NON ZER - Argia · 2014. 12. 23. · EIDER MADINA BERASATEGI/42 EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA...

2014KO ABENDUAREN 28A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.eus: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAMARKETIN SEXISTA Gama neutroa eskatzen du herritar

askok. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 4

PERTSONAIAITZIAR LOPEZ DE LACALLE: «Nik ikastolan nahi nuen,

euskaraz erakutsi, euskal munduan lan egin». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKPREKARIETATEAREN AURPEGIAK Elikagaien bankutik

jasotzen dugu janaria hilero. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 15KOLEKTIBIZATU Apunteak elkarbanatu eta ikuspegi kritikoz

janzteko proiektua. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16

IRITZIAREN LEIHOAESPETXE POLITIKA ETA BAKEA

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 18URMENETA: NIRE KONTAERA

KIKE DIEZ DE ULTZURRUN SAGALÁ / 20URDURITASUNA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Kutxa horiak. JOANES ETXEBARRIA / 20

ERDIKO KAIERAJOSE LUIS OTAMENDI: «Kezka bertsuei garaian garaiko

janzkera poetikoa ematen ahalegintzen naiz». MIEL A. ELUSTONDO / 22

ARTAZIAK Kultur bitartekaritza helburu. MYRIAM GARZIA / 26 LITERATURA SAIOA RUIZ/ 28MUSIKA JOXI UBEDA / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 30IHESI KORSIKA Mendien uhartea. LUIS DÍAZ / 32ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAOIHANA ETXEBARRIETA: «Lehenengo presoen ongizatea

dago, eta gero zu». IRATI SARASUA ARABOLAZA / 39EUSKARA NAFARROAN Lanpostu publiko elebekarrak eremu

euskaldunean. EIDER MADINA BERASATEGI / 42EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 46NET HURBIL Bill Gatesek Afrika eta Asiako laborariak nola

salbatuko dituen. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko abenduaren 28a, 2.443. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2014KO ABENDUAREN 28A

ASTEKO GAIA

MARKETIN SEXISTA

Susaeta argitaletxearen bi ipuin aurkezten dituen argazkiak (behean ageri den Neskentzakoipuinak eta Mutikoentzako ipuinak) su hartu du sare sozialetan. Herritar askok ipuin hauek

erretiratzeko eskatuz gutuna idatzi du eta Susaetak erantzutera beharturik ikusi du bere burua.Jasotako gutunak neska eta mutilei buruzko bereizketa eta aurriritziak azpimarratu baizik ez

ditu egin, ordea. Kasu hau izebergaren erpina dela jakitun, oinarria aztertzera jo duguerreportaje honetan.

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

Gama neutroa eskatzendu herritar askok

Amelia Barquinek bere Kinka blogeko Txankleten eta galtzerdien sexuaz artikuluan argi azaldua du dilema“gizonentzat zuekoak, emakumeentzat txankletak” kartelaren harira (argazkian): “Kartel horiek zer dira,deskriptiboak ala preskriptiboak? Alegia, besterik gabe azaltzen digute nork erabili ohi dituen produktuok(zertarako?), ala esaten digute nork erabili behar dituen?”.


MARKETIN SEXISTA

MARKETIN SEXISTA

2014KO ABENDUAREN 28A6 �

“EGUN, produktu, publizitate eta dendenantolaketa osoak etengabe azpimarratzen duneska-mutil bereizketa” pentsatu du askokSusaetaren ipuinen kasuaren aurrean; ipuinhauek titularrera eraman dutena adieraztendigutela ia produktu guztiek, hitzez ez badaere (ezta beharrik ere!). Baina esplizitu egiteabadela zaindu beharreko marra gorria adiera-zi digu Bilgune Feministako kide OihanaEtxebarrietak: “Oso garbi adierazten duelakoipuin estilo bakoitza nork irakurri beharduen. Banaketa horrek bazterketa dakar etaondorioztatzera zaramatza ‘neska izatekohonela izan behar duzu’”.

Marketinak edo gehiago saldu nahiak eka-rri du produktuen alferrikako sexuatzea.Gizonek bizarra egiteko aitzur bat eta ema-kumeek bizarrak kentzeko beste bat diferen-tea “behar” izatea. Itxuraz bezeroen behareta izaerara gehiago egokitzen diren produk-tuak dira eta sexua izaera horretan guztiarengainetik azpimarratzen den bereizgarria da,produktu horren funtziorako zerikusirik ezbadu ere: galtzontzilo eta kuleroak bereizteagauza bat da, baina zer zentzu du galtzerdiedo zapatak sexuen arabera diseinatzeak?Muturreko dibertsifikazio honen helburuakontsumismoa bultzatzea da.

Benetan gero eta aukera gehiago ditugu?Dibertsifikazioak aukerak zabaltzen dizkigulairudi luke lehen kolpean. Baina gama femeni-no eta maskulinoa markatzearen emaitzaguztiz kontrakoa dela azaltzen du AmeliaBarquinek Txankleten eta galtzerdien sexuaz blo-gean: “Askatasuna gezurrezkoa da: bezerooknahi duguna erosi ahal dugu, bai, baina ezindugu nahi duguna erabili, mila modutara jaki-narazten zaigunez. Manten dezagun gizon etaemakumeen arteko distantzia, ez gaitezennahastu”. Erosketa errazteko, aukeraketanlaguntzeko egiten dela argudiatzen dute sal-

tzaileek, baina erosleari nekagarri ere suertadakioke produktu bakoitzaren aurrean “nes-kentzat” “mutilentzat” dilema faltsu horretanetengabe kokatu beharra, eta taldearen onar-pena kolokan sumatu nahi ez duten haurre-kin sarri ez dagoen lekuan arazoak sortzendira; “ez, tira, hobe Minnie hartzen badut,Mickey mutilentzat da eta...”.

Gama arrosa, unibertsal maskulinoa etaguztiontzako gama zabalaErosleon pertzepzioa da apalategi arrosaz,produktu arrosaz bete direla dendak. Gamaarrosa sortzeak sexismoa areagotu duelasalatzen dugu, baina Etxebarrietak oroitara-zi digunez mundu arrosaren aurreko huraez zen unibertsala: “Lehengo produktu uni-bertsal haiek izan zitezkeen ikuspegi mas-kulino batekin egindakoak. Horrek ez duesan nahi, esaterako, neskok baloiarekinjolastu ezin genuenik. Orain merkatu femi-nizatua sortu da baina ez dena unibertsala”.Gizartean jende askok eta askok eskatzendutena zer den bistakoa da: “Gama zabalbat denontzako balio duena”.

Benetan gehiago saltzen da bereizita?Etxebarrietak bestelako produktu, publizitateeta denda antolaketa bat lantzera gonbida-tzen ditu saltokiak: “Ausartuko nintzatekeesatera beste modu batean egingo baluteagian gehiago salduko luketela; jende askoerabat nazkatuta gaude panorama honekin.Ikuspegi ekologikoa saltoki handietan sartuden bezala, lanketa honek ere bere sarbideaizango duela pentsatu nahi nuke”.

Bada ekintza positiborik dendarien artean:Toy Planet jostailu etxeak aurten katalogoaegiterakoan bereziki zaindu du argazkietanislatzen diren rolak, eta ume guztiak erakutsiditu era guztietako jostailuez gozatzen.Donostiako Toy Planet-Jostamendi dendako

Koloretakopiezatxoekineraikuntzak egitekoaukera ematen duenetxeak 1974an oharhau zabaltzen zuen(ezkerreko argazkian)eta publizitateparekidea egitenzuen. Egun, bi gamabereiziak ditu:eraikuntzareniruditeria etaindarrarena mutileibideratua dago, etapiezatxo arrosekinzaintzaren iruditeriaeta harremanenaneskei bideratua.Arreta deitzen dueraikuntzen ikur denmarkak neskeibideratutakojolasetan etxeakaurrez eginakematen dituela,eraikitzeko ahalmenagaratzeko aukerarikeman gabe.


MARKETIN SEXISTA

arduradun Idoia Gallardok azaldu digu azkenurteetan bezeroen artean sumatzen zuteneskariari erantzunaz eman dutela aurten pau-soa: “Iaz sare sozialetan halako argazkiek oso

harrera ona izan zuten eta aurten katalogoraeraman ditugu”. Zehaztu behar da katalogo-an euren markako jostailuak aurkezten direlamodu parekidean, baina gainerako etxeek

JEANNE MAGLATY-K smithsonian-mag.com webgunean argitaratuta-ko artikulutik koloreek AEBetanizan duten bilakaera laburtu dugu,hemengoa ere ulertzeko argigarriizango delakoan.

Umeak mendetan zuriz jantziizan dira 6 urte egin artean. Egun,berriz, jaio orduko adierazi nahi iza-ten da haurraren sexua belarritakoe-kin, eta kolore arrosa eta urdinezbereiziz. Bi kolore horiek, gainera-ko pastel tonuekin batera, XIX.mende erdialdera iritsi ziren hau-rren arropetara, baina MundukoLehen Gerratearen bezpera arte ezzitzaizkion kolore bakoitza sexubati atxiki. Eta alderantzizko esa-nahia eman zitzaien gainera: gorria-

ren aldaera den arrosa gogortasuna-rekin eta mutilekin lotzen zuten etaurdina fintasunarekin eta neskekin.

1940an aldatu ziren kolorezsexuak. 1960an emakumeen aska-pen mugimenduak anti-femeninoeta anti-moda mezuak zabalduzituen. Unibertsala bilatu zen bainaRoosevelten garaian gertatzenzenaren kontra, neskak “mutilen”tankeran janzten hasi ziren, neska-tilek izan zitzaten mutilen tratu etaaukera berak. 1985ean haurdunal-diko frogek gurasoak neska edomutila ote zetorren zain jarri zituz-ten eta jaioberrientzat sexua marka-tuta duten produktuak erosten hasiziren. Marketinak egin du hortikaurrerakoa.

AEBetako presidente izango zenFranklin Delano Roosevelt,1884ko argazkian. Garai hartanjanzkera hau neutroa zen.

Ba al zenekien 1940 arte arrosa “mutilena” zela?


MARKETIN SEXISTA

ohiko moduan bidali dizkiete argazkiak:“Beste ekoizleei gustatu zaie ideia, bainaoraingoz ez dira urratsa ematera ausartu etaohiko esterotipoekin jarraitzen dute. Sukalde-txoetan bai, hor mutilei leku egin zaiela ikus-ten da”. Bezeroek oso gutxik egin diela aipa-menik esan digu, baina jaso dituzten aipamenguztiak oso positiboak izan direla, “bazelagaraia esan digute”. Gallardok dudan jarri dukoloreagatik benetan gehiago saltzen ote den:“Ados, badira bezero batzuek oso garbi esa-ten dutenak ‘arrosa ez dugu nahi mutilentzat’edo ‘auto telegidatua neska batentzat ongiikusten duzu?’ onespena bilatzen dutenak.Baina normalean produktu neutroek osoharrera ona izango lukete. Salmenta aldetik,patinetea erostera datorrenak berdin erosikodu patinetea, hori delako umeak nahi duena,nahiz arrosa ez izan”.

Saltzaileen erantzukizunaSaltokiek ardura sozial handia dute parekide-tasuna lortzeko bidean. Ordea, ez dugu aur-kitu euren gizartearekiko konpromisoetantxertatuta duenik. Susaetako kasuarenaurrean hiru erantzun hauek jaso ditugu: San-turtziko Mamariga auzoko Arkupe kioskoa-ren nagusi Jose Ignacio Martinek gutunabidali du Susaetara, esanaz ordura arte ezbezala, haren produkturik ez duela salgaijarriko kioskoan, ipuin horiek erretiratzen ezdituen artean. Gexan Sors-ek, Elkar TaldekoMarketin Zuzendariak adierazi digunez,“gure dendetatik halako liburuak kentzekoerabakia hartu zen”. Erantzukizuna sortzaile,argitaletxe eta saltzaileena, partekatua delaazaldu digu: “Sorkuntza autore bakoitzarenerantzukizuna da baina Ttarttalo eta Elkarargitaletxeetara iristen zaizkigun proposame-nak argitaratu edo ez erabakitzerakoan, pare-kidetasunaren printzipioekin talka egitenduten edukiak bazter uzten ditugu eta ezditugu argitaratzen (hala ere, esan behar dahemengo sortzaileek aurkeztutako lanetan,zorionez, irizpide hauek ongi betetzen dire-la). Gure dendetan, eskaintza egokitzen duguparekidetasuna, giza eskubideak… berma-tzen dituzten argitalpenekin. Ezinbestekoaikusten dugu argitaletxeen laguntza, eurakdira profesionaltasunez eta zuzen jokatubehar dutenak lehenik”.

Ipuin hauek salgai dituen Eroskiko Gizar-te Erantzukizun arduraduna den AlejandroMartínez Berriochoak azaldu dizkigu pro-duktuak hautatzeko irizpideak: “Haurren jos-tailuak hautatzeko orduan, produktuarenheziketa elementuetan eta kanpainaren sal-menta potentzialean oinarritzen gara; horre-tarako, aurreko urteei erreparatzen diegu, etahornitzaileak komunikazioan eta publizita-

tean egin asmo duen inbertsioari”. Liburuengaira etorrita: “Ez da kontuan hartzen neska-toentzako edo mutikoentzako liburuak otediren alta emateko orduan. Saiatzen gara libu-ru guztiak izan daitezela hala mutikoentzatnola neskatoentzat; horrela, gizartean nahas-mena edo ezinegona eragin ditzaketen libu-ruak saltzea saihesten dugu. Gure liburu sor-taren bidez berdintasuna bultzatzen saiatzengara. Edonola ere, egia da zenbait gai interes-garriagoak izaten direla neskatoentzat muti-koentzat baino eta alderantziz (esaterako,liburuaren protagonista zein den), baina ira-kurleak hautatzen du”.

Erakundeen eskumenakEmakundeko (Emakumearen Euskal Era-kundea) zuzendari Izaskun Landaidak azaldudigu erakunde honek gomendioak bidali diz-kiola Susaeta argitaletxeari, “Emakundek ezbaitu ahalmen zehatzailerik”. Argitu duenez“Emakundek dituen egitekoen artean dagonegoziazio-bideak eta gomendioak emateapertsona fisiko nahiz juridikoei, sektore pri-batuan gertatzen diren sexuagatiko bereizke-ria egoerak edo ekintzak zuzentzeko”. Bainanabarmendu duenez, “saltokientzako ezdago araudi zehatzik, gainontzeko gizarteeragile eta enpresa guztien ardura bera dute,baina beharrezkoa izango litzateke gai honeninguruan hausnarketa egitea”.

Norberaren arduraJakina da marketinak atrofiatu egin dizkigulagustuak eta desioak, produktu neutro batenbila joanik ere eskaintza binarioarekin topoegiten dugula, norbanakoaren ahalmenakezdeusa dirudiela kontsumismoa ardatz duenmakinatzarraren aurrean... baina mugakmuga, beti dago zer egin. Amelia BarquinekKinka blogean titularretik botea digu enbidoaNor ausartuko da panpina bat erosten (bere semeaez den) mutil bati Gabon hauetan? artikuluan.Inbertsioaren araua delakoa proposatzendigu bertan: “Neska batentzako oparia auke-ratzeko orduan, nire buruari galdetzea eamutil bati gauza bera oparituko niokeen. Etaalderantziz. Galderak balio dezake kontura-tzeko ea ni ere neska/mutil binomio tradizio-nala eraikitzen laguntzen ari naizen. Eta geroerabakia hartuko dut, noski, zeren mutikoakbaloi bat nahi badu, ba horixe nahi du, zerga-tik ez. Baina batzuetan ideiaz aldatzen dut”.Oihana Etxebarrietak Olentzeroren gutunaumeekin aztertzea proposatu digu, etxekoguztiek kritikoki eztabaidatzea zerden objektu horiekin bilatzenduguna, dauden aukera guztiakerrepasatzea, publizitateak elkarre-kin komentatzea, eta abar. n

SusaetarenerantzunaHona IñakiSusaetarenizenean jasotakogutunaren pasarteesanguratsuetakobat:“Gauza zenprintzesenliburuakNeskatoentzakoipuinakizenburupeanbiltzea, amoneketa ameknormaleanprintzesenliburuak eurenalabentzakoerostendituztelako eta ezsemeentzako, etaez dut uste horibaterediskriminatzaileaedo sexista denik,gauza beragertatzen dafilmekin,jostailuekin,soinekoekin etaabar. Erosketaerraztea dabilduma batsortzearenhelburua, inoiz ezdugu inordiskriminatzekointentzio izpirikizan. Edozeinmodutan,etorkizuneanarazoakeragozteko, liburuhauekargitaratzeariutziko diogu,edizioa agortzendenean”.

1963ko hartan 6 urte zenituen. Lehenengoikastola-egun hartako oroitzapenik baterebaduzu?Oroitzapen argirik ez, baina han izango nin-tzela uste dut. Gainerakoan, oroitzapen pila!Azken finean, hura nire haurtzaroa izan zen.Oso gogoan dut aita-amekin joan nintzelaZerkabarren kaleko etxe hura ikustera. Izanere, eskolara hasita nengoen ni ordurako, gureauzoko Florida eskolara. Han eman nituenIzaskunen [Arrue] etxera hasi aurreko bizpahi-ru hilabeteak. Gogoan daukat Izaskun ezagu-tzera eta tokia ikustera joan ginela. “Hauxeizango da zure eskola berria” esan zidaten,“eta hauxe zure andereñoa”. Gogoan dituthitz horiek. Gelatxo bat ikusi nuen, hutsik.Izaskun, berriz, pertsona atsegina irudituzitzaidan. Handik bi egunera, edo astebetera,eskola hartara hasi nintzen. Hasieran haurgutxi ginen han. Argazki bat badut garai harta-koa, eta han gara Rafa –Izaskunen semea–,Arantza Aranzabal, Iñaki Arriola, Jabi Ugarte,Pedro Elosegi, beste Arantza bat han denboragutxi egin zuena, Idoia Yoldi, besteren bat etani. Horiek ginen hasierakoak. Gero, umeberriak ere etorri ziren, eta lehendik zeudenbatzuek, berriz, utzi egin zioten joateari.

Zertan zen eskola ematea, pedagogia, didakti-ka, metodologia?Izaskunek esaten ziguna: “Eseri, eseri lurreanindioen moduan!”. Eta hantxe, lurrean jarrita,ematen genuen eskola. Oso oroitzapen politada. Irakurtzen eta idazten ikasteko, Martin

Txilibitu genuen kartila. Oso polita! Han ezeridatzi ordez, Izaskunek zotzak eramatekoesan zigun, koloretako zotzak ziren, eta haie-kin letrak osatzen genituen lurrean. “Orainegingo dugu A... Orain, T... Orain, M…”.Lehenengo, letrak irakurtzen ikasi genuen.Gero, hitzak. Ondoren, kartilatik irakurtzenhasi ginen. Zenbakiekin, gauza bera. Arbel-txoak ere bagenituen, eta hantxe idaztengenuen. “Lurrean jarri duguna kopiatukodugu arbeltxoan”. Matematikako zenbakiak,berriz, barbantzuak, babarrunak eta botoiakmanipulatuz osatzen genituen. Edo kartetanjokatzen genuen, “eskobara”, eta kartetanbatuketak lantzen genituen! Hiztegia lantzeko,berriz, Izaskunek bazuen loto moduko bat.


