Nakuā a o tú un kō...Este libro de lectoescritura se ha elaborado con el propósito de enseñar a...
Transcript of Nakuā a o tú un kō...Este libro de lectoescritura se ha elaborado con el propósito de enseñar a...
-
Nakuāa o túun kō
Leamos nuestro idioma
Mixteco de San Juan Coatzospan
-
Nakuāa o túun kō Leamos nuestro idioma
Mixteco de San Juan Coatzospan
Tercera edición (versión electrónica)
Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.
Apartado postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México
Tel. 5573-2024 2012
-
Asesoras lingüísticas Priscila Small W. Juana Turner G.
Colaboradora de habla mixteca
Gabriela Acosta de Campanela
Dibujante Priscila Small W.
© 2012 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.
Derechos reservados conforme a la ley. Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.
http://www.sil.org/mexico/mixteca/coatzospan/L376-LeerIdioma-miz.htm
Primera edición 1976 3C Segunda edición 2011 2C Tercera edición 2012 (versión electrónica)
Leamos nuestro idioma Mixteco de San Juan Coatzospan (miz)
-
iii
INTRODUCCIÓN
Este libro de lectoescritura se ha elaborado con el propósito de enseñar a los hablantes del mixteco de Coatzospan a leer y escribir su propio idioma. De esta manera los nuevos lectores podrán introducirse en los placeres de la lectura y gozar de las ventajas que trae el poder expresar los pensamientos más íntimos por medio de la escritura. Además sirve de preparación en el aprendizaje de la lectura y escritura del español.
Las treinta y nueve lecciones de este libro incluyen elementos que se presentan de la siguiente manera:
1. Introducción de letras nuevas y combinaciones de letras mediante palabras claves con ilustraciones.
2. Uso de las letras nuevas y las palabras claves en lecturas dentro de contextos naturales.
3. Práctica para el alumno mediante ejercicios de:
a) análisis y síntesis de palabras
b) comparación y contraste de los elementos nuevos con los ya conocidos
4. Lecturas adicionales para acostumbrar al alumno a la lectura independiente.
5. Ejercicios de lectura y de construcción de frases, así como palabras largas para enseñar al alumno a leer con fluidez.
Las lecciones empiezan usando pocas letras, y se van agregando letras y agrupaciones de letras una por una en el orden determinado por su frecuencia de uso en el idioma. Puesto que cada lección se basa en las lecciones anteriores, es necesario estudiarlas en el orden que se presentan para obtener el mayor beneficio posible.
-
iv
Las lecturas representan la manera de hablar y el punto de vista de un muchacho mixteco que relata experiencias y hace observaciones sacadas de su vida familiar. Relata además sus propias aventuras en el pueblo y en su viaje a la capital. De esta manera se pretende solucionar el problema de las diferencias de habla entre los hombres y las mujeres de Coatzospan.
Una peculiaridad del mixteco es el uso de la “copla”, que es la forma básica que consta de dos sílabas, siendo la unidad más pequeña del idioma que se puede pronunciar por separado. Por eso los ejercicios han sido hechos a base de coplas y se recomienda no emplear el método de silabeo (ba-be-bi-bo-bu) en la enseñanza del mixteco, pues si se aislan las sílabas de una palabra mixteca como, por ejemplo, tīna ‘perro’, se van a pronunciar tiī y naa, que son a su vez palabras de dos sílabas.
La mayoría de las coplas empleadas en los ejercicios tienen significado cuando se encuentran en un contexto apropiado. Raramente se encontrará una copla sin sentido, pues solo se habrá incluido donde contribuya a formar un ejercicio. En estos casos la copla por lo menos forma el núcleo de una palabra del idioma. Por ejemplo, īna es una copla sin significado en sí misma, pero forma el núcleo fonológico de la palabra tīna ‘perro’.
Se recomienda que cada lección vaya acompañada de un ejercicio de escritura de palabras y oraciones en las cuales se encuentren las nuevas letras. También se recomienda que los alumnos escriban libremente algunas palabras y oraciones que les gusten con el propósito de acostumbrarlos a expresar sus propias ideas en forma escrita.
-
v
́ ¯ ˆ
Sin signo
indica tono alto.. ́ indica tono bajo.¯ indica tono alto-bajo.ˆ indica tono neutro. Sin signo
ACLARACIONES Los Tonos
En mixteco hay palabras que se distinguen sólo por el tono con que se pronuncian. Estos tonos se representan con los siguientes signos:
La sílaba que lleva el signo ́ se pronuncia con tono más alto que la sílaba siguiente, por ejemplo: ení ko ‘mi hermano’.
La sílaba que lleva el signo ¯ se pronuncia con tono más bajo que la sílaba siguiente, por ejemplo: tīna ‘perro’.
La sílaba que lleva el signo ˆ empieza más alto y termina más bajo que la sílaba siguiente, por ejemplo: skuîntu ‘pinto’.
La sílaba sin ningún signo se pronuncia con el mismo tono que la siguiente.
El tono que lleva una palabra puede afectar al de la siguiente palabra o al de la anterior, resultando esto en un cambio de tono, por ejemplo: tīna ‘perro’; a tínā ‘perrito’. En ciertas ocasiones los tonos pasan de una palabra a otra, por ejemplo: ítā ‘tortilla’ + ia = ita íā ‘tortilla agria’.
Las consonantes
Las consonantes se pronuncian como en el español, con las siguientes excepciones:
Cuando la n se encuentra al final de una palabra en mixteco, indica que la vocal o las vocales antecedentes se pronuncian a través de la nariz. Observe en el siguiente ejemplo la diferencia entre la palabra con n y la palabra sin n: ikān ‘allí’; ikā ‘lejos’.
La letra t se pronuncia de la misma forma como en el español cuando se encuentra antes de las vocales a, e, i, o. Cuando se encuentra antes de u o ɨ se pronuncia como ty, excepto cuando la u es nasalizada como en la palabra tutun ‘leña’.
-
vi
Hay que tener en cuenta que las mujeres pronuncian la t como ch antes de las vocales i y e.
Las letras td representan un sonido que no se encuentra en español. Se pronuncian sin sonoridad como en la palabra tdume ‘alacrán’.
Las siguientes combinaciones de letras se pronuncian simultáneamente: mp, ng, nch, nt, nts, exteniendo la sonoridad de la letra nasal a las consonantes que le siguen. Observe su pronunciación en los siguientes ejemplos: ngūtu ‘silbato’; nchuve ‘hamaca’; ntāku ‘nixtamal’; ntsōo ‘colibrí’.
La letra r cuando antecede a la k se pronuncia como la r del español, pero sin voz, como en rkaka ‘cacalote’ y rkima ‘azadón’.
La letra x se pronuncia como en la palabra xakuin ‘armadillo’.
El símbolo del mixteco representa el “saltillo”, que es un pequeño corte de voz que se hace en la garganta. El saltillo puede encontrarse entre dos vocales o entre una vocal y una consonante. Observe en los siguientes ejemplos la diferencia entre las palabras que usan el y las que no lo usan:
kóō ‘plato’ kóō ‘culebra’ kanu ‘grande’ kanu ‘tejer’ xɨxɨ ‘hongo’ xɨxɨ ‘tejón’
(En algunos casos el saltillo se pronuncia, pero no se escribe. Esto sucede ante una consonante sorda como p, t, k o s.)
Las vocales
El mixteco tiene seis vocales: a, e, i, o, u, ɨ. Las primeras cinco se pronuncian como en el español. La sexta se pronuncia como en la palabra dɨɨ ̄‘madre’ o xɨɨ ‘esposo’. Observa la pronunciación de las siguientes palabras: xɨxɨ ‘tejón’; xuxu ‘vidrio’; xixi ‘con cuidado’.
Al juntarse dos vocales entre coplas, puede resultar una fusión de vocales en la cual una de ellas no se pronuncia. En los siguientes ejemplos, la vocal que no se pronuncia aparece entre paréntesis: xuxu (í)xū ‘frasco vacío’; un (i)to ‘una vez’; kax(i) u ‘voy a comer’; kɨ́(ɨ)n ō ‘vámonos’; k(a)eku ‘llora’; dōo v(á) exi ‘muy sabroso’.
-
1
1
tātá ko tāta
tāta āta
nāná ko nāna
nāna āna
tāta nāna
tātá ko
nāná ko
-
2
āta tāta
ata nata
nata tata
ana tana
tana nāna
āna nāna
áta nāná ko
áta tātá ko
-
3
átā ko átā
átā ana
tāta tana
nata nāna
átā atā
átā ko
-
4
ítā ko
íta nāná ko
2
ítā átā
ítā ko átā ko
íta kō áta kō
ítā ko íta kō
átā ko áta kō
ítā
-
5
ita íā ia
ia ita íā
atā ita átā
ita átā ita íā
Iní tātá ko ita.
Íta íni tātá ko.
Ita íā.
ini ina
ani ana
tani tana
nani nāna
Ini ini
-
6
Anita nani náná ko.
Pedru nani tátá ko.
3
Anita nita
nita Anita
īni īi
ii ia
ia aa
āa nāa
nāa nīi
Anita
-
7
ítā átā
ítā ko átā ko
tāta nāna
tātá ko nāná ko
Anita Pedru
nāná ko tātá ko
ita íā ita átā
íta nāná ko áta nāná ko
īní tātá ko ita īní nāná ko ita
tātá ko Pedru nāná ko Anita
Pedru ni Ánita tātá ko ni nāná ko
Ata tātá ko.
Ita nāná ko.
-
8
kāá tātá ko
kāá kani
4
kāa āa
āa kāa
ani kani
ata kata
kata tāta
kani nani
kāa
-
9
kanika
Kanatāká nāná ko kanika.
Kanika ná Lētu.
