- ' « ' « ш т п ш т й н ^ о ՛

Պ ա ^ տ Ժ ն ա կ ա ն ա մ ս ա գ ի ր

Հ Հ Ա 6 Ր Ա Պ Ե Տ Ա կ 1 1 Ն Ա ^ Ո Ռ Ո Օ

у о *( о м м л а л 'ь ш 5 , 1 1 ч . > ' - յ ' ւ ՛ ։ . >V

Տ է ^ .'- ՜ / '> ք , ՚.ւ ՜^

Բ Ո Վ - Ա Ն Դ Ա Կ Ո Տ Թ Յ Ո К Ъ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏի կոնդակը ^” 4Ш* Ьւ»ւան և Եւ]րոաաւի թեմի Հայրապետական պատվիրակ գերապատիվ տեր Սերովբե վարդապետ Մանուկյանին' ի նպաստ Սրբոց Հա կոբ- ,անգ Աթոռին ե Պաղեստինի աղետյալ հայության' Հարավային ա - մերիկահայության մեջ կատարվելիք հանգանակության մասին

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏի կոնդակը' Ադրբեջանի և Թուրքեստանի հայոց առաջնորդական փոխանորդ բարձրապատիվ տեր Վարդցէս ավագ քահանա Գրիգորյանին վարդապետական խաշ շնորհելումասին • • • • • • * " * * ՚ ՚

Գերաշնորհ տեր Տարեհ եպիսկոպոսի հեռագիրը Ամենայն Հա յոց Վե­հափառ Հայրապետին' ամենապատիվ տեր Խսւդ արքեպիսկոպոսի Մեծի Տանն Կիլիկիո Աթոոի Կաթողիկոսական տեղապահ ընտրվեյումասին և Նորին Ս. Օծության պ ա տ ա սխ ա նը.............................................

‘ԼԱՀԱՆ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ, Դ ա մ բ ա ն ա կ ա ն .............................................ԵՂԻՏԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ, Դ ա մ բ ա ն ա կ ա ն .............................................ԴՆԵԼ Ծ. ՎԱՐԴԱՊԵՏ, Անմահ Վ ե հ ա փ ա ռ ը ......................................................ԱՂԱՎՆԻ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆ, Հիշողություններ հայ ականավոր գիտնականի'

Գարեգին Ա. Կաթողիկոսի մասին ......................................................Մեծի Տանն Կիլիկիո երջանկահիշատակ Կաթուլ]ւկոս Նորին Ս. Օծություն

Տ. Տ. Գարեգին Ափ մահը, վւաւսսշուք հուղարկավորությունն ութ ա ղ ո ւ մ ը ..................................................................................

ԱՌԱՔԷ! ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ, 'ճանապարհորդական տպավորություններ . ՎԱՐԴԱՆ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ, Մեր ւսցգային-եկեղեցական Վերնատունը . ՊՐՈՖ. Հ. ԱՃԱՌՅԱՆ, Դարեցին Կաթողիկոս Հովսեփյանն իբրև հայ

հնագրության մեծ վ ա ր պ ետ .................................................................................11ԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆ, Դարեցին Կաթողիկոսի բանասիրական վաստակը ՐԱՆԱՍԵՐ, Անտիպ վավերագրեր լուսահոգի Գարեգին Կաթուլիկոս Հով-

սեվւյանի կենսագրության հ ա մ ա ր ......................................................Ա. ԵՐԵՄՅԱՆ, Տասնհինգերորդ դարի մի անհայտ նկար* ուհի .ԽԱՂԱՂՈԻԹՅԱՆ ՊԱՅՔԱՐԻ Ճ Ա Կ Ա Տ Ո Ի Մ ......................................................ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՏԵՐ-ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ, Երեանյան տպավորություններ .Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ Լ Ո Ի Ր Ե Ր .............................................. . . .Ռումանահայ թեմի պատգամավորական ժ ո ղ ո վ ը ....................................Մեծի Տանն Կիլ|իկիո հանգուցյսւ| Կաթողիկոս երջանկահիշատակ Տ. Տ

Դարեցին Ա.ի տպագրված աոանձին աշխատությունները .

էշ

9101214

17

192128

3134

3748515558(ՏՕ

02

л -[$ > . .

Ի»ՄՐաԳՐՈԻԹՅԱ5ւ Ш 8 Ы 'Հ Ս . Յ Կ 0 . 1«0 .Դ , Ս Ս № , Ъ Ж Г Ы М Р Ь 'Ь

«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ Армянская ССР. Эчмиадяин, Редакция журнала „Э чм иадэин*

Кейасйсп оГ »Ье т а 8а1ще „Е^Ьтш асЫ п*. Е К гЬ ш Ы й п , Агшеша, Ս Տ Տ 1?

Երևան, է9Տ2 թ.,

ւ Ր Ա Մ Ա Ն Ա հ

Տ. Տ . Գ էա ՚Գ Ա ՑՎԵՀԱՓԱՌ ԵԻ ՍՐՐԱԶՆԱԴՈՅՆ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

^ Ь Ш З Ч Ш ВП 8 ձԱՅՐԱՊԵՏհ ԿՈՆԴԱԿԸ ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ձԱՅՈհԹ41 П

ԵՎ ԵՎ.ՐՈՊԱՅԻ ԹԵՄԻ ձԱՅՐԱՊԷՏԱԿա^ КПП, ԳԵՐԱՊԱՏԻՎ. ՏԵՐ ՍԵՐՈՎԲԷ ՎԱՐԴԱՊԵՏ Ա տ Ո հ Ա ^ ձ , .

հ ՆՊԱՍՏ ՍՐԲՈ8 ^ԱԿՈԲՅԱՆՏ Ա ^ Ո Ռ հ է ^ ^

?Ц^П^1и?1ак8ЬУЬ Ս'ՂԵՏՅԱԼ 2-Ս.ՅՈԻԹՅԱՆ'. ԱՍ՜ԵՐհԿԱձԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋԿԱՏԱՐՎԵԼԻՔ ձԱՆԳԱՆԱԿՈԻԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

^ Ք Ю 1р ՜Գ ^ Щ, 1ք}» Ш, $} I) !}յ Ш (Ս |ի Щ ]ի փ Л1 т ® т т л

п. . «Ы Ш , № ա ! ս

г а к м п , « ш м г » ! К « А т« ь э д д о о т ь щ р { е м я ш ® ш м ф м е ш л

Д О Ш 1 № О Д Ь \Ш *И )® Ш Ш ® Щ |М ) № ^ 1 И № Н т а к Д О ь # »Հ Ա Ր Ա Ի Ա Յ Ի Ն Ա Մ Ե Ր Ի Կ Ա Յ Ի Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Թ Ե Մ Ի Պ Ա Տ Ո Ւ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Յ Ո Ի Թ Ե 1 Ա ՝

Ս Ո Ի Ր Ր Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Ե Ի Ս Ի Ր Ե Լ Ի Ժ Ո Ղ Ո Վ Ր Դ Ե Ա Ն Ա Լ հ | Ե | ! ր Ո Պ Տ

Թ Ե Մ Ի Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Պ Ա Տ Ո Ի Ի Ր Ա Կ , Ս Ո Ի Ր Ր Ե Ր Ո Ի Ս Ա Ղ է Մ Ի Մ Ի Ա Ր I Լ1 Ւ հ 1 Ո հ հ Ր Ա Կ ' Գ Ե Ր Ա Պ Ա Տ Ի Ի Տ ե Ր Ս Ե Ր Ո Վ Ր է Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ * 51ս ս " №

ՐԱԿԱՆ ԵԻ ՕՐՀՆՈԻԹԻԻՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ 3 ԱԹՈՌԱԿԱԼ ԷՆ ՍՐԲՈՅ Հ0Ր1 Մ՛Ի 3 ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈԻՍԱՒՈՐՁԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՅՅՍ ԱՇԽԱՐՀԻ

ՍոլՐբ Երուսաղեմը' հայ ժ ո ղ ո վ էի հնացույն պատմական խոշոր սրբա-

թյուններից Լ, ոլՐ մարդացյս^ Փրկիչը երեք տարի ապոեց, աստվածային հո­դով 1. մարդկային լեզվով քարոզեց, իբրև, կատարյա, աստվածամարդ օործեօ'■ պատակ ունենալով Աստուծո թագավորություն հիմնել երկրի վերա, ււր է' սի-

՚ Ո’ եւ1Բայ՚'ո ւթ յա ն , խաղաղության, համերաշխության ե համագործակցության թագավորություն, կամենալով ուսուցանել մարդուն թե' ա յ ս է նորա կ յ ա ն ք ի

նպատակը, այս է նորա փրկության հւսմըան:Փսւոք к պատիվ հայ ժողովրդին, ո ր ' աստվսւծաշրօիկ վայրում, ոնտրւաւ

ոդովրդի սուրբ քաղաքում, նա ունի իր վանքն ու Սուրբ Տանարբ ե ' հավասար

լք յաս ներ:

ների ու սսսաությ ները:

,11,» ե կ ե ղ ե ց ի է է ո ի ' վ ա յ ե լ ՛ է ն կ Լ ղ ե ց ^ կ ^ է » . կ ա լ ^ - կ ա Տ

4 „ Ա 0 - Р Ь ™ ,„ и . , ,1 . ,1 | . - է » կ ™ 6 մ խ ս ք ա է . . ^ , - г ' - « - պ - Տ ք ֊-ш -Гш, կյսւՏւ-ի տոկալով, պաՏպսւՏել է իքնէ, ավաէդ թալնփսՏ «ա ս - ,ունն ՈԼ նուսս սրբությունները Ա ացզային-եկեղեցական իրավուն -

Պատիվ նայ ժողովրդին, ո ր աչալրջությամբ հսկել Է իր սրբավայրին և կարեորուըյան դեպքերում' միշտ սիրով աջակցեյ Է պահելու և պահպանելու

Ւր " 7 ь Т гա|հսվատՈI/ ենք" ՈՐ անցյալի հոգին այսօր ես իշխում Է Սուրբ Երու- սաոեմի միաբանության մեշ: Մենք հավաստի ենք, ո ր այսօր Էլ ապրում .В т , ք!ոոու]рпЬ մե* եկեոեօասիրության, ժողովրդասիրության ե ազգային պատ-

2 ս ; է ? . , ի ք , , ի \պ «ս ' էսւԼ վաո ոլ կհէ,,ս,«|, ւ է . ™ մ ե, ի - էա խ էյա ց պայքարող ոգին հանուն Ազդի, Հայրենիքի և իր սրբությունների ու նվիրական գաղափար նե րի:

Անարդար Է եղել պատմությունը Հայկազյան տոհմի հանդեպ: Անհատակ Է եղել դառնության բաժակը, ո ր վիհակվել Է նորան' Փրկչի զմա յլեփ հարաւս- րապետոլթյամբ Տահարի հիմնադրության օրից սկսած: Անթիվ, անհամար են եղել արհավ]ւրքները, որոնք անխնա ավերածել են հայ ազգային հինավուրց մշակույթի սքանչելի գանձերը ե աոաքելահիմն Եկեղեցու նվիրական ս և ա ­րյունները: Սակայն հերոսածին Հայ Ազզը ե. Հայաստանյայց մարտիրոս Եկե­ղեցին իր ուխտապահ կրոնավորներով քաջաբար վահանել ու ւսրթուն պահա­կել են հիասքանչ գանձերը հայրենի մշակույթի և կրոնական նվիրական սըր- բությանց:

Այսօր Էլ' անցյալի նման, նույն վտանգը սպաոնում Է Սաղիմսւ պատմա­կան վանքին ե. այնտեղ պահված ազգային պատմության և մշակույթին վերա­բերյալ հնազույն ձեռագրերին ու վավերագրերին: Սակայն փա ոք Արսւրչին,անցյալի նման, ներկայի այս փորձությունն Էլ անցավ շնորհիվ սրբազան վա յ­րերի կրոնապետ' երջանկահիշատակ Կյուրեդ Р. Պատրիարքի և Սաղիմւս ուխ- տապսւհ միաբանության:

Մենք ես ժամանակին աոկոչեցինք Սփյուռքի բոլոր հարազատներիս' հո- ւյեոր և աշխարհիկ առաջնորդներին' լինել արթուն ե. շրջահայաց' դիմագրավե­լու ե. հաղթահարելու մահաշունչ վտանգը, ո ր կարող Էր անբուժելի վերք պատ-

նսւռել Ազգային Եկեղեցուն, ազգային մշակույթին և վանքում ապաստանած զավակներիս: Մխիթարված ենք, ո ր համօրեն ազգայնոց անձնվեր օգնությամբ և պաշտպանությամբ արդարախոհ իշխանությանց' մահաշունչ վտանգը հա ­մեմատաբար թեթև անցավ:

Այո, վտանզը թեթև անցավ, պատերազմը դադարեց, ռումբերի և հրազեն­ների մահաբեր վտանգից ազատված սարսափահար ժողովուրդը ապաստան (|տւա| Սուրբ Հակոբւս վանքից ներս: Սակայն պատերազմի հետևանքով Սա- ղիմւս Սուրբ Աթոռի մեծ չափերի հասած նյութական վնասները, կալվածական կորուստները, ռումբերից կիսավեր դարձած կալվածական ու եկեղեցական շենքերը ցարդ մնացել են անբուժելի:

Սուրբ Հակոբա վանքի ներսը ապաստանած, բազմաթիվ թանկագին կյան­քի կորուստներ կրած երկու հազար և ավելի հայ ժողովուրդը, որ' իր կյանքը փրկելու համար' զրկվել Է իր շարժական և անշարժ ստացվածքներից և լքե­լով ա յն' մնացել Է անգործ և թշվառ, կարոտ աղքատախնամ մարմինների նպաստներին և մերազնյա հարուստների նվերներին:

Այս աոթիվ. Սուրբ Երուսաղեմի ամենապատիվ Պատրիարքական տեղա-

1 9 5 2 I Я Մ Ի Ա Ծ ի Ն

պահ տեր Եղիշե „..բադան արքեպիսկոպոսը վշտահար գրում է Մ Ա . «Անցած■ г . տարիները ծանր տարիներ հանդիսացան Սադիմա վանքն ապաստանած

մերադն ժողովուրդի համար: Դժբախտաբար այդ վիհակը աոավեւ կամ նվագ սաստկությամբ կշարունակվի: ճշմարիտ է, Իսոայեյի կառավարությունը աա,փ մը աոաշ, պետական աոանձին հրամանով, ազատագրեց ե մեզի հանձնե!, վան ապատկաէ1 մ ե Ր կախածները, շ ն ո հ ո վ նո.յն ատեն անոնց կապված իրավասությ՛ուններն ու զանոնք հանձնելու դյուրությունները: Հակառակ Լի]-ուլոլթյան, արւոոնւ|ած շենք սակայն մեր կալվածներո. վա րձքերն . յո յա ֊ցած դուԱարներր Ի ս ր ա յելն ........ .. հանելու, թոդ թե ԻսՐայե,ի դրամը այն/անինկած Է, ՈՐ համեմատաբար արժեք մը չի ներկայացներ»:

Ղերոհիշյա, պայմաններում Սուրբ հրոաադեմի ՛վանքը ի վինակի >|1-1,եդեցական ավերը դաՐմանե,ոլ 1. ո'չ Է, ւմ ապա,,!

անած հայ ժողովրդի սնունդը մատակարարելՈլ ե նորա տնտեսական .М.Сш- կը բարվոքելու: Ոասփ к ամենապատիվ Պատրիարքական տեղապահը ոիմկ 1 երկրորդ հանգանակության, և այս անցամ հատկապես Հարավային Ամե­րիկայի Մեր սիրեցյալ գավակներին՝ կարգելով հանգանակի, նվիրակ ,.ա ,-ձ ֊ րապսւտիվ աեր Սերովբե վարդապետին:

Հանգանակությունը բարեգործության հրավեր Լ. բարեգործությունը մարդ­կային կյանքում մեծ դեր է կատարել, մանավանդ փոքր ազգերի կւանքոսք և հատկապես հայ կյա նքա մ, ո ր ի սփյոսւս ա շ խ ա ր հ ի ցիրուցան ընկած բեկոր-

I Ու I1' նյ " ւԲաԿան 1լ Տոէ1եու՛ րտգմապիսի կարիքներ անեցող ե օգնոայան կարոտ ու ակնկալու: 1 1 յ

Բ ա ր ե գ ո ր ծո ւթ յո ւն ը ք ր ի ս տ ո ն յա հ ա վ ա տ ա ց յա լ մարդու բ ա ր ո յա կ ա ն պ ա ր­տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ն Է, որ ծն ո ւն դ Է կրոնա կա ն զ գա ց մ ո ւն ք ի ե իւդնի թելադրու­

թ յո ւն , որ՝ ըստ Պ ո դ ո ս ի , ա ս տ վ ա ծ ա յի ն ձ ա յն ի հ ա մ ա զ ո ր Է ե ա ս տ վ ա ծա յի ն հո­գ ո ւ կ ա յծ , ե տ րվա ծ Է մաւպուն որպ ես շնորհ ու պսւրգե:

Երե Սուրը Երուսադեմի ամենապատիվ Պատրիարքական տեղւսպահո հատ­կապես ձեզ Է դիմում Հարավային Ամերիկայի չորս կենտրոններիդ, իմ սիրեց- յա լ գավակներս, նշանակում Է թե' նանայ՛ում Է ձեր կրոնասիրությանը, ժողո- վըրդասիրությունը, որ պատիվ Է բերում ձեզ:

Մենք ևս գովքով ու պարծանքով ենք հաստատում ձեր կրոնասիրությունն ու մարդասիրությունը: Մերձավոր անցյալում դուք Էիք, որ խոշորագույն օգ­նությունը ցույց տվիք հայրենադարձ ձեր եղբայրներին' ուղարկելով հարյուրից ավելի խոշոր ծանրոցներով հագուստեղեն, կոշկեղեն, որ բաժսւնվեցավ կարի­քավորներին Կառավարության կազմակերպած եղանակով և Մեր ներկայա­ցուցիչների մասնակցությամբ, որով մխիթարեցիք վտարանդի տնազուրկ ձեր եղբայրներին, որոնցից շատերն այսօր տանտեր են տնամերձ հողամասով !. փառաբանում են Արսւրչին, որ օտարի լծից ազատ սայրում են իրենց հայրենի երկրռւմ, հարւսգւստ Պետության հովանու ներքո, բարեկեցիկ ու րւսխտավոր ե' որ գլխավորն Է' զերծ տզզային զգացմունքի վիրավորանքներից:

Իմ սիրելի' զավակներս, պատրիարքական նվիրակը, որ ե Մեր նվիրակն Է, սակոչելու Է ձեր հայրենասեր ու եղբայրասեր նրբազգաց սրտին, լսեցեք և արձագանքեցեք նորա ձայնին, նորա ձայնը Սուրբ Երկրի նվիրական վայրերի հովանավորի ու պաշտպանի ձայնն Է, նորա ձայնը հազարավոր կարիքավոր ու թշվառացած ձեր ցեղակից ու ազգակից հարազատների ձայնն Է. նււրւս ձայ­նը ավերված ւիաււավոր շենքերի լալկան ձայնն Է, որ պահանջում Է իր նախ­կին փառքը, որի փառքը հայի պատիվն ու ւիաոքն Է. նա՛ւս ձայնը ձեր ազգ­ընտիր Հայրապետի ձայնն Է, որ ուշադիր հայացքով հետեում Է ամենուրեք ցաքուցրիվ ընկած ազգային հատվածական բեկորներին, ա յդ բեկորները ի մի բերելու, ազգային ամբողջություն կազլքելու նպատակով:

1952

Խորհեցեք, пг аЬг բարեգործությամբ երկւփ վերա ա ն դ ե լի արձան եք կանգնում' կապելով հարազատներիդ սրտերն ու սերը օեզ հետ և Ե ր կ չո ւմ աստվածային գութը շարժելով ձեր վերա:

:իւեցեք նաև թե' քանի Սուրբ Հակոբա վանքում պաշտոն ու պատարագ կմատուցվի' օրհնության բաժին կհւստկացվի ձեզ և ձերայնոց համար, կեն- գանյաց' աոողշություն և արևշատություն և ննտեցելոց' հավիտենական հան­գիստ և աստվածային ողորմություն:

Օրհնում ենք Մեր հոտը և մաղթում Տիրոշը, որ գորացնե նորւս խիգհլւ սիրո գործերով փայլելու, հոգալով ,իր համարյուն և համացեղ եղբայրների կարիքները և սվւուիելով նոցա, իսկ ձեզ և ձերայնոց' աւսւղչություն, արևշա­տություն և հալալություն պարգևելու:

Օրհնում ենք նաև սուրբ տեղյաց նվիրական վայրերի նվիրակ բարձրա­պատիվ տեր Սերովբե վարդապետին' մաղթելով Բարձրյալին պարգևել նոոսն կար և ույժ և շնորհել կայծակնաշուրթն Եսայի մարգարեի շունչն ու լեզուն' ոգեշնչելու Աստուծո հոտը, իր սիրո պարտքը կատարելու և աստվածային ո-

ղորմոլթյան արժանանալու:Շնորհք և ողորմութիւն Տեառն մերոյ Յիսոաի Քրիստոսի եղիցի ընդ ձեգ

և ընդ ամենեսեանղ, ւսմէն:

ԾԱ81*ԱԳ118Ն ՊԱՏՐԻԱ!*^ ԵՒ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ иЛП/ЫИГЬ ՀԱ8Ո8

ԱՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑ աՑՐԱՊԵՏհ ԿՈՆԴ-1 ԼնՐ' ԱԴՐԲԵՋԱՆհ ԵՎ ԹՈհՐՔՒ11Տ1հ к ,

ԱՌԱՋՆՈՐԴԱԿԱՆ ՓՈխԱՆՈՐԴ ԲԱՐՏՐԱտԱհԱ ՏԵՐ ՎԱՐԴԳԵՍ ԱՎԱԳ ՔԱաՆԱ ^ գ ո Ր Յ Ո ^

ՎԱՐԴԱՊԵՏԱԿԱՆ ԻԱ2 ՇՆՈՐձԵԼՈհ ԱԱՍԻՆ

о и т т т ա ւ К » ® А Й М ^м п - ш м т п о м ю № и й ? ա ճ * Я ш

и м п м г т ш » т ш ш чш ъадииьтю ш ш ® ъ а у ш м м

ՍԻՐԵ8ԵԱԼ ՀՕՏԻՆ ՄԵՐՈԻՄ ԹԵՄԻՆ ՀՍ.ՅՈՑ ԱԴՐՐԵՋԱՆԻ ԵԻ ԹՈԻՐՔԵՍՏԱՆԻ ԵԻ 11№№ՈՐԳԱԿԱՆ ФПԽՍ.ՆՈ ՐԴ1» ՆՈՐ№ (.ШЧМЧИЩ1Ц. ՏԷՐ ՎԱՐԳԴհՍ Ա|.Ա'|֊

« м а м к и . գ ր ի գ ո ր » п з д п з ъ д ц г а т № о > л п и и лՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

Ադրբեջսւնի ե. Թուրքեստանի հայոց թեմական և Բաքվի եկեղեցական պատվարժան խա-հոս-ղնեոր՝ գովաբանելով արժանապատիվ տեր Ղարդգես ավագ քահանայի արժանիքները' միաձայն խնդրում են պարգևատրե, նորտն վարդապետական խաշով:

Բարձրապատիվ տեր վարդգես աւ]ագ քահանա Գրիդորյսւնը' Մեր հսւնձ- նարարությամբ' հաջողությամբ պսակել Է Բաքվի հայոց եկեղեցու բարեկարգ­ման պատասխանատու դու-ծը: Նա հանդիսացել Է նաև Բաքվի եկեղեցու վե- ւ՚աշինության հանձնաժողու|ի գործակիցն ու ղեկավարը: Այլև, նկատի աոնե- 1ՈՎ նորա երկարամյա անբասիր ե օգտակար ծառայությունը Հայ Եկեղեցուն к հավատացյալ ժողովրդին, ինչպես նաև. ներկայումս, ււրպես առաջնորդա­կան վախանորլլ, նորա նվիրվածությունն ու հավատարմությունը հայ հավսւ- տսլցյալ ժողովրդի մեծագույն սրբության' Մայր Աթոռ Սուրբ (ջմիսւծնին, և նորսւ նյութական օժանդակությունը կրթական ու դաստիարակչական հաստա- ւոությանց, ա յլև նկատի սւոնեյով նորա ներկա վարչական պսոոասխանսւտւււ պաշտոնը' Մենք, սույն հայրապետական կոնդակով, անա՛հում ենք նւս՚ան իրա­վունք' կրեյու վարդապետական խաչ, վստահելով, ո ր նույն եռանդով և սիրով պիտի ծառայի նա Հայ Եկեղեցուն, Հայրենիքին և Մեր հոտին:

Պատվարժան հայր Վարդգես, խաչը' մանավանդ վարդապետականը' հա­վատարմության և նվիրվածության խորհրդանշան Է, նսւև սակայն այդ համ- րւսն, միաժամանակ, փաոքի հւսմբան Է, որի աոաջին օրինակը մեդ տվել Լ

Л г ФгЬЬп- Մենք հավատացած ենք, п р Դուք, ինչպես անցյալում, աոավել Աս հետ այսուփկ' համբերատար ոգով ե անդուլ ու աոկուն աշխատանքով պի­տի ,ահեք հայ հավատացյալ ժողովրդի к հոգևոր իշխանության համակրանքը ի պ՛ատիվ Տեր և ի մխիթարություն Մեր սիրեցյալ հոտի և Մեր: Ուստի ևմաղթում ենք մարդասեր Փրկչին, որ աոսկից լինի Քեղ, դժվւսրուրյունների ժամանակ, ղեկավար հանդիսանա հոգուդ' վա.ւ պահելով պարտականաթյուն- ներիդ կատարման զգացմունքն ու գիտակցությանը к շնոր ւե է եզ աււոդշու- թ յ ո ւ ն ու արևշատության, ո ր լինիս «մշակ աոանց ա մօթոյ* խղհիդ, եկեղեցուդ

I. հոտիդ հանդեպ:Օրհնում ենք նաև գ նա հա տ ա կա ն գ տվող և պ ա ր գ և ա տ ր ո ւթ յա ն դ միջնորդ

հա նդիսա ցող թեմա կա ն և եկ ե ղ ե ցա կ ա ն խ որհո ււ ՚դ ների ա ն գ ա մ ն ե ր ի ն և մ ա ղ թ ո ւմ

1!ւսւ՚ձլ ՛յա յին, ո ր ույժ I. եուսնդ պւսրգևե նոցսւ՝ ա ջա կից |ինե|Ու Քեգ, |ւնչպեււ 1>ւլե| են ցաւ՛դ:

Օրհնում ենք նաև Րաքվի Մեր սիրելի ժողովրդին К մաղթում տիեզերքի 1Լրւսրչին, որ կենդանի պահե նա՛ւս հավատը և վսւո ու րսւրձր' նորւս <|գաց- մունքը հանդեպ Ագգ]ւ և հայրենիքի:

Ի վերա ւսյսւ՛ ամենայնի՝ վստահ ենք նաև, ո ր երկու խորհուրդներն ու հավատացյալ ժողովուրդը նախանձախնդիր կլինին տեսնելու Քեզ՝ կուրծքդ գւսրդաւ՚ւ|սւծ' իրենց իսկ նվիրաբերած վարդապետական խաչով:

Ոդյ լերուք, զօրացեսւլ շնորհօք 11ուրբ Հոգւոյն ե օրննեայ ի Տեառնէ ե

Տ ո ւ ա ւ 4 ո ն ւ յ ա ! | ս ի 1 0 - ն յ ո ւ ն ի ս ի

1952 Փրկչական սւմի,I. ի ս ւ ւ ո մ ա ւ ՚ ի ս Հ ա յ ո ց Ռ Ն Ա

յու|>1ւոււ՚ւ) ա մի Հայրաււ|ետու|ւ1«ան 1ГЬгп|,

|ւ 'Լւսնս 1հ»|»ո| էջ միւս ծն ի :

|ւ Մէնջ, սւմէն:

՝0՝Ս.81'Ս.Գ11{Ոյ ՊԱՏՐԻԱՐՔ № ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՕ՜Ն ՀԱ8Ո8

ՄԵԾԻ ՏԱՆՈ» ԿԻՍ՛ԿԻII 11‘ Լ Ր Վ ա Ա Լ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ъ ՈՐԻ՞Ն Ս. 0ԾՈԻԹ8ՈԻ*Ն Տ . Տ . ԳԱՐԵԳԻՆ Ա,

ՏԵՐ ՑԱՐԵ^ ԵՊհՍԿՈՊՈՍհ ձԵՌԱԳհՐԸ Վ-ԵշԱՓՍ,Ռ աՅՐԱՊԵՏհՆ'

ԱՄԵՆԱՊԱՏԻՎ ՏԵՐ խԱԴ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈ ԱԹՈՌհ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱԿԱՆ ՏեՂԱՊԱձ № Ե Լ Ո Ի 1ГИИМ, ԵՎ. ՆՈՐԻՆ Ս. ՕԾՈԻԹՅԱՆ ՊԱՏԱՍխԱՆԸ

4.ԵՃԱՓԱՈ- ԳեՈՐԳ Զ ՒՆ

Հա6ույքով հաղորդում Ա ք սերդ 4եհս.փաւաւթյա ն' մ ի ա բ ա ^ ^ ն ա -ԽԱ1Գ արքե'4Ւ«կո«1ոսի Կաթողիկոսական աեղապաՏ ը ն տ ր վ եի մասին-

1 6ոււիսՒ , 952 Р.11 Г Р Տ Ա Ր Ե Հ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս

ԱՍ՜ԵՆԱՊԱՏհՎ. ՏեՂԱԿԱԼ խԱԴ ՍՐՐԱԶՍԼՆ 11ՐՔեՊհՍԿՈՊՈՍհՆԱՆԹԻԼԻԱՍ — ՕԵՅՐՈԻԹ (ԼԻԲԱՆԱՆ)

եւսնն փւիկիո երջանկահիշատակ Գա .-ե դիք, Կաթողիկոսի կարօումո Ցեօ' ի կենդանության Ոնդեանոա Տեղակալ' նշանակ է նորա ш а Տեղ տածած վստահության և իմաստուն կարգադրաթյան: Աթոռիդ միաբանության կատա­րած ընտրությունը' գրավական է նորա խոհական և համերաշխ գործունեու­թյա ն: Հա յ եկեղեցական Աթոռները, եպիսկոպոսները ե վանական ծաս-աօոոն վարդապետները' իրենց բարձրագույն դպրոցներով' զարգացրել են Հայ ժո­ղովրդի ազգային ինքնագիտակցությունը, նորա պայքարող ոգին հանան Ազգի

, , Ի Ի ’ ^ ա ռ Ու Կե ն Դա ն Ի ЬС պահել նորա մեջ հավատարմության а п ш п -մունքը „ա յ Եկեղեցուն, նորա եկեղեցական դավանանքին ե ազգային ու կրո­նական սովորույթներին, ասյնպես նաև ջանք շեն խնայել պահպանելու նորա ֆիզիկական գոյությունը, որի շնորհիվ Հայ Ազգը կենդանի է մնացել ցայսօր:

Այսօր, միջազգային փոխհարաբերությանց չափազանց լարված պայման­ներում, Հա յ եկեղեցու ղեկավարներից, վարից վեր, պահանջվում է միությունI. համերաշխ գործունեություն, մեր նախնյաց անձնվեր նվիրվածությունը Ազգին և Եկեղեցուն, ա յլև մեր Ագգի հաավածյալ բեկորների ամբողջացում ազգա- հավաքության միջոցով, ամբողջական կա ռ միություն Հայրենի Երկրում:

Աղոթենք Բ ա րձրյա լն, որ պարգևե մեգ բոլորիս կար և ո .յժ , պահպանե Սեր հավատարմությունը՝ Հա յ Պատմությամբ մշակված վերոհիշյալ., ազգայինավանդներին, որպեսզի արժանանանք Հայ ժողովրդի գոհունակության ու օրհ­նենքին և օտարների հարգանքին:

Աստվածային օրհնությանն ենք հայցում Ամենապաս1.|ության.լ, Աթոոիդ միաբանության և հավատացյալ Հայ ժողովրդի վերա:

աււ՚Գ Զ-11 հույիսի 1952 р. ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ-ԿԱԹՈՈ.ԻԿՈՍ

Ս. է-ՀՄԻԱԾԻՆ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՏ

Դ Ա Մ Р ԱՈ ւ տ ո վ ս ' * Ա . 8 թ ի ւ ի ա ս ի « ՜ ւ ո յ ո Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ՛ ,

Յանուն Հ օր ե. Որդւոյ ե Հոգսւյն Սրբոյ,

ամէն:

Սիրելի հայրե'ր ե. ւքայրե'ր, հաոդելի ևղ- րայրնե'ր ե քույրե՛ր.

Հունիսի 22-ին Անթիլիասից էշմիւսծին եկած հեռագիրը գուժեց Մեծի Տանն Կիլիկիո Տ. Տ. Գարեգին Ա. Կաթողիկոսի մահը: Ա յգ օրը կիրակի Էր : Վեհափաո Հայրապետ Տ. Տ. Գեուպ Й. Կաթողիկոսը և Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի անդամները, խորը կսկծանքով հա- ւ1’ակւ|ած, հեռագրեցին րոյոր թեմերին՝ ի հի- ոստսւկ Հանգուցյալին կատարել սուրբ պա­տարագ ու հոգեհանգիստ և. որոշեցին մի սլատւ]իրակություն ուղարկել Անթիլիաս՝ ներ­կա լինելու թաղմանը:

Երանաշնորհ Գարեգին Կաթողիկոսի ւքւսհը անսպասելի Էր. հիշտ Է, որ նա հիվանդ Էր

երկար ժամանակ, բա յց թվում Էր թե օրեցօր ւլիմում Էր դեպի բարելավում: Եվ մենք հոգ- վով աղոթում Էինք նրա ապաքինման հա­մար: Անագորույն մահը կոտրեց նրա գրի­չը, ո ր հսւրսւժամ շարժվում Էր հօգուտ իր ժողովրդի և իր Եկեղեցու: Մենք ւսյսօրկանգնել ենք մի մեծ եկեղեցականի սւոաշ ե նրա սրբագսւքւ ւսնյունի սւոշև ծունկի ենք խոնարհվում: Ահա կես ժամ ևս և նրա մար­մինը հոդին կհանձնվի: Մենք բւսիւտ Էինք ունեցել աշակերտ լինելու նրան Էչմիածնի Հոգևոր ճեմարանում: Նա իր խոսքերով և

ՎԱՀԱՆ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

Ն Ա Կ Ա Ъ1 ւ ւ < |) ե |ւ ւ ւ յո Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ղ ա դ ա դ ի ւ ս ւ ւ ջ 1 > ւ | յ

դասախոսություններով ոգեշնչում, խանդւս-

վաոում ՛Էր մեգ:Մայր աթոոում նա վարչական բարձր

պաշտոններ Էր վարում և միաժամանակ խմբագրում «Արարատ» սւմսւսղիրը: Նրա Гш- րոզչակսւն խոսքը' մարդկանց դեպի երկինք Էր սլացնում: Ո՞վ չի լսել նրան և չի տեսել նրա եոանդ ներշնչող գործունեությունը. նւս ոգեշնչում Էր իր խոսած նյութով և իր գա - ղւսվսսրները պարզությամբ մատուցելով ուն- կընդիրներին: Նա զանազան գեղեցիկ հա­մեմունքներով Էր քաղցրացնում իր խոսքերը ունկնդիրներին: Նա գիտեր ժողովրդի սիրած թեման և ըստ այնմ խոսում Էր :

Օոլոր հայերը սդամ՛ են ւսյսօր Գարեդին Կաթողիկոսի մահը, բոյորը վշտակիր են նրա համար: է՛ր մասին դուք շատ հոդված­ներ եք կարդացեյ և շատ բան լսել, ուստի և կանգ չենք առնում նրա րովանդակւս|ից կենսագրության վրա:

Գեորգ .9,. Վեհափառի, Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի անդամների և անձամբ մեր' պատ­գամավորության անունից հայտնում ենք մեր խորը ցավակցությունը: Հանգուցյալի մահը մտավորականության վրա խոր տպւսվորու- թյուն Է թողել, այդ առթիվ ստացեյ ենք ցա­վակցական բազմաթիվ նամակներ և հեռա­գրեր:

Խոշոր անձնավորություն Էր Գարեգին Կա­թողիկոս և որպես գիւոնական. նւ՝սւ մտավոր

10 ՑՑ է я «г ի а Ծ Ի Ն11

հայացքը ընդարձակ Էր, բազմակողմանի և խորաթափանց: Նա իՐ նյութերի մոտեցու­մով կարող Էր հմա յել և' ընթերցողներին և՛ ունկնդիրներին:

‘Լեր կա ց, ‘Լեհսսիսսւ Տե'ր, Քո շոլրք ժո- ղովված ենք մենք, մոտավոր և հեոավոր տեղերից բոլորս եկել ենք երկրպազելու սեզ: Այս հասարակությունը եկեյ Է ողբալու Քո մանը: Ահա' այն Սուրբ Սեղանը, որի վրա Դու պատարսւզեցիր: Ահա' այն եկեղեցուպատերը, որը կամենում Էիր որմնանկարել: Քո խաղաղասիրական քարոզները մենք շենք կարող մոոանալ: Միասնականության մասին Քո պատգամները ոգևորեց են մեզ Լ մոտ են մեր սրտին: Քո թարմ անյունի սաչև թող բոլորը երդվեն հետևելու Քո խորհուրդնե- րին:

Գարե գին երանաշնորհ Կաթողիկոսն, իր իմաստությամբ, սերտ կապ Էր ստեղծել էշ- միածն՚ի և Անթիլիասի Աթոռների միջև: Երբ

Գեորգ Վեհափսւոը իմացավ նրա մսւհը, խո­րապես վշտացավ ու ցնցվեց:

Մի մեծ կորուստ Է Գարե գին Կաթողիկոսի մահը: Ա յդ կորուստը սակայն կարող ենք դարմանել՝ հետևորդ փնելով նրա խորհուրդ- ներին և ցանկություններին:

Արդ, երանաշնորհ Հա՛յր, մենք, սեր խո­նարհ աշակերտը, Էշմիածնի կողմից, հար­գանքներ ենք մատուցում 2եզ: սեր խոնարհ աշակերտը հարգանքներ Է մատուցում սեզ, եշմիածնի նվիրված հոգևորականիդ:

Սիրելի ժողովո՛ւրդ, թոլյլ տվեք ա.ս կար(| դամբանականով փակեմ իմ խոսքը:

Աղոթե՛նք, ո ր Տերը նրա հոգին հավերժա­կան հանգստի արժանացնի:

Աղոթե՛նք աշխարհի Փրկյին, ո ր մեզ տա արժանավոր հաշորդ, այնպիսի հաչորդ, ո ր

Աթոոը բարձր պահե, լինի Հ ա ն դ ո ւգ ն ի խոսքերի և խորհոլրդների հետևորդը:

Կրկին աղոթենք Նորին Սրբության հոգվո հանգստության համար, ամեն:

ԵՂԻՇԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

(եաւսադեմի Օայոց Պատրիար­քական տեւլապա6)

Դ Ա Ս Ր Ա Ն Ա Կ Ա Ն(1ււսւււ]ած Ц^ЬЬшфиш ի ւ|ւսգաւ||ւ ոաւսօ' օծւՐաԱ կւսՈ|])Սյ

Այս բառերով ողբաց, Հին Ուխտի մեծ ա- ււաշնորդը Գավիթ, իր քաջ զորավար' Աբեն- ների մահը: Որք՛ա՜ն տեղին Է կրկնելու նույն բսւոերը, այս առիթով, մեր մեծ Հանգուցյա­լի ղազազին աոջե. որովհետև իրապես մեծ մարդ մըն Է, որ կիյնա և կփշրվի այս դա- դւսղին մեշ:

Անոր համսււ՛ սուգի մեշ Է Մեծի Տանն Կի- լիկիո միաբանությունը և բովանդակ ժողո­վուրդը, որովհետև այս մահով կխորտակվի իր հմայքին ոսկեսյունը: Սուզի մեջ Է Հա - յաստսւնյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, վասնզի այս կորուստով կփշրվի արմատա­խիլ իր տակավ նոսրացող անտառի մեծ կաղնին:

Վշտի մեշ Է ազդր բովանդակ, որովհետև հանձին երանաշնորհ Գարեգին Կաթողիկոսի, ան կկորսնցնե իր ամենեն փառավոր զա- վակներեն մին, որոնք հարյուրսւմյսւկներու ընթացքին միայն կծնին:

Անմխիթար Է հայ մտքին փաղանգը, զի այս մահով կշիշի իր անղաստանին մեծ և կորովի մշակը:

Մեծ մարդերը պետք չունին դրվատիքի, անոնց կյանքը իրենց մահեն առաշ կհորինե արդեն ոսկե Էշը իրենց պատկանած ժողո- վրրդի պատմության: Մահը զայն ավելիկպայծառացնե, գլուխ-գործոց պատկերի մը նման, ո ր որքան հեռանա, այնքան ավելի կխորանա և կգեղեցկանա:

Բարոյական և իմացական մեծ ու գեղեցիկ ուժ մը կբաժնվի մեզմե այս մահով, սուգի մատնելով համայն հայության սիրտը: Եթե

«9.|ւ այր մեծ անկսււ յԻսւ-այկ»:

մեռնողի մը արժեքը իր ձգած բացովն Է ու՝ կչափվի, անհուն Է պարապը, զոր ան կթո~ զու իր մահովը, ոչ միայն Կիլիկիո Կաթողի­կոսության շրշանակեն ներս, ա յ| մեր եկե­ղեցական և ազգային արժեքներու գանձա­րանին մեշ:

Եռամեծար Գարեգին Կաթողիկոսին մեշ իրենց լրումը կգտնեին մեր եկեղեցական և ազգային մեծ դեմքերու մեծ արժեքները: Անիկա ուներ Խրիմյանի մը հայրենանվեր հոգին, Սրվանձտյանցի հայրենաշունչ բնազ­դը, Օրմանյանի խանդը, Դուրյանի խոսքին աժը և եկեղեցվո պետի և հոր բոլոր առա­քի նոլթյուն նե րը:

Առաշին առիթով իսկ նկատելի Էին իր հո­գիին բացառիկ որակը և իր մտքին շնորհ­ները: Իր անձը զեղուն Էր օծությսւմբ, և անուշ լույս մը կհառագայթեր կարծես իր բովանդակ Էութենեն: Ա յդ լույսը չէր շլաց­ներ, բա յց հարանուն քսւղցրուբյամբ կհա­մակեր զինք դիմավորողը:

Իր հոգին զերծ էր մոլա* ու խոտոր շար­ժումներն: Հավատարիմ մեր Եկեղեցվո մեծ ավանդություններով, ան զիշում չըրսւվ եր­բեք ճնշումին, դժվարությանց և շողոմին, իր խղհմտանքին ցուցմունքը սիրեց ունենալ իբրև ուղեցույց և զսպանակ իր գործունեու- թյան:

Եթե իր գործը հահախ բախեցավ դժվա - րությսւնց, «աղքատին տունը անպակաս է վեհը» ըսեր է մեր ժողովուրդը, սակայն մե­ծապես սիրվեցավ և հարգվեցավ բոլորեն անխտիր: Իր մաքուր հոգիին արտափայլու-

ւ!ը, ւսնխոնշ աշխատասիրությունը, արվես-“,աք,ա *-յ-ցքը Ա 4»,Е«„1ьй-Ь п ?ь Й Ш1П' 5 մ2տեւլանդ ոգին գինք ներեն рП1” Г Ժ ա մ ա ն ա Կնե,,ո1 մե>՝ ընտրյ!ս|-

Բանաստեղծ մը կար Գարեգին Կաթողի­կոսի մեշ, որովհետև, սիրտն էր կեզրոնը ի,- էության և գաղտնիքը իր մեծության և մե- ծագործությանց: Ատկե կբխեր իՐ հոգեկան ուժը, աշխատության անհուն խանդը և քաո- ցրր հակումը մեր արժեքներուն:. 1’Г1Д !1Г,.ЙР մեւ* ա4ԴայԻ ն մշակույթի թան­կարժեք քանի մը երեսներուն հայտնաբե­րումը եղավ: Եթե Թորամանյան հայ ինք­նուրույն հարտարապետության հայտնաբե­րողն է և Կոմիտաս հայ երաժշտության, հանգուցյալ Գարեգին Կաթողիկոսի մշտատև փառքը պիտի մնա ւսռաշին և մեծ հայտնա­բերողը եղած ըլլալը մեր մանրանկարչու­թյան և զարդարվեստ նե րուն:

Իր բագմերես գործը պաշտպանված р ո- միայ՛ն թափանցող իմացականությամբ, ' ա յ !