Itziar Lopez de Lacalle Añarbe (Gasteiz, 1959),Gasteizko lehen ikastola hartara, Izaskun Arrueandereñoaren etxean hasi zen haurretan zaharrena.Arantza Aranzabal, Iñaki Arriola, Pedro Elosegi, RafaelPikatoste… izan zituen kide, Olabide Ikastolaren haziaerein zuten gelatxoan. Irakasle ikasketak egin zituenGasteizen: 1979ko ekainean bukatu eta Duranako Ikastolaireki berrian zen irailean, lanean. 33 urte egin zituen han,Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan. Salburuako LehenHezkuntza Ikastetxean ari da iaztik, gustura. Mordoxkaditu garai bateko bizipenak, eta ezpainetan irribarrea duelakontatu ohi ditu duela 50 urteko gorabeherak. Inondik ere,ez zen sasoi txarra izan.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Nik ikastolan nahi nuen,euskaraz erakutsi, euskal

munduan lan egin»1963ko abenduaren 4an ume apur batzuek Gasteizen, Zerkabarren kaleko 9. zenbakiko

eskailerak igo zituzten beren gurasoen eskutik helduta. Laugarren solairuan, ezkerreko atean,zain zuten Izaskun Arrue andereñoa. Gasteizko lehen ikastola.

Eskaileretan gora abiatu zen egun hartan Itziar…

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

ITZIAR LOPEZ DE LACALLE


Batean irudiak, bestean hitzak. Batak hitzaateratzen zuen, irakurtzen zuen, eta besteokirudia “kantatzen” genuen: “Nik, nik!”…

Irakasle zara zu zeu gaur egun.Bai, irakaskuntzan ari naiz aspaldi, eta aurrera-koia iruditzen zait orduko sistema, Izaskunekgurekin erabiltzen zuena. Batere tradizionalaez. Mojetan, han aritzen ziren ikasleak, sekula-ko kaligrafia pila egiten. Guk aldiz ez, modunaturalean ikasi genuen. Gogoratzen naiz ezgenuela kalera jaisterik. Hura klandestinitateazen. Goizeko hamaiketan ezin, bada, ume koa-drila bat kalera irten! Ordainetan, hantxe ber-tan izaten genuen atsedena, hantxe jolastenginen, edo kartetan edo beste zer edo zertan.

Euskaraz bazenekien garai hartan?Eeez, gure etxean inork ez zekien! Gasteizta-rrak nituen gurasoak, Lopez de Lacalle Añar-be. Amaren aldetik tolosarra genuen aitona,oso gazterik Araiara bizitzera etorria. Gureaita, osaba eta beste zenbait, Andoni Urresta-razu “Umandi”rekin hasi ziren euskaraz ikas-ten. Eskola batzuk eman zituzten, baina ezluzaro, Umandi erbestera joan zen-eta.Oraindik etxean daukat haren gramatika,zahar-zaharra. Gurasoak abertzaleak ziren,eta apustu horixe egin zuten. Lagunekin jola-sean gu, eta galdetzen zigutenean bagenekinzer esan behar genuen: “Zer eskolatara joatenzarete zuek?”, haiek. Eta guk: “Eskola txikibatera”. “Zer ikasten duzue?”, “bada, euska-ra”. “¿Y el vasco para qué?”, haiek, harrituta.Horregatik diot, ausartak izan zirela iruditzenzaidala, garai hartan, Gasteiz hartan, gu ikas-tolara bidaltzeagatik. Bost urte egin nituen

Zerkabarren kaleko etxe hartan, eta 10 urte-rekin, institutura, Batxiler lehenengo mailaegitera. Nire ahizpa Zerkabarrenen hasi zen,eta Estibaliz hiribideko ikastolara joan zengero. Neba gazte biak, berriz, Estibaliz hiribi-detik Olabide ikastolara. Ni, ordea, Zerkaba-rren kaletik institutura zuzen.

Gurasoak abertzale zirelako eraman zintuztenIzaskun Arrueren etxera, euskaraz eskolatzera.Gogo horixe zutela esango nuke nik. Gainera,beraiek ez zuten euskararik, eta horixe emannahi seme-alabei! Bestalde, hemen bazen esko-la bat, ikastunen eskola, nonbait, eta hantxejarri ziren harremanetan Maria Teresa Urresta-razu, Ramon Narbaiza eta enparauekin. Ikas-tun eskola hura, nonbait, gaur egun elizbarru-tiaren eskola dugu, lanbidea ikasteko eskola.Gazte ziren, hamaseiren bat urte. “Asteburue-tan mendira joaten ginen, kanta batzuk ereikasten genituen…”, horrelakoak esaten zituengure aitak. Nik uste giro horretan egosi zelaharen abertzaletasuna, Ramon Narbaiza apai-zak kutsatuko ziela gogo hori. Argazkiak erebaziren gure etxean. “Hemen Gorbeia gailu-rrean gaude”, esango zigun aitak. Eta ikastuneskola hartako koadrila zen. Uste dut apaizharen bidez hasi zela talde txiki bat AndoniUrrestarazuren etxean, euskara ikasten.

Martin Txilibitu aipatu diguzu lehen, euskarazirakurtzen ikasteko erabilitako liburua.Irakurtzen ikasi genuen, baina Izaskunekbazuen kezka: “Ume hauek, gero instituturabehar dute. Erdaraz ere ikasi behar dituztegaiak”. Eta Enciclopedia erosi genuen, ordukoikasle guztiek erabili zuten liburu famatua.

Izaskunekpresioa“Beharbada,presio handiaizango zuenIzaskunek, unejakin bateangaztelaniazkoeskolara joanbehar genuelako,eta, hara sartuahal izateko,azterketa batgainditu behargenuelako. Bainanik, umenintzenez, lasaibizi nuen hura,nahiz eta nilotsatia izan etaberak galderakegiten zizkiguneanni larritu. Gurealagun girokoeskola zen, ez zenohikoa. Zenbataldiz gelditu oteginen Izaskunenetxean bertanbazkaltzen!”.



“Biharko halako eta halako ikasi behar dituzueburuz”, agintzen zigun Izaskunek. Etxekolanak agintzen zizkigun, alegia. Etxera joan,gaztelaniaz ikasi, eta biharamunean euskarazazaldu behar genion Izaskuni. Lan bikoitzazen, baina, aldi berean, bietara ikasten genuen,eta ondo! Ipuinak ere kontatzen zituen Izasku-nek, eta nire gusturako, arratsaldeak zoraga-rriak izaten ziren: kantatu egiten genuen! Libu-ruxka bat zuen: kantuen hitzak eta notak ageriziren bertan. Melodika jo, doinua atera etakantatzen hasten ginen. Niri asko gustatzenzitzaidan kantatzea, eta horretan pasatzengenuen arratsalde zati bat. Betiko kantuakziren, herrikoiak: Itsasoa laino dago, Triste bizinaiz eta, Isil-isilik… Nik ikasiak ditudan kantuherrikoi guztiak hantxe ikasi nituen.

Kristau-ikasbidea ere bazen han…Bai, dotrina ere eman behar genuen, katekesirajoan behar genuen Gasteizen, eta Izaskunenetxean euskaraz errezatzen ikasi genuen. Han-dik kanpoko katekesian, gaztelaniaz zen dena,baina beharbada Izaskunek berak gauzatxobatzuk erakutsi zizkigun gaztelaniaz, dotrinariburuzkoak. Ostiral arratsaldeetan, lehiaketatxiki bat egiten zuen. Korru txiki batean jar-tzen gintuen, galderak egiten zizkigun, etadenak zuzen erantzuten zituenari txanpontxiki bat ematen zion. Ez dakit erreal bikoaedo zer izango zen, baina hura poza ostiraleantxanpon hura etxera eramaten zuenak! Gauzapolit-politak gogoratzen ditut. Familia batginen guztiok. Ume gutxi, eta denok lagunak.Patiorik ez genuen, baina, batzuetan, irteeran,denok batera irten –neska-mutil guztiak kaleanzebiltzan garaian, gu nabarmentzeko arrisku-rik ez zegoenean–, eta Izaskunen etxepekoigarobide moduko batean jolas egiten genuen.Hantxe askatzen ginen!

Eskolaz kanpoko jarduerarik bazen, nonbait…Bai. Gogoratzen naiz, nik bederatziren baturte, udalekuak antolatu zituztela eta Lekaro-

zera joan ginela, talde txiki batean. Nik, egiaesan, betikoak gogoratzen ditut: Aranzabal,Arriola, Elosegi eta Rafa Pikatoste. Ez dakitastebete edo hamabost egun egin genituenhan. Gure lehenengo udalekua! Euskara ezgaltzeko, edo indartzeko saioa. Gauza askoantolatzen ziren… Eibarren ere izan ginen,Arraten, lehiaketa batean, betiko bostok.Hizkuntzarekin lotzeko jolasak ziren. Komikibat zen, baina hitzik ez zuen, eta guk hitzakjarri behar genizkion. Edo ipuin baten amaie-ra asmatzea zen ariketa… Nik uste gure hiz-kuntza maila neurtzeko ariketak zirela.

Urte asko geroago Peli Martinek ere idatzikozuen Arrateko horretaz. Ondo antzean jardunzenutela eta pozik zirela gurasoak.Bai, postu ona atera genuela uste dut. Autobatean joan ginela gogoratzen naiz, eta aldiz-karitxoak eman zizkigutela sari. Nik uste Kili-kili izango zela. Behin izan zen hori…Neguan, Gabon kantak ikasten genituen, Bri-giden elizara joan eta, egun batean, arratsaldez,kantatzen genuen. Ez dakit gure aita-amentzatbeste inorentzat kantatzen ote genuen, kanpo-korik etortzen ote zen gu entzutera. Baina eli-zara joan eta kantatzen genuela, bai. Jaunar-tzea, bestalde, auzoko elizan egin nuen nik,gaztelaniaz, eta hura prestatzen ari ginela, gaz-telaniaz galdetzen zigun apaizak, baina nikeuskaraz besterik ez nekien!

Eta orduan?Orduan?... Behin, apaizak dotrinako galderabat egin zidan. Nik ez nekien gaztelaniaz eran-tzuten, baina euskaraz bai: “Badakit erantzu-ten, baina beste hizkuntza batean”. “A, bai?”,apaizak, “eta zein hizkuntzatan?”. “Euskaraz”,nik. “Bada, esan”. Eta hasi eta buka esan nuen.Ez dakit zen Sinisten det, edo zer, baina osorikesan nuen, behintzat. Eta ume guztiak niribegira. Eta ni lotsatan! “¿Pero tú de dónde eres?¿Eres vasca?”, “¡Sí, pero de Vitoria, como tú!”, nik,lotsati. Institutuan ere gertatu izan zitzaidan,

Atzo etagaur“Orduan Izaskunenetxean beste inonezin nezakeeuskaraz hitz egin.Kito. Institutuanhasi nintzenean,berdin, gaztelaniazziren harremanguztiak. Gero,irakasle eskolan,euskararen gogoapizten hasi zen.Izaskunek berakEuskara irakatsizuen –hautazkoikasgaia zen–, aldibatez, 1978inguruan. Pare bataldiz joan nintzenharen saioetara,eta ikasleekbetikoa: ‘Hara,gasteiztarra! Etanola hitz egitenduzu euskaraz?’.Piztia arraroanintzen. Gero,pixkanaka-pixkanakaeuskara lekuaskotara sartuzen. Gaur egun, ia-ia lekuguztietan dago.Aldea oso handiada”.



arbelera irten eta han, biderketak, edo zatike-tak. Ni euskaraz trebatuta nengoen, ordea!Eragiketak egiten nituen, euskaraz nire baitan,eta gaztelaniara itzultzen nituen nire hitzakgero. “Hiru lauko… hamabi”, hori banekien,baina gero “tres por cuatro, doce” esaten ikasibehar izan nuen. Horrelakoak hamaika! Gogorxamarra izan zen hasieran… Nik jaunartzeagaztelaniaz egin nuen, baina nire atzetik etorriziren Pedrok, Iñakik eta Mendizabal batek,esaterako, euskaraz egin ahal izan zuten, Brigi-detan. 1967ko argazkia dut…

Institutuan ere nabarmendu zinen, beraz.Disimuluan pasatzen saiatu nintzen. Hangoirakasle asko Francoren Erregimenekoak ziren.Ahoa itxita edukitzea komeni zen. Ez nukeesango beldurra sentitu nuela, baina banekien,etxean gurasoek esanda, ikastolako zenbaitgauza ez nuela kontatzerik. Ez zen komeni esa-tea. Egokitu nintzen arren, hasieran aldapagora egin zitzaidan. Bakarrik nengoen han.Pedro eta Iñaki elkarrekin joan ziren, bata bes-tearekin zeuden. Ni bakarrik. Eta Arantza erebakarrik joan zen. Institutuan, gainera, aldebatetik neskak eta bestetik mutilak geunden. Biinstitutu ziren. Gure gelan 42 neska ginen, etani, ordu arte, gela txikian eta dozena lagunenartean ohituta nengoen. Eta, gauza guztien gai-netik, nik erreferentziazko pertsona bat izannuen beti: Izaskun, nire bigarren ama! Institu-

tuan, aldiz, gai bakoitzak bere irakaslea zuen,eta señorita zen hango tratamendua.

Dakigunez, institututik irten eta Estibaliz hiribi-deko ikastolara joan ohi zineten, euskarari eus-teko, eta etxeko lanak egiteko. Maria JesusArriolaren eta Rafa Etxegarairen laguntzaomen zenuten…Bai, euskara galduko ote genuen kezka zutengurasoek. Gure etxeetan ez zen euskaraz hitzegiten, ez genuen norekin euskaraz hitz egin.Izaskunen etxean euskaraz hitz egiten nuen,kalera irten eta gaztelaniaz. Hala esango nuke.Dena dela, arestian esan dut, Izaskunen etxetikinstitutura joan nintzen ni zuzen, Estibalizhiribideko ikastolatik igaro gabe. Tarteka joanizan nintzen, hala ere, ni institutuan oporretaneta artean ikastolan eskolan ari ziren egunetan.Gainera, nire neba-ahizpak ere han ari ziren.Bai, hango gelatxoetan ere ibili nintzen. “Eto-rri Itziar, jarri horren ondoan eta lagundu ira-kurtzen”. Patiora irteten ginenean ere, txikie-kin jolas egiten genuen, edo zaintzen genituen.Ordudanik gustatu zitzaidan irakaskuntza.Txikitan, Izaskunenetik irten eta etxera joatennintzenean, panpinak atera, lurrean jarri etajolas egiten nuen, panpina haiek umeak zirelaeta neu nintzela Izaskun.

Irakasle izan nahi zenuen, txikitandik.Zalantzarik ez nuen. Ikastola batean irakasleizan nahi nuen nik. Irakasle ikasketak eginnituen eta lan bila abiatu nintzen 1979an.Garai hartan, oposaketak egitea zen lanerakobidea, baina oposaketak eginez gero, gaztela-niazko eskolara zindoazen erakustera! Nik eznuen edozein ikastetxetan lan egin nahi, nikikastolan nahi nuen, euskaraz erakutsi nahinuen, euskal munduan lan egin. Eta, zorio-nez, uda hartan bertan jaso nuenDuranako Ikasbidea ikastolan lanegiteko deia, eta bertan eginnituen 33 urte. 2013-14an etorrinintzen Salburuako ikastetxera. n

“Kale honetara etorri eta iruditzen zaitberriro igoko naizela, eskaileretan gora,txirrina joko dudala eta Izaskunekirekiko didala atea. Gelatxora sartu,lurrean jarri eta laster hasiko garelakantari… Ondoren, Xabiertxo irakurrieta halakoak egingo ditugula”.

Zerkabarren 50 urte

AZKEN HITZA

Gurasoenilusioa“Batez ere, aitarennahia zen gukeuskaraz ikastea.Gazterik hil zen,ordea, nik zortziurte nituela, eta,orduan, amak itsu-itsuan jarraituzion aitarennahiari. Gurasoekez zekiteneuskararik, bainahorixe nahi zutenguretzat. Uste dutilusio handiaizango zutela gukeuskaraz ikasigenuela ikustea”.


PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Josune Ibarguren Alkorta naiz,azpeitiarra, eta 43 urte ditut. Orainsei hilabete hasi nintzen herrikoelikagaien bankutik janariajasotzen, etxekoek platerean zerbaiteduki zezaten.

Elikagaien bankutik jasotzen dugujanaria hilero

LANGABEZIAN GAUDE bikotekidea eta biok,eta 8 eta 10 urteko bi seme-alaba dauzkagu.Nik lan txikiak egiten nituen lehen han etahemen, baina ez dut sekula lan finkorik izan.Gaur ordea, lan mundua nola dagoen ikusita,niri ere gutxitu zait lana. Bikotekidea, bestal-de, urtetan zonaldeko enpresa batean laneanaritua, langabezian geratu zen duela bi urteinguru, eta bukatua du langabeziagatik kobra-tzekoa zuena. Momentu honetan Diru-Sarre-rak Bermatzeko Errenta kobratzen dugu,baina 426 euro lau laguneko etxe hipotekatubat gobernatzeko jakina da ez dela nahikoa.

Orain dela urte erdi jo genuen udaletxekogizarte zerbitzura laguntza eta aholku eske,bai bagenekien diru-laguntzak bideratzendituztela egoera zailak bizitzea tokatzen arizaionari. Diru-laguntzen gestioarekin lagun-tzeaz gain, udalean eman ziguten elikagaienbankuari buruzko informazioa. Hilean behinjasotzen dugu janaria, eta hilabetea salbatzendigu herritarrek bideratutako ekimen honek.

Oso pauso gogorra izan zen udalera lagun-tza eske joan behar izatea, horrelako egoerakez baitaude batere gizarteratuta, eta gutxiagobertakoen kasuan; herritarrei urrutikoa egitenzaie egoera hau, ez behintzat bertakoena,atzerritarren kontua dela uste dute… bainajabetzen hasi beharra dago agian bizilagunadaukagula etxekoei platerean zer jarri ezduela. Izugarrizko lotsaz gerturatu ginenlehen aldiz banaketa puntura, gutaz zer pen-tsatuko zuten erreparoz, baina eskerrak emanbeharrean gaude hilero zer jan eduki dezagunmilitantziaz lanean ari diren guztiei.

Oraingoz etxeko gastuak guk ordaintzekomodua egiten dugu, baina neguarekin batera

gastu energetikoek ere gora egiten dute (kon-tuan hartu gabe energia enpresek eta gober-nuak egindako igoerak) eta dena zehatz-mehatz kalkulatu beharra dago. Saiatzen garaalferrikako inolako gasturik ez egiten, etanola edo hala, uste dut aurre egingo diogulahotzari. Baina ez dira hor bukatzen herrita-rron oinarrizko beharrak; zer gertatzen daarroparekin? Bikotekideak eta biok ezer erosigabe jarraitu dezakegu arropa ondo xamarzainduz gero, baina seme-alabak hazten aridira eta txiki geratzen zaizkie jantziak. Zorio-nez, elikagaiak biltzen dituen talde berakarropa bilketa jarri du martxan, eta urtebukaerarako familia edo norbanakoentzakopoltsak prest izango dituztela esan zigutenorain gutxi. Eta Gabonekin ere berdin, jostai-lu bilketa dago martxan, eta herritarrek ema-ten dutenarekin gure seme-alabei zerbait opa-ritzeko moduan izango gara.

Gurea ez da kasu isolatua eta jendarteariikusarazi behar zaio prekarizazio eta pobre-zia egoerak ondoan dauzkagula, gero etagehiago direla, eta edozeini suerta dakio-keela. Gobernuek darabiltzaten politikaksalatzekoak dira, baina gureesku dagoenari heldu behardiogu, albokoari lagunduz,auzoan, herrian, elkartasuneaneta elkarlanetik. n

| itsaso Zubiria Etxeberria |

�

“Izugarrizko lotsazgerturatu ginenlehen aldizbanaketa puntura,gutaz zerpentsatuko zutenerreparoz, bainaeskerrak emanbeharrean gaudehilero zer janeduki dezagunmilitantziaz laneanari diren guztiei”.