Kakana nāná ko na.
Kakana nāná ko ko.
kanatāka natāka
taka
taka natāka
kanatāka
kaka nakāka
kanakāka
kana nakana
kanakana
ikā ítā
aka atā
taka tata
kaka kata
-
10
5
a tínā tīna
tīna īna
īna tīna
ita tita
tīna tana
tita tata
Un kaa a tínā ko.
Skuîntú nani a tínā ko.
Ōo tií nani tá Skuîntú ko.
a tínā
-
11
kakatā katā
katā kakatā
taka kataka
kataka nataka
kakana nakana
Ōo tií kaa a tínā ko.
Tīná ko tá Skuîntu.
Kakata āta i.
kāa tāa nāa
kani tani nani
kata tata nata
kaka taka naka
kana tana nāna
kakatā
-
12
tá Skuîntu Skuîntu
ná Lētu Lētu
tá Skuîntu ná Lētu
Skuîntu nani a tínā ko.
Lētu nani ná ení ko.
Tīná ko tá Skuîntu.
Ení ko ná Lētu.
áta ī átā ko
iní i iní ko
iní ko átā ko
iní i áta ī
áta ī áta nā
Kakata ātá ko.
Kakata āta na, átā ná Lètu.
Kakata āta i, átā tá Skuîntu.
-
13
6
kaika īka
īka kaika
īta kaita
īni kaini
kaika kaka
kaita kata
kaika
Kaika tātá ko.
Kaika a tínā ko.
Kaika a tínā kó ni tātá ko.
Áta tātá ko kaika.
Ōo tií ika tá Skuîntú ko.
-
14
Un kaa.
Un kaa kanika.
Un kaa a tínā ko.
Ōo tií kaa.
Ōo tií kaa kanika.
Ōo tií kaa a tínā ko.
Ōo tií kaa nāná ko.
Ōo tií ita tātá ko.
Ōo tií ika a tínā ko.
Ōo tií nani ná ení ko.
-
15
7
utun itūn
únī ini
núnī nani
kunu kanu
kuka kaka
utun ukun
utun
Kaa utun, tun nīi.
Iní u taka.
Kikana ú tātá ko.
Kaa tātá ko utun.
-
16
iku ikā
āku aka
kaku kaka
kanu kana
nunu núnī
īnu īni
kainu kaini
Úni ūtun kaa ini akú kān.
Ikān ínī ú taka láā iku.
Nuu a láā iní i kān, iní taka kan.
nákunūu kúnūu
nuu
nuu kúnūu
nákunūu
naa kunaa
nákunāa
nákunūu nákunāa kakunaa
-
17
nuu naa
kuu kua
kau kaa
kāá na kāna
naa na nāna
nuu i núnī
Kūnaá káa tātá ko.
Īní u káa ñā. Ini akú kān nuu.
Ikān nuu káa ñā.
Kanuu a tínā kó ini akú kān.
Ikān kainu tɨ ata utun kan.
ikān ikā
kakan kaka
káān kāa
tíīn tíī
uun uu
ukun uku
-
18
8 tuni uni
uni tuni
uku tuku
tuku taku
itu īta
tuni tani
kaitu kaita
utun tutun
úkūn túkūn
túkūn tuku
tutun tutu
itūn itu
katuni kútūni
Katuní tá Skuîntu.
Kukútu tātá ko.
Kaa itú ña.
Nainu túku ña nu nuu ka.
-
19
iní i kān áta i kān núu i kān
ini útun kān ata útun kān núu utun kān
ini úku kān ata úku kān núu uku kān
ini ukún kān áta ūkún kān núu ūkún kān
náā naá tun naá tun ni ñā
tíīn tíīn u tíīn ú ni ñā
kaini kainí u kainí u tɨ
kakana kakana ña kakana ña ko
īní tɨ ko īní tɨ tun īní tɨ tɨ
nakúnū tún ko nakúnū tún ña nakúnū tún tɨ
tīna tíin nā
kaitu ña kaa itú ña
-
20
9
ntika ika
ika ntika
aku ntaku
ntaku aku
ntaka kaka
ntátā kátā
ntika
Un ntáa ntika.
Úni ntīka nani.
Uun i iña tátá ko.
Uun i iña náná ko.
Uun i iñá ko.
-
21
kaikan kaika
kakan kaka
tátān tata
ntátān ntátā
ntakan ntaka
ntaka taka
ntáā náā
tinta tīna
anta ana
kanta kana
kakanta kakana
Ōó ntio kó ntika.
Ōó ntio tá Skuîntú ko ntika.
Kaikan tɨ ́ntika ko.
Kakantánuu tɨ kaikan tɨ.
Ōo tií ikan tɨ ́ntika.
-
22
10
ntukū ukū
ukū ntukū
uni ntuni
ntukū ntāku
ntutuni ntatuni
Kanantukū ú ntika.
Ntika iñá tá Skuîntu.
Kunâní ko tá Skuîntú ko.
Ōó tuntú u.
-
23
Kaa utun nínu kān, tun ntika.
Ata úku kan kāa.
¿Óo ntu kaa tun ntika ikan?
Ōó kaa tun ntika.
¿Óo ntu ntio tá Skuîntu ó ntika?
Ōó ntio tá Skuîntú ko ntika.
Ōo tií ikan tɨ ́ntika.
utun ntika
tun nīi ntika nani
úni tun nīi úni ntīka náni
ōó ntio kó ntika ōó ntio ña ntika ōó ntio tɨ ntika
uun i iñá ko uun i iña ña uun i iña tɨ
kunaa kunaa kunaa ini kunaa iní ko
ntukū ntukunūu ntukūnuu ini ntukūnuu iní ña
-
24
11
eni
Un kaa ná ení ko.
Lētu nani éní ko.
Ōo tií nani nā.
Ōó ntio kó na.
eni ini únī
teni tani tuni
neni nani núnī
nenu nínū nunu
-
25
Un kaa ná Lētu.
Un ntáa kanika na.
Úna kānika ió iña éní ko.
Ōó ntio na kanika na.
kate kata katu
ítē īta ītu
kaite kaita kaitu
kaine kaita kaitu
ínē īni īnu
nene neni nenu
ēka īka aka
ntēka ntika ntāka
ēku iku uku
étūn itūn utun
ēte ítē útē
-
26
12
kaeku ēku
ēku kaeku
etu kaetu
kaetu kaitu
ntaetu ntaitu
kaeku
Un kaa ná Lētu kaeku na.
Kūnaá uun kanika na.
Uun kanika ntée.
Ōo éku na.
Ēté na kanika na.
-
27
īnu ínūu
kunu kúnūu
kanu kanuu
kanta kantaa
kate katee
kūnee kúnūu kūnaa
nee nuu naa
ntee ntuu ntaa
tee tuu taa
teen tūun taan
E nee tátá ko é kūkutu ña.
—¿Nuu ntu nāna o?
—E kunakáte ña. Á tē nee ñá nu nuu ka.
—¿Ñā ntu ní kanteka ña tá Skuîntu?
—Nuu tɨ. Ikān nuu
tɨ ini etun kan, ini
etun núni.
-
28
¿Kaitu ntu tāta o? ¿Kaita ntu nāna o? ¿Kaika ntu tína o? ¿Kaeku ntu ení o?
Kaitu tātá ko. Kaita nāná ko. Kaika tínā ko. Kaeku ení ko.
¿Óo ntu īó ita? ¿Óo ntu īó kuka? ¿Óo ntu īó ntika? ¿Óo ntu īó kanika?
Ōó īó ita. Ōó īó kuka. Ōó īó ntika. Ōó īó kanika.
Ōó ntio kó ita. Ōó ntio ña kuka. Ōó ntio tɨ ntika. Ōó ntio na kanika.
Ñá ntīo tɨ ita. Ñá ntīo ko kuka. Ñá ntīo na ntika. Ñá ntīo ña kanika.
-
29
13
ñáñā áñā
áñā ñáñā
āa ñāa
uu ñuu
ñāa kāa
ñuu nuu
ñáñā
Īní tātá ko ñaña, uun ñaña teku.
Ata úku kan kaīka tɨ.
Inu tātá ko. Kūnteku ña nta útun.
Uun ñúu kāntéku ña ikān né, kūtíi ña
nakáku ña kúñu ña.
-
30
ñáñā nāna
ñúñū nunu
ñāa ntaa
ñuu ntuu
kaña kanta
ñukutū ntukutū
kūñu kunu
íñū īnu
niñu nínū
neñu nenu
naña nāna
íña ñūñu
Un ito ne, kantēká u tá Skuîntú ko,
intukū ú neñu. Īní u iña ñúñu.
Ntīí ñuñú san iña tɨ. Íñu ñūñu tɨńteē tɨ ́ata
tá Skuîntú ko. Ña ni ntío tɨ ntintēé tɨ.
Kañiña o tá Skuîntú ko, īnu tɨ.
-
31
Ōo tií kaa tá Skuîntu. Ōo tií ntaa kanika.
Ōo tií kaa tɨ. Ōo tií ntaa tɨ.
Ōo tií ika tá Skuîntu. Ōo tií ikan tɨ ntika.
Ōo tií ika tɨ.̄ Ōo tií ikan tɨ.
Ōo tií ékū ná Lētu. Ña ni éku nā iku.
Ōo tií éku nā. Ña ni éku nā.
¿Ntio ntu nto kúñū? ¿Ntio ntu tɨ ́ñuñu? ¿Ntio ntu ña ñaña? ¿Ntio ntu na neñu?
Ñá ntīo kó kúñū. Ñá ntīo tɨ ñuñu. Ñá ntīo ña ñaña. Ñá ntīo na neñu.