սւոարկայորե ն ստուգված և հշգրտված տվյալներու առատությամբ: Մեծ է իր վաս- տակը, և իր բովանդակ կյանՐը նվիրվեցավ ա յգ արժեքներու վերբերման, որոնց ոչ մի- սւյն քանակը, ա յլ մանավանդ որակը ծան­րակշիռ է և պատկառելի: Անոնց մեշ բաբա­խող շունչը Հայրենիքէն կաոնե ՛իր բխումը և սեր ժողովուրդեն' իր վկայությունը!

Ան ունեցավ արժանիքներ, իբրև մարդ, իբրև միտք և գործ, որոնց զուգակշիռը դժվար է հշտել և անոնցմե յուրաքանչյուրը առանձինն փառք մը կրնար կազմել:

1’սկ այս բոլորին վրա կհառագայթեր իր հավատքին լույսը, իր հոգիին մսւքրսւբոց կանթեղը: Անիկա, նման մեր պատմության սուրբ ծերունիին, մինչև իր խոր ալևույթը, մնայուն կերպով վարձեց բարձրանայ մեր մտքի ու հոգիի լեռն ի վեր, ի խնդիր Նոյան տապանին: Ա յ դ տապանը Հայաստանյայց Եկեղեցին էր և այն բոլոր արժեքները, որոնք իրմով են պայմանավոր:

Հիշատակարանն հիշատակարան, քարե 1ւսր, ավեւ՚ակե ավերակ անիկա շրշեցւսվ, կորստե փրկելու համար վտանգված գեղեց- կությունները, մոռացության ընդարձակ և

խոր հեռուներեն վեր բերելու համա,, անգին գոհարները մեր անցյալի արժեքներուն- Ա,ս տեսակետով անիկա մեր անցյալ!, ձայնէ, ներկայի ոգին և ապագայի խորհուրդն Է ր

ո ր անոր մեշ այցելոլթյան եկած Էր մեզի:Անթիլիաս ի.- օրով եղավ մեծ իրականու­

թյուն մը, մշակույթի տուն մը, ամոողօսւկան կատար մը: Տակավին մինչև երեկ, ան քովըն­տի պատուհան մըն Էր բացված հայության վրա. սակայն շնորհիվ իր նախորդներուն, ь З Р մանավանդ իրեն, այսօր Անթիլիասը

Й Ը11Ա1ԼՈԼ ԿաԲո11ԻԿե մը Սփյուռքի հոգիին վրա բացված, հոն սկզբնավորված

շնոր7իվք տա,” 1ած Ոոէւի1’ ՛ ֊ մա?ք կյանքին

քւտ Ա 1հ ա , Р1, № մեձ արժանիք մըն Է, Ո Ր կիյ­նա և կ փ շ ր վ ի այս դագաղին մ ե շ , ձգելով անգոցելի լ,աց ւ!ը „ չ միայն Կիլիկիո Աթո­ռին շոլրշ, ա յլ նաև մեր Եկեղեցվո և ագ,,ա- յին գանձարանին մեշ:

Աղոթենք, ՈՐ անմահության Տերը ընդու­նի իր հավաաարիմ ծառայի հոգին ի շար,, հոգվոց երանյալ հայրապեաաց: Տա մխի­թարություն, մանավանդ սեր և կորով աս­

տեն մնացողւսց, հոզեոանգն ուխտով կեն­դանի պահելու համար իր գործը, շարունա­կելու իր հոգին այս Աթոռին մե» և բովան- գակ Հայ Եկեղեցվո հաւքար:

Դուք, ո ր իր աշակերտներն ո ւ ձեռնասուն­ները եղաք, ապրեցուցե'ք այդ գործը, իր հոգին, իր ղաղավւարը: Այս Է նշմարիս,հարգանքը, զոր իր ազնվական և բարի հո- զին պիտի սպասեր մեզմե:

Աղոթենք ամենքս, սգավոր ժււղովաւ՚ղ հա յոց, որ բարին Աստված այցելե սւզգիլ, և 1'կեղեցվույս Հայաստանյայց, անվարձ սլա- հե իր արյունով գնյա լ հոտը, անսասան և անդորր պահե մանավանդ անոր նվիրապե­տական իշխանությունը, զՄայր Աթոռն Արարատյան և անոր քաշարթուն Գահակալը, վշտաբեկ իր ամենեն քաղցր սիրույն մեշ, իր հոգեհարազատին այս մահովը:

Հանգի՜ստ հոգնատանջ մարմնոլյդ, ան­գո րր մշտահույգ մտացդ, խաղաղությո՜ւն ււոգվույգ, աստված,սրյւս| Սուրբ Հայրապետ:

ԴՆԵԼ Ծ. ՎԱՐԴԱՊԵՏ

(Տ ե ս ո ւչ Ա նթիլիա սի Կ ա րւպ ի-

1ւււսաւ՚ւսնի տ պ ա րա նին)

е * а

е А э

' ”Т У ^ Т ? Г որադիրս կոպա համեստ, գ ո ր ֊ ( I \ ծավոր դասակարգի ներկայա-

ց ոլցի լե մԸ։ Անթիլիասի հրա­պարակը կայնած էի և կսպա­

սեի ինքնաշարժի։ Սուգին չավ, ծանր' կհա- մեէւար նաև ինքնաշարժը, երբ հեզիկ քով։։ մոտեցավ թոմարղացի հայ երիտասարդ մը, I։ երկյուղս/ձ՛ությամբ լեցուն ձայնով մը հար- ցուց ինձի.

-- Հա՛յր սուրբ, ե՛րբ պիտի թաղվի Վե­հափառի մարմինըէ

— Կիրակի օր, Անթիլիասի մեշ.Ալքերուն մեշ ծիածանվեցավ դառն ար­

ցունքը մււ հուզումին հաղթահարելով հարեց.— Կրնա՞ք թաղել անմահը, ո՜ր ձեռքերը

պիտի իշեցնեն զայն գերեզման, կրնա մա­հանալ Տեր Գալէեգին Կաթողիկոս Հովսեփ- յա նց, որ ազգին դարավոր ու փառավոր ար­ժեքները կյանքի կոչեց և հայությունը ան- մ ահա ցուց ։

Չկրցավ շարունակել, արցունքը խեղդեց ձայնը կոկորդին մեշ, փղձկեցավ ու հեռա­ցավ^ կքաձ' իր սիրտը կրծող ծանր սուգին տակ, ու զիս ձգելով շատ ավելի ծանր ու լուռ տառապանքի մը տակ, այն մտածու­մով, որ Վեհափառ Հայրապետին թողած պարապը կանդոհեր նաև շատերոլ կարգին համեստ գործավորի մը սիրտը։

Տառապանքը կզսպանակվի ոչ այնքան այն դժբախտ ի րողութենեն, որ Գարե դին Կաթողիկոսը ոչ ևս Է, ա յլ առավելաբար այն մտածումէն, որ ան կրնար ապրիլ ավելի անդորր ու երկար կյանք մը և ի լույս ըն- ծայել իր բոլոր թերավարտ ու անտիպ գո­հարները, որոնց արժանիքի գնահատանքին

1 . Գնել Ծ . վա րդա պ ետ ի հ ո դ վ ա ծ ը ա րտ ա տ պ ում ե ն բ

Բ ե յր ռ ւթ ի «Ա լ-սււ-ա ս» օր ա թ ե ր թ ի ց փ ոքր կր ճո, տ ու­մ ո վ ։ — ԽՄԲ.1

ի ՚ն ք հասած էր միա յն' շատ, շա՛տ քիչերու հետ։

Անգամ մըն սւլ կիջնե սուգի սև քողը Կի- լիկիո դարավոր Աթոռին ։էրա ու խավարին մեշ կյանքը կդառնա անել բավիղ մը' խար­խափումով գտնելու համար ելք մը ապագա­յի լուսաշող արշալույսին։

Գարեդին Կաթողիկոս կհանդիսանա Ա- րարատյան դաշտի մեշ սիգա պանծ՜ բա րձ­րացող ու դեպի երկինքի ամպերը սուրա­ցող նվիրական Արարատը։ Տավը տակավին թարմ է և կորուստը չենք կրնար ըստ ար­ժանվույն գնահատել, ճիշտ ինչպես լե ռ ն ե ֊ բու ահավոր մեծության մոտիկ չենք կրնար կշռել անոնց մեծությունները։ Պետք է հեռ­վեն դիտել զանոնք, որովհետև քանի կհե­ռանանք անոնցմե, անոնք ա յնքան կդառ­նան մեծ, տիրապետելու աստիճան բոլոր անշրպետներու։ Այնպես այ ետ քեն պիտի զգանք ու սգանք մեծությունը անհետացողՄԵԾ ՀՈԳԵՎՈՐԱԿԱՆԻՆ,

Զգացումով գրված սա տողերուն հակա­կշիռը չկորսնցնելու համ ւսր' պոռթկացող ու չզսպվող ցավի ամեհի ալիքներուն ընդմեշեն, ես կուզեմ անգամ մըն ալ անդրադառնալ Տեր Գարեգին Կաթողիկոսը մեր աչքին մ ե ծ ֊ ցընող ու սր՛բացնող ազդակներու մասին, որոնք իրագործվի ցան կարճ ժ ամանա կամի- շոցի մը մեշ և Անթիլիասը դարձոլցին ՄՇԱ­ԿՈՒՅԹԻ ԿԵԴՐՈՆ մը,

Երանաշնորհ Հայրապետը իր առանձին ո ւ ֊ շա դրության առարկան գարձուց ԴՊՐ՛ԵՎԱՆ֊ Քը, որովհետև համոզված էր, որ «բավա­կան չէ մի կերպ կառավարվելու դրությամբ բավականանալ, ա յլ պետք է անցնել ստ եղ- ծսւգործող կյանքի, կրոնսւկա&-հկեւլեցւսկսւն ե. մշակույթի մարզերի մեշ», ինչ որ կիրա­կանանար մեծ մասամբ Դպրեվանքով, պատրաստելով մեկ կողմե գիտնական, ք ա ֊

(952է .я 1Г Ի Ա Ծ հ ն

րոզիչ և մշակութային գործերով զբաղող ՛Դարաններ և մյուս կողմե ուսուցիչներ'ու քահանայացուներ Կիլիկյան վիճա կներու թե Սփյուռքի գաղութներոլ պահանջքներուն հ ա ֊ մար։

Անմիջապես հրավիրվեց ան կարող ու մասնագետ ուսուցիչներ, աշակերտության թիվը 20- են բարձրացավ 5 0 — 6 0 ֊ի , բ ա ո վ ե ֊ ցա վ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԳԱՍԱՐԱՆր, և Գպրեվան-ՔՐ ավավ ի ր հունձքը։

Շրջանավարտ սաներ ձեոնա,լրռթեն ե '։ 'ՈՀ ղրկվեց ան Եվրոպա և Ամերիկա, կ ա ֊ տարելագործելոլ համար իրենց ուսումը, Ա ֊ նոնցմե չորս վարդապետ, երկու քահանա և երեք աշխարհական ուսանողներ կդտնվին Ամերիկա, մեկական քահանաներ' Անդլիա, Ֆրանսա, Հաբեշիստան, Կիպրոս և Սյուրի ա, իսկ երեք վարդապետ և երկու քահանա Լի­բանանի մեջւ Այս տարի պիտի ձեռնադըր- վեին երկու վարդապետ և երկու քահանա և սարկավագներ, որոնց ձեռնադրությունը հ և ֊ տաձգվեցավ Վեհափառ Հայրապետի մահ- վան պատ՚ճառովէ

Դպրեվանքէն հետո ՏՊ Ա ՐԱ Նը դա րձա վ Վեհափառ Հայրապետին ուշադրության ա ֊ ոարկան։

Տ պարանը մինչև Վեհավւառ Հայրապետի ընտրությունը կկառավարվեր մի՛այն մեկ գործավորով, ա յժմ տպարանի մեջ կաշխա­տ՛ի ն տասնյակ մը գործավորներ։ ԿԱՋՄԱ- ՏՈԻՆը իր փրով բա ցվեցա վ ապարանի մեջ։ Տպագրական նոր մամուլ բերվեցավ, ինչ­պես նաև կարող մեքենա։ Հրահանգված Էր դնելու արդիական նոր մեքենաներ ու տա­ռեր, տպարանը դարձնելու համար րստ ա - մենայնի բոլոր պահանջքները րավարարող։

Տպագրված, տպագրվող և տպագրեի գիրքերոլ շարքը շատ Է։

Ի ր ջանքերով ՀԱՍԿը ծաղկեցավ, ըլլա՛ բովանդակությամբ և ըլլա՛ ծավալով։ Սկը-սավ հրատ արա կվի լ ՀԱՅԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՍԿտարեգիրքը, որուն Ա. և Р. տարիները լույս տեսան արդեն, և Գ. տարին շուտով մամոլ-լի տակ կմտնե, Տպվեցան ՀԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՔ ՋԵՌԱԳՐԱՑ Ա. հատոր, Բ.ը մամուլի տակ Է և ընդամենը պիտի ըլլան չորս հաստափոր հատորներ, ամեն հատոր բաղկացած ավելիբան 1 .250 Էջերե. ՑՈՒՑԱԿ ՋԵՌԱԳՐԱՑ ԱՆ- ԿՅՈԻՐՒՈ, Բաբգեն Աթոռակից Կաթողիկոսի, որուն 1 .000-ե ավելի էջ՛երը տպված են և ի մոտո լույս կտեսնե. ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՉՈՐԻՑ ԱՒԵՏԱՐԱՆՉԱՑ, Ստեփանոս Սյունեցիի և մամլո տակ է նո՛ւյն հեղինակի ՄԵԿՆՈՒ­ԹԻՒՆ ԵՋԵԿԻԷ1Ի հատորը։

Տպագրված դիրքեր ու ցանկը տալ չէ մեր նպաաակր, այլ այսքանով ցույց տալ թԿ

15

ապարանը ո՛րքան ճամբա կտրած անցած Ւ իր օրով, մինչ իրմե առաջ մի՛այն կ,ոա„/ գրվեր ԱՄՍԱԹԵՐԹ ՀԱՍԿը' 16 երեսով, քա֊ ն ի մ ը հատուկոտոր տպագրական գործերով,

Երրորդ ուշադրության առնվելիք հաստս,-աությունը ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆՆ էր, * րոմ, հա­մար հանգուցյալ Վեհափաոը կրսեր. « Ն ա ւք|ւ

ք ,տ 1ԻԿ է - ր ո ւս ք ւ ո ս ք Լ մ ի ա ՞ յ ն Ո ո ո ե ւո -

4 1 ա « ո 4 ո ւ ո ն ս ս յա ծ ա զ զ Լ ւ փ մ ե ջ » : Քա ղա ք,,,֊ կիրթ ազդեր կպարծենան իրենց մատենա­դարաններով, որոնց համար կծախսեն հսկա գոս) արն եր, անոնց մեջ պահելու համար գա­րերու մեջ են իրենց եկած հասած գրական իրենց վաստակները, Մենք ևս ' որպես քա­ղաքակիրթ ազգճ ունեցած ենք մեր Գլաձոր֊նեՐԸ, որոնց Մատենադարաններ,,,ն մեջ պահված են մեր միջնադարյան շրջանի ան՝- գին գոհարները։

Մատենադարանի դիրքեր,սն թիվը հասած է մոտավորապես 12.000-ի, որոնց տարվե-տարի կավելնան հարյուրավորներ, Տպարանի կազմատունը կաշխատի կազմել մատենադարանի անկազմ գրքերը, որոնք ըստ նյութի դասավորված են ու կպահվի՛,, ապակեդարաններու մեջ, Վեհափառ Հայրա­պետը մատենադարաններու բարիքները վա- յե /ա ծ անձնավորություն մր, իր կարգին րսյն բացավ Կաթողիկոսարանի մատենադարա­նին դռներր բանասէրներու առջև, զորս նաև հաճախ պատվեց' իրեն սեղանակիս ոնե- չով զանոնք։

իր օրով տեղի ունեցան ՈՒՍՈՒՑՉԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐներ, Անթիլիասի Վեհարանին մեջ, ո ,բ քննվեցան ոլ վավերացվեցան Ու­սուցչական ծրադիբ-կանոնադիր և Ուսում­նական ծրագիր, ԿԻՐԱԿՆՕՐՅԱ ՎԱՐԺԱՐԱՆ­ՆԵՐՈՒ ՏԱՐԵԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐներ, ,„րմշտկվեցավ ծրագիր-կանոնագիր' հայ ման- կըտ վույն կրոնական դաստիարակության դորձ՜ը ղնելոլ համար ա ՛Լելի ամուր հիմերս լ ։[րա։

Իր օրով հաստատվի ցավ ԿԱԲ՚ՈԴԻԿՈՍԱ֊ ՐԱՆԻ ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ՕՐը, որ հանդես ե- կավ ղույդ համերգներով 1 9 4 6 ֊ի ն և 1947 ֊ի նե. ստեղծեց մեծ՛ խանդավառություն եր ա ֊ ժըշաասեր ու արվեստագետ հայ թե օտար հասարակությանդ մեջ։

Ոչ ոքի մտքեն պիտի ելլե ՀՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՀԱՏ ԱՐՎԵՍՏԻ ՑՈԻՑԱՀԱՆԳԵՍը, որ տե­գի ունեցավ 1948-ին, Կաթողիկոսարանի դահ/իճին մեջ, ուր ցուցագրվեցան հայ րն- տիւ՝ ձեո ա գի ր նե ր ' մա գա ղա թի Ա թղթի 4 ГШ’ քւայ ա ն մ ա հ ծա ղկողներու մանրանկարներ' ա նրա ոսւմ դու յներով , մեր անանուն հան­ճարներու քա նդա կն երը ' սւնիւոււ քարի ե փայւոի վրա , մեր հւսնհւսրեւ] ւ|արսյեսւ(ւերու

բարձրացուցած սրբատաշ կաթողիկեները, հայ արքաներու դրամները, որոնցմով ձատրվեցավ հայ աշխատանքը, Հակոբ <- ոապարտ տպագրիչի և Աստվածաշունչը տպագրող Ոսկան վարդապետի ե. անոնց արժանավոր հաղորդներուն լուսաբեր տպա­գրությունները գուտենբերգյան, ոսկեթեւ և նրբահյուս ասեղնագործություններ, ազնվա­կան գույներով հայադրոշմ գորգեր և մեր ւսրվեստագետներու մանր արվեստու] սխրա­լի ստեղծագործություններեն նմուշներ, իբ- ւ-և կոթողներ հայ հանհարի ջրվեժեն:

Նախարարներ, դեսպաններ, հյուպատոս­ներ, երեսփոխաններ, բանաստեղծներ,մտավորականներ, արվեստագետներ, վա­ճառականներ, արհեստավորներ, բանվորներ ամենազգի և մերազնյա, թվով 12.000 հ ա ֊ ղորդվեցան հայ արվեստի խորհուրդով, նո- է եմ բերէ 28-են մինչև դեկտեմբերի 26։

Իր օրով հաստատվեցավ ԺՈՂՈՎՐԴԱՅԻՆ ԼՍԱՐԱՆը, ուր քանիցս դասախոսեց և դրեթե միշտ անձամբ նախագահեց անոր դասա- խոսություններուն ու ըրավ փակման խոս­քերը այնթա ՚ն զմայլելի ու համեմված գա­ղափարներով ու լեզվով։ Այժմ այդ դասս։ խոսությունները տեղի կունենան Պետական Կրթական նախարարության սրահին մեջ։

Կատարեց ՍՈՒՐԲ ՄՅՈՒՌՈՆԻ ՕՐՀՆՈԻ- Ր՚ՅՈՒՆ, որուն ներկա եղան ավելի քան25- - - 30.000 հայ հավատացյալներ, օծեցՀԻՆԳ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՆԵՐ, կենսագործելու հա­մար ՀԱՅՈՑ ԵԿԵՂԵՑԻՆ, կազմակերպեց ՎԱՐԴԱՆԱՆՑ ԴՅՈՒՑԱԶՆԱՄԱՐՏԻ 1500-ԱՄ- ՅԱԿԻ ԲԱՑՄԱՆ ՈՒ ՓԱԿՄԱՆ ՀԱՆԴԻՍՈԻ-Բ՜ՅՈՒՆՆԵՐը, որուն սակայն չկրցավ անձամր ներկա ըլլալ, անողոք հիվանդությամբ ան- կոզնո գամված ըլլալով։

Վեհափառ Հայրապետը ՇԻՆԱՐԱՐԱԿԱՆմարզի մեջ ևս ուներ ծրագիրներ։ Անոր փա­փագէ։ Էր գնել Անթիլիասի Հայոց վանքը նյութական ամուր հիմերոլ էկւ:ս։ Իր միտքը հիվանդության շրջանին տևապես կտառւս- պեր Անթիլիասի ապագայով և կըսեր, «Ի՛նչ

պիտի անենք, ի ՞նչ անեմ, ի 'ն չ պիտի լինի»։ Այս նպատակին համար անիկա վանքին ն.վիրեց մինչև հետին սենտը իր ստացած նվերներոլն, որոնք գոյա ցա ծ Էին Ամերիկայի մեջ և այլուր կատարված իր հոբելյանական հանդիսոլթյուններեն։ Ան հարյուր հազար դոլարներ նվիրաբերեց վանքին, որոնցմով հինդ տարի մատակարարեց վանքին տարե­կան ծախսերը և մնացած գումարով գնեցՀՈՎՍԵՓՅԱՆ ԿԱԼՎԱԾը Բեյրութի Շարա Համրա պողոտային վրա։

Իր ջանքերով սկսավ շինությունը ԴՊՐԵ­ՎԱՆՔԻ ՆՈՐ ՇԵՆՔին, նկատե՛լով որ Դպրե­վանքի հին շենքը անբավական Էր պարփա- կելու աշակերտության ծավալող թիվը։ Դըպ- րեվանքի նոր շենքը իրեն կողքին ունի մ ա ­տենադարանի բաժին մը, ընդարձակ սրահ- ներով, որոնք պիտի կահավորվին ամենեն արդիական ձևով, և ուր պիտի փոխադրվին մատենադարանի 12 .000 գրքերը։ Դպ րեվա ն֊ քի նոր շենքը ունի նաև հարակից թանգա­րանի բաժին մը, ուր պիտի ամփոփվեին հայկական ( հատկապես Կիլիկյան) և արև­ելյան հնությունն՛եր։

Շենքը ավարտած Է արդեն, և ի՜նչ տխուր զուգադիպություն, անոր հետ մեկտեղ ավարտեցավ նաև կյանքը Վեհին, որուն սիրտը կտրոփեր ի տես և ի լուր ա յդ շենքին քարակոփներու ամեն մեկ քուլունկի հ ա ր ֊ վածներուն։

Կերազեր անոր բացումը անձամբ կատա­րել, իր վէափագը մնաց երա՜զ մ իա յն ...

Իր ջանքերով Բիքֆայայի մեջ գնվեց։։։։/52 .000 քառակուսի մետր տարածությամբ ընդարձակ ու չքնաղ գետին մը, ուր աշխա­տանքներ սկսած են արդեն, բարձրացնելու համար Կաթողիկոսարանի վայելուչ ամա­ռանոց մը, Դպրեվանքի հարակից ընդար­ձակ շենքով մը և մատուռով մը։

Երանաշնորհ Հայրապետը համեստ պ ա յ­մաններու մեջ ծնավ Տիրոջ պես, և ա- նոր պես ապրեցավ հարուստ կյանք մը, մ ե ֊ զի կտակելով անմոռաց հիշատակ մը։

Ս.ՂԱ4ՆԻ մեսրոպյան

2.ԻՇՈՂ.ՈԻԹՅՈՒՆՆԵՐ ձԱՅ ԱԿԱՆԱՎՈՐ ԳԻՏՆԱԿԱՆԻ' ԳԱՐԵԳԻՆ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՄԱՍԻՆ

ար ե դ ի ն վա րդա պ ետ Հ ,ո վ ֊ ս ե փ յա ն ր հորս վա ղեմ իրեկամն էր։ 1912 թվականի աշնան ես ղայն ւ\անչցա առա­

տին անգամ Կոստանդնոլպոլսո մեջ, երր հորս հհս, այցել ութ յա ն ղտցինք իրեն Բերա, Սա- ղըղ Աղս/л, Լաքե ւիողոցի պանսիոնը, ուր Ի ջևանաձ էր իր է ջ մի ածն ակ ան ընկերնե­րուն ' Կաք իա ասի և ձկ /սրիչներ Փանոս Ւեր- լեմեզյա նի ու Եղիշե Ւաղեոսյանի մոտ։

հարեդին վարդապետ Հովսեփյանի Կոս- աանդնոլպոլիս այցելոլթյան նպատակները երկուք էին. առաջինը ' իր մասնագիտական կուռ պաշարով հայ մանրանկարչական դա­

րավոր արվեստր շարք մր ղտսախոսոլթյուն- ներով պոլսահա յոլթ յա ն ծանոթացնել, /, երկրորդը՜ անձամբ ուսումնասիրեք և պ ը ր ֊ պրտել Հին ձեռագրեր, որոնք կգտնվեին Կ ոստան դնո ւպո լիս' Օրթադյուղի Ան տոն յա ն միաբանության մատենադարանին և Ղալա- թիո Ս. Լուսավորիչ ա զգային մատեն/սղա - /քանին մեջ։

Այգ օրերուն երջանիկ առիթներ չպակսե- ր ա Ն թե ծնուլական տանս, թ ե ՚ մտավորա­կան լա յն շրջանակներու մեջ ղինբր մոտ են ճան շնա լու իր ամբողջ էությամբւ Անոր ծ ա յ­րահեղ *ւ ամեսւաււթյունը, բարեհտմբո՛ յր ,ղվարթ բնավորությունը և ամէնուն հանդեպ ցույց տված սիրալիրությունը գրավեցին բ ո ֊Iորին սրտերը։ Քանի մը շաբաթվան մեջ անոր տված շարք մր դասախոսոլթյոձւները գրավեցին պոլսահա յ մտավորականության սերն ու հարդանքրւ Պոլսահայ մամուլը բարձրորեն դրվաաեց անոր դասախոսու- թ(Ուններուն մեծ տրժեքր և իր սյունակնե- րուն մեջ ղետեղեց անոր գիտական մեծ պա - շարի մասին րնդարձակ հողվածներ։ Պոլ­

ս /ռ ա յ մտավորականությունը մեծ հա,պան. ր»վ շրջապտտեց իր հյուր մեծ գիտնական,,, ղայն անվանելով պատմաբան, բանասեր Ա փիլիսոփա, 9-արեգին վարդապետ Հովսեփ­յանի հեղինակությունները թանկարժեք գոր.

“ է՛"։ փնտրվեց,սն պոլսահայ մտավո­րականության կողմն, ժ „ ղ„վ ոլրդը դուրգս,, րանքով յրջապաաեց ղայն։

Գար եղին վարդապետը, բացի Պերայի 3 , „ . հիսն Ֆրանս եղի սրահին մեջ տված երեք դաստի, ոսոլթյոլններեն, Կոստանդնոլպոլս,, մոտ կա,) Հեռավոր հայաշատ կեդրոններուն մեջ ա, ղասս,խոսեց, Այդ օրերուն պոլսա- '■տյության միակ տենչանքն Էր մոտեն լսել I,

տեսնել հայրենի քաղցր հիշատակներով Որբացած Գարե գին հայր սուրբը,

Կար ժե այստեղ հի շատ ակն լ Գարեգին վարդապետի առաջին դասախոսությոլնր, Աննկարագրելի Էր Պերայի Յունիոն Ֆրանսե- ղի րնդարձակ համերգային դահլիճի ներքին ե արտաքին միջանցքներուն մեջ հավաքված ժողովուրդի տեսքը: Որոշյալ ժամուն, որոտ­ընդոստ ծափահարության մեջ բեմի վրա երե ցա վ դասախոս Գարեգին վարդապետը, Հակառակ անոր վտիտ ե. նիհար երևույթին, տպավորիչ Էր ան իր սեփ-սև սքեմին մեջ և արտահայտիչ իր խոսքով։ Բեմի վրա զե- տեղված մոգական լապտերի միջոցով իրա­րու ես։են կդիտեինք հայրենի դարավոր հի­շատակարաններս, լուսանկարներ' մագա­ղաթներ, խաչքարեր, խռյակներ, հայտնի թաղւսվորներոլ և թագուհիներու դիմանկար­ներ. անոնցմե շատերը լուսանկարված Էին Գարեգին վարդապետի կողմե, իսկ գունա­նկարված՝1 նկարիչ Եղիշե Թա դեոս (անի կող­մե։

Մեծ Էր ներկաներուն հետաքրքրությունը, մոդա կան /ա որո երի վրա ցուցադրված ամեն

181952

պատկեր, հմտալից և կուռ բա ցա տ րռւ֊ թյուն ներով կամ բոզ՛լացներ գիտնականՐ ՚ե գ ի ն հայր սուրբին գասախոսության նպա­տակը, Կարելի՛ է արդյոք մոռնալ Պերայի Տունիոն Ֆրանսեզյ, մեջ տեղի ունեցածառաջին գասախոսության Վ \ ^ ք ւ ր 7ն ը ... Հայր սուրբը կանգնած հայրենի Մա­սիսի դարավոր պատկերին առջև, որ շք- ղ - ոեն նկարված էր իր հարազատ գույներով, Արարատյան անծայրածիր դաշտերդ վրա տիրող իր վեհության մեշ,

Ահա տ ա ս ն յա կ տարիներ վերջն ալ նվիրա­կանությամբ կվերհիշեմ իր այդ առաջին դ ա ս ա խոս ութ յան վերջին խոսքը' аՄասիսը հայ ժողովրդի հավատքը, հույսը և Փառքն է», Այս վերջաբանի ներշնչած հուզոս?ը վա­րարեց ներկաներուն սրտերը և դասախոսոլ- թյունը վերջացավ փոթորկալից ծափերու որոտին տակ։

Գարեգին Սրբազանին հետ իմ երկրորդ հանդիպումը տեղի ունեցավ 1925 թվականի աշնան, Սուրբ էջմիածնի մյուռոն օրհնության եռօրյա հանդեսներուն։ Այդ օրերուն, իթրե իր վաղեմի բարեկամին դուստրը, ես հյուր- ընկալվեցա Գարեգին Սրբազանի բնակարա­նը, ուր առաջին անգամ ծանոթացա հայ մտավորական ավագանի են խումբի մը Լեո, Մանուկ Աբեղյան, Երվանդ Շահազիղ, Ստե­փան Մալխասյան, Ստեփան Կանայան, Գ. էմին, բժշկապետ Համբարձում Քելեկ և ուրիշներ։ Այդ ՛օրերը անցան ջերմ և մտերմական մթնոլորտի մեջ, որուն ա- ո անցքը կազմեց Գարեգին Սրբազանը իր հյուրասեր, զվարթ, կատակասեր բնավորու­թյա մբ։ Այդ օրերում Գարեգին Արքեպիսկո­պոսի առաջնորդությամբ այցելեցինք էջ- միածնա թանգարանը, մատենադարանը, էջմիածնա հուշարձանները' Հռիփսիմե, Գա-

յանե, Շողակաթ և Զվարթնոց։ Այդ անմոռա­նալի այցե/ության վերջին հիշատակը եղավ Գարեգին Արքեպիսկոպոսի ինձ նվիրած իր երկու հեղինակությունները' առաջինը' «Հնա - դիտական քարտեզն, երկրորդը' «Ւոմա Մո- ծոփեցոլ կյանքը:V, Այս երկու մատյաններն ալ կմնան մոտս իբրև Մեծի Տանն Կիլիկիո

Աթոռի վախճանյալ Վեհափառ Կաթողիկոս Գարեգին Ա.ի մակագրած հիշատակներր:

1945 թվականի աշնան Գարեգին Ա. Կա­թողիկոսը էջմիածին եկած էր կաթողի­կոսական ընտրության առիթով։ Այգ օ ֊ րերուն թե՛ էջմիածնա Վեհարանի, թե ՛է­րևան ի ժնտուրիսաՀ) հյուրանոցի մեջ, որ իր մնայուն բնակության տեղը եղավ, երջանիկ առիթներ շատ ներկայացան կրկին և կրկին վայելելու ծերունազարդ գիտնականի ներ­կայությունը։ Ան, հակառակ իր հառաջացած տարիքին և իր արտաքին հի վան դադին վի­ճակին, երիտասարդի նման առողջ իմաց ս- կանություն և սուր հիշողություն ուներ։ Երանությամբ հիշեց Կոստանգնոլպոլսո մեր տան մեշ իր անցուցած մեր ընտանեկան պտույտները, Վոսփորի և կղզիներու վրա մեր կատարած շոգենավային զբոսանքները, Կո- միտասի և նկարիչներ Փանոս Բ ՚երլեմեղյանի և Եղիշե Րադեոսյանի հետ Կոստանդնոլ- պոլսո ամեն հնագիտական, պատմական վայրերը շրշելը։ Հաճախ արտասվալից հ ի ֊ շատակեց այն պոլսահայ մտավորականնե­րը, որոնցմե շատերը իր ընկերներն Էին և 1915 թվականին թյուրք յաթաղանին զոհ Էին գացեր։

Ծերունազարդ գիտնականը իր հարաճուն ավյունով երկար օրեր տքնաջան աշխատ ե ֊ ցավ մեր հայրենի մատենադարանի' իր կա . րոտալի ձեռագրերոլ բաժնին մեշ։