Unibertsitateko ikasle talde batek kolektibizatu.cc webgunea jarri du martxan, software libreeta lizentzia ireki bidez apunteak partekatzeko egitasmoa. Bildutako materiala kritikokilantzeko eta gogoetarako tresna ere izan nahi du proiektuak, ahalik eta jende gehienaren

parte-hartzeari eta hartu-emanari esker.

KOLEKTIBIZATU

MUNDU AKADEMIKOA sarri itxia eta elitis-ta dela iritzi dio Iker De Luzek, web-gunea abiatu duten ikasleetakobatek. “Mesfidantza errotutadaukagu eta egiten dugun languztia guretzat baino ez dageratzen, indibidualismoaeta lehia sustatzen duhorrek eta gainera uni-bertsitateak mugatu egi-ten du sarrera hainbatedukitara, jakintza ugariordaindu dezaketenenesku baino ez baitago, nikadibidez ez dut sarbiderikmasterretako edukietara”.Hori aldatzeko, lan, apunteeta jakintza guztiak denen eskurajarri nahi dituzte: “Nola eraikikodugu Herri Unibertsitate bat, bertankolektiboki bildu, partekatu, eztabaidatu,zalantzan jarri, kontrastatu, zabaldu eta erai-kiko dugun jakintzarik gabe?”.

Alferren txokoa ez, eztabaidarako guneaAurrekariak badira. Campus eta fakultatebatzuetan apunteak partekatzen dituztedagoeneko, El rincón del vago webgune espai-niarraren gisako adibideak ere ezagunak dira,baina ikasleei lana errazteaz gain –azterketeibegira esaterako–, dimentsio orokorragoa

hartzen du Kolektibizaturen abiapuntuak:jendearen hartu-emanaren bidez, denen

artean jakintza eraikitzen eta aberastenjoatea da funtsa. Are gehiago, proiek-

tuaren lehenengo fasea apunte etalanen bilketa baldin bada ere, epeertain eta luzera bildutako horriguztiari ikuspegi kritiko etaherritarra txertatzea da asmoa,euskaraz beti ere. “Adibidez,Zientzietako ikasleek hitzaldiaantolatu dutela fracking-ariburuz, sistema kritikotasunez

aztertuz? Hori jaso eta gaiariburuzko materialetan txertatukogenuke”, azaldu digu De Luzek.Webgunean, lanketa honek har-

tuko du protagonismoa.Zenbat eta ekarpen gehiago egin, orduan

eta aberatsagoa izango da pilatzen joangoden jakintza, dio ikasleak, baina nola bermatuparte-hartzea? Proiektuaren bultzatzaileakhainbat ikasle mugimendutako kideak dira(Leioatik!, Ikasle Abertzaleak, Hara ba!...) etaharreman estua dute ikasle talde eta asanblade-kin: “Poliki-poliki karreraka azpitaldeak sor-tzea da helburua, arlo horietako materiala bil-tzen, euskaratzen eta kritikoki lantzen joangodirenak”. Graduen urte zehatzak eta ondorenkarrera osoak ikuspegi herrikoi eta kritikoabarnebilduta publikatuko dituzte, “horrela,unibertsitatean elitizatua izan den jakintzaedonoren eskura egoteaz gain, askapenerakohain beharrezkoa den ikuspegi kritiko etaherrikoia euskaraz izango dugu eskuragarri”.Azken finean, “besteongandik ika-sitako, besteokin eraikitako etagure hausnarketen bidez sortu etazabaldutako jakintza” partekatzeada xedea. n

Apunteak elkarbanatu eta ikuspegikritikoz janzteko proiektua

“Unibertsitatean elitizatua izan denjakintza edonoren eskura egoteaz gain,askapenerako hain beharrezkoa denikuspegi kritiko eta herrikoia euskarazizango dugu eskuragarri”, diote

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

18 � 2014KO ABENDUAREN 28A

IRITZIAREN LEIHOA

EZ DUT ezer berririk esango bake proze-suaz, PPren gobernuaren jarrera ardura-gabetzat jotzen badut. Hainbat arrazoidaude hori adierazteko, baina arlo zehatzbati helduko diot oraingo honetan: espe-txe politika, azken asteotan “berriak” izanditugu eta.

Azaroaren 24an Carmen Gisasola libreatera zen Entzutegi Nazionalak bereespetxe zigorra betetzat eman eta gero,Auzitegi Gorenak emandako epaiarenondoren. Egun batzuk beranduago bestebi preso atera ziren arrazoi berberarenga-tik: Espainian espetxean betetako denbo-rari Frantzian betetakoa gehituz.

Espetxe politika mundu osoan dakezka, baita Europan ere. Horregatikematen dira arauak maila desberdinetan.Horietako bat 2008an Europako Batzor-deak hartutako Erabaki Markoa, nonEuropar Batasuneko estatu batean eman-dako epaiak beste estatuetan errekonozi-tzeko finkatzen ziren oinarriak. EstatuekErabaki Marko hau sartu behar zutenberen barneko araudian, baina Espainianez da horrelakorik egin 2014ko azaroaren12ra arte, 7/2014 Lege Organikoa onartuden arte. Bitartean, hor zegoen Batzor-dearen erabakia eta hor, baita ere, auzite-giek hori betetzeko duten betebeharra.

Horrela, 2014ko martxoaren 14anAuzitegi Gorenak Entzutegi Nazionalariagindu zion, kasu zehatz batean, kontuanhartzeko Frantzian betetako espetxe zigo-rrak. Bada, hain zuzen ere, ia sei urte igaroeta gero, inolako mugimendu legegilerikgabe, egun berean Espainiako Gobernuakaurkeztu zuen Lege Proiektua, eta gero,bere tramitazioan hainbat zuzenketa sartuditu PPk lege horren ondorioak “leuntze-ko”. Hau da, Auzitegi Gorenaren irizpi-deari jarraituz, libre utzi beharko ziren 50-

60 ETAko presoek espetxean jarrai deza-ten. Gero, badakigu zer gertatu den: legehori abenduaren 4an sartu da indarreaneta eztabaida juridikoa dago bere aplika-zioari buruz, Auzitegi Gorenak berriroebatzi arte.

Horrek guztiak adierazten du zein denEspainiako Gobernuaren jarrera etahainbat alderdi politikorena ere. Bakeprozesua ukatzen da eta, gainera, oztopa-tu egiten da, presoen gaiari inolako trata-mendurik eman gabe. Presoek, Ipar Irlan-dan gertatu zen moduan, zeresan handiaeduki beharko lukete bake prozesuan,baina Gobernuak ez du horrelakorikonartzen. Jarrera gogor eta oztopagarrihori islatzen da egunero: presoen urrun-ketari buruz ez da mugimendurik egon,nahiz eta euren jatorriko lekuetara hurbil-tzeko eskatu duten, nahiz eta hori birgi-zarteratzearekin bat datorren, eta beraz,zeharka, funtsezko eskubidea den.

Gobernuaren oinarrizko abiapuntuagarbia da, baina guztiz okerra: bere uste-tan, ETAko presoekiko edozein “keinuk”estatuaren eta demokraziaren ahuleziaadieraziko luke. Guztiz kontrakoa, nireiritziz: alde batetik, eskatzen dena legeabetetzea besterik ez da eta horrek estatudemokratikoa indartzen du; bestetik,paralisiak adierazten du ahuleziarik han-diena eta araudiari egiten zaion “iruzu-rrak” islatzen du Espainaiko Estatuarenbeldurra eta beren planteamenduen haus-kortasuna. Edo, bestela, nola azaldu behardute zein den espetxe zigorren helburuaedota zer gertatzen den zigorrak betetzendirenean? Gobernu batek zuzenbidearenbalioa errespetatu eta adierazi behar dueta, horretarako, preso dauden pertsonekegindako min ikaragarria kontuan hartu-rik, pedagogia publikoa egin behar duegunero. Edo zer espero dute, presohoriek betiko espetxeratuta eta urrunmantentzea?

Bukatzeko: presoen hausnarketaberria ere beharrezkoa izan-go litzateke une honetan,bake prozesuan ekarpenpositiborik benetan eginnahi badute. n

Espetxe politika eta bakeaDA

NI

BLA

NC

O

Gobernuaren oinarrizko abiapuntua garbiada, baina guztiz okerra: bere ustetan, ETAkopresoekiko edozein “keinuk” Estatuaren etademokraziaren ahulezia adieraziko luke.Guztiz kontrakoa, nire iritziz

GarbiñeBiurrunMancisidor �

LEGELAR IA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �


IRITZIAREN LEIHOA

ASTEAN BEHIN Xiberoan, etxeetako ata-rietan kutxa horiak bete-beterik ikustendira goizean goizik, eta husturik beranta-go. Herri Elkargoaren kartoi, paper etaplastikoen bilketa zerbitzua da. Bainagarestiegia omen da, eta 2015ean atezateko bilketa bukatuko da.

Trukean, etxetik ateratzen diren honda-kinak giltzapetua izanen den ontzi baterabotako ditugu, pisatuak izanen dira, etapisu batetik goiti zerga garestiago izanenda. Teorian, etxean bereizketa gutxi egitenduenak kario pagatu beharko du. Badakitsistema hori besteetan jadanik erabiltzen

dela, eta zerbaitengatik ezarriko dutelagurean ere.

Baina badira urteak kutxa horiak badi-tugula, eta hilabete andana jadanik berinaezin dela birziklagarrietan sartu. Kontainerbeltzetan, arruntetan, berinak haustenentzuten dira geroztik. Kontainer berdee-tan, berinazkoentzat eginak diren horie-tan, beti bada lekua soberan.

Denborak erranen du alda-keta ongi joanen denez. Gauzabakarra da segurua: hemenzikinak ez dira leihoetatik zin-tzilikatuko. n

AURTENGO Nafarroako sari bidegabeak sortu harra-botsen haritik, argi dago zer garai duten amets orain-dik ere nafar gobernuan dirautenek: frankismoa.Asmo bat zerabilten gogoan: garai politiko huraHuarteren bidez goraipatu eta frankismoaren zaurieta min irekietan piko egitea, eta gibel-asmo bat erebai: Urmenetaren bitartez dena goitik behera nahastueta bazterrak ederki inarrostea.

Miguel Javier Urmenetariburuz batik bat nabarmendu da1936ko gerrara eta “dibisio urdi-nera” boluntario joan izana, aipa-tu gabe bietan ere heriotza-meha-txua izan zela tartean, gerrara“boluntario” abiatu aitzinetik.Gero, goi-karrera militarra eginzuen, Iruñeko alkate izan zen,baita Nafarroako Diputaziokodiputatu ere. Gaizki eginak askieta sobra aipatu zaizkio azkenasteotan; ez, ordea, adibidez, beredomina eta sari militarrei uko egin izana.

Urmeneta, halaber, bestelako lan batean nabar-mendu zen, hots, euskara eta euskaldunak duintzea-ren aldeko lanean. Izan ere, besteak beste Urmene-taren ahaleginari esker, Euskararen Aldeko Saila(sic) sortu zen Diputazio barruan 1957an, atzerakaetengabean ari zen euskararen alde zerbait egiteko,garai hartako zirrikitu meharrak baliatuz. Bizirik

zirauten gerra aurreko nafar euskaltzaleak erepozez bildu ziren ekimen berriaren inguruan,belaunaldi berri batekin batera, garai hartako indarpolitikoek (klandestinitatean zihardutenek) onartu-rik. Handik aurrera, besteak beste, euskal jaialdiak,bertsolari txapelketak, ikastolak, euskarazko aldiz-karia eta euskal haurrentzako sariak antolatu zituz-ten. Urmenetak, izan ere, hauxe erran zien Saileko

arduradunei: “Haurrak euskara-ra erakarri behar ditugu; haurre-kin batera gurasoak etorrikodira, eta haur rak euskarareninguruan mantentzen baditugu,gure hizkuntzak etorkizuna iza-nen du”. Ondoren, 60ko hamar-kadan, beste belaunaldi gaztebat lotu zitzaion ekimenari ,horien ar tean azken 35 ur tehonetako euskalgintzan eragilenabarmenetako batzuk izaniko-ak edo oraindik ere badirenak.

Bada, ekimen horren babesle nagusia, isilean, delaDiputazio barruko beste batzuen iritzien kontra,dela garaian garaiko gobernadorearen kontra,Urmeneta izan zen.

Hortxe dago, beraz, gure iragan hurbi-la, guztiz ezezaguna; ez da historia ofizia-lean kontatzen, ezta historia ofizialarenkontrako kontaera ofizialean ere. n

Urmeneta: nire kontaera

Enrike Diez de Ultzurrun SagaláI TZULTZA ILEA �

Urmenetari buruz batik batnabarmendu da 1936kogerrara eta “dibisiourdinera” boluntario joanizana, aipatu gabe bietanere heriotza-mehatxua izanzela tartean, gerrara“boluntario” abiatu aitzinetik

Joanes Etxebarria�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

XD

Z

Kutxa horiak


IRITZIAREN LEIHOA

1997. URTEAN eman zitzaion hasiera egun Zien-tzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Euskal Sarea(Saretek) denari. Dozena bat multzotan banatuta-ko ia 200 elkartek eta erakundek osatzen duteSaretek. Orain 17 urte erronka gisa hasi zenakeuskal industrian errotzea lortu du, eta azkenhorrek garai honetan bizi dugun krisialdian inda-rrari eutsi badio, neurri bateanSaretekeko partaideen ikerketalanei esker izan da. Are gehiago,gaur egungo euskal ekonomiaSareteken ekarpenik gabe ulertzeaoso zaila egiten zaigu.

Saretekek egindako bidea iahutsetik hasi zenez, ia itsu-itsuanegindako apustua izan zen baibaliabide ekonomikoak jarri beharzituen administrazioarentzat, baitaegitura horretan sartu ziren per-tsona eta erakundeentzat ere. Sareteken ibilbideaaztertzea eta neurtzea beharrezkoa zen, etahorretan jardun du Eusko Jaurlaritzak azkenboladan. Emaitza, 2020. urterako Sareteken hel-buruak eta funtzionatzeko erak eraberritukodituen dekretu berri baten zirriborroa izan da.

Aipatu dekretuaren zirriborroa ikerketa zen-troetako mahaien gainean dago, eta ezin ukaurduritasuna eta kezka sortu dizkiela eragileei.2020rako jarritako helburu estrategikoak etaantolakuntzazkoak (pertsonala, argitalpenak,

patenteak…) nagusiki Europak planteatutakoildo orokorretan oinarritu direla dirudi, eta horre-la, oraingoz Euskal Herriak dituen ezaugarri lin-guistiko eta kulturalen aipamenik ez da izango.Bestalde, bertako industrian %90etik gora enpre-sa txiki eta ertainak izanik, oso zaila izango zaioaskori antolakuntzazko baldintzak betetzea.

Ni ere bat nator Saretekeko era-kundeen egitura eguneratu beha-rrarekin, baita enpreseei egindakoikerketen transferentzia hobetubehar rarekin ere, baina horiherrialde bakoitzeko ezaugarriakkontuan har tuz egin behar da.Gauden prozesuaren amaieranhainbat erakunde jokoz kanpo gel-dituko dira eta berriak ere sortukodira aldi berean, normaltzat jotzendut. Baina 2020. urtean, Sareteken

argazki korporatiboa egiten denean, BasqueCountry markaren benetako oinarria ikusi nahidut, hemengo erroak, ez edozer gauza. Eta horre-tarako, mahai baten edo batzuen bueltan eztabai-datzea eta zenbait puntu adostea baino bidehobeagorik ez zait otutzen.

Urduritasun garaiak dira ikerketaeragile guztientzat, eta administrazio-koek ere ezinegona bere sentitukodutela espero dut, ez dutela dena ziur-tzat eta inposatu beharrekotzat joko. n

2020. urtean, Saretekenargazki korporatiboaegiten denean, “BasqueCountry” markarenbenetako oinarria ikusinahi dut, hemengoerroak, ez edozer gauza

DA

NI

BLA

NC

O

Joxerra Aizpurua Sarasola� INDUSTRIA INGENIARIA

Urduritasuna


ERDIKO KAIERA

Diozunez, denona den hori duzu kapital publi-koa. Irakurtzen ari nintzen eran, estu idaztenjardun duzula iruditu zait…Estutzat zer daukazun! Estua baldin bada nor-berak zabarrean egin duena findu nahia, lastoakendu, ahal den mamienera iritsi, apaindu…horretan bai, estua naiz. Artisau alderdiazorroztua daukat aspaldi. Baina bestela ez dutestu jotzeko asmorik izaten. Are gehiago,libreena, gustukoena, esparru honetantxe sen-titzen naiz, poesian. Dena dela, poemak gutxi-tan irteten du urak kanilatik bezala; gutxitan.Batzuetan gertatzen da hori ere!Gehienetan, hala ere, meatzari lanatokatzen da: harria jo eta jo harria,barruko lokatzetan ibili… “Hara!Hementxe harri koxkorra!”. Bada,hura hartu, garbitu, aztertu, ea harri-txintxor harekin xenda polit bat osalitekeen inorako. Horixe da bideagehienetan. Nire jarduna, bestalde,oso mekanikoa izan ohi da, ia eguneroko lanadut idaztekoa, oso sarri idazten dut, baina geroikusi eta… orbela da gehiena! Hortik zer edozer ateratzerako! Bitartean, orbela metatzen da,koadernoak bete eta bete egiten ditut, eta oka-siorako atera, behar denean, noizean behin.

Kasu honetan bezala, liburua argitaratzekogaraia heltzen den arte…Liburua ontzeari begira hasten naizenean,gauzak ganoraz hartzeko garaia dut. Ordu

arte, idatzi eta idatzi, ez dut besterik egiten.Eta ez dakit zergatik behar dudan idatzi egu-nero ere. Autolaguntzatik ere izango du,seguru asko! Geure buruari egunean tartetxobat eskaintzeko edo. Hori ibili dut, harik etalehengo urteko udan, Gorka Arrese edito-reak liburu honi begira ari ginela, garbi ikusa-razi zidan arte: “Hor ari haiz hi, koadernoakbete eta bete!”. Hain da ona editorea, esangabe ari zitzaidan adierazten egunero idaztea-ri laga behar niola: “Bestela ez duk libururikegingo!”. Eta halaxe, etena egin nuen, eta

joan den urteko udaz gero okasio-rako besterik ez dut idatzi, delabarruak indar handiagoz eskatzenzidalako, edo zerbait nahi nuelakoosatu, propio, nora edo norako.

Gainerakoan, poemak idatzi, egune-roko lanean…Aurreko poema liburua [Erlojuen

mekanika, 2007] egin nuenetik, ia-ia eguneroidatzi. Testuak idatzi, ez poemak. Testuak,poema izatera iritsi litezkeenak, edo ez. Ososarri idazten dut, bai, eta, gehienetan, egunariekiteko garaian, goizetik. Liburu honetakohirugarren atalak ere, Gosaria eta legea-k, baduhortik: eguneroko gauza txiki horiek eta. Jaikiorduko, asko, gosaltzen edo gosaldu aurretik,eskolara lanera joan aurretik, koaderno-orrialde bat bete. Eta, horrela, zortzi-hamarkoaderno metatu zitzaizkidan!

«Kezka bertsuei garaiangaraiko janzkera poetikoaematen ahalegintzen naiz»

JOSE LUIS OTAMENDI

Ekonomia tratatuaren titulua dakar baina poema liburu betea da Kapital publikoa (Susa, 2014). “Denona den hori da kapital publikoa”, esan zuen Jose Luis

Otamendik liburua aurkeztu zuenean: “Inork beretzat bakarrik hartzerik ez daukana:gabiltzan kalea, arnasten dugun airea, mintzo garen hizkuntza, pertsonak, oroitzapenak,

egunkaria, sentimenduak”. Gogoeta eta poetika, liburu eginak, egoera sozio-politikoaren etaeguneroko bizimoduaren hari mehean.

| MIEL A. ELUSTONDO |Argazkiak: Zaldi Ero

“Bereizezinak egitenzaizkit politika eta poesia,poesia politikoaz arinaizenean”


JOSE LUIS OTAMENDI - ERDIKO KAIERA

Barruko lokatzetan ibiliz idatzi…Idazten duzularik –nik behinik behin–, nora-bait iritsi nahi duzu, baten batengana: etabaten bat hori jendea ez bada, norberarenbarruan mamia bilatzea da. Barruko lokatzhori, askotan, kanpoko edozein albistek,berrik, kezkak edo sentimenduk ematen du.Ez dago besterik, edo nik ez dut besterikikusten, behinik behin, axaletik begiratuta.