-
32
14
kuēñu ēñu
ēñu kuēñu
ítē kuítē
kuítē kaite
kuetu kaetu
kueku kaeku
kuēñu
Un ntáa kueñu. Ikān nuu tɨ uun tɨ ini
útun kān. Īní u taka tɨ.
Uun a kuéñū san ne, kainu tɨ, kanakunúu
tɨ ini útun kan tē íni tɨ ko. Ikan nukutu tɨ īní
taka tɨ.
-
33
kuāa kāa
kuāan káān
kuatā kata
akuā aka
ntakua ntaka
É kuntaa nāná ko nínu kān. Kukuíin ña nūni.
Nuni kuáān, núni ntāku. Tee ña ita nu núu ka tē
naínu ña.
Ña kuí kuntētu ná Lētu. Ōó ntio na ita núni
kuaan. Kueku na te kūkuií ña.
akuā aka āku
ntakua ntaka ntāku
kueka kuikā kúkā
kuēñu kuiñu kūñu
kuāa kuíā kuā
-
34
15
ngūtu tutu
ngūtu kutū
ngāntii kantii
nguii kuii
tun ngueko ngueko
ngūtu
Ngūtú kanakuekū ná Lētu. Ōo tií ekū.
Ōo tií kaa ngútu nā. Kuii teku i. Ōó ntio
ná Lētu ngútu nā. Ōó ntii kanakuēku na.
Nāná ko ne, ñá ntīo ña tekú ña. Ōó ntii
kaeku, kuiní ña.
-
35
ntika tīna kuēñu ñúñū
tun ntika étūn tínā táka kuēñu íña ñūñu
úni ntīka uun tínā úna kuēñu íñu ñūñu
núnī ngūtu kanika ñáñā
étun nūni uun ngútū úna kānika uun ñaña
étun nūní kuaan uun ngútu kuīi úna kānika ntée uun ñaña teku
¿Iō ntú nuni kuaān? ¿Iō ntú ngutu kuii? ¿Iō ntú kanika ntée? ¿Iō ntú ñaña teku?
Īó nuni kuaān. Īó ngutu kuii. Īó kanika ntée. Īó ñaña teku.
¿Ntīka ntú ikan tɨ? ¿Ntākú ntu ñíi ña? ¿Tāka ntú ínin? ¿Kānika ntú kúnaa?
Ntika ikan tɨ. Ntākú ñíi ña. Tákā íni u. Kaniká kúnaa.
-
36
16
xakuin akuin
akuin xakuin
uku xuku
ika xika
xuku tuku
xika ntika
xakuin
Uun kuáa kaika ú nī tá Skuîntu. Īní u
xakuin. Nú xūu ntéku tɨ, á xakuin san. Ñá te
kaīka tɨ.
Kuninteé u tɨ, kuíní ko. Ntá tsi ña ni ntío tɨ.̄
Un ito tsi kanakunúu tɨ iní tsaa tɨ.̄
-
37
xnūnu nūnu
nūnu xnūnu
kāa xkāa
ntaka xntaka
xtuku tuku
xnteku nteku
xéē tee
xáā ñāa
xúū ntuū
ixū iñū
kuxū kūñu
xuxu xunu
Xéē ú xuxuté kān. Ikān íni ú uun a xnúnū.
Ōo tí kaa tɨ kaentíta tɨ nú ité kān.
Ínantukū ú xuxu é kunūú tɨ, uun xuxu íxū.
Naxnūu ú tɨ iní xuxú ne, xnūu ú ntute kuīi.
Ntekú teni a xnúnu san nú ntute kān.
xnūnu
-
38
17
xoo oo
oo xoo
īo xíō
xíō xoo
xoo xéē
kóō kāa
xoo
Un kaá xoo. Xoó nāná ko. Iku
ñíi ña xoó ña. Xoó ntee. Ñá tē nté
kaa tií kaa xoó ña é kunūu ntute.
Karkani ntaa xóó ña.
-
39
ítō ítā
ntiko ntika
ókō aka
koko kaka
ixo ixū
xoxo xuxu
xóō xáā xúū
kóō kāa kuu
ntoo ntaa ntuu
koto kata kutu
xoko xaka xuku
ntoko ntaka ntuku
Kantiko nāná ko. Katee ña ita. Íta nūni
xée katee ña. Úni īta xntéku ña nú xīo kan.
Xíxi tsí xntéku ña. Tē ña koto o íta san ne,
koko. Ōo ixó ko te kōko, tsí ōó ntio ko ita
nuni xee. Kakutíī ú te ōko.
-
40
18
Ixnakáte nāná ko xuxūté kān. Da nénī ña íni ña koo íkān. ¿Xoó iní i te koo ñú kuaan? Dií sa nī xkanuu ña tɨ ne, un ito tsi nakóxonuu ña xoó ña ini ntute kān. Ikān kúnaá xoó ña, uun xoó xee.
Nāná ko ne, un ito tsi ínu ña. Kaxkainu tsi ña ntíkokoo ña. Dā náxee ñá ne, koó da kāxéni ña.
Ōo ixó nāná ko koo. Xú nē, ñá īxó ko tɨ. Ōo tií ito tɨ, kuiní ko.
kakanuu īkanuu xkānuu
kotonuu ītonuu xtōnuu
kotontee ītontee xtōntee
xtōntee xkāntee xkūntée
des:
-
41
ixo ōo ixó ña ñá īxó ko
ōo ixó ña koo ñá īxó ko tɨ
ixū ixu xūxu ixu tūtu ixu ētun
xuxu íxū tutú ixū etun íxū
ito úni īto óko īto
un ito tsi íñu īto ka
ítā úni īta óko īta
íta nūni xee íta nūni kuaan
kóō koo xáā koo ntéē
koo ñú kuaan koo tɨ ntika
xoo xíō xúū
xoó ntee xió xee xuu xáā
kóxōnuú xoo ntekú nú xio ntekú nú xuu
-
42
19
dóō óō
óō dóō
îto dîto
dóō kóō
daka xāka
dūkun tukun
doko xoko
dóō
Kanakate nāná ko doó ko. Ōó dentu dōó
ko. ¿Ne iñá ntu nakunúu ú ne, te ña nakáte ña
doó ko?
Xú ne, ñá ini nakaté u doo, tsí xú ne, na
kudií u.
-
43
ida ita
idu inu
didi dini
kuido kuikō
kudii kutíi
kudiin kutíin
dóō xóō too
ntóō
daka xāka taka
ntaka
duku xuku tuku
ntukū
dūkun xūkun tukun
ntukūn
dute xute tute
ntute
E nainu xtúku ditó ko é ixkuído ña ida. Idú
ña ntekú ña. Ñá te da kūdii ídú ña. Ōó dukun
ntekú ña.
Ixkoto dîtó u dá naxee ña, te nuu é ntaa i é
odo ña ida. Á te odo ña te ūni díko. Dōo diní ko.
-
44
20
xuu xúū
xee xéē
xoo xoo
kóō kóō
káān káān
ntaa ntáā
xuu
Á te ñá ini nto xoo é xuu. É īni nto
nte nani tátá ko ni nāná ko. É īni ntó nte
nani ná ení ko, ni a tínā ko. Ntá tsi ñá ini
nto nte naní u. Xuú ne, Xtīnu naní u. Ōó
ntuu u.
-
45
nūu núū
úūn uun
tūun tuun
ia ia
kaū kau
nteu ntéū
Xuú ne, xuu ko dóo kaexnúu. Nūú ko
kade i. Ñá tē nté kaa kaexnúu. Ntē ña kui
káxūú u. Ōó kantoo ko. Ñá kūtií kueén u,
kuiní ko.
Nene núū ko, kaan tátá ko. Ñáā, kaán u.
Ōó ixó ko. Te dií dií ka kaxnúu té tūun ña.
exnúu kaxnúu
kaexnúu
exnii kaxnii
kaexnii
exuu kaxuu
kaexuu
entíta kantíta
kaentíta
-
46
kata tun kata na kata ō kata u
koto tun koto na koto ō koto u
koo tun koo na koo ō koo u
káān tun káan nā káan ō káān u
xéē tun xée nā xée ō xéē u
núū tun núu nā núu ō núū u
Káan ntō nte nani tátá ko.
Káan ntō nte nani náná ko.
Káan ntō nte nani tínā ko.
Káan ntō nte nani éní ko.
Káan ntō nte naní u.
-
47
21
tsīdo īdo
īdo tsīdo
iñu tsiñu
āta tsāta
tsāta tāta
tsóō xóō
tsīdo
Ñéē tá Skuîntú intúku tɨ ̄tsídō. Ñá te da
dīi tɨ níi tɨ. Á te iō tɨ ́te uxuni tɨ, uxúni ā tsídō.
Ñá tē nté kaa diní ko níi tá Skuîntú ko a tsídō
san. Ñá tē nté kaa tií ntaa tɨ, a tsído kuetsī san.
Ntaéntita tɨ nú ité kān.
Uun tɨ ne, katsitsí nuu tɨ xuú taan tɨ.
-
48
tsóō ntoo
tsóō ntōo
tsii ntii
tsāka ntāka
tsūku ntukū
tsitsi ntitsi
Kuentu iñá a tsído ni ā tsoo
Ia ntaa u kuentu iña a tsído ni ā tsoo.
A tsídō sán nē, kuéen tɨ kaika tɨ ni ā tsoo.
Etsin nú ntute ñuu kān kaika tɨ.
A tsoó san ne, dōó kuií kaika tɨ. A tsídō
sán ne, ñá ni kūtií tɨ kuntētu tɨ.
-
49
―Xuú ne, ia kunūu ú itsi saa ―kaan tɨ.
A tsoó san ne, katsixee tɨ:̄
―¿Nté kui? ¿Nté kui itsi tsikan kúnūun?
¿Ñā ntu te itsi saa é ntion?