Գարեգին И . Կաթողիկոսի' հայ մեծ գիտ­նականի անունը հավերժորեն կապվեցավ հայ մանրանկարչական դարավոր արվեստին հետ, որուն լուսաբանման համար\ ան զո­հաբերեց իր ամբողջ կյանքը։ Գարեգին Կա- թողիկոսր եղավ այն անխոնջ մշակը, որ իր բազմաթիվ աշխատասիրություններով ա ռ­հավետ պիտի ապրի իր ժողովուրդի զ ա վ ա կ ֊ ներոլ Արտերուն մեջ։ Ան եղավ այն երջանիկ հայ մեծ գիտնականը, որ իր ողջության, իր սիրե/ի նորակերտ Սովետական Հայրենիքին մեջ կանգնեց իր ձեռակերտ հավերժական հուշարձանը։

Փա՜ռք իր անմահ հիշատակին։

ՄԵԾհ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈ ԵՐՏԱՆԿԱձԻՇԱՏԱԿ ԿԱԹ՛ՈՂԻԿՈՍ հՆ Ս- 0ԾՈՒ№3ՈՒՆ տ . Տ. ԳԱՐԵԳհՆ Ц.Ь ՄՍձԸ

ՓԱՌԱՇՈՒՔ ձՈհՂԱՐԿԱՎ.ՈՐՈհԹՅՈՒՆՆ ПК ԹԱՂՈՒՄԸ1 9 5 2 թվականի հունիսի 2 1 .ի ն> երկա րա ֊

աև ոլ հիվանդոլք յոլնից հետԼ ,Հ ա յր *պե"ա կ ա ն Աթոռում ' Անթիլիասով, վախճանվեց Մեծի Տանն կիլիկիո Վեհա­փառ Հայրապետը' Գարեղին Ա. Կաթոգին ո-սը։ Լէ Ղ

ոև Հաղը մի անգամ ևս իչա վ կի. 1իկիո Աթոռի ւ[րա ա յն պահին, երբ ավեւի թան երբեք Կիլիկյան ա յգ տարագիր Աթոռը ԿաՐԻքն ուներ Գարեգին Ա. Կաթողիկոսի նման հայրեն ասեր և գիտէ, սւկան մի Հ ա /ր ա ֊ պետի։

Վեհափառի մահվան րոթը հեռագրով հ ա ֊ գորգվել Էր Էջմիածին' Ամենայն Հա յոց Հ ա յ­րապետին։ Իր հոգեհարազատի մահվանտխուր լարը անչափ վշտացրեց ազգիս Հայրապետի սիրտը։

Ծանր ու անփոխարինելի Էր Հա յա ստ ա ն ֊ յա յց Առաքելական Ս. Եկեղեցու կրած մեծ կորուստը։

Ամենայն Հա յոց Հայրապետի հրամանով, բոթը հեռագրով հաղորդվեց քույր Եկեղեցի­ների պետերին և Մայր Հայրենիքի ու Սփյուռքի բոլոր թեմ երին։ Նույն օրն իսկ

յսյր Տ աճարում կա ա ար վեց հո զեհ անդր աո- յա ն կարգ։

Հա յ հավատացյալ ժողովուրդը, Մայր Հ ա յ­րենիքում թե Սվէյոլռքում, ողբում Էր իր մեծ ու արժանավոր զավակի մահը, որը իր ողջ գիտակցական կյանքը ն,Աւրել Էր իր ժողո- ՚1տ!Ր՚ւ№ւ 1'Ը Հայրենիքին, հայ արվեստին ու հայ դրականությանը։

Ամենայն Հա յոց Հայրապետի կարգա­գրությամբ որոշվեց Տ . Վահան արքեպիսկո­պոսի գլխավորությամբ պատգամավորու­թյուն ուղարկել Անթիլիաս, թաղման ներկա լինելու համար։

Վեհափառ Հայրապետը միշտ հեաաքըր- ՔՐ1"1.ել Էր իր հոգևոր Եղբոր առողջական վիճակով: 1951 թվականին նա հիվանդ­

տեսի Էր ուղարկել գերաշնորհ Տ . Վահան ա րքեպ ի սկո պ ոս և պատվարժան պրոֆ. Աշոա Աբրահամյանին, Կիլի կիո պաավա.կան միաբանությունը ոչինչ չի խնայել վ ե ր ֊

Ա & ւ փրկևԼյ,Լ համաՐ * ” ր ե ֊հերը, Վեո ի ն թանկագին տ ա րի ֊

Բայց (քխորհուրդ մարդկան, կամք՝ Ա „. տուծոյ»։

Անթիւիս, սի Մայրավանքում, Վեհի վախ. հանման նույն օրը, երեկոյան, մեծ հանդի- ս ութ յա մբ Վեհի մարմինը առաջնորդվում Է Կաթողիկոսարանի Մայր Տաճարը և Կաթ,,. ղԻկոսական ընդհանուր փոխանորդ Տ . Խադ արքեպիսկոպոսի հանդ/ւսապետությամր կ ա ֊ տարվում առաջին հոգեհանդ,,,,,ր„ն կարգը,

Նույն օրը Անթիլիաս ,Է յամանում Ա մ ե ֊ նայն Հա յոց Հայրապետի ներկայացուցիչ հրուսագեմի հայոց Պատրիարքական տեղա­պահ Տ . Եղիշե արքեպիսկոպոսը,

Ամբողջ գիշեր Հանգուցյալի ղադագի լկւա հսկում են Աթուվ, միաբաններն ու Դպրե­վանքի ուսանողները, որոնք ամենքից ավե­լի վշտահար Էին իրենց սիրելի Հայրապեաի մահվան պատճառով/

Հետզհետե Մայրավանք են ժամանում Կ իլիկ յան թե մ երի առաշնորգներր է ազգային ‘պատվիրակություններ, մա մոզի ներկա յա • ց՛ուցիչներէ Ժամ անկում Է նաև ե գիպտահա - յոց ա ռաշն որդ 5. Մամբրե արքեպիսկյւպո֊ սըէ

Հունիսի 22-ին, Անթիլիասի Մայր Տաճւս֊ րամ, 5. 1'երենիկ եպիսկոպոսը մատուցում Է հոգեհանգստ յան ա ռաշին պատարագը, և հատուկ դամբյսսւականմէվյ իբր տեսուչ Գպրե- վանքի, հիշում Է մեծ- Հայրապետի բացա­ռիկ ու հոգսւԽւ վերաբերմունքը դեպի Ղ*ըպ֊ րե վանքն ու առանձնապես դեպի ժառանգ ա ֊ վ-որ ու սարկավագ ուսանողությունը և ուր

[■ում Դ պ ր եվ ա ն ք ի և ո ւս ա ն ո ղ ո ւթ յա ն

մ ե ծ և ո ո ո լս տ ր ։ «

Անհամբեր ս պ ա ս վ ո ւմ է Ամենայն ՜ ս' Հ ա յր ա պ ե տ ի պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յա ն շ ո ւտ ա փ ո լյ,

ժսյ մ ա ն ո ւմ ի ն :

Ը ն դ ա ռ ա ջ ե լո վ հ ա վ ա տ ա ց յա լ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ո ո ւռ ն ց ա ն կ ո ւ թ յա ն , ո ր ո շ վ ո ւմ է ,’ա ն գ ո ւ ց յա լ Վ եհ ի մ ա ր մ ի ն ը ա մ ս ի 2 6 ֊ի ն փ ո խ ա դ ր ե լ Բ ե յ- ո ութ ի Ч- Ն շա ն ա ռ ա ջ ն ո ր դ ա ն ի ս տ ե կ ե ղ ե ց ի ն : Ա յն տ ե ղ !ս ւ յ հ ա վ ա տ ա ց յա լ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ր ի ,՛

Հոսլարկավու-ության թափորը Րեյրոլթից դեպի Անթիլիաս

Օրական հարյուրավոր ցավակցական հե ■ ռադրեր ու նամակներ- են հասնում Անթի­լիաս. հայ ժողովուրդր ողբում կ իր ւԱնփո­խարինելի կորուստը, ամեն տեղ, ամեն մի անկյունում։

՛Լերջ ին սրտառուչ հրաժեշտն ու հարգանքն է տալիս Հայաստանյայց Առաքելական Եկե­ղեցու հա յր են աս եր մեծ Հայրապետինւ Ս. Նշան եկեղեցին վերածվում I; մի սրբազան •ուխտավայրի, որտեղ Վեհի գաղաղի առաջ

ծունր է ղն„„ք բ հյր"լթի „լլջ հայությանը,

' ւ" г լ լ '(’ " ՔՐ'Ո ։ զգ ա ցմ ա ն ֊Ր"վ, մեծ վշտով, յՀունիսի 2 8 . լ, հռչակվում կ համազգային

ս" լԳԻ °Ր ' Փակ են տզզայի), բոլոր վար,հո. (/անները , ի ,լ „ ր արհեստանոցներն ու խ ա ֊ նոլթները։

Նույն օրը 11. Նշան եկեղեցում պաշտվում Լ սուրբ պատարագ, Բազմահազար ողս, կիր ժողովուրդը յցրել է եկեղեցի'!,, գավիթը, է՛ակը, եկեղեցու շրջակայքը, վաղոցը, ՛Պ ա ֊

՚և ՚ր դ ի * ողոլ միջով ,„նցնո,մ Լ սրէ.ա„ ան ,Ա, սարսուռ... ‘

Որոշ դաղ,որից հետո, ժամը Յ-ին, հաԿ ֊ գոլցյալ Վեհի ղ ա զ ա զ ը , մեծ շուքով ու հ ա ն ֊ ղիս ությա մր, բազմահազար ժողովրդի մաս­նակցությամբ, ձեռամբարձ տարվում I; դեպի Անթիլիասի Մայրս,վանքը։ Մեծանուն Հա յ- ոտ պետ ի ղազազը վերամբարձ տանում են իր ■հացողները, աշակերտները, հավատար֊ յալները։ Կազմվում / հսկա թափոր, Երկ,,, կիլոմետր տարածության վրա, վարար

տարազ/,չ Մամբրե արքեպիսկոպոսը /սոսում I; Հուզիչ ղամբա4ւս։կան, Կոսաանդնուպոլսո պա՛որիարքի, հոէնահայ և եդիպաահսւյ թե- մերի հսւյ ժողովրդի զգացմունքների և մեծ ՛հ՛՛՛ի թարգման Է հանդիսանում, ալրում կ մեծ Հայրապետի մահը, աղոթում Է Ամե­նայն Հա յոց Հայրապետի թանկագին կյանքի արևշատության և Հայա-ստանյա յց Առաքե- Iական Եկեղեցու անսասանության համար, 4,պս։ կատարվում Է մեծաշուք, հսւ՚Ադիսավոր հոգեհանգիստ։ Վեհի դագաղի շուրջ եք, իր ձեռնասուն եպիսկոպոսները, վարդապե՚ո- ները, 'հւդրեվսւնբի ուսանողությունը, "Ի վե­րին ԵրուոաղԷմ» հո գեղմ ա յ/ շարականիհետ, ներկա գտնվող հավատացյալ ժ ո ղ ո ֊

, < | ւ ս ՚ ւ յ < | ս ա լ ,

նման ալեկոծվում կ բազմությունը։ Բ ե յրսլ ֊ թ1'. !'Ր "ՂՀ պատմության ընթացքում ակա­նատես չի եղել հավանաբար մի այսպիսի հսկա մարդկային հեղեղի, Ո՚ավարի առջևից գնում ե), ազգային վարժարանների ո լս ա ֊ նողությունը, ոլսոլցչա- ղ։սս՛աիսւրակչակս, ՝<կազմը։ Սրանց հետևում են մարմնամար­զական զանազան կազմակերպություններ։ 'Ւագաղի առջևից քայլում է հոգևորական ղասը, եւադ սւրքեպիսկոպո՚ւի հանդիսադրու­թ յա մբ, շրջապատված Եղիշե ե Մ ամբրե արքեպիսկոպոսներով, եպիսկոպոսներով, վարդապետներով, քահանաներով. Աբեղա­ներից մեկը կրում է հայրապետական սւ- ,,ան՝ սև քողով ծածկված. մի ուրիշը, Աև

բարձի .Ա.ա' հանգուցյալ Վեհի արմանյաց շքանշանները: Վեհի դագաղինհետևում են պաշտոնական ա նձ նա վ ո ր - Ոաւններ, ազգային մարմիններ, մամուլիներկա Լ ո ւց ի չն ե ր , պետական տ ա ր ա կ ա .կ ձ դ ե մ ք ե ր , Դագաղին հետևում է մոտ40.000 սգակիր բազմություն,մերթ ընդ մեոթ նվագում է կլասիկ մ ա .ե ր ՛ ֊ ներ, Կարգապահության հսկում են 300 երի - տասարդներ, Մի պահ քաղաքում կաճւդ է առնում երթևեկությունը: ճանապարհին, հայ

են հայ կա կան քհսղերի եկեղեցիների սգավոր զանգերը,

Հուղարկավորների թափորը անցնելով Աէւգր-նահրի կենտրոնական հայկական մեծ թաղերով, կանգ է առնում Տորայում, որտե­ղից Վեհի դագաղը հատուկ ավտոմեքենայով, նույն հանդիսությամբ փոխագրվում է Ան­թիլիասի Մայր Տաճարը։

Հուզիչ ու սրտառուչ է նաև այն պահը, ե['Բ թափորը մոտենում է Անթի/իասի մուտ­քին։ Տեղացի արաբ քրիստոնյա ժողովուր-

՜4 ՜՜ »՛ ւ»Լ 4

Հրաժեշտի վերջին ււյա(!ր Վեհի գերեզմանի աոջԱ

թե օտար, գլուիւ են խոնարհում պատկա­ռանքով մեծ Հանգուցյալի պայծառ հիշա­տակի առաջ ։

Բեյրութից Անթիլիաս հինգ կիլոմետր ՛է և ՛ճանապարհը անցնում է հայկական թաղերի միջով։ Ժամերով տասնյակ հազարավոր մարդիկ, վշտի ծանրության տակ, հետևոսք են դագաղին, չուռ ու թախծոտ։ Ձեռքերի վրա, նվիրական մասունքի նման, տարվում է ՎեՀի մարմինը։ ճանապարհին, բոլոր հայ տների պատշգամբները և լուսամուտները ծածկվել են սև շղարշով ու Վեհափառի նկարն՛երով։ Ընդհատ ընդհատ, ղողանջում

ղը> իր գյուղապետի գլխավորությամբ, սպա­սում է Վեհի դագաղին և ապա մինչև հ ա ֊ յո ց վանքը տանում է ձեռամբարձ, իր եղ­բայրական խորը հարգանքը ա րա ա հա յտ ե ֊)ով և հայ ժողովրդին և' նրա հանգուցյալ Հայրս։ պետին։

Ամսի 29-ին, կիրամլի օր, Անթիլիասի Մայր Տաճարում կատարվում է Վեհափառի վերջին .օծումը։ Սրտառուչ .էր այն պահր, երբ հանգուցյալ Վեհը տխուր մեղեդիների և սաղմոսերդությանց միջով, իր վերջին հրա­ժեշտն էր տալիս իր պաշտած Եկեղեցու ն , իր սիրելի հոտին. « Ահա հրաժարիմ ի քէն

1962 է Я Մ I' II. Ս Ի Ն23

Նուրբ Եկեղեցի», Մատուցվում է հանդիսա­վոր սուրբ պատարագ, որին ներկա էր ոչ միայն հավատացյալների աննախընթաց բազմություն, այլ նաև պետական պաշտո­նական ու կղերական, հոգևոր հրա վիրյա լ֊ ներ, կառավարական ներկայացուցիչներ, ւ1ինիստրներ, 'երեսփոխաններ, դե սպան ա . տների ներկայացուցիչներ, Ներկա էր դ ա ն ը ֊ վում Բեյրութի սովետական դեսպանատ՛ան ներկայացուցիչը։ Պատարագում էր Տ . Զա- բեհ եպիսկոպոսը։ «Ողջոյնտից սււսսջ, վեր­ջին օծումը կատարեց Տ . Մամբրե արքե­պիսկոպոսը։ Դամբանականը խոսեց Ամե­նա յն Հա յոց Հայրապետի ներկայացուցիչ ե Երուսաղեմի հայոց Պատրիարքական աե- ՛լա պահ Տ . Եղիշե արքեպիսկոպոսը իրեն հատուկ պերճախոսությամբ, վեր հանելով >անդուցյԱԻլ Վեհի ա զգա յի ն ֊եկ եղեցական, դրական, բանասիրական արժանիքները, նրա բերած մեծ ու շնորհընկալ նպաստը ■•այ կոզտուրայի ընդհանուր գանձարանում։

ժա մը 10-ին Սկսվեց պաշտոնական հողն - հանգստյան կարգը։ Մայր Տաճարը լիքն էր հրավիրյալներով, Վեհ ո,. տպավորիչ հան­դիսությամբ կատարվեց հ ոգեհ անդս տ յանարարողությունը, որի ամբողջ տևողության ընթացքում1 հրավիրյալները հոտնկայս հար - '{եցի՚ն Վեհի հիշատակը և ապա բարձրանա - /ով Վեհարան, ցավակցություն հայտնեցին հա գ արքեպիսկոպոսին՝ Հա յ Եկեղեցու և հայ ժոգովյ։դի մեծ կորստի աոթիվ։

-ուլի սի 4 ֊ի ն անցագրային դժվարու­թյունների պատճառով, ուշացումով Ա նթ ի ֊ մ՛աս հւսսավ Ս, մ ե նայն Հա յոց Հայրապետի

պատգամավորությունը, մ,րի կա ղմի մեշ կին Վահան արքեպիսկոպոսը, Ա. Առաքելյանը կ Սա. Անոսյանը։

Հանգուցյալ Վեհի օծյաչ մարմինը հանդ, չոլմ էր Անթիլիասի Մայր Տաճարում։

Հուլիսի 6-ին, կիրակի .օրը, ժամը 10-ին, սկսվեց թաղման արարողությունը։ Եկեղե­ցական մեծ թսււիորով Վեհի գագաղբ и/п սւջ - ն<ղպվեւյ իր վերջին կայանը, 1էիլիկիս վեր ֊ ջին կաթողիկոսների' Սահ ակի և Պետրոսի Կոդքինյ Մայր Տաճարի ու Նահատակшц »սւշարձանի միջև ընկած՜ տարածության ,է,ա ։

Հանգուցյալ Հայրապետի թարմ հոդա- կոլյտի վրա դամբանականներ խոսեցին Ա ֊ ՛քեն այն Հա յոց Հայրապետի ներկայացուցիչ, ներ ձ . Վահան արքեպիկկո պսսը և II, . Առաքելյանը, հանուն Ամենայն Հայոց Հ ա յ ֊ բա պետ ի և Մայր Հայրե՛նի բի հավատացյալ հայ ժողովրդի։

Մայր Տաճարի տխուր զանգերի և սաղ­մոսերգության ց մելամաղձոտ շեշտերի տակ, թաղմանական արարողությանը վերջին մրր- մունջնեբի հետ ' երանաշնորհ Հայրապես,:, գա դաղը հուշի՜կ հուշի՛կ իջեցնում են իր հա ,[ի տ են ա կ ան քնաբանը...

Այգ օրվանից Անթիլիասի հեռավոր, հյու­րընկալ ափերում, հանգչում են հայ ժոգս- 'էւ՚Ր՚ւՒ մեծ գավակի ու Հայասւոանյւս(գ Առա քելական Եկեղեցու մեծ սպասավորի նշխարները։

«3|ւջատա1|էւ աւ՝դաւ*ոց огЛПщрЬинГр Լւլ|ւ- < |ի » ,

ՃԱՆԱՊԱՐձՈՐԴԱԿԱՆ

■ եռագիրը, գուժեց Մեծի Տպնն Կի- լիկիո ե ը ջ ա ն կ ա հ ի շ 4 ա թ ո -

ԼՀՀՀՀ?. ղիկոսի' Գարեգին Ա-ի մահը։Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Տ.

Տ. Գեորգ Ջ ի նա՛խագահությամբ գումար­ված Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի հատուկ նիսսւր որոշեց պատգամավորություն ուղար­կել Բեյրութ — Անթիլիաս' ներկա գտնվելու, հանգուցյալ Հայրապետի թաղման։ Պատգա­մավորությունը բաղկացած էր հինգ '.ոգուց գերաշնորհ Տ . Վահան արքեպիսկոպոսը, երոլսադեմի հայոց Պա՛տրիա՛րքական </'" ֊ իւանորղ. Տ . Եղիշե արքեպիսկոպոսը, ռումի­նահայ թեմի առաջնորդ Տ. Վազ դեն եպիս- 1/ոպոսր, Առաքեք Առաբելյանր և Ատ. Ա նոս ֊ յսւնը։ Մենք եր՛եքս (Վահան արքեպիսկոպոս, Առաքեք Առա քելյան և Սա, Անոս յա ն) Վե­հափառ Հայրապեաից կա րգա դրությունստացանք շտապ մեկնելու Լիբանան։

Հունիսի 2 2 ֊ ի առավոտյան մենք ինքնա­թիռով մեկնեցինք Երևանից։

Մոսկվա հասնելով, պատվիրակության ■ ա ֊ ոաջին դորձլ։ եդավ զրաղվել է/իգայի հար­ցով ե շտապ մեկնել Բեյրութ: Սակ՛ոռն հա­կառակ մեր ջտնքե րի, մեգ չհաջողվեց ու­րագ. լուծել այդ խնդիրը։ Հունիսի ։[ ե (1\՝ ի ն միայն մենք կարողացանք ստանաք ւ[իգա­ները ե մեկնել Ս ոսկվայից։

Հուլիսի 1-ի առավոտյան ի նքնաթիռր մեկնեց Մոսկվայից դեպի Պււագա։ Պրագայի օդանավակայանում մտերիմ ժպիսւով մեղ զիմավոբտում ՛Է Չեխոսլովակիայի Պրտվոսլավ Եկեղեցու Էկղարիւտաի ներկա յա ցուցիչպրոֆ. Չերկեոր: Պրագայի համալսարանի• եղանակավոր և սիրված գիտական աշխա­տողներից մեկն Է պրոֆ, Չերկեսը, զ ե մ ո ֊ կրասւական Ձե/ււ ո լլլ ո՚վա կի այ ի ժողովրդի լ ո ւ ֊ սավո բութ յան և զարգացման ակտիվ ե. անձ­նվեր աշխատողը։ Պրոֆ,. Յևրկեսի ուզեկցու- թյամբ մենք իջնում ենք «Ալկրոն» հ յո ւր ս ։֊

Ս.ՌՍ.ՔԵԼ Ա1ՒՍ.ՔհԼՅԱՆ

ՏՊՍՎ-ՈՐՈհԹՅՈՒՆՆեՐնոցում և օթևանում հարմարավոր սենյա կ­ներում։ Միանգամայն անծանոթ քաղաքոլմն ենք մենք։ Ինքնաթիռով մեր ճանապարհը շարունակելու, ամբողջ հոգսը իր վրա առավ հարգարժան պրոֆեսորը։ ճանապարհը շա ­րունակելու հնարավորություն չկար, որով­հետև Պրագայից մեկնող օդանավակայա­նում մի շւսբաթ առաջ արդեն ծախվել Էին պոմսերը։ Մենք՝ ուզում Էինք շտապ հասնել •Բեյրութ, որպեսզի ներկա գտնվեինք հ ա ն ֊ գոլցյալ Կաթողիկոսի թաղման, սակայն չէր հաջողվում։ ՊրՀֆ. Չերկեսը մեզ հուսա­դրում է/։ շտապ ՚ճանապարհելու, բա յց հա­կառակ իր կամքի մի քանի օր մնացինք Պրագա յում ։ Մենք պրոֆեսորի հետ պտտե­ցինք քաղաքը և դիտեցինք տեսարժան վա յ­րերը։ Հսկա կաղամախիներով ու ւիարթամ բուսականությամբ հարուստ պուրակները առանձին շուք ու գեղեցկություն են տալիս դեմոկրատական եր կրի մայրաքաղաքին։ Փողոցով շրջեքիս ես կանդ աոա ժա մացույ­ցի 'Դ խանութի առաջ, իմ ոլշա դրությունր գրավեցին ցուցափեղկում դրված ժամտ- ղույցներր. ես նայեցի նրանց, մի անսովոր, հարազատ զգացմունք համակեց ինձ այդ րոպեին. դրանք իմ հայրենի աշխարհի, Երևանի ժամացույցներ էին, որ վաճառվում էին այստեղ։ Ո րքան սիրելի էին նրանք այղ րոպեին. Ես հիշեցի Երևանը, իմ հարազատ բազարի ժպտուն շենքերը իրենց գեղաքան­դակ կամարներով, որոնց զվարթ տեսքը կենսախինդ տրամադրություն է զարթեց­նում դիտողի մեջ։

Պրոֆ. Չերկեսը ա յցելում է մեղ և ուրախ լուր հաղորդում, տոմսերը պատրաստ են, վաղը պիտի մեկնենք Պրագայից Շվեյցարիս, ։ Անսովոր տրամադրություն է համակում ինձ. շուտով կհասնենք Բեյրութ և վերջ կտրվի սպասողական վիճակին, Հաջորդ որ՜բ մեր գո ­հունակությունը հայտնելով պրոֆ. Չեբկե- սին, բաժանվեցինք նրանից։

Ինքնաթիռում, մեկնումից 10 րոպե հետո.

երիաասարդ ոլհին մոտեցավ ճամ

ե Տ է յ , ԲՀ անեՅ Բ ՞ լ ՞ ր ի շվեյցարական եբկրի ք ա ր ա կ ը և օ(վա թեր,թե ր հ յե կ ա \ ա%օրինակ, Չեխո Ալովակիայի սահմանն արդեն

4 Կ : Ես հես,աՔՐՔՐոլթյա մբ դիտումէի ի ն ձ համար անծանոթ այս երկիրը, Որիմասին շատ Էի { սել „ լ շատ կարդացել, Հ ե ռ ֊ վ֊ում երևում Էին Ալպերը ձյունածածկ կա. տարներով, ներքևում շվեյցարական հ ա ր ֊ թությունն Էր ծածկված կանաչով, Ամբողջ երկիրը ներկայացնում Էր երկրաչափական Ճշտությամբ գծվա ծ քառակուսիներ և քառ­անկյունիներ, Նրանց միջով անցնում Էին բազմաթիվ երկար ու սպիտակ գծեր, տ ե ղ ֊ տեղ եզերված ծառերով, այդ գծերը երբեմն

ատում Էին իրար և խաչավորվում, նրանք '»ասն ում Էին կանաչուտների մեջ ձգված գյուղերին կամ քաղաքներին և վերջանում, Այդ ուղիղ դծերր ճանապարհներ Էին, ո- րոնք միացնում Էին բնակչության կետերն իրար կամ ցանքսադաշտերին,

Երեկոյան դեմ ինքնաթիռը կանդ առավ Տյոլրիխի օդանավակայանում, Օդանավակա­յանի վարչությունը ճանապարհորդներին փո­խադրեց քաղաք, մենք օթևանեցինք «Սենտ Գոգարդ» հյուրանոցի համարներից մեկում, Հյուրանոցի աշխատողներից մենք մտերմա­ցանք վերելակում աշխատող Հայնցի հետ. Համալսարանի փիլիսոփայական ֆա< կ ո զ տ ե ֊ տի ուսանող Էր Հա յնցը. կարիքը և ուսման ծարավը նրան ձգել Էին այստեղ, այդ հա- յարսւկ աշխատանքը տանելու, Հա յնցը նկու­նացած Էր զգում մեղ մոտ. բա յց երբ տե­սավ մեր բարեկամական վերաբերմունքը, սիրտ առավ, ազատ և ուրախ Էր զգում, նա սիրում Էր ռուսերենը և սկսել Էր սովորել ա յն. մեզ հետ խոսում Էր ռուսերեն, թեկուզ անվարժ, և երբ մենք նեղվում Էինք, երբեմն թարգմանի աշխատանք Էր կատարում մեզ համարւ

Ինքնաթիռը սուրում Էր շվեյցարական կա­նաչուտների վրա յով , մենք անցնում Էինք /ձերի, քաղաքների, անտառների վրա յո վ , Շվեյցարական երկրի գեղեցկությունը չքա ­ցա վ, Սկսվեց կանաչազուրկ, գորշ լեռնալան- քերի, դարուփոսերի մի անհրապույր երկիր, Մենք թռչում Էինք ֆրանսիական հողի վրա- յռ վ . Ինքնաթիռը ճեղքում Էր ամպերր և ձ ը զ ֊ աոսէ վճիտ երկնակամարին, Բարձրաչափի սլաքը ցույց Էր տալիս 3 .5 0 0 մետր բարձրու­թյուն, Երևաց լազուր երկինքը և գիտության ու տարերքի պայքարն ավարտվեց առաջն.ի հաղթանակով: Ինքնաթիռր կապուտակ ու Բտ ան մեջ լողում Էր ուժգին թափով, •կարծես զգա- 1"Վ տարերքի սպառնալիքը, ջանում Էր կան- խել վտանգը։ Հեսվում նկատվում Է անծայր

Գերաշնորհ Տ . Վահան արքեպիսկոպոս Կոստանյան

կ ապոսոակոլթյոլն, Միջերկրականն Է դա, <.Նի'սա, Նի՜սա», լսվում Է ինքնաթիռում, ճամբորդներն են, որոնք իրենց լեզվով դ ո ֊ չում են «Նի ցցա , Նի՜ցցա», Ինքնաթիռը իջ­նում Է հ ա ն դ ա ր տ . նա պտույտ Է գործում ցամաքի վրայով և կանգ առնում բաց տարա­ծության վրա, Մի ժամից հետո ինքնաթիռր սուրում Էր Միջերկրականի ջրերի վրա և ցա ­մաքը հետզհեէոե չքանում Էր մեր տեսողու­թյունից, Սի քանի րոպե ևս և արդեն համա­տարած ջուր Է, անեզր կապուտակու­թյուն, հանդարտ ու վճիտ. Երեկոյի աղ­ջամուղջը իր թևերը иփռել Է այդ կա­պուտակության վրա, թվում Է, թե մշու­շը ծածկեք Է ջրերը. Մենք կտրված ենք աշխարհից, մարդկային հասարակությու­նից, Անմռունչ տարերքն Է մեր ա նհրա ֊ '4 ՈԼ1Ր ^Իջավայրը՝ վերևում եթերը անս՛ահ­ման, ներք1ւում ջուրը անդն զա խոր և ահար­կու։ Ինքնաթիռի մեջ խորհրդավոր լռություն Է. ճամբորդների դեմքերին երևում Է անսո­վոր լրջություն, ոչ ոք տրամադրություն չու­նի խոսելու. Միայն Լսելի Է հռնդյունը ինք­նաթիռի, որ սլանում Էր հսկա շառաչով, ա ֊ „ես զարհուրում Էր ահավոր մենությունից

?6է а մ I՝ ՛լ ծ ի Ն 1932

ш т .

եւ՚ուււաւլԼւքի հայույ Պատրիարքական տեւլւս- սլւսհ' <]1«ւ՝ւսշնոր|) Տ ... եւլիւհ արքեպիսկոպոս

Տեւ՝տեւ՝յան

և ձգտում շուտ հասնել у ամա րի )ւ ։ Ա ղջա ֊ մռւդջն սւվե{ի էր թանձրանում և տեգի տա­լիս երեկոյան խավարին։ . Ահա հեռվում նշմարվում լույււերի աղոտ փայլը, որ սկլւ սոսէ է հետզհետե ավելի ուժեղանալ: <?Հռո ֊ մը», լսվում է ինքնաթիռում։ Մոտենում ենք բազարին, նկաաե/ի են միայն սև բլուրներ, որ դիտում էինք ապշությամբ։ Մենք արդեն կայարանում ենք։ Մոտենում ենք ոստիկա­նության սհղւս)։ին ու հանձնում մեր անձ- նազբեբր։ Պաշտոնյան հապճեպով արձանս։ - 'II'ե у ինչ որ բան իր առջև ղրված մաւ ւլա\նում և հասկացրեց, որ ազաւո ենք։ Օղանավակա֊ յէսնը նոր շենք Էր* թե նրա ներսր ինչ ձար- ա արա պե սոսկան ոճով Էր կառուցված, ղ ը մ - վար Է նկարագրել միայն կարող եմ ասեի որ ես իմ կյանքում գես չէի Հանդիպել ճար ֊ ա արա պետ ական այնոլիսի տղեղությահ, ինչ ֊ "ւԻ սի ն ա ՏԳ էր* Մենը՛ այսւոեղ սպասեցինք մի քանի մամ և ւ/իշերվա մսւմր 1 ֊ի ն թռանք դ]ե պի Րեյրժւ ւթ ։

Ինքնաթիռից ոչինչ չէր երևում г դիտելու ոչինչ չկար գիշերային խավարի մեջ. Գուցե հենց ա յգ էր պատճառը, որ ճամբորդներէ/, ղրանց թվում և ես, անմիջապես ընկղմե­

ցինք խոր քնի ւ)եջ։Երբ ես արթնացա, արևը դեռ նոր Էր ծա­

գել- և նրա ճառագայթները ցոլում Էին ջրե­րի մեջ։ Ջրերը կարծես դողում Էին վազորդ- յան մեղմ զեփյուռից: Հ ե ռ վ ո ւմ երեոս) ԷրԼիբանանի երկարաձիգ լեռնաշղթան. ձաի։

կողմում ջրի կապուտակությունն Էր, իսկ աջ կողմում ծուէի վրա թանձր գոլորշին, որ հանդարտ բարձրանում էր ծովի մակերևույ­թից- 1ւ կարծես ձգտում էր հասնել սավառ­նակի բարձունքին, բա յց նա սուրամ էր գեպի առաջ արծվի հևքով, ասես ոգեշնչված նսւվա հանգստի մերձեց-ու ՛էից։ Ա ավտոն ակր պտույտ Է գործում ք;սզ;սբե վ;ւա և իջնում։ Ինքն/սթիոի ս ՛սնդու ղ րի վսայից ես տեսա հսկա բազմություն։ Ինձ թվաց, թե ուղեկից­ներ են, որոնք եկել ե՛ն բարի ճանապարհ մաղթելու իրենց Հարազատն՛երին, կամ դի­մավորելու գրսից եկ՛ող իրենց մերձավոր­ներին։ Սակայն ես սխալված Էի։ Այդ բա՛ ՛ի

մությունը հայրենաբ՛աղձ հայ ժողովուրդն Էր, որ եկել Էր դիմավորելու իր հարազատ Հ ա յր ե ն ի ք ի ։ զավակներին։ Հեռագիրը Հաղոր­դել Էր մեր գալու մասին, ի ն ք ն ա թ ի ո ր պիտի Բեյրաթ ժամաներ առավոտյան ժամը 6-ին,

սակայն տ՛եղ Էր հասել 3 ժամ ՛ուշացումով։ Եվ Հայրենիքի սիրով ջերմացած այղ բա զ­մությունը 3 ժամ սպասել Էր մեր ժամանու­մին։ Ршզմության մեջ մեզ առաջի նլւ л ղջ ո ւ - նոււէ Է մեր դեսպանության ներկայացուցիչ արգո Արշակ Սարդսյանլ։, ապա Անթիլիասի հայ հոգևորա՛կանության ներկա յա ց ո ւց չո լ ֊ թյունը, որի մեջ են գերաշնորհ Դե բենի կ ե-

պիսկոպոսը և հոգեշնորհ Գնեի Արշակ, Վաչե վարդապետները։ Բազմության խնդալից ող- ջոլյէւների տակ մենք տեղավորվում ենք մեգ

հատկացված ինքնաշարժերով և շարժվում գեպի Անթիլիաս։ Հարյուրավոր ինքնաշարժ - ներ, •եծտն/ւվնեբ, մ ոտոցիկւետներ շարժ г վում են մեզ հետ։ Օդանավակայանից գեպհ Կաթողիկոսարանը տանող երկար պողոտան տոնական տեսք Էր ստացել, Այգ մ եծա բա ն ֊ քր, \ ա ս կ ա նա լի,որ ե ՜ , ա յն վառ սիրո ար՛տէս-

>այաությունն էր, յ։ր ցույց էր սաղիս Մայր Հայրենիքից որբացած հայ ժողովրդի այ и ։ ատվածը իր հարազատ երկրին։

1 / ե ն բ , տ ս ա ն ք Կ ա քհւ I/ի կ II и ա բ ա ն լ ։ ։ Ա յս տ ե ղ 1 ա վ ա ք վ ե լ Հ ր Բ ե յր ա թ ի ո ւ,ջ հ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ,

ա ն հ ա մ ա ր բ ա զ մ ո ւ թ յ ո ւ ն , ո ր ց ա ն կ ա ն ո ւ մ Էր տ ե ս ն ե լ Հ ա յ ր ե ն ի բ ի ց ե կ ո ղ ն ե ր ի ն ։ Բ ա կ ո ւ մ , Փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւ մ , պ ա ա շ ղ ա մ բ ն ՛ե ր ո ւ մ , ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն ե ր ս ո ւ մ • п п /ш ք վ ս ւ ծ ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ ը ծ ե ր , ե ր ի ­

տ ա ս ա ր դ , տ ղ ա մ ա ր դ ի կ Ոլ կ ա ն ա յք , ե ր ե ի ։ա - ն ե ր , դ պ ր ո ց ա կ ա ն ն ե ր , ա մ ե ն ք ր ճ ի գ Էին թ ա -

։իոււ1 ն ա յ ե , մ ե զ և ա ռ ն ե լ Հ ա յ ր ե ն ի բ ի կ ա ­

ր ո տ ը ։ Ա ր զ ա ր ա ց ի Էր Բ ե յր ո ւ թ ո ւ մ հ ր ա պ ա -

ր ա վ կ ո ղ ա ո т р и զ ի մ ա կ ա ն թ ե ր թ ե ր ի ց մ ե կ ը

մ ե ր ժ ա մ տ հ մ ա ն ն վ ի ր ա ծ ո ղ ջ ո ւ յն ի հ ո ւ ր /ա ծ ] ։

մ ե ջ զ ր ե լ . « 1Մտն(յ ա յք ե ա ւ ն մեջ կերևաս Մասիսներն ու Հայրենիքը»: Մ ի ա բ ա ն ո ւ թ յա նառաջնորդությամբ մենք մտանր Տաճարը, որտեղ դրված Էր հանգուցյալ Հւսյրապեւսի ղազազը։ Մենք մեր հարգանքր մա ա ու ցին ր Հ ա յր ե ն ի ք ի հավատարիմ զավակի աճյու՛նին։ Ապա զուրս եկանք տաճարից ու սանղուղք- ներով բարձրանում Էինք ղես/ի դահլիճ, ժո­ղովրդի պահանջէով մ՛ենք կւսնզ առանք սան­դուղքի ա ս ա իճ աններին ե մեր հայացքն ուղ­ղեցինք հայրենակարոտ ժողովրդին։ Հուզի՝ Էր այդ տեսարանը։ Հազարավոր արտասվա­