Kapital publikoa du izenburu liburuak, baina ezda ekonomiaz ari… Zainetan murrailak (1987),Poza eta gero (1990) Lur bat zure minari(1995)… zure poema liburu batzuen izenbu-ruak! Kapital publikoa, aldiz, badiotsut, ekono-mia tratatua liteke…Kapital hitzaren adiera aniztasunak gauzaaskotaz jarduteko bidea egin dit. Kapitala,ondasun edo ondare izan liteke. Hitzarenalderdi polisemikoa baliatu nahi izan dutminena, edo kuttunena dugun horri deitzeko:gure ondarea, geratzen zaiguna, denon eskuradagoena, baina, aldi berean, zaintzea eredenon ardura duguna –galtzen badugu denokgaltzen dugulako–, inporta gabe lagatzerik ezdaukagun zerbait… Ondare komun etakolektiboa. Bizitzaren ikuspegi horixe azpi-marratu nahi izan dut, elkarrekin banatzekodaukagun hori. Kapitalak, bestalde, denbora-ren menpeko morrontza, sistema kapitalistaesan nahi du, gure eguneroko bizimoduahankaz gora jartzen ari den tramankulu bel-durgarri hori, hemen bezala munduko edo-

zein bazterretan jende modu guztiak bereonetik ateratzen dituena. Bikoiztasun horre-kin jokatzeko bidea eman dit izenburuak, baimaiteenak ditudan gauzei buruz hitz egiteko,bai salagarrienak iruditzen zaizkidan alderdibatzuk aipatzeko. Eta modu intimoaz, letraxehez hitz egin gurean diren gai larriez, aldebiak uztartzeko ahalegin bat, samurtasunarenekarpena egin kontu publikoei…

Gure eguneroko bizimodua hankaz gorajarria… Krisiak gogor jo du Urola bailaran.Bai, gogor... Gogoa horretara jarrita ereeduki dut nik, eta jende askok halaxe jarritadaukala uste dut. Seguru asko, beste herribatean biziko banintz, antzekoa litzateke ego-era, nahiz eta xamurragoa izan beharbada.Egoera latz honek badu isla liburuan, bai,gertutik bizi dugu, eta nahitaez, denok harra-patzen gaitu. Baina geure mundu txiki hone-

“Bereizezinak egitenzaizkit politika etapoesia, poesiapolitikoaz arinaizenean”.

“Lehenengo poeman bertan esaten dut nola bizi izan dudanjoan den hamarraldia: bihotzerrearekin. Horixe da memoriangeratzen zaidana: bihotzerrea, eta luxuzko lekutik bizita ere!Ikusteko gauza izan naizen heinean, bihotzerrearekin, eta minhandiagoekin ere bai. Hala ere, nagoen lekutik, ustez, beharnuen lekuan egonda. Lekurik desegokienean ez nengoela jakin-da, nolabait esanda. Kezkarekin, errearekin, baina hortxe. Gur-pil hau ertz askokoa da. Borobiletik gutxi dauka gurpil honek!”.

Gurpil borobila ez


ERDIKO KAIERA - JOSE LUIS OTAMENDI

tatik landa ere hainbeste gauza dago ikusinahi duenarentzat, hainbeste bidegabe etaabandonu, hainbeste dira pertsonak eta duin-tasun ahantziak…

Lana galdutako auzoa nahiz laguna ez da arrotzKapital publikoan…Lanik gabe geratu diren lankideak baditut,gertuko jendea ere dexente… Hori libururaekartzea normala, ez?

Hiru ataletan banatu duzu liburua: Bake hotza,Jendea oinez, Gosaria eta legea…Azken aldera hasi nintzen poemen ezpalaikusten, azkeneko sei hilabetean esango nuke.Batean, lagunei irakurtzera eman eta, laster:“Hemen, halako tankerako poemak nagusi-tzen direla ematen dik! Hemen, joera intimis-tagoa ageri duk. Hemen, lehengo poemenarrastoan habil”. Horiek aditu, gogoan hartueta azkeneko aldian hiru ezpal ikusi nituen,eta metatxoak egiten saiatu nintzen, liburuaosatzeari begira. Baina idazten ari naizela,barruak edo gogoak agintzen didan joera har-tzen du testuak, ez dago besterik. Gerokolana da antolatzea.

45 poema dira liburuan, baina askoz gehiagozenituen idatziak…Ehun baino gehiago. Baina galbahea pasatubeharra dago, eta bizpahirutan ere bai! Lana-ren osotasunari begira, kalterik ez egitekoahaleginean jardun dugu. Horregatik beharizaten dira irakurlea, eta editorea. Norberatamaina bateraino bakarrik da lanaren osota-suna zuzen ikusteko; joera nagusiak, bai. Bes-talde, hain urragarria da zenbait testu erauz-teak dakarren mina! Poema askok bizikizunjakinekoak dituzte, baina, zalantzarenaurrean, beti kendu! Horixe da, nire ustez,joerarik osasungarriena liburuari begira:kendu. Norberak plano nagusia ikusten du.Gero, jardunaren poderioz, ikasi egiten dabesteren susmoak eta keinuak serio hartzen.Ondokoak ere baditu bere arrazoiak. Azke-nean, horiek gogoan hartu eta iritsi den leku-ra iritsi da liburu hau.

Bake hotza. Joan deneko hamar urte honetakogertaera sozio-politikoen oihartzun dira poe-mak. Sozio-politika, sozio-poetika egina.Bereizezinak egiten zaizkit politi-ka eta poesia, bereizezinak poesiapolitikoaz ari naizenean… Oraindela hamar, hamabost urte, izanzen Susa argitaletxeak argitaratu-tako opuskulo txiki bat, Poemapolitikoak [Amukoak bilduma]izendatu nuena. Ez nuen desku-brimendu handirik egin, jakina,

hoskidetasunez ere errazkeria delako, baina,liburu honetan gertaera sozio-politikoak, edosozio-poetikoak, iragazki poetikotik pasatuta-koak dira. Poetiko nahiz politiko, gauza ber-bera dira gure liburu honi dagokionez. Nineure ikuspegia ematen saiatu naiz, neure jar-dunetik, poesiatik. Poema guztietan hitz egi-ten da gure egoeraz, baina, batez ere, lehe-nengo atalean. Azpimarra handiagoz,preseski.

“Jendea oinez”, gaurko egunari begirako tes-tuak direla esan zenuen aurkezpenean…Badu hortik, bai, sinple esanda. Eman deza-gun Aiete aurrekoak direla lehen ataleko poe-mak. Gero, oraingoa, itxaropenez baina ardurahandiz bizi dugun garai hau: “prozesua” etamila izen baino gehiago eman zaizkion aldihau. Ni, horri poetikoki erantzuten saiatu naiz,nola ikusten dudan ikusten. Aurreko atalekoezpalak ere badira “Jendea oinez” honetan,baina, nire ustez, nahitaezkoa da agertzea,handik gatozenez! Lasa eta Zabala, hildakoak,itxaropenak, poesiaren egitekoa, aurrera begirazer egin behar dugun… Kezka horiek.

Ziurtasunak urri zure liburuan. Galderak diraaskozaz gehiago…Bai, non eta galdera bera aurrera egiten segi-tzeko metodoa ez den. Honaino iritsi ahalizateko makuluak ez ote dira galderak, hementente eusteko.

Eider Rodriguezek Joseba Sarrionandiarenitsasoei buruz egindako lana Itsasoa da bidebakarra (Utriusque Vasconiae, 2014) irakur-tzen harrapatu nau zure liburuak. Ziurgabeta-suna da ziurtasunik handiena, galderek ez duteerantzunik… Poesiaren egitekoa ez da galderak erantzutea.Pentsatzen dut gehiago dela galderak formu-latzea. Galderek laguntzen dute aurrera segi-tzen, galdera gehiago egiten. Dena dela, nikliburuan egiten ditudan galdera asko baiezta-penak dira, aldi berean. Badute baieztapene-tik, nahiz eta beldurrak, pudoreak, baieztapengisa agertzera ez eman. Galdera erretorikohutsak al dira, bada? Batzuetan bai, baina ezbeti. Galdera asko nork bere buruari eginda-koak dira, ni edo gu honi egindakoak. Batzue-tan errietalari xamarra, nik uste, banaizela.

Eta neure buruari errieta egitendiodanean, neure antzeko nahizoso bestelako direnei ere eztenasartu nahian ari naiz… Poesiakgauza askotarako bidea ematendu. Da genero bat –beharbadanik egiten dudan eran eginda–,zaila tranpan harrapatzen: lau-soa, hitz, konparazio, metafo-

“Neure buruari errieta egitendiodanean, neure antzekonahiz oso bestelako direneiere eztena sartu nahian arinaiz”

Oraingogazteak“Ez dut usteoraingo gazteekguk gure garaianhainbeste bizidutenik egoerapolitikoa.Zorionez. Gureaperbertsioa daeta. Garenbelaunaldikoakizanda, garaiarierantzun beharrageneukan, etabatzuek erabatera, bestebatzuek bestera,erantzuten saiatugara. Oraingogazteak, nikikusten ditudanak,kontziente diranon bizi diren.Gure aldeanzailtasun gehiagoegokitu zaie.Marka da gero!Gure ondorengobelaunaldiagureak bainosegurtasungutxiagoz ekin diobere etorkizunari.Kezka politikoakbadituzte, sozialakbaino gehiago,nahiz eta krisiakkezka piztenlagundu duen”.


- ERDIKO KAIERA

ra… Baina neurri handian horrixe zor diopoesiak bere handitasuna. Bestela, Kapitalpublikoa Engelsen tratatua izango litzateke,hau da, Familia, jabetza pribatua eta estatua.

Gosaria eta legea-n, hirugarren atalean dagoinon baino presenteago kapital publiko hori?Kapital intimoa, muinekoa, bai. Ahaleginaegin dut, behintzat, txikitasunaren kapitalaazpimarratzeko. Intimotasunetik, nitasunindibidualetik jardun dut, baina, aldi berean,bai gure modukoekin bai zeharo bestelakoakdirenekin ere konektatzera eraman gaitzake-

ten bizikizunak, eguneroko gauza txikiakekartzera, izan maitasuna, izan lana... Jendeartean galtzeko dei bat ere bada atal hau, etaliburua.

Oraintxe esan duzu: zenbat jende zure Kapitalpublikoa-n. Jendez beterik dago liburua!Baita azala bera ere! [Xabier Gantzarainekegina] Jende aurrean esan nahi dut nire kapi-tala, liburura dator, publiko egin nahi dut.Esan egin nahi dut zuek zaituztedala inpor-tanteak, zer inporta zaidan esan nahi dut, etaesaten ari naiz. Izenburutik ere oso gertu izandut jendea. Badago dei bat, aldarrikapenanahi baduzu: “Galdu gaitezen jende artean.Zerbaitek egingo bagaitu, jendarteak egingogaitu!”.

Gogoan dut liburu honetako poema bat irakur-tzen ari eta neure buruari hots egin niola: “Lurbat zure minari!”. Zenbat dago liburu honetan,lehengo lanetan ibilitako gogo eta minetatik?Ez dakit, bada. Uste dut haietatik asko egonbehar duela, baina ez dut neure burua gauzaikusten gaiak-eta zeharo aldatzeko. Kezkabertsuek mugitzen naute beti, eta ahalegin-tzen naiz garaian garaiko janzkera poetikoaematen. Horrexek ematen dizkit lanik han-dienak, behin eta berriro liburu berdina ezegiteko. Hortxe ikusten dut nik krisi arriskua,eta horixe da hainbeste denbora argitaratugabe egoteko arrazoietako bat. Bat, behin-tzat. “Lehengo arnasa bazegok hemen!”. Bai,baina noiz lagatzen dio lehengoa izateari, etanoiz hasten da beste aire bat hartzen? Bada,ondotik baten batek esaten duenean: “Hi,hemen bazegok beste ziri bat, lehengoanageri ez dena!”. Orduan, hari tiratu!. Bestela,nik esango nuke bai Lur bat zure minari liburu-ko oihartzunak, bai lehenagokoak ere, ageridirela liburu honetan. Baina poemaren egike-rari edo taxuari begira, egia da Lur bat-ekinflexio puntu bat markatzen duela nirebidean. Haiekin zorretan dago hau, dudarikgabe. Nik ere nahiko nuke beti zeharo berrieta diferentea egin poema, baina horretarakobalio izan behar da! Askotan jardun dugu esa-ten, zenbateraino idazten dugu nahi duguna?Datorrena idazten dugu, eta datorren horre-tan jokatzea dagokigu. “Hatorren bezala ezhaut aterako!”, ez, baina hortik asko dago!

Denbora kristalezkoa da oraindik, harakopoema hartan idatzi zenuen moduan?Bai, dudarik gabe. Oso-oso hauskorra, oso-oso gardena, ikusteko gauzadenarentzat, eta argialdia baldinbadago! Ze, bistakoa da denokargi bila gabiltzana, baina ez dagoerraz! n

“Nik ere nahiko nukebeti zeharo berri etadiferentea eginpoema, bainahorretarako balioizan behar da”.


ERDIKO KAIERA

HALAXE AZALDU DIGU Ana Revueltak, Arta-ziak elkarteko kideak: “Gurea kultur bitarte-karitza lana da, apur bat definigaitza da berez,baina esango nuke heziketa prozesuak gara-tzen saiatzen garela, eta horretarako kulturaeta artea ditugula abiapuntu edo ardatz.Artea, modu zabalean ulertuta: arte biziak,plastikoak, ikus-entzunezkoak...”. Gaur egun-go kultur ekoizpenean murgildurik, arteakhezkuntzara jauzi egin dezan, eta alderantziz,hezkuntza artearen bidez garatu dadin egitendute ahalegina lau emakumeok.

Haien lan-eremu naturala hezkuntza arau-tuko eskolak badira ere, kultur artekaritzalanak ere egin dituzte museoetan, GasteizekoMontehermoson adibidez. “Hezkuntzanparte hartzen duten eragileekin aritzen garaelkarlanean, eraikuntza moduan ulertzendugulako hezkuntza”, dio Maider Urrutiak.

“Ikasleen jakintzak artelanaren edukian edoesanahietan nola eragiten duen eta zein ekar-pen egiten duten ulertzea garrantzitsua da”,jarraitu du Revueltak. Hau da, Arteak etaHezkuntzak elkar elika dezaketela uste duteArtaziak elkarteko lagunek.

Kultur artekaritza, lan ezezagunaAtzerrian ohikoak omen dira hizpide dugunhonen tankerako elkarteak. Hemen, aldiz,hasiberriak gara. Artea gutxitan sartzen dahezkuntza prozesuetan, “nahiz eta curruculu-mak egokiak izan, errealitatea bestelakoa da”,zehaztu du Revueltak: “Orokorrean, hezkun-tza sistema oso modu tradizionalean dagoenfokatuta”.

Artea pentsatzeko eta hausnarketarakotresna egokia dela uste dute elkarteko kideek.“kultur edo arte praktikak oso erabilgarriak

dira gauzak ikasteko, bestegai batzuk tratatzeko etatratamendu modu berriakbilatzeko. Arteak ahaleginhori eskatzen du, ariketagogoetatsua, sortzailea, kri-tikoa edo eraldatzailea”,Revueltaren hitzetan.

Ildo honetatik, BilbaoAntzerki Dantza (BAD)jaialdiarekin lan egin dutehiru urtez, eta bitartekari-tzan aritu dira jaildiaren etaIbarrekolandako Arte Esze-nikoen batxillergoa egitenari diren ikasleen artean.Donostiko Tabakaleran,berriz, hezkuntza programadaramate Trasductores tal-dearekin eta Leire San Mar-tinekin batera, Hazitegiakekimenaren bidez.

Kultur bitartekaritza helburuARTAZIAK

Artea eta Hezkuntza gutxitan doaz elkarrekin. Bi arloen arteko bitartekaritza lana egitenduen elkarte edo eragile gutxi dago gurean, nahiz eta hemendik kanpo gero eta ohikoagoa

den. Duela 7 urte sortu zen Artaziak elkartea, Ana Revuelta, Maider Urrutia, AmaiaNabaskues eta Andrea Arrizabalagaren ekimenez. Egungo arte ekoizpenaren eta hezkuntza

arautuaren arteko artikulazioa dute helburu.

| MYRIAM GARZIA |

Gorputza etaPerformancea ArteHezkuntzan tailerra,Bilboko Alondegian.


ARTAZIAK - ERDIKO KAIERA

Artaziak elkarteak batik bat Hezkuntzaneta Artean lan egiten badu ere, kultur bitar-tekaritza era askotan uler daiteke berez.“Edozein espazio jendearekin harremane-tan jartzeko orduan, kanpokoarekin nolaelikatu edo zer eskeini jakin nahi denean,elkarrizketa hori eragiteko orduan, hainzuzen, hasten da gure lana”, Revueltarenesanetan.

Hala ere, arte heziketa eta beste eremubatzuk lotzea ez da erraza iza-ten: “Erronka polita da, bainanahiko latza askotan, kulturartekaritza ez delako beharbezala baloratzen. Kontzeptuaezaguna da dagoeneko mun-duko hainbat tokitan. EuskalHerrian, berriz, lan ezezagunada guztiz, askotan azalpenakeman behar izaten ditugu egi-ten dugunaz”.

Baina kulturak kulturagehiago dakar. “Garatzenditugun arte hezkuntza proiektuetan kultu-ra sortzen da, gure ekimena kultur ekoizpenmoduan uler daiteke, ikerketa bat gauzatueta ezagutza sor tzen delako”, dio AnaRevueltak. Sortze prozesuek duten garran-tzia, prozesuari berari garrantzia ematea,

lehenesten du Artaziak taldeak, “hezkun-tzarako programak egitean, gauza txikieibalioa emanez edo ikusten ez dena agerianutziz”.

Gorputza eta performanceaDuela gutxi, Gorputza eta Performancea ArteHezkuntzan tailerra egin zuten Bilboko Alon-degian. Gorputz mugimenduaren mundutikdatoz elkarteko kideak, “eta alor horretan

gustura sentitzen gara”, dioMaider Urrutiak. “Gorputza-ren gaineko hausnarketa egi-tea da gure proposamena, etazerbait adierazterakoan, gor-putzaren bidez egitea dugugogoko”. Zentzu horretan,Gorpuntz Transbertsalak izene-ko programa ere baduteeskaintzeko.

Lana burutzeko areto faltasumatzen dute lau sortzaileok:“Gorputzaren inguruko iker-

keta bat egin nahi genuke, Arte biziak progra-matzen diren tokietan bitartekari-tza lana egitea gustatuko litzaiguke,hemen ez baitago horrelakorik, ezdago antzoki bat bera ere hezkun-tza programarik baduenik”. n

GorputzTransbertsalakizeneko programaeskaintzen duArtaziak elkarteak.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

SU ZELAIAK izena du Mikel Peruarenaren bigarreneleberriak. Izenburuan ez da misteriorik ez joko lite-rariorik, existitu zen ezin egiazko errealitate batbaino. Su zelai hauek “alemanen eta frantsesen arte-ko No mand’s land” (85. or.) eremua dira, non ezden “ez oterik, ez iratzerik, ez deus. Lurra, harriaketa lohia baizik ez, guzia kainoi ukaldika itzulipurdi-katua eta zulatua, lohi, putzu handiekin arteka” (85.or.).

1914. urtean kokatzen gaitu eleberriak, “sarraskienaroa inauguratu” zen urtean hain zuzen ere. Horrelabaieztatzen du lehen partea abiatzen duen EricHobsbawnen aipuak. Baiona eta inguruetako 21-48urte bitarteko gizonek Infanteriako 49. Erreximen-duko konpainian aurkezteko agindua jaso dute.“Baiones zintzo orok nahi duen gisaz, Frantziarenalde hiltzeko” (61.or.) ordua heldu zaie eta beraz,denek bat eginik, ez da gehio xuri-gorri bereizketarik.Horien artean topatzen dira narrazioan zehar hurbi-letik ezagutuko ditugun zenbait pertsonaia: EtienBonnat, Manex Donetx, Battitta Garat eta FilipeLuro, poliki-poliki bidean galduko direnak.

49. erreximenduaren ibilerarekin soldaduek biziduten gerraren krudelkeria, miseria, gosea, hotza,traizioa, gorpu txikituak eta abar gordinki deskriba-tzen dira, Jacques Tardiren ilustrazioak gogora eka-rriz. Verdun, “etenik gabe aitzinatzen eta gibelatzen

den su infinitu bat” (167. or.) astebetean 158 lagu-nen heriotza eragin zuena. Argona, Verdunetik bizi-rik atera direnentzat gerlaren antzik ez duten joste-tak dira bertako suak, Craonneko bataila eta,noizean behin, hatsa berreskuratzeko Bienville ize-neko ingurua, su lerrotik urrun dagoena.

Funtsean, gerraren egunekoaren kronika da Perua-renak eskaini duena. Euskal literaturan ohikoa ez dengerra bati heltzea izan daiteke idazlearen ekarpenazpimarragarriena, baina hortaz gaindi ez diot deusberezirik aurkitu. Bestalde, Ipar Euskal Herriko ere-muan txertatutako narrazioa izanik ulergarria danafar-lapurteran idatzi izana, baina sinesgarritasunmaila aldetik onuragarria bada ere, ohituta ez dagoe-nari irakurketa astuna suerta dakioke.

Pasarte interesgarriak ere aurkitzen ditugu, eszenapatetiko eta izugarri bortitzak deskribatzen dituzte-nak. Hala nola, frantses eta aleman bat gorpu xehetubaten aurrean aurkitzen direnean eta, sufritu dituenmutilazioei erreparatuta, zein alderdiri dagokion gor-pua lurperatzea erabaki behar dutenean. Azkenik, ale-manak paper bat luzatuko dio frantsesari bere helbi-dearekin, “nehoiz gerla bururatukobalitz, Alemaniarat behar zitzaiola bisi-tan joan” (89. or.) gaineratuz. n

Saioa Ruiz

Su zelaiak.Mikel Peruarena

Susa, 2014

49.aren kronikak

Literatura | POESIA


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

IZEBERG taldearen kantuetanrock and rolla da nagusi, rockbortitza. Erritmo azkarrak etadenbora erdikoak jotzen dituz-te, bizitasunez. Gitarra riff etapunteo basatiak nonahi ageridira. Taldekideek indar handizjotzen dute eta Ixak abeslariakere indartsu kantatzen du.Ekaitza nagusi izan arren,barealdia tarteka ageri da, etamelodia polit batzuk ereentzun daitezke.

Oro har, haien sentipenen,gogoeten eta zalantza existen-tzialen gainean kantatzen dute,baina hainbat kantutan protes-ta ere egiten dute. Hainbat kan-tutako hitzak Beñat Gaztelu-mendi, Jon Martin eta Xamoabertsolariek idatzi dizkiete.

Azalera haien lehen diskoan doinutrinkoa eta potoloa gauzatu dute.Ixak Arruti (gitarra eta ahotsa), JokinIrastorza (bateria), Beñat Urteaga(baxua) eta Antton Aranburu (gita-rra) taldekideek beren musika tres-nak erabiltzen oso ondo dakite, etagrabazioa egiteko garaian ArkaitzCarrasco eta Haritz Harreguy tekni-karien laguntza estimagarria izandute. Masterizazioa Juan Hidalgokegin die eta Erika Renedo arduratuda diskoaren diseinuaz. Denenartean ekoizpen lana ederki egindute.

Izeberg taldea Usurbilgoa (Gipuz-koa) da. Taldekideek beraiek honela aurkeztu dutetaldea: “Norberaren taldeko iparrorratza aldatu etaestilo berri bati ekinda, Mendeku Itxua, Hotzikaraeta Odolaren Mintzoa taldeetako izotz zatietatikosatu zen Izeberg 2013ko martxoan. Izeberga bul-tzatzen zuten korronteak elkartu eta eskukada batkantu ditugun honetan dator Izebergen lehen lana,Azalera. Doinu gaziak eta melodia gozoak nahastuz,ea zer topatzen dugun musikaren itsaso zabalean”.

Jendaurreko emanaldi piloa eta txalo ugari.“Maiatzean hasi eta hogei kontzertu bata bestearenatzetik egin ditugu; abuztuan etentxo bat egin,baina, hala ere, batez beste astean kontzertu bategin dugu”, Antton Aranbururen hitzetan. Gelditugabe ari dira. “Alde horretatik oso gustura gaude”.

Esan bezala, Mendeku Itxua, Hotzikara eta Odo-laren Mintzoa taldeetako hainbat kidek sortu dute

Izeberg, bide berri bati ekitekoasmoz. “Egia esan, guretzat osogauza berria da. Ixak Mendeku Itxuaheavy metal taldetik dator, Beñat etani Hotzikara taldekoak gara etatrashcore bezala sailkatu izan gaituz-te, eta Jokinen Odolaren Mintzoataldeak jotzen duena da agian Izer-berg taldearen estilora gehien hurbil-tzen dena. Zerbait desberdina egite-ko elkartu ginen, eta diskoanentzuten dena atera zaigu”.Rock indartsua. Egur latza. “Ez

dakit nola deitu guk egiten dugunari.Argi dago gure aurreko taldeen era-ginak ditugula. Egia da gure kantue-

tan zati batzuk indartsuak direla, eta beste batzukmelodikoagoak edo leunxeagoak, baina argi dagogurea ez dela pop-rocka”.

Doinua ondo landu dute. Grabazioa txukun etaganoraz egitea zen beren asmoa. “Apustu nahikoserioa egin genuen. Hasteko maketatxo bat eginbaino gehiago, disko biribil bat osatu nahi genuen.Urte batzuk badaramatzagu honetan, eta, nolabaitesateko, ez gaude denbora galtzeko. Estudioanondo grabatzea erabaki genuen, eta alde horretatikoso pozik gaude”.

Izeberg taldeak indartsu ekin dio bere bideari, etahorrela jarraitzeko asmoa du, jadanikbigarren diskoa prestatzen ari baita.Eutsi horri! n

Joxi Ubeda

Haize bolada bortitzak

Azalera. IzebergAutoekoizpena, 2014.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Ezkontza batean gertatua. Baz-karia amaitu eta jendea dantzanhasi da. Mikel bakarrik geratu daeta batera eta bestera ari da eda-lontzia eskuetan. Bat-batean estro-pezu egin du dantzariei begiradagoen neska txiki batekin. Barka-mena eskatu, hiru pauso aurreraegin eta gertatutakoaz jabetu denezagun bati:

– Ohartu zara? Ze haur itsusia!

– Aizu! Nire alaba da! –eran-tzun dio aztoratuta ezagunak.

– Barkatu. Ez nekien bere aitazinenik.

– Ez, bere ama naiz.– Glups! –zer esan ez zekiela–.

Egia! Oraindik gogoan daukathaurdun zeundela behin nolatopatu ginen kale nagusian!

– Adoptatua da.– Hobe hemendik banoa...

3 4 6

1

2 6 1 5

2 9 4 7 3

7 5

5 6 2 4 7

6 9 1 7

7

1 5 3

5 7 6 3

7 8 1 4

9 2 5

5 2 7 8

1 8 6 4 5 9 3 7

9 6 1 2

7 5 8

6 2 9 5

9 1 8 4

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Mahatsondoaren adar. 2.-Igitatzea.3.-Bizitzarik gabe. 4.-Moral.

5.-Ekartzen nau.

A I T

I K

A

A T

U B E

I Z A

K T

A N

X

K

N

R T S O

D I

I K I

T U

T

T A

Z

A K. G

K I G

O G O

S O

A

R T

E

A T E N

N T Z

N D

A I

U

S

U

G I N

T E R

T B

K

E

O A

A

E L A,

J O

A I T

O A

A

R R

L

A K E

K E T

R E N

TK O

A

S A T E

K O

N A F

P E

A

X A

S

R A K O.A I O

A

I T

I

K

A

A T

U B

E

I

Z A

K

T

A

N

X

K

N

R T S O

D I

I

K I

T

U

T

T A

Z

A K. G

K I G

O

G O

S

O

A

R T

E

A T E

N

N

T Z

N

D

A

I

U

S

U

G I N

T E R

TB

K

E

O A

A

E L A,

J O

A

I T

O

A

A

R R

L

A K E

K E T

R E N

T

K O

A

S A T E

K O

N A F

P

E

A

X A

S

R A K O.A I O

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Maddalen Arzallusek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Hanka sartzeak

Soluzioak

84

92

51

76

3

27

58

36

14

9

63

19

74

82

5

52

31

97

68

4

18

64

25

93

7

49

76

83

51

2

75

43

68

29

1

36

27

19

45

8

91

85

42

37

6

91

34

58

72

6

64

57

92

13

8

72

83

61

54

9

26

95

47

81

3

37

41

89

65

2

58

16

23

49

7

83

69

14

27

5

45

72

36

98

1

19

28

75

36

4

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Aita

k tx

ikita

tik k

anta

tu i

zan

dizk

igu

berts

oak.

Gog

oan

dut

bert

so

saio

ak

entz

uter

a jo

aten

gi

nela

, ai

tare

nN

afar

roak

o Tx

apelk

etak

o sa

ioak

esa

tera

ko”.

5x5:

1.

Aih

en. 2

. Igi

ta. 3

. Hili

k. 4

. Etik

a. 5.

Nak

ar.


ERDIKO KAIERA - IHESI

KORSIKA

Asterix garaiezinak orain bi milurtekoko Korsikara eraman gintuen, beste herri menderaezinbat ezagutzeko. Gaur egun, ohiko topiko baldarrak errepikatzeko asmorik ez badugu ere,

iruditzen zaigu bertako herritar askok agertzen duten harrotasuna eta nortasunmenderakaitza bizitza bera bezain benetakoa dela, eta hein handi batean

leku eder eta basa honen orografia malkartsuak eragin duela.

Mendien uhartea

| LUIS DÍAZ / VISUALNATURA |

Argazkiak: Jorge López / Visualnatura

Cinto mendiaren ikuspegia.

ESAN DAITEKE, geologiari buruzkoxehetasunetan murgildu gabe, Korsi-ka Mediterraneo itsasoaren erdianjarritako Alpeen zati bat izan litekee-la, inguruan hondartza eta labar ugaridaukana, eta barnealdean, berriz,

kontinenteko haran alpinoak gogora-raziko dizkiguten mendi garai etabasoak. Izan ere, Errestonikako hara-nen batean jarriko bagintuzte nongauden jakin gabe, zin egingo genukeAlpeetako txokoren batean gaudela.

Mendilerro ikusgarri batek zehar-katzen du uhartea ipar-mendebalde-tik hego-ekialdera. Itsas mailatik2.000 metro baino gorago daudenehun gailur baino gehiago dago;urteko sasoi gehienetan elurrez esta-


IHESI: KORSIKA - ERDIKO KAIERA

lita egoten den Cinto mendiaren2.706 metroak nabarmentzen dira.Itsasertzetik 30 kilometro bainogutxiagora dago Cinto. Distantziahorren eta haren altueraren artekoerlazioak erakusten digu zein berti-kala den Mediterraneo erdiko men-dikate hau.

Orografia bihurriak etengabebaldintzatu du uhartearen historia.Ipar-ekialdea eta hego-mendebal-dea askotan elkarrekiko inkomuni-katuta geratzen ziren elurte handienondorioz; batzuetan haran batetikbetera igarotzea ere ezinezkoa zen.Lan gogorra inbaditzaileentzat.Korsikarrak mendi inguruetan biziziren batez ere, nahiago zituztenhoriek kostaldea baino, eta mendeaskoan gerrilla bidez oldartu zitzaiz-kien beraiek baino boteretsuago-ak ziren ejertzitoei. Baina aldebatetik beren nortasunari euste-ko balio izan zuena, jaiotza kopu-rua txikia izatea eta korsikarrenarteko zatiketa areagotzea eraginzuen bestetik. Bereizketa horrekmuga ideologiko, sozial eta, ezin-bestean, linguistikoak sortuzituen.

Hamaika inbasioKorsikako historia nahasia eta bitxiaizan da. Haren ondorioz, nazio nor-tasun sendoa eta independentzianahi irmoa garatu da bertakoengan.Irlaren kokagune estrategikoak herriaskoren arreta piztu zuen; ia hirumilurtekoan, feniziarrak, greziarrak,erromatarrak, bandaloak, bizantzia-rrak, pisarrak, aragoiarrak, genovata-rrak eta, 1768tik, frantziarrak uhar-teaz jabetu ziren, inbasio eta inbasioartean autonomia eta independen-tzia tarte laburrak utzita bertakoei.

Gaur egun Korsikak beste inbasiobat jasaten du, ez hain liskarzalea,lurraldea bereganatu ordez egun edoaste batzuetako bisita egiteko asmoabaino ez duena. Uhartearen diru-sarrera iturri nagusia da turismoa,

izan ere. Eta handiagoa izango litza-teke bisitak hartzeko azpiegiturakhain mugatuak ez balira. Oso litekee-na da horrek, kalte egin baino, onuraekartzea epe luzean, bertako naturaasko hondatzea eragotziko baitu, etazalantzarik gabe horixe bera da,natura, kanpotarrei eskaintzekoKorsikak daukan balore nagusia.

Itsasotik arroiletara, urrats batbaino ezMuturrak harrigarriak dira Korsikan.Ezin zaitezke aldendu 40 kilometrobaino gehiago Mediterraneo epelekohondartzetatik, baina tarte hori nahi-koa da naturan hamaika jarduera,askotarikoak, egin ahal izateko. Ghi-soni, Vergio edo Val D´ese-ko piste-tan eski egun bat negu gorrian, uhar-

tea iparretik hegora zeharkatzenduen GR-20 ibilbidean barnakomendi txango gogorrak, arroilajaitsiera kirol horretarako Euro-pan dauden lekurik interesgarrie-netako zenbaitetan, eta beste asko,hala nola urpekaritza eta bestela-ko ur jarduerak. Kulturaz edotamediterranear klimaz gozatzekoaukera ere badela kontuan hartu-

Santa Mariako dorre genovarra, Corse lurmuturrean.

Gaur egun Korsikak besteinbasio bat jasaten du,lurraldea bereganatu ordezegun edo aste batzuetakobisita egiteko asmoa besterikez duena


ERDIKO KAIERA - IHESI: KORSIKA

ta, era askotako turismorako guneezin hobea da Korsika.

Bastia, hiririk korsikarrenaUhartera sartzeko lekurik onenaBastia da, ipar-ekialdeko erdikohiriburua, eta Korsikako itsasertze-ko hirien artean berezia. Oso age-rikoa da Genovaren eragina, baiarkitekturan bai kaleen saretzean.Korsikar kostaldeko hiririk “bene-takoena” da Bastia, zalantzarikgabe; ez da ahaztu behar itsasertze-ko hiri handienak inbaditzaileekeraikitakoak direla. Bastia ez dabeste hiri batzuk –esaterako, Ajac-cio– bezain ar randitsua, bainauharte osoko porturik jatorrenadauka: kafetegi ugarien artean, ain-guratutako belaontziei so pasea-tzen duten jubilatutako arrantza-leak nonahi dabiltza bertan.

Bastiatik Korsikaren iparralderairits gaitezke. Populazio txikienekoeskualdea da, eguraldiaren zabar-keriaren aurrean babes txikiagoaduelako. Hiritik abiatzen den erre-pide bihurgunetsu batek aukeraematen du Corse lurmuturradagoen penintsula osorik ingura-

tzeko. Ehunkasenaia txiki ezku-tuan gordetzendituzten amildegiikusgarrien ertze-tik, dorre genova-tarrez jositako lur-muturrera heldaiteke.

Sortaldeko kostalde labartsuaUhartearen ekialdea are malkartsua-goa da, baita ikusgarriagoa ere.Labarrak itsasoan murgiltzen dira,eta han-hemen mediterranear izaeraagerikoa duten arrantzale herrixkakaurkitzen ditugu. Errepide horreta-tik Agriates-eko kostaldean sartukogara: babestutako 40 kilometrokoitsasbazterra, eskualdeko altxornatural handienetako bat.

Sortaldeko itsasertzari jarraituz,iparreko senaia ezkutuekin zerikusi-rik ez duten hondartza luzeak ikusi-ko ditugu. Hala ere, kostalde medi-terranearreko leku askok jasanduten higiezinen boom-a ez dahonaino iritsi, ez behintzat hainneurri handian. Horri esker, guneaskotan aukera dago errepidetikirten eta jendetza handi batekin

topo egin gabe hondartzetara ger-turatzeko, baita udan ere.

Kostalde horretatik bertatik uhar-tearen barnealdera joan daiteke, zen-bait mendate esanguratsu gaindituz.Eskualde berezia da hau, baso han-diek estalitakoa. Gaztainondoa danagusi, eta hartatik hartu du izenaGastagnicciak, gaztainaren inguruanbizi den eskualdeak; hango negozio-etan zein gastronomian ohorezkolekua du fruitu horrek. Bailara haubisitatuz irlako historiaren zatigarrantzitsu batean murgilduko gara,Pasquale Paolik, Korsikaren inde-pendentziaren defendatzaile nagusie-tako batek, bertan utzi baitzuen bereoinordetzaren zati handi bat.

Uhartearen bizkarrezurretikhegoalderantz joz, Corte hiria aur-kituko dugu. Korsikako benetakobihotza, mendiz inguratua eta Res-tonica eta Tavignano ibaiek bat egi-ten duten lekuan kokatua. Corteizan zen Korsika independentekohiriburua Paoliren gobernuak iraunzuen bitartean, 1755 eta 1769artean. Urte hartan, frantziarrekmendean hartu zituzten korsikarosteak, Pontenuovoko guduan.

Restonicako ArroilakCorte pribilegiozko toki bateandago: Restonica ibaiaren ibilguarijarraituz, uharteko mendi malkar-tsu eta ikusgarrienen bihotzeansartuko gara. Mendiko ibai honenhamalau kilometroetatik, gehienakRestonicako Arroilen barruan

Goian, ezkerrean: Camera herrixka, Corse lurmuturrekomendebaldeko itsasertz menditsuan. Eskuman: Calvi hirikohondartza, atzean gotorlekua ikusten delarik. Lerro hauenezkerrean, Zagliako zubi genovatarra, Speluncako arroiletan.

Kostalde mediterranearrekoleku askok jasan dutenhigiezinen boom-a ez dahonaino iritsi, ez behintzathain neurri handian


IHESI: KORSIKA - ERDIKO KAIERA

daude; ur-jauzi ugari dago bertan.Ibaiak 1.300eko altuera galtzen duibilbide horretan, eta haren uharkakKorsikako haran eder eta basatienasortu du. Korsikar mendien sargu-nea izanik, urtero jasotzen du milakalagunen bisita; lasai paseatzera joatendira batzuk, mendi kirol zorabiaga-rriak egitera beste batzuk.

Itsasertzerantz berriro, uhartea

zatikatzen duen mendikatea zehar-katuko dugu Korsikako hego-men-debaldearen hiriburura, Ajacciora,joateko. Atzean utziko ditugu hiritikikus daitezkeen mendi garaiak,neguan irudi bitxia eskaintzen dute-nak: Mediterraneoaren gainekozerumuga elurtua. Kaleek, monu-mentuek, estatuek, etengabe gogora-razten dute Napoleon Bonaparte

enperadorea izango zena Ajaccionjaio zela 1769ko abuztuaren 15ean,frantziarrek uhartea behin betikobereganatu zuten urtean.

Bonifaccio, hego muturraHegoaldeko muturrerantz goazela,paisaia alpinoak atzean utzi eta medi-terranear izaera nabarmena dueningurua zeharkatuz, Popiano etaSartène-tik igaroko gara Bonifaccioraheldu arte. Mediterraneoaren gainekokokagune miresgarri batean dagohiria, labar luze baten goialde; izenbereko itsasartea zeharo eder ikustenda hemendik. Bonifaccioko begirato-kietatik erraz hautematen dira Madale-nako artxipelagoa eta Sardiniako uhar-tea, eta arratsaldeeguzkitsuetan, itsasarteazeharkatzen duten izurdesaldoak ikus daitezke hiri-ko harresietatik. n

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Mediterraneoaren gaineko kokagune miresgarri batean dago Bonifaccio,uhartearen hego muturreko hiria.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

NEGUA ETORRI AHALA geroeta maizago pizten dituguetxeko berogailuak. Abendu-tik maiatzera bitartean su etake arituko dira gure galdarakgasa erretzen, eta denboratarte horretan behin bainogehiagotan izango dugu kar-bono monoxidoaren eraginezgertatutako ezbeharren berri.

Karbono monoxidoa, CO,gas gardena da, usain gabea etaairearen dentsitate berekoa gutxi gorabehera. Normalki erregai baten (egu-rra, ikatza, butanoa, gasolioa, fuela...) errekuntza partzialaren ondorioz sor-tzen da, eta oso ondorio larriak izan ditzake, hemoglobinan eta proteinetanfinkatu eta zelulak kutsatzen ditu eta. Arnasten dugun airean CO kontzen-trazioa %0,1 baino handiagoa bada ordubetean hil gaitezke; %1 baino han-diagoa bada, 15 minutuan; eta %10 baino handiagoa bada heriotza bereha-lakoa izan daiteke.

Lerro hauen bidez urteroko aholkuak gogora ekarriko ditugu:hotz sasoia hastean galdarak, tximiniak eta aireztatze hobiak erre-bisatzea, egunero etxea gutxienez hamar minutuz aireztatzea etaairearen zirkulazioa ez oztopatzea. Eta ez ahaztu, istripua izate-kotan, laguntza eskatzeaz batera ingurua aireztatu behar dela. n

Bridgmanita, Lurrekomineralik ugarienaLurreko mineralik ugariena ezdago lurrazalean, oso sakoneanbaizik. Bridgmanita jarri berridiote izena eta magnesio silikatomota bat da. Mantuan dago, 670eta 2.900 kilometro bitartekosakoneran, eta haren bolumena-ren erdia betetzen du gutxi gora-behera. Oraintsu arte mineralaezin izan da aztertu eta horrega-tik ez diote izenik eman. Azke-nean, meteorito batean aurkitu-tako lagina aztertu dute.

ttiki.com/133038(Gaztelaniaz)

Lezetxikiko gizahezurra, Iberiarpenintsulako zaharrenaAtapuercakoa eta gero

Lezetxikin aurkitutako gizahumeroak 160.000 urte inguruditu, Australiako Unibertsita-teak egindako azterketa batenarabera. Momentuz antzinatasu-na baino ez dute finkatu; orain,sexua eta beste fosil batzuekinizan dezakeen harreman geneti-koa aztertu nahi dute.

ttiki.com/133040(Euskaraz)

Ozonoaren arriskua

Atmosferako goi aldeko ozono-ak eguzkiko izpi ultramoreetatikbabesten gaituen bezala, beheandagoena, arnastu dezakeguna,kaltegarria da. AEBetan eginda-ko ikerketa baten arabera, bero-keta globalak eragin lezake gashorren kontzentrazioa handiegiaizatea hamarkada batzuk barru.

ttiki.com/133042(Gaztelaniaz)

NA

SA

Karbono monoxidoa, etxebarruko hiltzailea

IKERLARIAK aspalditik ari diraSaturnoko eraztun ederren jato-rria ikertzen. Hipotesi bat bainogehiago eman da, baina ez-eza-gutza gailendu da orain arte.Berriki, Nizako behategi batekoikerlariek bi hipotesi plazaratudituzte. Baten arabera, Neptu-notik haratago zegoen objektuhandi batek Satur-

noko izotz geruza jo eta milioika puskatan txikitzean sortuziren eraztunak. Beste hipotesiak dio Saturnotik hurbil samarzegoen izotzezko satelite batek planeta jo ondoren barreiatuta-ko milioika puskez osatuta daudela eraztunak. n

Saturnoko eraztunen jatorriazbeste bi hipotesi


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

BOST BILIOI zigarro mutxikin sortzen da urtero,zenbaitek hala dio. Gure planetarako 850 milioikilo zabor. Horixe bai zaborra, erreuxa! Gehienakmaterial sintetikoz eginak dira: zelulosa monoaze-tatoa, polibinilo azetatoa, titanio dioxidoa, triazeti-na, polietilenoa... Mutxikin horiek, batez beste,hamabost urte inguru behar dute desegiteko.Ameriketako Estatu Batuetan itsasertzean etaibaietan aurkitutako hondakinen %30 mutxikinada. Komuneko zulotik behera edo nonahi bota-tzeko ohiturak mutxikin horiek ur bazterretanpilatzea dakar. Ura luzez kutsatuko dute mutxiki-nak pixkanaka askatuko dituen nikotinak, bentze-noak, kadmioak eta abarrek.

Arazo horri bueltaeman beharrarenaitzakia hartutanegozioa egin nahiduenik ere bada.Bejondeiola. Mate-rial sintetikoak erabi-li beharrean materialnaturalak baliatzeaproposatzen du,dagoenerako, enpre-sa batek baino gehia-gok. Hiru landareren

zuntzak darabiltzate: kotoia (Gossypium sp.), lihoa(Linum usitatissimum) eta kalamua (Cannabis sp.).Zuntz horiek hilabeteren buruan desegiten omendira, eta lurraren ongarri bihurtu. Horiek ere izan-go dute nikotinarik eta keak garraiatutako gai txa-rrik, baina ez dituzte aipatzen.

Areago joan denik ere bada. Desegingo direnzuntz horien artean landare haziak sartuko omendituzte. Mutxikina nonahi eta nolanahi botatzekoaitzakia ederra! Komun zulotik edo parkean edomendian bota lasai, hilabetean desegingo da etahaziak hortxe baliatuko dute hondakintxo horiernatzeko. Mutxikina haziaren ongarri dosia.Beraz, lasai bota mendian ere zigarro punta, suakerretzen badu ere berritzeko hazia ematen diozu.

Negu-txilintxa (Galanthus nivalis) landarearenhaziak dituztenak jarri nahi dizkiote Europa ipa-rraldean. Erraz etorri eta lore zuri polita ematendu. Nik beste era bateko uzta dakarren hazia duenajarriko nuke salgai. Zigarreta biltzen duten horien-tzat egokia: kalamu hazia duena. Kalamua, baina ezzuntzak egiteko kalamuarena, Cannabis sativa. Erre-tzeko kalamuarena baizik, Cannabisindica. Non ibiltzen zaren, erre, mutxi-kinak bota eta konturatzerako landareberriak hor dituzu, hankapean ia, zain.Hurrengo txirriak biltzeko... n

Erleak zirriETXEAN ETXEKO bezala erle eultzea izateak garai bate-ko bizimoduan erleak zuen garrantzia garbi asko adie-razten du. Erlea nahi eta ezkoa zen fruitu batzuk jasoahal izateko. Sagarra, adibidez, erleak ernaltzen du.Mahatsa ez, haizearen nahikeriara lotua dago. Eztiazeta argizariaz gain etxeko urteko edaria zegoen erleenesku: zizarra, pitarra eta sagardoa. Nola ez zuten baeultzea zainduko? Etxekoa, familiakoa zen erlea.Argazkian, Aramaioko Olaetako Ubidena baserriarenaurrealdean, sarrera nagusia eta leihoen artean, eultzea.Eultzera barrutik irits daiteke. n

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

5.000.000.000.000


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Lau milioi litroko ur biltegia antzinako ErromanERROMAKO METROAREN C linea erai-kitzeko lanetan, 35 x 70 metroko urbiltegia aurkitu dute. Ziurrenik neka-zaritza enpresa baten laboreak urezta-tzeko erabili zuten, baina ingurukoibai baten uraldiak geldiarazteko erai-ki zutela dioen hipotesia ez dute baz-tertu. Aurkikuntzak garrantzia du,batetik, orain arte aurkitutako Antzi-

naroko ur biltegirik handiena delako.Eta, bestetik, San Giovanni auzoandagoelako; Erroman iraganeko arras-to faltarik egon ez arren, inguruhorretan ez dira orain arte Antzinaro-ko egiturak aurkitu. Alde txarra erebadu, metroaren lanak atzeratukodirelako, baina horretan oso ohitutadaude erromatarrak. n

Arrastoak

AP

BABILONIA, K.A. 556. Labashi Mar-duk errege gaztea kargutik kenduondoren, Nabonido tronuan eserizen. Herodoto greziarra lehen his-torialaritzat jotzen den arren, harenaurretik Nabonidok ere iraganareki-ko interes handia izan zuen. Indus-ketak egiteko agindua eman zuengainbehera etorritako hiri sumeriareta akadiarretan, eta horietakobatzuetan berak parte hartu zuenzuzenean. Indusketa lan horietanaurkitutako erregeen eta jainkoenestatuak, testuak idatzita zituztenestelak eta bestelako materialakBabiloniara eramanarazi zituen.

Ustez, haren asmoa objektuhoriek toki batean erakusgai jartzeaeta herritarrek antzinako erregeenloria miretsi ahal izatea zen; egungomuseo moduko bat eraikitzea, ale-gia. Horrez gain, errege-liburutegi-ko milaka taulatxoren kopiak egina-razi zituen. Erregealdi guztienkronikak gordetzeko obsesioa zueneta horretarako hainbat tailer zabal-du eta idazlari mordoa bildu zituen.Halaber, buztinezko eta betunezko nahasketa bereziaasmatu zuen dokumentuak gehiago iraunarazteko.Horri esker Babiloniako errege liburutegia ia osorik iri-tsi zaigu.

Egungo arkeologoak ziurrenik hotzikarek hartukolituzteke Nabonidoren indusketa metodologia ikusita;derrigorrezko informazioa bildu baino lehen objektuaktestuingurutik ateratzea, esaterako, sakrilegioa da. Bainaharengandik izan ez balitz, objektu asko eta bertan bil-dutako informazioa betiko galduak lirateke. Errege aka-diarren berri, esaterako, ezer gutxi jakingo genuke.

Historiari egindako ekarpenakekarpen, Nabonido agintari kaska-rra izan zen. Hasteko, agintea lor-tzeko egindako bidea iluna izan zeneta klase boteredunarekin bat eginordez, haien etsaitasuna irabazizuen, bereziki apaizena. Mardukjainkoaren kultuaren nagusitasunaeten zuen eta haren ordez Sin ilar-giaren jainkoa ipini zuen rankinga-ren lehen postuan. Horrenbestez,herri xeheak bat egin zuen botere-dunekin erregearen aurka.

Halaber, huts larria egin zuenPertsiako Ziro II.a Handiaren kon-tra Lidiako Kresorekin bat egitean.K.a. 539an Ziro Babiloniako atee-tan konkistarako prest zegoenean,edozein agintarik armada prestatu-ko zukeen erasoari aurre egiteko.Baina Nabonidok beste estrategiabat hautatu zuen: erresumako jain-koen estatuak hiriburuan bilduzituen, jainkozko batzorde hark ara-zoa konponduko ziolakoan. Herri-tarrak Nabonidoren aurka egoniketa harrizko armada alferrikako

harekin, Ziroren osteek ez zuten gezi bat bera ere jaurtibehar izan Babilonia mendean hartzeko, Bibliak konkis-ta gertaera ia apokaliptiko gisa deskribatu arren.

Herodotok dio Nabonido sutan erretzera kondenatuzutela baina azken unean Zirok barkamena eman ziola.Beste iturri batzuen arabera 539. urtean bertan exekutatuzuten eta bertsio baikorrenak dio bere azkenurteetan bizimodu lasaia izan zuela Karma-nian. Kontua da, azkenean, Nabonido Babi-loniako azken errege penagarri gisa igarodela hainbeste maite zuen historiara. n

Estela honetan Nabonidok erregebabiloniarren jantzi tradizionala dusoinean, eta zeremonia zetroaeskuetan. Alboan Sin, Ishtar etaShamash jainkoen sinboloak ageri dira.Lehenaren kultua inposatzeagatikherritarren babesa galdu zuenBabiloniako azken erregeak.

BR

ITIS

HM

USE

UM

Azken erregea eta lehen arkeologoa


TERMOMETROA

Espetxea tarteko duten bikote harremanak aztertu ditu Oihana Etxebarrietak (Hondarribia, 1987). Aurrez aurrekoak espetxetik irteteko une bakar moduan deskribatzen

dituzte presoek, baina askatasun une bat al dira?

Zure tesinaren izena da: “Erlazioafektibo sexualak espetxe garaianaskatasun (g)une? Hainbat euskalemakumeren esperientziak”. Zerga-tik aukeratu zenuen gai hau? Gaia aukeratzea oso sinplea izanzen. Nire bikotekidea, Ibai, 2009koazaroaren 24an gazte mugimendua-ren kontra egindako sarekadan atxi-lotu zuten. Hortik aurrera bizitzaerabat aldatzen zaizu, eta espetxeaezagutzen duzu. Ibai bost eguninkomunikatuta egon ostean, tortu-ratua izan ostean, espetxeratu eginzuten. Ia hemeretzi hilabete pasatuzituen espetxean. Egoera horrenaurrean bizipen eta sentsazio berriasko dituzu, baita lagun berri askoere. Bizitza beste modu batera anto-latzen zaizu.

Niri gertatutakoa beste neskagazteengan ere ikusten nuen.Momentu batean agian obsesiobilakatzen da, oso bortizki gerta-tzen zaizulako, etengabe zaudegaiari buruz hitz egiten, gaia kon-partitzen. Nik une hartan asko hitzegiten nuen gaiaz, behar nuen. Etamasterra egitean argi izan nuen hainmodu desordenatuan landutakoaordenatzea izango zela nire lana.Tesina egin baino lehen banuenkontraste bat egina, eta gero hamarpertsona elkarrizketatu nituen.

Guneak eta uneak, elkarri lotutako biideia dira?Txanponaren bi aldeak dira. Bate-tik, presoarengan bikote harrema-

«Lehenengo presoen ongizateadago, eta gero zu»

OIHANA ETXEBARRIETA

| IRATI SARASUA ARABAOLAZA |Argazkiak: Dani Blanco


TERMOMETROA - OIHANA ETXEBARRIETA

nek nola eragiten duten aztertunuen. Espetxetik burua ateratzekoaukera ematen dio presoari. Baina,aldi berean, aske sentitzeko beharguzti horiek bikotearengan zentra-tzeak eragin dezake harremanaobsesio bilakatzea.

Bestalde, haren bikotea presoduen neska dago. Espetxealdiaaskatasun gune bilakatu daiteke,inoiz ez delako hain bakarrik egon.Neskei bikote harremanaz galdetu-takoan konfiantza eta denbora zireneurek aipatutako ezaugarri nagusie-tako bi. Kasu honetan ezin du den-bora asko pasatu pertsona horrekin.Beraz, inoiz baino denbora gehiagodu beretzako, ingurukoekin egote-ko. “Nire buruaz inoiz baino gehia-go ikasi dudan momentua izan da”,zioten neskek. Orduan, bada ahal-duntze prozesu bat oso askatzaileaizan daitekeena. Baina bikotekideazaintzaile gisa ulertzen dugu. Etazaintza lan hauek ez dira askatasungune bat, kontrakoa baizik.

Tesina egin nuenean ideia nagu-sietako bat bikotekidearenganikusi nuen “ni”-aren galera deitzendiodana izan zen. Bat batean ezzara Oihana, Ibai preso politikoa-ren bikotekidea zara. Lehenengopresoaren ongizatea dago, beresenide eta lagunekiko harremana,bere guztia, eta gero zu.

Preso dauden emakumeak eta pre-soaren bikotekide emakumeak.Bakoitzak zein paper jokatzen dubikote harremanean?Oso paper ezberdinak dira. Preso-aren bikotekideak oso papergarrantzitsua betetzen du, batez erezaintza lanagatik. Eta batzuetan zain-tza lan horiek beren gain hartu nahiez izan arren berari ezartzen zaizkio.Maitasun adierazle gisa ulertzen dira;zenbat eta zaintza lan gehiagoorduan eta gehiago maite du.

Horrez gain, emakume presoekbikote harremanetan zailtasungehiago izaten dituzte. Emakumeekbabesa emateko jarrera azaltzendute. Bera kanpoan dago eta presoada bere ustez okerren dagoena,ondorioz, babes guztia beregan jar-tzen du. Eta presoa bera denean,uste du kanpokoak bera baino oke-rrago daudela eta babestu eginbehar dituela.

EPPKren inguruan sortu den sareakbabesa ematen diela aipatu duzu,baina kontrolera jotzen duela ere bai.Babesaren kudeaketa da azkenbatean. Nik pentsatu dezaket babes-ten ari naizela eta agian kontrolerajo dut; hori da batzuetan gertatzendena. Prozesuaren hasieran bikoteharremana publiko egiten da, agianlehen inork ez zuen horren berriedo ez zuten bikote harremanazhitz egiten, eta bat-batean denekesan dezakete zer den egokiena.

Emakumeek gizartearen ikuspe-gitik dugun zaintza rol horri lotutaasko estigmatizatzen da. Zaintza lanhori bere gain hartu nahi ez izateaez da ulertzen. Batzuetan gertatzenda harremana egoera horretan gara-tu ezin dutela sentitzea, eta horre-gatik herritarrek epaitzea. Elkarriz-ketaturiko hainbatek esaten zidatenez zela euren artean gertatutakozerbaitek eraginda, kontziente zirelaespetxeak eragin zuela, baina horre-la ezin zutela harremana garatu.

Aldiz, gizona denean kanpoandagoena ez da hainbeste estigmati-zatzen. Normalean oso jatortzatdugu harremana aurrera eramatenduena. Eta bai, artista da, bainaartistak dira espetxea tarteko harre-mana garatzen duten guztiak. Etanesken kasuan hori inork ez duesaten.

Bestalde, oso gogorra da seme-alabak espetxean izatea, eta askoepaitzen da hori ere. Hiru urteraarte haurrak espetxean izatekoaukera dute emakume presoek.Gaizki iruditzen zaigu hori, bainaama izatea erabaki eta haurra kan-pora ateratzen duenaren kasua eregaizki iruditzen zaigu.

Aurrez aurrekoak zer dira presoaren-tzako eta bikotekidearentzako?Espetxe sistematik hasita gure lagu-nenganaino, aurrez aurreko intimo-aren egitura oso zehaztuta dago.Espetxea zu gaizki eta zelatatutasentitzera bideratuta dago; identita-te eza eta zarata dira horren bi adi-bide. Eta preso politikoen kasuan,gainera, badakigu ez direla espaziointimoak nahiz eta horrela arautuakegon. Zaila da horrelako espazioarrotzera egokitzea. Batzuk aipa-tzen zidaten puta sentsazioa zutela;ez bikotekideagatik, egoeragatikbaizik. Baina gainditzen da. Goxopasatzen dituzun uneak izaten dira,hilabeteko politenetako batzuk.Baina sentsazioa gazi-gozoa da.

Gainera, denek dakite zertara zoa-zen, larrua jotzera, koitoa praktika-tzera zoaz eta badirudi hori egiten ezbaduzu alferrik galdutako vis a vis-aizango dela. Baina, agian hitz egitekobeharra duzu, edo ordubete besarka-tuta ezer esan gabe egotekoa, agian

negarrez. Baina iruditegi bat dago,eta horren arabera denbora galtzealitzateke. Eta aprobetxatzea bikote-kideak behar duena egitea da.Batzuek esaten zidaten hasierakominutuak bakoitzak zer behar zuenesateko erabiltzen zituztela.

Sakabanaketak eta komunikazioanegoten diren kontrolek zein eragindute harremanetan?Asko eragiten dute. Sakabanaketakizugarrizko neke fisikoa eragitendu. Espetxeek ezartzen dizuteordutegia. Pentsa goizeko 9:00etan400 km egin eta gero zein gogo

duzun vis a vis intimo bat izateko.Frantziako estatuan proiektu pilotubatzuk egiten hasi dira, bungalowmoduko batzuetan hasi dira aurrezaurrekoak antolatzen; 4 ordutik 48ordura bitartekoak. Halere, halakoproiektu bateko preso baten seni-deek esaten zuten lehenengo 24orduetan aitak lo hartzen zuela etaalabak esaten ziola: “Aita, ez lokartu,24 ordu hauek aprobetxatu beharditugu”. Denborari ematen diogungarrantziaren erakusle da.

Kontrolek ere izugarri eragitendute. Elkarrizketatu nituen bikoteasko militanteak ziren. Mugimendusozialetan, gaztetxeetan… Han ezinda edozertaz hitz egin, beldurragatik.

“Denek dakite zertara zoazen,larrua jotzera, badirudi horiegiten ez baduzu alferrikgaldutako vis a vis-a izangodela. Baina, agian hitz egitekobeharra duzu, edo ordubetebesarkatuta ezer esan gabeegotekoa. Baina iruditegi batdago, eta horren araberadenbora galtzea litzateke”


Badakigu hemen politika dela zigor-tzen duten gauzetako bat. Horrek,adibidez, muga handiak sortzen ditu.Askotan bikote horiek militantziakelkartu ditu, behinik behin militantziaoso garrantzitsua da haientzat. Pentsazer suposatzen duen horretaz hitzegin ezin izateak. Baldintzatzen du,hitz egiten duzun bakoitzean entzu-ten egongo direla pentsatzen baituzu.

Emakumearen sexualitatea espe-txeak ikusezin bihurtu edo ezezta-tzen duela diozu.Bai. Pornoa da adibide on bat. Gizo-nezko espetxeetan ikusteko aukeradago, eta zenbait emakume espetxe-tan debekatzen hasi dira. Ulertzendugu gizonezkoek behar sexualakizatea, baina emakumeek ez.

Orokorrean esango nuke sexuali-tatearen tabua handia dela denen-tzako, eta zentzu horretan garran-tzitsua da kideekiko harremana.Emakumeen kasuan, esaterako,askoz onartuago dago elkarri besar-kadak ematea, gizonen kasuan ez,eta garrantzitsua da.

Gero masturbazioaren kontuadaukagu. Elkarrizketatu nituenakbinaka egoten ziren espetxeko zie-gan, ondorioz, intimitate galerahandia dago. Esaten zidaten biluzikegoteko, beren burua begiratzeko,laztantzeko eta masturbatzekoaukera oso gutxi zutela.

Espetxetik irtetean beste prozesubat hasten da. Zein zailtasun egotendira bikote harremanean?Oso gogorra da. Denbora tartebatean bikote harremana garatzekomodu konkretu bat eraman delako.Espetxea bizitzeko modu ezberdi-

nak daude; bateragarriak. Batetikdago orain aldian bizitzea; bestebatetik lehen aldian eta etorkizuneanbizitzea; eta azkenik etorkizuneanpentsatzea beti. Batzuk etengabebizi dira orain ez diren denboretan.Askotan pentsatzen dute espetxetikateratakoan dena lehen bezala izan-go dela. Eta ez da inoiz hala izango.Nahiz eta espetxealdi txiki-txiki batpasatu. Espetxeak aldatzen zaituela-ko, zu eta zure ingurua. Prozesua ezda espetxealdiarekin amaitzen.

Nire kasuan, adibidez, Ibai espe-txean zegoenean, zer moduz genera-man galdetzen zidaten, “ondo” eran-tzuten nien, egokitu ginela, “bai, ahalden neurrian ezta?” esaten zidaten.Eta gero kontrakoa. Espetxetik aterazenean, gaizki geundela erantzutennuen eta “beno, baina amaitu da”

erantzuten zidaten. Eta ez da horre-la. Niretzat oso prozesu gogorraizan da, biontzat, birmoldatu beharizan gara. Bi pertsona ezberdinginen. Ez dut esan nahi guztientzathala denik, baina argi izan behardugu espetxealdia amaitzen dela,baina ondorioak landu behar direla.

Gainera, uste dut gatazka honenparte izan diren sentimenduak aza-leratu behar direla, eta Barrura begi-ratzeko leihoak dokumentalak zentzuhorretan egindako lana ez dut aipa-tu gabe utzi nahi, testigantzak osogarrantzitsuak iruditzen zaizkidala-ko. Uste dut politikoki hitz eginbehar dugula gaiaz,maitasunak lagundudigulako egoerari aurreegiten, baina hori eresufritu dugulako. n

“Emakumeek zaintza lana bere gain hartu nahi ez izatea ez da ulertzen.Batzuetan gertatzen da harremana egoera horretan ezin dutela garatu sentitzea,eta herritarrek horregatik epaitzea”.


TERMOMETROA

Zerbitzu publikoak euskaraz jasotzeko oztopoek buruhauste ugari eragiten dizkieteNafarroako herritar, eragile eta udalerri askori. Artifizialki sortutako muga linguistikoaren

legeak arautzen duenez zonalde euskalduneko herritarrek eremu publikoan euskarazaritzeko eskubide osoa dute. Halere, zenbait sektoretako langileei ez zaie bertako hizkuntza

jakitea eskatzen eta herritarrak gaztelaniara jotzera behartuta daude. Osasungintzan etaliburutegien sarean ematen dira urraketa horietako asko.

EUSKARA NAFARROAN

Lanpostu publiko elebakarrak eremu euskaldunean

TT

IPI-

TT

APA

Leitzaldean pediatra eta mediku euskalduna eskatu zituzten. Argazkian, sinadura bilketa kanpainaren aurkezpena. Leitza, Goizueta, Areso eta Aranoko guraso, haur eta udal agintariek hartu zuten parte, baita UEMAko ordezkariak ere.

| EIDER MADINA BERASATEGI|


EUSKARA NAFARROAN - TERMOMETROA

EUSKO JAURLARITZAK eginikoazken Inkesta Sozilinguistikoak(2011) erakusten du Nafarroakoeremu euskaldunean %59,3 elebi-dunak direla eta %12,6 elebidunhartzaileak. Hortaz, orotara biztan-leen %71,9 da euskalduna.Eremu euskalduneko osasun arloan135 lanpostu publiko daude etahorietatik 38 plazatan da nahitaez-koa euskara jakitea. Hots, postuen%28an, soilik. Liburuzainen, suhil-tzaileen, mendizainen eta foruzai-nen kasuan, berriz, euskara jakiteameritu gisa hartzen da, baina ez daderrigorrezkoa. Beraz, kasu askotanerdaldunek betetzen dituzte lekuhoriek.

Zonifikazioaren ondorio larriakEremu mistoan egoera kezkagarria-goa da, osasun arloko langile etaliburuzainen postuetan euskaraeskakizuna ez delako derrigorrez-koa. Lanpostu batzuetan soilikbaloratzen da merezimendutzat.Zonalde ez-euskaldunean, berriz,are larriagoa da egoera; inongokasutan ez baita derrigorrezkoa hiz-kuntza eskakizuna, ezta meritu gisaere. Horren aurrean, eremu misto-

ko eta ez-euskalduneko herritarrekoso zaila edo ezinezkoa dute zerbi-tzu publikoak euskaraz jaso eta ber-tako langileekin hizkuntza gutxi-tuan komunikatzea.

Nafarroako Gobernuak ez ditulanpostu publikoen hizkuntza eska-kizunen inguruko datuak argitaraeman nahi, “hori jakitea ezinezkoa”dela argudiatuta. Orain arte kalera-tutako zenbakiak urriak dira, bainaera berean oso esanguratsuak.

Foru Komunitateko administra-zioko plantilla organikoan 23.000tikgora lanpostu daude eta horietatik302ri eskatzen zaie nahitaez euskarajakitea, langile guztien %1,2ri, hainzuzen. Datu horiek agerian uztendute Nafarroa osoan dauden %19,2euskaldunen hizkuntza eskubideak

ez daudela inondik inora bermatu-ta.

Ingelesa euskararen gainetikTestuinguru horri kontrajarriz,Nafarroako lan publikorako egindiren azken deialdietan ingelesekoazterketak ipini dituzte eta frogagainditzeak %10erainoko puntua-zioa gehitzeko aukera ematen du.Hori horrela, lanpostu publikoeta-rako zenbait oposaketatan atzerrikohizkuntza jakitea baloratzen da eta,bertako hizkuntza jakiteak ez duinongo baliorik.

Osasun arreta kolokanLekunberriko osasun-etxera medi-kurako txanda eskatzeko deitu etagaztelaniaz egin behar izaten dute

Administraziokoplantillan 23.000tikgora lanpostu daudeeta horietatik 302rieskatzen zaie euskarajakitea, langileen %1,2ri.Nafarren %19,2euskalduna da

UE

MA

Argazkian, UEMAk Nafarroako Parlamentuko Lehendakaritza, Jusitizia eta BarneSaileko Batzordean egindako agerraldia, 2014ko urriaren 15ean.


TERMOMETROA - EUSKARA NAFARROAN

sarritan herritarrek. Izan ere admi-nistrari-laguntzailearen lanpostura-ko deialdia egin zenean euskarazjakitea merezimendu kualifikatugisa baloratu zen. Hala ere ez zutenlangile euskalduna hautatu,Larraun-Lekunberri eta Araitz-Beteluko biztanle euskaldunenkopurua % 75-80 bitartekoa izanarren.

Lesakan seme edo alabarekinmedikuarengana jo eta ordezkapenaegiten ari den pediatrak ere ez dakieuskaraz, legez V1 hizkuntza eska-kizuna (idatzian B1 eta ahozkoanB2) ezarria badu ere. Haurra ez dagai gaztelaniaz ongi adierazteko etasendagilearen esanak ulertzeko,beraz gurasoek itzultzaile lanak eginbehar izaten dituzte. Leitzako,Ultzamako, Elizondoko edo Irur-tzungo kasuan pediatrek ez duteeuskaraz jakin beharrik; hortaz, osoohikoa da sendagile erdalduna ego-kitzea.

Elizondoko agure bikotea eus-karaz mintzatu izan da beti familia-medikuarekin eta ongi ulertu duteelkar. Oporrak edo baja har tudituenean ordezko erdaldunakbidali izan ditu maiz Osasunbi-deak, eta komunikazio arazo zen-bait izan dituzte. Baina medikuajubilatu eta euskaraz ez dakienbeste batek hartu du lekua. Bikote

nagusi horrek ezin du medikuare-nera bakarrik joan, haien gaitzakadierazteko zailtasunak dituztelakoeta medikuaren gomendioak ezdituztelako ongi ulertzen. Baztanudalerri euskalduna izaki, bertakobizilagunen %80 baino gehiagokdaki euskaraz, baina sei familia-medikutatik biri baino ez zaie oina-rrizko euskara eskakizuna exiji-tzen. Osasun etxeko zuzendariaketa erizaintzako arduradunak ereez du bertako hizkuntza jakinbeharrik.

Etxarri-Aranazko emakumeenarretarako zentroetako sexu-hezi-tzailea euskalduna izan da lanpos-tua sortu zenetik. Baja hartu etaordezko erdalduna ipini dute, ema-kumeen arretarako zentroetan lanegiteko ez baita euskara jakintzarik

eskatzen. Ondorioz, Sakanakoikastetxeek lehen euskaraz jasotzenzituzten zerbitzuak gaztelaniaz soi-l ik eskaintzen dira gaur egun,eskualde horretan D ereduanmatrikulatutako ikasleen kopurua%80koa izan arren.

Doneztebeko mediku etxekoitxarongelan Programa de atención alniño. Accidentes infantiles. Cuide pore l los l iburuxka dago eskuragaiinformazio-orrien artean; gaztela-nia hutsean dago argitaratuta.Horrez gain, baja agiriak, mediku-egiaztagiriak, mamografiarakozitazioak eta gaixotasunen kontro-lerako jarraibide idatziak ere gaz-telaniaz betetzen dituzte Nafarroaosoko medikuek, Osasunbideako

Sakanakoikastetxeetako neska-mutilek sexu heziketazerbitzuak gaztelaniazjasotzen dituzte,ordezkoa erdaldunadelako. Ikasleen %80 Dereduan dagomatrikulatuta

NAFARROAKO GOBERNUAREN hiz-kuntza politika murriztailearenondorioz euskaldunon eskubideenurraketa sistematikoa da lurraldeosoan. Egoera horren aurreanhainbat protesta, kexa eta kanpai-na egin dira azken urteotan, bainaGobernuaren erantzuna axolaga-bea izan da etengabe.

Ikuspegi hori aldatzeko laneanburu-belarri dabil UEMA, Udale-rri Euskaldunen Mankomunita-tea. Herritarren % 70etik goraeuskaldunak diren udalerriak bil-tzen ditu erakundeak. DenetaraEuskal Herriko 72 udalerrik osa-tzen dute, horietatik 14 dira nafa-r rak eta guztira Nafarroako35.000 biztanle inguru hartzenditu bere gain.

Besteak beste, egoera soziolin-guistiko eta zerbitzuen diagnosiaegiteaz, udalerrien nahiz herrita-rren kasuak eta kezkak aztertzeaz,eta datuak publiko egiteaz ardura-tzen da. Horrez gain, UEMAkokideek behin baino gehiagotaneraman dute Parlamentura euskaraeta zerbitzu publikoen afera.

Hizkuntza eskubideak bermadaitezen plangintza kudeatzeko etahorretarako ezarri beharrekolehentasunak eta epeak zehaztekohartu-eman eta elkarlan iraunkorre-rako gonbitea luzatu die erakun-deak Osasunbideako eta KulturaDepartamentuko zuzendaritzari.Ez diote jaramonik egin, ordea.

Euskararen Legea betearaztekobidean, UEMAk honako proposa-

menak planteatzen ditu, besteakbeste. Batetik, eremu euskaldu-nean profil elebiduna eskatzea etaordezkapenetan ere hori berma-tzea. Bestetik, hizkuntza eskakizu-na komunikazio gaitasuna ziurta-tzen duen Europako Markoko C1mailakoa izatea. Dagoeneko postufinkoa duten langileen kasuan, tek-nikariek gidatutako euskalduntzeplanean sartu eta berau ikas deza-ten erraztasunak ematea –beti erejendaurrean lan egiten duteneilehentasuna emanez–. Horrezgain, paisaia linguistikoari dago-kien afixak, informazio-orriak,aplikazio informatikoak eta balia-bideak elebitan egotea ere eska-tzen du Udalerri EuskaldunenMankomunitateak.

UEMAri ere ez diote jaramonik egiten


EUSKARA NAFARROAN - TERMOMETROA

programa informatikoek euskarazegiteko aukerarik ematen ez dute-lako.

Osasun eremuan euskara eskaki-zuna ezarrita duten lanpostu gutxie-tan V1 jakintza maila eskatzen da.Oinarrizko maila horrek ez du pro-fesional baten komunikazio gaitasu-na bermatzen.

Behatokiaren euskararen telefo-noan urtero jasotako ehunka kexe-tan oinarrituta, horien antzekobeste hainbat kasu biltzen dituArartekoak elebitasunari eta herri-tarren hizkuntz eskubideen egoera-ri buruz 2010ean argitaratutakotxostenean. Herritarren defenda-tzaileak Nafarroako Gobernuariohartarazi dion legez, errealitatehorrek erabat baldintzatzen duherritarrei ematen zaien osasunarretaren kalitatea.

Liburu eleanitzak vs. liburuzainelebakarrakLiburutegi publikoen sarean eremueuskaldunean dauden Nafarroakoliburuzainen plantilla organikoanez da profil elebiduneko langilerikeskatzen. Beraz, Altsasu, Aurizbe-rri, Bera, Elizondo, Etxarri, Irur-tzun, Leitza, Lesaka edo Olaztibezalako herri euskaldunetakoliburuzainek ez dute euskara jakinbeharrik.

Hizkuntzarekin hertsiki loturikdaude liburutegietan aurkitzendiren askotariko materialak, eta ber-tako hizkuntza ofizialetako bat ezjakiteak oso baldintzatzen du eskai-nitako zerbitzuaren kalitatea.

Euskaldunen hizkuntza eskubi-dea urratzeaz gain, hainbat arazoeragiten ditu; besteak beste, baliabi-

deen aukeraketan edo antolamen-duan. Gainera, euskal literaturaren,musikaren eta zinemagintzareninguruko ezagupen murritza izateakzailtasunak ekar ditzake gomendio-ak emateko orduan.

Orain bi urte Nafarroako Kultu-ra Departamentuak liburutegikoarduradun izateko 16 lanpostueskaini zituen oposizio bidez horni-tzeko. Lanpostu bakar batean ere ezzen nahitaezkoa izan euskara jaki-tea, zenbait postu eremu euskaldu-nerako izan arren. Kasu horietan,gainera, euskararen ezagutza ez zengehigarri bezala baloratu, oposiziohutsa zelako; hau da, lehiaketa fase-rik egon ez zelako.

Antzeko afera batengatik BerakoUdalak Nafarroako Gobernua auzi-tara eraman zuen 2010ean. Herriko

liburuzain lanposturako euskaraezagutzarik eskatu ez izanagatik jozuen Nafarroako Lurralde Auzite-giarengana. Urrian atera den sen-tentziak lanpostua hautatzeko pro-zesua errepikatu beharko delazehazten du eta euskara meritu kua-lifikatu gisa baloratu.

Pertsonak euskaldundu baina lanpostuak ezDuela 28 urte onartutako Euskara-ren Legeak aitortzen du Nafarroa-ko eremu euskaldunean herritarrekzerbitzu publikoak euskaraz jaso-tzeko eskubidea dutela. Momen-tuan hala ez bada administrazioakhori lortzera jo behar du progresi-boki, horretarako beharrezko balia-bideak eskainiz.

Nafarroako Gobernuak arlopublikoko funtzionario eta langi-leak euskalduntzeko zerbitzua abia-tu zuen 1989an. Ordutik ehunkanafar prestatu dira, baina inolakoirizpide eta jarraipenik egin gabe.Ez da legeak adierazi bezala tekni-kari eta adituek prestatutako euska-ra planik egon eta langile elebidu-nak eskatzen diren postuetakofuntzionarioei ez zaie lehentasunikeman postuak progresiboki euskal-duntzeko. Jendaurreko lanetan aridiren langileei ere ez zaie inongolehentasunik eman.

Bestalde, orain arte euskara ikas-ten ibili diren funtzionarioek eurenlanean izan duten hizkuntza erabile-raren inguruko jarraipenik ere ez daegin, ezta gaiaren ingu-ruko inolako kontrolikere. Finean, ehunka per-tsona euskaldundu dira,baina lanpostuak ez. n

Kontseiluak kanpaina bera abiatu zuenLeitzaldean, Baztanen eta Bortzirietan.


TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Anjel Lertxundik Berrian esanak: ‘UK’ aldizkaria desagertu eta‘Hiruka’ abiatuko da

BATEK EZ, bi komunikazio proiektukitxiko dituzte ateak, baina ordainetanhiru euskarritan arituko den komuni-kazio egitasmoa jarriko dute abianBizkaiko Uribe Kosta eskualdean.

Hiruka komunikazio taldeak ataridigitalari, paperezko astekariari etairratiari helduko die. Bistan denez,ez dira ezerezetik sortuko, orainarteko ibilbideaz baliatu eta proiek-tu sendoagoa egiteko asmotan diraUribe Kostan.

Getxon, ia duela 20 urte BizarraLepoan aldizkaria sortu zuten eta1999an UK aldizkari bihurtu zen.

UKberri.net atari digitalak berriz,11 urteko ibilbidea egin du. Koskairratia ere hainbat urtez entzun ahalizan zen uhinetan.

Urtarrilarren bukaeran paperezkoastekaria eta atari digitala hasiko diralanean eta hilabete batzuk geroagoJusturi Irratia abiatuko da. UribeKostako komunikazio talde euskal-dun berriak irabazi asmorik gabekokooperatiba sortu du. Egitasmoa

sostengatzeko bazkide erabiltzaileaketa laguntzaileak izango ditu.

Erabiltzaileen kasuan, pertsonajuridikoek 1.000 euroko inbertsioaegingo dute eta norbanakoek 100eurokoa. Laguntzaileen kasuan, per-tsona juridikoek 200 eurokoa etanorbanakoek 50 eurokoa. Gainera,33 euroko kuota ordaindu beharkodute urtero.

Langabeziak gazteen %50ari eragiten dio eta EuskalHerrian ere arazo oso larria da. Horregatik, haren kon-tra egin eta alternatiba sendo eta errealak eskaini behardira. Azken asteotan zientzia, teknologia eta berrikun-tzaren alorrean hainbat plan aurkeztu dituzte, eta horienbidez 2015erako enplegua sortzeko promesak egindituzte. Etorkizuneko sektore berriez asko hitz egin da:nanoteknologia, bioteknologia, ekonomia berdea,informazio eta komunikazioa… Esaten dutenez–gehiegi zehaztu eta neurtu gabe– enplegu egonkorrasortuko dute, ongi ordaindua eta deslokalizatu ezindena. Egia ote da? Agian.

Ezein gaztek, ordea, ez du izango baliabiderik sekto-re horiek eskatzen duten prestakuntza mailara iristeko.Milaka dira gaur egun sektore horiekin inolako loturarikez duten gazteak. Badaude ordea beste batzuk, krisiagainditutakoan pertsonal espezializatua beharko dute-nak. Eta horretarako Lanbide Heziketa indartu etaberreskuratu beharko da. Bere garaian, arte eta lanbi-deen eskolek milaka euskaldunentzako enplegua segur-

tatu zuten. 1985-1990eko krisiaren ondoren enpresaugarik eskulan berezitua behar zuten eta Euskal Herri-tik kanpo ekarri behar izan zuten, lanbide heziketa baz-terrean utzita egon zelako.

Familien, hezitzaileen eta erakundeen eginbeharra dagure gazteria orientatu eta azaltzea euren etorkizunaasebetetzeko bide guztiak dituztela irekita, berdin uni-bertsitatean eta lanbide heziketan. Industrian eta zerbi-tzuetan enplegu ugari dago eta horietara lanbide hezike-ta duin batekin ere irits liteke. 2020an kualifikazioberezirik gabeko pertsonentzako lanpostuak %8 bainoez dira izango Euskal Herrian. Oso baliagarria litzatekeerakundeek, beste neurri batzuen artean, Lanbide Hezi-ketako alor ugarien berri emango balute, hala nola azal-duko balituzte bide hori aukeratzen dutenek etorkizu-nean enplegua lortzeko dituztenposibilitateak.

Juan Mari Arregi

Lanbide Heziketa berreskuratu

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Azken “UK”, egitasmoberriaren berri ematen.

“Hedabide dezentek azpimarratu zuenArantza Quiroga euskaraz jardun izanapopularren La Granjako konbentzioan:Urquijo han baldin bazebilen, ikusteko-ak izango ziren haren espantu, imintzioeta pariztak.

Aurtengo Durangoko AzokakQuirogaren bisita izan zuen albisteeta-ko bat: han ere ez genuen Urquijoikusi haren alboan eta abaroan.

Laster, hauteskundeak, klaro. BainaQuirogak sinesgarritasun gehiago ira-baziko luke argituko baligu bat al dato-rren Urquijok EAEn praktikatzen dueneuskararen herra neurotikoarekin: nikdakidala, Europak ez du Urquijok sala-tutako neurri bakar bat salatu. Aitzitik,ordea, Nafarroan: Europak salatua dubertako Gobernuaren euskararen kalte-tako erabaki bat edo beste, bainaNafarroako delegatuak, Carmen Albak,Europari pase foralaren erantzuna duarau.

Quirogak aplikatuko lukeen hizkuntzpolitika bat dator bere alderdiko bidelegatuenarekin? Erantzunak sinesga-rritasun gehiago emango lioke berekanpaina hasierari”.


TERMOMETROA - NET HURBIL

AGRA erakundeak bere web korporatiboantitulu hau ipini dio alboko argazkiari: “Mala-wi-agro-dealer”. Malawin haziak, tresneriatxikia eta kimikoak saltzen dituen dendaritxiki bat da. Afrikan laborantza industrialasustatzen duen AGRA elkarteak (Gatesta-rren fundazioaren diru-laguntzaz) 4,3 milioibanatu ditu Malawin horrelako dendariensarea osatu dadin, hauek saldu behar dituz-telako arto eta beste hazi hibridoak, pestizi-da, herbizida eta ongarri kimikoak. Transge-nikoetan txapeldun dabilen Monsanto dutehornitzaile nagusi. Munduko Bankuak adie-razi du saltzaileok direla gaur baserritar txi-kien informazio iturri nagusiak. Technoserveizeneko GKEak ere antzeko aholkularitza lanaegiten du; hau sustatzen dute, Cargill, Unile-ver, Coca-Cola eta Nestlé multinazionalekere. Sare pribatuok hartzen ari zaizkie lekuaestatuek antolatutako lehengo sareei etabaserritarrek beren kasa kudeatuei.

IRAULTZA BERDEA 2.0 AGINTZENdie Afrika eta Asiako nekazari txiro-ei Bill Gatesek. Urtean hainbat aldizharen lorpen eta proiektuen propa-ganda eginez hedabide nagusiekkontsolatzen dituzte planetakogosearekin kezkatutako jendeak:ezinezkorik ez da munduko gizonarrakastatsu eta aberatsenarentzako,gai izan den bezala Windows sar-tzeko mundutar gehienon bizitze-tan, asmatuko du txiro guztien pla-terak egunero asetzea.

Bill&Melinda Gates Foundationklikaturik iritsi baldin bazara Agri-cultural Development atalera, laboraribeltz irrifartsu batek egingo dizudiosala ondoren azaltzeko funda-zioaren arima: “Gure helburua:Asia hegoaldeko eta Saharaz behe-ko Afrikako milioika baserritarfamiliaren gosea eta pobrezia arin-tzea nekazaritzaren produktibitateahandituz modu iraunkor batean”.

Aurreraxeago, fundazioak dio:“Nekazariei galdetzen diegu zeinlabore nahi dituzten erein eta jan,zer nolako erronka handiak dauzka-ten. Elkarlana antolatzen duguerronka hauek ulertu eta aurre egi-teko antolamendua daukaten era-kundeekin, eta dirua sartzen duguikerkuntzan, nekazariek nahi dituz-ten eta erabiliko dituzten soluziobi-de garrantzizko eta egingarriak aur-kitu eta ezartzeko”.

Hitzezko asmoen atzean dagoenerrealitatea ikertu du GRAIN era-kundeak. Elikadura burujabetasuna-ren alde ari diren laborari txikien etaelkarteen interesak defendituz, Bar-tzelonan egoitza duen GobernuzKanpoko Erakunde honek osoinformazio garrantzitsuak zabaltzenditu lurraren lapurretaz, agro-indus-triaz, hazien kontrolaz, klimaren kri-siaz eta abarrez. Fundatzaileenartean dago Paul Nicholson Bizkai-ko EHNEko buruzagi historikoa.

GRAINek berrikitan plazaratudu Nola erabiltzen du dirua Gates Fun-dazioak mundua asetzeko? txostena,ingelesez gain gaztelaniaz eta fran-tsesez ere eskuragarri. Fundazioa-ren babesleak, onuradunak eta dirukopuru nagusiak zertan erabilidituzten aztertu ditu xeheki.

Gatestarren fundazioa da gaur-koz munduko handiena diru kon-tuak ezagutzen zaizkienen artean.40.000 milioi dolar bildu ditu2.000.etik hasita orain arte, gehienikGates senar-emazteek eta lagunaduten Warren Buffet multimilioidu-nak emanak. Iaz bertan 3.600 milioidolar bildu zituen. Dirutza horikudeatzen darabil 1.200 enplegatu-ko egitura handia.

Fundazioaren sosak oraindikere gehienik AEBetan gastatzendira, hezkuntza eta osasun alo-r rean dauzkaten proiektuetan.

Baina 2006tik hona nekazaritzakoegitasmoetan hasi dira Gatestarraksos handiak ematen, gehienakAfrikan baina baita Asiako ekial-dean ere.

Inbertsiook bideratzeko sortuzuten Alliance for a Green Revolu-tion in Africa (AGRA), AfrikanIraultza Berdea aldarrikatzenduena. Beste donazio asko CGIARikerketa erakundearen bitartezbideratzen ditu Bill eta Melindarenfundazioak. 2007an bertan 500milioi dolar sartu zituzten laboran-tzako proiektuetan, aurrerantzeanhanditzeko. Dirutza horiekin neka-zaritza alorreko ikerketa eta gara-pen proiektuen Afrikako agendairauli du.

Afrikarren morrontza berriaGatestarren fundazioaren eragina-rekin batera handitu dira berekikokritikak ere. Multinazionalen kon-trako taldeek salatzen dute funda-ziotik sustatzen dituztela AEBetakokorporazioek merkaturatu teknolo-gian oinarritutako hazi eta kimiko-ak, belaunaldi luzez bertako neka-zariek sortutako ezagutza eta sareakmesprezatuz laborategi zentraliza-tuetako zientzialariekin obsesiona-tuta ari direla, eta agenda politikoanere esku hartzen dutela, hazien etatransgenikoen inguruko legeak bul-tzatuz.

Duela hamar urte, Microsoften ugazaba txit aberatsa ez zeninor nekazaritzan. Orain agente garrantzitsu bihurtu da,Afrikan batik bat. Hemengo laborantza modernizatzeko

3.000 milioi dolar inbertituak ditu jadanik Bill&MelindaGates fundazioaren bitartez. Nola eta zertarako,

GRAIN elkarteak erakutsi du.

Bill Gatesek Afrikaeta Asiako laborariaknola salbatuko dituen

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

GRAINek bere aldetik aztertuditu fundazioaren urteotako lagun-tza eta inbertsioak. Bere webguneanxehetasun handiz larrutu dituGatestarren filantropiazko ekin-tzak. Kiroltasun handiz, GRAINekagiriari lotu dizkio Bill Gatesen etaAGRAren erantzunak ere. Hemenlaburbilduko ditugu GRAINenondorio nagusiak.

Bat: Gatesek Hegoko goseaborrokatzen du dirua Iparrekoeiemanez. Donazioen %80 AEBeta-ko elkarteei doakie, Afrikarrei doi-doi %10. Diru asko unibertsitateeta ikerketa zentroei doakie. GKEeidoazkien donazioetan, tartea arenabarmenagoa da.

Bi: Gatesek zientzialariei ematendie dirua, ez baserritarrei. Deigarria

da CGIAR ikerketa zentro sareariematen dion sostengua. 1960-70ekohamarkadetan laborantza industria-lean oinarritutako lehenbizikoIraultza Berdean protagonismohandia eduki zuen CGIARek, etageroago demostratu zenean balizkoiraultza hark gosea konpondu bainohanditu egin zuela, arazo ekonomi-ko, sozial eta ekologiko handiezgain,ahuldu zen ikertzaileen eragi-na. Orain Gatesi esker bigarrenIraultza Berdea iragartzen du.

Hamar urtetan 700 milioi dola-rrez goiti oparitu dizkio GatesekCGIARi, nagusiki sareko zentroeuropar eta amerikarrei. Horiek egi-ten duten ikerketa eta garapen lana-ren osagarri ari da AGRA Afrikanbertan, Iparretik inportatutako tek-

nologiak eta horien emaitzak (tres-nak, kimikoak, haziak...) baserrita-rren artean sustatzeko oinarrizkolana eginez. Bitartean, Afrikanoraindik nekazaritzan erabiltzendiren hazien %90 ekoizten dituztenlekuko baserritarrek ez dute Gate-sen sosik ikusi.

Hiru: Gatesek eragin politikoaerosten du. Horretarako sortu zuenAlliance for a Green Revolution inAfrica (AGRA) sarea 2006an etageroztik 414 milioiz bazkatu du.AGRAk eragin handia dauka Afri-kako estatuek laborantza politikakerabakitzen dituztenean, lurrenkudeaketaz bezala haziez.

Herrialde bakoitzean ekintzapolitikorako elkarguneen (policyaction nodes) bidez egiten du lan,AGRAk zuzenean izendaturiko adi-tuekin. Taldeon bultzadaz Ghanaketa Mozambikek aldatu dituztehaziak eta bio-aniztasuna zaintzekolegeak, Tanzaniak aldatu ditu lurrenjabegoa arautzen zutenak...

Lana borobiltzeko, AfrikakoLaborantza Teknologientzako Fun-dazioaren (AATF ingelesez) bidezlobby lana egiten du herritarrekbezala agintariek transgenikoeiburuzko iritzia aldatu dezaten.

Honela bukatzen du analisiaGRAINek: “Afrikako laborariakhartzaile huts nahi dituzte, besteksortutako ezagutza eta teknologienkontsumitzaile. Esan liteke fun-tsean Gates fundazioa honako oina-rri nagusiak gidatzen duela: bereteknologiak nekazarieisaltzeko komertzializa-zio ariketa bat da.Honetan Microsoftenantza handia dauka”. n


2014KO EKAINAK 9. Gure EskuDagok antolatutako Durango-Iruñea giza-katearen biharamunada. Euskal abertzaletasunak azkenhamarkadatan egindako mobiliza-zio zibil garrantzitsuenaren balo-razioa egiteko ordua da. Beroanaztertuta, arrakasta itzela izan da.Kolore guztietako abertzaleakeuskal gizarteak bere etorkizunaerabaki ahal izateko eskubidearenaldarrikapenean. Eta abertzalemugimendu zabal horren ondoan,herrien erabaki eskubidea eskubi-de demokratiko gisa hartzen duengizarte sektorea ere bai. Herrigarelako erabaki nahi dugu, etabatez ere herritar garelako.

Hotzean begiratuta ere,mobilizazio erabat arrakasta-tsua izan zen: gizarte zibila-ren protagonismoa berresku-ratzeko ahalegineannorabidea finkatu zen. Orainbidea egin behar da. Izandezake abertzaletasunarenfolklorean erortzeko arris-kua, baldin eta indarra ekitaldierraldoian jartzen bada eta ez sare-tzean. Gure Esku Dagok izanzituen egungo gizarte modernoeta mediatikoek behar dituztenosagai nagusiak: moldearen era-kargarritasuna eta salmenta; edukioinarri sendoa eta sustraitua –era-baki eskubidea–; eta sarea. Etafuntsean, hirugarren hori sendo-tzen bada beteko ditu bere helbu-ruak mugimenduak. Horretan arida.

ESKOZIA eta Katalunia izan diraispilu. Irailaren 18an unionismobritainiarra aise gailendu zitzaioneskoziar independentismoari. Ala-baina, pozik daude eskoziar inde-pendentistak: ez dute independen-tzia eskuratu baina eskoziargizartea independentzia zaleagoa

da eta autogobernu maila handia-goa lortuko du. Edo hala ematendu behintzat.

Eta bada hemen gako interes-garria hausnarketarako, Asier Blasindependentzia prozesuenEHUko ikertzaileak behin bainogehiagotan gogorarazten duenmoduan: estatua eta banatu nahiduen herriaren artean behar adinatentsiorik ez dagoenean, prozesuadostuetan oso gaitza da indepen-dentzia lortzea. Eta hausnarketahorretatik geratzen diren galderakgarratzak dira, edo gutxienez osokonplexuak: orduan, independen-tziaren aldeko gehiengo demokra-tikoak irabazteko, akordiorik nahi

ez duen estatuarekiko tentsioa dalandu beharrekoa edo etengabeakordioaren bidea? Non eta nolauztartzen dira gehiengo demokra-tikoak elikatu eta Estatuarekikotentsioa bultzatuko dituzten jarre-ra eta esparruak?

Eskozian badira erantzunak,eta haiek akordioaren aldeko urra-tsa eman zuten, independentismo-ak indar gehiago metatzera itxaronbarik. Nahiko lukete EuroparBatasuneko estatu gabeko herriekhorrelako aukerarik izatea berenprozesuetan.

KATALUNIAN ere badira erantzu-nak, eta Euskal Herriko bideakbadu zerikusi handiagoa azkenhonekin Eskoziarekin baino, bes-teak beste Estatu beraren itxiduraerabatekoari egin behar diolako

aurre. Edo ez du, katalan indepen-dentistek ez bezala, euskal aber-tzaletasunak oraindik lurraldebatasuna hobesten duelako inde-pendentziaren aurrean.

Kazetari katalan batekinhango prozesuaz berbetan ariginela zera luzatu zidan gureaz:“Azkenean zuen kontzertuakindependentziarako bidea ozto-patzen dizue”. Artur Masek inde-pendentziaren bidea edo estatua-ren finantziazioaren azenarioarihelduko ote zion argi ez zegoengaraiko hizketaldia zen aipatuta-koa. Harrezkero Masek asko argi-tu ditu bere asmo eta proposa-menak (“inoiz ez nukeen

pentsatuko Mas puntu hone-tara iritsiko zenik. Gehiagoesango dizut, ezagutu dudanneurrian Mas ez da indepen-dentista konbentzitua”. J.LRodriguez Zapatero, ElTemps, abenduak 2).

Kontua da orain datorrenGeneralitateak independen-

tziaren lehen urratsak eman ditza-keela mugimendu soberanistakdatozen hauteskundeak irabaztenbaditu. Orduan tresnak beharkoditu, eta seguruenik bidearen here-na egina luke herritarren zergakbiltzeko kontzertua moduko tres-na bat balu. Tresnak eta helburuenohiko eztabaidara iristen garahorrela, ezinbestekoa beti etasarritan antzua, garrantzitsuena,azken finean, herrigintza delako.Tira, ikasgairik bada zera da, herribakoitzak bere egoera eta ezauga-rriekin egin behar duela aurrera.Horregatik, herrigintzan aurreranola egin, hori da gaur egun euskalnazioak duen zeregingarrantzitsuena, inde-pendentziarik badanoizbait haren gai-nean egingo delako. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Erabaki eskubidearen urtea

Herrigintzan aurrera nola egin,hori da gaur egun euskal nazioakduen zeregin garrantzitsuena

NON ZER - Argia · 2014. 12. 23. · EIDER MADINA BERASATEGI/42 EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · 2014. 12. 23. · EIDER MADINA BERASATEGI/42 EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA...