս խրատու մա նկա նց. գրվա ծքը և Օրա հեղինակի հարցը, Բանբեր

Մ՛ատենադարանի Երևան, 1973, N 11 , էշ 35:

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՇԻՐԻՆ8ԱՆ Ը 99

տեղեկությունների հիման վրա , որոնք կարծես թե Աս ա ռնչվում են քննա րկվող ե զ րին5':

Կա թողիկյա ց թղթերի մեկնության սկզբում Սարգիս Շնորհա լին ես ա նդրա դա ռնում է «մա նկանց Եկեղեցւոյ».

«Եւ արդ ես աղօթիւք զսոյն խնդրէի ամենայն մանկանց Եկեղեցւոյ յայսպիսի գործս պարապիլ եւ ի սոյն դեգերիլ»52:

Նույն երկում Սարգիս Շնորհա լին հայտնում է ուշագրավ տեղեկություններ Եկեղեցու «մա նկա նց» վերա բերյա լ:

«Բայց արթնութիւն թուի ինձ աստանօր ոչ մարմնականն պահանջել ի նոցանէ (զւս-

չա ցն բացութիւն), ա յլ ըզհոգւոցն Ա զմւոացն (զգաստ ութիւն): վա ս ն զի են բա զումք Ա

մանաւանդ յԵկեղեցւոյ մանկանց, որ թէպ էտ Ա մարմնով արթունք են և սթափք, Ա ի

հսկման (կա ն) զօրն ողջոյն քան զայնոսիկ' որ ի խոր քուն թանձրութեան խորդան, եւս ա-

ոաւել դա նդաչեն' հո գովք աշխար հականօք զբադեալք»53:

Հա տ վա ծը շա տ կարևոր է , քա նզի ա յն նշում է «մա նկա նց» գլխավոր հատ

կա նիշներից մեկը' լինել հոգով արթուն, ինչը ընդգծվա ծ է նաև Ա փրա հա տի 6-րդ ճառում.

«գուցէ յանկարծակի գսւյցէ տանուտէրն, զի յորժամ եկեսցէ, գտ ցէ զմ եզ ի զարթնու- թեա ն»54:

Ն շ ե ն ք , որ Ա փ րա հա տ ի հենց 6-րդ ճա ռն է , որ նվիրվա ծ հ Ьаг О ’уагпа եզրին:

Հա յերեն թա րգմա նությա ն մեջ ա յն ներկա յա ցվա ծ է «Օրինակ ուխտաւորաց» վեր

նագրի ներքո: Դ ա վ ի թ Ք ոբա յրեցու «Ցիշա տա կւսրա ն Մ եկնութեա նս Եսա յեա յ» երկում կարդում ենք.

Եւ աոի զբա նս սրբոցս այսոցիկ մեկնողաց, եւ համաոաւտելով զուգեցի, զի դիւրըն-

թերց եւա ո ձեոն պատրաստ գտցի ուսումնասէր մանկանց Եկեղեցւոյ սրբո յ...»55:

Ե զը կա նա և Գ րիգոր Ա բա սյա նի «Գ իրք պ ատճառաց»-ում.

«Կերակուր եւ ըմպելի յոգեւոր պատրաստէ վարդա պէտս սուրբ մանկանց Եկեղեց-

ւո յ»56:

Ա րդեն իսկ վերը բերվա ծ օրինակներից հասկանալի է , որ խ ոսքն ա յստ եղ ո չ թե

հասակով փ ոքր ա նձա նց, ա յլ որոշակի հա տկա նիշնեբ ունեցող հատուկ մի խմբի

մասին է : Ա յդպ իսի մի ա ղբյուր, որը պ ա րզորոշ նշում է , թե «մանուկ»-ը յուրահա

տուկ եզր է , ա նդրա դա ռնա լով դրա ծագմանը, ա ռկա է 13-րդ դարում, Հովհա ննես

51 Գ րիգոր Մագիստրոսի թղթերը, Կ. Կոստանեանց, Սվէքսւսնդրապօլ, 1910, է շ 20 («սուղ ի ն չ իմաս

տասիրել պ ղա տ ոնա կա ն ... մանկանցդ վարժման ա ո սգնոսիկ, որ հակսւմիտաբար հեգնիչք լինին»),

հմմտ -նա կ էջ 4 6 ,1 5 3 ,1 6 6 :

5~ Սա րգիս Օ նորհսղի, Ն ա խ ա բա ն, է շ 11, տե՛ս նաև Դ,ա զա րյա ն, 1995, էջ 7 0 . ......եւ խորհուրդն ո չ է

ւսմենեցուն յա յտ նի, այլ' սակաւուց.,..»:

53 Սա րգիս Շ նորհա լի, ա . պ . ժբ., էջ 384:

54 Ա փ րա հա տ -Ջ գօն, ճա ո Ջ . էջ 106:

55 Ն որա յր Ե պ ս. Պ ողա րեա ն, Հա յ գրողներ, Երուսաղէմ, 1971, էջ 268:

36 «Գ իրք պ ա տ Տա ոա ց», Մ Մ , N 1879 , 232ա:

էյրզնկա ցու խրատներից մեկում

Ծա վա լով փոքր ա յս խրատը կ

նագրում-*մանուկ»-ը եզո չէ . ու «Խ րա տ .-Ը գրվա ծ է «տ ղա յա հա սա կ, աշխարհիկ ա-

շսւկերտների համար, ինչպես և նշում է հեղինակը:Մ եզ հետա քրքրող եզրին նվիրված ա յս երկը եզա կի ա ղբյուր է : «Խ րա տ ում, կա ն

տերմինին ա ոնչվող բազում հետաքրքրական խ նդիրներ, որոնք ցա ք ու ցրիվ վիճա

կում աոկա են նաև ա յլ, թե' հայալեզու, թ ե4 օտ ա րա լեզու դրվածքներում: Ուստի

հարկ ենք համարում մանրամասն կանգ ա ոնելով ա յս ա ղբյուրի վրա՝ քննա րկել

«իյրատ»-ի հիմնական հարցերն ու համեմատել դրանք ա յլ երկերի տեղեկությունների հետ: Փաստորեն խախտելով ժամանակագրային գործոնը, ուրվագիծը ետ կտ ա

նենք «|սրա տ .-ից դեպի տերմինի ակունքները: Ն մ ա ն մոտ եցմա ն ա նհրա ժեշտ ությունը պայմանավորված է Երզնկա ցու գրվա ծքի բա ցա ռիկությա մբ: Փ որձենք ա պ ա

ցուցել, որ «խ րա տ ում, վկա յվա ծ «մանկունք.-ը, Ա փրա հա տի երկի Ьаг (Д О т Ы !

նույնն են, որոշ առանձնահատկություններով ա մեն մեկի դեպ քում: Դ րա նք իրենց

հերթին կապված են հունական ու լատինական աղբյուրներում վկա յվա ծ համապա

տասխան եզրերի հետ:Խրա տը կարելի է բա ժա նել նախաբանի և երեք մասի: Ն ա խ ա բա նում, որը

սկսվում է Պողոս ա ռա քյա լի «Ա ռ Հռովմա յեցիս, նամակի երկու վկա յա կոչումից59,

իսկույն ևեթ, գլխավոր շեշտ ը դրվում է հոգու և մարմնի հա կա դրությա ն վրա: Ը նդ

գծելով հոգևորի առաջնությունը մարմնականի հա նդեպ , նա ասում է .

«Ա ր դ , խ ո ր հ ո ւր դ մ ա ր մ ն ո յ զ ա ն գ ի տ ո ւթ ե ա ն ս Ա զ մ է ղ ա ց ն ա ս է զ գ ո ր ծ , Ա խ ո ր հ ո ւր դ հ ո գ

ա յ՝ զ շ ն ո ր հ ն Ա ս տ ո ւծ ո յ Ա զ գ ի տ ո ւթ յա ն պ ա տ ո ւի ր ա ն ա ց ն ո ր ա Ա զ ա մ ե ն ա յն գ ո ր ծ ս բ ա ր ի ս :

Վ ա ս ն ո ր ո յ պ ա ր տ է զ խ ո ր հ ա ր դ մ ա ր մ ն ո յն , ո ր է ա ն գ ի տ ո ւթ ի ւն ն Ա մ ե ղ ք ն , փ ո խ ե լ ի հ ո -

գ ե ւո ր ն , որ է գ ի տ ո ւթ ի ւն ե. [ս ո ւր բ] կ ե ա ն ք ն » 60:

Պատահական չէ, որ Հովհա ննես Երզնկա ցին խրա տը սկսում է հենց հոգևորի և

մարմնականի հարաբերակցության քննա րկմամբ, մեջբերելով Պողոս առաքյալի

խոսքը մարմնի և հոգու վերա բերյա լ: Հոգևորի առաջնությունը մարմնականի նկատ-

57 է . Բ ա ղ դ ա ս ա ր յա ն , Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Ե ր զն կ ա ցի ն Ա նրա խ ր ա տ ա կա ն ա րձա կ ը, Ե ր և ա ն , 1977:

58 Բ ա ռա կա պ ա կցութ յունը օգ տ ա գ ո ր ծվ ա ծ է ևս մեկ ա ն գ ա մ խ րա տ ում (Հ ո վ Ո . Ե ր զ ն կ ա ց ի , խ ր ա տ , է յ

231):® Հ ո ո վ մ ., Ը , 5 և Հ ո ո վ մ ., Ը , 6:

60 Հով Ո . ե ր զ ն կ ա ց ի , Խ ր ա տ , 230:

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՕԻՐԻՆՑԱՆ Ը 101

մա մբ61 հիմնական հատկանիշն է : Ն մա ն մոտեցում ա ոկա է նաև Ափրահատի

ցրվա ծքի 6-րդ գլխում: Ա յդտ եղ դա րձյա լ վկա յա կոչվա ծ է Պողոս ա ոա քյա լի «Աո

Հռոմեա ցիս» թուղթը: Ա յսինքն' երկու հեղինակներն էլ օգտագործում են միևնույն ա ղբյուրը, ա ոա շինը «մանկունք» եզրը բա ցա տրելու համար, իսկ Ա փ րա հա տ ը «ուխ-

տ Ի որդիք կամ մանկունք» արտահայտության պ ա րզա բա նմա ն համար: Դ ա կարելի

է դիտ ել որպես ա պ ա ցույց, որ խոսքը երկու տեղերում է լ նույն երևույթի մասին է:

Բացի դրա նից, հենց նույն ա յդ գլխում, Ավւրահատն ա նդրա դա ռնում է «մարմնականին» ու հոգևորին.

«Հոգևա րքն տեսանեն զնա մինչդեո պատերազմի նա. և. ո չ տ իրէ զ էն նորա ի մարմինս նոցա »62:

Ե զրին ա նդրա դա րձա ծ հեղինակների մեծամասնությունը պ արզությունը և հոգևորի նախընտրությունը ընդգծում են որպես «մանուկների» կարևորագույն

հա տկա նիշներ: Կիպրիանոսը, օրինա կ, քա շ տ եղյա կ է հոգևոր վերա ծնունդ ա- ոած «մա նկա նց» մասին.

«Տիրոշ մարգարեությունն է, որ օտարները կայրվեն Ա կսպառվեն, ինչը նշանակում է,

որ նրանք, ովքեր օտար են աստվածային ցեղին, ովքեր հիմար են, ովքեր հոգևորապես

նոր ծնվածներ չե ն , և Ա ստծու «մանուկներ» չեն դարձել»63:

Կիպրիանոսը հայտնում է , որ որպես հայր մենք պ ետ ք է ընդունենք ո չ թե թույլ և

փ ոփոխա կա ն մեկին, ա յլ Ն ր ա ն, ով հա վիտենական է ու ա նփ ոփ ոխ , ո վ հոգևոր

մանկանց Հա յրն է 64: Հոգևորի և մարմնավորի հակադրության մա սին է խոսում նաև

Կյուրեդ Երուսա ղեմա ցին' օրինակ բերելով Սիմոն Կա խարդին65:

Գրիգոր Ն յուսա ցին խ ոսելով «Աստծու մա նկա նց» մասին' հատուկ ուշադրություն է դարձնում հոգևորին և մարմնականին.

«Հակառակ դրան, յուրաքանչյուր ա ստ վա ծա յինով ներշնչվա ծ սուրբ գիրք, որը

գրված է Հոգու շնչով (8ւձ ծւսո ՚օւօՀ той яуейцато?) հաստատում է Հոգու ա ստ վա ծա յ

նությունը ( т а яусйцап 0е6тт]та): Օրինակ (քանզի ավելի լա վ է ապացուցել իմ վերա

բերմունքը իրական տ վյալներով)' ովքեր ուժ են ստանում Ա ստծու մանուկներ դաոնալու.

61 Ե զնիկ Կողբսւցին իր երկում բա զմիցս ա նդրադարձել է ա յս «ա րցերին, ա յդ օրինակները շատ

ընդարձակ են ա յստ եղ մեջբերելու համար, տե'ս օրինակ՝ Ե զնիկ Կողբսւցի, 1992, է յ 37-42, 113-115:

62 Ա փ րա Ո սւտ -Տգօն, է յ 112, տե՜ս նաև է յ 111:

63 С у р Н ап , ТгеаЬэе V , 22 . Ап Аճс1геտտ էօ Օշաշէոաւստ: Հմմտ . նաև, Т г е а ^ е IV, 11, 13. Օ ո էեշ Լօռ1’տ

Ргауег.

64 Сург1ап, ТЬгее Воокх օք էշտեաօաշտ авашв! էհշ յշատ, Ш, 19.65 Տե՜ս СугШ Лег. ՇՅէշօհշտշտ, р . 336 ' «....Սիմոն Կախարդը մկրտ վեց, սա կա յն չլուսա վորվեց, ա յ

սինքն, նա միայն մարմինը յր ո վ մկրտեց Ա ոչ |*ե հոգին լուսավորեց Ոգով, նա մա րմնով ի յա վ ե բա րձ

րա ցա վ, բա յց նրա ոգին չթա ղվեց Ք րիստ ոսի հետ ե ո չ Էլ հարություն ա ոա վ Օրա հետ». Կյուրեդ Երու-

սա ղեմա ցոլ «Կոչումն Ընծա յութեա ն» հայերեն թարգմանության մ ե յ ա յս նա խ ա բա նը (РгосасссЬсз1з) բա

ցակայում Է: Հմմտ . նա և Կյուրեդ Երոա ա ղեմա ցի, Է յ 2՜ «հոգեւոր ծ ն ո ւն դ -ի մա սին, Суп11 Խ . С а К с Ь к м ,

р. 372.

" , , „ г ,л о л . աստվածայնության վկայությունը66: Ո *վ չգիտի Տիրոշ щ,В ш р .ш й ш -կրում են Հ գո , . , ոգուց տնվածները Աստծու մանուկներ են (тёк той

' . յ ս , ! — - * * * . * — « — -

» ™ « « - . - и * - ■ * » * - я - * < * « . ь

м ш л № »ВДЧ է 4 » 1 " 4 ՝ " ■ * ° " " ' 1™ ’ " р “ վհւ “ 4 " , т 9 ’ “Ա ստ ծու մանուկներ (той 0еоО тасуа)»67:Օօոստինոսը, ներկայացնելով իր ընդարձակ մեկնաբանությունները Հին Ա Նոր

Ուխտերի վերա բերյա լ, հստակորեն սահմանում Է մարմնավորի ու հոգևորի կապը

Նոր Ա Հին Ուխտերի հետ68: Հա րցի վերա բերյա լ բա ցատրությունները ե խնդիրները

քննարկելիս, ա յս հեղինակները մերթ ընդ մերթ ամրապնդում են իրենց մեկնա բա - նությունները ա ստվա ծա շնչային, հիմնականում Նոր Կտակարանի մեշբերումնե-

րով; Զարմանալի Է, որ նրանք որպես հոգևորի ու մարմնավորի մեկնաբանության աղբյուր մատնանշում են Պողոս աոաքյալի «Ա ո կորնթա ցիս» ուղղվա ծ աոաշին

թուղթը, ուր ասվում Է.«Եւ ես. եղբարք, ոչ կարացի խօս1ղ ընդ ձեզ իբրեւ ընդ հոգեւորս, այլ իբրեւ ընդ մարմ

նաւորէ Իբրեւ տղայոց ի Քրիստոս կաթն շամբեցի ձեզ եւ ո'չ կերակուր, զի ոչ եւս կա-

րէիք. նա եւ արդ իսկ ոչ կսւրէք. քանզի դեո մաբմնաւոր էք»69:Ա յս տողերը խիստ կարևոր են թվում, քանի որ, ըստ իս, հենց ա յս և մեկ ա յլ70,

«մանուկ» եզրի վերա բերյա լ բա ցա սա կա ն կա րծիք հա յտ նող հա տվածի հիման վրա

է , որ հետագայում հրաժարվել են «մանկության» գա ղա փ ա րներից: Կղեմես Ա լեք-

սանդրացին, լուսաբանելով Պողոս աոա քյա լի ա սա ծը, նշում է ա յդ հակասությունը.

.Բայց «մանկությունը», որ ի Քրիստոս է. հասունություն է , Օրենքի «մանկության»

«ետ համեմատ: Հասնելով այս կետին, մենք պետք է պաշտպանենք այն: Եվ մենք դեո

պետք է բացատրենք այն, ինչ ասված է աոաքյալի կողմից. «Իբրև մանուկներ ի Քրիս

տոս կաթ տվեցի ձեզ և ո'չ կերակուր, քանզի դեո չէիք կարող, այժմ է լ չեք կարող»: Ինձ

թվում է. որ այս արտահայտությունը չպետք է հասկանալ հրեական իմաստով, քանի որ

ես կարող եմ հակադրել դրան Սուրբ Գրքի մեկ այլ արտահայտություն. «Ես կտանեմ ձեզ

՚ այն լավ երկիրը, ուր կաթ ու մեղբ է հոսում»71: Մեծ դժվարություն է ծագում այս երկու

աստվածաշնչային մեջբերումները համեմատելիս: Քանզի, եթե մանկությունը, որը

բնութագրվում է կաթով, ի Քրիստոս հավատի սկիզբն է , ապա այն թերագնահատված

է որպես երեխայական և անկատար»72:

102 Ը .ՈԻէսՏԻ ՄԱՆԿՈՒՆՔ» ԵՎ «ՄԱՆԿՈԻՆՔ ԵԿԵԴ,Ե8ԻՈ9 » 2 0 0 2

66 Հմմտ. Ա ո Հոոմ. Ը , 16, «Ն ոյն ինքն Հոգին վկա յէ հոգսւյս մերում, եթ է եմք որղիք Աստուծոյ»:

67 С геи оп и з М уззепи!, КеСишио շօոքռտաատ ЕипошН, ТЬ О , р. 191

ՏԼ А и р м й п е , Оп В а р и эт , А р т т э ! էհշ նօոձճտԱ, 1, сЬар. 15, 24՝ «Մ ա րմնա վորը պատկանում Է

Հին Ուխտին, իսկ հոզեորը' Ն որ Ուխտին»:

69 Ա Կորնթ., Գ , 1, 2, հմմտ. նաև' Եբր., Ե , 12:

70 Ա կորնթ., Ժ Գ .1 1 :

71 Հմմտ. Ելք, Գ . 8" «Եւ տանել զնոսսւ յերկիր բա րի եւ յընդարՏսւկ, յերկիր' որ բ ղխ է զկա թն էո

զմեղր», հմմտ. նաև Ղեւտ., Ի , 24, Երկրդ., ԻՋ 9 ,1 5 :

72 С1етеп1, ТЬе 1ոտէուշ1օք. 1.6.34-35.


Կղեմեսը փորձում է հա շտ եցնել Պողոս ա ռա քյա լի ա սա ծը «մանկության» գա ղա

փարների հետ, ի թիվս բա զում մեկնաբանությունների ասում է նաև հետևյալը.

«Ես ուսուցանեցի ձեզ ի Քրիստոս պարզ, ճշմարիտ Ц բնական կաթի սնուցմամր (կերակրով), այսինքն այն, ինչը հոգևոր է: Ուստի այն կարելի է հասկանալ հետևյալ

կերպ, ինչպես որ դայակները կերակրում են նորածին երեխաներին կաթով, այնպես էլ

ես անում եմ դա Բանով, որը Քրիստոսի կաթն է , պատվաստելով ձեր մեշ հոգԱոր սնունդ»73:

Ա յլա բա նա կա ն խորհրդով լի, ո չ պակաս կարևոր «հոգևոր սննդի» ա նհրա ժեշտությունը, հաճախ են ընդգծում վ ա ղ քրիստոնյա հեղինակները հոգևորի մասին

խոսելիս: «Կաթը» հոգևոր սնունդն է , որ պ ետք է ստա նային «մանուկները» սկզբնա

կա ն շրջանում, երբ դեո չէի ն կա րող «կոշտ կերակուր» (հաճախ ենթադրվում է

«միս») ուտել: Սա կա յն «միսն» է լ է երբեմն ա նվանվում «հոգևոր կերակուր» ու հա

մարվում ա վելի բա րձր մակարդակի հոգևոր սնունդ, որը ստ ա նա լուց հետո «ման

կունք» չեն կա րող վերա դա ռնա լ պ ա րզ կա թին, ինչպ ես տեղեկա նում ենք դրա մա

սին Ա րքելա յոսից74: Հա կա ռա կ նրան, Կղեմես Ա լեքսա նդրա ցու վերա բերմունքը

ա յդ «հոգևոր խ միչքի» նկա տմա մբ շատ ա վելի դրա կա ն է : Մ ա տ նա նշելով «կաթի»

խորհրդանշա կա ն բոլոր իմաստները75 նա համարում է , որ կա թը փ ոխա բերա կա ն

իմաստով ներկա յա ցնում է Ա ստծու Բա նն76: Կղեմես Ա լեքսա նդրա ցին ա նգա մ օրի

նակ է բերում Հոմերոսին, որը կաթնակեր է ա նվա նել արդա րամիտ մա րդկա նց77:

«Հոգևոր կա թի» մա սին են հաղորդում և հայ պ ա տ միչները78: Եզնիկ Կողբա ցու

հետ ևյա լ հա տ վա ծը հստակորեն պ ա րզա բա նում է քննա րկվող հարցերը.

«Ձեկն Քրիստոս ի տղայութեան աշխարհի, զի տղայոցն կաթն պիտոյ էր, եւ ո՞չ հաս

տատուն կերակուր եւ ո'չ յեոանդսն երիտասարդութեանս, յորժամ եղեալ զեղոյր մո-

լորութիւն դիւապաշտութեանս: Այլ նախ կրթեաց քա րոզա ծն եւ մար գար էի լք իրրեւ կա-

թամբ եւ ապա եկն տալ զկատարեալ վարդապետութիւնն իրրեւ հաստատուն կերա

կուր, քանզի եւ ոչ տղայոյ ոք հաստատուն կերակուր տայ եւ ոչ մեծամեծ խորհուրդս

յայտնէ եւ ոչ աւագ բանս խաւսի, մինչեւ ի կատարեալ չափ հասակին հասանիցէ...»79:

Այսինքն՝ ա յստ եղ «տ ղա յութեա ն» ու «տ ղա յոցն» նույն խնդրո ա ռա րկա «մա ն

կություն» և «մանուկ» եզրերն են: Ն կա տ ենք, որ ա յս եզրերի քննարկումը տ վյա լ

դեպքում օգնում է ճիշտ հա սկա նալ Եզնիկ Կողբա ցու մեջբերա ծ հա տ վա ծը: Հոգևոր

73 С 1 с те п ;, ՜Ուշ 1пБ1гис1ог, 1.6.35.3 -1 .6 .36 .1 .

74 А гсЬеЫ из, Ո ւշ А с в . сЬар. 48.

75 С 1етеп1, ТЬс 1ոտէուշւտ, 1.6.34.3-1.6.36.2.

76 С 1стеШ , ТЬс Ь к аи сю г, 1.6.36.1, հմմտ. նաև վերը նշվա ծ օրինակը:

77 С1ешеп1, ТЬс 1ոտէուշէօւ\ 1.6.36.1-1.6.36.2.

7® Հիշենք Խ որհնա ցոլ նշվա ծ խ ոսքը «հոգևոր կա թ ով, «մանկանց Եկեղեցւոյ» սնուցանելու մասին

Օօորենսւցի, 1991, Էշ 354):

79 Ե զնիկ Կողրսւցի, 1992, Էշ 91, Ե զնիկ Կողրացին նույն իմա ստ ով օգտ ա գործում Է նա և .որդի» րա-

ոը: Հմմտ . նա և' Ե զնիկ Կողրա ցի, 1992, Էշ 111, որտ եղ հեղինակը խոսում Է ուխտավորների Ա մսա կե

րության մասին, ա յղ հատվածը նույն համատեքստին Է պատկանում:

Սաթի մասին վկայում է նաև Ագւսթանգեղոսը.•Եւ իցեն երկու աոասւ ստինյչն' եթէ ո չ կ տ ա կ ա րա ն է Աստուծոյ. որ արբուցանեն

զսւմենսցն տգէտս հոգԱոր կսւթամբն գիտութեան»80:Անց նեղով գիտության Ա իմաստության քննությանը. Ե րզնկա ցին տ ա լիս է գի

տ ո ւ թ յ ա ն բաժանումը' տեսական Ա գործնական8': Ըստ Ե րզնկա ցու ֊ մարդիկ բա -

ժանվում են 3 տեսակի' ովքեր ունեն միայն գիտ ելիքներ, բա յց չեն գործածում, ով-

ЕЬп գործում են աոանց գիտելիքների ու ովքեր համատեղում են երկուսն Էլ: Ա ոա ջին

2 տեսակը նման են մ ի ա կ ն ա ն ի * մարդկանց. 3-րդ ը ֊ կա տ ա րյա լ մարդիկ են83:Այս ամենը անհրաժեշտ Է. որպեսզի Ե րզնկա ցին անցնի գլխավոր թեմա յին, «որ

պիտանացու Է մ ե զ .84, և, որտեղ խոսվում Է մարդկության մեջ եղա ծ մի հին սովո-

րության մասին, համաձայն որի «մանկտաւագ» կոչվող մարդիկ «որդեգրել. են ման

կանց ու տ վել նրանց գոտիներ.«Տեսաք յսւշխարհի գործ "Г սովորութեամբ լեա լ Է յսւշխարհի ի մԷշ մարդկան. որ

լինին ի մարդկանէ, որ անուանին մանկտաւագ, եւ կոչեն զտղայահասակ մանկանս իւ-

րեանց յորդեգիրս, եւ տան նոցա գաւտիս: Եւ չկայր հնար, որ բաււնայր ա յս ի յաշխար-

հէ, զի հին Էր սովորութիւնն, եւ քաղցր եւ ախորժ թուէր նոցա, пРВ զայս գործէին: Բայց

մարմնական եւ երկրաւոր եւ անգիտաբար Էր գործն նոցա: վ ա ս ն այսորիկ կամեցաք մէք

նոցա գրել խրատ եւ ցուցանել նոցա ճանապարհ, զի գիտութեամբ եւ իմաստութեամբ ել

աւրինաւք լիցի գործն, եւ անխաոն ի չարէ, եւ վկայութեամբ Սուրբ Գրոց եւ մի' մոլորОС

գիտաթեամբ»“ :Հատվածի սկզբնաբսւոերը՝ «Որ սովորութեամբ լեա լ է յա շխ ա րհի ի մէջ մարդ-

կան», կարծես թե արձագանքում է Կղեմես Ա լեքսա նդրա ցու հետ ևյա լ տ ողերին, ուր

խոսվում է մարդկանց մեջ հանդիպող «մանկավարժ» լինելու սովորույթի մասին, ո-

րոնք կոչվա ծ էին ուսուցանելու Ա ստծու նկատմամբ հա վատքի փրկությա ն ճա նա

պարհը86: «Եւ չկայր հնար, որ րաոնայր ա յս ի յա շխ ա րհէ»՝ թվում է , վկայում է այն

մասին, որ ա յդ հին սովորույթը հետապնդվում էր: Ա յդպ իսի եզրա կա ցությունը հաս

տատվում է և ա յլ աղբյուրների տ վյա լներով, որոնց կա նդրա դա ոնա նք հետագայում:

80 Ա գա թա նգեղոս, 1983, է յ 242:

Տեսա կա ն Ա գործնական բաժանումը, որը, ի դեպ, նորպլատոնական դասակարգում է համար

վում. զարմանալիորեն գտնում ենք նաև Կղեմես Ալեքսանդրացու երկում, սա կա յն ոչ |»ե գիտ ելիքների,

ա յլ մանկավարժի վերաբերյալ. (С 1етеп1 օէ А 1ехапйпа. ТЬе Ьийискзг 1.1.1.44 1Ն Օ ), հմմտ. նաև նույն

երկի երրորդ գլուխը, ուր խոսվում է գործնական և տեսա կա ն առաքինությունների մասին. СЛететИ оГ

А1ехапЛг1а, ТЬе ккй и сю г 1.3.9):

82 Հմմտ. Կղեմես Աւեքսանդրացու հետևյալ բա ռերը. «Ըմբռնումը ոգու ա չքն է , ա յս է պ ատ ճառը, որ

•Իսրայել» բա ռը նշանակում է . «Ն ա , ով տեսնում է Աստծուն, ա յսինքն՛ նա, ո վ հասկանում է Աստծուն»:

С1ешеШ օէ А1схвпс1па, ТЬе ЬкйисЮг Լ.9. 77 2.