լից աշքեր, սիրակեզ հայացքներ գիտում Էին մեղ և հիշում .Հա յա աո ան լ ։, իրենց 1,որց- րած օթևանը, հարաղաա օջաիւր։ Բազմու­թյունը չհեռացավ բա կից. մեզ հետ մտան Կաթողիկոսարանի հսկա դահլիճը։ Նրանք ■մեկիկ֊ւքեկիկ մոտեցան մեզ, անձկությամբ սեղմեցին մեր ձեռքերը և առան իր՛ենց կա­րոտը։

ժ ՚ո դ՛ո վր զ ա կ ա ն ի։ ա ն զ ա վա ռո ւթյ ո ւ նն ա յ գ ■օրը ցուցադրեց անօրինակ հայրենասիրու­թյ՛ուն, անհուն սիրււ այն բոա ն զգացմուն­քը, որ Ս ւիյուո բի հայությունը սւածում Է դեպի Ս ո վետ ական Հայաստանը և Մայր Աթոռը։

Մեր Ժամանումից հետո անմիջապես հա­ջ՛որդ օրը Կաթողիկոսական փոխանորդ Խաղ սրբազանը դրտվոր ա զգա բարությամբ, հա յ­տարարեց հանգուցյալ Կաթողիկոսի թաղման օրվա մասին։ Խաղ. սրբազանը թաղումը հե- աաձգե, Էր մինչև, պատվիրակության ժամա­նումը Բեյրութ։

Հոււիոի Ч-ի օրը Անթիլիասի Հա յոց Կա -

Ի Ա Ծ Ի ն

1).ււսւ1'1ւ| 1].ւսս11ւ||ա1'ւ

թոզիկոստրանի բակը- լեփ-լեցուն Էր մարդ­կանցով։ Բեյրութի հայությանը եկել Էր հրաժեշտ տալու՛ հայրենսաե՚ր Կաթողիկոսին։ Տ իա լ ր ղողանջում Էին եկեղեցու զանգերը։ Պատարագում Էր Խաղ արքեպիսկոպոսը։ Պատարագի կեսին եղավ արարողության ընղմիջում։ Բեմ բարձրացավ ամենայն Հա­յո ց Կաթողիկոսի ւզաավիրւոկաթյան նախա­գահ Վահան արբեպիսկոպսսբ ե. ասաց սլաաշա՚Տ դամբանական

Արարողությունից հետո հանդիսավոր կեր­պով, շարականի երգեցողությամբ տաճարից զուրս տարվեց գաղաղը և ժողովրդի իւուոսւ բազմության միջով ուղղվեց դեպի գերեզ­մանը, որ վարված՛ Էր տաճարի ձախ կող­մում՛։ Դագաղն իջեցրին գերեզման։ Այդ ժա­մանակ գամբա նա կան ճառով ելույթ ունե­ցավ պատվիրակության անդամ Առաքել Ա ֊ ռաքելյա ՚նը' նշելով Հանգուցյալի խոշոր ծա­ռայությունը հայ ժողովրդին ու կուլտուրա­յին որպես մանկավարժի, գիտնականի, հա­սարակական գործչի ե հտյրենասերի, որբ

՛մինչև իր կյանքի վախճանը հավատարիմ մնաց հայ ժողովրդին, Մայր Հայրենիքին և Էջմիածնի Հայրապետական գահին։

I . Иրրաղանի դամբանական,! տպագրվում կ ա յ“

հա մա րում։— /иՄР•I

Վ Ս .Ր Գ Ա Ն 11.ՐՔ1)Պ1Վ)1|ՈՊՈԱ

10М М Ш № 1 Ш 1 М ^(РТЫШМЫБ1

Т է ~ Հ Հ \ ՐԲ վերնատուն կըսեմ պետք չէ с-0-» հասկնալ հասարակ տան կամV Լ ^ ) | / շենքի մը վեր նահտրկը։ Այս

րտռով ես կհիշեմ աչն «վերնա­տունը մեծ և զա ր գար յա լս , ուր Հիսուս վեր- ջին ընթրիքն ըրավ իր աշակերտներուն հետ, Սուրբ Հաղորդության խորհ ուր զն հաստա­տեց- և սիրո կտակն ա վանդեց անոնց։ Կհի­շեմ նաև այն վերնատունը’ ուր Հիսուսի աշակերտները և մի քանի հավատացյալ կի­ներ Հիսուսի պատվերին համաձայն, Անոր երկինք համբառնալեն վերջ հավաքվելով կաղոթեին ամեն օր և կսպասեին այն մեծ շնորհքին, որ խոստացած էր Հիսուս Սուրր Հոգիին առաքումով։

Ել ահա ութ օր վերջ հրաշալի կերպով կատարվեցավ այս խոստումը։ Մ ի աշարա թի առավոտոմւ Հոգին Սուրբ իջավ անոնց վրա, երբ անոնք կաղոթեին, վերնատունը լեցվե- ցավ անոր ներշնչող մթնոլորտով։

Աշակերտները խանդավառված սկսան խո սիլ մինչև այն ատեն իրենց չգիտցած լե ­զուներով, լեզուներովը այն երկիրներուն, ուր պիտի երթային Ավետարանը քարոզելու, ինչպես Թադեոս առաքյալ հայերենով։

Այս մեծ հրաշքեն հետո նախ Թադեոս, ապա Բարթոլղիմեոս մեկնեցան Հայոց աշ­խարհը և սկսան հոն քարոզել զեռ անգիր Ավետարանը։

Անտի և ա յւր, 2 .000 տարիներ, այս հրաշքն է որ կկրկնվի Հայաստանի մեշ Արարատի փեշերուն տակ կառուցված նոր վերնատան' Սուրբ էջմիածնի Մայր Տաճա­րին մեջ։

1 . Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց Վ եհա փ ա ռ Կ ա թողիկոսի ըն տ ­

ր ո ւթ յա ն և օծմ ա ն յո թ ն ե ր ո ր դ տ ա րեդա րձին ա ռ թ ի վ ։

Այս վերնատան կառուցման ձևը ինք Աստ­վածորդին Հիսուս Քրիստոս'' Միածինը' ավավ, իր անվան ու հավատքին համար չարչարվող Սուրբ Գրիգոր էուսավորչին, որու հետևանքով քրիստոնեությունը հալածող մեր Տրդատ թագավորը դարձի գալով ջերմ պաշտպանը եղավ անոր։ Եվ ահա Հա յոց աշխարհին մեջ կառուցվեցավ մեր ա զգա յին. եկեղեցական նոր. Վերնատունը, Մայր Տա ­ճարը' «Սուրբ էջմիածին», խորհրդավոր ու փառավոր անունով, ուր նմանողությամբ կկրկնվի առաքելական վերնատան մեջ պա­տահած Սուրբ Հոգիի իջման մեծ հրաշքը։

Երջանկահիշատակ Խորեն կաթողիկոսի վախճանումէն հետո մոտ յ ոթը տարիներ թափուր էր մնացած Հա յոց Հայրապետական Աթոռը։ Վերջին տարիներուն բոլորիս հա յտ - նի քաղաքական դեպքեր պատճառ եղած էին այս անսիրելի հապաղումին։

Հազիվ թե այս անախորժ կացությունը մի քիչ մեղմացած, հրավեր եղավ Ամենայն Հա - յոց Հայրապետի Աթոռին անձնվեր պահա­պան' Տեղակալ Սրբազանեն աշխարհի ամեն կողմերը ցրված և եկեղեցական կազմակեր­պություն ունեցող հայերուն, որպեսզի իրենց ներկայացուցիչներն ընտրելով ղրկեն Հա ­յաստան' էջմիածին, ընտրելու համար ա զ­գին Կաթողիկոսը։

Կատարվեցավ այս հրամանը։ Խորհրդա­յին մեծ Միությունը ոչ միայն արտոնեց անոնց ամեն մեկուն ազատ մուտքը իր սահ­մանն երեն ներս, դեպի Սուրբ էջմիածին, այլև ճանապարհին ամեն դյուրություն և սքանչելի հյոլրասիրոլթյուն ցույց տալով տարավ զիրենք իրենց Հայրենիքը' Հա յա ս­տան, ոմանց փառավոր օդանավ ալ տրա­մադրելով։ Այսպես ուրախ սրտերով ու

ա ճ20

զվարթ տրամադրություններով աշխարհի ամեն կողմերեն հոն հասան 115-ի չափ եկեղեցական և աշխարհական պատգամա­վորներ ւ

Այս առթիվ տեղի ունեցած այնքան լոս,, ու այնքան պատկառելի համազգային ժո- ղովնեղեն վերջ 1945 հունիս 23-ին շաբաթ I սօր վերջ, անոնք երկյուղածությամբ

Ղ1ՂէՂվեց,ան< ՄՐՐ Տաճա մեոյին ֊եկեղեցա կա ն Վերնատոձր երկնա պար­գև Սուրբ էջմիածին, և իրենց անուններր մի առ մի ստորագրելով ներկայության տո­մարին մեջ, գրավեցին իրենց տեղերը կ ա ր ֊ Դով։

Ապա լսեցին ու կրկնեցին ուիյսյի բա նա - ձևը թե հավատարմությամբ և խղճի մտոք, պիտի քվեարկեն։

Նորին Սուրբ Օծություն Մեծի Տանն Կիլի- կիո ալեհեր Հայրապետը, որպես նա խ ա դա ֊ հը այս զգայացունց ժողովեն' էուսա վորչ֊ յան երևույթով, պատկառազդու, խրոխտ առոգանությամբ արտասանեց տերունական աղոթքը։ Հետ որո ունկնդիր եղան ս ո ւր բ ֊ գրական ընտրված հոգեշունչ աղոթքներուն, խոր լռության մեջ։

Մենք կզգայինք թև կապրեինք հայոց ազ- զային-եկեղեցական Վերնատան մեջ, ուր կգտնվի Լուսավորչի տեսիլքը, Միածինը ոսկե ուռամբ կզարնե ու կրախև գետինը սանդարամետին, կանգուն ու պայծառ պա­հելու համար այս քրիստոսաշնորհ հաստա­տությունը, Եկեղեցին Հա յա ստ ա նյա յց, որու ՛(դժոխքի դռներն» անգամ չեն կարողացած վնասել։ Մթնոլորտը բյուրեղացա ծ էր հոգե- վոլւ խորհուրդով։ « Եկայք շինեսցոլք սուրբ զխորանն լուսոյՏ> սրբազան կոչը կարձագան­քեր սրտե ի սիրտ, հոգիե հոգի։

Դիվանի պաշտոնյաներեն մեկուն հրավե­րով պատգամավորները կարգով ու ակնա­ծանքով մոտենալով դրին իրենց քվեները կնքված սնտուկին մեջ։ Ապա նախագահին հրամանավ բա ցվեցա վ ան և որոշված երկու անձերոլ կողմանե մեկմեկ կարդացվեցան քվեները, բոլորն ալ «միախոհ և միակրօնв արված էին այն անձնավորության, որ այսօր յոթն տարիներե ի վեր Աստուծո կամքով Հայրապետն է Ամենայն Հա յոց և Հովվա­պետը արժանավոր։

Բացվեցան դռները Մայր Տաճարին, զան­գակն՛երն սկսան ղողանջել, իրենց ձայնը հասցնելով մինչև Արարատյան դաշ­տի հեռուները, ողչունելով Հռիփսիմեի, Գ ա ֊ յա նեի, Շողակաթի լռա կյա ց սրբավայրերը։ Ժողովուրդը խռնվեցավ ընդարձակ բակին մեջ, և թափորը կազմված պատգամավոր­ներն* ցնծությա մբ երգելով «էջ Միածինն ի

Հօրէ և լոյս փառաց ընդ նմա», ճիշտ իր տեղին սկսավ շարժիլ դեպի Վեհարան՝ կա­մաց քայլերով։ Նոր Հայրապետը շուրջառա­վոր, խաչ գավազան ի ձեռին, շրջապատ­ված եկեղեցական հայրերն, կհ առա ջան ար խանդավառ ժողովուրդին մեջեն, աջ ու ձախ տալով անոնց իր անդրանիկ օրհնություն­ները։

Վեհարանի ընդունելության սրահին մեջ Վեհափառի օրհնությամբ վերջացավ պատ­մականորեն աննախընթաց այս ընտրությու­նը։

Հաջորդ օրը, 1945 հունիս 24, կիրակի առավոտյան սուրբ պատարագին, որ մա­տույց նորընտիր Կաթողիկոսն Ամենայն Հա ­յո ց , արժանընտիր հաջորդը Սուրբ Գրիգոր Լոլսավորչին, կատարվեցավ անոր օծումը, այնքան հուզիչ ու տպավորիչ արարողու­թյա մբ մը, որ ունի միայն Եկեղեցին Հա յա ս­տ ա նյա յց, և որ տեղի կունենա միայն Հա - յո ց Մայր Տաճարի մեջ ի Սուրբ էջմիածին։

Նախանձելի բախտավորությունը ունեցան ր ականատես ըլլալու այն անզուգական արա­րողության, երբ բեմին վբա նորընտիր Հ ա յ­րապետը դեմքը ժողովուրդին դարձուցած, ծնրադիր, գլուխը ծածկված այդ պահուն հատուկ թանկագին ու շքեղ քողով մը, եր­կարած մինչև գետին, Տ . Գարեգին Հա յրա ­պետը' Մեծի Տանն Կիլիկիո, շրջապատված մի քանի եպիսկոպոսներով, բոլորն ալ ծան­րագին ղզեստավորյալ, մյուռոնաթափ ա ֊ ՛լավնին ի ձեոին, եկեղեցական դասով միա­սին «Առաքելոյ Աղաւնոյ» ներշնչող շարա­կանի երգեցողությամբ, սրրալույս մյուռոնը կհեզույր անոր գագաթին։

Բազմահազար հավատացյալներոլ աչքե­րով անքթիթ, հավատքով ու խորհուրդով միաբան' կդիտեինք ու կօրհնեինք այս պա­հը հրաշա/ի, որոմ։ արժանի եղած էինք, մեր ազգային-եկեղեցական Վերնատան մեջ, որ « - ^ մ ի ա ծ ի ն ն » էր։

Հա յոց Հայրապետը իր այս դիրքին մեջ, քիչ մը անդին սքանչելին Արարատ իր գա­գաթը ձյունափայլ քողով ծածկված' կարծես իրարու հետ կհաղորղակցեին, իրար կլրաց- նեին հայկական կյանքի և պատմության դարերու հեռավորութենեն եկած իրենց ան­մեռ հիշատակներով։ Կաթողիկոսը կխոսեր լռելյա յն. «Ես կուգամ Լուսավորչեն, որպես 129-րդ հաջորդը անոր։ Ո՛վ դուք հավատա- վոր զավակներդ Լոլսավորչին, պահեցեք Ջեր հավատքը, որ Լուսավորիչ առավ Միածինեն ու տվավ ձեզի»։

Արարատը կբարբառեր անխոս. «П վ հա­յորդիներ, ես խորհրդանիշն եմ Հայոց աշ­խարհին։ Զիս տեսան ու ինձմով ներշնչվե֊

з йէ Д Մ 1' Ս Ծ ն 4Й52

ց ա ն Հ ա ,կ ե ր ո ւ Ա ր ա մ ն ե ր , Վ ա ր դ ա ն ա ր т Վ ա հ ա ն ն ե ր , 1],ս հ ա կ ն ե ր ու Մ ե ս ր ո պ ն ե ր , ա ն ո ն ց ս երն ո ւ հ ա յր ե ն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը ը ր բ ձ եր կ յա ն ք ի ո ւ ղ ե ց ո ւ յց ը , ի ն ձ մ ո վ խ ա ն դ ա ­վ ա ռ վ ե ց ե ք , ի ն չպ ե ս ձ ե ր ն ա խ ա հ ա յր ե ր ը բ ո ֊ լ ո ր ։ _ Տ ե ր ե կ ե ղ ե ց ի ի գ լո ւխ ը Ս ուրբ Կ 'Դ 'Ա\ ծ ի ն ն Ւ Հ ի ս ո ւս Ք ր ի ս տ ո ս ո վ ։ Ձ ե ր Հ ա յր ե ն ի ք ը Հ ա յա ս տ ա ն , ե ր կ ն ա մ ե ր ձ Ա ր ա ր ա տ ո վ ։

Ա յս մ տ ա ծ մ ո ւն ք ն ե ր ո վ ո ւ խ ո ր հ ո ւր դ ն ե ր ո վ կ դ ի տ ե ի ն ք ո ւ կ վ ա յե լե ի ն ք շ ն ո ր հ ա գ ե ղ մ յո ւ ­ռ ո ն ո վ օ ծ ո ւմ ը մ ե ր Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ի ն իր վ ե հ ա տ ե ս ի լ փ ա ռ ք ե ր ո ւն մ ե շ , մ ի ն չ մ ի բա ն ի խ ո շո ր մ ե ք ե ն ա ն ե ր ո վ ք ա ն ի մ ը կ ո ղ մ ե - ր ե ն կ ա ռ ն վ ե ի ն պ ա տ կ ե ր ն ե ր ը ա յս գ ե ղ ե ց ի կ տ ե ս ա ր ա ն ն ե ր ո մ ւ ։

Ա յս պ ե ս կ ա տ ա ր վ ե ց ա վ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն օ ծ մ ա ն հ ա ն դ ի ս ո ւթ յո ւն ը ' հ ա մ ա կ ե լո վ հ ս կ ա բ ա զ մ ո ւթ յո ւն ը հ ո գ ե կ ա ն գ ո հ ո ւն ա կ ո ւթ յա մ բ և ա զ գ ա յի ն խ ա ն դ ա վ ա ռ ո ւ թ յա մ բ , և ի մ ե ծ գ ո հ ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն Հ ա յր ե ն ի ք ի և 11փյ,ուոքի մ եջ ց ի ր ո ւց ա ն պ ա ն դ ո ւխ տ հ ա յո ւ թ յա ն ։

Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը ք ա ն ի մ ը օրեր հ ա ն գ ի ս տ ը ն ե լո վ կ ա զ գ ո լր վ ե լե հ ե տ ո , հ ա ­ջո ր դ կ ի ր ա կ ի * հ ո ւլի ս 1 ֊ի ն կ ա տ ա ր ե ց տ ա ս ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ո ւ ի ր ա ն դ ր ա ն ի կ ձ ե ռ ն ա ­դ ր ո ւթ յո ւն ը , ն ո ւ յն թա ն փ ա ռ ա վ ո ր հ ա ն դ ի ս ո ւ­

թյամբ՛ ու աշխուժով, որուն ներկա էր դ։Օրձ ֊ (ալ մեծ բազմություն մը Երևանեն, Վա ղա ր ֊ ճապատեն և մերձակա նորաշեն ա վանն երեկ.•

Նորին Սուրբ Օծոլթյուն Ամենայն Հայոց Վե Հաւի-ւսռ Հայրապետ *հե որդ Զ՝ի գահակա­լության 7 ֊ ր դ տարին ահա լրացավ, տ՜արիքն ալ կարծ՛եմ կմոտենա 85-ի : Արդյ^Ք 1пРрտարի ևս պիտի շնորՀե՝ Տերր, որ ապրի նա, դործե լռի!ի աղոթե և ւոեսնե պսակվի[Ը ԻՐ մեծ բաղձանքներուն % որոնց գլխավորներն են ընդարձակումը Հայրենի Հողերուն, վեր­ստացումը Արարատին և Համերաշխ դււր- ծա կցուի բոնը և միաբանությունը իր հող հոր հարաղատներուն։

Ե ր բ մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի լ ի ֊ կ ի ո ա զ գ ա ն վ ե ր Հ ա յր ա պ ե տ ի ՝ Տ . Տ , Գ ա ր ե գ ի ն

Հ ո վ ս ե վ ւ յա ն ի բ ա զ մ ա ր դ յ ո ւ ն և լ ո ւ ս ա ս փ յ ո ւ ռ

կ յա ն ք ի տ ր և ր Ա ր և մ տ յա ն հ ո ր ի զ ո ն ի ն վ_Րա մ ա ր ը մ տ ա վ , ի ր ա վ ա մ բ կ ա ր ժ ե ա ղ ա ղ ա կ ե լ .

« Տ է ր տ ե ս ց է և ա յ ց ա ր ա ս ց է » մ ե ր հ ո գ ե ր ո ւ ն և

ց ա վ ե ր ո ւ ն ։ -Ա ն մ ո ռ ա ց հ ի շ ե ն ք մ ե ր ա ղ ղ ա յ ի ն ֊ե կ ե ղ ե ց ա ֊

կ ա ն Վ ե ր ն ա տ ո ւ ն ը , ե ր բ կ ա դ ո թ ն ն ք ե ր ՛գ ե լ ո վ ,

( (Թ ա գ ա ւ ո ր ե ր կ ն ա ւ ո ր , ղ ե կ ե ղ ե ց ի ք ո ա ն շ ա ր ժ

պ ա հ ե ա , և զ ե ր կ ր պ ա գ ո ւ ս տ ն ո ւ ա ն դ ք " ւ մ

պ ա հ ե ա ՚ ի խ ա ղ ա ղ ո ւ թ ե ա ն ))։

(I)ասսւոպված «Հայաստանի կոչնակ» շարար ա р к гр ]н|)

ա Ա Տ Մ Ա - Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա Ն

Պ Ր Ո :1 > . Հ . 11.Л 11.Ռ ,Դ11.Ն

(Հոււ1|. ԱՍ II* Чфигагр յա ն ներիա1||Ա դ Ь ւքիաւ]ւ [ւս1|ւսկւււն ւս(*ւ ւ| սւ

■' . * ' ’ ՚ ՚ V *Ա ' * * • ■ ► •

ԳԱՐԵԳԻՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ձՈՎ.ՍԵՓՅԱՆՆ ԻԲՐէՎ. ձՍՅ ձՆԱԳՐՈԻԹՅԱՆ ՄեԾ Վ.ԱՐՊԵՏ

լ ՚( >

շ у թողիՎլոս Հու ՜ լ լ Հա նգ ո ւցյա լ ՜ ՜ УОй Վ:"դ սերնդ!

շտով լսեցի Գարեգին Կա- թւոլիկւա Հովսեւիյապւ մահը:

ւցյալը մեկն է եղել Ш- սերնդի այն հայա գետ ­

ների;/, որ անչափ մեծ գործ է կատարել ւ'ա ւ մատենագրության էւ մսւնրանկարչու -

թաւն ասպարեզներում։ Նրա կատարած լա ՚ղմարեդսւն աշխատանքների մասին խ ո­սելը թողնե/ով մի այլ առիթի, մենք սւյժւ! երկու խոսք ուղում ենք ասել միայն նրա Հնագրական աշխատանքներիг մասին։

Առաջին անձը, որ հայ հնագրության հա­մար մեծաքանակ նյութ Է մատակարարել, բազմավաստակ Հ . Ղեոնգ Ալիշանն Է։ Նա իր չորս ստվար տեղագրությունների մեշ( ь Г /ի ր ա կ ւ ) , տ ո լ . Վ ե ն ե տ ի կ , 1 8 8 1 թ . ք ((Ս ի -

ս ո ւ տ ն » , տ պ . Վ ե ն ե տ ի կ , 1 8 8 օ թ * , «՜Ա յ ր ա -

/п /п и » , տ պ . Վ ե ն ե տ ի կ է 1 8 9 0 թ . , <гՍ ի ս ա -

կ ա ն )) , տ պ . Վ ե ն ե տ ի կ , 1 8 9 3 թ . ) , հ ա վ ա ք ե լ Է

ա մ բ ա վ ն յ ո ւ թ ՝ գ ր չ ա գ ր ե ր ի ղ ա ն ա զ ա ն ն մ ա ­

ն ա տ ի պ հ ա վ ա ք ա ծ ո ւ ն ե ր , հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր

ր ի ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն , տ ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի

լ ո ւ ս ա տ ի պ ն մ ո ւ շ ն ե ր ե. ա յ լ ն , ս կ ս ա ծ ՜ հ ն ա ֊

գ ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի լ յ մ ի ն չ և ն ո ր ա գ ո ւ յն

շ ր շ ս ւ ն ր ։ Ռ ա յ;] Ա լ ի շ ա ն ն ա յ ս ն յո ւ թ ե ր ի ս ո ­

վ ո ր ա կ ա ն հ ա վ ա ք ո ւ մ ի ց ա յ ն կ ո ղ մ չ ի ա ն -

ց ե լ , ո ւր ի շ /и ո ւ /բ ո վ ՝ ն ա չ ի կ ս / ղ մ ե լ ո ր և է գ ի ­

տ ա կ ա ն и/ շ ի / и /տ ա ն ք հ ա յ գ ր չ ո ւ թ յա ն ե գ ր ի

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ։

Նւ) ա ն ն յո ւ թ ե ր ի հ ա վ ա ք մ ա ն գ ո ր ծ ո ւ մ

ա ո ա ն ձ ի ն ա շ խ ա տ ա ն ք ո ւն ի ն ա և Վ ի ե ն ն ա յի

Մ խ ի թ ա ր յտ ն ն ե ր ի մ ի ա ր ա ն Հ . Հ ա կ ո ր ս ,, Տ է ս շ -

յ ա ն է , ո ր (ГՏ ո լ ց ա կ հ ա յե ր է ն ձ ե ռ ա գ ր ա ց Մ ա ­

տ ե ն ա դ ա ր ա ն ի ն Մ խ ի թ ա ր ե ա ն ց ի Վ ի ե ն ն տ ,։

ա շ խ ա տ ո ւ թ յա ն վ ե ր ջ ո ւ մ ( տ պ . Վ ի ե ն ն ա ,

1 8 9 5 թ . ) 7 էջ տ ա խ տ ա կ ն ե ր ո վ ( 5 - ը լ ո ս ո ս ­

ս ՛ Ի " I և 2 - ը գ ո ւ ն ա տ ի պ ) տ ա լի ս է ն ո ւ յն վ ա ն ք ի ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի ց ն մ ո ւ շ ն ե ր ։

Հ. Տաշյտնը հրատարակել է նաև մի ա- սանձին աշխատություն՝ <гԱկնարկ մը հայ հնագրութեան վրայ» (տպ. Վիեննտ, 1898 թ .) որ թեև համառոտ, բա յց տալիս է բա ­վարար տեղեկություն հայ գրչության ար­վեստի մասին։ Նա ուսումնասիրում է ձ ր ղ դարից մինչև նորագույն ժամանակ­ները հայ դրի պաամոլթյուՏւը, տ ա լիսէ ,рп ■* /որ տեսակի տառերի ՛նմուշները, ճշտում է նրանց անվանակոչությունը (Մեսրոպյէս)՝ւ կամ գլխագիր երկաթագիր, միջեն Մեսրտպ֊ յ ա ն կ ա մ и/ ն կ յո ւ Խ ս վ ո ր ե ր կ ա թ ա գ ի ր , ա ն ց -

մա \ն ե ր կ ա թ ա գ ի ր , \ր ո ,լո ր գ ի ր , ն ո տ ր ա գ ի ր ե շ ղ ա գ ի ր ) , ո ր ո շ ո ւ մ է յ ո ւր ա ք ա ն չ յ ո • ր տ ե ս ա կ ի

գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը և ն ր ա ն ց զ ա ր ֊ ղ ա ց մ ա ն պ ա ո ւմ ու թ յո ւ ն ը ։

Հ ս / յ ո / յ գ ր ե ր ի պ ա ա մ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն մ ի

ա ո ա ն ձ ի ն տ շ ի ւտ տ ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւն ի ն ա և տ ո ղ ե ­

ր ի ս գ ր ո ղ ը է Ա յգ ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ա ս ա ո

մ ա ս տ ս լ վ ա ծ Լ Վ ի ե ն ն ա յի ” Հ ա ն գ է ս ա մ ս ծ ր ՝

ե ս / յ л ո ւ ս ո ւ մ ն ա թ ե ր թ ո ւ մ ս կ ս ա ծ 1 9 0 9 թ վ ա ­կ ա ն ի ց և ս /ր տ ա տ պ վ ե լ է ա ռ ա ն ձ ի ն հ ո ա ո -

Л2է ջ մ ի ա ծ ի ն 1 9 5 2

ր ով «Հայոց գրերը» վերնա գրով Վիենն . 1И28 թվականին։ Աշխատության մեջ խոս­

վում է հայոց գործածած կա՛ք իբրև թե գործածած բոլոր տեսակի գրերի մասի (հաթյան գրեր, խալդյան բևեռագրեր, նշա­նագրեր, Գանիելյան գրեր, պարսիկ, հույն ե ասորի գրեր և վերջապես Մեսրոպյան գրեր)։ Այս վերջինի ուսումնասիրության նվիրված է գրքի մեծագույն մասը և տըր- ,'ած է յուրաքանչյուր հայերեն տառի պատ-մ ,„յ/յո ՚ն ը 5-րդ գաբից մինչև արդի բար­բառները։

Նոր ժամանակներս հայկական հնագրու- ր րսն առանձին դասընթաց է կազմ ել պրոֆ. Ա. Գ. Աբրահամյանը «Հայկական պալեո- զբաֆիա» խորագրով, որը լույս է տեսել 1Ш8 թվականին։

Հնագրության համար արժեքավոր է նաև Կ. Ղաֆագարյանի «Հայկական գրի սկզբնա­կան տեսակներր» խորագրով աշխատությու­նը, որը Iույս է տեսել 1944 թվականին։

Հայ հնագրության պատմությունն ուսում­նասիրելու համար ամեն տեսակի, նմուշների լավագույն հավաքածուն կազմել է Գարե­գին վարդապետ Հովսեփյանը։ Իր աշխա­տությունը, որ կրոսք է (ГՔարտէզ հայ հնա­գրութեան» խորադիրը, տպված է էջմիած- նի «Շողակաթ» ժողովածուի առաջին հատո­րում (տպ. Վաղարշապատ, 1913 թ .) . և բոնում է ժողովածուի ամբողջ երկրորդ կե­սը, 171-ից 220 և աւզա նկարների տախ­տակները 90 էջ։

Առաջաբանում հեղինակն ասում է, թև վաղաժամ էր այդպիսի աշխատության ձեռ­նարկել, որովհետև դեռ հայտնի չեն մեզ Վենետիկի շուրջ 3 .000 ձեռագրերի ցոլցա- Կլ>, Նոր ֊ք ո ւղ ա յի շուրջ 250 ձեռագրերի ցուցակը և նման արիշ մանր հավաքածու­ների ցուցակներ։ Գարեգին վարդապետ Հովսեփյանն իր աշխատությունը կազմել է գլխավորապես էջմիածնի ձեռագրերի, մա­սամբ նաև Երուստղեմի ձեռագրերի հե­տազոտությամբ։ է^այց ւսյն ժամանակ, երբ Գարեգին վարդապետը կազմում Էր այս աշխատությունը, Էջմիածնի մատենադա­րանն ուներ միայն 4 .000 ձեռագիր, մինչ­դեռ այժմ այդ թիվը հասել Է 1 0 ,000-ի ։

Նույնիսկ Վիեննայի Մխիթարյանների վան­քը, որի ձեռագրերի կատարյալ ցուցակը կազմել Է Հ. Հակոբոս Տաշյանը, այն ժա­մանակ ուներ միայն 500 ձեռագիր, իսկ ա յժմ 1 .ՕՕՕ-ից ավելի։ Պակասում Է նաև արձանագրությունների ամբողջական ժողո­վածուն, մանավանդ որ նույնիսկ տպա - գրությամբ մեզ ծանոթացած արձանագրու­թյուններից շատերը լուսատիպ նմանահա­նությամբ չեն և եթե նույնիսկ բովանդա­կությամբ ճիշտ են, սակայն և այնպես տառերի հնագրական ձևերը պահված չեն՛-

Թեև Գարեգին վարդապետը իր խոսքերով ռլզում Է իջեցնել իր աշխատության արժեքը, բա յց նա այնուամենայնիվ լավագույնն Է մինչև այսօր հրատարակված բոլոր ժողո­վածուների մեջ։ Նոր գտնված ձեռագրերը մեծ մասամբ ն՛որ ժամանակի գործեր են և հայ հնագրության պատմության համար առանձին մեծ բան չեն կարող ավելացնել։

Այսպիսով, առանց նկատի առնելու Գա­րեգին վարդապետի համեստ «թերագնահա- տությոլնը», մենք կարող ենք պատշաճ կեր­պով արժեքավորել իր աշխատանքը։

Գարեգին վարդապետի յ ՚ո ւն նպատակը ”՛գրչության արվեստ»ի նմուշները տալն Էր. Բա1Ս որովհետև 5-րդ դարից մինչև 9-րդ դա­րը գրված ձեռագիր հասած չէ մեզ, ուստի այդ թերին Լրացնելու նպատակով հնա - դույն շրջանի համար հիմնվում է միայն արձանագրությունների վրա։ Փակագծի մեջ այստեղ կարող ենք հիշել Սանասարյան վարժարանի М 1 ձեռագիրը, որ թեև դրված է ՆԷԵ=986 թվականին, բա յց կրկնագիր լի ­նելով, նրա կրկնագիր մասերը մեր կարծի­քով 5-րդ դարից են (ա յդ մասին խոսել ենք մեր «ՀայկակաՏյքաի վերջին համարում, որը տպագրվում է Հայկական ՍԱՌ Գիտություն­ների ակադեմիայի «Տեղեկագրում» ։

Գարեգին վարդապետի մեջ բերած նմուշ­ներն ընդամենը 143 հատ են։ Առաջինն է Երուսաղեմի ևիթենյաց լեոան մոդայիկ ար­ձանագրությունը 6 — 7-րդ դարերի գործ, Երկրորդն է Տեկորի տաճարի արևմտյան դռան ճակատի արձանագրությունը 7-րդ դարից ? (Տեկորի տաճարը, որ ըստ Թորա­ման յանի քննության վերակառուցված {

1952 է ջ մ ի ա ծ ի ն 33

հին հեթանոսական մեհյանից, ա յժմ երկրա ֊ շարժից փուլ է եկել, բա յց նրա արձանա­գրությունները բարեբախտաբար նախապես ւուսանկարված էի ն), շատեր համարում են 5-րդ դարիցւ Երրորդն է Ս. Հռիփսիմեի տ ա ֊ ճարի արձանագրությունը 618 թվականին։ Չորրորդն է Անիի միջնաբերդի եկեղեցու արձանագրությունը 722 թվականին։ Հինգե­րորդն է Թալինի արձանագրությունը 7 - ր դ

դարի առաջին կիսից։ Վեցերորդն է Մրեն ի արձանագրությունը 630-ական թվականնե­րին։ Յոթերորդ և ութերորդ են Մաստարայի արձանագրությունները 7 ֊ր դ դարի երկրորդ քառորդից։ Իններորդ է Արուճի արձանա­գրությունը 668 թվականին։ Տասներորդ Լ Արս/ավազդ Կ ա մ ս արականի շիրմի արձա­նագրությունը 8-րդ դարի առաջին քառոր­դից։ 11-րդ Ուխտ ատ ուլ։ վանականի արձա- ն ա դրությունը 783 թվականին։ 12-րդ' Արոլ. ձի արձանագրությունը 867 թվականին։ 9-րդ դարից սկսում են հայերեն ձեռագրերը որոնցից հնագոլյնն է Լաղարյան ճեմարանի Ավետարանը 885 թվականին։ Հեղինակը

կարող էր այստեղից սկսյալ վերցնել բուն ձեռագրերի հիշատակարանները, բա յց նա այդպես չի անում։ Նա շարունակում է դնել

արձանագրությունների նմուշները մինչև Л* 31, որից հետո № 32-ը էջմիածնի մատե­նադարանի հնագույն ձեռագրի նմուշն էՏ- - - 10-ՐԴ դարերից։ Շարունակվում եՏւնմուշները զանազան ձեռագրերից հասնելով մինչև Л? 143, որ 18-րդ դարի սկզբի գործ է համարվում։

Այստեղ վերջանում է հեղինակի մեջ բ ե ­րած նմուշների հավաքածուն։ Այդ բոլորի ուսումնասիրությունը խոստանում է կատա­րել հեղինակը առաջաբանի մեջ և հրատա­րակել «Շողա կա թդ երկրորդ հատորում, г այց ա յգ հատորը հրատարակված չէ և հե­տևաբար հեղինակի աշխատությունն է, մնում է անտիպ, Եթե հեղինակը այդ աշխա­տությունը արդեն կատարել է, ցանկալի էր, որ այն հրատարակվեր։

Հեղինակի այս աշխատությունն արտա­տպված է առանձին գրքով, Որի վերնա­դիրն է <гԳրչութձա.1։ արուեստը հին հայ։։,, մէջ», էջմիածին, 1913 թ .։

/ • նկատի ունենալո՛վ վերևում մեր ա ս ա ծ ֊ հերը, կարող ենք համարձակ կերպով հեղի­նակին կոչել հայ հնագրության մեծ վար­պետէ

Ս Ի Մ Ո Ն Ս Ի Մ Ո Ն Յ Ա Ն

(Գիտական ա շխ ա տ ա կից

Գ ա րեկին Կ ա թողիկոսի)

ԳԱՐԵԳԻՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԲԱՆԱՍԻՐԱԿԱՆ ՎԱՍՏԱԿԸ1

ք տեծ է Գարեգին Կաթողիկոսի բ ա ֊

Г‘ Й ՚ նասիրական վաստակըւ թազ- մատարր է Գարեգին Կաթողի­կոսի բանասիրական բերքը։

Անիկա ավելի քան 60 տարիներ ստեղծա ֊ գործեց բանասիրական աշխատություններ, որոնք լի են նորությամբ, հմտությամբ և կ ա ֊ ոոլցմամբ։

է՛ր գործերուն գլխավոր և թերևս ամենեն արժեքավոր նկարագիրն Է կաոուցողականու- թյունը: Իր բանասիրության ավագ նպատակն Է մեր անցյալի և մշակույթի կալվածին մեջ Էական պակաս մը լրացնել, դատարկություն մը լեցնել և կամ անճշտություններ ուղղել։ Անիկա անկոխ գետիններու, րան/սսերն Է։

Այդ Իս4 պատճառով իր ոլսումնասիրու- թյանց առարկաները, ծանոթ դեմքերը, դեպ­քերն ու երևույթները չեն։ Ոչ միայն իր ու­սումնասիրության ց առարկաները, այլև ա ֊ նոնց մատուցման համար հայթայթված նյու­թերը, փաստերն ու վկայությունները նորու­թյուններ են. ցարդ ծանոթ աղբյուրներ/։։, այսինքն հրատարակված պատմիչներու և արձանագրություններոլ հիմամբ միայն ու­սումնասիրություններ չէ գրած։ Անիկա դի­մած է նոր աղբյուրներս։, որոնք մինչև այդ Ժամանակ մատչելի չեն եղած գրեթե ոչ ոքի։

Ամենեն ավելի իր։քով կսկսի Հայոց պատ­մության և մշակույթի զւսնադան երևույթնե­րով։ ու ճյոլղերուն ուսումնասիրության հա­մար օգտագործումը ձեռագիրներոլ հի շա տա ֊ կարաններուն և վիմական տրձանագրու֊ թյուններուն։ Որպեսզի սխսւ/ չհասկցվինք' հայտնենք որ իրմե առաջ եղւսծ են րանա-

1. Ա րտ ա տ պ վա ծ Բեյրու.թի ձ Ա ր լ ս ՐԱՈՈ» ո ր ա թ Լ ր թ ի յւ

ԿՄԲ„

սերներ, որ օգտագործած են ձեռագրական հիշատակարաններն ու վյիմական արձանա­գրությունները. բա յց Գարեգին Կաթողի կա։ եղած է առաջին բանասերը։ որ գրեթե դըլ- խավորաբար ձեռագրաց հիշաաակարաններւււ և վիմական արձանագրություններոլ ատաղ­ձովը ուսումնասիրած է դեմքեր, նախարա­րական տուներու պատմություններ և հայ մշակույթի զանազան երև-ււյթներ։

Պատճա՞ռը այս նոր մոտեցման։Վասնզի Գարեգին Կաթողիկոս կուդա

էչմիածնեն, որուն ամենաճոխ ձեռագրա­տունն եղավ իր աշխատանոցը:

Վասնզի Գարեգին Կաթողիկոս եղավ Հ ա ­

յաստանի հուլին վրա ապրող ու գրող բանսւ- սեր մը: Երբ ան կուսումնասիրե Խաղբակ- յանց կամ Պռոշյանց, Օրբելյանց, Վաչուտ ֊ յանց և Աղիզբեկենց նախարարական տունե­րու պատմությունը և կամ գրչության կամ մանրանկարչության կեդրոն եղող վանք/։ մը կամ քաղաքի մը այպյունքները, անիկա լիո­վին ծանոթ է անոնց վայրին և ներկա նյու­թական մնացորդներուն (շենք, ավերակ, ար­ձանագրություն և ա յլն)։ Ատկե իր բանասի­րական աշխատություններով տրամ գետինը։ Ь եղա դրակ ան ճշտությունը և միջավայրի լա­վատեղյակ ծանոթությունը իր գործը գրած են անսասան ժայռի վրա։

Մեծ Հ հողին բարիքը իր բանասիրական արդյունքի մեջ։

Ասով մանավանդ անիկա մեծապես կտար­բերի մեր բանասերներեն, հատկապես արև- մըտահայ բանասերն երեն:

Իր բանասիրական վաստակին մեծ ու դրական հատկանիյներեն մեկն է նաև իր գիտակից խուսափումը վեճերե, կասկածներ!։ և իրար հրող ու իրարու հակասող կարծիք­ներն։ Իր աղբ յուրն եր ու պռատությունն ՈԼ

1962

որոլթյոլնը, իր վստահ ծանոթովՅյոմւր ան-Տ " Հ դ ո ր * ա է մ ի Լ վ Լ

Րկ ա և ե ' է 7 * ւ պահա* են ԷէեՐ"Վ Կ **-Հ :& է լթւ"ւս՚՛ “

տ յոտ տ ? լ

Գարեգին Կաթողիկոսի հետազ„ս,„լթ սւն գլխավոր առարկաները եղան հա, նախա .-սս-ական տուներու պատմաթաւնո ВШ1 քչությունը Լ մանրանկարչությունը:Ասոնց. ЛЬ զատ անիկա, գլխավորաբար իր սկ.զբնԼ կան շրջանին, գրաղեցավ բանահյուսական հավաքումներով («Սսամա АлЬг», 180’ .Փշրանքներ ժողովրդական բանահյուսու­թյունից», 1892, «Ռոստսւմ Զալ», 1905) ևուսումնասիրելով ցարդ գրեթե անհայտ մա­տենագիրներ կամ անոնց նորահայտ .ո ր ­ծերը («Մխիթար Սասնեցի», 1899,«Խոսրովիհ Թարգմանիչ և երկասիրոլթյոլնք նորին» 1903, «Թոմա Մեծովւեցոլ նւսւնքո» 1914 <ՄխիթաՐ Այրիվանեցի», 1Й1): Р ’

Իր ամենեն նշանակալից գործերը սակայ„ նվիրվեց ան հայ նախարարական տուներու և հայ գրչության ու մանրանկարչության պատ­մության է

Անիկա, շնորհիվ ձեռագրական հիշատա- կարաններոլ և վիմադրական արձանագրոլ- թյուններոլ նորա բեր աեղեկոլթյանց, առա­ջինը եղավ որ իր ուշադրությունը դարձուց հայ նախարարական նոր տուներու վրա, որոնք սկսան երևան դալ ԺԱ դարեն սկսյա, և գործեցին մինչև ԺԳ— ԺԵ դար, Իր այդ կարգի աշխատ ոլթյանց մեջ կարևորագույննԷ «ԽԱՂԲԱԿՅԱՆՔ ԿԱՄ ՊՌՈՇՅԱՆՔ ՀԱՑՈՏ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋա I: ռահ ատ որ ուսում­նասիրությունը, Նույն շարքեն ունի Վա - չուտյան իշխանության և Աղի զբեկենց վր՚ս ավելի փոքր տարողությամբ ուսումնասիրու­թյուններ։ Իսկ դժբախտաբար անավարտ կմնա տարիներն ի վեր իր ծրագրած մեծ ու­սումնասիրությունը Օրբելյան մեծ իշխանու­թյան վրա։

Իր այս շարքի ուսումնասիրություններով Գարեգին Կաթողիկոս կրցավ լեցնել հայոց պատմության մեջ մնացած կարևոր բաց մը — ԺԱ—ԺԵ դարերու Հայաստանի սյաա- մությունր, որ մինչև այն ատեն իբրև խա­վար կամ դատարկ շրջան մը կներկայանար, Գարեգին Կաթողիկոսի այս շարքի ուսում­նասիրությունները փասս/եցին թե Բա դրա- աունյաց թագավորության անկոսէեն ե՛տք,

35

Հայաստան ամայության ու անգործության վայր մը չէ եղած, այլ ունեցած է կազմա­կերպված իշխանություններ (որոնցմե Զ ա ֊ Քարյանները, Բագրատունիներե ավելի օ ո ֊ րավոր և անոնց չափ շինարար և արդյունա­րար եղած են) քաղաքակրթական ու շինա­րարական բուռն թափ, մատենագրական ու Գրչագրական իրագործումներ,

Բայց Գարեգին Կաթողիկ ոսի մեծագույն վաստակը և իր հիշատակը անմահության տանողը անտարակույս պ՜իտի ըլլան իր այն " ՈւմնասիրՈլթ յՈլններըէ ո ր ո ն ք ն վ ի ր վ ա ծ ե ն

մոլյթ $ ” 4>յա ն Ա ^ ն կ ա ր չ ո ւ թ յ ա ն պ ա տ -Ի ն չ որ ա ն մ ա հ ն Կ ոմի ,„ ա ս ըրավ հայ ե ֊

ր ա ժ շ ա ո լթ յա ն և Թ ո րո ս Թ որա մ ա ն յա ն ՝ հ ա ,ճարտար պե լթյա ն համար ա ն մ ա հ ն գ ա 1« է գ ի ն Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ւ յն ը կ ա տ ա ր ե ց հ ա ,

’ ьГ3 " ш ^ г ЦШГгД'И " '

. Հա ն *ա ր ի հ ա վ ի տ ե ն ա կ ա ն չո ր ս ս տ ե ղ ­ծ ո ւմ ն ե ր ն են մ ե ր ե ր գ ը , (կ ,ուդ ս! ա ս ) ։ , ( ե \ .

6 . ա ր տ ա ր ա ս | ե տ Ո Լ թ յ ո ւ ն ը (Թ . Թ ո ր ա մ ա ն յա ն ) , II Ր Գ թ ո ւ թ յա ն Ա մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ո ւ թ յա ն ա ր ­

վ ե ս տ ն ե ր ը (Գ ա ր ե գ ի ն Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ) և մ ե ' ,

մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը :Գարեգին Կաթողիկոս հայ գրությա ն և

մանրանկարչության ,[րա գրեց ու տ պ ե ց հետևյալ ուսումնասիրությունները, չհաշվե՛­լով հայ պարբերական մամուլի մեջ հրա­տարակած իր բազմաթիվ ուսումնասիրու­թյունները.

1 . Գ ր չ ո ւ թ յա ն ա ր վ ե ս տ ը հ ի ն հ ա յո ց մ ե շ ,

մասն Գ ( — Քարտեզ հայ հնագրության), Էջմիածին, 1913, Դժբախտաբար այս մեծ ու կարևոր գործի Ա և Բ հատորները ցարդ ան- "1 իպ կմնան, վասնզի Վեհափառ Հայրապետը տարիներով անդադար նյութ հավաքեց այդ մեծ գործին համար, ու անընդհատ աճող նյութերը զինք մղեցին կատարելագործելու իր գործը։ Որքան դիտենք, կատարելագործ­ման համար հավաքված նոր ու բազմաթիվ նյութերը չկրցան մտնել ձեռագիր իր այդ աշ­խատության մեջ։ Բայց գործի Էության լա ­վածանոթ ուսումնասիրող մը կրնա զանոնք հյուսել այդ մեծ գործի մեջ։

2. Մ ի է շ հ ա յ ա ր վ ե ս տ ի ե. մ շ ա կ ո ւ յթ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , Հալեպ, 1930,

3 . Ն յո ւ թ ե ր և ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր հ ա յ ա ր վ ե ս տ ի և մ շ ա կ ո ւ յթ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , պրակ Ա, Բ, Գ և Ե (Գ-ը մամուլի տակ)։

4 . Հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ք ծ ե ո ս ւ գ ւ - օ ւ ց ; բաղկացած բազմաթիվ մեծադիր հատորներն. 1951 թվին լույս տեսավ առաջին հատորը մեր աշխա­տակցությամբ։ Մենք չորս հատորներ նախա­տեսեցինք գործի ամբողջության համար.

բայց անցնող այս վեց ամիսներով, երբ

գ^րծի ամբողջությունը պիաի „ - Հ * ^ “ եշատ ավելի հատորներ։ ^ ատւսեաւ՝անք

համար, բայց անիկա առավելապես կպա- րոէնակե շատ թանկագին նյութեր հայ գրչու ֊ ս,ան և մանրանկարչության պատմությանց ուսումնասիրության համար, տրված ըլլալով, որ այդ հիշատակարանները գրված են ձեռա- ղրի գրության և նկարազարդման առիթով, և րնական Է, որ ամենեն առաջ անոնք պիտի պարոմւակեն տեղեկություններ ձեռագրիգ ր չ ի ն , ն կ ա ր ի չ ի ն , գ ր ո ւ թ յա ն վ ա յր ի , թ վ ա կ ա ­ն ի , պ ա տ վ ի ր ա տ ո ւ ի ( ս տ ա ց ո ղ ի ) , ն յո ւ թ ի ն և ա յ լ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յա ն ց մ ա ս ի ն :

Մենք վերը հիշեցինք Վեհափառ Գարեգին Կաթողիկոսի տպագրված գործերուն կարևո­րագույնները։ Ձարդ իր տպագրված գործե- րուն և հոդվածներուն գրեթե լիակատար ցու­ցակը կարելի Է տեսնել իր (ք Ն յո ւթ ե ր Լ ո ւ ­ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր » գործի Բ պրակի վեր­ջավորության,

Սակայն այժմ, Վեհափառ Գարեգին Կաթո­ղիկոսի մահվան վաղորդայնին մեր բովան­դակ ուշադրությունը կեդրոնացնելու ենք ա ն ո ր ա ն տ ի պ ն ե ր ո ւ ն վ ր ա , որոնք կարևոր քանակ մը կներկայացնեն։ Այդ անտիպնե­րուն մեջ կան անավարտ և ծրագրային գոր­ծեր, կան գործեր, որ բոլորովին ավարտած են, իսկ կան գործեր, որոնք կրնան լավապես լրացվփլ և հրատարակվիր

Վեհափառ Հայրապետի բանասիրական ամենեն մնայուն աշխատանքները պ ա հ վ ա ծ ե ն ի ր ա ն տ ի պ ն ե ր ո ւ ն մ ե ջ , որոնք պետք ու- նին գուրգուրանքի և գիտակից վերաբե - րումիէ Պետք Է հուսալ, որ Կիլիկիո Աթո­ռը և երանաշնորհ Հայրապետի հիացող­ներն ու բարեկամները պիտի գիտնան այգ անտիպներու հրատարակությունը իրագոր­ծել Ի ՓԱՌՍ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ,

36Վեհափառ Գարեգին Կաթողիկոսի 6ւ1

տա րիներու հոգնության մեծագույն մասը պարփակված Է իր անտիպներուն մեջ, I' մոտո հավանաբար պատրաստվի անոնց ցուցակը, բա յց մենք ա յժմ հիշողությամբ կուտանք անոնց մոտավոր ամբողջությունը.

1. Հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ք ձ ե ո ա գ ր ա ց , երկրորդ հատորը մամուլի տակ, իսկ մնացյալը ան­տիպ։

2 . Ն յո ւ թ ե ր և ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր հ ա յ մ ա ն ր ա ր վ ե ս տ ի մ ն ա ց ո ր դ ն ե ր ի , պրակ Գ (ընդ մամլով),

3. Ստեփան Սյունեցիի Մ ե կ ն ո ւ թ ի ւ ն չ ո ւ փ ց ա ւ ե տ ս ւ ր ա ն չ ա ց և Մ ե կ ն ո ւ թ ի ւ ն Ե գ ե կ ի Է լի (ընդ մա մլով)։

4. Գ ր. Մ ա գ ի ս տ ր ո ս ի թ ղ թ ե ր ը :5 . Ե ր գ ն կ ա յի մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ա կ ա ն դ պ ր ո ց ը

(ընդ մամլով),6. Հ ա տ ա կ ո տ ո ր ք Ո ր ո գ ի ն ՚է ս ի , Հ ի պ պ ո լ ի -

ւ ո ա յ , Յ ո վ հ ա ն Ո ս կ ե բ ե ր ա ն ի :7. Ք ա ր տ ե զ հ ա յ մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ո ւ թ յա ն ,

շքեղ ու փառավոր ա լբոմ մը, որուն տպա­գրությունը կկարոտի 30 .000 դոլարի. Մեկե­նասության խոսւոոսէ եղած Է այս հատորի համար,

8 . Օ ր բ ե լ յա ն ց ի շ խ ա ն ո ւ թ յ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն (ծրագրային վիճակի մեջ մնա ցած),

9. Վ ի մ ա կ ա ն ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յա ն ց հ ո խ հ ա ­վ ա ք ո ւ մ ն ե ր ( դասա վ ո ր ե լի ) ,

Վեհափառ Գարեգին Կաթողիկոսի բա նա սի­րական վաստակին քանակն ու որակը, մե ■ թոդին գիտականությունը, անոր գործերուն անփոխարինելի արժեքը հայոց պատմու­թյա ն, մատենագրության ու մշակույթի ու­սումնասիրության համար, ինչպես նաև ա յժմ Լուսաբնակ Հայրապետի հայրենասեր և ժողովրդանվեր նվիրաբերումը պիտի պար­տագրեն երկյուղած, հավատարիմ ու գի- տակից վերաբերում դեպի իր անտիպ գոր­ծերըէ

Հավերժական փա ոք Լուսավորչի կանթե­ղին մեծ տեսանող անմահ Գարեգին Կաթո­ղիկոսին։

ԲԱՆԱՍԵՐ

ԱՆՏԻՊ ՎԱՎԵՐԱԳՐԵՐ ԼՈԻՍԱձՈԳի ԳԱՐԵԳիՆ կԱԹՈՂհկՈՍ

ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ձԱՍ՚ԱՐՀայկական ՍՍՌ Պետական մատենադա­

րանում, ուր կենտրոնացված են էջմիածնի նախկին Սինողի, Գեորգյան Հոգևոր ճեմա­րանի և անհատական մի շարք մանր ու մեծ արխիվներ, պահվում են լուսահոգի Գ ա րԼ ֊ գին Կաթողիկոսի կյանքի և գործունեության հետ կապված մի շարք վավերագրեր։

Հանգուցյալը Սուրբ էջմիածնի աչքի ընկ­նող միաբան է հանդիսացել և եկեղեցական ու հասարակական ղեկավար պաշտոններ է վարել։ Իսկ որովհետև նախասովետական շրջանում էջմիածինը, հայոց եկեղեցական գործերից բա ցի, իր պարտականությունն էր համարում զբաղվել նաև հասարակական, դաստիարակչական և հայագիտական աշ­խատանքներով, ուստի և բնական է, Գարե­գին Կաթողիկոսի գործունեությանը վերա­բերող վավերագրերը նեղ կենսագրական նշանակություն չունեն, ա յլ արժեքավոր են մեր պատմագիտության համար ընդհանրա­պես։

Ծանոթանալով Գարեգին Կաթողիկոսի

անձնավորությանը և գործունեությանը հես, կապված Մատենադարանի ավելի քան հա- զար վավերագրերի հետ, պետք է ասենք. "Ր Հանգուցյալը ան չավ, ազնիվ, հայ ժո_ ղովրդին և Հա յ Եկեղեցուն մինչև վերջ նվիր­ված անբասիր, հա յրենասեր և էջմիած­նասեր հոգևորական է հանդիսացել, Աչքի;, անցկացնելով Մատենադարանի վավերա֊ԴՐեՐԸ> մենք նրանց մեջ չգտանք ո՛չ մեկը, որը փոքրիկ չափով անգամ ստվեր ձգեր նրա փայլուն կենսագրության վրա, Ամենայն Հ ա ֊ ! " 0 Հայրապետության հրամանով նա տաս­նյակ պաշտոններ է վարել և բոլոր դեպքում ցուցադրել է մեղվաջան եռանդ և մեձ շնորհք ի ր I, I/ վստահված գործը պատվով կատարելու համար։

Նպատակ ունենալով օդնե/ Գարեգին Կա­թողիկոսի գիտական կենսագրությունը կազ­մողներին, անհրաժեշտ ենք համարում Հա յ­կական ՍՍՌ Պետ ակ ան մաաենա ղարանի մեզ ծանոթ վա վերա դրերի ւյ մի քանիսը հր ա ա ար ա կ и ւ թ յ ա ն հա ն ձներ

1 . Գ Ա Ր ե Գ Ի !. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ * Ո Ր ' ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԳԻ0*1)Ի11 Ր Ա Ո ֊ Գ. ԿԱԹՈԴ^ԻԿՈՕԻՆ1 ԻՐ ՈՐԴՈՒՆ ՀՈԳԵՎՈՐ *Ы П Ш П > С Ш Щ М * О П О И .

Ն Ո Ր Ի Ն Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ռ Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Տ Ե Ա Ռ Ն [ Գ Է Ո Ր Գ Ա Յ ] 2 Ո Ր Ր Ո Ր Դ Ի Ս Ր Р Ա 9 .Ն Ա Գ Ո Յ Ն Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Տ

Ի բ ն ս ւ կ շ է Մ ա ո ա լ ա յ с |Ь ւլ9 Կ ա ր ա պ ե տ է Յ ւ ւ վ ւ ւ է փ ե ա Տ Ч .ш г щ р ա ւ| ւ||ւնսւ1||ւ

Խ Ն Դ Ի Ր

Ծանրաբեռնեալ գոլով խնա մատարութեա մբ աղքատիկ գերդաստանի իմ,։յ և չունելով հնարս ինչ կրթել տալոյ ղորդիս իմ ըստ հայրական սեպուհ պար- տուցս, այսու ամենախոնարհ խնգրանօք զիմեմ առ բարեգութ հայրդ մեր ամե-

38 է 4 Մ հ ս Ծ Ի ն 1952

նեցուն և հայցեմ հրամայել, զի ընկալցի երեքս,ասանամեայ որդին իմ Գ ա ֊ րեգին Յովսէփեան Ի Գէորգեան ճեմարան Մայր Աթոոոյդ. ի շարս բազմաթի, 'ա/ազդի աշակերտելոց։

Վ ե հ ա փ ա ռ ո ւ թ ե ա ն Զ ե ր ո յ ա մ ե ն ա խ ո ն ա ւ - հ ծ ա ռ ա յ '1 ՚ Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ո Վ Ս Է Փ Ե Ա Ն

Ի С յունի սի

1 8 8 2 ամի(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պետ ա կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն բ ա ֊

ժի ն , Գ ե ո ր գ յա ն ճ ե մ ա ր ա ն ի ա ր խ ի վ , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ .V 4 , վ ա վ ե ֊

ր ա գ ի ր Л? 3 , թ . 1 ա )է

2 . ԳԱՐԵԳԻՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ քԵ Ռ Ո Ւ * Ш О Т » ՎԱՒԳԱՊԵՏԻ Ч Ф Ш М Ц ԿԱԹՈՂԻԿՈՕԱԿԱՆ ՏԵՂԱԿԱԼ ՄԿՐՏԻՋ ԱՐՔԵՊԻՕԿՈՊՈՕԻՆ' ԳԱՐԵԳԻՆ

1ՈՎ.0եՓ8Ա1,Ի*ե ^ .Գ Ո Ի Ն Ե Լ Ո Ի ճԵ1Ո11՚Ա1»ՈԻ1ք ՈՐՊԵՈ ԳԻՈԷՐՕԹԻԿ ԱՇԱԿԵՐՏ

№ 110Ն Ո Ր Ի Ն Ր Ա Ր 2 Ր Ս Ր ք !Ա 9 .Ն Ո Ի Թ Ե Ա Ն Տ . Տ Ե Ղ Ա Կ Ա Լ Ի

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո 1Ի Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Մ Կ Ր Տ 2 Ի Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ի

Ի 11. է ջ մ ի ս ւ ծ ն ի յ Ա ն տ օ ն վ ա ր դ ա պ ե տ է վ ա ւ ՚ղ ա ղ ա ւ ՚| յ ա ն ( յ

Խ Ն Դ Ի Ր

Որդէս քաջայայտ Է վարչութեան ընդունակութիւն և րարԱրս,ր„յա թի, I։ Գարեգին ՅովսԷփեանց մարաղեցլոյ վիճակին Ղարաբազոլ աշակերտի ճ ե ­մարանի' որ իբրև երթևեկ ոլսանէր ցարդ ընդ հոդաաարութեամբ իմով, սա­կայն այժմ զան յարմարութիւն և զղժուարութիւն սննդեանն նորա ի նկատի ու­նելով անկարանամ հոգալէ Ոլսւոի այսու խնդլւադրով դիմելով աո Ձերդ Սըր- րազնութեան շնորհ առնել խնդրեմ վասն յիշեւսլ չքաւոր աշակերտի, ընդու­նելով դնա ի շարս ձրիավարժից ըստ կանխաւ խոստման վարչութեան, որով թէ շնորհապարտ կացուցանէք զիս' և թէ՛ աայք միջոց յա ոտջա դիմւոթե ան նորա,

Ընդ սմին մատուցանեմ ղվկայսւկան ձննդեան և ծաղկի։

Մ ն ա մ Ջ ե ր դ ր ա ր ձ ր Ս ր բ ա զ ն ո ւ թ ե ա ն ա մ ե ն ա խ ո ն ա ր հ ծ ա ռ ա յ ե. ո ր դ ե ա կ ՝

Ա Ն Տ Օ Ն Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ Վ Ա Ր Դ Ա Ը Ա Ր Ե Ա Ն 8Ի 2 ս1ւպսւհմլ<եւ>ի

1 8 8 8 ա մի

ի Ս. էջմիա ծին

Դ ր ութ յա ն ւ|րա մ ա կ ա գր վ ե լ է .

Տան ձնեմ վարչութեան ճեմարանի Մայր Աթոռոյ՝ դի համաձայն ընղու- նակութեան մանկտսյյն առնել պատշաճական զարժանին անօրէնութիւնէ

Տ ե ղ ա պ ա հ ա տ ե ն ա կ ա լ ի Ս ի ն ո ղ ի 'Մ Կ Ր Տ Ի Չ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս

I՛ 3 — 8 սնսյսւ. 1 8 8 8 ա մի

ի V. էջմ իա ծին

(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պետ ա կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն ր ա -

ժ ին ։ Գ ե ո ր գ յա ն ճ ե մ ա յա ն ի ա րխ ի վ ։ թ ղ թ ա պ ա ն ա կ .V՛ 4 , վ ա վ ե ­ր ա գ ի ր № 3 , թ , Տ ա ) ,

1952I « 1г ի а и ի լ,

~ “ Տ ~ —Հ ո գ և ո ր Տ է՛ր.

1է աՔեւ^կան Ա թ ո Լ յս ՚՚Ս ր ր է յ‘1կմիայ է ւ և ընյ հ"Վան1>“" « .......ածահխՈ,Բհան՝ ճանալելՀՈլ զպար։„ Լ տՀ ձ Հ 1 г ա* * * * ա" ե" ւ Ի լափ հ..... Ո, Լ .զկէա նպատակի կենա յեկեղեցակաէ Հ " " * ЬР '^ս ա ն հ մ պայծառապէս

« * « - * « ֊ Հ Հ Հ Ո Ճ ; Ո Հ է շ ձ ձ

Ամենախոնարհ ծաոսւյ և ,1Г„|, ւսանող Դ . Լ ս ա ր ա ն ի ճ ե մ ա ր ա ն ի

'■ Ս ֊Տ յո ւն ի ս ի 1 8 8 9 ս „ ք|ւ и ш 1г Ա Բ ” ™ յ Ս > ՝բ ո յ էշմիածնհ՝ի Ս. էքմիածիտ Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն ՅՈ՝Լ11 ԷՓ Ե Ա ն Տ

ժին (Հգաձ աԿՀ Т , Պ1“" ա'"Ան մ- են- ^ . ԱրխիվայինԼ հ Ր դ Ամա^ ի - * « • № * - * - ♦ * < , վավե.

4 . ԳԱՐԵԳԻՆ ՈԱՐհԱ-ԼԱԳԻ' ԳԵՈՐԳՅԱՆ ՀՈԳԵՎ ՈՐ * Ы П № М !1ՏԱ8Ա*(ք Ս*ՐՑԱԳԻՐՐ.

Մ Ր Տ Ա Գ Ի Ր

Ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն Խ ո ր հ ո ւ ր դ Հ ո ո Ա ր ճ ե մ ա ր ա ն ! . քա „ » . 1Г... II ■■« ա » է ի վ կ ա յ է , , ի Յ ո վ ա փ է , „ [ , Գ ա ր հ գ ի ք , Հ 9 „ Հ ի ք 8" “ յ

թ ե մ ի ն Ղ ա « * ա բ ա ղ ո ւ , յս ւ մ ի 1890 ւ ս ւ ա ր տ ե ա լ զ լ ւ ն թ ա ց ս ո ւ ս մ ա ն ց ի Հ ո դ ե ո ր № ? Ի ճ ե մ ա ր ա ն ի ս , ա շ ա կ ե ր տ ե ց ա ւ մ ա ւ ւ ն ս ւ դ ի տ ա կ ա ն բ ա ժ ն ի ն ո ՛ր ի ն յա մ ի ն

К յ ո յ ժ < ]ո վ ե ,ի վ ւ ս ր ո ւ ք կ ա ա ա ր ե ա լ զ ը ն թ ա ց ս ո ւ ս մ ա ն ց ե ր ի ց ա մ ա ց , ե ց ո յ ց ի վ ե ր շ ի ն հ ա ր ց ա ք ն ն ո ւ թ ե ա ն յա մ ւ ւ ե ա ն ն մ ա յ ի ս ի 1890 ա մ ի յս ա ա շ ա դ ի մ ո է թ խ ն ա յս պ ի ս ի .

Բնական Աստուածաբանութիւն |Ր .ւժ ( |ո վ ե |իՏ եսական Աստուածաբանութիւն Բարոյական ԱստուածաբանութիւնՔննաբանութիւն Ս. Գրոց յո յ< | դ ո վ ե |իՄեկնաբանութիւն Ս. ԳրոցԲացատրութիւն Ս, Գրոց յ ւ ՚յ ժ ւ յո վ ե |իՍրբազան բեմբա սւսցութիւն դ ո վ ե լ իԵկեղեցական մատենագրութիւն 1 ո յ г1 դ ո ւ |ե |իԵկեղեցական պատմութիւնՏրամաբանութիւն ՓՈ1|’1ՒՀոգեբանութիւն յ ո յ ժ գ ո վ ե լ իԲարոյական իմաստասիրութիւն Лп ,1^ ԳՈ,1^ |ՒՄանկավարժութիւն *1ռ11 ւՒԳիտութիւն դասալանղութեւսնց ] л ) ^ < յո վ ե |իՄատենագրութիւն Հա յոց յ 11Л^ 4 ոէ1 * 11՛Մատենագրութիւն Ռուսաց ЧП1М111՛

С Ընդհանուր մատենագրութիւն ЛПЛ«* է1ոՎե1ԻՖրանսերեն լեզու էք®Փ,1Ւ

40է .о (Г Ի И Ա Ի Ն 195 2

՜ л ևՏ Տ Տ Ւ Л в й л ь ш о Ցա նա շել զԳ ա րեգինն Ց ո վ սէփ ե ա ն ա ր ժա նի ա յս մ մ ր ր - գ ա գ ր ի ^ ո էո ^ մ ե լո յ կ նքո վ ճ ե մ ա ր ա ն ի ս ի 18 ա պ րիլի 1 8 9 2 ա մ ի , ի Ս. է չմ ի ա ծ ի ն :

Տ ե ս ո ւչ է . ճ ե մ ՛ա ր ա ն ի Ք ա ր տ ո ւ ղ ա ր Խ ո ր հ ր ղ ո յ

էԿից տրված են նույնի ռուսերեն և ֆրանսերեն թարգմանությունները)։( Հ ա յ կ ա կ ա ն ՍՍՌ Պետական մատենադարան, Արխիվային рш-

,1/,ն, Գհորգյան ճեմարանի արխիվ, թղթապանակ К 4, վավերա­գիր X 3. թ. Որ):

5 ԿՈՎԿԱՕԻ ՀԱՅՈՑ ՒԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅԱՆ ԳՐՈԻԹ8ՈԻ*1.Ա ԳԱՐԵԳԻՆ ՍԱՐԿԱՎԱԳԻՆ՝ ՐԱՐսՐԱԳՈԻՅՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԻՕ.ԱՐԿԵԼՈԻ 1ՈԱ)ԻՆ

ի ւ Ո Ր Հ Ո Ի Ր Գ2Ա8Ո8 ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ

ԸՆԿեՐՈԻԹեԱՆ ԿՈՎ-ԿԱԱՈՒՄ

26 ա պ ւփ | 1 8 9 2 ր.

№ 4 8

ԹԻՅվԻՍ

Բարեկրոն Սա րկա վա գ Գ ա րեգին Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ն .Խորհուրդր քննելով Եվրոպա բարձրագույն ուսման ուղարկելու համար

խնդրամատույց եղած ճեմարանավարտների խնդիրները' Ձեզ ընտրեց, բ ա ­րեկրոն Սարկավագ, ընկերությանս որզեգիր, գերակշռություն տալով այն կ ՛՛լ­մանը, որի մեջ գտնվո։ ,Г եք:

Ձեր ուսման ընթացքը պիաի աևե 3— 4 տարի, ուսանելի դիաությունվւ ոլիաի լինի Աստվածաբանություն։ Մյուս պայմանների մասին հարկավորը կհաղորդվի սեզ յ երբ Դ'ուք Տփխիսում ներկայանաք Խորհրդին։ Փութացեք ղալ ե զն ալ արա ւս սահման, որպեսզի ժամանակը բավե Ձեզ նախապատրաստ ո ւ ֊ թյան համար մինչև առաջիկա ուսումնական տարու սկսելը։

Նախագահ Խորհրդի(Ստորագրություն )

(Հայկական ՍՍՌ Պետական մատենադարան, Արխիվային բա­ժին, Գար հէքին Հովսեփյանի արխիվ, թղթապանակ Л? 95, վավե­րագիր М 14 )։

6 . ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ Գ ԻՎ Ա Ն Ա ՏԱ Ն ԳՐՈՒԹ ՅՈՒՆԸ ԳԱՐԵԳԻՆ ՍԱՐԿԱՎԱԳԻՆ1 ՈՒՍՄԱՆ ՏԵՎ Ո 1.Ո ՒԹ 30ԻՆՐ. ԵՐԿԱՐԱ&ԳԵ1,11Ւ ՄԱՍԻՆ

% Ի Ի Ь Т)֊ա Ա Փ Ա Ռ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ Ի

ԱՄեՆՍՅՆ ՃԱ9Ո8

ԸսՏ 1|ւււոաւ|(иг>ա 1լէս(յ մա սինԹ- !0 5 օ

27 յո ւ լի ս 1 8 9 6 ա մի

Ի Ս. ՄԻԱԾԻՆ Վ ա ր չ ո ւ թ ե ա ն Հ ո գ և ո ր ճ ե մ ա ր ա ն ի Մ ա յր Ա թ ո ւ ւ ո յս .Գարեգին ՛սարկաւագն խնդրագրով յանուն Վեհափառ Հայրապետի աղ-

գիս Ի 10 ամսոյս հայցէ զբարեհաճ անօրէնութիւն նորին Ս. Օծութեան' ղա­զազս մնալոյ յարտասահմանի ա մ մի ևս' առ ի կատարելտգորձիւ յաստուպ- ծաբանական դիտելիս և աւարտել զշարադրութիւն իւր։

գ"րե4Ւն*էաՀկաձգիԴտ Ւ \ 0 ,ե սճկւ։!1 հՐամայեւ 4֊անիս յա ս Ոձ Ի4՝. Հար, Հար: \ Հ ձ 2 1 * պ ան\ աո ի 1աւաաարւոյս, ' 1 "է անագան թան զ15 հոկտեմբերի

< » ? ա , զ ո ր /ա ն ն ? Հ պ 1 “ Հ Ւ ’՚ ,Ոան" ; " ' Ч " Ь " е / » Ь '1 Р ( / . « Ч » » ,../! /. , -и , Հ ւ ,“ > / :է Հ :ր ՞ ։թԽ՚ ն’ *«<*-

Դիւա նա պ ետ ՝ ՆԱՀԱՊԵՏ ՎԱՐԴԱՊԵՏ

- '/« * , ՝Гխ ա ղ ա ր ա ն , Ա ր խ իվ ա յի ն , ա -

У - з , թ1 0 ա) է ' ''' шр/аМ ‘ ք ^ ո ^ ա կ м 4ւ ,լավերագհ

յ ՛ ^ 8 , ՚ ի , , , ՚ № ( 1 М № 2 ԵՐԿ$||'Ա ! ԳԱՐԵԳԻՆ «1 11№1М1ММ 1^ Ի ^ ՚Լ Է Լ Ո Ի Է Հ чЩГРЬГПМЭ'ЗШГГ՝ 8Ա ՆԵԼ0Ի ԻՐ |)ՏԱ1ւՁ1 1Լ՚մ < 1 1 1 1 ւ>*т п т ш я т ж т т м . տ м *

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Շ նորհ ա զա րդ Տ Լ ր Գ ա րեգին վա րդա պ ետ

ւ է " ' “‘ ւ ւ ՚հ ՚ւ ա ւ կուսի "ս „ ՝ ք կ '՛լ ,դարձյալ նույն կրկնում եմ, գիտենա,ով 9Է Ր Հ “ "Վ պա,ովեր ավի ե

Ա պ րիլ 8 Ա ՚ւոթ ա կից ս ե զ ՝ՀՍ.8ՐԻԿ

(Հայկակի սսռ Պետական, էաաԼնաղարան, Արխիվային րա_ի ՝ հ ս ՞ է ԳՒ>՛ Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ա րխ ի վ, թ ղ թ ա պ ա նա կ .V 9 5 , ,1տ,Ո,.

ր ՛սղիր А! Տ)։

8 . Տ Ե Ա Կ Ա Ն ք ՝ ԳԱՐԵԳԻՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏ յՈ ՀՕ ԵՓՅԱ ՆԻ 1քք)0Կ*ԼԱՅԻ ւԱՑԱԵՐԱԿԱՆ ԲՆԱԳԻՏԱԿԱՆ Ր.ՆԿԵՐՈԻԹՅԱՆ ԿՈՎԿԱՕՕԱՆ ՐԱԺԱՆ|ք11ԻՆքի

ԻՍԿԱԿԱՆ ԱՆԳԱՍ* ԸՆՏՐՎԵԼՈՒ (քԱՍԻՆՏ Ե Ղ Ե Կ Ա Ն Ք

(Թ ա ր զմ ա ն ո լր յո ւն ւսւա երենից)

մ ո Հ ՚՜ ^ ռ Լ Կ0 7 Ա, եՐ? ! ! ա' ն :նաէ աական Ընկերության Կ,վկա,սի բաժան- ունքը իր 1,902 թվականի մարտի 24-ի նիստում, կանոնադրության 4 ֊, ,դ հոդ ֊

Լնգա մ, 7 1ԼաքԴա'4եա Հովսեփյանին ընտրեց բաժանմունքի իսկական

Ն ա խ ա գա հ՝ Քա րտ ւա լա ր'Թ թիւիսի, 3 0 ա պ րիւի 1 9 0 3 ր . (ս ր բա գ ր ո ւթ յո ւն ) (ստորագրություն)

(Հաւկական 1//1Ռ Պետա՛կան մատենադարան, Արխիվային րա­մին, Գարեգին Հովսեփյանի արխիվ, թղթապանակ .V 95, վավե­րագիր м 52յ,

լ Д Մ ի Ա Ծ Ի ն 195242 ___________ ____________ — --------- --------------------------------------------------------------

տ п д а м и р ' « ւ Ի » м ш и ՝ « и л и , н . г ш м ж и м - в ш ,™«ПИ № т „ „ւրգԵԼՈԻ П М

Ш П И г՛.ե"1ԻՍԿՈ14ՈՍԱ"1եՏ ь ь

ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ՍՍենԱՅՆ ՃԱ8Ո8

Ո-ՍԾԹ 1901)

Մ Ա Տ Թ Է Ո Ս Ծ Ա Ռ Ա Յ Յ Ի Ս Ո Ի Ս Ի Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի Ե Ի Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ն Ե Լ Ի Կ Ա Մ Օ Ք Ն Ա Ս Տ Ո Ւ Ծ Ո Յ հ Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Պ Ե Տ Ե Ի Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց , Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ ­

Ր Ի Ա Ր Ք հ ա մ ա զ գ ա կ ա ն ն ա խ ա մ ե ծ ա ր ա թ ո ռ ո յ ա ր ա ր ա տ ե ա ն ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն

Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ի Ղ Ի Կ Է Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Բ ա ր ձ ր ա պ ա տ ի ւ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն վ ա ր դ ա պ ե տ ի Յ ո վ ս է փ ե ա ն Ո ա ր ա գ ա տ ո ր դ տ յ Մ ա յր Ա ր ո ո ո յս ա լ շ ո յ ն և հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն

Հսւմբարձեալ Մեր ի գահ հայրապետական, կամ եղև Մեզ կազմել Գ ի լս . ֊

նական Խորհուրդ Ի ձեռնհաս միաբանից Մայր Աթռռոյս, զի մի' ղանղազե,. . .

ցին ընթացք ամենայն գործոց և ազգի ազգի բազմաթիւ թղթոց, որք յանուն

Մեր, այլ խորհրզակցո ւթեա մբ և համերաշխ ջան ի լք անդամոց Խորհրդոյ անյա­

պաղ և կանոնաւոր յառաջ վարես ցին այն ոքիկ ըստ կանոնս։ ց հրահանգաց,

աուելոց ի մէնջ, ընդ պատասխանատուութեամբ սերով։

Արդ գիտելով Մեր զձեռնհասութիւն Ձեր յա յսմիկ, այսու Iկոնդանալ Մե­

րով կարգեմք զբարձրապատուութիւն Ձեր անդամ հորհրզոյ Գիլ անի Մերոյ,

յուսալով, զի Գուք փ որձսաո ւթե ա մբ և հմտոսթեամբ Ջերով դուն գործես ջիք

համերաշխ ոգւով և սրտեռանդն ջանիւք յա.ռաջ վարիլ ի միասին ընդ միւս

անդամս Խորհրդոյդ և ընդ Դիւանապետին զամենայն գործ և զթղթիսն յ օգուտ

բազմակարօտ ազգիս, յ ուրախութիւն և ի մխիթարութիւն Մեր ՛և Տեր իսկ։

Ողջ լերոլք, ղօրացեայ ի Տէր և օրհնեալ ի Մէնջ։ Ամէն։ ■

ՄԱՏԹԷՈՍ Р. Կ Ա Թ Ո Ի Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

24 սեպ տ եմբերի 1 9 0 9 ա մի

I. Լւստ տ ոմա րիս Ռ Տ ՚Ծ Թ ,

|* Հա յրա պ ետ ութեա ն Մ երում Ա ա մ ի ,

յ Արա ր &ստեսւն Մւսյր Արոո.Ս. Լօ\քիամսի

Թ. 4

(Հա յկա կւսՏւ ՍՍՌ Պետ ա կա ն մ ա տ ե ն ա դա րա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն ր ա ­

մ ին , Գ ա րեգին Հո վ ս ե փ յա ն ի ա րխ ի վ, թ ղ թ ա պ ա նա կ Л? 9 5 , վ ա վ ե ր պ *

գի ր № 2 3 2 ) ։

'Ь I՛ м и4.Է2ԱՓԱՌ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻ

Ա մենԱ ՅՆ 2Ա9Ո8Թ . 3 7 5

1 9 փհտւ-ուաւփ 1 0 1 0 ա|ք|է

Ի Ա. ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Մ ա յր Ա ր ո ւ փ մ ի ա բ ա ն բ ա ր ձ ր ա պ ա տ ի վ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն վ ա ր դ ա պ ե տ Հ ո վ ս ե փ յ ա ն ի ն .

Ազդիս Վեհափառ Հայրապետն ստանալէ, վ Ձեր բ արձր ապատ վոլթ յա ն ա մ ֊ սոլյս 17 ֊ի զեկուցումը' Ա արդարաբանի շրջանի Գեչռլոլ գյուղի դավանափոխ

ղող .ւսյեբին Մայրենի Եկեղեցու գիրկը դառնալու մասին շնորհիվ 9 եր քա ­րոզների ե. ջանքերէւ, բաբեհաճեց յուր ձեռքով սեր հայտարարության ճակա­տին Ասյկագրել «Գոհունակության արմանի»։

հի վանս Նորին Սրբության այս գոհունակության մասին հայտնում է Ջեր րարձրապատվոլթյան ի գիտություն և ի խրախույս Ձեր քրտնաջան աշԽա- աության։ "

Ի տ ե ւլ]ւ դ ի վ ա ն ա պ ե ս ւ ի ՝ Մ Ա Տ Թ Ն Ո Ս Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ

(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պ և տա կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն ր ա ֊

մ ի ն , Գ ա րեգին Հո վ ս ե վ ւյա ն ի ա ր խ ի վ , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ Л * . 9 5 , վա վ ե ր ա ­գ ի ր Л * 2 7 7 ) ,

Տ

1 1 . Գ 1 № Ի 1 ւ ԿԱՐԳԱՊԵՏԻ Նէէ1քՍ.ԿԸ 1«Ր ԿԱՐԳԱԿԻՑ ԸՆԿԵՐՈՋԸ'ԴԵՈՐԳ 00,ՐԿ11.Վ.Ս.ԳԻ1 ( Օ Ե Ր Կ ա № 1 ,1 1 .8 1 . ՀԱ8Ո8 Հ11.8Ր11.ՊԵՏԻՆ)

Ս ի ր ե ց ի Դ ե ո ր գ ս ա ր կ ա վ ա գ .

■Բո սիրալիր ուշադրության միանգամայն անարժան եմ ես իմ անփոլ- թո,թյա մբ և դանդաղկոտ ութ յա մ բ, Շատ ավելի առաջ պետք է շնորհակալա­կան նամակ գրեի քեզ և Ք ե ՚լ լե ֊ Շահին յան հորը, բա յց այնքան ուշացրի, որ շնորհակալության փոխարեն նոր բեռ եմ դնում և նեղություն տալի ս։

Խնդիրն այս է, որ տառերի գյուտի հազարհինգհարյոցւամյակի առթիվ ՝» ր ա տա րակե լիք ժողովածուի մեջ ինձ բաժին է ընկել հայ գրի զարգացման համառոտ պատմությունը տալ հարյուրի լափ օրինակներով։ Ես հավանել եմ 120-ից ավելի լուսանկարչական պատկերներ հայ գրի հնա գույն օրինակներից սկսած մինչև Ժ կ դարը, բա յց և այնպես ի նկատի ունիմ Նոր-Նախիջևանի Լուսավորիչ եկեղեցու ձեռագրերից մի երկու նմուշ.

ա) № 2 արծաթապատ ավետարանը, որի մեջն ,է Լևոն գահաժառանգի պա ակերը, 364ա, հիշատակարանի շարունակությունը, սկսում է երեսը ' «ղբա. րեպաշա թագաւորն Հեթում որգլովք իլրովք» և ա յլն ։ Ա յգ մասին մեջ հի­շատակարանի գիրը, թանաքը փոխված է, կարծում եմ, որ գրիչը հենց Լևոն թագաժառանգն է, առաջին դեմքով է գրված Լևոնի բերա նից։ Ուստի կխնդրեի լուսանկարել տաս մոտավորապես բնագրի մեծությամբ ամբողջ երեսը։

բ ) Եկեղեցիներից մեկում, անունը չեմ հիշոսք, գտնվում է Սմբատ Գ՛ուն - դըստապլի ավետարանը, որի մեջ մի քանի տեղ ինքն յ ՚ուբ ձեռքով հիշատա­կարան ունի յուր անվան ստորադրությամբւ Կխնդրեմ դարձյալ նորա գրած հիշատակարանից մեկը, մօտաւորապես իսկականի մեծությամբ, դարձյալ լու­սանկարվեր։

аէ я 1Г |> Ա Ծ Ի Ն 19Г)2

ռ) Լուսավորի Հեռադիրների մեշ, որը պ. Շահազիզը յ ո յ գրքի մեշ (եր. 9 6 > Վարդանդիրք կամ Հ ա վ ա ք ա ծ է անվանում, կա Եղնիկ Կողբացու Հո- հան Մանդակ1նոԼ Գրիգոր Նարեկացու, Ներսես Շ նորա լո ւ պատկերները։ Դրանց լուսանկարներն էլ կխնդրեմ, որովհետև մտադիր եմ ,)ի ղասախոսու- թյուն կարդալ « Գ ր չ ո ւ թ յա ն ա ր վ ե ս տ ը - ա յ ո ց մ ե շ » վերնադրով, /ավ կլիներ այդ.֊թարգմանիչների» պատկերներն էլ ցույց տար

Պ. Շահազիզը զբաղվել է ձե ռագի րն ե րո վ, նորա աջակցությունն եւ1խնդրում։ Գուցե աշխատանքի բաժանմամբ հանձնարարությանս ծանրությունըմասամբ կթեթևանա։

Հայր Մկրտէի աջակցությունը նույնպես կխնդրեմ, Նորան երեք ռուբլի էի հանձնել հենց այդ նպատակով, բա յց այդ քիչ կլինի, պակասը հոգա և գրիր ինձ, պակասը լրացնեմ։ Ծերունի հայր Ջարիֆյանին իմ հարգանքս և ողջույնս հայտնիր, և խնդրիր, որ իրենից կախված դյուրությունը տա ձեռաձիրներից խնդրածս նկարները վերցնելու ժամանակ։

դ) Մոռացա հիշել արծաթապատ մի այլ ավետարան Լուսավորչում, ն ե ր ֊ սից № 14 նշանակած։ Դորա մեջ մի ընդարձակ պատմական հիշատակ արա՛։ կա Լևոն արքայի թ ղ թ ա գ ի ր Վսւսլի ձեռքով դրված ( տես և պ. Շահ ազիզի գիր­քը 115— 118 երես)։ Կուզեի ունենալ այն հա՛տվածի պատկերը, ուր հիշված է թղթագիր Վասլի անունը, որպեսզի արքայական դիվանի մասին խոսելիս այդ պատկերն էլ մեջը դնեմ։

Խնդիրներս վերջացան, բա յց տեսնում եմ ահագին բան դուրս եկավ։ Եթե պ. Շահազիզը ժամանակ զտնե Քեզ օգնելիս, հուսով եմ դժվարությունը մա- սամբ կհեշտանա։ ժամանակդ չներած դեպքում դրիր ինձ, որ չսպասեմ։

Վաղը գնում եմ Թիֆլիս կլիշեներ պատրաստել տալու, մի շաբաթից դարձ­յալ տանն եմ։

Շ ա տ ո ղ ջ ո ւ յն ն ե ր ո վ ք ո 'Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ

27 մա րտ ի 1913 р .

Ս. էքմիա ծին

Հ . Գ, Թարգմանի չների պատկերները այնքան կարևոր չեն, Վւթե ա, ր և դ նշանակված երեք լուսանկարը հասցնես, շատ գոհ կմնամ։ Կարապետեպիսկոպոսի Հայրը վախճանվեք է, գնացել է Ցղնա հորը թաղելու։

(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ ՊԱտական մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն ր ա ­

մ ի ն , Գ ա րեգին Հ ո վ ս ե վ /յա ն ի ա ր խ ի վ , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ Л * 9 5 , վ ա վ ե ր ա ­

գի ր Л * 3 8 5 ) ,

1 2 . օ տ յ տ ՚օ . ա ^պ ի ս կ ո պ ո ս օ ր ս ա ւ ա > г и ш с գա րեգին

4,ԱՐԳԱՊԵՏ гПЧ.П1;ФаиЛ||'Ъч ԻՐ 1ՐՈ8' |;ППМЛП.1г!Г 2,Ր11.Վ.ԻՐԵԼՈԻ ՄՕԼՈԻՆ К Թ II II՛

и т н т ъՍՐԲՈ8 ՏԱԿՈՀԲեԱՆՏ

ե Ր Ո հ Ս Ա Ղ Է Մ

յ1 8 ]Ո 1||ււփ 11)14 ա մ ի

Հա մ ա ր 59

Հ ո ղ և շ ն ո ւ - հ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն ւ |ւ ս ր ղ . Հ ո վ ս ե փ յ ա ն .Ս ի ր ե լ ի դ իմ.Կոստանդնոլպոլիս հասներիդ, մերոնց այցելելնիդ, և դեպի ՍեբասաիւԱ

էողևորելնիդ, և այնտեղե գրելու խոստումնիդ, տոլնեն դրեցին, և կհե-տևցնեմ թե կանոնավորապես ստացած եք 3/16 և 15/28 թվականներով Վիեննա հղած նամակներս, Հաջողություն կմաղթեմ բանասիրական արշավանքիդ։

Այստեղ շատ կրկնված լսեցի Ալ մտաղրովքյոլնը միջոց մա մ ան ա և},Գ ր ա զ " шья щ г Լ ц т ь ъ ь ^ 4 „ ղԼ ւԼ Հա ,;սշ Վ ղք„ Հ է ՀШ м Г փափա1 1 Կ Г Դ7 է զիյյ ւ? Ր 1եՆ Հ'""Վ Ւ ր կ " Ջեղ, որ այս 1 Լ ղ ր , ձ, է Լ Ի № աք Ք 7 դեն' Մ" “ ԿՎ“ '.4Ի "II'• * ժ ա մ Հ ա ր յա ն ^ .մա ր մ ը ն վիրա ծ Է վա նքիս, ա նոր շա հ ո վ ժ ա ո ա ն դ ա վ ո ր ա ո վա րժա րա նին ոն տ ա Ր * ն Հ ^ Հ Կ ե լ " Կ և ե կ ե ղ ե ցա կ ա ն ո ւթ յա ն ,,ս ս ռ մ ն ե ր ա վ ե լց ն ե լո ւ ։ Ա յդ հ ր ի .

ч ' Х . т Г У Ր ժ ե Հ է ե չ ' Հ ' խ ա վ ա ր ա ն ե ր վանքին մ ե / տիրռղ տաոե Հ 1 " դ ի " Վ ֊ եկ եղ եցա կ ա ն ի են ե խուսափած և հեռացած են, Այս1սն ե Г " ' I ԻտՔ< ԴՐԻ ,“ Ч * И ^ ’ և №*"*աՎար»ներլ, կպահեմ, «ա,,, / նդԻր հ բարձրագույն ուսմանց համար ուսուցիչ հոգա,։

Եթե հաճիք մեզի հրամմել դալ, թե՛ Ս՜աս,հնադարանն և Գանձարան,, առատ նյութ կմատակարարեն, նոր գիրք մը պատրաստելՈլ ,ա,ի /, ռե' ձ ո

ոս" ' Տ հ ռ կճ"ւրվիւ ա կ յ,լշտ ■— * - ■ » - * - Չ խ ա ն ձ ե լո վ կսպասեմ հաջող պատասխանի մը, Ս՚երաստիայե Եոուսա-

թյա նց ճ'^ա պ ա րհը կրնա նորանոր նյութեր ընծայել Ձեր հետաղոա,,,-

Ես ամենայն փութաջանությամբ վանքին բարեկարգության կհետևեմ ՍԱ գես, Կոս տան դնո լպպի ս բարեկարգության անհոգ, վ ս Հ ի ն դ ր ա Լ կ ձ կար ,/ութ յան տիրանալու կհետևի, Կհուսամ թե ողջմտությունը կհաղթանակե,

Ա յս տ ե ղ շա տ մ ե ծ և ղերս, դրա պ ես բա ր ձ ր Է Ձ եր ա նձին հա նդեպ հ ա մ ա ֊

լո ',թ յա ն , ՝ ա ր գա նքՐ ’ և Վա ոա հ ԿՐ<եա Ք Ը11“ 4 սիրա լիր և հա րգա լիր ը ն գ ո ւն ե -

, ռ ա մ է 1 1 կ վ Հ յդ մք' ԿԱ պա կեմ 4 ա տ ա սԻ ա նԻ դ ե հնօրյա սիրոլյս կրկնռթյամս

Մ Ա Ղ Ա Ք Ի Ա Օ Ր Մ Ա Ն Յ Ա Ն(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍԱՌ Պ ե ս,,,,կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն /ւա .

մ ի ն , Գ ա րեգին Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ա ր խ ի վ , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ Л? 9 5 , վ ա վ եր ա ­գի ր X 4 1 7 ) ,

1 3 . Ա Ո Ո > Ե. ԿԱԹՈ'1.հԿՈՕւ՛ ԿՈՆԴ-11.ԿԸ ԳԱ ՐԵԳ ԻՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՀՈ4.ՍԵՓ8Ա*1.Ի1. ՝ 1;ՊԻ11ԿՈՊՈՍԱԿԱ1ւ ՊԱՆԱԿԵ ԿՐԵ1.ՈԻ Ի Ր Ս ^Ո Ի Ն ք- ՏՆՈՐՀԵԼՈԻ Ш М ,

1- է I Р 1. I».եՊԻՍԿՈՊՈՍԱՊեՏ ԷԻ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՍեՆԱՏՆ ձԱՅՈՏ

Ո-ՈԿ1Լ 1012

Դ Է Ո Ր Գ Ծ Ա Ռ Ա Յ Յ Ի Ս Ո Ի Ս Ի Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի Ե Ի Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ն Ե Լ Ի Կ Ա Մ Օ Ք Ն Ա Ս Տ Ո Ւ Ծ Ո Յ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Պ Ե Տ Ե Ի Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց , Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ ­Ր Ի Ա Ր Ք Հ Ա Մ Ա Զ Գ Ա Կ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Մ Ե Ծ Ա Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Յ Ա Ր Ա Ր Ա Տ Ե Ա Ն Ա Ռ Ա Ք Ե Լ Ա Կ Ա Ն

Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Տ Ի Ո Յ Ս Ր Ր Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ի Ղ Ի Կ Է Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Գ ե ր ա պ ա տ ի ւ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն ն ո ր ա պ ս ա կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի , հ ա ր ս ւ գ ա ւ ո ի Մ ա յր || ,ր ո ււ ո յ.ւ ո ղ շ ո յ ն Ա օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն

/ ' մտանելն Քո ի նոր ասպարէզ եպիսկոպոսական ծառայութեան Առա­քելական Ս. Եկեղեցլոյ Մերոյ ե. ազգիս Հա յոց՝ ի խրախսյս ապագայ գ ո ր ֊ ծ пА Էութեանդ, Մ եք սուէին Հայրապետական կոնգակալ արժան համարեմք շնորհել Քեզ ղպանակէ եպիսկոպոսական կրել ի կուրծսդ իբրև ղնշան մշա ա - յուշ յորդորական, եթէ գլխաւոր պարտիք Քո են ըստ եպիսկոպոսական կոչ-

46յ. .4 1Г Ի 1Լ Ե Ի Ն 105Ց

” Т5- :№ . а *4-л V **■ * ■*»■« а

Կ Ա Թ Ո Ի Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն > Ա 8 Ո 8

...Ա պ ր ի լի 191 7 ամիԱ ըստ տ ոմա րիս ՌՏԿ&» ի Հսււրսւպետութհսւն մ ե ր ո ւմ Я * ա մ ի ,

,11..*աոաաեան Մ ա յր Ա.թոո Ս. Է յմ ի ս ւծՏ ի ,

ի վա ղա րշա պ ա տ :р. 0 1 3 (Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պետ ա կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն բ ա -

մ ի ն , Գ ա րեգին Հ ո վ ս ե փ յա ն /, ա րխ ի վ, թ ղ թ ա պ ա ն ա կ .V 9 5 , վ ա վ եր ա -

գի ր А' 6 3 1 ) ւ

1 4 . ԴծՕ ՐԳ Ь . ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԸ' Գ Ա ք ՚ԷԳ ԻՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻՆ Ա քքՈ ԻԹ ՅԱ Ն Պ Ա ՏԻ Վ ՇՆՈՐՀԵԼՈՒ Ս՞ԱՍԻՆ

1> ե IIР1* Ь.ե4ԻՍԿՈՊՈՍԱ14եՏ եԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

Ա Մ ե Ն Ա Տ Ն ձ Ս Յ Ո Յ ՌԱԿՍ. 1 9 1 2

Գ Է Ո Ր Գ Ծ Ա Ռ Ա Յ Յ Ի Ս Ո Ի Ս Ի Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի Ե Ի Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ն Ե Լ Ի Կ Ա Մ Օ Ք Ն Ա Ս Տ Ո Ւ Ծ Ո Յ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Պ Ե Տ Ե Ւ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց , Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ ­Ր Ի Ա Ր Ք Հ Ա Մ Ա Զ Գ Ա Կ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Մ Ե Ծ Ա Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Յ Ա Ր Ա Ր Ա Տ Ե Ա Ն Ա Ռ Ա Ք Ե Լ Ա Կ Ա Ն

Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե 8 Ի Ո Յ Ս Ր Ր Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ի Ղ Ի Կ Է Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Գ ե ր ա պ ա տ ի ւ Տ . Գ ւ ս ր ն գ ի ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի , հ ա ր ա զ ա տ ի Մ ա յր Ա թ ո ո ո յ ս ո ղ ջ ո յ ն !*■օրհնութիւն

/ ' հաւաստիս գ ո հ ,ո ա կոլթեան Մհրոյ առ հաւատարիմ սպասաւոր բանին կենաց, որ արդիւնաւոր հ ան՛դիս ացեա լ .կաս չասպարիզի կոչմանդ, աւետ ա ր ա ֊ նելով զբանն կենաց ուղիղ վարդապետութեան չունկ՛ն հաւասոացելոց և հետհ- ւելով լուսաւոր շալղի երանաշնորհ հարց վարդապետ աց առաշնոց, գրասէր ջանիւք պարա՛պելով ի դիրս ե դյզրմււթիւնս, Մ՛եր սովին կոնդակաւս շնորհեմք Ձեզ պատի, արքութեան, մաղթելով лип. Աստուած, շնորհել Ձեղ կար և զօրու­թիւն, առ ի յարսաւևել անսայթաք չաչդ ուղի լուսատոււ

Ողջ լեր և օրհնեալ չերկնաւոր Հօրէն, ամէնւ, Վ շ տ ա լի ԳԷՈ1Պ' I?.

Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Տյ 17 ն ո յե մ բ ե ր ի 1 9 2 5 ա մ ի ,

|ւստ տ ոմա րիս Ռ Ց ՀԵ , ւ

|ւ Հա յրա պ ետ ութ եա ն Մ երոյ ւ1-Դ. սւմի,

յԱրսւրսւտեսւն Մ ա յր Ա ր ո ո

Ս. էջմ ի ա ծն ի ,

ի վա ղա րշա պ ա տ :

Թ. 7 09Կնքեմ

Հերթապահ անդամ Գ ե ո ս զ ո ւ ն Հ ո դ և л г 1 и п г ( 1 г ш п ՝

Խ Ո Ր ԷՆ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պ ետ ա կա ն մ ա տ ե ն ա գա ր ս /ն , Ա ր խ ի վ ա յի ն բ ա ­

ժ ի ն , Գ ա րեգին Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ա րխ ի վ, թ ղ թ ա պ ա ն ա կ Л* 9 6 , վ ա վ ե ր ա ­գիր М 1 0 0 7 ) ,

1 5 . 11ԿԱԳԵՍ1»ԿՈ0 Թ Ա Լ Ա Ն Ի Գ ա ՚Ե Գ Ի Ն ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՀոՀՍ Ե Փ 8Ա նԻ*Ն Տ ՚Լ Ա ՚Մ Ս ՜ս Ն Գ Ա ՏԸ ' ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍ1Ւ ՀՆԱ ԳԻՏԱ ԿԱ Ն ՀՈԻՇԱՐԶԱՆՆԵՐՆ

ՈՒ1111Ի1Ո.ԱՍԻՐԵԼՈԻ ՄԱՍԻՆլ հ и լ

Լ Ո Ւ Ս Ժ Ո Ղ Կ Ո Մ Ա Տ

շԱՏԱԱՏԱՆՒ ձնՈ Ւ ? 8 Ո Ւ Ն Ն եՐհ Պ1Ա"1ԱՆՈԻ?8ԱՆ

Ц Ո Մ Ի Տ ե

>6 11 02 25, V I I 1 '.ա |.

սա՛սսՄ Ա է. Գ Ա Տ

Հնությ՛ունների պահպանության կոմիտեի գի ա ււլթյւսմբ և թույլտվությամ՛բ

Տ . Գարեգին արքեպիսկոպ՛ոսը ս. թ. ոգոաոոս և սեպտեմբեր ամիսների ընթաց.

լ.ում Արագածի, Լոռու և Գիլիջանի շրջա՛ններում կատարելու է հնագիտական

սւսյււմնասիրություններ' հուշարձանների լուսանկարում, նկարագրությ՛ուն, ար­

ձանագրությունների ընթերցում ։

Հն՛ությունների պահպանության կոմիտեն իւնգըոլմ է Խորհրդային բոլ՛որ

հաստատություններին' ցույց տալ Գարեգին արբեպիսկոպւաին անհրաժ եշտ

աջակցությ՛ուն նրա գիտական աշխատանքների միջոցին։

Ն ա խ ա գ ա հ ՝

Ա . Թ Ա Մ Ա Ն Յ Ա Ն

Կ նի ք

(Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Պ ե՜տ ա կա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , Ա րխ իվա յին բ ա ­

ժ ի ն , Գ ա ր ե գի ն Հ ո վ ս ե փ յա ն ի սսրիւիվ, թ ղ թ ա պ ա ն ա կ Л? 9 в , վա վ եր ա ­

գ ի ր Л? 1 2 2 0 ) ։

Ա. ЬРЫГвиЛ»

ш о д т м м ՛ ш » տ> ъ ъ ш в г ш ш л( է յ ե ր մ ի ջ ն ա դ ա ր յա ն

բանի Սպահան նահանգի Չարմա- հալ գավառի «Ոլսումնասիրացմիությանս կենտրոնական վարչու­թյան հանձնարարությամբ, 1946

թվականին, շրջոսէ եմ նույն գավառի հա­յաբնակ գյուղերը, որպեսզի ուսումնասիրեմ հայ գյուղացիության ազգագրական ֊ա ն ա ե - սա կան կյանքի պատմությունը։ Ահա այդ ժամանակ հայաբնակ Մամուռան գյուղում, գրասեր Մատթեոս Աբրահամ Տեր-Սուքիաս- յանի խրճիթում, գտնում եմ մեր իմաստուն և խոհուն պապերից ավանդ մնացած մի անհայտ թանկագին ձեռագիր։ Դա Գրիգոր վարդապետ Տաթևացու գրական հատորն Է, մի գիտնական, որի կյանքի և գործունեու­թյան Էշերը տանում են ձեզ 14-րդ դարի '1.երէին շրշանը և 1Տ-րգ գարի ա ռաշին քա- " որդը1 Իր դարաշրջանում փայլում Է նա իր գիտությամբ և ուսուցչական գործունեոլ- թյամր։ Երկար տարիներ պաշտոնավարում Է Ապրակունիսի, Տաթևի, Մեծոփա ու Սաղ- մոսա վանքերում և հայ ժոզովյւդին նվիրում, իր ժամանակի հասկացողությամբ, գիտուն և առաջադեմ աշակերտներ։ Ուշագրավ Է, որ նա իր սաներին ուսուցանոսէ Է ո՛չ միայն հայոց գրականություն, Հին ու Նոր Կտակա­րանների մեկնաբանություն, այլև վարժեց­նում Է երաժշտության, ճառասացության և գրչության արվեստներին։ Նա հռչակվում Է նաև իր գրական ե ր կ ե ր ո վ ֊ «Գիրք հարց- մանց» (տպ. 172В թ ,, Կոստանգևուպոլիս) և «Գիրք քարոզութեան» (տպ. 1741 թ ., Կ ո ս ֊ տանգնոլպոլիս)։ Վերջին հատորում խոսում Է նւս սիրո, խոհեմության, «հալալ ամուս­նութեան» , «Վասն արդար վաճառաց և

ն կ ա ր չ ո ւ թ յո ւ ն ի ց )

կշռոց», արիության և այլ երևույթների մա ­սին։

Ահա այդ գրչագրի մի օրինակը բ ա զ ­մել Է Մ ամուռան ում, որի մեծությունն Է 27^Հ21 սմ., կաշեպատ տախտակյա կազ­մով։ Բաղկացած Է 9 7 7 մեծադիր Էջերից և գրված Է բամբակի թղթի վրա, երկսյուն, սև թանձր թանաքով, բոլորգիր և սկզբից մինչև 'Էերջը միևնույն գրչությամբ։ Դա մեկն Է հայ ժողովր՛դի հին մշակույթի ա՛յն հազվագյուտ գրչագրերից, որ 1 6 0 6 թվականին, Շտհ- Աբբասի բռնի գաղթի ժամանակ, հայ գ յ ո լ ֊ '/ացիները Հայաստանից իրենց հետ բերել են նախ Չարմահա/ի հայաբնակ Ֆռինդիգան գյուղը, ապա տարել Գիշնիգան։ Այնուհետև ձեռագիրը ճամբորդն լ Է Մամուռան, Շ ա հ ֊ բո Վա ղ և դարձյալ Մամուռան հայաբնակ գյուղերը։ Այդ ճանապարհորդությունն ու թավւաոոսէներն Էլ դրել են իրենց քա յքա յիչ ԳՐոշմը գրչագրի բովանդակության և գ ե ղ ֊ արվեստական կառուցվածքի վրա, Շրջելով գյուղից գյուղ և անցնելով արվեստից ան­հասկացող մի քանի գյուղացիների ձեռքը, ձեռագիրը զրկվել Է իր նկարչական մի շարք գեղեցիկ Էջերից։ Ա յժմ ընդհանուր պ ա տ ֊ կերն այն Է, որ պակասում են սկզբի, միջի և վերջի շատ թերթերը, Նույնիսկ մի անբա­րեխիղճ ձեռք կտրել Է հիշատակարանը, որով մթության մեջ են մնում գրչագրի պատմության շատ կարևոր Էջերը, Միակ մխիթարական երևույթը 5 1 2 - ր դ Էջի երկսյոմ։ գրության ներքո գրված երկտողն Է, Դա փոքր, բա յց թանկագին մի փաստաթուղթ Է, որ ցայտուն գաղափար Հ տալիս ձեռագրի գրության ժամանակաշրջանի մասին, Ահս, աքդ արժեքավոր տողերը,

«Ի թ ք ս Հա յոց ДЬ (1456 թ . ) գրեցսս ի Ջուղայ, ք[ա]ո[ո]էլգիՐքս Գ ւ փ գ ո ւ փ Տաթևա-

ցւոյ» կԱյս էական հիշատակարանն էլ հաստա­

տում է, որ ձեոագիրը գ ր վ ե լ /. 1 5 - ր ղ դա. րոսТ, Հի ն-Զո պ այ ո սք ։ Բայց գրչագիրն առանձնապես արժեքավորվում է նրանով, "ր գրիչն արվեստագետ մի հայ կին է ։ Դա ուշագրավ մի երևույթ է 15-րգ դարի գրչա­գրական արվեստի պատմության մեջ։ Ա ն ֊ ժխտելի .է, որ հնադույն շրջանում ունեցել ենք գեղագրության ձիրքով օժտված հայու­հիներ, որոնք զարկ են տվեչ գրչության մշա-

թվականին Հա լի ձորի Սուրը Կույս Աստվա­ծածին վաԽ բում արտադրեք է «Մեկնութիւն ժամագրքի», «Նարեկացի» և кԽոսրով Մեծ) ձեռագրերը։ Հա յ գրչագրության մի այլ հա­մեստ մշակն է կույս Ղ ա ո վ ս ւ ո ք , որ 1655 թվականին արտագրել է «ժամագիրք»ը։ Այս արվեստագետ հայուհիների շարքում առան- ձին էջ է գրավում նաև Վ ա ր դ ե ն ի ք / , որ 1657 թվականին դրել է « Սանդուխտի գիրքսը։1673 թվականը ձեզ տանում \է Շնհերի վ ա ն ֊ԲՐ> ուր / " " / / ' Է ր ի ն ե ք / դրել է (֊Ատ են ի ժ ա մ ա ֊ ԳՒՐՔ^Ր' Ահա ե Փոքր Սյունյաց վանքը , ուր 1684 թվականին կույս 1Լ ա ո ւ |ւս ո ?/ արտագրել

N 5 6 թ վ ա կ ա ն ՛ի ն Հ ք ւ ն - Ջ ո ւ ղ ա յո ւ մ գ ր վ ա ծ ձ ե ո ա գ ի ր Ա վ ե տ ա ր ա ն ի մ ա ն ր ա ­ն կ ա ր ն ե ր ի ց , գ ո ր ծ ն կ ա ր չ ո ւ հ ի Մ ա ր ի ա մ ի :

կ ույ թին։ Դրանցից հայտնի է Կիլիկեցի հա­յուհի Զ ա թ ե լ ր , որի մասի՛ս կարդում ենք. «Ի հին պատմութեան Սսոյ լոսսյ, թէ Բարձրա- րերղցի Կ ոստան դին քահանայի դուստր , ? ա - ս{էլ կոչեցեալն պ ա շ տէր զմանր ոլսմունս, ե էր հմուտ ընթերցողութեան և արուեստին գրչոլթեան»։

17-րդ դարում, 1650 թվականին, հռչակ­վում է մի այլ համեստ գրչոլհի։ Դա Մ ա - ր ի ա ն ե ք / է, որ Արկոչ գյուղում արտագրել է "'Լարք Հարանց ան ապատ ական ա ց»ը։ նույն դարաշրջանում փայլում է մի այլ վաստա- կավոր արվեստագետ հայուհի։ Դա քույր - Ո ւի փ ս ի մ հ ք ; է, որ երեք տարի ա\եց, 1653

1 . Տես «Բ ա զ մ ա վ է պ » , 1 9 4 8 թ . , թ ի վ 1 — 2 , ք ,4 5 — 4 6 ,

է Գրիգոր Տաթևացու «ճառընտիր քարոզ- ներ»ը։ Գծենք նա,և քույր Շ ո ւ շ ս ւ ն /ւ կերպարը, որ Շոռաւոի Սուրբ Կույս Աստվածածին վան­քում, 1664 թվականին արտագրել է պ ա տ ֊ մահայր Մովսես Խորենացոլ և Եղիշեի պատ­մությունը։

Ահա հայ ժողովյ։ղի պարծանքը կազմող այս դեղագիր դրչոլհիների շարքում պատ- վավոր տեղ է գրավում նաև գրչագիր Մ ա - ր ի ա մ ք ւ Ա յգ հանգամանքն են ընդգծում ձե­ռագրի տարբեր էջերում արձանագրված սեղմ տողերը, որոնց պատկերն է.

«Զբաղ մամեղս յա մ(ենա յն)ի զՄարիամ անուն, մ։ր միայն զանունս իմ և ո՛չ զիր և ղձնօղսՏյ իմ աղաչեմ յիշեսւ/ ի Տէր բարի կա մա ւք» (էջ 2 6 1 ) ։

лОէ ,« մ ի и. » ի ւ 1952

"Ա ո և ես մեղօք մածեալ և մոլորեալ ոգի Մ արիա մ սիրող բանի / երեսս անկեալ աղա- ,եմ զհանդիպողսդ զի և մեզ խնդրեցէք .^թո­ղութիւն հ յահեղ ատեան Քրիստոսի ( ,շ

,Եւ ղան պիտ ան Մարիամ գրիչս յիշել աղաչեմ վասն Ասածոյ. ո՛վ ոք հանդիպիր(՛էէ 643)։

՛Այս հիշատակագրություններն Էլ Հաստա­տում են, որ ձեոագիրը գրվել Է արվեստա­գետ Մւսրիամ^ գրչով։

Սակայն, գրչագրի գեղեցկությունը կազ­մում են մեկը մյուսից տարրեր ոճերով և

I *

նք « « • * ՛է

հու պայծառ դիմագիծը։- Այգ Հանգամանքը հաստատում Է ձեռագրի 7 2 3 ֊ր գ Էջի սե ՚/մ ,րա յց թանկագին հիշատակարանը, ուր կար- ղում ենք.

(ГՅիշեա Քրիստոս Աստուած ղան պիտ ան գծողս Մարիամ ապաշխարողս և (զ )ծ ն օ զ ՚։ իմ ղ(հ)ոգևոր և զմարմնաւորսն և զ ա մ ե ֊ նայն երաշխաւորսն իմ . ե. դուք ,(Իշեալ /իջիր Ի Քրիստոսէ Աստծոյ մերոյ և նմա փա ո ր յաւիտեանս, ամէն» ։

Այս տողերն էլ վերջնականապես պար­զում են մի էական հանգամանք, որ ձեոա- գրի գրիչն ու գծագրիչն է Մարիամր։ Ղ՚ա

Ի * 4 9 ֊№ ք | Տ ^ к&чАгЯ *

. ա й М ГА-,|ДГ■* ! Р I » * Ш ;

г ч г м %р “ ^ ..» ...^А-У- « * - »■■*. УдГ-ЛгոՏայձյքЛлтвЛщ»-*ф-4т&

и » Д Ь •>г/4-

ЕРНЯЫч*1* ֊рК »*и

,Л.Зы&я: -чч 7. : л •.

1456 թվականին Հ{[) ն -Ջ ոսլայ ում գրված ձեռագիր Ավետարանի մանրա­նկարներից, գործ նկարչուքւի Մարիամի:

բովանդակությամբ ւէրձինված մանրանկար֊ ները, որոնցից հատուկ ուշադրության ա ր ֊ ժանի է 1 6 ֊ր դ էշի խորանը է Ղ'ա նկարչական արվեստի մի գեղեցիկ ստեղծագործություն Էյ որը գրավում Է ձեզ իր նրբությամբ և բանաստեղծական պատկերա վորությամրէԸնդգծենք նաև որոշ լուսանցքներս и? ճոխ երանգներով նկարված գեղեցիկ ղա րդա ֊ նկարները, թռչնա զարդերը և դեղագրերը, որոնք իրենց ինքնուրույն ոճով, գույների ներդաշնակությամբ և գեղարվեստական որոշ նրբությամբ ձեռագրին առանձին գրավ­չություն են տալիս, միաժամանակ պ ա ր ֊ զում 1 5 ֊ր գ գարի Հին ֊Ջ ուղա յի նկարչական դպրոցի Էությունըէ Այգ մանրանկարներն այսօր առանձին արժեք անեն նրանով, որ պատկերում են նաև հայ նկարչական պ ա տ ֊ մութ յան մինչև օրս անծանոթ մի նկար չ ո ւ ֊

1 5 ֊ր դ գարի ա ոա ջին կին նկա րչուհին Է, որի վրձինի թանկագին մնացորդները հասեք են մեզ և ցայտուն գադավւար են տալիս նրա ստեղծ ագործական ինքնուրույն ձիրքի, արվեստի Էության և ոճի մասին, մի արվես ֊ աագիտուհի, որն օժտված լինելով նկարչա­կան հարուստ տւէյալներով, ձեռագիրը զար­դարել Է գեղեցիկ մանրանկարներով, որոնք ընդգծում են նրա հմուտ և ձևակերպված վրձինի մա սին է Այդ նկարների շնորհիվ Էլ այսօր մեզ հետ խոսում Է 490 տարի առաջ մեզանից բաժանված՝ տաղանդավոր ն կ ա ր ֊ չուհինյ որ հանդիսացել Է իր ժամանա!լի մանրանկարչական արվեստի լավագույն դրոշակակիրներից մեկըէ Ահա թե ի ն չո ւ նա իր վրձինով ունի իր ուրույն տեւլը հայ մ ա ն ֊ ր անկար չութ յա ն} գրչագրության և գեղագրու­թյան արվեստների պատմության մեշ։

հ յՍ Լ Դ Ա Դ Ո Ի Թ Յ Ա Ն Պ Ա Յ Ք Ա Ր Ի ճ ա կ ա տ ո ի ա

(Քաղվածքներ ՏԱՍՍ-ի IIուփսի 6-ի Ա 7-ի Ոաղորդադրոլթյուննեւփց)

ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ձԱՄԱՇխԱՐձԱՅԻՆ ՒՈՐ2.ՐԴԻ ԴԻՄՈՒՄԸ ՁՈՐՍ ՄԵԾ ՏԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ

ԵՎ. ԲՈԼՈՐ ԺՈՂՈՎ.ՈՒՐԴՆԵՐԻՆԽաղաղության Հս։մաշխարհային Խ որհրր ֊

/ / ' սեսիայում ընդունվել է Լորս մ եծ տերու­թյունների կառավարություններին և բոլոր ժսղովուրդներին ուղղված հետևյալ դիմումը■

Հի ալեր յա ն ռեժիմի ջախջախումից 7 տարի անց դեռևս Գեր,]անիայի հետ հաշտության պայմանագիր չի կնքվել։

Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուր- ւյր, արտահայտե՜լով ամբողջ աշխարհի մի- ւիոնավոր կանանց ու տղամարդկանց իղձե- ԻՐ> դիմում է լ ՚՚ր ս մեծ տերությունների'' / / .- ։) երի կայի Միացյալ Նահանգների, Ֆրանսիա­յի , Մեծ Բրիտանիայի և ՍՍՌՄ՜ի կառավա­րություններին, որոնք Պոտսղտմի համաձայ- նա գրերին համապատասխան, աոանձնահա ֊ տուկ պսւտասխանաավություն են ստանձնել դեր։!տնական պրոբլեմի խաղաղ կա րգա վոր ֊ ման հարցում։

Խ աղադ ության Համաշխարհային Խորհուլւղը Նրանց հայտարարում է, որ հասել է լիովին և կոլեկտիվ կերպով այդ պատասխանատվոլ֊ թյունը ստանձնելու ժամը։

Լիովին Հակասելով այդ պարտքին, Բոն• նում և Փարիզում մայիսի 2 6 ֊ի ն ու 27-ին կնքված սե սլա բատ համաձայնազրերը հան- դեցին միակողմ ա՛նի միջոցառումների։ 1/րանք ա անում են զեպի միլիտարիզմի ու ■իա շի ւ[ մի վերածնումը, խորացնում Գերմա­նիայի ու Եվրոպայի պառակտումը և խ ոչըն­դոտներ են ստեղծում ընդհանուր ղինաթա- Վ՚ում անցկացնելու նպատակով ձեռնարկվող բոլոր ջ ա՛ն քերի համար։

Ժողովուրդները քաջ գիտեն, որ բա նա կցու­թյունների միջոցով համաձայնության հաս­նելու հաստատ վճռականության բա ցա կա յու­

թյան դեպքոսՏ' ստեղծվում է պատերազմի վտանգը։

Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուր­դը լավագույն լո ւծո ս կ համարում է չորս տերությունների քլոնֆերենցիայի անհապաղ հ բա ւ[իրո ւմը, որի նպատակը կլինի ընդունել բոլոր որոշումները գերմանական պրոբլեմի խաղաղ կարգավորման համար։

նա լավագույն լուծումը համարում է այն, որ գերմանական ժողովուրդը ինքնոլրոլյհ կերպով, աղատ ընտրությունների միջոցով, իրականացնի իր միասնությունը և ստեղծի իր կառավարությունը, որը հաշտության պ ա յ­մանագիր կկնքի բոլոր այն պետություններ// հետ, որոնց դեմ պատերազմ է մղե/ հիտլեր- յա ն Գերմանիան։

Այդ պայմանագիրը միավորված, դեմո­կրատական, անկախ և խաղաղասեր Գերմա՜ նիայի համար պետք է ճանաչի սուվերենու­թյան նրա իրավունքը։

Այդ պայմանագիըր, որի համաձայն Գեր­մանիան պարտավորություն կսաանձնի լմ ը ու­նելու որևէ ռազմական կոալիցիայի մեջ, կո­րոշի օտարերկրյա օկոլպացիոն զորքերի է- վակոլացման պայմաններն ու ժամկետները։ նա կնպաստի նաև այն բա նին, որպեսզի Եվրոպայի ժողովուրդները իրենք լուծեն ի - 1‘ենց հետագա բա խ տ ը' անվտանգության, համագործակցության և իրենց անկախու­թյան Հարգման իրադրության մեջ։

Դիմելով չորս մեծ տերությունների կառա­վարություններին, Խաղաղության Համաշ­խարհային Խորհուրդը միևնույն ժամանակ դիմում- է նաև բոլոր երկրների ժողովոլրդնե- րին։ ն։ս ողջունում է հասարակական կարծի_

52ւ Д 1Г !• а и !• ն 1952

„ի ,/А с սկսված մեծ շարժումը և զա նա զա ն միջոցառումները, որոնք, անկախ սարմատ­ներից և գաղափարների կամ դավանանքների տարբերությունից, ծավալվոսէ են այն վտա , սի դեմ, որին կհանգեցնեին Բոննում ոլ Փա­րի զով կնքված համաձայնագրերի վավերա­ցումը և կատարումը։

Նա իր աջակցությունն Է հավաստիացնում սէւոն և համարձակ տղամարդկանց ու կա­նանց, որոնք բոլոր երկրներում և մասնա­վորապես, Գերմանիայով ցուցաբերումդ են իրենց չանքերը միավորելու ձգտում ' ա յգվտասգը կասեցնելու համար, որոնք ,աշիվ են պահանջում ա յգ պայմանագրերի վավերաց­ման պատասխանատվությունն ստանձնած ի- րենց կառավարողներից, ղեկավարներից կամ պառլամենտների անդամներից։

Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուր­դը հանդիսավոր կերպով հայտարարում Է, ոը տնհապաղ Էֆեկտիվ գործունեություն ծավա- /հլու համար անհրաժեշտ .Է համագործակ­ցություն հաստատել բոլոր մարդկանց միջև։

Նա դիմում Է պրոֆմիություններին, պար- ւոիաներին, կազմակերպություններին, եկե­

ղեցիներին, հատկապես Գերմանիայի, Անզ- լիա յի, Ֆրանսիայի, Իտալիայի, սկանդինավ­յան երկրների և Գերմանիայի սահմանակից բոլոր երկրների ա յդ հաստատություններին, նա դիմում Է աճող սերնդին, որի ապագան ընդմ՛իշտ կխորտակեր պատերազմը: Նա դի­մում Է բոլոր նրանց, ովքեր գիտակցում են ամբողջ աշխարհի բոլոր մարդկանց օջախնե­րի վբա կախված վտանգը, բոլոր նրանց, ով­քեր գտնում են, որ աղետը անխոլսաւիելի չէ, և ներկա պահի լրջությունը ամենամեծ հա­վատ Է պահա նջով այն բանի նկատմամբ, որ ժողովուրդներն ընդունակ են համաձայ­նության հասնելու և գտնելու համատեղ գոր­ծողությունների ձևեր։

Միավորելով բոլոր իրենց ուժերը, ժողո­վուրդները կկարողանան մոտ ամիսներին խոչընդոտ հարոլցել սեպարատ համա ձա յ­նագրերի վավերացմանը, հասնել լորս տե­րությունների կոնֆերենցիայի հրավիրմանը, որպեսզի ա յդ կոնֆերենցիան ավարտվի։ խ-ո- զաղ կարգավորումով, որը համապատասխա­ն ո վ Է ինչպես իրենց սեփական անվտան­գության շահերին, այնպես Էլ գերմանական ժողովրդի ազգային շահերին։

խԱՂԱՂ-ՈԻԹՅԱՆ ձԱՄԱՇխԱՐձԱՅԻՆ խՈՐձՐԴԻ ԲԱՆԱՑԵՎ. Ը ՅԱՊՈՆԻԱՅԻ ՎԵՐԱՌԱԶՄԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԴԵՄ ԵՎ- ԴԵՄՈԿՐԱՏԱԿԱՆ

ՅԱՊՈՆԻԱՅԻ ձԱՄԱՐ ՄՂ.Վ.ՈՂ. ՊԱՅՔԱՐԻ Մ աՍԻՆԽաղաղության Համաշխարհային Խորհրդի

ոեսիան հետևյալ բանաձևն ընդունեց Յապո­նիայի վերառազմականացման դեմ և դեմո­կրատական Յապոնիայի համար մզվող պայ­քարի մասին։

Միացյալ Նահանգների ճնշմամբ ստորա­դրված Ս ան-Ֆրանցիսկոյի պայմանագիրը և անվտանգության մասին յա պ ոնա ֊ա մ ե­րիկյան պայմանագիրը, դրանք ուժի մեջ մտնելուց (1952 թվականի ապրիլի 2 2 ) ար­դեն 2 ամիս անց, առաջ բերեցին յապոնա­կան ժողովրդի որոշակի դիմադրությունը։ Յապոնական ժողովուրդը դա նով Է, որ այդ ակտերը իրեն պարտագրել են ի վնաս իր կենսական շահերի ու խաղաղ զարգացման իր ցանկության։

Ամբողջ աշխարհով միլիոնավոր մարդիկ յապոնական ժողովրդին պաշտպանով են ա յգ պայմանագրերի և նրանց հաջորդած ադմինիստրատիվ համաձայնագրին նրա ցույց տված դիմադրության գործում, որով­հետև դրանք վտանգ են ներկա յա ցնով ոչ միայն յապոնական ժողովրդի։ և Ասիայի ու եւաղաղ օվկիանոսի ժողովուրդների, այլև աշխարհի մնացած մասի ժողովուրդների խաղաղ ղարդացման համար։

Իրադարձությունները հաստատեցին Խա­ղաղության Համաշխարհային Խորհրդի Վիեն­նայի սեսիայի ( 1 — 6 նոյեմբերի 1951 թվա ­կանի) ընդունած բանաձևում շարադրված տեսակետը։ Յապոնիայի սպառազինման ա- րագ զարգացումը, Յապոնիայի տերիտո­րիայում Միացյալ Նահանգների օկոլսլացիոն զորքերի և ռազմական բազմաթիվ բա զա նե­րի պահպանովը, Ջան Կայ-շիի մարիոնե­տային կառավարության հես։ այսպես կոչ­ված հաշտության պայմանագրի ստորագրու­մը, որոնք ուղեկցվում Էին Ասիայի մյուս շրջա ններով ագրեսորների խմբավորումնե­րին ամերիկացիների ցույց ավւսծ աջակցու­թ յա մբ, միայն ը ն ղ գ ծ ո վ են, որ Յապոնիան օգտագործվում Է որպես ագրեսիայի բազա։

Ասիս։ յ ո վ պատերազմի տարածման այդ վտանգի կապակցությամբ Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուրդը դ տ ն ո վ Է, որ.

— Սան-Ֆրանցիսկոյի պայմանագիրը և նրանից բխող համաձայնագրերը անօրինա­կան են, որովհետև դրանց մեջ նկատի չեն առնված միջազգային համաձայնագրերը . դրանք պետք Է փոխարինվեն բոլոր շահա­գրգռված պետությունների կողմից ստորաт գրված իսկական պայմանագրով։

• ձ ի ' 1 պ"'էմ“ ւՆւ"Ո հԱ պետք է պայմանս,.

րումը և 3 " 1ւ" ւ“էտ9 ի "ն զորքերի դուրս յ;/ ,.

Щ ш ь Л . 2 % Г 1ниГ Г , 7 Ьр^ ш ™ ՚ ւ ֊ս ) Յա ■ I “ "՛եղծման արգելումը,Ր) °ա պ ոնական ւ լ ,

“ "Վերենոլթչոլնր Ա „/ } Հ , 1ԻաԿատաՐ•ւ - զ * * ։ ա%թ ։ պԼ Լ 1 է № տ ,1իայի " լ խ ա ՝

ման " ն կ ա ժ ե շ ձ լ թ ձ ն ը ,

ղ Լ ^ ս ձ " ^ է Հ Հ ^ ' Հա* ն V - / - ֊իկան և դեմոկրաաիս I թձ ։ անԿաԻ ոլ֊րիզմի ոլ պատերազմ, ո ւ ժ ե ո Ր '\ ^ Ժ " ա ֊ նական ժոոոժրոե /■/ / ՛է յա պո ֊ա»ի»,ի « * յ,է , ՚4 Д " * 1 յ„.ր,վ..ոս,՚ի կ„չ ւ էՏվզՀԸ,Տ 5& ՏճՏՂ Տտ Г Г Р ձ ձ ՜* . վ ս > , » , „ Ч „ „ , Д

կրաաական զարգացումը, Նա կ,,, / . . .Ը լ7ձւ7 ե՚՛ Ժ," լ գ ^ ր ի ն ու ձ „ ; Հ 1րկր րին, որոնց կ առավարոլթյուննեոր

ստորադրել են Սան֊Ֆրտնցիսկոյի պա,մԼ նպ > Ր Ը , պա չքարել այն իսկական հաշտռ- /•կան պայմանագրով փոխարինելու Համա՜,,

Այդ նպատակով Խաղաղության Հ ա ֊ աշխարհային Խորհուրդը Ասիայի և Խա_

ղազ 'օվկիան՛ոսի ժողովուրդն երին կո) էմ է ճ աՈ? * եԼաԳ "4 ն ! ” Կ եր գործագրԼ,

ԲՐլԻզացնկու խաղաղության ու դեմոկրա ֊/ А 1 " լքեՐԸ՝ նպատակ ունենալով հ ,„ ս ֊‘կոոնե , Աիալ Ի " ւ հա4.ազ օվկիանոսի ե ր ֊ Կռք՚երի խաղաղության կողմնակիցներիԿ ք գ1'եԱՐ, որը պե է տե4 \ լն1Ը ՊքՀինում Ш 2 թվականի աշնէս՚նը 1 Այ,. Л գրեսը կօգնի գտնելու Յապոնիայի և Ասիա.

առ,և Г Г ? ° ՎԿԻան" ԱԻ ՛?■<"“ երկրների

■՜Ա ԱՈ^?,Ի=,ԹՅԱՆ ՀՍ՝ԱՍ՝ՏխԱՐձԱՅհՆ 1”ՈՐձՐԴԻ ԲԱՆԱՏԵՎԸ . . . 4ՈՐԵԱՅՈԻՍ՜ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԴԱԴԱՐէւՏՆԵԱՈԻ ՄԱՍԻՆ

Խաղաղության Համաշխարհային Խոս- < ,հըըդի սեսիայում ընդունվել է բանաձև Կո " Հ ամեՐԻԿւվ“ ն ռազմական հրամա-րեայում պատերազմը դադարեցնելու հ ա ր ֊ ^ Կ ի ւ“ ռոլ>ք է Կորեայում, ևցի վերաբերյալ, Բանաձևում ասված է. / ' ՐանաԿցությ"ւնների զար գւսյ ֊

Երկու տարուց ավեյե է են Կ „„) ւ Հ " Р • արուցվոզ մշտական իաչյսւգոտներրՏ է ֊ , <■ . ? 4 ' է> * Դ րեայում համար պատասխանատվովքյունը կրում ենշարունակվում Է դաժան պատերազմը, ոսը

բնութագրվում Է խաղաղ բնակչության բնա- չնչմա մբ, ռազմագերիների սպանություն­ներով և նրանց նկատմամբ վատ վերա­բերմունքով, անպաշտպան քաղաքներիմասսայա կսմյ ռմբակոծություններով, նա­պալմի ու թունավոր գազերի գործադրումով,

Խաղաղության Համաշխարհային ԽոլՀուր- դը, ծանոթանալով իր քննարկմանը ներկա­յացված փաստաթղթերին, եկավ այն համոզ­ման, որ Կորեայում գործադրվել Է նաև բի ո ­լոգիական զենք, Ամերիկյան զինված ո ւժ ե ր ը բա զմա պա տ կող են Չինաստանի դեմ ոլղղը- ված ագրեսիվ գործողությունները, որ ստեղ­ծում Է կոնֆլիկտի ընդլայնման վտանգ։ Չի­նաստանի շատ քաղաքների ռմբակոծո ւմի ց Հետո, չինական տերիտորիայում բ ի ո լո գ ի ա ­կան զենք գործա գրելուց հետո, ատոմային զենքին դիմելու բազմաթիվ սպաոՏյալիքնե- բից հետո այն օդային հարձակումները, որ վերշերս կ ատ ար վեցին Հյուսիս-Արևե լյան Չինաստանի արդյունաբերությանը ւէլեկ- արա]է ն երգիա մատակարարող Յալուցզյան գետի հիդրոէլեկտրակայանների վրա, հան- դիսանում <են կանխամտածված պրովոկա- ցիա , որոնց նպատակն է դժվարյսցէւել զի­նադադարի կնքումը.

Պատերազմը վարելու ա յն մեթոդների

« լ միայն Միացյալ Նահանգները, այլև բո ­լոր այն երկրների կառավարությունները, որոնք պաշտպանում են Միավորված Ազգե­րի ապօրինի միջամտությունը Կորեայում առաջացած ներքին կոնֆլիկտին և որոնք իրենց զինված ուժերը գլլել են ամերիկյան գերագույն հրամանատարության տնօրինու­թյան տակ, որի գործողությունները, կա­տարելով Մ ԱԿ-ի անունից, անհամատեղելի են նրա կանոնադրության մեջ հռչակված խաղաղ նպատակների հետ։

Կորեական ժողուէրդի տառապանքներին վերջ դնելու և խաղաղությունը պահպանելու .ամար Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուրդը բոլոր ժողովուրդն երին կոչ է անում պահանջել.

1. Անհապաղ դադարեցնելու պատ՛երազ­մական գործողությունները՝' միջազգային իրավունքի ո լ սովորույթների հարգման հի­ման վրա զինադադար կնքելու միջոցով, այդ զինադադարի կնքումը ներկայումս կախված է միայն այն բանից, որ ամերիկյան դելե­գացիան հրաժարվի ռազմագերիների հայ­րենադարձության հարցում իր չարդարաց- ված պահանջն՛երից։

2 . Բոլոր երկրների կողմից վավերացնելու և պահպանելու Ժընևի 1.925 թվականի հունի­սի 17-ի արձանագրությունը, որով արդեր

օ1Հ .4 Մ 1' 1Լ 1Г 1' V 1Я52

վոսք կ բ ա կտ երի ո{ ո գրական պաաևրաղմիմիէոցների գործադրումը։

Այդ մերձավորագույն նպատակների.,Հասնելը Հնարավորություն կտա Կորեայոս կայուն խաղաղություն հաստատել խաղաղ ու աոդարացի կարգավորման սիշոցով, կո­րեական ժողովրդի աղատ արտահայտված

կամքը արգելու և նրա տերիտորիայից օտարերկրյա զորքերը դուրս բերելու միջո­ցով։ Կորեայոլմ մղվող պատերազմը՝ նրւա, ուղեկցող գամ ան ոլթյ աններով և մասսայա­կան ոչնչացման զենքի գործադրումով, լուրջ նախազգուշացում Է աշխարհի բոլոր ժողո­վուողներինէ

խՍ/ԼՍ/՜ԼՈՒԹՅԱՆ ձԱՄԱՇխԱՐձԱՅԻՆ ԻՈՐձՐԴԻ ԿՈՉԸ խԱՂ_ԱՂ.ՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕԳՏԻՆ

Ժ-ՈՂՈՎ.ՈՒՐԴՆԵՐԻ ԿՈՆԳՐԵՍ ձՐԱՎԻՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆԽաղաղության Հա մ ա շխ ա ր հա յին Խորհուր­

դը ընզունել Է հե տ և յա լ կոչը ի պ ա շտ պ ա ն ,,,- թյուն խ ա ղա ղութ յա ն ժողովէ,,ր զներ ի կոնգրեսհրավիրելու մասին.

Կորեա յում պատերազմի շարունակումը, մասսայական ոչ1։չացման զենքի զործագրոլ՛ մը, գերմանական ու յապոնական միլիտա­րիզմի վերածնոսքը, ազդերի անկախության։ ղեմ ուղղված բռնության մեթոդները տագ­նապ են առաջացնում բոլոր մարդկանց ,1եջ, նույնիսկ նրանց մեջ, ովքեր մինչև սւյժ,1 չէին զգում պատերազմի վտանգը,

Շսւա երկրների ժողովուրդները սկսում են գիտակցել այն վտանղը, որ իրենք, հաջոր­դական վազերով, կարող են անկախ իրենց կամքից, ներգրավվել ընդհանուր պատերազ­մի մեջ.

Հարյուր միլիոնավոր տղամարդիկ ու կա­նայք պահանջել են արգելել մասսայական ոչնչացման զենքը, /пи տիվ վերահսկողու­թյան տակ կրճատել բոլոր սպառազվէնոլ- թյունները և կնքել Խաղաղության Պակտ։

Պառլամենտներում, պրոֆմիություններում, քաղաքական, սոցիալական և կրոնական կազմակերպություններով զարգանում են խաղաղության պահպանման համար նպաս­տավոր նոր տրամադրություններ։ Այգ բոլոր աժերի համագործակցությանը հնարավոր ՛Է և անհրաժեշտ' իրադարձությունների ը ն թ ա ց ֊ քր փոփոխելու և խաղաղությունն ապահովե­լու համար։

1952 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Վիեն՜նայում կրացվի ժողովուրդն երի կոնգրեսը ի սլաշտպանություն խախաղոլթյան. Բացառիկ թավ, ունեցող ժողովրդական հարցումը կսւ- պահովի նրա նախապատրաստությունը բո­լոր երկրներում։

Բոլոր համոզմունքների և դավանանքների տղամարդիկ ու կանայք, հանդիպումնե՛ր ու- նեցեք, քննարկեցե՛ք, որոնեցե՛ք որոշումներ։ Հնտրեցե՛ք ձեր ներկայացուցիչներին այղ մեծ ասամբլեայի համար։

Անհրաժեշտ Է, որ խո։ զա ղաթ յան ձեր կամ­քը իր դրսևորումը գտնի։

Ի պաշտ պանություն խաղաղության ժողո- վ ուր գների կոնգրեսը այն նպատակներիսհասներ/լ համար, րրոնք կորոշվեն համա­տեղ կերպով, կմիավորի բոլոր ուղղություն­ների մարդկանց և ամեն տեսակ խմբավո - բումն երբ կամ տսոցիտցիաներր, որոնք ցա ն­կանամ են ապահովել զինաթավւումբ, ան- վտանգությունբ և ազգային անկախություն/։, իրենց ապրելակերպի ազատ ընտրությունը և մ իջա զգային հարաբերությունների լա րվա ­ծության թոզացումը։

/ ’ պաշտ պանություն խաղաղության ժողո- վուրղների կոնգրեսը կմիավորի բոլոր նրանց, ովքեր ցանկանայ! են, որ բանակցություննե­րի ողին հաղթանակ տանի ուժի վրա հ ի մ ն ր ֊ վտծ որոշումների նկատմամբ։

Խաղաղությունը կարո՛ղ Է փրկվել, Խաղաղությանր պե՛տք Է փրկվի,

ւո ւր տ ի ր ո ս տ եՐ ֊ս տ եփ ս .Ն 8ս .-ւ,

ԵՐԵ4.ԱՆՅԱՆ ՏՊԱւլՕՐՈհՕ-ՅՈՒՆՆԷՐ11 - Հ Ի Ն И . Ն Ո Ր Ե Ր ե Վ Ա Ն Ը

մ մա նկութիւնը, Թ յՈլըքիսյ.յ ՞ ա յում, զուգադիպել է Սոլլթան

. , Й / Բդոզ ՀամԻքհ բռնա պ ետ ս,֊ կան շրշանին, Ա յդ շր9անոլ,է

Հա յա ստ ա ն» բառն արտասանողները պա,տ, ՛Կվում Հին բանտով, աքսորով, կախաղա­նով, Այս էր պատճառը, որ հայ ժողովող!, պատմության դասը մեղ ավանդվում էր ղազանի։

Չեմ հիշում, թե ո՛վ էր հեղինակը, բա յց հիշում եմ, որ մեր հայոց պատմության դա ­սագիրքը կոչվում .էր «Գուլիստան» («Վ ա ր ֊ դաստան»), Դասավանդությունն ավարտելուդ հետո, դասատան ինձ էր վստահում ггԳ„ լի ստան»ի պահպանությունը։ Եվ ես, դա­սագիրքը մի հատուկ զլիոնւկայի ( մոմլաթի) մեջ վա, թաթել ս լց հետո, տանում պահում է), մեր տնամերձ պար,ո'ևզը շրջափակող չ ։,ր պատի մի խոռոչում, առանց ՛նշմարվելու որևէ մեկի կողմից։

Այսօր.,, ա յդ ժամանակաշրջանից հիս,,՛ ն "՛արի անց, ես ազատորեն ման եմ դաւի՛։ Երևանում՝ Սովետական Հայաստանի մեր զեղեցիկ մայրաքաղաքում։

Հին Երևանը, մինչև սովետական կարգե­րի հաստատումը Հա յա ստանում, եղել է

1. էկ[միաձին» ամաս ցրի 1952 թվականի ապրիք ամսի համարում տեղավորվաձ իմ Հոդվաձր վերնա- գրված- էր «Ո ւղ հ ո ր ի տ պ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր Ր ե յր ո ւթ հ ւ/

Երևաք, ս ։ Հ ա ս ա ծ լի ն ե լո վ Երհււմ, ե ձ ա ն ո թ ա ն ա լո վ մ հ ո

գ ե ղ ե ց ի կ մ ա յր ս ւր ա ղ ա բ ի հ ե տ , ց ա ն կ ա ն ո ւմ ե մ շ ա ր ո ւ­

նա կել ա պ ա վ ո ր ո ւթ յ ա ն ն ե ր ս ն ո ր խ ո ր ա գ ր ի տ ա կճ « & •

ր հա ն յւս ն ա պ ա վ ո ր ո ւթ յո մ ւն հր тч— Ծ, Հ ,ք

Ի, Գ 1 "ձ ւա տ 1 ՝պ Քաղաք հողաշեն ։.ած.իկ տնակներով, փոշելից նեղլիկ ,խոլոցԿե! ձ

ու ջերմի բույն ճախճախուտներով, Ո ’Հ ՛լասին գուսան Նաղաշ Հովնա թանն ա ն գ ձ այսպես է արտահայտվել իր „Գռվա սսԼ,- թյուն Երևան քաղաքին,> բանաստեզծությու֊

VՀավեն վնաս որպես ըղհոլբ,Հեր մ և կանաչ աղտ և,, [, ջուր.»

նոր Երևանը հոյակապ է Իր լայնարձակ պողոտաներով, գեղատեսիլ ծառուղիներով, սառնաջուր ցայտաղբյուրներով, ընդարձակ Հրապարակներով, կանաչավետ պուրակնե­րով, ծաղկածիծաղ զբոսայգիներով, ճար­տարապետական նորարվեստ կոթողներով, ուսման, գիտության, գեղարվեստի հասոոլկ շենքեր,,,! ու րլրազարդ համայնապատկերով՛,

Որպես արտասահմանից նոր ժամանած հայրենադարձ, առանց չափազանցության կարող եմ ասել, որ Երևանը անհամեմատո­րեն շատ ավելի մեծ, ավելի գեղեցիկ է, բան Լի բանա), ի մայրաքաղաք Բեյրութը։

Բեյրոլթում գործածված շինանյութերի հիմքը ցեմենտն է։ Շ ե\ նքերոոՐ հարա­զատ ո չ մի ճարտարապետական ոճ, քա­ղաքում ո չ մի լայն պողոտա, ո՛չ մի ըն­դարձակ հրապարակ, ո՛ւ մի գեղարվեստա­կան բանդակ, Ամենանչանտվռր հրապարա­կը, որտեղ թյուրքերի կողմից կախաղան են բարձրացվել ( 1 9 1 4 — 1 9 1 8 թ. թ .) Լիբանանի անկաի,ո,թյան համար պայքարոդ հ,ս յրենա - սերնեբը, կոչվում է Բուրջ, IIպասվում էր, որ հին կառավարատան շենքի քանդոսԲից հ ե - ա ռ , Բուրջը գեղազարդվեր և վերածվեր Լի-:

56Է Տ Մ Ւ Ս Լ Ծ Ի ն

՚ •>

1952

բանանի հերոսներին արժանավայել մի հրապարակիյ բայց այդպես չեղավ, այյ դարձավ ամերիկյան զանազան մարկաներդ պատկանող ավտոների մի կանգառ։

ԵրևանումՀ ընդհակառակը, գբանիտից և վարդագույն, նարնջագույն, կարմիր ու սպի. աակ տու՛ֆ բարերից կառուցված յուրաքան֊ շ,ո4, շենքի ճակատում, լայնաձիգ պողոտա֊ ներում, րնդարձակ հրապարակներում և զբոսայգիներում դուք անպայման կհանգի - պել։ հայ ճարտարապետական հարազատ ոճի. գեղարվեստական մի հրաշալիքի, զարդ լինի այն թե բարձրադիր նկար։ Իհարկե,

վրա, հայ ժողովուլւդը, որպես հավերժական կոթող իր անկեղծ երախտագիտության, կա­ռուցել է այս փառահեղ մոնումենտ ֊քա ն - դակը, որի վրա վեհորեն կանգնած է աշ­խարհի խաղաղության և կողովուրդների եղ­բայրության մշտարթուն պա Հապան ու ան­վեհեր սլաշտպան մեծ Սաալինը։

Մեծ առաջնորդի և իմաստուն ուսուցչի մոնումենտը և Լենինի շքանշանակիր Ալեք­սանդր Սպենդիարյանի անվան Պետական օպ՜երայի և բալետի շենքը երկու վեհու­թյուններ են, որոնք երևում են քաղաքի բ՛ո­լոր ծայրամասերից։ Իսկ Ս տալին յան պողո-

Մի տ եսա րա ն Ա յ դեստ ա ն փ ողոցից

քաղաքում դեռ կան հնի մնացորդներ, սա­կայն նրանք ժամանակավոր են, անց ուլիկ, այս,օր վաղը նրանք ևս կքանդվեն, տեղ տա­լով սնկի նման բուսնող նոր շենքերի։

Եվ Երևանի այս գեղեցկության, մեծու­թյան և վեհության մեջ մեծ դեր ունեն և՛ բնությունը, որ նրան տվել է հրաշալի օդ և պանծալի ջուր, և սովետական ստեղծագործ միտքը, որ հղացել է ճարտարապետական ՛ու գեղարվեստական սքանչելիքներ, և' հայ աշխատավորի ճարտարագործ ձեռքը, որ

իմացել է կյանք ու կենդանություն դրոշ­մել դրա ն ի տ ի ն ու տուֆ քարերին։

Քանաքեռի կանաչազարդ մեկ սարալսոնջի

տայի վրա շուտով կավարտվի երրորդ վե­հությունը՝ Պետական մատենադարանի 18 մետր բարձրությամբ նոր շենքը ճարտարա­պետ Մ, Գրի գոր յանի նախագծով, հայ գրե­րի գտիչ Մեսրոպ Մաշտոցի ՜և Սահ ակ Պար­թևի, պատմա՛հայր Մովսես Խորենացու, ոս­կեգրիչ Եղիշեի, գիտնակ ան Անանիա Շիրա- կացոլ և ուրիշների արձաններով։

Եթե Սաալինի մ ոն ում են տ ֊քանդակը քա՛­ղաքի դլխամասումն է , Ք ան Ш քեռի ուղղու­թյամբ գտնվող բարձունքի վրա, ապա քա- ղաքի կենտրոնական հրապարակում բարձ­րանում են Կառավարական տան հոյակապ շենքը, Կուլա արայի գեղակերտ պալատը.

1952Ա Ս ՛ Ի Ա Ծ Ի Ն

«Արարատ» տրեստի կո0„ոա,հ1. М

ԿասւԻ ԿԻց Հձ Լ ղ }ԼՏտ!,'Ի 17*7717 (վերժն երկոլ է'են*ե™ կ~մ ^ ւ թ ։ „ճ,ների խ ո ^ ր - ի ) 7ենհնհ / ։ ? ’ М Գա’" լ" ' մ>՛ ’ Р- Կ

2 . Ь Ր Ե Վ Ա Ն Ի Բ Ե Ր Դ Ը

Շինարարական աշխատանքները քյ, լռն թափով առաջ են տարվում նաև դեպի կաու­չուկի ճարտարարվեստական թաղամասն եր-

^բամվայի գծի աջ կողմում, որտեղ մաս գաչիս, ես հազիվ թե նշմարեցի Երե- վանի հին բերդի մնացորդները։ Այդ կավի ու հասարակ քարերի կուշտերն ինձ հիշեց- /»/гЬ անցյալում պարսիկ խանության շրջա­նին վերաբերող պատմության մի քանի դ ր ր ֊ վագները։

Ինչպես նշվում Է ՍՍՌՄ-ի պատմության դասագրքում, 1802 թվականին, Աչեքսանդր 1 ցարի սրով, Անդրկովկասի գլխավոր հրա­մանատար նշանակվեց Ցիցիանո վր, „րր Ռուսաստանի միացնելուց հետո Մենգրե- լիան, Գոլրիան և Իմերեթիան, 1804 թվակա­նին ձեռնարկեց ռազմական գործողություն­ներ Երևանի պարսիկ խանության զ!եմ,

Այգ արշավանքի ընթացքում Էր, որ ցա ­րական զորքերը պա շարեցին Երևանի սատ- րապանիստ բերդը, որը երկու ամիս պ ա ֊ շարելոլց հետո Տիցիանովն ստիպված եղավ նաՀանշեչ։

Ցարական զորքերի աչս ժամանակավոր նահանջը պատճառ Հր եղել, որ Երևանյա խանության ■սարդարը հպարտանա իրեն ա յ­ցելած արևմ տա-ե վրոպ ա կ ան ճանապար­հորդների առջև։ «Եթե,— ասել Է սարդարը

Եվրոպայի երեք կամ չորս թագավորները միանան այս բերդը գրավել փորձելու հա­մար, նրանք լավ կանեն հրաժարվելով այդ գաղափարից, որովհետև նրանց ջանքերն ի ֊ զուր պիտի անցնենՖ։

Սակայն պարսիկ սարդարի այս խրոխ­տանքը հիմք չուներ, որովհետև 1827 թվա­կանի գարնանը, Կովկասյան բանակի հրա­մանատար նշանակված Պաոկևիչր ջա խ բս ֊ խեց պարսկական բանակը և շատ հեշտու­թյամբ գրավեց Երևանի բերդը։ Ռուսակա)։ թնդանոթները մեծ ավերներ գործեցին բեր­

դում, Պատմվում Է, որ մի ռումբ ծակել ան.. И ւ Է Բ֊երդի խոշոր մեջիդի գմբեթը, որի Ա՚աԿ աւ4աստանել Էին հազարավոր պա­շարյալներ։

Ինչպես Երևանի բ ե ր ^ ց , նույնպես և սա ր֊ ղարի շքեղ պալատից շատ քիչ ,բան Է Л ш _ցել այժմ' միայն դրանց դժգույն պատմոլ- թյունը։

Այդ պալատի պատուհանների առշև նըԱ_ տած, պարսիկ սարդարները հաճույք էին զգում գնդակահարելով Զանգոլ գետն ա նց ֊ նոզ մարդկանց և կենդանիների,

Այդ միևնույն պատուհաններից Երևանի կառավարիչ սարդարները դիտում էին խա­նության ենթակա երկրներից հասնող քա ֊ րավանները, որոնք հարստացնում էին ի ֊ րենց գանձատունը ոսկիներով, իսկ կանա­նոցը... հայ և վրացի գեղեցկուհիներով,

Երևանի կավաշեն բերդը, պալատը. պարսիկ սարդարները, ավանակով Զանգոլ գետն անցնող գյուղացիները այժմ պատ­մության են պատկանում։ Հարստահարող այդ խան երի պալատի տեղ այժմ հանրօգուտ շենքեր են բարձրացել, աշխատավոր ժողո- վըրղի համար հանգստավետ այգիներ և պուրակներ 1։ն տարածվել։ Անցյալում սար­դարների ծաղր ու ծանակին ենթակա գյու­ղացիներն այժմ, տիրապես,ելով տեխնիկայի տարբեր ճյուղերին, հաստատ քայլերով ա- ոաջանում են դեպի լուսավոր ապա դաւ Այժմ պարսիկ կանանոցի մեջ կալանավոր հեծեծող աղջիկներ չկան այլևս, ամենուրեք դու տեսնում ես հրաբիբ} սևաչյա, ամրա­բազուկ, գերազանցորեն դաստիարակված աղջիկներ, որոնք տղամարդկանց համահա­վասար իրավունքներով աշխատում են հար­թել Սովետական ևրկրի վերելքի դեմ հա­րուցվելիք ամեն տեսակի արգելքները։

(Շարունակելի)

58I л 1Г Ւ 1 » м< 1952

ձ Ա Ս Ա Ռ Ո Տ Լ Ո Ւ Ր Ե Ր

ա ր վ ե ս տ ե վ կ ո ւ լ տ ո ւ ր ա

ԳԻՐՔ Ա լ ա Ա Ն Դ Ր ՍՊԵՆԳԻԱՐՅԱՆԻ ՄԱՍԻՆ. -

Հ ա կ ա կ ա ն ՍՍՌ Գ ի տ ո ւ թ յ ո ձ ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա , ի հր ա -

ս,արս,Կւ„Վ>,ոձԸ ! - 4 - * օ տկ Ար՜վեստ հ պ ա ղ ո ւ թ յա ն և տ եսութ ,ա ն բ ա ժ ա ն մ ո & ք ի գ ի ­

տական ա շխատ ա կից Քնա րիկ Գ ր ի գ ո ր ,- հ ի *Ա . Ա- ԱպԱեդիարով» ա շխ ա տ ութ յոմ ւը , Ը ն թ ե ր ց ո ղ ը ա յդ գ ր ք ի

յ Խ Յ „ վ ծա նոթ ա նոսէ է Հ ա , երա ժշտ ա կա ն կ ուլտ ո ւ-

ր ա ,ի նշա նա վոր գ ո ր ծ ի չ . մեծա նուՏ, կ ոմ պ ոզի տ որ Ա -

լեքոա նդր Ս պ ենգիա ր,ա նի կ ,ա ն ք ի ն ու ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ­

ծո ւթ յա ն ը : Գ րքում հա նգա մ ա նո րեն բ ն ո ւթ ա գ ր վ ո ւմ են

մ ե » կոմպ ոզիտ որի ձ ա յնա կ ա ն , ս ի մ ֆ ո ն ի կ , կա ւէերա -

,ի ն ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո լթ ,ո ձ ն ե ր ը ւ

Ա ոա նձին գլո ւխ Է ն վ ի ր վ ա ծ V պ եձ դի ա ր, ան ի * 1 կ -

մա ստ » օպ երա յին ։Հետ ա քրքրա կա ն են գրք ոս է տ եղա վորվա ծ մ ի շա րք

նկա րները, ինչպ ես օրինա կ ' «Ա . Ա . Ս պ ենգի ա ր ովյ, և

Ա . Կ. Գ լա զ ո ս ո վ ը Յ ա ,թ ա ,ո լմ 1 9 1 0 թ վ ա կա ն ին » ,

նո ւյն թ վա կա նին Ս պ ենգիա ր,ւսնին ն վ ի ր վ ա ծ Ա . V .