―Ñáā ―kaan a tsídō san―, itsi sāá
kunūu u. Nanitaan ko nú ntute ñuu kān. E
kuéēn ú a.
―Āán, Róo ―kaán a tsoó san.
Un kaentíta ntaa tɨ ́kueen tɨ, a tsídō san.
-
50
tsóō tsóō
tsiō tsíō
tsúūn tsūun
tsūku tsūkun
tsii tsiin
kutsi kutsin
A tsoó san ne, kuéen tɨ ̄dɨ. Dōó kuiī
kueen tɨ. Ntá tsi, kuān te kukuíi tɨ ne, kutíi tɨ
xee tɨ nú ntute ñuu kān. Ikan tsī kanúu tɨ
kadute tɨ. Ōo diní tɨ.
A tsídō sán ne, ñá ni xēe tɨ. Un ito tsi
kúnaá tɨ itsi kān. Tsí xio itsi kueen tɨ. Dōó
dutsī kuiní tɨ. Dōo éku tɨ, a tsído ditsīn.
-
51
tsixeē xeē
xeē tsixeē
taan tsitaan
diu tsidiu
kutsin tsikutsin
kuétsi tsikuétsi
Katsikuétsi ña ko.
Katsixee ña ntō.
kaîtsi kaîtsi kaitsi núu
katsitsi katsitsi katsitsí nuu
katsitū katsitū katsitu nūu
kadetsiñu kadetsiñu kadetsiñu nii
-
52
ntsōo tsóō
tsóō ntsōo
tsóō ntsoō
ntsoō ntsuū
Ia ne, katsixeē ú nto:
¿Nté kuī kúnaa a tsídō san?
¿Nté kuī kúkuií a tsoó san?
¿Xoó ntu kui ide i?
¿Xoó ntū e dóo ditsin ī?
-
53
22
vii ii
ii vii
ite vite
átā vátā
vátā kátā
vii dii
vii
Vii kaxntītsí tātá ko: vi xēe, vi vāa.
Ñá te vī xóō, ñá te vi ntōo, tsí vi xuu
kaxntitsí ña.
Xée vaā ñá é xntii ña ñā é xntitsī ñá
vii ña.
-
54
xávī dávī
kuvi kúdī
tuvi tuni
uxúvī uxúnī
ntava ntada
ntuvin ntūdin
É kūvi xntítsī ñá vii. Kuviko vii ña, tsi e
kúvi ve. Vii ña do díni iñá vii ña vevíi. Ñá tē
nté kaa ñaa xee ñá vii a ve.
Dōó iō tsíñū vií nāná ko. Íta tee ñā ne,
kadaváa ña nteu é kāxnii ña íta. Kudāka
kúñū tsúūn.
Ōo vaá ko kuvi viko vevíi nu víi kó kān.
-
55
viko vii ko
koko kóō ko
xoko xoo ko
vite vi ite
viko viko tsuun viko tantaa viko navidaa
vii vi xuu vi viko vi utun
dávī davi xáā davi xúū davi núū
kóō kó vāa ko ntûve kó tseēn
ntute ntute kuii ntute ñuu ntute vîdin
kuii kui dau kui déntū kui ñú tatsin
-
56
Ñá īni nto nté ō kúvi da xii úva ko. É kūvi
uvi kuia é xíi ña. Kuií xii ña. Tsīi ña davi da
kúvi. Davi xúū. Tsi ntáva ña itsi kān. Odo ña
tūtun.
Dá ntē ntáva davi ne dā náxee ña nu vii kó
kān. Kui daú doo kúvi ña. Dōo káu ña ne, ñá ni
ntūváa ña, tsí xii ña. Dōo kanákaan kó ña.
Tātá ko kuvi ña uva kó vevii.
-
57
23
xɨxɨ xuxu
xɨɨ xuu
ɨ ́ ɨn̄ uun
tsɨ ̄ ɨn tsúūn
tsɨɨn tsūun
ntɨɨ ntuu
xɨxɨ
Xɨxɨ ́san ne, dōó kade tɨ ma itu tātá ko
kān. Dōó kanantɨɨ tɨ ntɨdi ña. Un ito tsi ntɨ́ɨ ̄
itú ña ve e kuán o kade tɨ. Dōó dutsī kuiní ña.
-
58
xɨxɨ xixi
xɨɨ xii
xɨku xuku
tɨv́ī tuvi
itɨ itu
etɨ étū
nteɨ nteu
Ñéē ú nī tá Skuîntú ixkoto ntódo u itú
tātá ko. Tsí xɨxɨ ́san doo káde tɨ ma itú ña kān.
Da xéē ú kān ne, koó da kākui dɨɨ dɨɨ xɨxɨ
san ma itú ña. Koó da vāntiñɨ tɨ ntánaā tɨ.
Dā ñiñá tá Skuîntú ne, inu ntɨɨ ́ntɨɨ ̄tɨ,́ a
xɨxɨ ́san. Ntá tsi inuú mii ūvi a xɨxɨ kuétsi vā va
ntaá kudii tɨ. Ɨk̄ɨń ka tɨ.
-
59
T ɨɨ̄n ú ntuví a xɨxɨ kuétsi san, nātsuun váā
ú tɨ iní tɨn ntaá ko. Nāxee nií u tɨ nu víi kó kan
dā nátsuun ú tɨ xoo.
Ōo tíi de a xɨxɨ ́san. Kañuū ná ení ko tɨ.
Ntá tsi diin tɨ ́dɨ. Uun tɨ ne, ēxi tɨ ́e dɨx́ɨ na.
ñɨɨ́ ̄ñuu ñāa ñii
ñɨɨ ñuu ñaa ñii
ntɨɨ ntuu ntaa ntii
ntɨɨ ntuu ntaa ntii
dɨɨ ̄duu daa dii
xɨɨ ̄xuu xaa xii
-
60
nú vii kān nú uku kān nú itsi kān
ma víi kān ma ûkún kān ma itú kān
kakui ñɨɨ ñɨɨ̄ kakui ñaa ñaa
kakui dɨɨ dɨɨ kakui duun duun
¿Nee iñá ntū é kakui ñaa ñaa?
¿Nee iñá ntū é kakui ñɨɨ ñɨɨ̄?
¿Nee iñá ntū e kakui dɨɨ dɨɨ?
¿Nee iñá ntū é kakui duun duun?
-
61
24
kiñúū iñúū
ini kini
eni keni
eden keden
ɨɨn kɨɨn
Kanakueku tātá ko kiñúū. Ōo vá nakuēku ña.
Un ntuvi dá xoxo ña ne, kii ú kiñúu ñā
nchonakueku sa u. Kantakutu kuēén u uun xoo
i ne, kɨtúūn.
Ñeníi tātá ko kiñúu ñā é nakuēku ña vi viko
kan ne, ¿míi ntu vāá kaeku ka? Dōó dutsī
kuiní ña.
kiñúū
-
62
kêni kini
kidi didi
kidīn vídīn
kɨ́ɨn̄ tsɨɨn
kɨḱū ntɨku
Kanakɨḱu nāná ko doó ko ne, xɨkɨ ña
kúnaa. ¿Nté ntu koo vií ña nakɨku ña? Kɨ́ɨn̄ ú
kɨnantúkū ú xɨkɨ ña.
Dá kuētsi nánií ko. Da nêní ko itíntii u
xɨkɨ san. Idō etɨ ́ko. ¡Ñá te dā kaexnúu do dɨḱɨ!
xāka xuku xɨkɨ
daka duku dɨkɨ
tsāka tsūku tsɨkɨ
ntāka ntukū ntɨkɨ
ntākan ntukūn ntɨkɨn
-
63
kanuu kúnūu kinuu
kakii kukíī kɨkii
kanantuku tɨ ̄kunantúku ntō kɨn̄antúkū ntɨ
Kueēn ntó kunantúku ntō. Kɨ́ɨn̄ ntɨ ́kɨńāntúkū ntɨ.
da nêni nêni neei
neei kūneei kūnêni
naai kūnaai kūnâni
Da nêní ko itíntii ú xɨkɨ. Kūnâní ko kɨkii ú tsɨkɨ.
nchonakuēku nakuēku
kueku ēku
ēku kueku
nakuēku nchonakuēku
nchonakuēku nchokueku nchokuvi nchovii
Kanakueku tātá ko kiñúū. Kanakɨḱu nāná ko doo. Kɨn̄antúkū ú xɨkɨ.
-
64
25
Ntuvi xoo sétiembre é ūna xoó san ne,
kaeni ntuu tātá ko katsoo ña ntɨkɨn san ma
itú ña.
Dina kanatsoo vitā ñá nteu san. Da kidáa
kani ntuu ña nāketé xaa ñā á ntɨkɨn san, ni
ntɨk̄ɨn xkú ntudu, ni ntɨk̄ɨn ve ntɨkɨn, ni ntɨk̄ɨn
xaa, ni ntɨk̄ɨn té ngɨmī.
-
65
Kidáa tē kúvi xeun ntúvi ne, kene á ntɨkɨn
san kidáa ne, kene ve ntɨkɨn, ve úkū, xkú ntutsi,
itu. Dā kéne nē, un ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́īó iña ñá dɨ: ntóō,
naña dɨ, ntītsí kuee, ntītsí vītá, ntītsí doo,
ntutsuun, ntutsutūn, xɨkɨn, xkɨn ntuxu, itú,
nɨñɨ. É un ntɨɨ ̄ne, kakene ma itú san.
¿Vá kāñii ntu ña?
xuku tsūku ntukū
xɨkɨ tsɨkɨ ntɨkɨ
xūkun tsūkun ntukūn
xɨkɨn tsɨkɨn ntɨkɨn
-
66
Xāví kakuvi Tsi Kanu. Ñéē ú ni tātá ko
ixkuíīn ú dunú ko.
É un ntɨɨ kadiko ña kān: xíkā, ni xīdo, xíō
dɨ,́ ni kɨd̄ɨ, kóō, kutsiu, xuvi, ngatsī, xuve,
kuka, tsíntī; kūñú dɨ, nī tañúū, ntɨv́ī, ntutsi, da
nēé ka nuu i; xaa dɨ, ni ntute vetɨ. É un ntɨɨ īó
é kuiin o.
Ntá tsi diuun kantío.
26
xāvi xavi
tavī tavi
tɨvī tɨv́ī
ntɨ̄vi ntɨv́ī
úvī úvī
náūvi nauvi
xāvi
-
67
íxī ixi
xɨxɨ xɨxɨ
dentu dentū
ñéñū ñeñu
tsíñū tsiñu
eni ēni
ini inī
kini kini
kani kani
kanu kanu
dana dana
1 uun 11 úxiɨɨ̄n
2 úvī 12 uxúvī
3 únī 13 uxúnī
4 kɨḿī 14 uxkɨḿī
5 úūn 15 xéūn
6 íñū 16 xéun ūun
7 úxē 17 xéun uvī
8 únā 18 xéun unī
9 ɨɨ́n̄ 19 xeun kɨḿī
10 úxī 20 ókō
Kavi ō
-
68
―¿Nté ntu kaa avi ntɨví san?
―Úni dīko é uun.
―Tāxi nto uní ni. ¿Nté ntu kaa ávi
tāñúu san?
―Uun kúve é uun. Úūn é uun kúve.
―Aan, te kuán ni.
-
69
diúūn úūn
úūn diúūn
ōko diōko
ávī īdiávī
īdiávī kaīdiávī
―¿Nté ntu kaa ávi dunú san? Dunu
kuîxín san.
―Oko úun kūve.
―¿Dóo ntū aví i, kuan?
―Ntá tsi dóo vaa. Dōo íka vēxi. Un tsi
nte Ñu Koxo véxi.
―¿Vá ntaa? ¿Ña taxi nto é oko?
―Ña kúvī. Kii ntó é oko uvi.
―Aan, te kuán ni. Ūun ntó diuun nto.
―Váā ó ni. Ūun nto diún kuetsi nto.
―Aan, te kuán ni. Dá tevāá dan.
-
70
lɨ̄xɨ
lɨ̄xɨ xɨxɨ
lāa kāa
laka taka
lee xee
loō ntōo
loxo ntōxo
27 Ñīí tātá ko lɨ́xɨ ̄
dá ñēé ntɨ Tsi Kanu.
Ñá te da kūdii tɨ.
Da náxeé ntɨ ne, un váa tsi kuitá ntɨ. Kídī
nánee ntɨ da kúvi éxi ntɨ ́ita.
Kaeku uni teváa kakana lɨ́xɨ san. Koó da
vāntiñɨ tɨ ́kakana tɨ: ―¡Kɨkɨrɨx́ɨɨ́!
Ntoto dana tātá ko. Dōó dutsī kuiní ñā é
kanantōto tɨ ña.
―Nta víi a ve ne, kaxi ú o ―kaan ñá nī
ntavi a lɨ́xɨ san.
-
71
lākuin xakuin
luku tuku
lūun tūun
lentū dentū
lentu dentu
kuli kudi
Lētu Lītu
Līku Tsīku
lulu xtūlu
tsilu tsiñu
tsilantu tsidantu
Ná Lētú ne, dōo ení nuu na láa āna na.
Ñā xkúntení nāná ko e kuan koo víi na. Ntá tsi
dóo loo na. Ñá te kākuintixe na é kakaan ña.
Kuān te tuun ña lóxo na. Dōo diín na ne, dōó
duxen de na.
-
72
28
meku eku
eku meku
iku miku
miku meku
meku nteku
mītsin ditsīn
meku
Un váa tsi meku ná
Lētu. Kanadɨkɨ ̄ná máa i
kan ni na kuetsī. Kanangotūví
lúntsi na kúñu na nú ité kān.
―¡Lá laá ko, lɨ ́lɨɨ ́ko! ¡Ōó tíi dē u! ―kaan na.
Ntá tsi dóo xee dúnu na. Un ito tsi tavi ná xen
nteu.
―¡Kamán san! Nadaman doo o ne dá kūtsin ve
―kaan náná ko ni nā―. Ōó ntexén kaan.
¿Míi ntu vāá ka dunu xee o? ―kaan ña.
-
73
mixtun
mau kau
míī níī
kama kana
dāma dama
tsumē tsume
kami kavī
Kɨḿi ā mixtun
ntóo tɨ nu víi ntɨ ́kān.
Xoó māu kan káku tɨ.
Ōo tíi de tɨ ̄ntánadɨkɨ ̄tɨ. Dúme tɨ katɨɨ̄n tɨ.
―¡Vítsin, vítsin, vítsin! ―kaan náná ko,
kakana ña tɨ é kixkoo tɨ dɨḱui.
Véxi tɨ ̄ngɨmi tɨ, véxkōto ntodó tɨ nee iña
é īó te kaxí kudii tɨ. Kanauvi nuu tɨ koo tɨ ne,
kade tóō tɨ ́dɨ. Kaido núu kuaan kuaan iní
dukun tɨ.
―¡Meú! ―kaan tɨ.
ngɨmi kɨḿī
ngɨñūu kiñúū
ngexēn kexēn
-
74
29
tun tsi lɨ́xɨ ̄
Ia ntaa ntɨ ́kuentu iñá tun tsi lɨ́xɨ.̄
Uun ntuvi ne, kūvi viko é uun xoo máū ne,
xntitsī ñá tun tsi lɨ́xɨ ̄san nú ūkún kān.
-
75
Kidáā ne, natakánuu un ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́ña Má
Ñūú san. Kidáā ne, uun ñatīi kuxée ña utun san
ntaa déen āta i. Ntɨvī kueen, kuíní ko. Ntá
tsi rkaa ntute vetɨ dɨḱɨ i kan ne, nī doo dúkūn,
ni ñɨɨ̄, ni lɨ́xɨ san dɨ, ni ā diuun kúdii dɨ.
Te kūtíi ña é kāa útun sán ne, níī ntɨ́ɨ ñā
é ōdo dɨḱɨ i kan. Ntá tsi kutíi ña xée ña ne,
níi ña. Dukuan kaitō dîtó ñaa san ña dá
kūnúu ña ne, koó da kaīnu ntii ña.
Dā xee ñá dɨkɨ i kán ne, nákōxó ñā é ōdo
dɨḱɨ i kan. Tɨtɨń ñaā ntáñɨ ̄ña, kade ña kuenta
é natɨɨn ña ña tē koxó ña nteku dɨḱɨ i kan. Tē
koxó ña dɨ ne, natɨɨn ña ña.
Kidáā ne, un ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́ñaa kátunuu ntaa
ña, tsi kúvi idē ña.
Ia tsi ntɨ́ɨ kuentu iña tun tsi lɨ́xɨ.̄
-
76
tdūvi ūvi
ūvi tdūvi
ūun tdūun
uxi tduxi
ume tdume
tdūvi
Tdūvi kade váa nāná ko. Ntekú kɨd́ɨ ̄tdúvī
nchúun kān. Kanāntii náná ko uxen i. Xnuu
taán ña xɨdɨ ́dɨ ni xen ntutsī ne, dá katsuun
taán ña xku ntítsutē.
Dōo vá exí tdúvi san, kuiní ko.
30
-
77
tdume dume
tduu duu
tdɨ́ɨn̄ dɨ́ɨn̄
tdiko diko
kɨtdɨ̄ɨ dɨɨ ̄
tdūvi tsuvi
tdūun tsúūn
tduu tsūu
tdɨ́ɨn̄ tsɨɨn
tdume tsume
tdume
Ntío nāná ko é kɨkuidó u tutun ne. Ñéē ú
un tsi nte Té Tdenu kān ixkuidó u tutun san.
Ikān ne, da nêní ko kuxeé tdume dɨ́ɨn̄ ko.
Tdume diin. Nini tɨ má tdɨɨn ko.
Dá kaēnté u tutun san ne, xée tɨ ̄dɨ́ɨn ko.
Un váa tsī xóo xee tɨ.̄ Ñá tē dó dɨḱɨ dó dɨḱɨ nī
exnúu. Dií sa ni ēkú u.
-
78
naxnuu taan natsuun taan
xnuu taan tsuun taan
kunuu taan kuun taan
kade váa kade
kade kade váa
kade váa kade tsiñu
Kade váa nāná ko tdúvī. Kade tsiñu tātá ko. Kade duxen ná ení ko. Kade diín a xɨxɨ ́san.
dōo váa ñee dōo váa exi dōo váa ekū
dōo xoó ñee dōo xoó exi dōo xoó ekū
dōo tií ñee dōo tií exi dōo tií ekū
Dōo váa exi tdúvī. Dōo xoó ñee kúñu tēu. Dōo xoó xee tdúme. Ñéē ntɨ ́un tsi nte Té Tdenu kān. Ñéē ntɨ ́un tsi nte Ñú Koxo. Ñéē ntɨ ́un tsi nte Nu Ntuve.
-
79
31
rūntu untū
ava rava
rava tsava
rūntu tsuntu
untū rūntu
Tá Skuîntú ko ne, runtu dūme tɨ. Tsí teu
dá ku ɨḱɨn tɨ. Exí taan tɨ dume tɨ da teú ne,
kóxō kueen. Vevíi ne, runtu kuēen tɨ.
Dōtó ntio tɨ é nakuiko tɨ nē, da kanɨɨ étɨ tɨ
kaikō. Da dínī kueen ko é kade tɨ. Da miī á idi
dume tɨ ́kakanta. Ná Lētú nē, da rko tsíñu na
nadɨkɨ nii na tɨ e dóo luku de tá rūntú ko.
rūntu
-
80
Kuentu iñá tríta, kɨtɨ
kaika ntee útun san.
Kuēé dɨkɨ tɨ ne, ntee tɨ ̄dɨ. Un tsi vantiñɨ tɨ ́
ntántau tɨ te íni tɨ ñaa san. Ntá tsī dóo ini ntava
tɨ te íni tɨ ñaa san dɨ.
Ini éxi tɨ ntɨdi dɨ, ntītsí dɨ. Kaito tɨ te ntaka
tóo ī é kɨɨn tɨ kɨkáxi tɨ. Ōó ini éxi tɨ ̄tɨ ntáku dɨ.
Vata dá kaitantixin ñaa itsi kān né, dōo
ntantáva tɨ kanakodo tɨ dɨkɨ utun kan. Kakui rɨɨ
rɨɨ kantáva tɨ.
trīta rīta
rīta trīta
lāna trāna
letra litru
tɨ ́rāu tsi rútē
trīta
-
81
32
rkaka kaka
kuu rkuu
kunū rkunū
kadun rkadun
katsi rkatsi
kaka rkaka
rkaka
Ñá tē nté kaa kade rkaká Tū Káka kān mí
kaa itú tātá ko. E dóko sā ntɨ́ɨ ̄ntɨdi itú ña
kaexi tɨ. Xkaa ña laká vata koo e úvī tɨ. Ntá
tsī ¿míi ntū idiávī? Tsí kuan tsi ō éxi tɨ.
Un ntuvi ñee ñá ixnakuíte ntée ña tɨ.
Kúnūu nii ña tɨ nu víi ña kān ne:
―¿Nté kui éni nto ntaví a kɨtɨ san? Tsi
dóo tií kaa tɨ ―kaan náná ko.
―¿Óo ntu tií kaa tɨ, kuiní o? Tsí xuú ne,
dōó dutsī kuiní ko ni tɨ ̄e ntɨ́ɨ itú ko éxi ti.
-
82
rkuitɨ kuitɨ
rkueɨ kueɨ
rkuaan kuāan
rkii kii
rkīdin kidīn
rká kāni
Odo rkuitɨ iní viī kó kān. Odo vāa nú
rkunu kān.
Un ntuvi ne, ixkíī ú rkueɨ ne, kúxeē ú iní
vii kān é nakuidó u rkuitɨ. Kúxeē ú ne, ntá tsī
da kuétsi xetáan ntaa ko.
Rkuitɨ ́san katɨɨn ntaā ú ne, da kúduvā kó
tsí uun tɨ ne, dōó idi tɨntaa tɨ.̄
¿Vá rkuitɨ ntu? Tsí rká kāni katɨɨn ntaa u.
Dií dií sa ni kōxó u ñúu kān da kútuní ko tsí
rká kāni.
-
83
íxnakuīte ntée nákuīte ntée
kuíte ntēe íte ntēe
ntee
ntee íte ntēe
kuíte ntēe nákuīte ntée
íxnakuīte ntée
Íxnakuīte ntée tātá ko rkaka.
kakui rɨɨ rɨɨ kakui dɨɨ dɨɨ
Kakui dɨɨ dɨɨ xɨx́ɨ.
Kakui rɨɨ rɨɨ trítā.
Kakui roo roo íxi ko.
Kakui ruun ruun ntūtsi.
Kakui duun duun mákīn.
kakui ruun ruun kakui duun duun
-
84
33
cháā áā
ūun chūun
cháā ntaa
chūun tsūun
áā cháā
cháā
Ia ntaa ú kuentu iñá chaa tátá ko.
Tsí rkuú san dóo kaéxi tɨ ne, ntio ña é tɨɨn
ñā rkuú san.
-
85
chīi xii tii kii
chōo xoo too kóō
chaa xaa taa kāa
cháā xaa taa kaa
chóō xoo tōo kóō
Xkaa ña deɨ ̄xoo diñɨ chaa ña ma cháa kān.
Da rko ntúvī ñeé ntɨ ni ña ma chaa ña ne,
ikan ntītsí rkuú san tɨɨ́n nuu tɨ deɨ ̄xoó san.
Nii tātá ko chii é kanī ñá tɨ. Ntá tsi xuú
ne, xee ú dina ne nakākú u tɨ.
¡Dii dii dii dií sa ni xée ña ko chīi san!
Ia ntɨɨ kuentu iñá rkuu, kɨtɨ kaexi chaa
tátá ko.
-
86
34
nchuve uve
uve nchuve
ūun nchūun
okō nchokō
nchuve
nchūun
Rkaa nchuvé diñɨ nchúun kān. Ikān nuu
ná Lētu kakídi na, tsí nchokuvi na. Kani dóo
kaxée na.
-
87
nchaā cháā
nchokō xoko
nchavī xavi
nchuve xuve
nchūun chūun
Xkini ñeé u ixkakán u choo nú vii medíku
kān:
―Vií nto da xee kukada choo nto ná ení ko.
―¿Míi na kade i?
―Ixí na kanguntii ne, kantuxen na ne,
kani dóo kaxée na. Kueēn ntó, kukuee nto xɨkɨ
tá chētɨ ́na.
―Ña túvi choo iña kuii saa. Mii tsi ncha
katɨ kōo na ne, kuēníi nto ná o nte Kucháña o
nte Té Nchoō, tsí nchokuví kueen na.
-
88
katɨɨn ntaā tɨɨn ntaā
ntaa
ntaa tɨɨn ntaā
katɨɨn ntaā
katɨɨn ntaā katɨɨń ntee katɨɨń nuu
Tɨɨ̄n nuú rkuu deɨ xóo.
Tɨɨn ntaā ú rká kāni.
Tɨɨ̄n nteé tɨ ntaa ko.
Ña ni ntío tɨ ntii ntēé tɨ.
da rko ntûvi da rko tsíñū
da rko tsíñū tsūn rkó tsiñu
Da rko ntûvi ñeé ntɨ má chaa kan.
Da rko tsíñu ná Lētu narkɨnii na a xɨxɨ ́san.
Tsūn rkó tsiñu tɨ éxi tɨ e dɨxɨ na.
-
89
máa i kān núu i kān iní i kān
ata i kān etɨ ́i kān
xée i kān
diñɨ i kān dɨkɨ i kān
méñu i kān
ma víi kān ta víi kān
nu víi kān
iní vii kān nínu vii kān diñɨ vii kān
Xkāa ña deɨ xóo diñɨ chaa kan.
Kídī ná Lētu diñɨ nchúun kān.
ma chaa kan ma cháa kān
diñɨ chaa kan diñɨ cháa kān
-
90
35
smīi mīi
mīi smīi
ia sia
kuii skuii
kuve skūve
kuīntu skuîntu
smīi
Kaeku kaá skuela. Kaeku ɨɨn teváa kaeku ne,
kaeku uni kuáa. Xuú ne, kañee ú skuela. Utén
utén kañee ú kanakuaa u. Tsí ntio tātá ko é
kūtúve ko.
Ntá tsi na kuetsi duxēn sán ne, ñá te kāde
ntaa ná vi skuela kan. Da mi kuēen tsí smíi katɨɨn
na, nī skúvē. Odo na kuādernu ná ne, dotō tsí
katsoo na ñuu kān.
¿Neé ntu ntuvi kutúve na?
-
91
siin diin
asu āku
lūsun lukun
ntēsku nteku
skuilu skuîntu
sáā xaa
Vata dá kañee ú skuelá ne, kañee tá
Skuîntú dɨ, kantīkɨn tɨ ́ko. Ōo tíi dē tá lūsún ko.
Dá kanakuaā ú ne, ikan tsī tuví tɨ má mēsá ko.
Diin diin diin diin tsi tuví tɨ. Ñá tē neé kade tɨ.
Kaito xtɨ xtá mastrú dá kanākuaa xtá ntɨ.
Ntá tsī ¿míi ntu kakūtúve tá Skuîntu?
Nté uun letra ña kaínī tá lūsún ko.
-
92
¿Nté ntu ó de nto? Diin diin tuví u.
¿Neé ntu kade nto? Ñá tē nee.
¿Míi ntu kɨɨn nto? Ñá tē míī.
¿Amá ntu naxee nto? ¿Amá ve?
¿Xoó ntu kɨnii nto? ¿Xoó ni?
¿Nté kui kɨɨn nto? ¿Nté o ni?
¿Neé ntu ura vevíi? Kaeku ɨɨn teváa.
¿Neé ntu ura kɨ́ɨn o? Kaeku uxi nɨɨ̄ ́nɨɨ̄.
Tsixee ō
vévii tévāa kuaa niñú a
kuaá ve kuaá ūten kuaá īda kuaá iku
niñú ve niñú ūten niñú īda niñú iku
kaeku ɨɨn teváa kaeku uun teváa
kaeku ɨɨn teváa kaeku ɨɨn kuáa
-
93
36
Kuentu iña étun núni
Ia ntaa ú kuentu iña étun núní san.
Nāná ko ne, nātsuun váa ña nuni ña ini
etún san. É tɨt̄ɨń ntuvi ña káde ña kuentá ne, da
kíi ña nuni é kadāváa ñā é kunūu ntáku ñā. Da
kúduva ña é kōo da mii xtɨñ́ɨ ñuu tɨ iní i kān.
―¿Nté ntu o kukɨ́vi tɨ? ―kaan náná ko―.
Tsí katāvi núu xuu etún san ―kaan ña.
-
94
Ntá tsi da íni ña ne, da kudúva ñā é ikan
ñūu tɨ etɨ étún san mí tūví ñuu kān. Ne tē íni
tɨ tsí kukií ña nuní san ne, koó da kaīnu tɨ
kantɨ́vi tɨ xavi tɨ má ñuu kān mí ñuū ixá tɨ.
Odo tɨ nūní san, kueníi tɨ.
Kakaan náná ko:
―¿Míi ntu kāñee núní ko é utén utén ne
dōó kuee kantii ntee? ―kaan ña.
¿Míi ntū? Tsí lísēn sán kañenii tɨ, kaexí
a lisen ɨkɨń san.
―¡Tsiin tsiin! ―kaan tɨ.
Ia ntɨ́ɨ kuentu iñá kɨtɨ ñuu iní etun núni.
-
95
pātu 37
pātu ātu
ātu pātu
iña piña
pañu dañu
pāa laa
pusu musu
pātu katu
Únī pátu īó iña náná ko. Ñá te vāá kade tɨ.
Uun a pátū ne, kañee tɨ útē pusu kan, kaixkutu
núu tɨ ntute san. Kaduté tɨ dɨ. Niñú a ne,
kaixduté tɨ dɨ.
Ikan tsī énintuu tɨ ̄táxi tɨ. Ikan tsī xtúvi tɨ
ntɨvi tɨ.
Da ñée nāná ko úte kan nē, da kuduva ñā
é ikan tuví xaa ntɨvi tɨ. Nākii ña ne, dá kūntínii
ña nu víi ntɨ ́kān. Kakaan ña:
―Uun a pátū kó ne, ikan dōtó tuví ntɨvi tɨ
úte kan ne, nākii u ―kaan ña.
-
96
Pedro Pēlu
Pīna Līna
Līpa Līta
Lūpe Lūle
Pēlu Mēlu
Xó prēferu kuíā ntɨ́ɨ ko kān ne, ñéē ntɨ ́
pasia ni tátá ko Pedro. Un tsi nte Ñu Koxó ñéē
ntɨ ́ni ñā.
Ñéē ntɨ ́ixkotō dîtó ntɨ méñu i kān mí ntitsi
Palacio Nacional. Ikan tūví Predente Ñu Koxo
kade tsiñu ña. Dōó vá o.
Ñéē ntɨ ́pasia ini Métru dɨ, dɨvi vii é kaika
má ñuu kān. Un kantɨ́ɨ tsi kaika, ntá tsī ¿míi
ntu kákañuu? Diin diin tsi kaika.
Táxi tātá ko itsi é kɨ̄ɨń ntɨ parke kán dɨ.
Dōó īo ána kadiko ña ikān, nī un ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́nuu i é
kaxi o: paletá dɨ, ni vīdin; skūvé nuní dɨ. Dōo
diní ko ñéē ú pasia Ñu Koxo.
-
97
38
sīrku īrku
īne sīne
sine nine
sinta kadinta
īrku sīrku
sīrku
Sīrkú kakuvi Té Nchoō da itantíxīn ntɨ ́ni
tātá ko. Ñá te da ūún sientu ñáa xee ña é kotō
díto ña. Tsi dóo vá o kúvi.
Ntá tsī dóo nchokō má vī doo kan é kuān
nte ntoó ñaa san.
Dōo éxī ú skúvē nuni. Óko sēntavu é un
pakete i. Dōo éxī ú tɨr̄áū dɨ. Úvi dīko séntavu é
un pakete i. Ntaika na kuetsi ntadíko nā.
-
98
sientu dentū
sientu kuentu
siudaa Kulaa
sentavu kantadu
Sirilu Sirenia
Ñúū ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́kɨtɨ san dɨ; ñáñā dɨ, ni ósō.
Tɨtɨń idú dɨ.
Ntitsí ntōdó ñaa san ata idú ne, ñá te
kairkāa ña tɨ. Kuan te kaikō tínuu tɨ ne, ñá te
kākóxo ña.
Ñáñā sán dɨ ne, dōo toó tɨ. Ntekú tɨ nú
sīá dɨ.
Uun ósō sán ne, kaitee tɨ.̄ Ōó luku kaa tɨ.
Ñīi ú tɨr̄áū é kaxi tɨ. Dōo diní tɨ.
-
99
39 elefante
Kɨḿi elēfanté san ñuu tɨ dɨ. Ñá te da kūdii
dɨ́ɨn tɨ.̄ Dōó tsɨɨn̄ kúñu tɨ ̄dɨ. Ōo do nchuví
ntáa tɨ te xeē étsin o nūú tɨ kān.
Dítsin tɨ ntárkāa tɨ dume taan tɨ, ntáikō
tínuu tɨ.
Ntánchɨtɨ tɨ ̄dɨ te kakaan tóo tɨ.̄ Dií dií ka
ntio kó elefanté san.
Dā ntíī ntɨ ́ne, ixkotō dîtó ntɨ tɨ. Odō ntɨ ́
tɨr̄áū é kaxi tɨ. Ntá tsi da nêní ko daví tɨ ko
ntute é ñuū ditsin tɨ. Ōo tsíi u.
-
100
payasu
Ōó luku de á payasú san. Uun á payasú san
ne, ōó ntsɨkɨ ña. Uun ña ne, va va kaa lusun ña.
Dōó xtɨ́ntɨ ̄ña. Dōó tsampa ña dɨ.
Kanarkɨn̄ii ña pílota ne, dōo ntáva ña, tsí
nanu kueen sápatu ña. Dōo xkuntée ñaa.
-
101
NOTAS PARA EL MAESTRO
Las lecciones presentadas en este libro de lectoescritura podrán ser adaptadas tanto para la enseñanza de grupos de alumnos en la escuela como para la de una persona en su hogar, pero siempre se necesitará la ayuda de una persona ya alfabetizada que domine el idioma mixteco.
Cada lección consta de cuatro partes fundamentales:
1. Palabras claves
2. Lectura
3. Ejercicios
4. Escritura
Las lecciones tienen de dos a tres páginas cada una. Se sugiere que los alumnos principiantes estudien sólo una página por clase. Los que ya sepan leer en español podrán seguir más rápido, según el juicio del maestro.
La primera lección introduce tres letras: n, t, y a, y dos tonos, el bajo ¯ y el alto ́. La introducción de las nuevas letras se hace de la siguiente manera: En la primera página de la lección se usa la nueva letra en la sílaba tónica o primera sílaba de la copla. En la segunda página de la lección se usa la nueva letra en la segunda sílaba de la copla. La letra mayúscula también se introduce en la segunda página. Después de cada dos o tres lecciones hay una página de ejercicios de repaso para afirmar lo que el alumno ha aprendido y saber si está listo para seguir con la próxima lección.
Para principiar, cada alumno deberá tener a la mano su propio libro de lectoescritura, un lápiz y un cuaderno rayado.
El procedimiento para cada clase es el siguiente:
El maestro señalará la ilustración y la palabra clave al alumno para que él las identifique. Después de repetir tal asociación varias veces, el alumno buscará por sí solo la palabra en otras partes de la misma página.
Después el maestro leerá la primera lectura, oración por oración, haciendo que el alumno repita después de cada oración lo que él acaba de leer. Si se encuentran palabras o frases desconocidas, el maestro ayudará al
-
102
alumno a reconocerlas. Luego el alumno tratará de leer la lectura por sí solo y deberá seguir practicando hasta que pueda leerla con facilidad.
Los ejercicios que se encuentran en los cuadros son de tres clases: analíticos (quitando una letra), sintéticos (agregando una letra) y sustitutivos (cambiando una letra por otra). Las palabras o coplas en cada cuadro se leen de arriba a abajo, notando la diferencia entre ellas. No tiene mucho caso poner atención en los significados de ellas sino que en los sonidos que las distinguen, pues no todas tendrán significado por separado.
La segunda lectura la lee el alumno, después de haberla estudiado en silencio por unos momentos. El maestro deberá estar atento para ayudar con palabras o frases desconocidas que el alumno encuentre, pero debe dejar que el alumno trate de leer solo. El maestro deberá asegurarse siempre de que el alumno ha entendido lo que ha leído, haciéndole preguntas sobre el contenido de la lectura.
Al terminar cada lección el maestro enseñará al alumno a escribir la nueva letra, señalando con la mano la dirección en que se escribe. Luego el alumno escribirá palabras y oraciones cortas que empleen la nueva letra. También se le dará oportunidad de escribir palabras y oraciones de su elección. Se espera que para antes de terminar de estudiar toda la cartilla, el alumno se anime a escribir algo de su propia experiencia.
-
103
NOTAS SOBRE LAS LECCIONES
Lección 1 Enseñar: n, t, a; tono bajo ¯ y tono alto ́. Hacer notar la diferencia entre átā ‘espalda’ y atā ‘viejo’. Escribir: n, t, a; nāna, tāta, átā, atā.
Lección 2 Enseñar: i, I; uso de la letra mayúscula y del punto en la oración. Hacer notar la diferencia entre ítā ko ‘mi tortilla’ y íta kō ‘nuestra tortilla’. Escribir: i, I; ítā, ini, ia, ita íā, ita átā. Iní tātá ko ita.
Lección 3 Enseñar: A; uso de la letra mayúscula en nombres propios. Hacer notar: el significado diferente a lo esperado de las dos últimas oraciones por el cambio de tono: Ata tātá ko. ‘Mi tío es viejo’. Ita nāná ko. ‘Mi tía cantó’. Escribir: A; Anita. Anita nani náná ko.
Lección 4 Enseñar: k, K. Escribir: k, K; kāa, kāá kani, kanika. Kanatāká nāná ko kanika.
Lección 5 Enseñar: ti, T; tono alto-bajo ˆ . Hacer notar: Las mujeres pronuncian la sílaba ti como chi. Escribir: T; tīna, a tínā, kakatā. Kakata āta i.
Lección 6 Enseñar: ai. Escribir: kaika. Kaika a tínā kó ni tātá ko. Áta tātá ko kaika.
Lección 7 Enseñar: u, U, N; la n final; uso de la coma. Hacer notar: La n al final de la palabra indica que la palabra se pronuncia
a travez de la nariz. Escribir: u, U, N; utun, āku, ini akú kān, ikān. Úni ūtun kaa ini akú kān. Kūnaá káa tātá ko. Ini akú kān nuu.
-
104
Lección 8 Enseñar: tu. Hacer notar: La sílaba tu se pronuncia tyu cuando no termina con –n. Escribir: tuni, tuku, itu, tutun. Nainu túku na nu nuu ka.
Lección 9 Enseñar: nt. Hacer notar: La nt se pronuncia como la nd de ‘mandar’; las mujeres
pronuncian la sílaba nti como nchi. Escribir: ntika, ntaku. Un ntáa ntika. Ntio kó ntika.
Lección 10 Enseñar: ntu; los signos de interrogación. Hacer notar: La sílaba ntu se pronuncia ndyu. Escribir: ¿ ?; ntukū, ntuni, tuntu. Kanantukū ú ntika.
Lección 11 Enseñar: e, te. Hacer notar: Las mujeres pronuncian la sílaba te como che. Escribir: e, eni, ēku, étūn. Lētu nani ná ení ko. Ōo tií nani nā.
Lección 12 Enseñar: ae, E; uso del guión mayor. Hacer notar: La a de kaeku casi no se oye; se fusiona con la e. Escribir: kaeku, kaetu. Kaeku ná Lētu. Ēté na kanika na.
¿Kaeku ntu ná ení o?
Lección 13 Enseñar: ñ, Ñ. Hacer notar: La i de un ito ‘una vez’ no se oye. Se pronuncia como una sola palabra. Escribir: ñ, Ñ; ñáñā, kūñu, íña ñūñu. Īní tātá ko ñaña. Kūtíi ña
nakáku ña kúñu ña. Īní u iña ñúñū. Ñá ntīo na kúñū. Ñá ntīo ña neñu.
Lección 14 Enseñar: ku. Escribir: kuēñu, kueku, kuāan. Kainu a kuéñū. Kukuíin nāná
ko nuni kuāan. Kueku na te kūkuií ña.
-
105
Lección 15 Enseñar: ng, ngu. Escribir: ngūtu, ngāntii, ña nguii, tun ngueko. Ngūtú
kanakueku nā. ¿Iō ntú ngutu kuii?
Lección 16 Enseñar: x, X. Escribir: x, X; xakuin, xúū, xnūnu, xuxu íxū. Nú xūu ntéku á
xakuin. Ntekú teni a xnúnu nú ntute kān.
Lección 17 Enseñar: o, O. Escribir: o, O; xoo, xíō, kóō, ókō. Iku ñíi nāná ko xoó ña. Ōó
ntio ko ita nuni xee. Ōo ixó ko te kōko.
Lección 18 Repaso. Hacer notar: La i a veces no se pronuncia en frases como xuxu íxū,
tutú ixū, etun íxū, íñu īto, y un ito. Escribir: xkānuu, xkūntée. Ixnakáte nāná ko xuxūté kān.
Kaxkainu ña ntíkokoo ña. Ōo ixó nana ko koo.
Lección 19 Enseñar: d, D. Escribir: d, D; dóō, dito, ida, didi. Ōó dentu dōó ko. Ñá te da
kūdii ídú ditó ko. Dōó dukun ntekú ña.
Lección 20 Enseñar: . Escribir: ; xuu, kóō, káān, tūun, kau ō. Xuú ne, Xtīnu
naní u. Dōó ntuu u. Xuú ne, xuu ko dóo kaexnúu. Nūú ko kade i. Káan ntō nte naní u.
Lección 21 Enseñar: ts, nts. Escribir: ts; tsīdo, tsóō, tsōo, tsāka, tsitsi. Dōo tíi de a tsído
kuetsī. Kuéen a tsído ni ā tsoo. Dōó dutsī kuiní a tsído ditsīn.
-
106
Lección 22 Enseñar: v, V. Hacer notar: Hay palabras que se pronuncian casi igual como frases, por ejemplo: viko ‘fiesta’ y vii ko ‘mi casa’. Escribir: v, V; vii, viko, xávī, vevii, ko ntûve, ntute vîdin. Vii
kaxntītsí tātá ko. Kuviko vii ña, tsi e kúvi ve. Tātá ko kuvi ña uva kó vevii.
Lección 23 Enseñar: ɨ, Ɨ. Escribir: ɨ, Ɨ; xɨxɨ, tsɨɨn, ntɨɨ, xɨku, itɨ, ntɨɨ. Xɨxɨ dóo kanantɨɨ
tɨ ntɨdi ña. Koó da kākui dɨɨ dɨɨ tɨ. Īnu ntɨɨ ́ntɨɨ ̄tɨ. Tɨɨn ú ntuví a xɨxɨ kuétsi.
Lección 24 Enseñar: k, K; los signos de interjección. Escribir: k, K; ¡ !; kiñúū, keden, kɨɨn, kidīn, kɨ́ɨn̄, kɨḱū.
Kanakueku tātá ko kiñúū. Kanakɨḱu nāná ko doó ko. Xɨkɨ ña kúnaa. Kɨ́ɨn̄ ú, kɨnantuku ú xɨkɨ ña. ¡Ñá te dā kaexnúu do dɨḱɨ!
Lección 25 Repaso. Escribir: tsɨkɨ, tsɨkɨn, ntɨkɨ, ntɨkɨn. Kanāketé xaa ñā ntɨkɨn.
Kidáa kene un ntɨɨ ́ntɨ ̄ ɨ.
Lección 26 Enseñar: v, n, nt, ñ, x; di. Escribir: xāvi, dúnū, kani, ixi, xɨxɨ; diúūn, diōko. Xāví
kakuvi Tsi Kanu. ¿Nté ntu kaa ávi dunu kuîxin? Un tsi nte Ñu Koxo véxi. Ūun nto diuun nto.
Lección 27 Enseñar: l, L. Escribir: l, L; lɨ̄xɨ, lāa, lee, loxo, lūun, lentu, lulu; Lētu,
Līku. Kaeku uni teváa kakana lɨ́xɨ. ―¡Kɨkɨrɨx́ɨɨ́! Dōó loo ná Lētu. Katuun ña lóxo na.
-
107
Lección 28 Enseñar: m, M. Escribir: m, M; meku, mītsin, mau, tsume, mixtun, ngɨmi. Kɨḿi
ā mixtun ntóo tɨ nú vii ntɨ ́kān. ―¡Meu! ―kaan tɨ.
Lección 29 Repaso. Escribir: tun tsi lɨ́xɨ.̄ Ntɨvī kueen tun tsi lɨ́xɨ.̄ Natakánuu un
ntɨɨ ́ntɨɨ̄ ́ña Má Ñūú é kotō dîtó ña.
Lección 30 Enseñar: td. Escribir: tdūvi, tdume, tduu, tdɨ́ɨn̄, kɨtdɨ̄ɨ. Tdūví kadeváa
nāná ko. Nini tdume má tdɨɨn ko. Ñéē ú un tsi nte Té Tdenu kān, ixkuidó u tutun.
Lessión 31 Enseñar: r, tr. Escribir: r; rūntu, rava, trīta, trāna, letra, tɨŕāu. Dōó luku de
tá rūntú ko. Kakui rɨɨ rɨɨ tríta kantáva tɨ.
Lección 32 Enseñar: rk, R. Escribir: R; rkaka, rkuu, rkadun, rká kāni, rkuitɨ, rkueɨ. Ñá tē
nté kaa kade rkaká Tū Káka kān. Odo vāa rkuitɨ nú rkunu kān. Rká kāni katɨntaa u.
Lección 33 Enseñar: ch. Escribir: cháā, chūun, chīi, chóō. Rkuu dóo kaéxi tɨ chaa
tátá ko. Xkaa ña deɨ ̄xoo diñɨ chaa ña ma cháa kān.
Lección 34 Enseñar: nch. Escribir: nchuve, nchūun, nchokō, nchaā, nchavī. Rkaa
nchuvé diñɨ nchúun kān. Kuēníi nto na Té Nchoō, tsí nchokuví kueen na.
-
108
Lección 35 Enseñar: s, S. Escribir: s, S; smīi, skūve, lūsun, skuilu, tá Skuîntu. Da mi
kuēen tsí smíi katɨɨn na, nī skúvē. Dōo tíi dē tá Skuîntú ko kañee tɨ skuela.
Lección 36 Repaso. Escribir: ―¿Míi ntu kāñee núní ko é utén utén ne, dōó
kuee kantii ntee? ―kaan ña.
Lección 37 Enseñar: p, P. Escribir: p, P; pātu, pāa, pusu, Pedro, Pēlu, Lūpe. Uun a
pátū ne, kañee tɨ útē pusu kan. Xó prēferu ñéē ntɨ ́pasia ni tátá ko Pedro. Ñéē ntɨ ́mí tuví Predente Ñu Koxo.
Lección 38 Enseñar: si, se. Escribir: sīrku, sīne, sinta, un sientu, Sirilu, Sirenia. Sīrkú
kakuvi Té Nchoō. Óko sēntavu é un pakete skúvē nuni. Uun ósō sán ne, kaitee tɨ.̄
Lección 39 Enseñar: f, y. Escribir: f, y; elefante, payasu. Dií dií ka ntio kó elefanté
san. Ntánchɨtɨ tɨ ̄te kakaan tóo tɨ.̄ Ntánarkɨn̄ii á payasú san pilota. Dōó tsampa ña.