83 Հովհ. Երզնկա ցի, խ րա տ , է շ 231:

84 Նույն տեղում, էշ 231:

85 Նույն տեղում, է շ 231:

86 а е т е Ш , ТЬе ЬиШдсЮг, Լ 1 .1 .2-Լ 1.1.3.

2 0 0 2 ՄԱՆԵ 0ԻՐԻՆ8ԱՆ Ը 105

I . Երզնկա ցու ա րծա րծա ծ կա տ ա րյա լ մարդիկ' մա նկտա վա գներն ու մանուկներն

են: Խ րա տ ի ա ոա ջին մասում Հովհա ննես Երզնկա ցին նշում է , որ պ ետ ք է տեղյակ

լինել հետ ևյա լ խնդիրներին' 1. .նա խ ' թ է ո՞ր են մա նկտ իքն.., 2. «Բ. եւ թ է ո*ր է ա րժանի լինել մա նկտ եա ցն ա ւա գ.. 3. «Գ . թ է ուստի* է սկսեա լ ա յս գործս.;

«Արդ, մանկութիւնն Գ իրք է. մինն այն է, զի բարիսն, որ յԱստուծոյ աոեսւլ է, ամուր պահէ եւ ոչ կորուսանէ. Բ. ի պատերազմն, յոր մտեալ է, արի կենայ եւ ոչ յւսղթի Գ. այնմ

իրաց, որ խոստացած է, ջանք դնէ, որ չզրկի: Բարի, զոր աոեալ է յԱստուծոյ, այն է, որ

հոգովն պատկեր է Աստուծոյ, սուրբ եւ անմեղ ել անմահ է հոգին: Մանուկն ա'յն է, որ

չկորուսանէ զպատկերին գեղեցկութիւնն եւ նման լինի_անասնոց: Պատերազմ է մեզ

ընդ սատանայի, իրրեւ զմանուկ արիացի'ր եւ յաղթէ', ել մի' րալթիր եւ խոց աոնուլ ի մե-

ղացն նետից: Եւ Աստուած զարքայութիւնն յերկնիս է խոստացեալ եւ հանգիստ յաւի-

տենական, ջանա' եւ փութացի՜ր մտանել յայն հանգիստն: Արդ, որ յայսոսիկ ժիր

գտանի, նա' է մանուկ, եւ որ զայս աոնէ եւ զայս ուսուցանէ, նա' է մանկտեացն ա- ւագ»87:

Հա տ վա ծում ընդգծել ենք հիմնական արտահայտությունները, որոնց դեո կհա ն

դիպ ենք ա յլ աղբյուրներում: Ն կա տ ենք, որ ա յստ եղ է լ է ա ոկա մանուկների պ ա ր

զությա ն գա ղա փա րը և նրանց .ժ ի ր . լինելու հա տկա նիշը, որին ա րդեն հա նդիպ ե

ցինք քննա րկվա ծ օրինակներում («մանկունք, ա յս ժիրաժիր երիտ ա սա րդք», «ա շխատաժիր»):

2. Ա րդ՝ ովքեր են, «մանկտաւագները» ըստ Հովհա ննես Ե րզնկա ցու և որոնք են

նրանց ա ոա ձնա հա տկությունները. Մանրամասն կա նգ ա ոնելով «մանկտաւագի»

հատկանիշների վրա , Ե րզնկա ցին նշում է դրա նցից չորսը' Սուրբ Գ րքի ու Ա ստծու

պ ա տվիրա նների գիտությունը, քա նզի ա յն լուսավորում է ճա նա պ ա րհը, և աոանց

դրան մա րդը նման է կույրի, որը չի կա րող ա ռա ջնորդել մյուսներին, ինչպ ես ա սել է

Քրիստ ոսը88; Երկրորդը' «մանկտասսգը» պ ետ ք է վարի սուրբ կյա նք, որը նման է

«անուշահոտ խնկի և ծա ղկի, որ ա մենա յն մարդ հեշտ ա նա յ ի տ եսն և ի հոտ ն.; Ե ր

րորդ հա տ կա նիշը' բա րի գործերն են, որոնցով պ ետ ք է ա ռա ջնորդվի «մանկտաւա-

գը»' լինի մա րդա սեր, ողորմա ծ, խ ղճա որբերին և ա յրիներին ու, ընդհա նրա պ ես, յու

րա քա նչյուրին, ո վ կա րիք ունի ողորմության ու ցա վա կցությա ն: Չորրորդը' «մանկ-

տ ա ւա գը. պ ետ ք է հնա զա նդ լինի Եկեղեցուն, քա նզի «Ա ստուծոյ շնորհա բա շխ ու

թեա նս տ եղի Ե կեղեցին է , և ա րքունիք թա գա տրութեա նն Ա ստ ուծոյ»: «Մ անկտաւա

գի» մա սին խ ոսելիս, Ե րզնկա ցին հիշատակում է , որ քրիստ ոնյա ների միջավայրում

սովորություն կար նաև կնքա հա յր ունենսղ: Միգուցե վերջինս «մա նկտաւա գ» գա ղա

փարի զա րգա ցմա ն ձևն է , քա նզի «մանկտաւագն» էլ ունի իր նախօրինա կը:

3. «Գ . թ է ուստ ի* է սկսեա լ ա յս գործս»' Ե րզնկա ցին բա ցա տ րում է նաև, թե որտ ե

ղից են ծա գել «մանուկ» և «ճանապարհորդ» անվանումները.

87 Հո վ հ . Ե ըզնկ ա ցի, Խ րա տ , էջ 231-232:

88 Մ ա ւո թ ., Ժ Ե 14:

ы թ է ուստ ի' սկսաւ ա յս մա նուկ կոչիւ հւ ճա նա պ ա րհորդ աՕոսսՕիլ. ա ս ™ . 1*է

Նմա ն օրինակները շատ են Ն որ Կտակարանում, հատկապես՝ Պողոսի թ ղ թ ե

րում, ուր խոսվում է «որդիների, ու «մանուկների, մա սին**: «ճա նա պ ա րհորդ, բա ոը

Հովհաննես Երզնկա ցին բացատրում է այսպես.•ՋԻ մինչ ի մարմնով գալն Քրիստոսի, հնացեալ մեդաւք շրշէին մարդիկ եւ մոլոր ճա-

նապարհաւ ընթանային' մեղաւք եւ անգիտութեամբ եւ անաստուածութեամր. Քրիստոս

Աստուածն մեր աւազանին մկրտութեամբն ի հնութենէ մեղաց մա նկա ցո1ց զմարդիկք ել

Աւետարանին գիտութեւսմբն իմաստնացոյց, աստուածային ձայնիւն կոչեաց եւ դարձոյց

ի մոլոր ճանապարհէն: զԱստուած Հայր եւ զինքն եւ զՀոգին Սուրբ ծանոյց աշխարհի եւ

եցոյց զճշմաբիտ ճանապարհ' ասելով. «Ե'ս եմ ճանապարհն եւ ճշմարտութիւն եւ

կեանք.93: ... Եւ յետ Քրիստոսի համբաոնալոյն սուրբ աոաքեալքն եղեն քա րոզք ել ուսու-

ցիչք աշխարհի, եւ յետ աոաքելոցն՝ սուրբ հարքն եւ վարդապետքն, որք ուսուցանեն

կյա նքի ճանապարհին, տ իրող իրավիճակին մինչև Քրիստ ոսի մա րմնով գալն

այս աշխարհ' մարդեղությանը և, ընդհանրապես, հնի ու նորի համեմատությանը

անդրադարձել են վ ա ղ շրջանի հեղինակներից շա տ երը95: Ս տ որև կտ եսնենք, որ հը-

նի ե նորի հակադրությունը96 ևս ա յս եզրին վերա բերող կարևոր գա ղա փ ա րներից է:I I . «Խ րա տ ի, երկրորդ մասը տեղեկություն է պարունակում «մանուկներին»

տ րվող գոտիների, դրանց խորհրդի և զորության մասին: «Խ րա տ ը» հաղորդում է , որ

«սրբասէր մանկանց» տրվում էր հինգ տեսակի գոտի: Գոտ իների տ եսա կների մա ն

րամասն բացատրությունը, փա ստորեն մատնանշում է , որ ա ոկա են եղել «մանուկ

ների» հինգ խումբ97: Դ րա նք են, աոաջինը' քրիստոնեական, սպիտակ և կարմիր գո

տին, որ նոր մկրտվածի սպիտակ հանդերձի վրա է կապում քա հա նա ն: Սպիտակ

89 Հովհ. Երզնկւսցի, Խ րա տ , է շ 232:

90 Երկ. Ор., Ժ Դ , 1, Սաղ., Ը , 2, Սաղ., 0 Р , 6, Գ. Կոր., Ջ , 18 և այլն:

91 Եսայի, ԺՍ., 6, հմմտ.' Իմաստ. Սող., Р , 13:

92 Մսւտթ-, Ե . 22; Մ ա տ * . Թ . 40,42; Մ ա ւոթ, Ժ Ա , 25 (-Ղ ուկ . Ժ , 21); Ա . Կ ո ր ն թ , Ա , 27; Ա . Կ որնթ Գ ,

1; Ա. Կողոս-, Գ , 1; Ա. Թ եսա ղ. Р , 7; Ա . Պետրոս, Й, 2; Հոովմ., Р , 20; Հոովմ ., Ը , 14, Հոովմ., Ը , 16, Հոովմ.,

Ը , 17, Հոովմ., Ը , 21; Հոովմ., Թ , 6-8 և այլն:

93 6ովհ., Ժ Դ , 6, Ե լ., Ժ Ը , 20, Ել.. Լ Գ . 13:

94 Հովհ. Երզնկա ցի, Խրա տ , է շ 233:

95 Օրինակ՛ Օգոստինոսը (Տ ե А и р и Н п е , Օո В а р й в т , А е а й и ! Л е Օօոտճտէտ, I, сЬ ар . 15. 24, с Ь ар . 16.

Iе- ----- - • 89Քրիստոսէ եւ յիւր սուրբ աոաքելոց ն» .

Ե վ իրոք. Աստվածաշնչում հաճախ

«եւ մանուկ մատաղ ա ծցէ զնոսա» :

96 Օ րինա կ՝ «ի հ ն ո ւթ ե ն է —մ ա ն կ ա ց ո յց » Ե ր զն կ ա ցո ւ եր կ ի ց մ ե շր ե ր վ ա ծ հա տ վա ծո ւմ :

97 Հ ո վ հ . Ե ր զ ն կ ա ց ի , Խ ր ա տ , է շ 233-239:


հանդերձը խորհրդանշում է Ադամի անմեղությունը, իսկ գոտու գույները' սպիտակը

խորհրդանշում է Քրիստոսի աստվածությունը, կարմիրը' «մարդկութեանն մարմ- նոյն Ա ա րեա նն, որ միաւորեաց Քրիստ ոս»98: Գոտու խորհուրդն է.

•Ջի որպէս գաւտին զմէջսն պնդի, այսպէս հւ քրիստոնհայն յԱստուծոյ սէրն պնդի հւ

անքակտելի զհոգին իւր ի Քրիստոս կապէ, եւ ելանելով մհղացն ծաուսյութհնէ' Աստուծոյ միշտ ծա ռայէ»99:

Երկրորդ գոտին քա հա նա յա կա ն է , որ տա լիս է եպիսկոպոսը քա հա նա ներին ու

սա րկա վագներին, որպեսզի նրանք «պ նդա կա զմ եւ ժիր կա յցեն, եւ ի գործ սպասա-

տրութեան Եկեղեցւոյն' փ ոյթ եւ ա րա գ»100: Հա վա նա բա ր, ա յս խումբն է , որ կոչվում

էր «մանկունք Ե կեղեցւոյ»: Երրորդը' ճգնավորներինն է , որ կրում էին Եղիա ն ու Հով

հաննես Մ կրտ իչը ուղտի բրդից պ ա տրա ստվա ծ իրենց հանդերձների վրա : Ա յդ գոտին կա շվից էր, քա նզի

«որպէս մաշկն մեոած մորթ է , նոյնպէս եւ որ վասն Աստուծոյ սիրոյն Տգնի, զամենայն

մեղք ել զցանկութիւն ել զախտ մեոուցանել եւ ցամաքեցուցանել պարտ է » '01:

Չորրորդ գոտին' զինվորա կա նն է , «յորում Ա իցեն ա մենա յն պ ա տ երա զմա կա ն

գործիքն»: Փոխ ա բերա կա ն իմա ստով օգտա գործվա ծ «զինուորակա նն» բա ռի բա

ցատրությունը Ե րզնկա ցին տա լիս է հետագա նախադասությամբ.

«Ն ոյնպ էս եւ որ յայս կրաւնս քրիստոնէութեան զինուորի, ի կոիւ է հետ սատանայի’

եւ զկոուոյն զգեստ ն ի զգա ւտ ին»'0^:

Ա յս գոտին Ե րզնկա ցին անվանում է նաև ճշմա րտությա ն գոտի ու մեջբերում մի

հա տ վա ծ «Ա ո Եփ եսա ցիս» թ ղ թ ի ց 103 ասածները ւիաստելու համար:

Հինգերորդ գոտին' «ճանա պա րհորդա ցն է , որ գաւտի կա պ են եւ զդրաւշակս

հա նդերձիցս ի վեր զա րնեն, որ ոտ իցն հեշտ լինի ի գնա լն»104: Ա յս գոտին ա նվա ն

վա ծ է նա և ողջա խ ոհությա ն գոտի և տրվա ծ է դրա բա ցատրությունը.

Հեղինա կը զգուշա ցնում է , որ գոտի ցա նկա ցողին «մանկտաւագը» պ ետ ք է սովո

րեցնի ա յս բոլոր խորհուրդները, իսկ «որդեգիրն ա յս իմաստութեա մբ սիրէ զգաւ-

տ ի ն»105: Գոտ իների սահմանումից հետո Ե րզնկա ցին գրում է ճա նապ ա րհորդների,

ճանապարհի և նրանց մասին, ովքեր սուտ ու մոլոր գիտ ությա մբ են աոաջնորդվում,

չգիտ են ճա նա պ ա րհը ու չեն կա րող ճանապ ա րհորդ կոչվել: Ն ա անգամ մեջ է բ ե

րում «բարա կ ու նեղ» ճա նա պ ա րհին և ճա նապ ա րհորդներին նվիրվա ծ մի չա փ ա ծո:

Հիշենք, որ «մանկունք» եզրը սահմանելիս Ե րզնկա ցին նշում է նաև, թե ում է պ ետ ք

98 Ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ , է ջ 234 :

99 Ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ :

Ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ :

101 Ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , է ջ 235 :

102 Ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , է ջ 235 :

103 Ա ո Ե փ ե ս .. Ջ . 1 4 ,1 7 :

104 Հո վ հ . Ե ր զ ն կ ս ւց ի , Խ ր ա տ , է ջ 235 :

103 Ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ , է ջ 236:

ճա նա պ ա րհորդ ա ն վ ա ն ի Ն կ ա տ ե ն ք . որ ա յսւոեղ կ նորից ա ո կա ե ն ընդհա ն-

^ թ յո ւ ն ն ե ր Ա փ րա հա տ ի նույն' 6-рп Ժ ա ոի տ վյա լներ ի հետ : Ե ր զ ն կ ա ցո ւ երկի ա սա -

վա ծսւշնչա յին ն ե ղ դո ա ն կա մ ճա նա պ ա ր հի107' .ճ ա ն պ հ ա ս (ա յս պ էս է բնութ ա -

ոում Մ 0 ) է բա րա կ ու ն ե ղ »108, ա րտ ա հա յտ ութ յունը, կրկին հա մ ա հ ունչ է «Զ գ օ ն ,

գրքում վ կ ա յվ ա ծ .ն ե ղ Ա նուրբ ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ն »'09, ը ն դ ո ր ո ւմ ֊ երկու տ ե ղ ե ր ո ւմ է լ ա յն

վերա բերում է .մ ա ն կ ա ն ց» կա մ .որդիների ն»:Ա յս ա ռումով, հ ե տ ա գ ր ա կ ա ն է մեկ ա յլ զ ո ւգա հե ո . ն ե ղ դ ո ա ն կ ա մ ա ն ցք ի մ ա

սին, ո ր ո վ ա նցնում է կ ա շի ն փ ոխ ա ծ օձը, պ ա տ մում ե ն Կ յուրեդ Ե ր ո ա ա ղ ե մ ա ց ի ն 110

ե Ա գւսթա նգեղոսը.Ա գւսթա նգեղոսը, ս ա կա յն , ա յս պ ա տ մությունը ն երկ ա յա ցնո ւմ է մ ա նկութ յա ն»

հետ կապակցված.•Ե ւ ե ղ ե ր ո 'ւք դ ո ւք , ա ս է , խ ո ր ա գ է տ ք ի բ ր ե ւ զ օ ձ ս » : Ե ւ զ ի ՞ն չ ի ց է խ ո ր ա գ ի տ ո ւթ ի ւն օ ձ ի ն ,

է թ է ո չ ՝ ի բ ր ե ւ ծե ր ա ս ց ի ն ա ե ւ տ ե ս ց է ա պ ա կ ա ն ե ա լ զ մ ա ր մ ի ն ի ւր ' զ խ ո ր հ ո ւր դ ս խ ո ր ա -

գ ի տ ո ւթ ե ա ն ն ի ւր ո յ ի մ է ջ բ ե ր է : Ջ Ի դ ի մ է ն ա ը ն դ տ ե ղ ի ի ն չ ն ե ղ ա ծ հ ր պ վ ա յր ա ց , ե ւ ը ն դ

կ ր թ ե լն կ ե ղ ե ւէ զ ա պ ա կ ա ն ե ա լ մ ո ր թ ն ծ ե ր ա ց ե ա լ մ ա ր մ ն ո յն , ի բ ա ց մ ե ր կ ա ն ա յ ե ւ մ ի ւս ա ն -

գ ա մ ի մ ա ն կ ո ւթ ի ւն դ ա ո ն ա յ, ե ւ ն ո ր ո գ ե ա լ զ ծ ե ր ո ւթ ի ւն ն իւր զ ա ր դ ա ր է : Ս ո յն պ է ս ե ւ ա ր -

դ ա ր ք ն զա ն ց ա ւո ր մ ա ր մ ն ո յս խ տ ղ տ մ ա ն ս յա ն ձ ա ն ց ի բ ա ց մ ե ր կ ա ն ա ն , զ ի մ տ ց ե ն ը ն դ ն ե ղ

դ ո ւո ն ե ւ ը մ բ ո ն ե ս ց ե ն զ ա ն մ ա հ թ ա գ ա ւո ր ո ւթ ի ւն ն »1 ո :

Ավելին, որ, այսպես կոչվա ծ, .մանուկները» պ ետ ք է ընտ րեն նեղ և նուրբ ճա նա

պարհը, վկա յվա ծ է և ա յլ հեղինակների կողմից112: Ա յլա բա նա կա ն իմաստ կրող

.ճանապարհորդ» եզրը ա ոկա է նաև Ն որ Կտակարանում, Պետ րոս աոաքյալի

.Ընդհա նրա կա ն աոա ջին թղթում»113:Այսինքն, ա յս տողերից պ արզորոշ է , որ «մսւնկունք»-ը հա մա խ մբվա ծ էին ինչ-որ

մի միաբանության կամ համայնքի ներքո: Մ ինչև գոտի ստ ա նա լը, նրա նք պ ետ ք է

կանգնեին ա յդ միաբանների ւսոջև ու իրենց հնազանդությունը հա յտ նեին և հւսմա- ձայնեին թվով տասնհինգ պատվիրանների, որոնցով ա ռա ջնորդվելու են հետագա

կյանքում: Որո*նք են ա յդ պատվիրանները կա մ օրենքները114: 1. Ա ոա ջինը' սերը

դեպի Ա ստվա ծ և մարդիկ: 2. Ամենօրյա ա ղոթքները, որ պ ետ ք է կա րդա ցվեն երեք

անգամ՞ «աոաւասոուն և ճա շոյ ժամուն և յերեկոյին»: 3 . Պ ա տ վել և հնա զա նդ լինել

1 ՈՏ Ր .ՈԻԽՏԻ ՄԱՆԿՈԻՆՔ» ԵՎ .ՄԱՆԿՈԻՆՔ ԵԿԵԴ.Ե8ԻՈ6» 2 0 0 2

106 Ն ո ւյն տ եղ ում , է ջ 2 3 2 , տ ե՞ս ՕաԱ' նույն տ եղ ում , է ջ 2 3 3 , հմ մ տ . վ ե ր ը մ ե ջ բ ե ր վ ա ծ հ ա տ վ ա ծն ե ր ը :

107 Մսւտ թ. է, 13-14, հմմտ . նա և Հ ա կ . Ջ , 11:

108 Հ ո վ հ . Ե ր զ ն կ ա ց ի , խ ր ա տ , է ջ 236 :

109 Գ իրս , որ կ ո չի Ջ գ օ ն , է ջ 106 .

110 Ե րա նելւո յն Կ իւրղի Ե րուսա ղեմ ա յ Հ ա յր ա պ ե տ ի Կ ոչումն Ը ն ծ ա յո ւթ ե ա ն , վ ի ե ն ն ա , 1832 , է ջ

35 -36 , հմմտ . նա և հունա րենը՛ Տ է С угН օք Л е п ш П е т , Շտէշօհշտշտ, Р .О . X X X III , р . 4 3 7 :

111 Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս , 1983, Էջ 336 :

112 Օ րինա կ' կ ղ ե մ ե ս Ա լեքսա նդրա ցոկ ( С т е п է, Ո ւշ ЬийпсШ г, 1.9 .85 .4 ), Կ իպ րի ա ն ոս ի (Т ге ай зе П,

21 , հմմտ . նա և Т геай зе V II, 14, С урН ап , Т гсай зе X I , 11 , С урН ап , Т е й Ь п о ш е з , Ш , б )

113 Ա Պ ե տ . Р 11:

114 Հ ո վ հ . Ե ր զ ն կ ա ց ի , Խ ր ա տ , Էջ 237-239 :

2 0 0 2 ՄԱՆԵ ՇԻՐԻՆՑԱՆ Ը 109

ծնողներին: 4. Սիրել ա շխ ատա նքը և ապրել քո վա ստ ա կով: 5. Լինել խաղաղասեր,

և ոչ կովա սեր, քա նզի ա ոա ջինը Որդին է Ա ստ ուծոյ, իսկ երկրորդը' սա տ ա նա յի,,Տ :

6. Որչափ որ հնարավոր է ' մնա' աոանց կին, սակայն եթե անպ ա յմա ն ուզում ես ա-

մուսնանալ, ա պ ա ա րա ' դա օրինավոր ձևով Ա երբեք ուրիշի կնոջ վրա ցանկությամբ

չնա յես, «զի շուն կոչի եւ ոչ է մա րդ, որ յաւտար կին խ ա ռնա կի»116: Ա յս պ ատվիրանը

կա րևորներից մեկն է , որը հանդիպում է նաև ա յլ գործերում: 7. Մ ի' սիրիր գինի ու

հա րբեցողություն, քա նզի նավի պ ես կխորտակվես, կորցնելով ա մենա յն բա րիք: 8.

վ ա տ ընկերների հետ մի շրջիր, ա յլ ընկերություն արա սուրբ, իմաստուն ե գիտուն

մա րդկա նց հետ , ջա նա լով նրանց նմանվել: Ա յս խրատից հետո, «մանկտաւագը» բա րա կ, գունավոր գոտի է տա լիս «մանկանը»՝ ա սելով.

««Կուտամ ք ե զ գաւտի ու կու կապեմ զքո մէջքդ յանուն Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգւոյն

Սրբոյ»: Գա ւտովդ զքո մէջքդ պնդեա', եւ դու սրտովդ յԱստուծոյ սէրն պնդեաց: Եւ վասն

Աստուծոյ սիրոյն զԱստուծոյ պատուիրանն պահեւս»117:

9. Ք րիստ ոնեությա ն անունը սուրբ պահիր և մի' թերա ցիր, մի' խնայիր մարմինդ,

եթե հարկ լինի մա հացի'ր Քրիստ ոսի համար, ինչպ ես Ն ա ա րեց դա մա րդկա նց հա

մար: 10. Ա ստ վա ծա պ ա շտ ությունդ ու հա վա տ դ հաստատ պահիր և ոչ մի գանձ մի

խնայիր դրա համար: 11. Ընկերներիդ կարիքը քոնդ համարիր, լա ցիր լա ցողի հետ,

և ծիծա ղիր ծիծա ղողի հետ: 12. Եթե չարախոսես, դու կկորչես, իսկ եթե խ ոստովա

նես, կա րդա րա ցվես: 13. Ք ո ձեռքերով վաստակիր ու «տուր, և ա ռ մեկին հա զա ր»11Н:

14. Ա նգործ ու պարա պ մի մնա, «զի պարապ մա րդն տ եղի սա տա նա յի է , և ա շխ ա

տաւորն տ եղի Ա ստ ուծոյ է » 119: 15. Կեր միայն քո քրտ ինքով ու զրկա նքով վա ստ ա

կա ծ արդա ր հա ցը, ա յլ ոչ՝ գողա ցա ծը կամ ուրիշի վա ստա կա ծը:

Քրիստ ոնեությա ն տ ա սը պ ա տվիրա նների նմանօրինակ հրահանգներ ա ոկա են

նաև Ա փ րա հա տ ի երկում, որոնք հիմնականում համահունչ են վերը քննա րկվա ծ

պ ա տ գա մներին120: Բա ցի դրա նից, նման պ ատվիրաններ է պարունակում Եդեսիա -

1Ի եպ իսկոպ ոս, Ռա բուլա յի (5-րդ դա ր) «Հորդորներ և հրահանգներ երկրում ա պրող

քա հա նա ներին և ուխտի որդիներին» գրվա ծքը, որը ընդունվա ծ է ա նվա նել «Ռաբու-

լա յի հրա հա նգներ»121: Դ րա նք ևս նմանություն ունեն թ ե ' Ա փ րա հա տ ի, թե' Երզըն- կա ցու պ ա տ գա մների հ ետ 122:

113 Հիշենք ա յստ եղ Ս ովսես Խորենա ցու գրքում վկա յվա ծ .մանուկ սա տ ա նա յի. (Խ որենա ցի, 1991,

էշ 92) արտահայտությունը:

116 Հ ո վ հ . Ե րզնկա ցի. Խ րա տ , է շ 238:

117 Ն ույն տ եղում, էշ 238:

118 Հ ո վ հ . Ե ր զ ն կ ա ց ի , Խ ր ա տ , է շ 239 :

119 Ն ույն տեղում, է շ 239:

120 Հմմտ . «օրինակ ոլխ տ ա տ րա ց-ում տ րվա ծ կանոնները, Ա փ րա Ո ա տ -Տգօն, էշ 106-110:

121 Вигкш , 1904, р. 143-148. А . УобЬиз, Б у т с ап<1 АгаЫ с О о си те п и , I (С вС О 184, տսետ. 14).

Տէօշ№օ1ա 1960, р р . 3 4 -5 0 .

122 Օրինակ՜ «Ռաբուլայի հրահանգներում» աոկա Է ոմն «яерю беипу;.՛ (տե՜ս, օրինա կ, հրահանգ 13,

14, 22 ս ա յլն), բա ռա ցիորեն՛ վերակացու, որը. միգուցե, հնարավոր Է նույնա ցնել «մա նկտա ւա գի. հետ:

1 1 0 Ը .ՈԻ1ՍՏԻ Մ Ա Ն Կ Ո Ւ Ն Ք " Ե Վ -Մ Ա Ն Կ Ո Ի Ն Ք Ե Կ Ե Ղ Ե 8 Ի Ո 9 ՝ 2 0 0 2

՜ * р ш и ф . վէրշոլմ է . ( ^ т о - ш г .и Ш в . ոքի гОпрЯМ Ա Է ա |« ш р-

ժեքավոր գրվածքը, ծանոթագրությունով նշում Է..Բ ն ա գ ր ի ն «ե տ և ո ւմ է .Ց ա կ ո բ , զ ա ր ւ*ի ր Ի Տ ն ո , մ ե ղ ա ց . տ ա ղ ի մ ի տ ա ր բ ե ր ա կ . որի

վ ե ր ն ա դ ի ր ը հ ա տ կ ա պ ե ս ա ր<հսնի Է ո ւշա դ ր ո ւթ յա ն ». .Ն ո ր ի ն 8 օ հ ա ն ո ւ ա ո ա ^ ա շ ն ո ր հ հւ

բ ա ն ի բո ւն վ ա ր դ ա պ ե տ ի բ ա ն խ ր ա տ ա կ ա ն ե ւ յո ր դ ո ր ո ւմ ն յա ղ օ թ ս զ ա ո ա ջ ի ն մ ա ն կ տ ա -

ւա գ ն Ց ա կ ո բ , զ ո ր փ ո խ ե ա ց ի մ ա ր մ ն ա ւո ր էն ի հ ո ե ւգ ո ր ն , ա ւր հ ն ե ա ց զ ն ա ե ւ ե տ ն մ ա գ օ տ ի

և ա ս ա ց ա ո ն ա զ ե ր գ ս ո տ ա ն ա ւո ր ս »

Տեսանելի է , որ վերնագիրը ամփոփում է գրվա ծքի հիմնական դրույթներից մի

քանիսը' տեղեկություն է տա լիս ա ոա ջին մա նկտա վա գ Հա կոբի, մարմնավորի փ ո

փոխության ի հոգևորս և գոտի շնորհելու մասին: Սակայն ո ՞վ է ա ոա ջին մա նկտ ա

վագ Հա կոբը: Հա րցը սերտորեն կա պ վա ծ է «մա նկտաւա գ. եզրի ծա գմա ն ու զա րգացման հետ: Աղբյուրների տվյալների բաղդատությունը հուշում է , որ «մանկտա-

ւագ»-ը նույն իմաստն ունի «հայր», «հովիվ», «ուսուցիչ» և նման բա ոերի հետ, ինչը

բա զմիցս արծա րծվա ծ և սահմանված է վա ղ քրիստոնեական երկերում:

«Զգօն» գրքի 10-ՐԴ Գ1իփց տեղեկանում ենք, որ ա ոա ջին «հովիվ»-ը եղ ե լ է Հա կո-

բը' Իսահակի որդիներից կրտսերը: Ն ա , ըստ Ա ստ վա ծա շնչի124 և ըստ Ա փ րա հա

տի, երկար տարիներ եղել է Աբրահամի ա զգա կա ն Լա բա նի «խ ա շա նց» հովիվը'

«Հովուեաց Ցա կոբ խ ա շա նցն Լա բա նու»125, ա սել է , թ ե ' «մանկտաւագ»-ը: Արդյոք

դա նույն Հա կոբը չէ ՞, որը որպես աոա ջին «մանկտաւագ» հիշա տ ա կվեց Հովհա ննես

Երզնկացու «Խրատում»:Ա յս աոումով ուշադրության է արժանի Գրիգոր Լուսա վորչի «դա յեա կ մանկու

թեան եւ դաստիարակ»126 բաոերը: Ն ույն ա ղբյուրից' «Բա նք իմաստասիրաց»-ից

տեղեկանում ենք, որ Գրիգոր Լուսավորչը, ինչպ ես և ա յլ կարևոր մանկավարժները,

իմա' «մանկտաւագ»-ները, նույնպես սերում է Ա բրա հա մից.

«...յԱբրահամէ մեծէ եւ Աստուծոյ սիրելոյ սա սկզբնա ւորեա լ...»127:

Անգամ Հովհա ննես Երզնկա ցու եզրին նվիրվա ծ հատուկ երկից հետո դժվար է

ստույգ պատասխանել, թ ե ովքեր էին վերը նշվա ծ' հա յկա կա ն աղբյուրներում կամ

այլուր հիշատակված «մանուկները»:

Ա յս հոդվածում ներկայացրինք ա յն հիմնահարցերը, որոնց պ ատասխանները

ստանալու համար հարկ է դիմել նաև ասորական, հունական և լա տ ինա կա ն ա ղբ

յուրների տվյա լներին, ինչին և սւոաջիկայում մտադիր են ք ա նդրա դա ռնա լ ա ոա ն

ձին մեկ ա յլ հոդվածով:

123 Հ ո վ հ . Ե ր զ ն կ ա ց ի , Խ ր ա տ , է շ 239:

124Ծ ն ն դ ., 25-31:

123 Ա փ ր ա հ ա տ -Ջ գ օ ն , է ջ 192:

126 Ս ոփ հրք հա յկա կա ն)), 2 2 հտ , վ ե ն ե տ ի կ , 1853-1862 , հտ . Ե , է ջ 103:

127 Ն ո ւյն տ եղում, հտ . Ե , է ջ 107, հմմտ . նա և Մ Մ . 2 1 7 3 ,395ա :

2 0 0 2 ԳԵ4ՈՐԳ ԹՈՍՈԻՆՑԱՆ Ը 111

ԳԵՎՈՐԳ ՌՈՍՈՒՆՅԱՆ Բ ա նա սիրա կա ն, գիտ ությունների թեկնածու

ԲԱՌԱՐԱ՜ՆԱԳՐՈՒԹ-Ցւքե Հ՜Ն Ա ԳՈՒՅ՜Ն ՏԵՍԱԿյԸ

Հ ա յ բա ռա րա նա գրությա ն հնագույն տեսա կը հա մա բա րբա ռներն են, որոնք ըստ ծա գմա ն և թեմա տ իկա յի կարելի է բա ժա նել երկու խմբի' ա ) Ա վետ ա րա նների միա

նման, միա բա րբա ռ վկայությունները կամ մեկնությունները Ն որ Կտակարանում, Ա բ ) որևէ հեղինակի մեկ կամ բոլոր ստեղծագործություններում գործա ծվա ծ բառերի

ա յբբենա կա ն դա սա վորությունը' բնա գրա յին վկա յություններով կա մ ա ռա նց դրանց

Ա գործա ծությա ն տ եղի (էջի ) նշումով: Ն մա ն հա մաբա րբա ռներն անվանում են նաև հեղինակա յին բա ռա րա ններ:

Ա ) Սուրբ Գ ր քի ն վերա բերող հա մաբա րբա ռների պատմությունն սկսվում է երկ

րորդ դա րից: Մ ա տ ենա գրա կա ն տ վյա լների համաձայն' հա մաշխա րհա յին գրակա

նության մեջ ա ռա ջին հա մաբա րբա ռի հեղինակ է համարվում Տա տ իա նոս Ասորին, որն ա պ րել է երկրորդ դարում: Դ ա քրիստոնեությա ն պ ատմության մեջ մի այնպիսի

ժա մա նա կա շրջա ն էր , երբ սուր պ այքար էր մղվում քրիստ ոնեա կա ն Ա հեթա նոսա

կա ն կրոնների միջև: Քրիստ ոնեությա ն հակառակորդներն ա նողոք քննա դա տ ությա ն էին ենթա րկում չորս Ա վետ ա րա նները' դրանցում գտ նելով զա նա զա ն հակա

սություններ Քրիստ ոսի կյա նքի Ա վա րդա պ ետությա ն վերա բերյա լ: Ա յդ հակասությունները վերա ցնելու նպ ա տ ա կով Տա տ իա նոս Ա սորին միմյանց հետ է համադրում

չորս Ա վետ ա րա նները, վերա ցնում հակասությունները և թողնում միայն նման նա

խ ադա սություններն ու մտ քերը: Ա յդպ իսով, նա չորս Ա վետ ա րա ններից կա զմում է

մեկը, որը հունա-լատինական ա ղբյուրներում կոչվում է сПасезэагеп, որ նշանակում է չորս Ա վետ ա րա ններից կա զմվա ծ մի նոր Ա վետ ա րա ն1:

Չորրորդ դարի ասորական մատենագիր Եփրեմ Խ ոտ ի Ա սորին կա տ ա րել է Տ ա

տ իա նոս Ա սորու հա մա բա րբա ռի մեկնությունը, որն է լ հինգերորդ դարում թա րգ

մա նվել է հա յերեն Ա վերնա գրվել «Մեկնութիւն հա մա բա րբա ռի, որ ըստ չորից ւսւե- տ ա րա նչա ց»2:

Սվղուոքահա յ հա յա գետ -լեզվա բա ն Պողոս էսա պ ա լյա նը (1910-1973 թ թ .) քննա

կա ն ուսումնասիրություն է գրել Տա տ իա նոսի հա մա բա րբա ռի վերա բերյա լ3: Ն ա

ցույց է տ ա լիս, որ ա յդ հա մա բա րբա ռը 5-րդ դարում թա րգմա նվել է հայերեն և լա յն

գործա ծություն ունեցել: Տա տ իա նոսի հա մա բա րբա ռից, Ա ստ վա ծա շնչից, Ագւս-

1 Տ ե ՛ս Հ . Ս . Ա նա սյա ն, Հ ա յ համա բա րբա ռա յին գրականությունը և հա յ մա տ ենա գրությա ն համա

բա րբա ռը, -էջմիա ծին», 1971, Ժ Ա , էջ 52:

2 Տ ե ՛ս -Սրբոյն Եփրեմի մատենագրութիւնյշ> քառահատոր աշխա տությա ն 2-րդ հատորը, վենետ իկ ,

1836:

3 Պ . էսա պ ա լե ա ն, Տա տ իա նոսի համաբարբառն եւ հա յերէն Աւետարաններու աոաջին թարգմա-

նութիւնը (քննա կա ն ուսումնասիրություն), վիեննա , 1937:

1 1 2 Ц տ ա ռ ա ր ա ն ա գ ր ո ի թ ց ա ն հ ն ա գ ո ի ց ն տ ե ս ա կ ը

»ա նգեոոսի, Եզնիկ Կողբացու, Ղա զա ր Փա րպեցու երկերից վերցրա ծ աոանձին հատվածներ համադրելով միմյանց հետ' նա ցույց է - ա լի ս հա մա բա րբա ռի ա զդե-

օությունը վերջիններիս վրա: Ը ™ նրա' ա յդ հատվածները հա մա բա րբա ռին ավելի մոտ են, քա ն Ասսւվածաշնչին, հեւոԱաբար հա մա բա րբա ռն ա վելի շուտ է թա րգ

մանվել, քա ն Ավետարանները4:Մինչև 13-րդ դարը կա զմվել են տարբեր տեսակի հա մա բա րբա ռներ' աղյուսակա

ձև, կանոնաձև Ա ա յլն: Նմա ն կանոններ կա ն Ա ստ վա ծա շնչի 1805 թ. Զոհրապյան հրատարակության միհատորյակում5: 13-րդ դարից հանդես է գա լիս բա ռա րա նային սկզբունքով կա զմվա ծ համաբարբառը, որի հեղինակն է Փ ա րիզի դոմինիկ-

յան գիտնական, կարդինալ դե-Սանկտո Կառո Հուգոնը: Ն ա 1263 թ. ավարտում է

ամբողջ Ա ստվա ծա շնչի լատիներեն բնա գրի հա մա բա րբա ռը6:Մինչև 17-րդ դար ինչպ ես շատ ա յլ ժողովուրդներ, ա յդպ ես է լ հայերը օգտ վել են

թարգմանական հա մաբարբառներից, իսկ հետո կա զմել ինքնուրույն հա մաբար

բառներ: Ղա զա ր Բա բերդա ցին 1619 թ. կա զմել է Ա ստ վա ծա շնչի հայերեն բնա գիրը

և վերջում զետ եղել երկու բա ռա ցա նկ' «Ցա նկ ի վերա յ ա յբուբենից Աստուածաշունչ

սուրբ մատենիս, ըստ հայկական թուոց», «Ցա նկ ի վերա յ ա յբուբենից Ա ստուածա

շունչ սուրբ մատենիս, ըստ լատինացւոց թուոց»7:Նույն դարի երկրորդ կեսին Ոսկան Երևա նցին հրա տ ա րա կել է Ա ստ վա ծա շուն

չը8, որի վերջում զետ եղել է Նոր Կտակարանի երկու հա մա բա րբա ռ9: Իրականում դրանք համաբարբառներ չեն, ա յլ բա ոա ցա նկեր: Հա յերեն իսկա կա ն համաբար

բառները հանդես են գալիս 18-րդ դարից սկսած: էրզրումեցի Ա նա նիա Ա լա վերդ-

յանը 1709 թ. Օամախիում բա ռա րանա յին սկզբունքով կազմում է չորս Ա վետ ա րա նների համաբարբառը, որն ունի հետևյալ վերնադիրը. «Ցա նկ սրբոց չորից աւետա-

րանչացն Մա տթէոսի, Մարկոսի, Ղ™ ֊կասու, Ցովհա ննու: Հա ւա քեցեա լ ի վերայ

ա յբբենի, գեմի եւ դայի մինչեւ վերջ քէի եւ օյի, բա զում աշխ ա տա սիրութեա մբ, վասն զի ո չ ունելով օրինակ իմն ցա նկի, հազիւ կարացի ա յսքա նս հա ւա քել ի սուրբ Աւետարանէ, սակս դիւրաւ գտա նելոյ զբա նս յԱ ւետ ա րա նւոջ»10: Ա յդ համաբարբառի

մասին ընդհանուր գաղափար կա զմելու համար բերենք Եղա նիմ բա յի վկա յություն

ները.Եղիցի ձեր բա ն ա յոյ(ն) այո եւ ոչն ոչ Մ ա տ . Ե 37

Եղիջիք որդիք Հօր ձերոյ որ յերկինս է Մ ա տ . Ե 45

4 Ն ո ւյն տ եղում, է ջ 101-102:

5 Աստուածաշունչ մատեան Հի ն Ա Ն որ կտ ա կա րա նա ց, վ ենե տ ի կ , 1805, է ջ 647, 669, 683-684, 706:

6 Энциклопедический словарь Брокгауза и Эф рона, С.-Петербург, 1900, հատոր 58, էջ 954:

1 Տե՛ս Երևանի Ս-. Մաշտոցի անվան Մատենադարանի թիվ 351 ձեոագիրը:

8 Աստուածաշունչ Հնոց եւ Նորոց Կտակարանաց ներ պարունակող շարակարգութեամբ նախ-

նեաց մերոց եւ ճշմարտասիրաց թսւրգմանչաց, Ամստերդամ, 1666:

9 Հա մա բա րբա ռը վերնա գրվա ծ է ' «Տա նգ վկայութեանց ի Ք րիստ ոսէ եւ յսւոաքելոց ներ Նորում

Կտակարանում Ոամսւոօտելոց ի Հնոյն», էջ 760-830: Ըստ որում տ րվա ծ է երկու տեսակի համաբարբառ'

ըստ գրքերի (էշ 760-773) և ըստ ա յբբենա կա ն կարգի (էջ 774-830):

10 Տե ՛ս Մաշտոցի ա նվա ն Մատենադարանի թիվ 2099 ձեոագիրը, էջ 5ա -59բ:

2 0 0 2 ԳԵվՈՐԳ ԹՈՍՈԻՆ8ԱՆ Ը 113

Եղերուք կասւարեալք որպ էս Հա յրն ձեր Մ ա տ . Ե 48Եղերուք այսուհետեւ խ որա գէտ իբրեւ Մ ա տ . ժ 16

Եղիջիք ա տ եցեա լք ամենեցուն վա սն անու Մ ա տ . ժ 22

Ինչպ ես երևում է բհրվա ծ օրինա կներից, Ա լա վերդյա նը որպես վկայություն վերցրել է տ վյա լ տ ողում եղող հա տ վա ծը' ա նտ եսելով ո չ միայն հա ջորդ տ ողն ա նցնող

բա ոը, ա յլև նույնիսկ բա ոի տ ողա դա րձվա ծ մասը: Ա յսպ ես, օրինա կ' չորրորդ նա

խադա սության զօձն բա ոը (իբրեւ զօձն) բա ց է թողնվա ծ, իսկ հա ջորդ նախա դա սության անուան բա ոի ան տ ողա դա րձվա ծ մասը չի վերցվա ծ, որի պ ա տ ճա ռով

ստ ա ցվել է վասն անու անհասկանալի կապակցությունը: Ա յդուհա նդերձ, հարկ է

շեշտ ել ա յն փ ա ստ ը, որ Ա լա վերդյա նի ա շխ ա տա նքը մեզա նում բա ռա րա նա յին հա

մա բա րբա ռի ստ եղծմա ն ա ռա ջին փորձն է , որը, դժբա խ տ ա բա ր, մնա ցել է ա նա վա րտ ու ա նտիպ:

18-րդ դարի կեսից հա նդես են գա լիս հայկական տ պ ագիր հա մա բա րբա ռներ: Ա -

ռաջինը հայ խոշոր քերա կա ն, տա ղերգու Բաղդասար Դպ իրի (1683-1768 թ թ .) համա բա րբա ռն է , որն ունի հետ ևյա լ ընդարձակ վերնա գիրը. «Անուա մբ Աստուծոյ Հօր

եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Ս րբոյ: Գ րքոյկ որ կոչի Ցա նկ Գ իրք Ն որ Կտա կա րանին: Որ

պարունա կէ յինքեա ն զբա նս ոմանս երեւելիս, եդեա լ ըստ ա յբբենա կա ն կարգին

հանդերձ հա մարա թուով գլխ ոցն եւ համաձայն տ նա տ մա նց: Ա ռ ի դիւրապես գտա- նել զոր ի նչ եւ խ նդրիցէ ոք բա նս ի սուրբ Ն որ Կտա կա րանին: Կ. Պոլիս, 1753: Ի

փա ռս միշտ փա ռա ւորեա լ անւանն վերեդնելոյ գեր քա ն զգեր վեհա գոյն միոյ գերա-

գոյա կա ն ա ստուածութեա ն ամենասուրբ Երրորդութեանն Հ օր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Ս րբոյ: Ա մէն»:

Իհա րկե, հա յ մա տ ենա գրությա ն մեջ ա յն հիշա տակվա ծ է ո չ թե ա յդքա ն ընդա ր

ձա կ, ա յլ շա տ համառոտ' «Ցա նկ Գ իրք Ն որ Կտակարանին» վերնա գրով: Հա րկ է

նշել, որ Բա ղդա սա ր Դպ իրը հենց վերնագրում շատ համաոոտակի ներկայացնում

է հա մա բա րբա ռի կա ռուցվա ծքն ու նպատակը: Ն ր ա հա մա բա րբա ռը 176 էջա նոց

մի ա շխ ա տ ա նք է , որ պարունակում է 10512 բա ո-վկա յություն: Բառերի կիրառութ

յունների համար բերվա ծ են շատ համառոտ, երբեմն' կցկտուր վկայություններ:

Ա յսպ ես, օրինա կ'

Ա զգա ց եւ լեզուա ց Ցա յտ . Ժ Գ 7

Ա զգա ւա նմ տ ա ւ Հռոմ. ժ 19

Ա զ գ ն քո եւ քա հա Ցովհ. Ժ Ը 35

Ա զգս ա զգս ե թ է Հռոմ. Ժ Բ 6Խ ոնա րհվող բա յերը չնա յա ծ տ րվա ծ են ըստ թվի և դեմքի հա ջորդա կա նության,

բա յց միշտ չէ , որ ա մենա յն ճշգրտ ությա մբ պ ա հպ ա նվա ծ է ա յդ հերթականությունը,

օրինա կ' եղեաչ, եղեալք, եղէղպ, եղեն, եղեր, եղերուք, եղեկ եղէ, եղէց, եղէք, եղիջիք, Եղի ցին, եղիցաք և ա յլն:

Հա մա բա րբա ռում տ եղ են գտ ել նաև չթ եքվո ղ խոսքի մասերը' մա կբա յները, շա ղ

կա պ ները, նախդիրները, նախադրությունները:Բա ղդա սա ր Դ պ իրն իր ա շխ ա տ ությա ն վերջում (էջ 173-176) համաոոտակի ներ

կա յա ցնում է հա մա բա րբա ռի կա զմմա ն սկզբունքները և օգտ ա գործմա ն եղա նա կը:

1 1 4 Ը բ ա ռ ա ր ա ն ա գ ր ո ի թ ց ա ն հ ն ա գ ո ի ց ն

„ь“ ս 1 ո - ч Է « И » » * աււ 4իա ,ն « ™ , „ г ш ц ъ р и .ш , հрш Сш Л р ш И ш а д ,л Г и Ь 1 .п ^ “ ЧР” 8 « ^ " Ч > ^ ь а г г 1 7 5 ) :

Ш т ձ ո - Ր Դ -ПЧ-Ч1Ч. е д о к » * Ն ո ի Կ ո կ ա ր ա ն ի ВшЛи-Д 7 - - Л Т п „ր ի ԿսւԳւ.ո.լ|> անունը Д О Л էի նշվա Տ. սա կա ,ն П Ь л ш ч ^ а И р а

այն վերագրում հն Դիոնհսիոս Վա րդա պ ետ ին12:Ծանոթանալով աւդ համաբարբառին' կա րող ենք ա սել. որ ա յն կա զմվա ծ Է

հետևյալ հիմնական սկզբունքներով: Բայերի համար որպես գլխ ա բա ռ ա րվա ծ Է անորոշ դերբայը, ըստ որում ներգործական և կրավորական սեռի բա յերը տրված

են իրար կողքի: Այսպ ես, օրինակ'

Ագանել. ի լ13:Մատթ. Ջ 25: Եւ մի' վա սն մարմնոց ձերոց՝ թ է զինչ Ա գա նիցիք

Ի Ա 17: Ե լ...ի Բեթանիա եւ ա նդ Ա գա սԵրբեմն երկրորդ բա ղա դրիչն է լ է տա լիս ա մբողջությա մբ, օրինակ'

Բազմել. ԲազմիլԿազմողը հետևողականություն չի ցուցաբերում նա և բա յերի գլխ ա բա ոերի ընտ

րության ժամանակ, սովորաբար որպես գլխ ա բա ռ է դնում դերբա յա կա ն ձևերը,

բա յց հանդիպում ենք դիմավոր ձևերով գլխ աբա ոերի. օրինակ'

Աոաքեցայ:Մատթ. Ժ Ե 24: Ոչ ուրեք Ա ոա քեցա յ' եթէ:Որպես ինքնուրույն գլխ ա բա ռ է ներկայացվում նաև դիմավոր բա յերի սահմանա

կան եղանակի ա նցյա լ կատարյալի (երբեմն է լ' ստ որա դա սա կա ն եղա նակի երկրորդ ապառնու) եզա կի թվի երրորդ դեմքը, ա յսպ ես' ասացաւ, բա ցա ւ, բա ցցի , բ ե

րաւ, Եբարձ, եբաց, եբեկ, եբեր, Կթող, կ ա ց , եկեաց, եկեր, եկող, եռաս, եռաս, եհաւո,

եռար, էաՕց և ա յլն: Բերենք մեկ օրինակ իր վկա յությա մբ հանդերձ.

Ասացաւ:Մատթ. Ե 27: Ջի ասացաւ, մի' շնար:Բայական հարադրությունները ներկայացվում են երկու ա նգա մ, նախ տրվում է

առաջին բա ղա դրիչը, որից հետո դրվում է երեք կետ , և ա պ ա բերվում է ա մբողջ

հարադրությունը, օրինակ՝

Ա զ դ ...:Մատթ. Բ 8: Ա զդ արասջիք ինձ, զի եւ

Ա զդ առնելՄատթ. Բ 8: Ա զդ ա րասջիք ինձ, զի եւ...Զմյուռնիայի համաբարբառի ամենամեծ թերությունը բհրվա ծ վկայությունների

11 Հա մա բա րբա ռ կամ ցանկ նմանաձայն բա ռից Նորոյ կտ ա կա րա նի ա յբբենա կա ն

կարգաւ շարադասեալ, Ջմիտ նիա , 1848:

12 Վա հա ն Սահակեան, Հա մա բա րբա ռ Աստուածաշունչ մատեանի Հի ն Ա Ն ո ր կտ ա կա րա նա ց

արդի աշխարհաբարով, Պ էյրուր, 1963. է շ Գ :

13 Օրինակները բերվում են այնպես, ինչպես բնա գրում են:

2 0 0 2 ԳԵՎՈՐԳ ԹՈՍՈԻՆՑԱՆ Ը 115

շատ համառոտ լինելն է:

Այնուա մենա յնիվ, մեր ա ոա ջին (մանավանդ' Ջմյուռնիա յի) հա մաբա րբա ռների նշանակությունը շատ մեծ է նոր, ավելի կա տ ա րելա գործվա ծ համաբարբառի կա զմմա ն գործում, ինչպ իսին եղա վ ԹադԱոս Ա ստ վա ծա տ րյա նի կա զմա ծ Ա ստվա - ծա շնչի հա մա բա րբա ռը14:

Բ) Հա մա բա րբա ռի երկրորդ տեսակին պատկանում են հեղինակա յին հա մա բա րբա ռները, որոնք կա զմվել են հիմնականում Թ . Ա ստ վա ծա տրյա նի համաբարբառի

օրինա կով: Գրա նցում ընդհանուր են բառերի ա յբբենա կա ն դասավորությունը ե

բնա գրա յին վկայություններ բերելը: Ի տարբերություն ւսստ վա ծա շնչյա ն համաբա րբա ռների' նոր հա մա բա րբա ռներն ընդգրկում են հեղինակի օգտ ա գործա ծ բոլոր

բա ռերն ա նխտիր, որոնք ներկայացվում են քերա կա նա կա ն որոշակի դասավորութ

յա մբ, ե յուրա քա նչյուր բա ռա գործա ծությա ն համար բերվում է ընդարձակ վկա յություն: Ա շխա րհի շատ ժողովուրդներ (ա նգլիա ցիներ, իսպ ա նա ցիներ, ռուսներ և ու

րիշներ) կա զմել են նման հա մաբա րբա ռներ: Ի դեպ , ա յդ բնա գա վա ռում շա տ ավելի

մեծ ա շխ ա տ ա նք է կա տ ա րվել մեզանում: Ա յդ տ եսա կետ ից չի կւսրէղի մոռանալ

Մխիթա րյա նների դերը, նրանք կա զմել են գրա բա րա գիր շատ հեղինակների երկերի հա մա բա րբա ռներ, որոնք, ցա վոք, անտիպ են:

Ս կզբունքների կա տ ա րելա գործմա ն Ա հա մաբա րբա ռների կա զմմա ն ու մա տ ենա

շա րա յին հրատա րա կման գործում հսկայական ա շխ ա տ ա նք Է կա տ ա րվել Հ Հ

Գիտությունների Ա կադեմիա յում: Անվա նի հայագետ ֊լե զ վ ա բ ա ն Ա . '՜Լսւրիբյանի

ընդհանուր ղեկա վա րությա մբ 1960-70-ակւսն թվա կա ններին կա զմվել ու հրատա

րա կվել Է 5-րդ և հետ ա գա դարերի գրա բա րա գիր մա տենա գիրների ա վելի քա ն

չորս տա սնյա կ հատոր հա մա բա րբա ռ: Ըստ կա զմությա ն սկզբունքների՝ ա յդ համա

բա րբա ռները բա ժա նվում են երկու տեսակի' բա ոաքերակա նսւկա ն Ա բնա գրա յին:

Ա ռա ջին տ եսա կի հա մա բա րբա ռներում տ րվա ծ են հեղինակի օգտ ա գործա ծ բոլոր

բա ռերը' քերա կա նա կա ն որոշակի դասա վորությա մբ և Էջերի նշմա մբ: Բերենք մեկ

օրինակ Մ ովսես Խ որենա ցու «Հա յոց պ ատմության» հա մա բա րբա ռից:Ա թոռ - ա թոոոյ - 255, 275, 348.

զա թ ոռ - 3 0 6 .. . , 358 (ծն. զա թոռն).

յա թոռ - 2 4 4 .. . , 269 (ծն. զա թոռ).

զա թոռսն - 275, 306, 354.

յա թոռոյն - 3 4 9 ,3 6 2 (ծն. յա թոոոցն):

Ա յդ սկզբունքով են կա զմվա ծ նաև Եղիշեի և Ղ ա զա ր Փ ա րպ եցու երկերի համա

բա րբա ռները:

Ա վելի մեծ Է բնա գրա յին հա մաբա րբա ռների հա յա գիտ ա կա ն ա րժեքը: Այդպիսի

հա մա բա րբա ռներում ա մեն մի բա ռա գործա ծությա ն համար բերվում են այնպիսի

հա տ վա ծներ, որոնցում գլխ ա բա ռը հանդես Է գա լիս իր լրա ցում-լրա ցյա լ կապակ-

14 ԹսւդԷոս Ասա ուա ծա տ ուրեա ն, Հա մա բա րբա ռ Հին ե Ն որ Կւոակարանաց, Երուսաղէմ, 1895:

Ա յս հա մա բա րբա ռի մա սին տե՛ս մեր «Աստվսւսաշնչի հա մա բա րբա ռները և նրանց կազմման

սկզբունքները», «Էջմիա ծին», 1985, է , էջ 38-42:

1 1 6 Ը Բ Ա Ռ Ա Ր Ա Ն Ա Գ Ր Ո Ւ Թ ՅԱ Ն Հ Ն Ա Գ Ո Ի 5 Ն

--------- -- ա ,_ սկզբունքը հետազոտողին հնարավորություն է տա լիս, աոանց

ոԻմԽու համաբարբաոի միջոցով անմիջապես լուծել իրեն հետւսքրքրող

Ջ ( ճ ա . Ի = Л ш ф « В ^ ~ ГИХ т Д р ь г и * ь , в д - в д т - Տ ղ » «փԿք «ш Л ц р ш рр ш -

՞Հ Ա Ջ Ա Ր (գոյակա ն) - Ջէազար եթ է ի տ օթ ժամանակի ուտ իցէ ո ք ...զ տ ա պ ս ի փո-

րոյն փ ա ր ա տ է - 44.ՀԱ ՋԱ Ր (թ վա կա ն)-Զ ր ո ւա ն ... զ հազարա մ յա շտ արար - 113:Մեծանուն հայագետ Հր . Աճաոյանը, քննելով մեսրոպյան հա յերենը, նրան հա-

տուկ 18 առանձնահատկությունները Ա դրանց վերա բերյա լ օրինակներ բերելով

դասական հայերենից, գրում է . «Ա յս օրինակները ցուց են տ ա լիս, որ մեսրոպյան մեծագույն վա րպ ետներն ա նգա մ կա րող են սա յթա քել: Հետ ևա բա ր անհրա ժեշտ է ունենալ մեսրոպյան հայերենի ա մբողջակա ն հա մաբա րբա ռը, ուր լեզվի բոլոր օրինակները մանրամասն հավաքված ու դասա վորվա ծ լինեն: Միփթարյա նները կա զ

մել են ա յդ աշխատությունը, բա յց դա գտնվում է միայն իրենց մոտ ձեոագիր վիճա

կում, որովհետև այդպիսի ա հա գնա ծա վա լ աշխատություններ անհրապարակելի

են»16;Ինչ խոսք, ա յսօր համակարգիչները հնարավորություն են ընձեռում կատարելու

նման .ա հա գնա ծա վա լ» ա շխ ա տա նք, բա յց, դժբա խ տ ա բա ր, շա տ երը դեռևս զըրկ-

ված են նման սարքավորումներ ունենալու հնարավորությունից: Որպեսզի ընթեր

ցողը ստույգ տեղեկություն ստանա ա յս կամ ա յն հեղինակի բա ոա պ ա շա րի վերա բերյալ, ակադեմիայի հրատարակած ամեն մի հա մա բա րբա ռին կից տ րվել են բա ռագործածության վիճա կա գրա կա ն տ վյա լներ' ընդհանուր, բառարանային և մեկ անգամ գործածված բառեր դասակարգմամբ: Բացի դրա նից, հետ ա զոտ ողի ա շխ ա

տանքն է '! ավելի հեշտացնելու նպատակով հա մաբա րբա ռների վերջում զետ եղվել են նաև հաճախականության բաուսցանկեր, որոնցում նշվել է , թե տ վյա լ բա ռը քա

նի անգամ է գործա ծվել և համաբարբաոի որ էջում:Այսպիսով, համաբարբառը հարյուրավոր ա նգա մ հեշտացնում ու ա րա գա ցնում է

հետազոտողի ա շխ ա տ ա նքը: Ներկայումս է լ մեծ հետա քրքրություն կա հա մաբար

բառների նկատմամբ: Դ րա նք օգտագործվում են մեր և օտ ա րերկրյա հա յա գետ ների կողմից գիտական զա նա զա ն աշխատա նքներ կա տա րելիս: Հա մա բա րբա ռներն

օգտագործվում են նաև տ ա րբեր տիպի բա ռա րաններ (բա ցա տ րա կա ն, պատմա

կան և ա յլն) կա զմելու համար:

* * եզն իկ կողբսւցի, Եղծ աղաՕդոց (բնագրային հա մա բա րբա ռ), կա զմող՝ Գ . Р . Թոսունյան,

խմբագիր' Ա . Ա . Աբրա հա մյա ն, Երևա ն, 1972: Հա մա բա րբա ռը կա զմվա ծ է վ ենետ իկ ի ' 1826 р.

հրատարակության հիման վրա:

16 Հ ր . Ա ճա ոյա ն, Հա յոց լեզվի պատմություն, 2-րդ մաս, Երևա ն, 1951, էջ 92-93:

ԴԵվՈՐԳ ՍԿԵվք>Ա8Ի ՄԱՆՐԱՆԿԱՐԻՉԸ Ը 117

ՀԱՍՄԻ Կ ԲԱԴ ԱԼ ՅԱՆ

ԳԵՎՈՐԳ ՍԿԵՎՌԱՑԻ ՄԱ՜ՆՐԱՆԿԱՐԻՉԷ

Կիլիկյան Հաւասւոանում 12-րդ դարի երկրորդ կեսից մինչև 13-րդ դարի երկ

րորդ հիսնամյակը, գրքի ձևավորման արվեստի կա զմա վորմա ն և վերելքի շրջա

նում, հա նճա րեղ վա րպ ետների կողմից ստ եղծվել են բա զմա թ իվ բա րձրա րվեստ

ձեոագիր հուշարձաններ: Զեոա գրա կա ն հարուստ ա յս ժա ռա նգությա ն մեջ ա ռա նձ

նանում են գեղա րվեստ ա կա ն բարձր ա րժեք ներկա յա ցնող, բա զմա թ իվ մա նրա

նկարներով հարուստ չորս հայտնի ձեռագրեր, որոնք պ ահվում են Մ ա շտ ոցյա ն

Մ ա տենա դարա նում և կրում 197, 979, 7651, 9422 համարները1:

Կիլիկյան ա յս հուշարձանները գրքի գեղա րվեստ ա կա ն ձևավորման յուրատի

պ ությա մբ, մա նրա նկարչի կա տ ա րյա լ կա տ ա րողա կա ն վա րպ ետ ությա մբ և բա ցա

ռիկ երևա կա յությա մբ, ինքնա տ իպ մեկնա բա նությամբ, մանրանկարների բա զմա -

պ լա նա յնությա մբ, պ ատկերների կենդա նությամբ, գույների հմուտ ընտ րությա մբ և

տ րա մա դրությա մբ մեծ հետաքրքրություն են ա ռա ջա ցրել մա նրա նկարչությա ն պատմության մա սնագետների շրջանում:

Զեոա գրերի ուսումնասիրությամբ զբա ղվել են հայ մա նրա նկա րչա կա ն ա րվես

տի տ եսա բա ններ Գ . Հովսեվւյա նը, Ս. Տեր-Ն երսեսյա նը, Լ . Ա զա րյա նը, վ . Ղ ա զա ր-

յա նը, Լ . Դուռնովոն, Գ . Դ րա մբյա նը, Ա . Սվիրինը, որոնք իրենց ուսումնասիրութ

յուններում ա յս հուշարձանները համարում են «կիլիկյա ն մա նրա նկարչությա ն

բա րձրա կետ ը», «հա յկա կա ն մա նրա նկարչությա ն գոհարներ»:

Դ ժբա խ տ ա բա ր ձեռագրերի գլխավոր հիշատակարանների բա ցա կա յությա ն

կամ ո չ լրիվ լինելու պ ա տ ճա ռով մա սա մբ են պ ա րզա բա նվա ծ գրչությա ն հա նգա

մա նքները: Տա րա կա րծությունների տ եղիք է տ վել նաև ա յն հա նգա մա նքը, որ ձեռագրերը ա նստորա գիր են:

Մ ա նրա նկա րչությա ն պ ա տ մությա ն մեջ ա յս հուշարձաններն իրենց ոճական

ընդհա նրություններով խ մբավորվում են մեկ հեղինակի ա նվա ն շուրջ:

1 Մաշտոցի ա նվա ն Մ ա տ ենա դա րա ն, ձեո. № 197, 1287 |» „ մա գա ղա թյա Ա վետ ա րա ն, գրչության

վայրը՛ Մ կներ, գրիչ և ստ ա ցող' Հովհա ննես եպս. ա րքա եղբա յր, մեծություն՛ 26.5x18.2:

ա ) Մ Մ , Յեո. № 979, ճ ա շո ց , 1286 թ „ Նյութ՛ մա գա ղա թ, Ստացող' Հեթում Р թա գա վոր, գրիչ' Ստե-

փանոս քա հա նա , վա յր' ՍկԱոայի* վա նք:

ր) Մ Մ , Յեո. № 9422, 13-րդ դ. 80-ական թվականներ, ՍկԱոայի* վա նք, գլիյ. Հիշա տ ա կա րա ն' չիք, վե

րա նորոգվել է 1574-ին:

գ ) Մ Մ , ձեո. № 7651, Ա վետ ա րա ն, Ն յութ ' մա գա ղա թ, 13-րդ դ. 80-ական թվա կա ններ, գրիչ' Ա վետ իք,

ստ ա ցող' Օշին թա գա վոր (Ս,), Ստեփանոս եպս. Սերաստիո (Р ), մեծություն' 22.5.Х16.7, գլխ . Հիշա տ ա

կարան' չիք: Հետ ա գա յի հիշատակարանը վկայում է , որ ձեոագիրը 1310-ին ա վա րտ ել է Սարգիս Պիծա-

ԿՈ=

118 Ը ՀԱՍՄԻԿ ԲԱԴԱԼ9ԱՆ 2 0 0 2

Մանոանկւսրների կատարողական բարձր արվեստը մա սնա գետ ներին թույլ Է

տ11ե, ձեռագրերի արժանի հեղինակ համարել 13-րդ դարի ԿԻւԻԿյան մանրանկարմ ա ն դպրոցի հայտնի մանրանկարիչ Թորոս Ո-ոսլինին' բա ցա ռելով մեկ ա յլ' ա-

5ե,ի տաղանդավոր մանրանկարչի գոյությունը, որն ա շխ ա տ ել Է 13-րդ դարի 70-80-

ական թվականներին2, և ք ի չ հավանական համարել ա յն, որ պատմությունը կարող

Է պ ա հպ ա նա ծ չլիներ նմա ն նկա րչի ա նունը3:Թ որոս Ռ ոսլինին ձեռա գրեր վերա գրելու միտ ումի դ ե մ լուրջ կ ա ս կա ծներ Է

հա յտ նել Լ . Ա զա ր յա ն ը ' միա նգա մա յն բնա կ ա ն հա մ ա ր ե լո վ ա յդ շրջա նում Ռ-ոսլինին

իրենց տ ա ղ ա ն դ ո վ չզ ի ջո ղ վա րպ ետ ների գոյութ յունը, իսկ նր ա նց ա նունների ա ն

հա յտ մնա լը ' սոսկ պ ա տ ա հա կա նութ յուն4:Հա յ մանրանկարչության գիտակ Ս. Տեր-Ն երսեսյա նը, հա մեմա տ ելով Ռոսլինին

վերա գրվող Ա նրա ստորագրած մանրանկարները, գտնում Է, որ ա յդ ստ եղծա գոր

ծությունները միևնույն հեղինակինը չեն5:Անստորագիր ձեռագրերից Մ Մ № 978-ը Գ . Հովսեփ յա նը նույնպես չի համարում

Ռ ոսլինի գործը6:վ.. Ոազարյսւնն իր աշխատության մեջ ներկա յա ցնելով Երևա նի Մ ա տ ենա դա

րանի № 7651 ձեռագրի (որը հայտնի Է «8 մանրանկարիչների ա վետ ա րա ն» ա նվա

նումով) ավետարանական սյուժեների պ ատկերային ա նմիջա կա ն վերա րտադրութ

յան եղանակներն ու ակունքները, պ ատկերագրական խ որհրդա նշա կա ն կողմը,

գտնում Է, որ № 7651 ձեռագրի ա յն մանրանկարները, որոնք վերա գրվել են Ռոսլի-

նին7, նրանը չեն, և նկատում Է ոճական ընդհանրություններ Մ Մ N9 989 ձեռագրի

նույն թեմայով մանրանկարների հետ8:Ուսումնասիրողների մի մասն Էլ ոճական տարբերություններ են նշում ա նստ ո

րագիր մանրանկարների միջև9:Միանգամայն հավանական Է մասնագետների ա յն ենթադրությունը, որ 13-րդ

դարի 70-80-ական թվականներին Կիլիկիայում ա շխ ա տ ել են տ ա ղա նդա վոր վա ր-

2 Р. Дрампян, Из истории армянской миниатюры ХП1-Х1У в.в, Տեղեկա գիր հայկական ՍՍՕ Գ Ա ,

1948 р ., №5, Էշ 51:3 Л. Дурново, Портретные изображения па первом заглавном листе Ч аш оца 1288 г., Տեղեկա գիր

հայկական ՍՍՌ Գ Ա , 1946 թ., № 4, Էշ 63 : "К раткая история древнеармянской живописи", Ереван, 1957,

стр. 40.* Լ. Ա զա րյսւն, Կիլիկյան մանրանկարչությունը Х Н -Х Ш դարերում, 1964, Երևա ն, Էջ 126-147:

5 Լ . Ազարյսւն, նշվ. աշխատությունը, է շ 130: Թ . Ռոսլինին վերա գրվող ա նստորագիր մանրանկար

ներով Յհոագրէտի, որոնց թիվը 7-ն է , հեղինակային պատկանէղության հարցի կա պակցությամբ կաս

կածներ Է հայտնել Ս ՚. Տեր-ՄովսիսյաՕը: Ա զգա գրա կա ն հանդես, 1910 թ ., № 2, Էշ 3 1 ,1 9 1 3 թ ., № 1, Էշ 79:

6 Գ . Հովսեփ յա ն, Ն յո ւթ ե ր Ա ուսումնա սիրութ յուններ, պ րա կ Գ : Հ ա մ ա ռ ո տ տ եղ եկ ո ւթ յո ւն նե ր Է շ-

միա ծնի մի յշանի մ ա նր ա նկա րների մ ա սի ն , «Ա ն ա հի տ », Փ ա ր ի զ , 1911:

7 ГК Դրամրյանը գտնում է , որ № 7651 ձեոագրի 95 մանրանկարներից 41-ը պատկանում են Թ . Ռոս-

լինին:

8 4 - Ղա զա րյա ն, Սյուժետային մանրանկարը կիլիկիայում, 198 4 թ., Երևա ն (Х Ш -Х 1 У դ . սկիզբ):

9 А. Н . Свирин, Миниатюра древней Армении, Москва-Ленинград, 1939-ы е годы, է շ 49-80:

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Ա Կ Ե Վ Ռ Ա 8Ի Մ Ա Ն Ր Ա Ն Կ Ա Ր Ի Չ Ը Ը 1 1 9

պ ետներ: Ա յս ենթադրությունը հավաստվում է այնպիսի մի տ ա ղա նդա վոր նկւսր-

չով, ինչպիսին է Գ ևորգ Սկևուսցին10: Ն ա 13-րդ դարի ճա նա չվա ծ գիտնական,

գրիչ, վա րդա պ ետ , մեկնա բա ն, հոետոր, մանկավարժ, նշանավոր հասարակական- քւսղա քակա ն գործիչ էր , որն էլ, ենթադրվում է , հեղինակն է Մ ա շտ ոցյա ն Մ ա տ ե

նադարանի Ռ ոսլինին վերա գրվա ծ չորս անստորագիր ձեռագրերի:

Ա յս մասին ուշա գրա վ է 1322-ին «մեծաշուք եւ յերկնա հա նդէս ա նա պ ա տ ս, որ կոչի Կարմրիկ» գրչությա ն վայրում գրվա ծ Մ Մ № 8356 ձ ե ռ ա գր ի " գրչի' Ստեփանոս

դպիրի հա ղորդածը. « . . . Ա յլ եւ ճոռոմ եւ ճոխ երևեցոյց յեկեղեցի սուրբ եւ յսւոակ տ ե

սութիւնս լի իմաստութեա մբ, զի ի բոլոր Աստուածաշունչ գիրս կա րգեա ց նախադ

րութիւնս եւ ցա նգս գլխաւք յաւրինեալ եւ զոր յւսռաջին սրբոցն ա նփ ոյթ էր լեալ,

զա յն սմա պ ա հեա ց Ա ստ ուա ծ... եւ գեղա զա րդ շքով նկարեալ, զոր տ եսողա ցն եւ վա յելողա ցն յա յտ նի է » 12:

վկա յա կո չա ծ հա տ վա ծը հաստատում է ա յն ենթադրությունը, որ Գ . Սկեռա ցին

զ բա ղվ ե լ է նա և մա նրա նկա րչությա մբ, և նրա նկարչական ա րվեստ ը գնա հա տ վել է որպես երևույթ' թողնելով անմոռանալի տպավորություն:

Գ . Սկևոացի րա բունա պ ետ ի գիտա կան և գրական գործունեության հետ է կա պ

վում Սկևռայի վա նքի գրա կա ն մշակութային կյա նքը 13-րդ դարի երկրորդ կեսին:

Կիլիկյան Հա յա ստ ա նի տ ա րբեր վայրերում, մասնավորա պես Սկևռայի վանքում,

Արմենի ա նա պ ա տում Սկևռացին զբա ղվ ե լ է քա րոզչութ յա մբ, վա րդա պ ետ ությա մբ,

գրչությա մբ, հռետ որա կա ն արվեստի մշա կմա մբ, մա նկա վա րժությա մբ: Պա տ րա ս

տ ել է բա զմ ա թ իվ ա շա կերտ ներ, որոնք պատմության մեջ հայտնի են որպ ես տ ա ղա նդա վոր գրիչներ և մա տենա գիրներ:

Գ . Սկևռա ցու հեղինա կությա մբ մ եզ հայտնի են բա զմա թ իվ ա շխատություններ,

որոնց գրչությա ն ժա մա նա կը թվա գրվում է հիմնականում 13-րդ դարի 80-ական թվա կա ններով:

1267-ին խ մբա գրել է «Տօնւսպ ա տ ճա ո» ժողովա ծուն13: Առա նձնա հա տուկ նշա

նակություն ունեն գրչությա ն արվեստի տեսությանը նվիրվա ծ նրա երեք ա շխա-

10 Գ . Սկևոացու կյա նքի և գործունեության մասին ա մբողջա կա ն և հա մա կա րգվա ծ տ վյալներ չկան:

Ն ր ա «վ ա ր քը « ընդարձակ խ մբա գրությա մբ պ ա հպ ա նվել է Մ Մ ձեո. % 8356 ձեռագրում: Տ ե ս է . Բա ղդա

սա րյա ն, Բանբեր Մ ա տ ենա դա րա նի, Երևա ն, 1964 յ»., № 7, էջ 399-433: «վ ա ր ք ի , մի ա յլ օրինակ է լ պւսհ-

պանվել է Երուսաղեմի № 99 ձեռագրում: Ն ր ա կյա նքին են ա նդրադարձել Մ ովսես Երզնկա ցի գրիչը

«Դրոսստ բա նի սուղ ինչ պ ա տ մա գրա բա ր յերջանիկ րաբունապետն եւ ի քա ղցրա բա րբա ռ վա րդա

պ ետ ն Գ էո ր գ Լա մբրունեցի. ներբողյանում, Т,. Ա լիշսւն, Հա յա պ ա տ ում, Р , էջ 504-505: Պա հպ ա նվել է

Սկևոացու «վ ա ր ք ի . Հա յսմա վուրքա յին խմբագրությունը, Տսւշյա ն, Մ ա յր Ցուցակ ձեոա գրա ց Մխիթար-

յան մատենադարանի ի վիեննա , 1895 թ., էջ 46: Կենսագրական որոջ վկայություններ են պ ա հպ ա նվել

նրա մասին տ եղեկա ցնող ձեոագիր հիշատակարաններում:

11 Մ Մ № 835 6 ձեռագրի 193բ-299բ էջերը բովանդակում են Գ րիգոր Սկևոացու «վա րքը»:

12 Մ Մ , ձեո. № 8356, էջ 208 ա , բ:

1 3 Մ Մ » 3082 ձեոագիրը:

լ ' “ ' " ՛ * ’ ■ ■եո>ցոո շա րա կա նների ուղղումն ու խ մբա գրումը .

գ ս ն Լ 8տ Օ կ ա ր ^ ա » ս գ ր ա կ ա ն ա ր Վ ^Ի մա սին » Ի « Տ ^ " Վ ^ Ф »Ц ш -ա ի ™ * նրա ա շ ա կ հ ր ա ն հ ր ր . 4ա .1անակակիցնԿրն т Я ш ^ Ш ^ :

Մ ո վ Լ վա րդա պ ետն իր աւոէտւի մ ա «վ ա « ա ռիքով ,ր ա » .П щ и ш !. ա ա ոմ է. Եռակի կեբպիւ կազմէրԳ ե ղ ա պ ա ճ ո յճ յա ւէտ գործէր.

Բոլորակ եւ աղիւսակ Եւ զվերջա գիր տառս հրեշտա կ:

Գեղեցիկ եւ հրաշալի Եւ պճնազա րդ յա մենա յնի'6:

Մխիթսւրյան մատենադարանի 1439 թ . գրվա ծ № 4 Ցա յսմա վուրքում Գ . Սկևոա-

ցու մասին կարդում ենք. «Սա էր ա մենայն ա ոա քինութեա մբ զ ա ր դ ա ր ե ա լ. . . Աոներ

եւ զարուեստ գրչութեան գեղեցիկ եւ ճարտարութեամբ, քա նզի ա զնիւ էր եւ ա րա գ

ա ո ի գրել ըստ նմանութեան մեծին Եւա գրեա , մանաւանդ թ է եւ ա ոա ւելեա լ եւս

գտանիւր: Ջբոլորակ գիր յայտնի եւ զաղիւսակ հին ա սա յա րգի, նաեւ զճոխ վերա

դասի որ համայնից է բա ղ ձա լի ... բա զմա ց ա ոնէր արդիւնս եւ յոլովից գրէր տաոս

գեղեցիկ ո չ միայն ընկերակցա ծ ա յլ եւ մենա ստա նից»17:Գ. Սկևոացու գրչությա մբ ձեռագրերը գնա հա տ վել են որպ ես «ա զնիվ», «լավ»,

«ընտիր», «գեղապաճույճ» օրինակներ, իսկ իրեն՝ «գրչա ց մեծագունի»:

Հովհաննես գրիչը գրում է ........Ե ս մեղաւորս Ցոհա նէս, ըստ կա րի զփ ա փ ա քս իմ

լցի յանկ ելա նելովս եւ ա յս եղեւ ներոլովն Ա ստուծոյ, զի յա նա րժա նէս թերեւս ար

ժանաւոր ա յս գործ եղեւ յա նկեա լ եւ զա յս ո չ ա սեմ վա սն գեղա պ ա ճոյճ շարսւգրու-

թեա նցս, ա յլ վա սն ա զնիւ աւրինակիս, զո րս ուր բ եւ երա նեա լ վա րդա պ ետ ին Գէոր-

գեայ ձեոացն շարահիւսեալք է ի ն ...»18:Կարապետ գրիչն իր օրինակած ձեոագիր Ա վետ ա րա նը համարում է «յոյժ ա զ

նիս, քանի րր ա յն է «ուղղեալ մեծիմաստ եւ սուրբ վա րդա պ ետ ն Գ էորգ Լամբրունե-

ցի»19: Հովհաննես գրիչը 1358 թ . օրինակել է Ա վետ ա րա ն «ի լաւ Ա ւընտիր աւրինա-

ՀԱՍՄԻԿ ԲԱԴԱԼ6ԱՆ

14 Լ . Գ. 1սաչերյան, Գրչա թւա ն արվեստի լեզվա կա ն-քերա կա նա կա ն տեսությունը միջնադարյան

Հայաստանում, 19 6 21»., Երևան:

13 Ալիշսւն, Ն շ վ . աշխատությունը, էջ 103:

16 Ղ- Ա լիշա ն, ՍիսուաՕ, Վենետիկ, 1885 թ ., է ջ 105: Մ . Ե րզնկա ցոլ ա յս նկարագրությանը լրիվ հա

մապատասխանում է Գ . Սկևոացու 1267-ին ընդօրինակած <Տօնապատճսւո> ժողովածուի գրչությունը:

17 Հ . Տա շյսւն. Մայր Ցուցակ Տեուսգրաց Մխիթսւրյան մատենադարանի ի վի ենն ա , 1895 թ., էջ 46:

18 Մայր Ցուցակ հա յերէն Տեոագրաց մատենադարանին Մխիթսւրեանց ի վ ենե տ ի կ , հ. Ս., վ ե ն ե

տիկ, 1901 թ., էջ 19-20:

19 Տ ե ր . Ա վէտ իսյա ն, Մ ա յր Ցուցակ Ոեաոագրաց Ն որ Ջուղա յի Ամենւտիրկիչ վա նքի, վիեննա ,

1970 թ., էջ 64:

2 0 0 2 __________ԳԵՎՈՐԳ ՍԿԵ4ՌԱ8Ի ՄԱՆՐԱՆԿԱՐԻՁԸ Ը 121

կ է հոգեկիր եւ գերիմաստ վա րդա պ ետին եւ քա ջ րաբունոյն Գէորգեւսյ Սկեւոաց- ւու»20:

Մեկ ա յլ գրիչ, օրինա կելով Գ . Սկևոացու բնա գիր օրինա կից, հիշատակում է.

«Ով երա նեա լ սուրբ ընթերցօղք . . . ի տ եսա նելն զա նհեդեդ եւ զանա րհեստ գրիչս'

ա ղա չեմ մի մեղա դրէք, զի թէեւ գոյր կարողութիւն փոքր մի ա յլ լաւ գրել, սակայն ոչ

կա րա ցի, զի կարի ստ իպ ով յա րտորք էի վա սն օրինակին եւ միայն յաւարտ ելանե-

լոյն էր փ ոյթն եւ ո չ արուեստ գրոցն, զի թէեւ գիրս յոոի է , բա յց օրինակիս ընտրութիւնն մեծա րգոյ է

Սկևոացու բնա գիր օրինակները, լինելով կա տ ա րյա լ ստեղծագործություններ,

պ ա հվել են ա րքունա կա ն գրադարաններում որպես արքունի հարստություններ:

Ն րա նցից օգտ վելը եղել է բա վա կա նին դժվա ր: Ա յդ մասին է գրում Գ . Սկևոացու

աշա կերտ Երեմիա քա հա նա ն Մ Մ N8 4825 ձեոագրի հիշատակարանում. «Ա րդ, ես

զա յս տ եսեա լ' վերջինս ի բնա ւիցս, փցնամիտ ա շա կերտս սորին Գ էորգեա յ, ա նա ր

ժան քա հա նա յ, պ իտ ա կա գործ անուանեալ Երեմիա յ յորջորջեա լ, հետիոտն աշխա-

տ եա լ, երկու ա նգա մ ա ո թագաւորն իմ երթեա լ, խնդրեցի զա րա րեա լ աւրի- նա կ ն ...»22:

Ա րդ, որո՞նք են ա յն կռվա նները, որոնք խոսում են անստորագիր ձեռագրերի

մա նրա նկարների' Գ . Սկևոացու, և ոչ մեկ ա յլ ուրիշի, հեղինակության օգտ ին:

Մ ա նրա նկա րչությա ն պատմության մեջ, ինչպ ես նշեցինք, ա յս ձեռագրերի հե

ղինակ է ենթա դրվում Թ . Ռոսլինը: Սակայն վերջինիս ստ որա գրությա մբ 1268-ից

հետո մ եզ ձեռա գիր չի հասել23: Ա յս հա նգա մա նքը թույլ է տա լիս մանրանկարները

համարել մեկ ա յլ ո չ պ ակաս տա ղա նդա վոր նկարչի ստ եղծա գործություններ24:

Գ . Սկևոա ցու ծննդյա ն թվա կա նը հայտնի չէ: Ղ- Ա լիշա նը ենթա դրում է , որ Սկև-

ռա ցին ծնվ ել է «ի մերձ ի կէս Ժ Գ դարու»25: Ա վելի ստ ույգ թվա կա ն նշվում է 1246

կամ 1247 թվա կա նները26: Ա յսպ իսով, 13-րդ դարի 80-ակա ն թվա կա նները Սկևռա-

ցու համար եղ ե լ են ստ եղծա գործա կա ն ա կտիվ և հասուն մի ժա մա նա կա շրջա ն27, ո-

րի հետ է կա պ վա ծ մ ե զ հա սա ծ նրա գրչա կա ն ժառանգությունը, և Մ ա շտ ոցյա ն

20 Վենետիկի ձեռագրւսց Ցուցա կ, ետ . Ա , էջ 500: Լ . Խ ա չիկյա ն, Ժ Դ դարի հա յերեն ձեռագրերի

հիշա տ ա կա րա ններ, Երևա ն, 1950 թ ., էջ 434:

21 Ղ - Ս վ ի շա ն , Ս ի ս ո լա ն , է ջ 103:

22 Մ Մ ձեո. № 4825, էջ 207р: Ա . Մ ա թևոսյա ն, Ժ Գ դարի ձեռագրերի հիշա տ ա կա րա ններ. Երևան,

1984, էջ 751: Մ Մ № 9422 ձեոագիրը կոչվել է «Հեթում թագաւորի իշագինի սուրբ Աւետարան»' Հեթումի

գա նձա տ ա ն Ա վետա րա ն:

23 Ռոսլինի ստ որա գրությա մբ հայտնի են 7 ձեռա գրեր, որոնք ստ եղծվել են 1256-68 թթ. ընթացքում:

24 Հետ ա քրքիր հանգամանք է նկատում Լ. Դ ոտ նովոն. Ռոսլինյան 7 ստ որա գիր ձեռա գրերից 5-ը

պա հվել են Երոա ա ղեմում, իսկ անստորագիր հեղինակի ձեռա գրերը' Հա յա ստ ա նում: Հեղինա կը ենթա

դրում է , որ Կիլիկիայում է լ ա յդ ձեռա գրերը նույնպես պ ա հվել են տ արբեր վայրերում: Л . А. Дурново,

Очерки изобразительного исскуства средневековой Армении, М осква, 1979 г., էջ 238:

25 Ղ - Ա լիշսւն, Ն շ վ . աշխատությունը, էջ 102:

26 է . Բա ղդա սա րյա ն, Ն շ վ . աշխատությունը, էջ 405:

27 Գ . Սկևոա ցին 13-րդ դարի 80-ական թվականներին եղել է շուրջ 40 տ ա րեկա ն:

Մատենադարանի վերոհիշյա լ չորս ձեռագրերի գրչությունն ու մանրանկարչությու-

նն'Անստորագիր ձեռագրերի Գ . Սկևոացու հեղինակության օգտ ին կա Սի ա յլ հան-

օսւմանքՈւսումը շարունակելու նպատակով Սկևոացին, ինչպ ես նշում է վա րքա գիրը. « . . .

գնաց յԱրեւելս ա ո երշանիկ րաբունին վ ա րդ ա ն»2*: Հա յա ստ ա նում հավանաբար

ուսանել է 6-7 տարի, ինչպես նկատում է է . Բաղդասարյանը՝ 1264-65-ից մինչև

1270-71 թվականները29: վերա դա ռնա լով Կիլիկիա. Սկևոա ցին «յայտնի եղել մեծա-

մեծաց եւ փոքունց. Հա յրա պ ետ ին եւ եպիսկոպոսացն, թա գա ւորին եւ ի շխ ա նա ցն...

Եւ ամենեքեան. իբր ճշմարիտ եւ հարկաւոր կերակուր ի բերա ն ունէին զսուրբս եւ

ըղձային բա նից բերա նոյ նորա...»30:Գ . Սկևոացին գրավում է Լևոն Բ թա գա վորի ուշադրությունը. « . . . զա յս ամենայն

տեսեալ ցնծայր եւ հրճուալից լեա լ եոայր հոգւով ի սէր սրբոյս . . . եւ թա գա ւորն զսո-

րայս միայն համարէր ճշմարիտ զբա ն եւ ա մենայն եկեղեցի կա խ եա լ կայր զհրա-

մանէ սրբոյս»31: Թագավորի մահից հետո գահն անցնում է որդուն՝ Հեթումին, որը

նույնպես «սիրէր զսուրբն»32:վկա յա կոչվա ծ հատվածները հիմք են տա լիս ենթադրելու, որ Սկևոա ցին եղել է

արքունական խորհրդատու33: Գ . Սկևոացին նաև հա մա գործա կցել է լամբրոնյան

տերերի հետ' կատարելով նրանց պ ատվերները: Հեթում Բ-ի խ նդրա նքով գրել է Ե-

սայու մարգարության մեկնություն, իսկ Հովհա ննես ա րքա եղբոր պ ա տ վերով' «Հա -

մաոաւտ մեկնութիւն Գործոց Ա ոա քելոց»34, և 1283-ին' «Դրուա տ ներբողական

ՀԱՍՄԻԿ ԲԱԴԱԱ6ԱՆ___________________ 2 0 0 2

м 1 Л Г аЬ п .№ 8356Л г 202р:

29 Այս մասին վարքագիրը ոչինչ չի հաւանում: Ա յս շրջանի մանրամասներ պարզում է Մ Մ □ 3082

«Տօնապսւտճաո» ժողովածուի Գ . Սկևոացու ինքնագիր հիշատակարանը:

^ Մ Մ Տեռ. հ 8356, էշ 20Տա:

31 Նույնը, էշ 21 1ա, р : Լևոն Р -ի թագավորության շրշա նա մ, ինչպես գրում է Ատհփանոս դպիրը,

«սիւնք եկեղեցւոյ սրբոյս համախոհքն . . . ծաղկեալ ցնծայր եկեղեցի պսակաւոր հանդիսին եւ բազմա-

պաճոյճ շքաւք զարդարէր գա նձն տ եղով պ ա նծա լի...»:

32 Նույնը, էշ 2 1 1բ:

33 վա րքա գիրը մի հետաքրքիր տեղեկություն է լ է հայտնում, երբ մահանում է Հա յոց Հայրապետ ը,

կաթողիկոսության թեկնածու են աոաշադրում Գ . ՍկԱոացուն. «Թ ա գա ւորն' իշիւանաւքՕ եւ եպիսկոպո-

սսսք, նաեւ ոամիկքն' կանամբք եւ մանկտաւք զսուրբս վերաՅայսէին արժանի լինել ա թոոոյ սրբոյն

Գրիգորի» (էշ 205բ): Սակայն Սկևոացին հրաժարվում է . «Եւ Հա յրա պ ետ ն տայր նմա ձիրս ա ռա տ ս եւ

նա ոչ աո: Ցա յնժա մ զգեստ ս, զոր արժան էր առնուլն, ետ նմա եւ ետ յոլով հարկ ա ոնելոյն եւ աղաչա-

նաւք հրամայէր աոաշի իլր զգենուլ եւ սուրբս հակառակէր: Եւ երկա րեա լ Հա յրա պ ետ ն զաղաչանսն

զգեցոյց նմա, եւ նա այնմ աւար միայն զգեցա ւ ե լ ի մեւս աւրն ետ զգեստ ն որոց եւ պատահեաց եւ ինքն

զխաղաղական կեանս ողշունէր եւ անպաճոյճ եւ պ ա տ շա ծ զգեստ ուք զմա րմին ծա ծկէր, որպէս եւ

կրաւնատրաց վա յել էր» (էշ 206ա):

34 Ա յս երկու մեկնությունները Գ . Լամբրոնացին հորինել է 1292-ից ա ոա շ, քա նի որ ա յս թվականին

արդեն կատարվել են ընդօրինակումներ. Ա լիշա ն, Ն շ վ . ա շխ ., է շ 103: Ч ш цш О , Ցուցակ Կեսարիո, էշ

56-57:

2 0 0 2 __________ԳԵվՈՐԳ ԱԿԵ4ՌԱ8Ի ՄԱՆՐԱՆԿԱՐԻՉԸ Ը 123

բա նք յա ստ ուա ծա բա ն աւետա րա նիչն Ցովհա ննէս» գործերը:

Մ ա տ ենա դա րա նյա ն չորս ձեոագրերից երկուսը (№№ 978, 9422) նույնպես կապ

վա ծ են Հեթում թա գա վորի ա նվա ն հետ Ա հայտնի են «Հեթում թա գա վորի ճա շո

ցը»35 ե «Հեթումի գանձարանի Ա վետ ա րա ն» անուններով: Իսկ Մ Մ N9 197 Ա վետ ա

րանի պ ա տ վիրա տ ուն ե մի մասի գրիչը Հովհա ննես եպիսկոպոս ա րքա եղբա յրն է:

Լ. Ա զա րյա նը Մ Մ N9 9422 ձեոագիրը քննելիս նկատում է . «Ա յս պատկերների

բնա կա ն ձևերը վկա յում են, որ նկարիչը աշխատում է վերա րտ ա դրել ա յն , ինչ տ ես

նում է բնությա ն մեջ: Հա վա նա բա ր նման տեսարանների նա ա կա նա տ ես է եղել կի- լիկյան իշխանների և թա գա վորների պալատներում»36:

Աւս նկատառումը ևս ապացուցում է Գ . Սկևոացու արքունիքի հետ համագործակցությունը:

Ա յն, որ Գ . Սկևոա ցին հա նճա րեղ վրձին ունեցող ա նձնա վորություն է եղել, հաս

տատում են և '«գե ղա զա րդ շքով» նկա րվա ծ վերոհիշյա լ կիկիկյա ն չորս ձեռագրերը,

և' նրանց «տ եսնողներն» ու «վա յելողները»:

Ա շխ ա տ ելով թա գա վորի և եղբոր համար, հիմք կա եզրա կա ցնելու, որ Գ . Սկև

ոա ցին եղ ե լ է ճա նա չվա ծ արքունի նկարիչ:

Սակայն ի նչո՞ւ ա յս հուշարձանները անստորագիր են: Հա վա նա կա ն է , որ Գ.

Ս կևոա ցին, որը ժա մա նա կին ճա նա չվել է որպ ես հայտնի գր ի չ և նկա րիչ, որի

նկա րչա կա ն ա րվեստ ը «զոր տ եսողա ցն եւ վա յելողա ցն յա յտ նի է » , և կա տ ա րել է ո չ

պ ակաս հայտնի պ ա տ վերներ, որոնք, հա վանա բա ր, պ ա տ վիրվել են մեծ հանդի

սությունների ա ռիթով, կա րիք չի ունեցել կամ պ ա րզա պ ես սովորություն չի ունեցել իր անունը թողնելու37:

Ա յսպ իսով, Գ . Սկևոա ցին, որն իր ժամանակակիցների և ա շա կերտ ների կողմից

մեծա րվել է որպ ես «գրչա ց մեծագունի», «երջանիկ եւ լուսա բա ն րաբունա պետ»,

«սրբա զա ն եւ հոգելից հռետոր», «սուրբ եւ երա նեա լ վա րդա պ ետ », «մեծիմաստ», «գե

րիմաց վա րդա պ ետ եւ քա ջ րաբունոյն», «լուսաւորիչ», «ա րդիւնական եւ ա շխ ա տ ա

սեր վա րդա պ ետ », «եռա մեծա ր», «տ իեզերա հռչա կ», եղ ե լ է 13-րդ դարի 2-րդ կեսի

հայ գրքի գեղա րվեստ ա կա ն ձևավորման հայտնի վա րպ ետ ներից մեկը:

35 Մ Մ % 9 7 9 ձեոա գիրը Սկևոացու ա նվա ն հետ է կապվում որպես խմբա գիր և պատմական հիշա

տակարանի հեղինա կ: Ա . Մ ա թևոսյա ն, Ժ Գ դարի հայկական ձեռագրերի հիշա տ ա կա րա ններ, է շ 582:

36 Լ . Ա զա րյսւն, Ն շ վ . ա շխ ., էշ 145:

37 Բա ցա ռությա ն են «Տօնա պ ա տ ճա ո» (1267 թ .) և «Տօնա ցոյց» (1300 թ .) ժողովածուները:

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ՛Ս Օ Ր Հ Ն Ե Ց 1ГШ '1Ш СЬ"ЬЬ ՎԵՐԱ՜ՆՈՐՈԳՎԱԾ ԵԿԵՂԵՑԻ՛Ն

Օգոստոսի 3-ին Ն .Ս .Օ .Տ.Տ . Գարեգին Բ Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի ձէաամբ օրհնվեց Շիրակի թեմի Մարմաջեն գյոսփ վերանորոգված հկեղեցիե:

Մարմաշենի վանական համալիրը հրեք տաճարների մի գեղեցիկ համադրություն է, 11-րդ Դ կառույց ե պատկանում է Անիի ճա րտարապետական դպրոցին: Այն մեծապես վնասվել էր հատկապես 1988-ի երկրաշարժի հետ ևա նքով: 1991 թ. իտալացի ճարտարապետներ Գա յա նե Կա զնա տին (մա յրը հա յ) և Մ ա րիա Միմոն ձեռնարկեցին վանքի վերանորոգության աշխատանքները: Հա յ-իտ ա լա կա ն վարպետների համատեղ ջա նքերով վերանորոգման ա շխատա նքներն ավարտվեցին

- - - ' ' ՚ ’ ------- ----1բ և Հա յա ստ ա նի Հու-

Կա գնա տ ին, Հուշարձանների պահպանության վարչության տնօրեն Գ ա գիկ Գ յոտ շյա նը և ճարտարապետ Վարա գդատ Հարությունյանը հանգամանալից ներկայացրեցին եկեղեցու վերակառուցման աշխատանքների ընթացքը:

Ապա Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետն իր օրհնությունն ու գնա հա տ ա նքի խոսքը հղեց Ի- տալիայի դեսպանին, հանձին նրա՝ իտալացի ժողովրդին, վերնորոգության աշխատանքները նախաձեռնող և իրականացնող Գ ա յա նե Կա գնա տ իին ու նրա աշխատակից ընկերներին, Հուշարձանների պահպանության վարչությանը և բոլոր նրանց, ովքեր աջակցել են ա յս աստվածահաճո ձեռնարկի իրականացմանը: Նորին Մըր- բությունը, անդրադառնալով հատկապես եկեղեցաշինության նշանակությանն ու կարևոր խորհրդին, նշեց. «Այս եկեղեցին մեզ համար միայն, պատմական հուշակոթող չէ Եկեղեցու նորոգությունը նշանակում է նորոգություն հավատքի, ժողովրդի նորոգություն Աստված֊մարդ խախտված հարաբերության: Այսօր մենք այս վերանորոգված հարաբերության ճանապարհի անդրանիկ ուխտավորներն ենք, որ եկել ենք աղոթքի կանգնե/ու այս նվիրական տաճարի կամարների ներքո, ուր փաոավորվում է եղբայրությունը Իտա- ւիո և հայ ժողովուրդների: Հոգևոր արժեքների վերանորոգումը, պահպանությունը և այն սերունդներին ավանդելը միայն բավարար չեն: Այդ արժեքները պետք է դաոնան ապրող սերնդի կյանբի անբաժանն / } ւ մասնիկը, շաղախը նրանց կյանքի գոյության ու լինելության»:

Արարողության վերջում Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն իր օրհնությունը տ վեց նաև նորապսակ Գա յա նե Կագնատիին ու նրա ամուսնուն: Նորին Մրբությանը ուղեկցում էին Տ. Փառհն եպս. Ավետիքյանը, Տ. Նա վա սա րդ եպս. Կճոյա նը, Տ . Աիոն եպս. Ц- դամյանը, Տ . Գեղարդ աբղ. Վա հա նին, Շիրակի թեմի հոգևոր հա յրեր: Արարողությա նը ներկա էին բա զմա թիվ հյուրեր, հավատացյալներ:

Հայաստանում Իտա լիա յի դեսպաեությաԱ հովասազորությաւ շարձանների պահպանության վարչության օժանդակությամբ:

Արարողության սկզբում Իտա լիա յի դեսպանը, Գա յա նե

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Մ. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ


ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱ6ՐԱՊԵՏՐ «Ս. ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ» ՇՔԱ՜ՆՇԱՆ ՀԱՆՁՆԵ6 ԱՆԳԼԻԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ

ՆԵՐԿԱ6ԱՑՈՒՑՉԻՆ

Օգոստոսի 14-ին, բարձր նախագահությամբ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն

Հա յոց Կաթողիկոսի, Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիածնում տեղի ունեցավ Հ ա յ Առաքելական

Եկեղեցում Աեգլիկան Եկեղեցու Քենթրբերիի Արքեպիսկոպոսության ներկայացու

ցիչ Հ . Ֆ իլիպ Սթորր Վ ենթերի' Հա յա ստ ա նից մեկնման հրաժեշտի երեկոն: Հա նդի

սությանը ներկա էին Մ ա յր Աթոռի միաբաններն ու ա շխատա կա գմի ներկայացու- ցիյները:

Բա ցմա ն խ ոսքով հա նդես եկա վ Մ ա յր Աթոռի Միջեկհղհցա կա ն հարաբերութ

յունների բա ժնի պատասխանատու Գերաշնորհ Տ. Եգնիկ եպս. Պ ետ րոսյա նը' անդ

րադա ռնա լով Հ ա յ և Անգլիկան Եկեղեցիների հարաբերություններին ու կապերին և

դրանց ա մրապնդմանը նպ ա ստ ա ծ Հ . Ֆիլիպի վեցա մյա արդյունավոր գործունեութ

յա նը: Ս րբա զա ն Հա յրն իր խոսքում նշեց, որ ա նցնող վեց տարիների ընթացում Հ.

Ֆիլիպը կա զմա կերպ ել է երջանկահիշատակ Գա րեգին Ա-ի պաշտոնական ա տ ե

լությունը Ա եգլիա, Քենթրբերիի Արքեպիսկոպոսի այցելությունը Հա յա ստ ա ն' 1700-

ա մյա կի ա ռիթով, երկու երկրների բանակներում ծա ռա յող հոգևորականների փո

խադարձ ատելություններն ու հանդիպումները ե Մ ա յր Աթոռի երիտասարդ միա

բանների ուսումն Ա նգլիա յի ա ստվածաբանական համալսարաններում:

Ի գնահատություն Հ . Ֆիլիպ ի ծառայությունների. Հա յրա պ ետ ա կա ն սրբատառ

Կոնդա կով նրան շնորհվեց Հ ա յ Առաքելական Եկեղեցու «Ս . Ն երսես Շնորհա լի»

շքա նշա ն (տ ե ս էջ 2 7 ): Հա վա րտ հանդիսության Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն իր օրհ

նությա ն խոսքը հղեց ներկաներին' բարձր գնահատելով Հ . Ֆիլիպ ի վեցա մյա գործու

նեությունը Հա յա ստ ա նում և նրա մատուցած ծառայությունները երկու Եկեղեցիների

եղբա յրա կա ն հարաբերությունների ամրապնդման գործում:

Հա նդիսությա նը երաժշտական համարների կատարմամբ հա նդես եկա վ Սևանի

Վ ա զգե նյա ն Հոգևոր Դպ րա նոցի «Լուսավորիչ» երգչախումբը:



ՄԱՅՐ ԱԹ-ՈՌ Ս. ԷՏՄԻԱԾՆՌՒՄ ՁԵՌԱՄԲ ՎԵՀԱՓԱՌ- հ ա յ ր ա պ ե տ ի կ ա տ ա ր վ ե ց ն ո ր

ՄԻԱԲԱ՜ՆԱԿԱՆ ՄԱՍՆԱՇԵՆՔԻ ՀՌՂՕՐՀՆԵ-ՔԸ

Սույն թվականի օգոստոսի 31-ի երեկոյան Մ ա յր Սթափ շուրջը ծա վւպ ված մեծ

շինհրապարակներին ա վելա ցա վ ես մեկը, քա նզի հիմք դրվեց Մ ա յրա վա նքի միաբանական մի նոր կացարանի շինարարությանը: Երեկոյա ն ժամերգությունից աոաջ

Մայրավանքիս միաբանները, գիսավորությամբ Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թո

ղիկոսի և ներկայությամբ շինարարության հովանավորությունը ստա նձնա ծ բարե

րարի քրոջ՛ Լոփզ-Սիմոե Մանուկյանի ե նրա դստեր, ինչպես նա ե հա վա քվա ծ

մեծաթիվ հա վատա ցյա լ ժողովրդի, կատարեցին հողօրհնեքը կա ռուցվող միաբանա

կան նոր շենքի: Արարողությանը պատշաճող ավետա րանա կան ընթերցվածներից

հետո Նորին Սրբությունն օրհնեց հիմքերը: Ա պա նա ե մի գա լա րա փ ա թեթով արձա

նագրություն դրվեց հիմքերի մեջ, ոտ նշվում է կառուցման թվա կա նը, բարերարի ա-

նունը և թե ո ր կաթողիկոսի գահակալության օրոք է կա տա րվել կսաույցի շինարա

րությունը:Հիմքերի օրհնությունից հետո Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն իր օրհնության խոսքն

ուղղեց բարերարներին և ներկաներին' քաջառողջություն ե երկար տարիների արդ

յունաշատ ու հայրենանվեր կյա նք մաղթելով բարերարին, ա վելա ցրեց. «Մ եր ա-

ղոթքն է, որ Տերը զորացնի մեր Եկեղեցին ե ուժ, կորով պ ա րգևի մեզ եկեղեցական

ներիս, մեր առաքելությունն ամբողջանվեր իրականացնելու և արդարացնելու այն

բոլոր հույսերն ու ակնկալիքները, որ ունի ժողովուրդը մեր հա նդեպ »:Ինչպես ասացինք, սույն եկեղեցաշեն ձեռնարկն իրականացվում է ա զգա յին մեծ

բարերար Ալեք Մանուկյանի որդու' Ռ իչա րդ Մանուկյանի հովանավորությամբ և

Մայր Աթոռի գլխավոր ճարտարապետ Ռուբեն Ա զա տ յա նի նա խ ա գծով: Կառուցվող

երկհարկանի շենքն ունենալու է 5 0 միաբանական խուց և իր ավարտին կհասնի

մինչև 2004 թ.:

Ա ք Թ-ՈՒՐ ԱՐԿ. ՀՈ Վ ՀԱ Ն Ն ԻՍ ՅԱ Ն


ԳՑՈՒՄՐԻՈՒՄ ՕԾՎԵՑ Ս. ՀԱԿՈԲ ԵԿԵՂԵՑԻՆ

Ս րեի ա ոա ջին շողերի հետ ա րթնացա ծ գյումրեցին վեր հաոեց հա յա ցքը, փաոք

տ վեց Արարչին' նոր օրվա բերկրանքի տեսությանն արժանանալու համար, և քա յլերն ուղղեց դեպի նորակառույց Անի թաղամաս: Օգոստոսյան ա յգա բա ցը տոնա

կան էր ու խորախորհուրդ, իրականության էր փոխարկվել նրա թաքուն փ ա յփ ա յա ծ

երա գներից մեկը' ավերակներից փյունիկի պես հսւոնող հա րա զա տ քա ղա քի երի

տ ա սա րդ թա ղա մասում տեսնել մի նոր աղոթատուն, ոտ, բա րեպ ա շտ հա յրենակիցների հետ , իր ա ղոթքը կառաքի աո Բարձրյալը:

Տ ե ղ հա սա վ, խ ա ռնվեց մյուս ներկաներին և սրտի թրթիռով սպասեց նրանց, ով

քեր դույզն-ինչ լումա ունեին ա յղ գործում ե կամ ում շնորհիվ երա գը վա խա րկվել էր իրականության:

ՔԱՂԱՔԻ ՄՈՒՏՔԻ ՄՈՏ

Օգոստոսի 29-ի վա ղ ա ռա վոտ յա ն, ժամը 9.45-ին, Գյումրի ուղևորված բարձրաս

տիճան հյուրերին' Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսին իր շքա

խմբի հետ , Հա յա ստ ա նի Հանրապետությունում Ա Մ Ն ա րտ ա կա րգ և լիազոր դես

պան Ջորջ Օրղուեյին, բարձրաստիճան պ ետական, դիվա նա գիտա կա ն այրերին,

ինչպես նաև բա րերա րներ տեր և տիկին Սարգիս և Բա բի Հա կոբյա ններին ու նրանց

թոռնուհուն և ա յլ հրավիրյալների քա ղա քի սահմանաեզրին դիմավորեցին Շիրակի

թեմի ա ռա ջնորդ Տ . Մ իքա յել եպս. Ա ջապահյանը, Շիրակի մա րզպ ետ Ֆելիքս Փի-

րումյանը, քա ղա քա պ ետ Վ ա րդա ն Ղուկասյանը ե տեղական իշխանությունների ա յլ

ներկայացուցիչներ և ա ռա ջնորդեցին դեպի նորակառույց Ս. Հա կոբ եկեղեցի:

ՄՈՒՏՔ «ՀՐԱՇԱՓԱՌ»-ՈՎ

Ա յստ եղ պ ա տվա րժա ն հյուրերին դիմավորեցին թեմի հոգևորա կա նա ց դասը և

մեծա թիվ հա վա տ ա ցյա լներ ոչ միայն Գյումրիից, ա յլև մա րզի ա յլ բնա կավա յրերից

ու Հա յա ստ ա ն աշխարհի տ ա րբեր տարածաշրջաններից:

Հա նդիսա վոր թավւորը Նորին Սրբությա նը «Հրա շա փ ա ռ»-ի երգեցողությա մբ ա-

ռա ջնորդեց եկեղեցի, ոտ քիչ հետ ո պ ետ ք է կա տա րվեր Խորա նի և Սեղա նի հանդի

սավոր օծումը Սրբալույս Մյուռոնով' ձեոսւմբ Ամենայն Հա յոց Հա յրա պ ետ ի:

ՄԵԿ ՕՐ ԱՌԱՋ-

Օգոստոսի 28-ի երեկոյան դա րձյա լ մարդաշատ էր Ա. Հա կո բ եկեղեցու բակը:

Հա վա տ ա վոր գյումրեցիների ներկայությամբ ա ռա ջնորդ Ս րբա զա նը, քա հա նա յից


դասի հետ, կատարեց եկեղեցու լվացումը ե օծումը հա ջորդ օրվա ն թողնե,ով Ս.

Խորանի ե Ս. Սեղանի օծումը:Անի թաղամասում վեր խոյացա ծ ա յս հրաշակերտ կաոույցն ունի իր արարման

աաւոմոայունը: Ամերիկաբնակ մեր հայրենակից բարերարների ընտանիքում հրԲ

ծնԱում է Անի թոոնուհին. նրանք ցանկություն են հայտնում նոր եկեղեցի կաոացհլ Բագոատունյաց մայրաքաղաքի հա զա ր ու մի եկեղեցիների կողքին: Սա կա յն քանի

որ այդ երազանքն ա ռայժմ անհնար էր իրագործել, ուստի Նորին Սուրբ Օծա թյա ն

խորհրդով, վճռում են իրենց երազանքը կյա նքի կոչել Գյումրիի Անի թաղամասում: Զվարթնոցատիպ տաճարը նախագծում է, ա յսօր արդեն ցա վոք մեզանից հեռա

ցած, հայտնի ճարտարապետ Բա ղդա սա ր Արզումանյանը, ում ա յրին ներկա գտնը-

վեց եկեղեցու օծմանը:

ԼՎԱՑՈՒՄ ԵՎ ՕԾՈՒՄ

Երեկոյան Ժամը 19.00-ին սկսվեց եկեղեցու լվացումը'հա մա ձայն նա խ նյա ց սըր-

բազան կանոնի: Ը ստ ա յդմ լվացվեց ողջ աղոթատունը նա խ սովորական ջրով, ա-

պսւ' գինով: Որից հետո հանդիսավորաբար կատարվեց օծումը: Հա վուր պատշաճի զգեստավորված քահանայից դասը, գլխավորությամբ թեմակալ առա ջնորդ Տ . Մ ի

քայել եպս. Աջապահյանի. թա փոր կազմած և «Ո ւրա խ լեր» շարականի երգեցողությամբ առաջնորդվեց դեպի եկեղեցու դուռը: Հեն ց մուտքի մոտ, դրսի կողմից, հա

մաձայն «Մ ա շտ ոց» ծիսարանի, ընթերցվեցին Ս ոտ բգրա յին հա տ վա ծներ ե համա

պատասխան սաղմոսներ:«Բ ա ց մեզ Տ ե ր » շարականի երգեցողությունից հետո, մտ նելով տ ա ճա ր, դարձյալ

Սոտբգրային ընթերցվածներով, սաղմոսասացությամբ ե շարականների երգեցո

ղությամբ, ձեռամբ առաջնորդ Սրբազանի, կատարվեց ա ղոթա տ ա ն օծումը: Սրբա-

լույս Մյուռոնով համապատասխանաբար օծվեցին եկեղեցու չորս անկյունները, սյու

ները ե դռները:Օգոստոսի 29-ի ա ռա վոտյա ն ժամը 10.15-ին, ձեռամբ Ա մենայն Հ ա յո ց Հա յր ա

պետի և ընթերակայությամբ Տ. Փսւոեն եպս. Ավետիքյա նի, սկսվեց Ս. Խորա նի Ա Ս.

Սեղանի լվացումն ու օծումը:Օծման արարողությունից առաջ Նորին Սրբությանը, եկեղեցու բարերարներին,

պատվարժան ներկաներին, կառուցող վարպետներին, ինչպես նա ե բարեպաշտ

գյումրեցիներին շնորհակալության ու երախտիքի խոսքեր ուղղեց Մ իքա յել Սրբա

զանը' շեշտելով, որ «Ավելի լա վ է տա լը, քա ն վերցնելը, խ ոնա րհվելը, քա ն սեփական

անձը վեր դասելը: Այս սկզբունքով առաջնորդվելով էր, որ մեր բարերարներն այս

նորակառույց եկեղեցիով իրենց սիրտը կապեցին Գյումրիի Անի թաղամասի հետ,

կաւսսցեցիե ա յս սքանչելի տա ճա րը'որպ ես նվեր մեր բա րեպ ա շտ հա յորդիներին»: Այնուհետև օծվեցին նաև 12 առաքյալների և մեր հա վա տ ո հոր և ա ռա ջին Հ ա յ

րապետի' Ս. Գրիգոր Լուսավորչի սյուները: «Պ ա հպ ա նիչ» ա ղոթքից հետ ո Գարեգին

ՆՈՐՍ

ՕԾ

Ս. Հ

ԱԱՈ

Օ Օ

ԿՕ

ՂՇ

ՑԻՆ


Բ Կաթողիկոսը ներկաներին ուղղեց իր Հա յրա կա ն պատգամ-հորղորն ու շնորհավորանքի ջերմ խոսքը ասելով.

«Սիրելի բարեպաշտ գյումրեցի հավատացյա/ներ,Գյումրիի մարզայինիշխանությունների ևևբկայսւցուցխչևևբ,Միացյալ Նահանգների մեծարգո դեսպան,Պաւբվաբժաև հյուրեր.Գոհության, աղոթք ու փէսոք ենք աոաքում աո Աստված, որ արժանի

դարձրեց մեզ տեսնել հայոց անկախ պետականության վերահաստատումը ե ազատության ու մեր նորոգ հավատի, խորհուրդը մարմնավորող ևս մեկ եկեղեցու նորակառույցը: Թոթափած անաստվածության բռնությունը, այսօր մենք հնարավորություն ունենք վերստին վեր խոյացնել մեր խոնարհված եկեղեցիները, նաև կաոուցել նորերը, որպեսզի հավատավոր մեր ժողովուրդը կարողանա սուրբ տաճարներում իր սրտի խոսքն ուղղել Աստծուն: Վերջին շրջանում շատ եկեղեցիներ իրենց դոները բացեցին հավա- տացյալների սւոջև: Եվ այսօր բերկրալի հոգով օրհնաբանում ենք Տիրոջը, որ արժանի Է դարձնում Մեզ Սուրբ Հակոբ Մծբնեցի եկեղեցու օծումը կա- տարե[ու ուրախությունն ապրելու:

Մծբնա մեծ Հայրապետի'հավատի պահանջկոտ ու աննահանջ աոաքյա- 1ի անունով օծված այս եկեղեցին, սիրելի գյումրեցիներ, աստվածային պարգև Է Անի թաղամասին և մեզ բոլորիս: Լուսեղեն այս հարկի տակ դուք պիտի կանգնեք աղոթքի, թողություն հայցեք Բարձրյաւից, խաղաղություն ու բարօրություն"մեր Հայրենիքին, օրհնություն'մեր ժողովրդին, որպեսզի հավատով զորացած, հույսի ու սիրո մեջ հաստատված աստվածապարգև մեր կյանքը ապրենք իբրև հաղթություն:

Եկեղեցու օծման այս բերկրալի աոիթով Հայրապետական Մեր գնահատանքն ենք ուղղում Մայր Աթոոիս մեծազնիվ բարերարին' Սարգիս Հակոբյանին, ինչպես նաև մեր սիրելի բարերարի թոոնուհուն, ով իր ծնունդով մասնավոր պատճաոը եղավ, որպեսզի Անի թաղամասում կաոուցվի այս շքեղաշուք եկեղեցին:

Փաոք Տիրոջը, որ ծնողաց զորավոր սերը մեր բարերարների հոգում դարձավ եկեղեցի կաոուցելու հանձնա՛ռություն: Սուրբ Հակոբ եկեղեցին նաև վկայությունն Է մեր բարերարների' աո Հայրենիքն ու Սուրբ Եկեղեցին ունեցած սիրո, որը ե ր ա կ ԱՄՆ֊ից բերեց Հայաստան, որպեսզի Անի թաղամասում, իբրև աղետի վերքերի ամոքության նոր արտահայտություն, հաոնի նաև Տւսճար Աստծո և տուն աղոթից»:

Վ եհա փ ա ռ Հա րյա պ ետ ը օծմա ն ա յս բերկրալի ա ռիթով եորա օծ եկեղեցուն նվի-

րեց Ս. Հա ղորդութ յա ն սկիհ, որպեսզի եկեղեցի եկող հա վա տ ա ցյա լը Տիրոջ Մ ա րմ

նին ու Ա րյա նը հա ղորդ դա ռնա շնորհիվ հենց ա յդ սկիհից բա շխ վող նշխարի:


Իո գնահատանքը հայտնելով թեմակալ առաջնորդին ե բա րերա րներին'Վ եհա

փառ Հա յրապ ետը 1700-ամյակի պատվո հուշանշան հանձնեց բարերարներ տ եր և

տիկին Հակոբյաններին, իսկ նրանց թոռնահուն' վաքրիկ Անիին. հրավիրելով Ս. հա

րան. նվիրեց եկեղեցու մանրակերտ պատկերը ե ոսկյա խաչ:

ա ն դ ր ա ն ի կ ս. պ ա տ ա ր ա գ

Օծման հանդիսավոր արարողությունից անմիջապես հետո, ժամը 11.05-ին,

սրբագործված տաճարում մատուցվեց անդրանիկ Ս. Պ ա տ ա րա գը: Օրվա պ ատա

րագիչն էր թեմի ստաջնորդ Տ . Մ իքա յել եպս. Աջապսւհյանը: Եպիսկոպոսական հանդիսավոր Ս. Պա տ ա րա գի ընթացքում նորոգ օծյա լ եկեղեցում Ս. Հաղորդություն

ստացան մեծաթիվ հավատացյալներ:Հա վա րտ Ս. Պա տ ա րա գի, Հա յրապ ետա կա ն մաղթհրգի երգեցողությա մբ, հան

դիսավոր թափորն Ամենայն Հա յոց Վեհա փսա Հորն իր շքա խմբի և բարձրաստիճան

հյուրերի հետ առաջնորդեց եկեղեցու բա կ: Ա յստ եղ մեծա թիվ ներկաներին շնորհավորանքի ու երախտիքի խոսքեր ասացին մա րզպ ետ Ֆ ելիքս Փիրումյանը, Գյումրիի

քաղաքապետ Վ ա րդա ն Ղուկասյանը: Ա պա քա ղա քա պ ետ ը պ ա տ վա վոր քա ղա քա

ցու կոչում շնորհեց տեր ե տիկին Սարգիս և Բա բի Հա կոբյա ններին:

Բարեպաշտ գյումրեցիներին սրտի խոսք ասաց նա ե Հա յա ստ ա նում Ա Ս Ն ար

տակարգ Ա լիազոր դեսպան Տ ո ն Օրդուեյը:Տոնական տրամադրությունը շարունակվեց եկեղեցուց դուրս ես: Բարձրաստի

ճան հյուրերը ներկա գտնվեցին հենց նորա օծ եկեղեցու բակում կազմակերպված

գրական-գհղարվեստական ճոխ հա յտա գրին, որին մասնակցում էին Գյումրիի ար

վեստների քոլեջի, Առաջնորդարանի մշակույթի բա ժնի ե ա յլ երգի ու պարի հա

մույթներ:Նորին Սրբությանն ուղեկցում էին Տ . Փսաեն եպս. Ա վհտ իքյա նը, Տ . Նա վա սա րդ

եպս. Կճոյանը, Տ . Սեպուհ եպս. Չուլջյանը, Տ . Վ ա զգե ն վրդ. Մ իրզա խ ա նյա նը, գա

վազանակիր Տ. Գ եղա րդ ա բղ. Վ ա հա նին, հյուրաբար Հա յա ստ ա նում զտ վող Մ ա յր

Աթոռի բարերար Լուիզ-Սիմոն Մանուկյանը, պաշտոնատար ա յլ անձինք:Պատվավոր հյուրերի թվում էին Հա յաստանում Ա Ս Ն ա րտ ա կա րգ հ լիազոր դես

պան Ջոն Օրդուեյը, Հա յա ստ ա նի, Վրա ստանի և Ա րևելյան Ե վրոպ ա յի Կաթոլիկ

հայերի առաջնորդ և Սեբաստիո հա յոց Արքեպիսկոպոս հա յր Ն երսես Տեր-Նհրսես-

յա նը, պետական և դիվանագիտական բարձրաստիճան պ աշտոնյա ներ, մարզային,

տեղական իշխանությունների ներկայացուցիչներ ու մեծա թիվ հրավիրյա լներ Հ ա

յաստանի տարբեր շրջաններից:

ՄԱՐԻԱՄ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ


«Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԳՄՆՁԵՐյԸ» ՎԻԵՆՆԱՑՈՒՄ

Ասւրիւի 16-ից հուլիսի 13-ը Կաթոլիկ եկեղեցու Վ իեննա յի Արքեպիսկոպոսա-

րսւնի թանգարանում կա զմա կերպվել էր «Հա յա ստ ա նի ոսկին» խորա գրով ցուցահանդեսը, որում ցուցադրվում Լին Մ ա յր Աթոռ Մ էջմիածնի թանգարաններում պահ

վող Հա յո ց Եկեղեցու ա վանդական սրբություններից Ա հա յ եկեղեցական արվեստի

գործերից 67 ցուցանմուշ, որոնց թվում* Ն ո յյա ն տապանի մասանց պահարանը, Մ.

/Э-ադեոս ա ռա քյա լի մասունքով ա ջը, Խոտա կերա ց Ս. Նշա նը, Բա գրատունյա ց

շրջանի Անին խորհրդանշող Աշոտ Երկաթ թագավորի խսւչը և ա յլ գործեր:

Ցուցանմուշների ընտրության ե ցուցահանդեսի կազմակերպման հա յա ստա նյա ն

բաժնի աշխատանքներն իրականացրեց Մ ա յր Աթոռի վստչա-կագմակհրպական

գործերի կա ռա վարիչ և թանգարանների պատասխանատու վստիչ-տնօրեե Տ. Փա- ոեն եպս. Ավետիքյա նը:

Առաջին ա նգա մ Մ ա յր Աթոռի ա յս գանձերն արտերկրում ցուցադրվել են 1997 թ.,

Մոսկվայում Հա յա ստ ա նում քրիստոնեությունը պ ետա կա ն կրոն հռչակելու 1700-

ա մյա հոբելյա նի ա ռիթով Կրեմլում կա զմա կերպվա ծ ցուցահանդեսում: Հետ ա գա յում

նմանատիպ ցուցահանդեսներ կա զմա կերպվել են աշխարհի տ ա րբեր երկրներում'

Ֆինլանդիայում, Անգլիայում, Հունաստանում, վսւտիկա նում, Հոլա նդիա յում և ա յլուր:

Վիեննսւյում բա ցվա ծ ցուցահանդեսը կա զմա կերպվել էր Ա րևելյան Եկեղեցի

ները, նրանց մշակույթն ու արվեստը ա րևմտ յա ն աշխարհին ներկա յա ցնող «Պ րո

Օ րիենտ ե» կա զմա կերպության նախաձեռնությամբ: Վ իեննա յի համալսարանի պրո

ֆեսորներ տեր և տիկին Հելմուտ և Հա յդ ե Բուշհաուզենների աշխատասիրությամբ

մինչ ցուցահանդեսի բացումը հրատա րա կվել էր նաև գունա զա րդ կա տ ա լոգը, որը

սկսվում է Ն .Մ .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսի և Վ իեննա յի կարդինալ Ք րիստ ոֆ եր Շոյնբորնի ողջույնի խոսքերով:

Կա տա լոգում ներկա յա ցվա ծ ցուցանմուշների գունավոր լուսանկարներն ուղեկց

վում են նրանց ա րվեստ ա գիտ ա կա ն վերլուծությամբ: Կա տ ա լոգը պ ա տ մա կա ն տե

ղեկություններ է հաղորդում նաև Վ իեննա յի հա յ հա մայնքի մասին: Ք ա ն ի որ «Պ րո

Օրիենտ ե» կա զմա կերպ ությա ն գլխ ա վոր նպատակներից մեկը մշակույթի բնա գա

վառում Ա րևմտ յա ն և Ա րևելյան Եկեղեցիների համադրական ներկայացումն է նրանց

միջե եղա ծ ընդհանրությունների ու յուրահատկությունների վերհանմամբ, ուստի

կազմակերպիչների գեղեցիկ մտա հղացմամբ հա յկա կա ն նյութը ցուցադրվում էր

թանգարէսնի արևմտա եվրոպա կա ն արվեստի նմուշներին զուգա հեռ: Շնորհիվ նման

մոտեցման, այցելուներին ա ռա վել ցայտուն կերպով են տեսա նելի դառնում եկեղե

ցական երկու ա րվեստների պատկերագրությունը և ծիսաա րա րողա կան սպ ասքի ու

հանդերձների կա ռուցվա ծքա յին և կոմպոզիցիոն բնորոշ գծերը:


Ցուցահանդեսի այս նպատակաուղղվածությունը նկատի ունենալով է, որ

Գաոեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը ողջույնի ե օրհնության իր խոսքում գրել էր.

*Հա ոգ Հ,արա,ցետիս հասար առանձնակի ուրախություն է. որ ցուցադրութի ւն » կազմակերպում է «Պրո Օրիենտե» էկումենիկ կազմակերպությունը օոհստոնյա աշխարհին ծանոթ Եկեղեցիների միությանն ուղղված անհոգ- նարեկ գործունեությամբ, ի մասնավորի նվիրված Կաթպիկ և Հին ՍրևեՒ յան Եկեղեցիների միջև փոխադարձ ճանաչողության և համագործակցութ

յա ն զորւսցմւսնը»:Ցուցահանդեսի հանդիսավոր բացմանը ներկա էին քույր Եկեղեցիների ներկայա

ցուցիչներ. ավելի քան 300 մտավորականներ, ա րվեստ ա գետ ներ ու ավստրիահայ գաղութի ՛ներկայացուցիչներ: Գեղարվեստական հա յտ ա գրով ուղեկցվող հանդի

սության ընթացքում ողջույնի խոսքով հանդես եկան Կենտրոնակա ն Եվրոպայի Հայրապետական պատվիրակ Տ . Մեսրոպ արքեպս. Գրիգորյա նը, Վ իեննա յի Արքե

պիսկոպոս Քրիստ ոֆ Շյոնբորնը, Վ իեննա յի Արքեպիսկոպոսարանի թանգարանի

տնօրեն Գերհարդ էդերնդորֆերը ե. «Պ ր ո Օրիհնտե»-ի գործա դիր քարտուղար Ֆի-

լիպ Հարնոնքորտը:Ցուցահանդեսի հաջողության մասին է վկայում ա յն հա նգա մա նքը, որ, ինչպես

կազմակերպիչներն էին նշում, ա յս ամիսների ընթացքում ցուցադրությունը դիտելու

եկան մեծ թվով այցելուներ, ե վաճառվեց կատալոգների մեծ մասը, ինչպես նա ե ցու

ցահանդեսը լայնորեն մեկնաբանվեց ավստրիական մամուլով 1ւ հեռուստատեսութ

յա մբ: Այս ցուցադրությանը առանձին էջ էր նվիրված «Պ ր ո Օ րիենտ ե»-ի իետերնե-

տային բաժնում:Ավստրիայում ընդունված ավանդույթով, այցելուների մեծ հոսք է լինում հատկա

պես ցուցադրության վերջին շա բա թվա ընթացքում: Վ իեննա յի ա չքի ընկնող տար

բեր տեղերում ցուցահանդեսի փ ա կցվա ծ ազդա գրերի վրա վերջին շա բա թվա ըն

թացքում կարմիրով հատուկ ընդգծվեց, որ արդեն ցուցադրության վերջին շա բա թն է,

ե Վիեննա յի շատ բնակիչներ ու զբոսաշրջիկներ ա յդ յո թ օրերի ընթացքում շտ ա պ ե

ցին տեսնելու ա յն'ցուցա դրությա ն դիտմանը պատրա ստվելով մինչ ա յդ գնվա ծ կա

տալոգներով ե առանձնակի ուշադրությամբ դիտելով ա յդ հրատարակությունից ի-

րենց ուշադրությունը գրա վա ծ ցուցանմուշները:

Ցուցահանդեսը փակվեց հուլիսի 13-ին, ե Մ ա յր Աթոռի ա րժեքները բարեհաջող

վերադարձվեցին Մ. էջմիածին ե ա յժմ վերստին ցուցադրվում են Մ ա յր Տաճարի

թանգարանում ե Գանձատանը: Ցուցահանդեսում Մ ա յր Աթոռը ներկայացնում էր

տողերիս հեղինակը:

ՎԱՐԴԱՆ ԴԵՎ ՐԻԿՅԱ Ն

Ը Ն *հ Ո Ի Ն Ե Լ Ո Ի Թ Յ Թ Ի Ն Ն Ե Ր Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ճ Ի Ո Ի Մ

ԳԵՂԱՐՔՈՒՆՅԱՑ Թ-ԵՄԻ 40 ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐ ՍՏԱՑԱՆ ՀԱՅ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՏՄՈՒՃԱՆ ԵՎ

ԿՐՈՆԻ ԴԱՍԱՎԱՆԴՄԱՆ ՎԿԱՅԱԿԱՆՆԵՐ

Օգոստոսի 1-ին Մ ա յր Աթոո Սուրբ էջմիա ծնի Քրիստ ոնեա կա ն Դ ա ստ իա րա

կության Կենտ րոնը Հ ա յ Առաքելական եկեղեցու Գեղարքունիքի թեմում վերա պ ատ

րաստման երկա մյա դասընթացներն ա վարտա ծ Գեղարքունիքի մարգի 40 ուսուցիչ-

ուսուցչուհիների Հ ա յ Առա քելակա ն Եկեղեցու պատմության ե կրոնի դասավանդման

վկա յա կա ններ հա նձնեց: Գեղարքունիքի թեմի առաջնորդանիստ Ս. Աստվածածին

եկեղեցում ուսուցիչներին վկա յա կա ններ հանձնեցին առաջնորդական տ եղա պ ա հ Տ.

Դերենիկ վա րդա պ ետ Դ ա վթյա նը, Ս. էջմիա ծնի Ք Դ Կ -ի վա րիչ-տնօրեե Տ . ՂԱոնդ

քա հանա Մ ա յիլյա նը ե թեմի Ք ա րոզչա կա ն Կենտրոնի տնօրեն Տ . Գ նել քահանա

Սողոմոնյանը: Վ կա յա գիր ստ ա ցա ծ ուսուցիչները, մինչ նոր ուսումնական տարվա

սկիզբը որակավորման ևս մի քա նի դասընթացներ անցնելուց հետո, Հ ա յ Առա քելա

կան Եկեղեցու պատմություն և քրիստոնեական կրոնի դրույթներ կդասավաեդհն

մարզի 23 հա նրա կրթա կա ն դպրոցներում. Գա վա ռ քա ղա քի երկու պրոֆտեխուսումնարաններում և Ե Պ Հ -ի Գա վա ռի մասնաճյուղում:

Արարողությունից հետ ո մասնակիցները մեկնեցին Ա յրիվա նք' ուխտագնացությա ն :

ԳԱՐԵԳ-Ի՜Ն Բ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆ Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց «ՃԱ ՊՈՆԻԱ -ՀՍ ՅԱ ՍՏԱ Ն ԲԱՐԵԿԱՄՈՒԹՅՈՒՆ»

միութ՜յ ա ն ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն

Օգոստոսի 10-ին Ն .Ս .Օ .Տ.Տ . Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսն ընդունեց «ճապ ոնիա -Հա յա ստան բարեկամության» միության անդամներին' միության նա

խագահ Նա կա ջիմա Հիդեհարոփ գլխավորությամբ:Շուրջ 15 տարի առաջ ստ եղծվա ծ ա յս կազմակերպությունը նպա տա կ ունի ճա

պոնացի ժողովրդին ներկայացնել Հա յա ստ ա նը, հա յ ժողովրդին, նրա պ ատմությա

նը մշակույթն ու լեզուն: Իսկ միության հա յ անդամների ջա նքերով ուսումնական ա յս տարվանից Հա յա ստ ա նի հանրակրթական դպրոցներից մեկում ճապոներենը

կարող է ուսուցանվել որպես օտա ր լեզու:Վեհա փառ Հա յրա պ ետ ը, բարձր գնահատելով ժողովուրդների բարեկամությու

նը, նկատեց, որ ճապոնիան ա յն եզակի հրկրնհրից է, ուր չկա հա յկա կա ն գա ղթ

օջախ, ինչն էլ առա վել գնահատելի է դարձնում միության առաքելությունը:Հանդիպման ընթացքում Նորին Սրբությունը հյուրերի խ նդրա նքով անդրադար

ձավ նաե հա յ ժողովրդի կյանքում Եկեղեցու ունեցած կարևոր դերակատարությանը,

ներկայացրեց Հ ա յ Եկեղեցու պատմությանը:


V

■ ք

ՀԱՆԳԻՍՏ ԱՐԺ՜Ա՜ՆԱՊԱՏԻՎ Տ. ՀԱԿՈԲ ԱՎԱԳ ՔԱՀԱՆԱ ԿԵՊԵՆՑԱՆԻ

2002 թ. հուլիսի 12-ին, կյա նքի 80-րդ տարում, երկարատև և ծա նր հիվանդությու

նից հետո, ի Տեր հա նգյսւվ Տ . Հա կոբ ա վա գ քա հանա Կեպ ենյա նը:

Հա նգուցյա լ Տեր Հա յր ը ծնվել է 1922 թ. Թ ուրքիա յի Բ եյլա ն քա ղա քում, բանվորի

ընտանիքում: Նա խ նա կա ն կրթությունն ստացել է տեղի հա յկա կա ն դպրոցում:

1939 թ. ընտա նիքով տ եղա վտ խվել են Լիբանան'Սուր քա ղա ք:

1949 թ. ընտա նիքով ներգա ղթել են Հա յա ստ ա ն և բնակություն հա ստ ա տ ել Լենի

նական քա ղա քում, ուր մինչև 1966 թ. ա շխ ա տել է կահույքի գործարանում:

1966 թ. մա սնակցել է Ս. էջմիա ծնի Հոգևոր ճեմա րա նի կրոնական և ա ստ վա ծա

բանական դասընթացներին: Նույն տա րվա հունիս ամսին Ս. Մարգիս եկեղեցում,

ձեոամբ Տ. Վ ա հա ն եպս. Տերյա նի, ձեռնադրվել է քահանա:

1966-1971 թթ. պ աշտոնա վարել է Թբիլիսիի Ս. Գ ևորգ եկեղեցում: Այնուհետև եր

ջա նկահիշա տա կ Վ ա զգե ն Ա-ի թույլտվությամբ տ եղա փ ոխվել է Լենինականի ա-

ռաջնորդանիստ Ս . Ա ստ վա ծա ծին եկեղեցի, ոտ և պաշտոնավարել է մինչև 20 0 0 թ.:

Ի գնա հա տումն իր անբասիր ե բոլորանվեր ծա ռա յությա ն, Վ ա գգեն Ա-ի տարբեր

տարիների կոնդա կներով Ա րժա նա պ ատիվ Տեր Հա յրն ա րժա նա ցել է լա նջա խ ա չ և

ծա ղկյա փիլոն կրելու իրավունքի և ա վա գ քա հա նա յությա ն պ ա տ վի:

Հուլինի 14-ին, Երևա նի Ս. Աստվածածին եկեղեցում մատուցված Ս. Պա տ ա րա գի

ժամա նա կ, կա տ ա րվեց հանգուցյալի վերջին օծման կարգը' ձեռա մբ Արարատյան

Հա յրա պ ետ ա կա ն թեմի առաջնորդական վւոխանորդ Տ. Ն ա վա սա րդ եպս. Կճոյա նի:

Ա րժա նա պ ա տ իվ Տեր Հա յրը ա վանդա պա հ և բա րեխ իղճ հոգևորական էր: Ո տ էլ

որ նա ծա ռա յել է, վա յելել է հա մայնքի և իրեն ճանաչողների սերն ու հարգանքը:

й -ող Ա ստ վա ծ երկնային խաղաղություն պ ա րգևի հա նգուցյա լ Տեր Հո ր հոգուն:

136 ԸԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 2

ԵԿԵՂԵՑԱԿԱ՜Ն բ ե մ . ԼՈՒՐԵՐ

Օգոստոսի 4-իև, կիրակի.- Ե. կիր. ԳԿԱԻ Վարդավառի:Այսօր Մ ա յր Տաճարում, Ա վագ Ս. Սեղանի վրա, Ս . Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ . Ար-

,ա ե Արդ. Խաչատրյանը: «Հ ա յր մհր»-ից աոաջ պ ա տա րա գիչ Հ ա յր Սուրբը «Ո ՞չ սա է

որդին Ցովսեվաւ, զորոյ մեք գիտեմք զհա յրն եւ զմա յր» (Հովհ. 2 4 2 ) բնաբանով

քարոզ խոսեց:Ս. Պատարագից հետո Վ եհա փսա Հա յրա պ ետ ի հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւթ յա մ բ կատար

վեց Հոգեհա նգստյա ն պաշտոն:

Օգոստոսի 11-իձ, կիրակի ֊ Ջ- կիր- գԿ*Ի Վարդավառի:Այսօր Մ ա յր Տաճարում, Ա վա գ Ս. Սեղա նի վրա, Ս . Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ.

Թորգոմ աբղ. Տոնիկյանը: «Հ ա յր մեր»-ից ա ոա ջ պ ա տ ա րա գիչ Հ ա յր Սուրբը «Բ ա յց

արդ մնան հաւատք, յո յս , սէր, սոքա հրեքեան. եւ մեծ քա ն զսոսա' սէր է» (Ա Կորնթ.

Ժ Դ 13) բնա բա նով քա րոզ խոսեց (տ են էջ 82):Ս. Պատարագից հետո Վ եհա փ սա Հա յրա պ ետ ի հա եդիսա պետությա մբ կատար

վեց Հոգեհա նգստ յա ն պաշտոն:

Օգոստոսի 17-ին, շա բա թ. - Տօս Շողակաթի Ծ. էջսիա ծսի ըստ տեսլԱաՌ Սրբոյս Գրիգորի Լուսսսորչիձ:

Այսօր Մ ա յր Տաճարում, Ա վագ Ս. Սեղա նի վրա, Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ.

Սսւհակ աբղ. Շա քա րյա նը: «Հ ա յր մեր»-ից սա ա ջ պա տ ա րա գիչ Հ ա յր Սուրբը «Սուրբ

եկեղեցհաւս աղաչեսցուք զՏէր, զի սովաւ փրկեսցէ զմեզ ի մեղա ց, եւ կեցուսցէ շնոր

հիւ ողորմութեան խ ր ո յ» (ժա մա գիրք) բնա բա նով քա րոզ խոսեց (տե՞ս էջ 84):

Օգոստոսի 18-ին, կիրակի.- ՎԵՐԾՓՈԽՈՒԾ՜Ն ՍՈՒՐԲ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾ- ՆԻ:

Այսօր Ս ա յր Տաճարում, Ա վագ Ս. Սեղա նի վրա , Ս . Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ.

Փառեն եպս. Ավհտիքյանը: «Հա յր մեր»-ից ա ռա ջ պ ա տ ա րա գիչ Ս րբա զա ն Հա յրը

«Փառաւորեալ եւ օրհնեսղ միշտ Սուրբ Կոյս Աստուածածին' Մ ա րիա մ» (ժա մա գիրք)

բնաբանով քա րոզ խոսեց:

Ս. Պա տարագին ներկա էր Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը:


Օգոստոսի 19-ին, երկուշա բթի.- Բ. օր Վերափոխման:Ա յսօր Մ ա յր Տաճարում, Ա վա գ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ.

Գա րեգին սւբղ. Հա րությունյա նը: «Հ ա յր մեր»-ից ա ռաջ պ ատա րա գիչ Հ ա յր Սուրբը

«Հոգւոցն հանգուցելոց. Քրիստ ոս Աստուած, արա հանգիստ եւ ողորմութիւն, եւ մեգ

մեղաւորացս շնորհհա գթողութխն յա նցա նա ց» (ժա մա գիրք) բնա բա նով քարոզ խոսեց:

Հա վա րտ Ս. Պա տ ա րա գի կատարվեց Հոգհհա նգստ յա ն պ աշտոն'վա սն համորեն ննջեցելոց:

Օգոստոսի 25-ին, կիրակի.- Բ. կիր. զկնի Վերափոխման:Այսօր Մ ա յր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Տ . Ե զ

նիկ եպս. Պ ետ րոսյա նը: «Հ ա յր մհր»-ից ա ռաջ պ ատարագիչ Ս րբա զա ն Հա յր ը հա վուր պ ա տ շա ճի քա րոզ խոսեց (տ են էջ 79):

Հա վա րտ Ս. Պ ա տ ա րա գի, Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի հանղիսապետությամբ, կա

տա րվեց Հոգեհա նգստ յա ն պաշտոն' ի հիշատակ երջանկահիշատակ Գա րեգին Ա Ամենայն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի:

“ Э Ч М И А Д З И Н ” О Ф И Ц И А Л Ь Н Ы Й Ж У Р Н А Л

Э Ч М И А Д З И Н С К О ГО К А Т О Л И К О С А Т А(Август 2002)

1 ЛЬЯКОН В А Г Е О ГАН И СЯН - Его Преосвященство Джукка Паарма.՜ Архиепископ Евангелическо-лютерианской церкви Финляндии, в

Первопрестольном св. Эчмиадзине. 19-20 августа 2002 г. ( с . :3-12).2 И ЕРОМ ОНАХ О ВА К И М М А Н У К ЯН - Представители Конференции

' Совета Национальных церквей США и католических епископов вПервопрестольном св. Эчмиадзине, 22-25 августа 2002 г. (с. 13-18).

П А Т Р И А Р Ш И Е Э Н Ц И К Л И К И И Б Л А Г О С Л О В Е Н И Я

3 Энциклика Его Святейшества Гарегина П. Католикоса всех армян, архимандриту Шнорку Гаспаряру по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 6 августа 2002 г., № 101 (с. 19-20).

4. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, г-ну Масису Етеряну по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 30 августа 2002 г., № 107 (с. 21-22).

5. Энциклика Его Святейшества Гарегина И, Католикоса всех армян, г-же Шаке Етерян-Скейлен по случаю её награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 30 августа 2002 г., № 108 (с. 23-24).

6. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, Его Преосвященству архиепископу Месропу Григоряну по случаю его награждения орденом «Св. Нерсеса Шнорали», 6 августа 2002 г., № 100 (с. 25-26).

7. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян. Представителю Англиканской церкви Преподобному Филиппу Стору Вентеру по случаю его награждения орденом «Св. Нерсеса Шнорали», 12 августа 2002 г., № 103 (с. 27-28).

8. Благославение Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян,Его Преосвященству архиепископу Сурену Гатарояну по случаю 40-летия его священнослужения и 25-летия руководства епархией Берии (Алеппо), 21 августа 2002 г., № 293 (с. 29-30).

9. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян,по случаю правительственного решения о признании Духовной семинарии Геворкян высшим учебным заведением, 21 августа 2002 г., № 104 (с. 31-33).

10. Патриаршие награды (пожалование в течение августа 2002 г. энциклик, благословений, ордена «Св. Нерсеса Шнорали», трудовой оценки и чести старшинства ряду духовных и светских лиц, оказавших неоценимые услуги Армянской церкви) - (с. 34).

11. Поздравления Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, Аркадию Гукасяну по случаю его вторичного избрания на пост Нагорно- Карабахской Республики, 21 августа 2002 г. (с. 35).

12. Поздравления Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, по случаю начала учебного года, 1 сентября 2002 г. (с. 36).

р Я Ր էԶՄԻԱԾԻՆ_______________________ 2 0 0 2


13. Соглашение между Армянской Апостольской церковью и Правительством РА по поводу преподавания предмета «История Армянской церкви» в общеобразовательных школах Республики Армения, начиная с января 2003 г.. 22 августа 2002 г. (с. 37).

14. Его Святейшество Патриарх Москвы и Всея Руси Алексий II и Его Преосвященство Джордж Керри, архиепископ Кантерберский, выразили свою поддержку Его Святейшеству Гарегину 11, по поводу земельных угодий Армянского Патриархата Иерусалима, 21 августа 2002 г. (с. 38).

15. Патриаршим решением Его Святейшества Гарегина II иеромонах Хорен Оганисян был лишен сана, 8 августа 2002 г. (с. 39).

Торжества, посвященные 70-летию со дня рождения светлой памяти Католикоса всех армян Гарегина I

16. Торжественное заседание в Национальной Академии наук РА, посвященное 70- летию со дня рождения светлой памяти Католикоса всех армян ГарегинаI, 22 августа 2002 г. (с. 40).

17. Торжества, посвященные 70-летию со дня рождения светлой памяти Католикоса всех армян Гарегина I в Первопрестольном св. Эчмиадзине, 25 августа 2002 г. (с. 41-44).

18. Выступление Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, в Национальной Академии наук РА, на торжествах, посвященных 70-летию со дня рождения светлой памяти Католикоса всех армян Гарегина I, 23 августа 2002 г. (с. 45-46).

19. Выступление Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, в Церемониальном зале Резиденции Католикоса на торжествах, посвященных 70-летию со дня рождения светлой памяти Католикоса всех армян Гарегина I, 25 августа 2002 г. (с. 47-48).

20. А Р Х И Е П И С К О П Ш А Г Е А Д Ж ЕМ ЯН - Великий священнослужитель Гарегин I (Доклад на научной конференции Академии Наук) - (с. 49-51).

21. А РХ И Е П И С К О П М Е С Р О П АШ ДЖ ЯН - Помянем добрым словом отца Гарегина (Доклад на научной конференции Академии Наук) - (с. 52-59).

22. ВЛ А Д И М И Р БА РХУ Д АРЯН - Научные и культурные заслуги великого церковного деятеля (Доклад на научной конференции Академии Наук) - (с. 60-67).

23. ВАРДАН Д ЕВ Р И К Я Н - Св. Эчмиадзин в размышлениях Гарегина I в его бытность Католикосом всех армян (Доклад на научной конференции Академии Наук) - (с. 68-72).

24. Е П И С К О П Н А ВА С А РД К Ч О Я Н - Мудрый и преданный патриарх (Выступление в Церемониальном зале Резиденции Католикоса) - (с. 73-75).

25. Р А Ф А Э Л Ь П А П А Я Н - По случаю 70-летия со дня рождения Католикоса всех армян Гарегина I (Выступление в Церемониальном зале Резиденции Католикоса) - (с. 76-78).

ПРОПОВЕДИ

26. Проповедь Его Преосвященства епископа Езника Петросяна в Кафедральном соборе Первопрестольного св. Эчмиадзина, 18 августа 2002 г.

140 Ը

27 'проповедь иеромонаха Торгома Тоникяна в К афедр^ьном соборе ՜ П е р в о п р е с т о л ь н о г о св. Эчмиадзнна. 11 августа 2002 г. (с. 82-83).

28 Псюповедь иеромонаха Саака Шакаряна в кафедральном соборе П е р в о п р е с т о л ь н о г о св. Эчмиадзнна на «Праздник св. Эчмиадзина по видению св. Григория Просветителя». 17 августа 2002 г. (с. 84-85).

Из культурного наследия прошлого29 Речь неизвестного автора, посященная Успению Богоматери (переложение с

грабара - Ара Зограбяна) - (с. 86-89).

И С Т О Р И К О - Ф И Л О Л О Г И Ч Е С К И Е И С С Л Е Д О В А Н И Я

30. М А Н Е Ш ИРИН ЯН - «Дети обета» и «Дети церкви» (научноеи сследован и е) ֊(с . 90-110).

3 1 ГЕВ О РК ТО С У Н Я Н ֊ Древнейший виб лексикографии (научное исследование) - (с. 111 -116).

32. А СМ И К БАДАЛЯН - Миниатюрист Геворк Скевраци (научное исследование) - (с. 117-123).

В СВЯТОМ ПРЕСТО ЛЕ И В ЕПАРХИ ЯХ

33. Освящение обновленной церкви Мармашена Католикосом Гарегином П, 3 августа 2002 г. (с. 124).

34. Вручение ордена «Св. Нерсеса Шнорали» представителю Англиканской церкви Преподобному Филиппу Стору Венгеру, 14 августа 2002 г. (с. 125).

35. Д ЬЯКО Н А РТУ Р О ГА Н И СЯ Н - В Первопрестольном св. Эчмиадзине Католикос Гарегин П освятил землю, где будет построено новое здание конгрегации, 31 августа 2002 г. (с. 126).

36. М АРИАМ ВАРДАН ЯН - Освящение церкви Св. Акопа в Гюмри Католикосом Гарегином П, 28-29 августа 2002 г. (с. 127-130).

37. ВАРДАН Д ЕВРИ К Я Н - «Сокровища Св. Эчмиадзина в Вене» (выставка с 16 апреля до 13 июля 2002 г.) - (с. 131-132).

АУДИЕНЦИИ В ПЕРВОПРЕСТОЛЬНОМ С В . ЭЧМ ИАДЗИНЕ

38. Сорок учителей Гегаркуника получили право на преподование «Истории Армянской Апостольской церкви», 1 августа 2002 г. (с. 133).

39. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II членов Общества дружбы «Япония-Армения» во главе с его Председателем г-ном Накаджима Хидехару.Ю августа 2002 г. (с. 134).

40. Скончался старший священник Акоп Кепенян (1922-2002) - (с. 135).41. Краткие церковные новости. Информация о святой Службе, проповедях и

других церемониях в Кафедральном соборе и Первопрестольном Св. Эчмиадзине в течение августа 2002 г. (с. 136-137).


“ЕТС Н М 1А Ш П Ч “о г р к л а ь м о г ч т н ь у о р н о ь у Е Т С Н М 1 А Б 2 Ш

(ճս^ստէ 2002)

1. О Е А С (Ж У А Н Е Н О У Н А М Ч К вЬШ - У|511 օք Моб! Кеуегспй 1икка Рааппа, АгсЬЫвЬор օք էհշ Еуап^еПса! Լսէհշռւո СЬигсЬ օք Рт1апс1, էօ էհշ Мо1Ьег Бес օք Но1у ЕсЬгшасЫп, Лициы 17-20,2002, (р. 3-12).

2. К Е У Е К Е Ш ГК . НОУАК1М М А NՍ КIА N - У1в11 օք էհշ КергеБетаПуеБ օք էհշ №1юпа1 СЬигсЬеБ СоипсП օք էհշ иБА. апс! էհշ Са1ЬоНс Տւտհօրտ Շօոքշւ՜շոշշ էօ էհշ М о^ег Տշշ օք Но1у ЕсЬггнайгт, Аи§ия 22-25, 2002, (р. 13-18).

РС Ж Т Ш С А Ь ЕN СУ СԼIС А ԼՏ А М ) ЬЕТТЕК Б О Р В Ь Е вв Ш С

3. РоМ1Пса1 ЕпсусНса1 օք ատ НоПпеББ Катек)п П, Биргеше Р атагсЬ апй СаНюПмк օք АН А п л е т а м , էօ Биргетс АгсЫ тапёгке БЬпогЬк Саврапап օո էհշ Оссэбюп օք ատ ОесогаПоп »ւէհ էհշ 1пБ1§ша “Տէ. Сгс§огу էհշ Ш и ттаю г", Аи§1Ш 6, 2002, по. 101, (р. 19-20).

4. РоппПса! ЕпсусПса! օք ատ НоНпсбб Кагскш II, Биргете Р атагсЬ апй СаЛоПсоБ օք АП А гтетап Б , էօ Мг. Ма51Б Е1епап օո էհշ Оссавюп օք ատ Оссоганоп ^ւէհ էհշ 1ոտւ6ուՅ “Տէ. Оге§огу էհշ Ш и ттаю г", А и * ^ 30, 2002, по. 107, (р. 21-22).

5. РоШ|Пса1 ЕпсусНса! օք ատ 1Խ1ւոշտտ К агект II, Биргсте Р атагсЬ апй СаЙюНсов օք АП А г т е т а ш , էօ Мге. БЬаке Е1епап-5са1епс օո էհշ Оссэбюп օք Ног ОесогаПоп ^ւէհ էհշ 1пБ1§та “ Տէ. Сге§огу էհշ Ш и ттаю г” , АиеиБ1 30, 2002, по. 108, (р. 23-24).

6. РоппЯса1 ЕпсусПса! օք ատ К агект II, Биргете РайпагсЬ апй СаЛоПсоБ օք АН А гтетап Б , էօ ատ Е т т е п с с АгсЬЫбЬор МеБгоЬ Кпкопап օո էհշ Оссэбюп օք Шб Оссогайоп ^!էհ էհշ ԽտւջուՅ “Տէ. ՒՎշռշտ էհշ Сгасюив” , Аи^иБ! 6, 2002, по. 100, (р. 25-26).

7. РоппПса! ЕпсусНса1 օք Шб НоПпеББ К агект II, Биргете Р атагсЬ апй СаЙюПсоБ. օք АН А гтетап Б , էօ Уегу Ксу. Рг. РЫШр ՏէօՄ У етег, К сргсвстайус օք էհշ Ап^Нсап СЬигсЬ, օո էհշ Оссэбюп օք Шб ЭесогаПоп ^ւէհ էհշ 1ոտւջուՅ օք “Տէ. Ысгесв էհշ СгасюиБ” , Аи§иБ1 12, 2002, по. 103, (р. 27-28).

8. ЬеКсг օք В1еБ5Ш{> օք Шб НоНпеББ К эгек т II, Биргстс Р атагсЬ апй СаЛоПсоБ օք АН А гтетап Б , էօ ատ Е т т с п с е АгсЬЫэЬор Տա՜շո С а1агоуап օո էհշ Оссэбюп օք էհշ 40|հ АптуегБагу օք ատ Բոշտէհօօճ апй էհշ 25й1 АптуегБагу օք Шб Տշոդշշ эб էհշ Р п т а ю օք էհշ Ռւօօշտշ օք Вспа (А1срро), Аи§иБ1 21 ,2002, по. 293, (р. 29-30).

9. Роп1Шса1 ЕпсусНса1 օք ատ НоПпеББ К агект II, Биргете РаЫагсЬ апй СаЛоНсоБ օք А11 А гтетап Б , օո էհշ Оссэбюп օք էհշ С оУ стш ета1 նշշւտւօո Кесо^лш пе Кеуогйап Т Ь е о ^ с а ! Б е т т а г у эб ап Ассгейкеё 1ոտէւէսէւօո օք Ш§Ьег ЕМисаПоп, Аиеив! 21, 2002, по. 104, (р. 31-33).

10. РатагсЬэ1 А\уагск (РоппПса! ЕпсусПса1Б, ЬеиегБ օք В1еББт§, 1ոտւջուՅ “ ՏՅւոէ ЫегесБ էհշ Օաշւօստ", Լշէէշւտ օք АрргеаэПоп, Нопог օք Бепюгку СгаШей Ьу ատ №1ւոշտտ К агек т II, Биргете РатагсЬ апй Са^оПсоБ օք АП А гтетап Б , ճսոոջ

• А и е ^ , 2002, էօ էհշ С1ег§утеп апй էհշ Ьаушеп Наут{> Кепёегеё Տշոոշշտ էօ էհշ А г т е т а п СЬигсЬ), (р. 34).

11. ЬеПег օք Соп^иЛаПопБ օք ատ 11օ1ւոշտտ К агек т П, Биргете Р атагсЬ апй С а1ЬоНсоБ օք А11 Аппеп1апБ, էօ Мг. Агкайу СЬика51ап օո էհշ ОссаБ^оп օք ատ


------Кее|ес, {оп ю էհշ Ргев^епсу օք էհշ Ш §ото-К агаЬаеЬ КериЬНс. А и ^ т 12. 2002.

12 м еи аее օք СопгпииЫ ога օք №տ НоИпек Кагекш П. Биргете Р атагсЬ апё " СаЙюНсов օք АП А пп етш и, օո էհշ Оссаыоп օք էհշ Ые\у АсаЙсгтс Усаг Տէօո.

БсрктЬег 1, 2002, (р. 36).13. А ^ гее тет Ь е^ееп էհշ А гтеш ап АровюНс СЬигсЬ апй էհշ О о у е т ш е т օք էհշ

КериЬНс օք А п л ета аЬои1 ТсасЫп§ էհշ Տսհյշօէ “ИвЮгу օք էհշ А гтеш ап СЬигсЬ” т էհշ РиЬНс Տշհօօ1տ օք էհշ КсриЬНс օք А г т е т а Ье§ш тп§ й о т 1апиагу1, 2003. Аи^ив!22, 2002. (р. 37).

14. №տ Ւ1օ1ւոշտտ А1сху П, РатагсЬ օք Мо5со՝а> апй АН Տստտւո, апй №տ Сгасе Сеог§е Сагсу. АгсИЫзЬор օք СатегЬигу, Ехртевзей ТЬс1Г Бирроп էօ էհշ СайоНсоа օք АП Агтешапв ге^агёшг էհշ РгоЫсш օք էհշ Ргорспу օք էհշ А гтеш ап РатагсЬаЮ օք 1сги5а1ст, Аи^ив! 21. 2002, (р. 38).

15. Սբօո էհշ Роппйса! Огйег օք №տ 1Խ1աշտտ Кагекш П, Биргеше РайпагсЬ апй СаШоМсов օք АН А г т е т а ш , Рг. КЬогеп Н оуЬ аш ^ап \уая йеГгосксй, Аи^ив! 8, 2002, (р. 39).

Сегетошев йесНса1«1 էօ Ше 70ТЬ Ашуегеагу օք Вй-էհ օք Н в НоИпевэКагекш I, СаиНосов օք А!1 Агшешаш, օք В1е55е<1 Метогу

16. Տօ1շաո Տշտտւօո ա էհշ №йопа1 А сайету օք Տշւշոօշտ օք էհշ КериЬНс օք А пл ета , ՕշժւշՅէշճ էօ էհշ 70|հ Аптуегеагу օք В т Ь օք №տ НоНпевв Кагекш I СайоНсов, օք Տ1շտտշճ М етогу, Аи^ив! 23, 2002, (р. 40).

17. С сгсто тсв ОесИсайй էօ էհշ 70й Аптуегеагу օք 13ււէհ օք №տ Кагекш 1 СаИюНсов, օք 81շտտշճ М етогу, т էհշ МоЛсг Տշշ օք Но1у ЕсЬпиайгш, Аи^иэ! 25, 2002, (р. 41-44).

18. БрессЬ օք №տ Ւ1օ1ւոշտտ Кагекш П, Биргсте РатагсЬ апй СаЙюНсов օք АН А гтеталБ, ОеНуегей ճսոոջ էհշ Տօ1շաո Տշտտւօո Не1й ւո էհշ №йопа1 А сайету օք Տշւշոշշտ օք էհշ КсриЬНс օք А п л ета , 1)ей1са1ей էօ էհշ 70й1 Аптуегеагу օք ЕИпЬ №տ Но1йю88 Кагекш I СаЙюНсоз, օք 81շտտշհ1 М етогу, А и§ш1 23, 2002,(р. 45-46).

19. Տրշշշհ օք №տ ՒԽհոշտտ Кагекш П, Биргете РаИпагсЬ СайюНсоБ օք АН А гтетап в, ОеНусгей Йиппе էհշ Сегетопу Б ей к ай й էօ էհշ 701հ Аптусгеагу օք Вй-էհ օք №տ НоНпевв Катек]ո I СаШоНсов, օք Ցւշտտշճ М етогу, ւո էհշ На11 օք էհշ СаЙоНсова! Кс$1Йспсс, Аи^ив! 25, 2002, (р. 47-48).

20. А К С Н В В Н О Р вН А Н Е А յЕ М IА N ֊ “ТЬе Сгеа! СТсг^утап - Кагекш I” (КсроП Майе ճսոոջ էհշ Տշտտւօո Не1й ւո էհշ №попа1 А сай сту օք Տշւշոշշտ օք էհշ КериЬНс օք А п л ета), (р. 49-51).

21. А К С Н В В Н О Р М Е вК О Р АвВЦГА^ - “ТЬе Сгеа1 ТеасЬсг - Катек) п Г ’(КероП Майе йиппе էհշ Տշտտւօո Нс1й ւո էհշ №иопа1 А сай сту օք Տաշոշշտ օք էհշ КериЬНс օք А п л ета), (р. 52-59).

22. У Ь А О Ш т ВАККН1ДОАК1ДО - “Зс1епйПс-Си1Гига1 Տշո<ւշշտ օք էհշ Огеа1 С1ег§утап (Ксроп Майе йипп§ Ше Տշտտւօո Не1й ւո էհշ № 1юпа! А сай сту օք Տշւշոշշտ օք Л е КериЬНс օք Аплеша), (р. 60-67).

23. V А М )А N ^ Е V К IК IА N - “Но1у ЕюЬпиайап ւո էհշ ՜Ուօսջհէտ օք К агект I йипп§ Ше Репой օք №տ Ке1§п 8տ էհշ СаИюНсов օք АН Аплеп1ап8” (Керол Майе йиппе 1Ье Տշտտւօո Не1й ւո էհշ Nаէ^оոа1 А сай сту օք Տշւշոշշտ օք էհշ КериЬНс օք А г т с т а ) , (р. 68-72).

2 0 0 2 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ը 14324 ^ Н 01* К А У Л ЗА М ) ад О У А М ֊ "ТЬе У ^ с апй ОеУо1ей Րօոէւքք' (ЬесШге

р е 1 т ю 1 йиппё 1Ье ՏշտտՏօո Ье1й ւո Л е На11 օք 1Ье СаЛоНсова! Ке51йепсе).(р . 73-7 5 ).

շ 5. ^ ^ А Е Ь РАРАУАN - “ Оп (Ье Оссаиоп օք էհշ 70|հ Апшуегеагу օք В 1Г1Ь օք №տ Ւ1օ1ւոշտտ К агек ш I, СаШ оПсоБ о Г АП А гте ш ап Б ” (ЬесШ ге ОеН уегей ժ ս ո ո ց էհշ Տշտտւօո հշ1ճ ւո էհշ На11 օք էհշ С а^ю П сдоа] К еБ ^ еп се), (р . 76-7 8 ).

в Е к м о г а

26. Бегглоп Տօէ քօւէհ Ьу Ни Сгасе Տւտհօթ Уегшк Рептемап ւո էհշ Са!Ьеёга1 оГ Но!у ЕсЬгш айгт, А и д о 18, 2002, (р .79-81).

27. Беплоп Տօէ քօոհ Ьу Кеуегспй Рг. Тог§от ТошИал ւո էհօ Са1Ьейга1 օք Но1уЕсЬпйайгш, АиеиБ! 11 , 2002, (р. 82-83).

28. Бегтоп Տօէ քօւէհ Ьу Кеуегепй Рг. БаЬак БЬакапап ւո էհշ СаЛсйга! օք Но1у ЕсЬпйайгш: "ТЬе ՐշՅտէ օք “ЗЬобЬакаГ օք Но1у ЕкЖ пйайгт ассогйше Ю էհշ У'вюп օք Տէ. Сге§огу էհշ ШитшаЮг” , Аи§1Ш 17, 2002, (р. 84-85).

Р г о т №е տբւոէստմ Ьегказе օք №е թ8տէ

29. ТЬе БреесЬ ОесПса!ей էօ Йе АвБишрйоп օք Տէ. Магу, Ше Но1у М о^ег օք Сой, Ьу ап ипкпохуп Аийгаг (№սսե№(1 й о т 01й А гт е т а п Ьапеиаее Ьу Ага 2оЬгаЫал), (р. 86-89).

Н К Т О Ш С А Ь А Ш РШ ЬОЬОСЛСАЬ вТ Ш Е В З

30. М А N Е ՏН IК IN IА N - “СЬИйгеп օք Ше У о\у" апй “СЬПйгеп օք էհշ СЬигсЬ” ЦпусБЙЕайоп), (р. 90-110).

31. С Е У О К К ТО ՏՍ N IА N - “ТЬе 01йев1 Туре օք Ьех1со§гарЬу” (1пуе5(1§айоп), (р. 111-116).

32. Н А в М К В А О А Ы А К - “ТЬе КйшаШге Раш№г Кеуогк օք Бсеуга” (1пуе5Й§а110п), (р. 117-123).

Ш Т Н Е М О ТН ЕК БЕ Е ОР НОЬУ ЕТС Н М 1А Б2Ш АМ> Ш Т Н Е Ш О С Е ЗЕ в

33. СопБесгайоп օք էհշ Кепоуа1ей Мопаяйс Сотр1ех օք 1Ье УШа^е МагшаяЬеп Ьу №տ НоНпек Кагекш П, Биргете РатагсЬ апй СаЛоНсоБ օք АН А ппетапв, Аи^ив! 3, 2002, (р. 124).

34. Տօ1շաո Сегешопу օք Сгапйпв Й е Ь ш р й а “Տէ. КегееБ Й1е Օաոօստ” Ьу №տ НоНпевБ Кагекш И, Биргете РатагсЬ апй СаЙюНсов օք АП АгтешапБ, էօ Уегу Кеу. Рг. РМШр Տէօո՜ УеШег, Кергеветайуе օք էհշ АпвНсап СЬигсЬ, А и яи ! 14, 2002, (р. 125).

35. Б Е А С Г Ж А К Т Н и К Н О V Н АN NIՏՏIАN - “ Ց^տտաշ օք Й е РоипйаМоп Гог а Ке\у Вш1Й1П8 *Ьг 1Ье МетЬеге օք էհշ ВгоЛегЬоой օք Но1у ЕлЬпиайап Ьу №տ НоНпеББ Кагекш П, Биргете Ра1пагсЬ апй СаОюНсог օք АН А г т е т а ш , ւո Л е Мо&ег Бее օք Но1у ЕсЬ гтай яп ", Аи§иБ1 31, 2002, (р. 126).

144 ԸէՋՄԻԱԾԻՆ

. . о т 4 V» V д Н П А М А > ' - -Согиесгапоп օք էհշ СЬигсЬ Տէ. Насор (Տէ . յօուշտ ) օք 36 П. ® ^ СаЛоИсов օք А11

,7 ^ ա ւ Տ ՚^ ք ա Տ Տ ' -^ТЛ ии гез օք Но1у ЕсЬпйаск.п ա \'1еппа" (ЕхЫЪШоп ՚ ստոոտ քքօա а Рп1 16 էօ 1и1у 13. 2002). (Р- 131-132).

КЕСЕРТIОNՏ Ш ТН Е М ОТН ЕК в Е Е О Г НОЬУ ЕТС Н М ЬШ Х Ш

чк РоПУ ТеасЬегз օք С е8Ьагкоип1к Ոօօշտշ чуеге С татей Сеп.Т.са(ез Гог ТеасЫп6 Й ь ] е с 1 “ Шиогу օք 1Ье Аппешап АрозюИс СЬигсЬ апй КеНроп , Аиеиз1 1.

39 Х й п ^ К а г е к т П. 5иргете РатагсЬ апа СаШоНсо* оГ АП А ш й » , Кесе1Уей էհշ М етЬегз оГ Й р а п - Л т » . Рпеп,Шр Ш и т Ь е а Ш Г * Мг.N акан та ШёеЬаги, Րւ*տւճշոէ օք էհշ Սուօո, Аиеив! 10. 2002, (р. ՝34).

40 ԲյտտԽ տ а\уау օք էհշ Տ շո հ * Րոշտէ НасоЬ К срстап (1922-2002), (р ̂ 135)41 ВпеГ СЬигсЬ № *տ . М оппайоп аЬои1 ЕИйпе и ш гр ев . Տշաւօոտ 5е1 Խոհ т էհշ

՜ Са1Ьес1га1 օք էհշ Мо1Ьег Տշշ օք Но1у ЕсЬлпшЫп апй ООкг Н вйМ ьеа НеМ т էհշ МоЛег Տշշ օք Но1у ЕсЬпиайгт ժսոոջ А и ^ ! , 2002. (р. 136-137).


“ Е Т С Н М Ь Ш г Ш Е ”о к с а № о г и с г е ь բ ս в л ю т - в ш с Е

В ’Е Т С Н М Ш )2 Ш Е (ճ օ ս է 2 0 0 2 )

1. ГН ЛСКЕ У А Н Е НО VН АN NIՏՏIАN - Հ̂ ւտւէշ ёе 1икка Рааппа, АгсИеуёдие с1е ГЕеНве ЕуапеёПяие-ЬшЬёпеппс ёе Рт1зпёе аи Տաոէ-Տւձշօ ё 'Е к И гт эё гте , 17-20 3օնէ2002 (р. 3-12).

2. К Е У Е К Е г а РК. Н ОУАК1М М АNОՍ КIАN - Լշտ герг&еМапк ёе 1а сопГёгепсе ёи СопяеП ժշտ Տ§1ւտշտ ո3էւօո31օտ ёев ՏէՅէտ-Սուտ (ГАпгёпцие е1 ёеБ ёуёциев շտէհօււգսշտ эи Տօաէ-Տւճշթ ё 'Е к Ь п и зёгте , 22-25 տօնէ 2002 (р.13-18).

ЕР*СУС1Л<2ЦЕ8 Р О Г Ч Т Ш С А Ь Е Я ЕТ ЬЕТТКЕЭ ОЕ ВЕМСОГСПСЖ

3. ЕпсусНцие ёе Տ յ 8з1п(е[ё Оагё§шпе II, СзЙюНсоб ёе էօստ 1շտ А ттёш епв, зи Кёуёгепё СЬпогЬк Оаэрапап, згс Ы та п ё те эиргеше, а Госсавюп ёе տտ ёёсогайоп ё е Г о гё ге ё е «Տէ. Огё§01ге ГП1шгипа1еш », 6 аой! 2002, по. 101 (р. 19-20).

4. ЕпсусНцие ёе Տ յ Տտւոէ6էճ 0згё{>ите П, СайюНсов ёе էօստ 1ев А гт ё т е п з , ե М. М з-տտւտ Е 1ёпап, ձ Госсавюп ёе տտ ёёсогзёоп ёе Гогёге ёе «Տէ. Огё§01ге ГШипнпгНеиг», 30 ՅօՕէ 2002, по. 107 (р.21-22).

5. ЕпсусНцие ёе Տ յ 5а т 1е 1ё Сагё{>шпе П, СаЙюИсоя ёе էօստ 1օտ А ппёш ещ , ձ М т е СЬзкё Е1ёпап-5с а 1епе, ե Госсазюп ёе տյ ёёсогайоп ёе Гогёге ёе «Տէ. Огё§01ге Г Ш и т т а 1еиг», 30 аой! 2002, по.108 (р.23-24).

6. ЕпсусИцие ёе Տ յ 8а1Мегё С згё§и те II, СзШоНсоб ёе էօստ 1ез А гтёт ео д , ձ Տօո Е т т е п с е ГагсЬеуёцие Мевгор Оп§опап а Госсаэюп ёе տյ ёёсогзйоп ёе 1’огёгеёе «Տէ. ЫегееБ СЬпогЬаН», 6 Յօնէ 2002, по. 100 (р.25-26).

7. ЕпсусНцие ёе Տ յ Տաոէ6էճ Оагё§шпе II, Շտէհօ1ւշօտ ёе էօստ 1ев А гтётеп в , аи Кёуёгепё РНШр Տէօ№ У етег , гер гёв ет зт ёе ГЕ^Нве Ап^Нсэпе, ձ Госсавюп ёе տյ ёёсогайопёе Гогёге ёе «Տէ. № ռ 6տ СИпогИзН», 12 Յօնէ 2002, по.103 (р.27- 28).

8. Мевва^е ёе Ьёпёёкпоп ёе Տտ Տաո№էճ С агёви те II, Շ 3էհօ1ւօօտ ёе էօստ 1ев А гт ё т е гк , ե Տօո Е т т е п с е ГагсЬеуёяие Տօս№ո Оа1агошап ձ Госсэбюп ёи 40е апп1Уегез1ге ёе տօո ззсегёосе е1 ёи 25е зптуегеа1ге ёе տտ р п т ап е аи նւօօձտշ ёе Вёпа (А1ер), 21 аой1 2002 (р.29-30).

9. ЕпсусНцие ёе З а 5а1т е 1ё С агёеи те II, СзЛоПсоэ ёе էօստ 1շտ А гтёп 1еп5, а Госсаьтп ёе 1а ёёавю п ёи С о и у е тете ш ёе 1а К ёриЬ^ие ё ’ А г т ё т е гесоппа155ат аи 5 ёт та1 ге СиёУогИзп 1е տէ8էսէ ё ’ ёсо1е вирёпеиге, 21 տօՕէ 2002, по. 104 (р.31-33).

10. Օւտէւոօէւօոտ р а т з г е з ^ (епсусНяиез, 1енге5 ёе Ьёпёёюиоп, огёге ёе«Տէ. Иегее5 СЬпогЬаН», ассогёёв аи соигв ёи աօւտ ё ’ао01 2002 ե ёев регвоппаШ з օօօ^տւՅՏէւգսշտ е1 13՜ւ'գս6տ ауаШ гепёи ё ’ё т т е Ш з вег/юев к ГЕ^Нэе агтётеп п е) -

• (р.34).

146 Ը ԷՋՄԻԱԾԻՆ _________________ 2002

11 М е »а ю йе «И а в й о п йе Տ յ Տա ու«* СагёЕшпе II, СайюНсоз йе էօստ 1 « А гтётеп з а М. АгкжИ ОЬоиказяап а Госсаяоп Йе за гёёксиоп аи рскге Йе է Տ Տ Հ 1а КёриЬНчие А . Нзи.-КзгаЪа8Ь. 12 шЛ 2002 (р.35)

12. М ек аю Йе Ш каш н м Йе Տ յ Б ш т е .ё С а гё 8и т е П. СшНоЬсм Л էօստ 1е* А л п ёш еп в, Ճ Г о с с м ю п Йи с о т т е п с е т е т Йе 1 аппёе տշօ1յ1ո:. 1 вергетЬге

13 Ассогй еш ге ГЕДОе АровюНяие згшёшеппе շէ 1е С о и у е т е т е т Йе 1а КА.' сопсетаги Г е м я в п е т е т йе 1а тзй ёге Н 1йш е йе Г Э Д к агш ётеппе йап5 1ев

ёсо1ев (1е 1а КёриЬНяие й 'А гтёш е, 22 аой! 2002 (р.37).14 Տ յ 5а !те (ё А1еху И, РатагсЬе Йе Моэсои е! Йе էօսէշ 1а «ստտւօ. е! Տօո Епипепсе

ГАгсЬеубф* с1е СатегЬигу օոէ ех р п тё а Տ յ Байпей С а г ё ^ т е П 1еиг տօսէւշո сопсеш ат ետտ 1е т м зрралеп ат аи Р з т зг с з ! а г т ё т е п Йе М пиа1ет. 21 аой!

2002 (р.38). . .15. Раг аиЮП1ё ёе Տյ ՏտաԱէճ О агё^иш е П, 1е Рг. КЬогеп Н о у Ь э п п ^ з п з ё1ё

Йёйофдё, 8 ՅօՕէ 2002 (р.39).

Сёгётошев сопяасгёея аи 70е апшуегва^е йе 1а паквапсе с!е Сагё^шпе I " , СаШоИсов йе էօստ 1ев Агтёшепя, с1е га<Неше тётойге

16. Кёишоп 801еппе11е а ГАсайёпйе Ыайопак ճշտ Տօւշոօշտ Й’ А гтёш е, сопэасгёе аи 70е апшуегеа^ге Йе 1а ոտւտտՅոօշ Йе С згёеите Г , ՇտէհօԱշօտ Йе էօստ (ев А гтётеп в , Йе гзШеиБе тёп таге, 23 ՅօՕէ 2002 (р.40).

17. Сёгётошев сопвзсгёев аи 70 ' зп ш уегеат Йе 1э ո3ւտտ3ոշ6 Йе Оагё^ише I", СзИюНсовйе էօստ 1շտ А гтёш епв, йе гасИеиве тёпкмге, а 1з 8з11е Йе сёгётош ев йи ՏՅւոէ-Տւձշշ, 25 ՅօՕէ 2002 (р.41-44).

18 .1тегуепйоп Йе Տ յ ваш Ш б С агёеи те П, СаЙюНсов йе էօստ 1ев АгтёшепБ, а ГАсайёгше 1Чайопа1е йеэ виепсев й 'А гтёш е, а 1э Кёишоп 5о1еппе11е, сопвасгёе аи 70е апшуегза1ге Йе 1а па^ЭБапсе йе Сагё^шпе 1", СаАоНсоз Йе էօստ 1е5 Агтёшепв, йе гаШеияе тёпкмге, 23 ՅօՕէ 2002 (р.45-46).

19 .1тегуепйоп Йе Տ յ вайпегё Оагё§шпе П, СаЛоНсоэ йе էօստ 1շտ А гтё т е п з , сопвасгёе аи 70е зпшуегеа]ге Йе 1з ւատտ8ոշշ йе Сагбвшпе I" , СаИюНсов йе էօստ 1ев Агтёгаепв, йе гасИеиве т ё ш о 1ге, а 1з 8а11е Йе сёгётош ев йе 1э Кёз1Йепсе йи СзйюНсоэ (р.47-48).

20. А К С Н ЕУ ЕО П Е СН А Н Е А Л 1Е М 1А \ - Сагб^шпе I" , ип §гапй Ьошше й’ЕеНве (Ехровё а 1з СопГёгепсе йе ГАсайёпйе Ыайопз1е йев ваеп сег й’ А гтёш е (р.49-51).

21. А К С Н ЕУ Е О Ц Е М Е вК О Р А С Н ^ Л А N - А 1а пкМедое тёпкмге Йи СайюНсов Сзгёрипе (Ехроэё а 1з СопГёгепсе Йе ГАсзйёпйе Кзйопа1е йев Տ ճ շո օ ո й’ Агшёп1е (р.52-59).

22. У ЬА 01М Ш ВА К К Н О Ս ^А К IА N - Ье гаёп№ 5С1епйПцие е1 си1Шге1 йи р-зпй Ьош те й’ ЕвИве (ЕхроБё а 1з СопГёгепсе йе ГАсзйёпйе № йопа!е Йев Տշւշոշշտ й’Аппёп1е (р.60-67).

23. УАМ )АМ О Е У М К Ь Ш ֊ 8з1п1-Еи;Ьгшэйг1пе йзги 1ев репБёеБ йе Сзгё^шпе V 1оге йе տօո թօոէւքւշտէ (Ехроэё а 1з СопГёгепсе йе Г А сзйёт1е МаПопа1е йев Տշւշոշշտ й’ Агтёп^е (р.68-72).


24. ЕУ Е<2иЕ О Д У А ЗвА Ш ) КЕ1ХЮУА1Ч - СаЛоНсоэ Ба§е շէ йёуоиё (1тегуепиоп а 1а БаНе Йе сёгётогае* Йе 1а Кёыйепсе <1и СаЛоНсов (р.73-75).

25. К А РН А ЕЬ РАРАVАN - А Госсавюп Йи 70е апшуегеалге Йе Сагё{^ппе Iе , СаЛоНсов Йе էօստ 1շտ А гтёш епв (ЬИегуепйоп й 1а БаИе Йе сёгётош ев Йе 1а КёБШепсе ճս СайюНсов (р.76-78).

вЕКМ О ГО

26. Бегтоп ргопопсё раг Տօո Е т т е п с е Гёуёцие Е г т к Р ёй ч ^ап й !а Сай1ёйга1е Йе Зг-Е ю Ь гтай гте, 18 аой1 2002 (р.79-81).

27. Տշաւօո ргопопсё раг 1е Кёуёгепй Рг. Тог^от Т о т й а п ծ 1а СаЛ ёйгак с!е 81.-Е[сЬгшаЙ2т е , 11 ао(к 2002 (р.82-83).

28. Տշաւօո ргопопсё раг 1е Кёуёгепй Рг. БаЬак СЬакапап & 1а СаЛ ёйгак Йе Зп-ЕкЬгш айгте Ճ Госсавюп йе «1а Рё1е Йе Տ 8ւոէ ЕюЬпнайгте Й’ аргёв 1а У1$юп с1е ՏՁւոէ Сгё§01ге 1' 111игтпа1еиг», 17 8օ0է 2002 (р. 84-85).

Ь’Ьёг11а§е вртШ е! ճս ра^ё

29. նւտշօսռ Й’ ип аиЮиг тсоппи, сопвасгё ե 1а նօոուէւօո Йе 1а У1ег{>е (Ծ^ճսօէւօո ճս §гаЬаг раг Ага 2оЬгаЫап) - (р.86-89).

Е Т Ш Е 8 Н К ТО Ш СО -РН ГЬО ЬО СЮ иЕв

30. МА1ЧЕ С Н IК IN IА N - «Լշտ ЕпГапй Йи усей» 6է 1շտ «ЕпГапи Йе ГЕ^Иве» (гесЬегсЬе տշւշոոքպսշ) - (р.90-110).

31. С Н Е У О К К ТО ՏՏО Ս N IА N - Ье 1уре 1е բ1ստ апшеп йе 1а 1ех1СО§гарЫе (гесЬегсЬе ваешШ цие) - (р. 111-116).

32. Н АвМ ПС В А ^А Լ IА N - Ь'еп1шшпеиг Оиёуогк Бкёугаи! (гесЬегсЬе ваепйПяие) - (р. 117-123).

л и вА Ш Т-вВЕС Е Е Т Б А ^ Ь Е в О Ю СЕвЕБ

33. Вёпёйюйоп йе ГёдИэе гегшБе ծ пеиГ Йе МаппасЬеп раг 1е СайюНсов Сагёешпе П, 3 аой1 2002 (р. 124).

34. К епш е Йе Гогйге йе « Տ Լ [Чегеев СЬпогЬаН», аи Кёуёгепй РЫПр БЮге УеМег, гергёветам йе ГЕ^Нве Ап§Нсапе, раг 1е СаЛоНсов Оагё§шпе П, 14 аой! 2002 (р. 125).

35. 0 1 А С К Е А К Т Н и К Н О V Н АN NIՏՏIАN - ВёпёЙ1СНоп йи տօ1 Йи քսէա֊ ЬаИшет Йе 1а соп§гё§а1юп Йи Баш С ^ё^е й’ЕйЬппайгше раг 1е СайоНсоБ Сагё§шпе II, 31 аой12002 (р. 126).

36. М А Ш А М У А И О А Г^Ъ ^ - ВёпёШсПоп йе Г ё ^ е Б1.-Насор йе Сиш п раг 1е СайюНсов Сагё§шпе П, 28-29 ао(И 2002 (р.127-130).

37. У А К ^А N БЕУ1ШС1А1Ч - «Լշտ ТгёБоге Йе Б ат^Е и Ж гтай гте» а У|еппе (ЕхрозШоп йи 16 ауп1 аи 13 յաո 2002) - (р.131-132).

АШШГчСЕЯ Аи вАШТ- вШ СЕ

38 Оиагате Տոտեաասո Йе ОиёвЬагкоишк տօոէ пшЫ гез Йе 1а Нсепсе роиг епзе18пег ГНйЮпе Йе Г Е ^ И * АроЯоИфЮ аппёшеппе е! йе 1а геП^оп. 1 аоШ 2002

39 АиШепсс ассогйёе раг Տ յ Տաոաէճ СагД О пе II ե 1а Йё1ёе апоп ճշտ т е т Ь г е 5 Йе 1̂ տօօւՅնօո роиг «Ь 'атШ б 1ароп - А г т ё т е * . шепёе раг М. М акарта НйЮшги, թւՀտւժշոէ Йе ГАзмхаайоп. 10 аой1 2002 (р.134).

40. Бёсёз Йи Кёуёгепй ргсйоргб1ге Насор Кёрёпап, (1922-2002) - (р. 135).41 Вгёуев поиуеНеБ есс1ёз1азпяиез. М огтай оп виг 1ез Տ8ւո№տ Меввев, 1ев вегшопв

еГ ]е5 ՅԱէք6տ зеглсев ассошрНв аи ՏՅւոէ-Տւձ^ е ! ձ 1а С ай ёй гак й ^ с Ь п и ай гте аи աօւտ й'аоСК 2002 (р.136-137).

ԳԼԽԱՎՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ' ՎԱՐԴ-ԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹ-ՑԱՆ ՀԱՍՑԵՆ ՀԱ 6Ա Ս ՏԱ Ն Ի ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹ-ՅՈՒՆ, ՒԶՄ ԻԱԾԻՆ

«ԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ » ԱՄՍԱԳՐԻ Խ Մ Բ Ա Գ ՐՈ ՒԹ ՅՈ ՒՆ

Республика Армения, Эчмиадзин. Р ед акц и я ж урн ала"Эчм иадзин"

КёДасйоп йе 1а геуие "Е ^ Ь п й а Л п п е ", Е & Ь п й ай гш е, А г т ё ш е

Գ Ա Ս ԻՉ' 77764

Մ Ա ՅՐ ԱՕ-ՈՌ Ս. Ւ ԶՄ ԻԱ Ծ ՆԻ ՏՊ Ա Ր Ա Ն

ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ - n Latert.nla.am/archive/HGG...

Documents

Transcript of ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ - n Latert.nla.am/archive/HGG...