Գ որկու լուսա նկա րը՝ գ ր ո ղ ի մ ա կ ա գ ր ո ւթ յա մ բ և

մ ի շա րք ա յլ ն յո ւթ ե ր , որոնք ց ո ւ յց են տ ա լիս հ ա ,

խ ո շո ր ա գո ւյն կոմպ ոզիտ որի կա պ ը ռո ւս ա կա ն կ ո զ -

տ ուրա յի ն շս ճ ա վ ո ր գ ո ր ծի չն ե ր ի հետ ։ Գ րք ում տ եղ են

գ տ ե լ նա ն կոմպ ոզիտ որի կ յա ն ք ի և երա ժշտ ա կա ն

գ ո ր ծո ւն ե ո ւթ յա ն ը վե ր ա բե րող ա ր խ ի վ ա յի ն ն ո ր ն յո ւ ­

թ ե ր ։Ա շխ ա տ ո ւթ յո ւնը խ մ բ ա գ ր ե լ է կ ո մ պ ոզի տ որ Մ . Ա -

սա յա ն ը ։

ԵՐԵՎԱՆԻ Մ Ո ԼՈ ՐԱ ԿԱ ՑՈ ՒՅՑՈՒՄ .— Երևա նի մ ո լո ­

ր ա կ ա ց ո ւյց ը ( պ լա ն ե տ ա ր ի ա ն ) մ ե ծ ա շխ ա տ ա նք Է տ ա ­

ն ո ւմ ա շխ ա տ ա վորութ յա ն մ ե շ աս տղա բաշխա ծ/ան գ ի -

ա ո լթ յուձն ե րի տ ա րա ծմա ն ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ է Երեք ա մսվա

ը ն թ ա ց ք ո ւմ ա նց կ կ ա ց վ ա ծ մոտ 2 0 0 դ ա ս ա խ ո ս ո ւ ֊

թ յո & , որոնց մ հշճ <гՍ ովետ ա կա ն սա տ ղ ա բա՛շխական

գիտ ութ յա ն ն վ ա ճ ո ւմ ն ե ր ը », сՄ ոլորա կների բ ն ո ւ­

թ յո ւ ն ը » , «Տ ի ե զ ե ր ք ի կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ք ը » , « Կ յա նք կա՜

Ա՛րդյոք ուրիշ մոլորա ՛կների վր ա յ» և ա յլնւ Մ ո լո ր ա ­

կ ա ցո ւյցը ա յց ե լե լ են 1 1 *0 0 0 ա յց ե լո ւն ե ր ' գ պ ր ո ց ա -

/ /ш Ш /Г ; կոլտ նտ եսա կա ններ, ուսա նողներ , բ ա ն վ ո ր ­

ներ , գիտ ութ յա ն ա շխ ա տ ողներ և ա յլն ւ

Օ գոստոսի ը ն թ ա ց ք ո ւմ մ ո լո ր ա կ ա ց ո ւյց ո ւմ կ ա ր դ ա ց ­

վելու են €Ռուս գիտ նա կա ններ ի մ ե ծ դերը ա ս տ ղա գի­

տ ութ յա ն զա ր գա ց մ ա ն մ ե շ » , ո Հր ա բո ւխ ն ե րն ու երկ -

րա շա րժ նե րը », в Գ իտ ութ յունը և կրոնը տ իեզերքի

մ ա ս ի ն », 1ГԺ ա մա նա կը և օ ր ա ց ո ւյց ը ս և ա յլ թ ե մ ա ն ե -

ր ո վ դա սա { ա ս ո ւթ յո ւն ն ե ր ։

ՏՈ Ւ ՖԻ ԴԻՄԱ ՃԿՈՒՆՈՒԹՅԱՆ Հ Ե Տ Ա Զ Ո Տ Ո Ւ Մ -

Հա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Գ իտ ութ յունների ա կ ա դ ե մ ի ա յի շինա ­

ն յո ւթ ե ր ի և սա րքա վ որո ւմ ն երի ինս տ ի տ ո ւտ ո ւմ հետ ա զո^

ա ա կ ան աշխա՛տանք Է տ ա ր վում երեսպ ա տ մա ն շինա ­

ն յո ւթ ե ր ի դ ի մ ա ց կ ո ւն ո ւթ յա ն ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ , Ա յգ նպ ա ­

տ ա կով ինստ իտ ուտ ի դիտ ա կա ն ա շխ ա տ ողները ա նց

կա ցրին տ ա ր բե ր տ եսա կների տ ո ւֆ ո վ ե րե ս պ ա տ վա ծ

"մի շա րք բ ն ա կ ե լի և Հա սա րա կա կա ն շեն ք ե րի հե տ ա ­

զ ո տ ո ւ թ յա ն ։ Ն ե ր կ ա յո ւմ ս ինս տ ի տ ո ւտ ի ա րշա վա -

խ ո ւմ բ ը Կ ա լին ին ո յի և Ն ո յե մ բ ե ր յա ն ի շր չա ն նե ր ո ս է

ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւմ կ հ ա ր յո ւր ա մ յա կ ն ե ր ի ը ն թ ա ց ք ո ւմ

ս .ր և ի , ա ն ձ ր և ի , ք ա մ ո ւ և ս ա ռ ն ա մ ա ն ի ք ի ա զ դ ե ց ո ւ­

թ յա ն տ ա կ գ տ ն վ ո ղ հ ա յկ ա կ ա ն ճա ր տ ա ր ա պ ետ ո ւթ յա ն

մ ի շա րք պ ա տ մ ա կ ա ն հո ւշա րձա նների ՝ ե րե ս պ ա տ մ ա ն

ն յո ւթ ի գ ր ո ւթ յա ն ը ։

Հ ա վ ա ք վ ա ծ ն յո ւթ ե ր ը պ ետ ք կ օ գ տ ա գ ո ր ծ վ ե ն ե ր ե ս ­

պ ա տ մա ն ն յո ւթ ե ր ի քա մ ա հ ա ր մ ա ն ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի

գ ե մ պ ա յք ա ր ե լո ւ միէոցա ո ոսՈ ւերի մ շա կ մ ա ն մ ա մ ա .

ն ա կ։

Ա ԿՈՒՄԲԱ - Գ ՐԱ Դ Ա ՐԱ Ն Ա ՅԻՆ Ա Շ Խ Ա ՏՈ Ղ Ն Ե Ր Ի ՈՒ­

ՍՈՒՑՈՒՄ , — Վ ե ր շա ց ր ե ց իր ա շխ ա տ ա նքն երը ա կ ո ւմ բ -

ն երի ե գր ա դ ա ր ա ն ն ե ր ի վա րիչների վեր ա պ ա տ ր ա ստ ­

մա ն մ ի ա մ յա դ ա ս ը ն թ ա ց ն ե ր ը ։ Գ ա սը նթ ա ցնե/ւն ա վ ա ր ­

տել են 7 3 մ ա ր դ ։ Ա յս տ ա րի կ ո ւլտ ո ւր -լո ա ա վ ո ր ա կ ա ն

Հիմնա րկներն ս տ ա ցա ն նոր հ ա մ ա լր ո ւմ ։ Ա կ ո ւմ ր յս -

գ ր ա գ ա ր ա ն ա յի ն տ եխ ն ի կ ո ւմ ր ա վ ե ց իր ա ռա շին շ ր բ ՝

* ա նա վ ա րտ ները« Տ ե խ ն ի կ ո ւմ ն ա վա րտ ել են 5 4 >ո գ ի ։

Ե րիտ ա սա րդ մ ա ս ն ա գ ե տ ն ե ր ի մ ե ձ մ ա ս ը մ ե կ ն ե ց ի ն

ա շխ ա տ ա նքի Հ ա յա ս տ ա ն ի գ յո ւղ ա կ ա ն վ ա յր ե ր ր ։

ՆՈՐ Գ ՐԱ Դ Ա ՐԱ Ն Ն Ե Ր.— Ղ "ւկ ա ս յա ն ի շրշա նի Բ’ս ր ո ս -

գ յո ւ ղ գյուղւՒսէ բ ա ց վ ե ց նոր գ ր ա դ ա ր ա ն ։ Նոր գ ր ա ­

դա րա ններ են ս տ ե ղ ծվ ա ձ նա և Կ ոտ ա յք ի շրշա ն ի Ա ֊

վ ա ն , Ս տ եփ ա նա վա նի շրշա նի Կ ո ւյբ ի շ և , Ա րտ ա շա տ ի

է՝րքա նի Դ վին գ յո ւ ղ ե ր ո ւ մ և ա յլ տ ե ղ ե ր ո ւմ ։ Տ ա ր վ ա

ս կ դ ր ի ց Հ ա յա ս տ ա ն ի գ յո ւղ ա կ ա ն վ ա յր ե ր ո ւմ կ ա զ մ ա ­

կերպ վա ծ Է մոտ 2 0 նոր դ ր ա ղ ա ր ա ն ։ Նլհա նցից յո ւ ­

րա ք ա ն չյո ւր ը ս տ ա ց ել կ մ ե ծ ք ա ն ա կ ո ւթ յա մ բ գ ր ա կ ա -

ն ո ւթ յո ւն ։

Ռ Ա ԴԻՈՆ ԳՅՈՒՂՈՒՄ • — Ա վ ա ր տ վ ա ծ են Մ ա ր տ ա ձ ո ւ

շրշա նի Ե րա նոս, Ա գ ա մ խ յս ն , ձ ո ր ա գ յո ւ ղ և ա յլ գ / ա -

ղ ե բի ռ ա դ ի ո յի ա ն ցկ ա ցմ ա ն ա շխ ա տ ա նքն երըւ Ա յդ

դ յո ւզ ե ր ի կ ոլտ նտ ես ա կա նների տ ն ե ր ո ւմ , կ ո զ տ ա ր ա -

կւսն հի մ նա ր կ ութ յուններո -լմ ա ր դ ե ն ս ա ր ք ա վ ո ր վ ա ծ են

ա ռա շթն 1 5 0 ռա դ իոտ րս & ս լա ցիքՀւ կ ե տ ե ր ը ։

Ա յս տ ա րվա ս կ զ բ ի ց ռ ա դ ի ո Հ ա ն ց կ ա ց վ ա ծ ն ա և

Ի շեա նի և Է ջմ իա ծնի շրշա նների 4 ֊ ա կա ն գ յո ւ ղ ե ր ո ւ մ ։

Ա յո տ ա րվա ը ն թ ա ց ք ո ւմ ռ ա դ ի ո կ ա ն ց կ ա ց վ ա ծ ը ն ­

դ ա մ ե ն ը 2 0 գ յո ւ ղ ե ր ո ւ մ ։ Ա յգ <Խ մ ա ն ա կ վ ա ը ն թ ա ց ք ո ւմ

ս ա րք ա վ որվ ա ծ են մոտ 1 *0 0 0 ռ ա դ ի ո -տ ր ա ն ո լա ց ի ո ն

կետ եր ւ

Ա Շ ՏԱ Ր Ա Կ Ի ԿՈՒԼՏՈՒՐԱՅԻ Տ Ա Ն Ը Աշ տար ակ ի

շրջա նա յի ն կ ո ւլտ ո ւր ա յի տ ոմւը ի ն ք ն ա գ ո ր ծ խ մ բ ա կ ն ե ր ի

ո ւժե ր ո վ շրշա նի կ ոլտ ն տ ե ս ա յին ա շխ ա տ ող ների հ ա ­

մա ր հա ճա խ ա կի կ ա զմ ա կ ե ր պ ո ւմ կ բ ե մ ա դ ր ո ւթ յա ն -

ն ե ր , երգ ի -պ ա ր ի ե ր ե կ ո ն ե ր , ի ն չպ ե ս ն ա և հ ա ն դ ի -

1052է А 1Г I* Ս. Ծ 1* Ն

պոլմնէր արվեստի ոլ գրայէանոլթ։ան 1ավ հետ, կւպթ1Աթայէ ^

թատերական խմբակը շրշանային կենտրոնում և մ,ուս գ/ոլյլեբոլմ նեբկայացբե, Է գ. Սունդոսկյտնի «Հե- պոնս, Հ. Պարոնյանի сг Բաղդս,ս ա ր աղբարը», գ, Գ<սբբիելյանի * Նրա ուժը», Ա. Պապա/անի *Բախտա- վոբյաններբ» /, այլ պիեսներ,

հոյք"4/ Բաղկացա А քառաձայն երգեցիկ խումբը մեծ հա էռղ„լթյամր ելույթներ է „ձենում կ„,սմ,տե- ոականների Համար և մասնակցում Է ռեսպուբլիկա, կան ստոպատեսներին,

Վեբշին շրշան ում կարդացվել են դասախռոոլթյռլն֊ ներ 1Г. Գորկ„կ Ե. Վախտանգովի, Պ. Ադամ յան ի և Արվեստի ու գրականության այլ նշանավոր վարպետ-

ՇԻՆ Ա ՐԱ ՐՈ Ւ Թ ՅՈ Ւ Ն

մանկական նոր ՍԱՆԱՏՈՐԻԱ.-Աշտարակի 9Ոթահր /՛ն ա ք , ու գ յո ւ ղ ի մ ո տ ՝ ս տ վերոտ պ ուրա կի կողքին

բ ա ց վ ե լ է Հ ա յկ ա կ ա ն ՍԱՌ Ա ո ո ղ շա պ ա հ ո լթ յա ն մ ի ն ի ս ֊

ա ր ո ւթ յա ն նոր մ ա նկ ա կ ա ն ա ռո ղշա ր ա նը (ս ա ն ա տ ո ­

ր ի ա ն ) , Ա յԱ„ Լ ղ ծ ռ վ ի մ ա կ ե ր և ո ւյթ ի ց X .0 0 0 մետ ր

բ ա ր ձ ր ո ւթ յա ն վ յ,ա կ ա ռ ո ւց վ ա ծ Է վ ա ր գ ա գ ո լյն տ ու­

ֆ ո վ ե ր ե ս պ ա տ վ ա ծ ս ք ա ն չե լի մ ի շ ի ն ո լթ յո մ ,՝ լո ւս ա վոր

ե ը ն դ ա ր ձա կ ս ե ն յա կ ն ե ր ո վ , Ա յո տ ա ր ի ) ,« ր ա ո ռ զ շ ա ֊

ր ա ն ո ւմ կ հ ա ն գս տ ա ն ա ն 7 — 14 տ ա րեկա ն 3 0 0 ե ր ե խ ա ֊

հերւՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍԱՌ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԿԱԴԵՄԻԱՅԻ

ՆՈՐ Շ Ե Ն Ք Ը ,-— Р ш ղրսէմյա նի փ ո ղ ո ց ո ւմ կ ա ռ ո ւց վ ո ւմ Ւ

ն ո ր եռա հ ա ր կ շե ն ք Հ ա յկ ա կ ա ն ՍԱՌ Գ իտ ութ յուն ն ե րի

ա կ ա դ ե մ ի ա յի հ ա մ ա ր , ն ա խ ա գ ծ ի հեղինա կն Է ԱԱՌՄ

ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ո ւթ յա ն ա կ ա դ ե մ ի ա յի իսկա կա ն ա ն դ ա մ

Ս. Ա ա ֆ ա ր յա ն ը ։ Ա յդ շե ն ք ը պ՜ետք կ չին ի ռ ե ս պ ո ւբ լի ­

կ ա յի մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ի մ ե ծ շ ե ն ք ե ր ի ց մ ե կ ը ։ Նա կ ը զ -

ր ա ղ ե ց ն ի 2 .5 0 0 ք ա ռ ա կ ո ւս ի մ ե տ ր տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն /

Ս.ռաշին հարկում կտեղավորվի գրապահոցը, որձ» ու­նի НО.ООО հատոր գիրք։ Այսւոեղ նախատեսվում կ ունենալ կատալոգի և գրքերի տեխնիկական մշակման համար առանձին սենյակներ։

երկրորդ հարկը առանձնացվում կ ընթերցասրահի և ցուցահանդեսային սենյակների համար։ Գ՛րքեր/՝

5 Ա

Ա ր ի մ ա սի ն , Ա շխ ա տ ա վորների հետ հա նղիպոսՈ,եր

^ ս տ ե ղ ծ ն ե ր V Տ ա ր յա ն ը , Հ . Շ ի րա զւ,

Վերքերս Ա շտ ա բա կոսէ ե լո ւ յթ ,.մ ,ե ցա վ մոզս- վրբգա կ ա ն ա րտ իստ Վ . Փ ա փ ա ղ յա նը , „ ր ը կա տ ա ր.

Հա տ վա ծներ «Օ թ ե լլո » , « Հ ա մ յե տ * և * Դ իմ ա կա հա նդես„

պ իես ներ ից, Ա շխա տա վորն՛երը շեր մ որեն ըն դո ւն ե ցի ն

մ ե ծա տ ա ղա ն դ ա րտ իստ ին, Ն ույնպ իսի հ ա շ ո ղ ռ թ յա մ ր

ա ն ցա վ Գ Ա ո ձ դ ո լկ յա ն ի ա նվա ն թա տ րոնի ա րտ իստ ,

եր Վ . Վ ա ղ ա ր շյա ն ի, Ա . Ա վ ետ իս յա ն ի, Գ. Խ ա ժ ա կ ,

յա ՛նի, Գ. Ա շո ւղ յա նի , Վ . Մ ա ր գ ո ձ ո ւ , Ա . Ե դյա նի հետ ունեցա * հա ն դի պ ո ւմ ն երը ,

Կ ուլտ ուրա յի տ ունը կ ա զմ ա կերպ ում Է նաև մ ա մ ա , նա կա կից պ իեսների կոլեկտ իվ դ ի տ ո ղ ն ե ր ,

Н ՐԱ ՐնԿ Ա ՐԳ Ո ՒՄ

գրապահոցից ընթերցասրահ պետ,, Է մատուցվեն լի ֆ տ ո վ , г - բ դ հա ,Հ ո ւ մ պ ետ ք Է ф Ь /, նա ե նիստերի դա հՀիճՀ՝ 4 0 0 մվսրդոլ հա մ ա ր,

Ե րբոր դ հա ր կո ւմ պ ետ ք ( տ եղա վորվի Հա յկա կա ն

ЧИП- Գ իտ ութ յունների ա կ ա դ ե մ ի ա յի ն ա խ ա դ ա հ ո ւթ յո ճ ը

ե ն ա խ ա գ ա հ ո ւթ յա ն նիստ երի դ ա հ լիճը , Ա կա դեմ իա յի

շեն քի նա խ ա սրա հը պ ետր է կ ա ո ո լցվ յ, բնա կա ն բ ա ,

բՒտ> էակ հա տ ա կը ‘ մ ա ր մ ա ր ի ց ,

Ա ՇԽ Ա ՏԱ Վ Ո ՐՈ Ւ Թ ՅԱ Ն ԱՎԱՆԴՆԵՐԻ ԱէՏԸ— Շ նոըհիվ

բ ա ն վ որն ե րի կ ո ււա ո լր . կ ե նցա ղա յին պ ա յմա նների ա ն .

ընդհ ա տ վ ե ր ե լք ի ն ՝ ա ճում են նրա նց խ ն ա յո ղ ո ւթ յո ւն ,

ները , Հ ն թ ա ց ի կ տ արվա ա նցա ծ վ ե ց ա միսների ը ն -

թ ա ց ք ո ւմ ։ Հա յա ս տ ա ն ի խ ն ա յղ ր ա մ ա ր կ զն ե բի ա վ ա ն ֊

դա տ ոմէերի թ ի վ ը ա վե լա ցե լ ( 1 1 .0 0 0 .ով,

Ա յդ մ ա մա ն ա կա շրշա ն ո ւմ Հա յա ստ ա ն ի ա ր ա տ ա ­

վորները ձե ռ ք են բե ր ե լ - .2 1 7 .0 0 0 ո ո ւր լո ւ I

րե ք տ ոկոսա նոց պ ետա կա ն վւո խա ո ո։ թ յո լն լ Նշա­

նա կա լից լա վ ,ո վ ա վելա ցել կ ա շխ ա տ ա վորների պ ե­

տ ա կա ն փ ոխ ա ռո ւթ յա ն շա հումների դոսէա րր, Կես

տ ա րվա ը ն թ ա ց բ ո ւմ վճ ա ր վա ծ են 1 7 .5 0 0 .0 0 0 ռո ւր լո լ

. ա հ ո լմ ն եր , Բ ա ցի դր ա ն ի ց ա շխ ա տ ա վորներին վճա ր­

վա ծ են մ ի քա նի միլիոն ո ո ւր լո ւ խոշոր շա հումներ1

ւ . 0 0 0 .ի .* սինլէլ 5 0 .0 0 0 ո ուրլու լա փ ովւ

Ռ-ՈՒՄԱՆԱձԱՅ ԹԵՄհ ՊԱՏԳԱՄԱՎՈՐԱԿԱՆ ԺՈԴ-ՈՎ-ԸՌոսքանահայ թեմի տարեկան պատգամա­

վորական ժողովի բացման հանդիսավոր նիստը տեղի ունեցավ կիրակի, 11 մայիս, Բուքրեշի Հայ մշակույթի տան մեշ։

Բ՛եմին առաջնորդ Վազգեն եպիսկոպոս, բացված հայտարարելով պատգամավորա­կան ժողովը, հբավիրեց պատգամավորները' ընտրել ժողովին դիվանը, որ, ժողովական­ներու միահամուռ հավանությամբ, կազմվե- ցավ հետևյալ կերպով. — դոկս։. Գր. Բ ա մ ֊ պուքճյան— նախագահ, Տիոնիսիե Չոմաք— փոխ նախագահ, և 0. Գալփաքյան և Ա. Վարժապետ յան քահանան— քարտուղարներ։

Նախագահ ղոկտ, Բամպուքճյան շնորհա­կալություն հայտնելով իրենց ընծայված վստահության համար, բեմ հբավիրեց Դ ա ֊ վանությանց նախարարության ներկայացու­ցիչը' տնօրեն Ա. Մոիչեանուն։ Ապա կարդաց անունները պատգ ամավո րներոլն, որոնց մե Ներկա Էին. —

Եկեղեցական պատգամավորներ' ԳնելՄանտալյան, Մեսրոպ Պարոն յան և Արսեն Վարժապետ յան քահանաներ։

Բոլքրեշի պատգամավորներ. — դոկտ. Գր. Բամպուքճյան, Վահան Դանիելյան, _ դոկտ. Եր. Ս ե բոբ յա ն, Արտաշես Գասարճյան, փաս­տաբան Պերճ Կարապետյան, Թովմաս Շիշ- մանյան և Երվանդ Կարապետյան։

Կոնստ ան ցա յեն--- Երվանդ Պարսամյան,փաստաբան Արամ Հակոբ և Լևոն Իհթիար- յա ն։

Պրաիլայեն.— Սերոբ Պաղտասաբյան, Ֆոկ- շանեն. — Մկրտիչ ճըզըլյա ն, Ռոմանեն. — Գեորգ Մկբտիչյան, Պակըուեն.— Միհ. Մ ա ր ֊ տիրոսյան, Սոլչավայեն. — Նիքոլ Միհայ, Բոտոշանեն.— Տիոնիսիե Չոմաք, Կալա -

у ե ն .— Իսկուհի Չալըգյան, Կրայովայեն . — դոկտ. Սարդիս Փափազյան, Տըրկու-Օգնա- յե ն .—Հրանտ Աքթարյան, Պիտեշտեն. — դա­տախաղ Ալեքսի Սիլվիյան, Բաբադաղեն . — փաստաբան Ե. Մելիտոն, Տուլչա յեն,—Վահե Գրիդորյան, Պլոեշտեն. — Պետրոս Էպլիղաթ- յա ն ։

Հանդիսավոր նիստին ներկա Էին նաև Հ ա յ­կական դեմոկրատական կոմիտեի գործադիր կոմիտեի անդամներ1 գլխավորությամբ քար­տուղար ընկեր Գին ար Մ արգարյանի, Բ ո ւք ֊ րեշի թաղական խորհուրդը ' գլխավորու­թյա մբ 0 . Գանթարյանի, ինչպես նաև բա զ­մաթիվ հանդիսականներ։

Օրինական համարվելով ժողովը, նախա­գահ դոկտ . Բամպուքճյան զեկուցանելու հբավիրեց Վազգեն սրբազանը, որ իր կար­գին ծանրացավ1 գեպի Սովետական Հա յա ս­տան և Էջմիածին կատարած իր ուղևորու­թյան վրա, վեր հանելով իր եպիսկոպոսա­կան օծման պարագաները, Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի' խաղաղության համար ըրած թելադրությունները։ Վազգեն սրբազան վ ե ր ֊ չա ցոլց իր զեկույցը, ցույց տալով այն պ ա յ­քարը, զոր տարավ խաղաղության համար Հա յ Եկեղեցին, շնորհակալություն հայտնեց Ռումինական Ժողովրդական Ռեսպուբլիկայի և Հայաստանի կառավարությանց, և մաղ­թանքներ ըրավ Կաթողիկոսին կենաց։

Նախագահ դոկտ. Բամպուքճյան կարդաց երեք հեռագիրնլեր, ուղղված Դավանությանց նախարար Վ. Փոկը չի ան ուի, Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսին և էհում անի ո Պատրիարք Ց ո լս ֊ տինիանի, հեռադիրներ ' որոնք ժմէղուԱէն հ ա ֊ ւէանութչան արժանացանг

Այսպիսով վերջացավ հանդիսավոր նիստը։Պատգամավորական ժողովի նիստը շա-

րունակվեցավ ցերեկե վերջ։

1952 է Л 1Г ь ւլ Ծ ի Ն111

նախագահ դոկտ. Գր. Բամպուքճյան խոսք ավավ թեմական խորհուրդի փոխ ֊ն ա խ ագահ փաստաբան Հրանա Հակոբյանի, որ կարդաց թեմական խորհուրդի եռամյա գործունեու­թյան տեղեկագիրը,

Հաշվեքննիչ Հրանտ Աքթարյանի և թեմա­կան խորհուրդի քարտուղար փաստաբան հիդրան Մին ատ ի բարոյական և նյութական հաշվետվոլթենեն վերջ, տեղի ունեցան կ ա ր ֊ ծիքի փոխանակություններ ' եռամյա գործու­նեության տեղեկագրին շուրջ, Խոսք առին փաստաբան Ե. Մելիտոն, Ե. Պարսամյան, փաստաբան Պ. Կարապետյան, դատախազ Ա ՍիլՎՒյան, դոկտ. Ե. Սերոբյան, Ա. Գասար- ճյա ն, փաստաբան Ա. Հակոբ և Վ. Դանի ե լ ֊ յա ն, որոնք իրենց գոհունակությունը հ ա յտ ֊ նեցին թեմական խորհուրդի եռամյա գործու­նեության և Վազգեն եպիսկոպոսի զեկույցի մասին։ Ապա ժողովը իր հավանությունըհայտնեց թեմական խորհուրդի բաբոյակւ՚ւն և նյութական գործունեության։

Փաստաբան Տիգրան Մինաս կարդաց թ ե ֊ մական խորհուրդի 1952-ի բյուջեի նա խ ա գի ֊ &'Ը, Հղված Դավանությանց նախարարության, առ ի վավերացում։ Ժողովը միաձայնու­թ յա մբ իր հավանությունը ւովավ սույն նա­խ ա գծին։

Ապա տեղի ունեցավ նոր թեմական խոր- էոլրդի անդամներոլ ընտրությունը, գաղտնի

քվեարկությամբ։ Ձայներոլ բացարձակ մ ե­ծամասնությամբ, թեմական խորհուրդի ան­դամ հայտարարվեցան փաստաբան Հր. Հա ­կոբյա ն, Վահան Դանիելյան, դոկտ. Գր. Բամպուքճյան, դատախազ Ալեքսի Սիլվիյան, փաստաբան Տիգրան Մինաս, Հմայակ Ք ե լ ֊ լեր յա ն . Ստեփան Շահկելտյան, փաստաբան Արա մ Հակոբ, Սարգիս ճեպել յա ն , փոխ- ա ն ֊

Դամներ Երվանդ Սարգիս յա ն, ՍտեփաԿ Ստեփան յա ն և Հարություն Բարակյան, իսկ հաշվեքննիչներ՝ Վահե Փափազյան, Հրանա Ս՚քթարյան և Ч1, Խաշխաշյան։

Վազգեն սրբազան, շնորհավորելով նորըն­տիր թեմական խորհուրդի անդամները, մաղ­թանքներ ըրավ Ռումեն Ժողովրդական Ռես- պոլբլիկայի կառավարության, Ռումեն աշ­խատավորական կուսակցության, Սովետա- Iան Հայաստանի կառավարության և անոր

իմաստոմ, վարիչներուն, Ամենայն Հայոց Գևորգ Ջ. Կաթողիկոսին, Հայկական դեմո­կրատական կոմիտեին։

Ի վերջո, նախագահ դոկտ. Գր. Բամպուք֊ ձյան փակելով թեմական պատգամավորա­կան ժողովը, ըսավ . — «Մեր այս ժողովը գերազանցորեն նվիրված Էր խաղաղության պայքարին, ու մենք ամենքս մեզ նկատեցինք որպես մարտիկներ խաղաղության պ ա յքա ֊ րին։

Մայիս 12-ին գումարված նիստին մեջ, հետևյալ կերպով կազմված Է թեմական խորհ ուրդի դիվանը և ճշտված եէ, աշխա­տանքի բաժանումները. —

նախագահ ' թեմական առաջնորդ Վազգեն եպիսկոպոս, փոխ ֊նախագահներ' դոկտ. Գր. Բամպուքճյան և Վ. Դանիելյան, քարտուղար' փաստաբան Տիգրան Մինաս, գանձապահ' Հմ. Քելլերյան, խորհրդականներ' փաստա­բան Հրանտ Հակոբյան, դատախազ Ալեքսի ՍիրԱ՚յան, փաստաբան Արա մ Հակոբ, Սար­դիս ճեպելյան և Ստեփան Շահկելտյան։

(«ՆՈՐ ԿՅՍ.ՆՔ», 18 մայիսի 1952 թ.)

1/եԾՒ ՏԱԱ ԿհԼՒԿՒՈ !2ԱՆԳՈհՑՅԱԼ ԿԱԹՈՂ-հԿՈՍ ԵՐՋԱՆԿԱ1ՒՇԱՏԱԿ

Տ- Տ- ԳԱՐեԳՒՆ Ա.Ւ ՏՊԱԳՐ֊ԼԱԾ ԱՌԱՆՑԻՆ Աէէ«ԱՏՈհԹՅՈՏԱեՐԸ

(Այբբենական կարգով)

ԱՋԻԶԲԵԿԵՆՔ ԵՎ ՆՐԱՆՑ ՇԻՆԱՐԱՐԱԿԱՆԿ՛ՈՐԾԸ (Պատմա ֊հնագիտական ուսումնա­սիրություն)։ Արտատպություն Հայաստանի Գիտական ինստիտուտի «РшбрЬг» հանդի -սից։ Գիր ր Ա և Р։ էջմիածին, 1921—1922 թ. թ ., էջ' 177— 200։

ԳՐՉՈՒԹՅԱՆ ԱՐՎԵՍՏԸ ՀԻՆ ՀԱՅՈՑ ՄԵՏ։Մասն 3-րդ։ Քարտեզ հայ հնագրության (Հա յ գրի գյուտի 1500 ֊ա մ յա կի առթիվ)։ 95 նկար֊աախտակով, նկարների դիտական բա ­ցատրություններով։ Վաղարշապատ, 1913 թ ., 52 Էշ,

Э 1е Տոէտէօհսո^տջօտշհւօհէօ (Խտ МопоМе- ւշէւտաստ пасЬ 1Ьгеп 0ие11еп дергиК սոճ (սՅՐՏքօտէօԱէ, Ьехргф» р. 5 6 ։ 1897.

Բ՚ՈՄԱ ՄԵԾՈՓԵՑՈՒ ԿՅԱՆՔԸ (կենսագրա­կան նոր նյութերով)։ Արտատպություն «Ա- г ш г ш т » / / 1913 թվականի սեպտեմբեր-հոկ- աեմբեր-գեկտեմբեր և 1914 թվականի հոլն- վարի համարներից։ Վաղարշապատ, 1914 թ ., Լ Բ +31 էշ։

ԽԱՂԲԱԿՅԱՆՔ ԿԱՄ ՊՌՈՇՅԱՆՔ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ (3 մասից)։ Մասն I. Պատմագիտական ուսումնասիրություն։ Վա­ղարշապատ. 1928 թ., 304 էշ, 120 ցինկա­պատ պատկերով, 1 ներդիր թերթ' Խաղբակ- յանց տոհմագրությունը։ Մասն 2. Հոգևոր կենտրոններ և Գլաձորի բարձր դպրոցը Պռոշյանց իշխանության մեջ (պատկերա­զարդ)։ Երուսաղեմ, 1942 թ ., 292 էշ։ Մասն

«Արձան ագրո լթյոլն-3. Հավելվածներ. Ա.

ներո, Բ. «Հիշատակարանների, Գ. « Մատե­նագրական հատվածներ» ։ Նյու-Յորք, 1942— 1943 թ . թ ., 243 էջ, իլյուստրացիաներով, 1 ներդիր թերթ' հեղինակի պորտրեն։

ԽՈՍՐՈՎԻԿ ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ (Ը . գա ր)։ Պատ­մա ֊մատենագրական ուսումնասիրություն ։Արտատպությոմւ «Արարատ» ամսագրից։ Վաղարշապատ, 1899 թ ., 210 էջ։

ԽՈՏԱԿԵՐԱՑ Ս. ՆՇԱՆ։ Մի նմուշ ԺԳ գա­րու հայ ոսկերչության։ Հրատարակություն «Գեղարվեստ» հան դի սի։ Թիֆլիս , 1912 թ .,5 թերթ իլյուստրացիաներով։

ՀԱՎՈՒՑ ԹԱՌԻ ԱՄԵՆԱՓՐԿԻՉԸ ԵՎ ՆՈՒՅՆ­ԱՆՈՒՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ ՀԱՅ Ա ՐՎԵ11ՏԻՄԵԶ։ Պատմա ֊հնագիտ ական ուսումնասի­րություն, զեկուցում Հենինգրագի Նյութական կուլտուրայի պատմության ակաղեմիայոսէ։ Երուսաղեմ, 1937 թ ., 8-\-109 Էջ, իլյուստրա­ցիաներով։

ՀԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՔ ՁԵՌԱԳՐԱՑ, հատոր Ա (Ե. դարից մինչև 1250 թ .) , 48 նման ահա ֊ նությոլննւերով։ Անթիլիաս, 1951 թ ., 29 + 1255Էտ։

ՀՈՎԱՍԱՓ ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ (16-ր դ գարի տա­ղասաց)։ Գրականագիտական ուսումնասե­րություն։ Արտատպություն «Արարատ» ամ­սագրի 1918 թվականի ա պ րիլ֊դեկտ եմբեր համարներից, Վաղարշապատ, 1918 թ ., Ц 226— 280,

ՃԱԳԱՎԱՆԻՑ ԺՈՂՈՎԸ (Պատմա-գրական ուսումնասիրություն)։ «Շողակաթ Ս. է *- միածնի» հայագիտական ժողովածու, գիրթ 1-ին։ Վաղարշապատ, 1913 թ ., Էջ' 2 2 ֊4 6 ։

է .4 Ս- Ի ս ս հ Ն63

Մ ԱՂԱՔ ԻԱ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ 0 ՈՄԱՆՑ ԱՆ ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ, Ար.ս տտպություն «Հայւ՝ենիէ^/,9 , Թիֆլիս, 1903թ-, 80 էշ,

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԱՐՎԵՍՏԸ ՀԱՅՈՅ ՄԵՋ' Թիֆլիս, 1902 թ ., 7 էջ,

ՄԻ ԷՋ ՀԱՅ ԱՐՎԵՍՏԻ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ, Հալեպ, 1930 թ ., 56 էջ,պորտրեներով և իլյուստրացիաներով, (Մ ա ­տենաշար «Տ Ш թև)) յ № 1 ) ,

ՄԽԻԹԱՐ Ս.ՅՐԻՎԱՆԵՅԻ, Նորագյուտ ար­ձանագրություն և երկեր, Երուսաղեմ, 1931 թ-, 23 էշ,

ՄԽԻԹԱՐ ՍԱՍԱՅԻ (ԿԵՐՄԱՆԵՑԻ), 1260— 1337 թ. թ ., Արտատպություն «Արարատ» ամսագրից. Վաղարշապատ, 1899 թ ., 33Կ '

ՆԱՀԱՊԵՏ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ(Կյանքն ու գործունեությունը), Արտատպու­թյուն «Արսւոստ» ամսագրի 1907 թվականի հունվարի համարից։ Վաղարշապատ, 1907.թ . , 8 Է ջ ,

ՆՅՈՒԹԵՐ ԵՎ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅ ԱՈ.ԵՍՏԻ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՊԱՏՄՈՒ­ԹՅԱՆ, (Պրակ Ա .) 1. Վ ա/ստանգ որդի Ու- մեկա, 2. Իգնատիпи մանրանկարիչ և Շո- թոոկանց տոհմը։ 3. Հաղ պատի դպրոցի մի գլո լխ ֊գո ր ծո ց (Գետա շենի ավետարան,ր)։ Արտատպություն «Սիոն» ամսագրից։ Երու­սաղեմ, 1935 թ ., 75 էջ։

М о 5 Э 1 к т 11 А г т е х п в с Ь е г Тп- տօոքէ ւռւ Мог(]еп ^ г и Б а ^ т э . \Հօո АгсЬк11а- копив 0\У5ер1ап уоп ЕЬзсЬт1ас121п. Արտա­տպված „Х ей зсЬ г!^ ժ. О е^эсЬ еп Ра1а5- и п а-У егетв ", Вс1. XV III, р. 87—90.

ՆՅՈՒԹԵՐ ԵՎ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅ ԱՐՎԵՍՏԻ ՈՒ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՊԱՏՄՈՒ­ԹՅԱՆ, (Պրակ Բ .) 1. Կոստանղին Ա. կա. թողիկոս, 2 . Մի ձեււագիր ավետարան։ 3. Դարձյալ Իգնատիոս Հոռոմոցի մանրանկար, շի մասին։ Արտատպություն ('Հայաստան- յա յց Եկեղեցի* ամսագրից, Ն յո լ ֊Յո րք, 1943 թ-, 70 էջ,

Поездка в Иерусалим летом 1911 г.(см. «Христианский Восток», т. I, вып.1. стр. 37— 40), СП Б 1912 г.

Потомство Орбеляна и Мина-Хатуны(см. «Христианский Восток», т. II, вып.2, стр. 2 1 6 -2 5 2 ) , СПБ 1913 г.

Образчики армянских церковных вы­шивок Сем. «Христианский Восток», т. V, вып. 1, стр. 14— 21), СПБ 1916 г.

ՌՈՍՏԱՄ ԶԱԼ, Ժողովրդական վեպ։ (Մո- կւսց բարբառով). Գրի առավ Գարեգին վ ա ր ֊ գապեա Հովսեփյան, Արտատպություն « 1 Ц - է |ա < |լ՛ական հսւնղեաւ/ո^է Թիֆլիս, 1905 թ .,52 + 39 էջ,

ՍԱՍՄԱ ԾՌԵՐ, Սասոլնցի Դավիթ ժողո-վըր դա կան վեպի երկու նոր վարիանտներ (Ա - բաբանի և Մոկաց բարբառներով'), Գրի ու­ռավ Գ. սարկավագ։ Թիֆլիս, 1892 թ ., 151 ՚>Բ

ՓՇՐԱՆՔՆԵՐ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԲԱՆԱՀՅՈՒ-ՍՈՒԹՅՈԻՆԻՑ, Ժողովեց Գարեգին սարկա­վագ Հովսեփյան։ Թիֆլիս, 1892 թ ., 139 էջ: